Micha Waliski

Pamici maego realizmu

Ja, pilot i Max Payne

Boli, znowu boli. Godziny pyn. Bl rozsadza krgosup i promieniuje dalej. Le. Na wznak. Z gow uniesion dziki duej tapczanowej podusze. Koloru bordo, dobre s takie poduchy, twarde, praktyczne, funkcjonalne. Wzrok bdzi po nieduym pokoju, za duo tu ksiek, czasem nie mog patrze na ksiki. Kusi czarny milczcy ekran vis a vis oczu. Chc unie lew nog. Nic z tego. Od prby ruchu lew mocniej boli prawa. Chc poruszy praw. Absolutnie ponad aktualne moliwoci. Boli neuropatycznie rwie, jak mwi dziadek na swj bl. Chciaem dzisiaj wyj i zej do sklepiku po butelk piwa, na sen, ostatnio smakuje mi przede wszystkim hajneken. W myli przeleciaem wszystkie prozaiczne czynnoci, jakie musiabym wprzdy wykona, codzienna mantra dotyczca najtrudniejszych elementw garderoby. Dzisiaj niestety nie, nie pokonam dzisiaj swojej nogi. Moja prawa stopa, wkadanie skarpetki, zawizywanie sznurwki to w tym momencie Himalaje. Jeszcze par lat temu marzyem o trekkingu w Himalajach, byo to cakiem realne. Teraz schodz czasem na d w skrzanych sandaach na bosych stopach, jest zima, ale inaczej nie wypada, jak sanday, to bez skarpet. I tak niektre patrz na mnie jak na byego inteligenta, ktry zosta z wasnej woli menelem, mczyni s bardziej wyrozumiali panie kierowniku, daj pan zotwk, zabrako mi do piwa, zwykle daj. George Leigh Mallory prbowa trzykrotnie zdoby Mount Everest, dysponowa jednym kutym gwodziami butem i tweedow marynark. Za trzecim nieudanym podejciem jakiekolwiek przysze wejcia na zawsze przestay mie dla niego znaczenie, tweed spocz w niegach pod samym szczytem, razem z butami, ale to jego podziwiam najbardziej. Co do mnie, ja dzisiaj nie zejd. Chyba e wyjd z siebie i przyjrz si sprawie z boku? Pewnie nic ciekawego, wygldam zwyczajnie, facet w susznym wieku na bordowym katafalku, pokrycie legowiska te bordo, brakuje wiecy lub raca w doniach. Moe bardziej codziennej gazety, bo to ywy czowiek jest. Podobno cierpienie czyni czowieka z czowieka, uszlachetnia, tak odpowiadaj niektrzy, pytani o sens cierpienia, wikszo nie zawraca sobie tym gowy. Duszyczki dzieci u Mickiewicza nie pjd do nieba, pki nie zaznaj odrobiny goryczy. Trudno o wiksz bzdur, al mi Ruzi i Jzia, czasem myl malestwa i mwi: Jzi i Ruzia (kiedy jeszcze uczyem, pomyki freudowskie byy moj specjalnoci). To lenistwo uszlachetnia, bezruch dodaje patyny, czowiek w nieruchu pomnikowieje, o tak, do tej opinii bym si przychyli. Za oknem mrok, wiszczce chmury, jesion wydaje zowieszczy jk, tkwi w zawieszeniu sam, ponury, jestestwo me przepenia lk. Rymy porzdne, metrum waciwe, w sumie do dupy. Przydaaby si cho jedna prawdziwa dua mucha, mgbym opisa, jak tucze si, gupia, o szyb wierzc, e zdobdzie wiat, zmczona bezproduktywnym wysikiem instynktu, siada na parapecie okiennym i czyci dwiema nkami byszczcy odwok, moe robi co zupenie innego, nie wiem, potem robi nagy i wiszczcy nalot na samotnego faceta na leance w pokoju, czyli na 1

mnie, dugo kry nad nim i bzyczy, zmienia co sekund trajektori lotu, prowokuje, a ja kompletnie nic nie mog zrobi. Powinienem wreszcie podrapa si w kolano u lewej nogi, swdzi od trzech godzin, jednak nawet w kolano nie mog, a moe po prostu mi si nie chce, sam ju nie wiem. Za to bardzo mi si chce obejrze po raz kolejny Psa andaluzyjskiego. Gnbi mnie dwa momenty, ten z mrwkami, czy to byy mrwki? i z ksidzem oraz fortepianem. Jakie muchy chyba te byy? Mam nagrane, ale bez pilota nie obejrz, nie wstan przecie i nie wcz rcznie. Gdzie ten pilot? Czy ley tu gdzie pilot? Jest! Widz go, ley czarny, poduny, mikkie, lekkie owale w czterech rogach i przyciski jak brodawki. W zasigu wzroku, blisko, na wycignicie rki. Wic tylko wycign i uchwyci. Lew. Praw za daleko, wymagaaby zmiany pozycji, przeoenia leenia ze wznak na lewy bok, a trzeba oszczdza energi. Na wiecie ludzi coraz wicej, energii coraz mniej. Nie ma upkw w pobliu, ale upie strasznie, oj, jak upie, teraz rozrywa ko ogonow i goleniow. Patrz na pilota jak w kolorowy obrazek Matki Boskiej. Pragn, podam pilota. Tego pilota. Zaczynam rozumie, czym jest pragnienie po wielu miesicach na pustyni. Ostatni wielbd z karawany pad dwa tygodnie temu. Osta si ostatni Beduin. I ostatnia kobieta. Biaa, pikna, przybrudzona kurzem pustyni, spocona. Beduin widzi fatamorgan, w niej cae morze sodkiej wody, nie widzi kobiety i nie czuje jej potu. Mj pilot jest w tym momencie jak kobieta i fontanna zarazem, cho si nie poci. Pilot do?/od? telewizora. Sam, z wasnej woli, do mojej doni nie wejdzie, za rka cigle nie chce. Si wycign, mimo e jest na wycignicie pilota. Za Chiny Ludowe! Mona niemiao odnie wraenie, e prawa by chciaa, nie ona jednak decyduje, lecz reszta mnie, a reszcie mnie si nie chce, reszcie wystarcza, e Ziemia si obraca i cay ten kosmos. Le tak i le, zoony obon sytuacj somatyczno-egzystencjaln w zawieszeniu, w nawiasie, w schowku, w blu od ldwi i goleni, co jakby przerwa w yciu, lecz bynajmniej nie jako konsekwencja naduycia uywki. Mj problem upie mnie pulsacyjnie, jasna ma, w krgosup, w tyek, w pachwin i nog. Mijaj sekundy, minuty, godziny, czuj, jak bezlitosny czas przecieka mi przez tiszerta, majtki, dres. Czy aby przypadkiem stan bezruchu nie stoi/ley w sprzecznoci z upywem czasu? Cholera, wy by t ca metafizyk! Z koszulki, majtek i siebie. Bo jak tak dalej pjdzie, urodz krasnoludka. Marzy si totalna aborcja metafizyczna, a dyplomowanej poonej brak pod rk. Wedug legendy poon bya matka Sokratesa. Sokrates nie oglda filmw Bunuela, nie wchodzi na Fejsbuka, nie guglowa sowa Sokrates i w sumie dobrze na tym wyszed, nawet mier mia godn. Czy pilot moe by miar postpu? Umrze na meblu z Ikei z pilotem w rku? Pilot drczy mnie jak natrtna melodia, podam pilota dosign pilota, poczu pilota w doni, ogrza, pomuska, przelecie po kanaach, zapomnie o bezlitosnym czasie. Z pilotem w rku czuj si lepszy od mapy. Pilot nasza brama do wiata. Jestem jak Beduin na pustyni, ani Biaa, ani Czarna kobieta mi w gowie, nawet ta i indiaska, pilot mi w gowie tylko. Po prawdzie, tu i teraz, kobieta byaby porczna, podaaby pilota, przycisna waciw brodawk, wczya wiateko w tunelu. Nic z tego, gowa potencjalnego Ikara cigle tkwi jak usztywniona na poduchowym podgwku z Ikei. Ikea nie sprzyja Ikarom. Gow zreszt mgbym ruszy, chyba, ale oszczdzam energi, ju mwiem. Przerzucam wzrok ze straszcego vis a vis guch czerni duego ekranu na podun czer niewielkiego i tak podanego przedmiotu, ktry w przekonaniu antropologw kultury z Uniwersytetu w X. jest ewidentnym symbolem fallicznym. Taki on symbol falliczny, jak ja Beduin, myl, zreszt wedug mnie jest to symbol androgyniczny, 2

fallicznego do rki bym nie wzi. Za Chiny. Bezprzymiotnikowe. Podejmuj decyzj. Bior gboki oddech, wypluwam z siebie wszelkie odchylenia metafizyczne, gorzko mi, ale w sumie robi si troch lepiej. Spluwam trzy razy na szczcie z Ikei, skupiam z caej siy jedno oko na pilocie, merdam wsem, strzyg brwi, z ogolonej po szlachecku czaszki spywa mi dua kropla potu. Jeszcze jeden wydech i wdech, na wdechu wcigam brzuch, na wydechu odwrotnie. Dobra wiadomo jest taka, e puca cigle pracuj, i to bez udziau wiadomoci, ostatecznie wic postanawiam zda si wycznie na wasn wol i wyobraenie, co uzasadniam faktem, e jeszcze mimo wszystko czuj si czci wiata. Pilot w doni nic w tej mierze nie zmieni, z pilotem w rku nadal bd czci wiata, cho moe to wiat jest tylko czci mnie, mojej nogi, mojej pachwiny, mojego tyka, sica na prawym pdupku i karlejcego z biegiem czasu i z winy ewolucji mzgu? (Ty, jedna i druga, ktra to czytasz nie ciesz si; jeli masz trzydziestk, twj mzg kurczy si ju od lat dziesiciu, jeli czterdziestk, to od dwudziestu u mczyzny idzie to sprawniej, jedynie ciaa sprawiedliwie i bezpciowo brzydn.) Moja noga drtwieje, tyek wapnieje, mzg karleje, cigle jednak to ja jestem panem, bo to cigle jeszcze moja wola i moje wyobraenie, a koniec wiata nastpi na pewno nie wtedy, kiedy chc tego Majowie. Wytam mzg, uszczuplony przez ewolucj tudzie niehigieniczny tryb ycia, koncentruj oko na przyciskach pilota i usilnie wyobraam sobie podany przedmiot w rce. I stao si. Moc najpierw staa, chwil potem struchlaa, mign diod pilot, wraz z nim zamigota par razy czarny jak noc z twarz Murzyna ekran, goniki chrypny w stereo i na telewizorze ciaem sta si Max Payne. Dobrze jest mie pod rk Norwida, gdy si tak nagle zobaczy Max Paynea. Czuj caym ndznym jestestwem, jak po raz kolejny w dziejach ludzkich wola pokonaa zniewolon odchyleniem metafizycznym dusz. Przeczy zdalnie na inny kana ju si nie dao, niemniej dowiodem, e wiat j e s t wol i wyobraeniem. Skazaem si tym samym (niestety) na bliski kontakt z Max Paynem, bo wyczy te nie zdoaem, za duo by szczcia na jeden raz. Le nadal jak z grubsza ociosana przez pijanego drwala koda, noga boli, tyek boli, plecy bol, kolano swdzi, pilot byska czerwieni brodawek, a ja musz, musz patrze na Max Paynea. Wolabym na Michelle Payne, ale li ludzie ukatrupili Michelle na samym starcie, ukatrupili z dzieckiem, ma dziewczynk tak, czy trafi do nieba, nie wiadomo, moe stanie si aniokiem, jej tata wierzy tylko w Anioy, moe wczeniej przegryza ziarenko gorczycy. Kazali umrze malestwu w imi czego? Regu poetyki? Apelu do niskich instynktw odbiorcy? Michelle nieywa, z retrospektywy to ju nie jest ta sama Michelle, co Michelle w realu, choby z dzieckiem, ma dziewczynk. Wiem, gdyby Michelle ya, nie byoby Max Paynea ani gry o Maksie Paynie, ani filmu. Dziewczynk ma mogli sobie jednak oszczdzi, powinna sobie y drobinka maa, ziarenko, soneczko. Uznali pewnie, e Max z yw creczk, cho bez ony, bdzie mia za mao motywacji, aby rozprawi si ze Zem. Oni wiedz, co robi, gdy speniaj yczenia odbiorcw. Max musi by samotny, Max Payne jest jak daleka, zdegenerowana mutacja szlachetnego kowboja z klasycznego westernu, faceta po cikich przejciach sam, znikd, donikd. Z braku Michelle wolabym wic pa oczy Mon Sax, ale na ekranie za mao Mony i za duo Paynea, cho Mony, gdy si pojawia, nie jest a tak mao, Mony jest wtedy duo, i wicej nawet. No, jeli mam by szczery, gapienie si w Mon te mnie do koca nie zaspokaja, bo Mona, chocia kobieta, tu i tam anorektycznie zaokrglona, tak naprawd nie rni si od ludzkich samcw wypeniajcych ekran przez 100 minut. A mczyni s tu albo 3

li, albo jeszcze bardziej li, albo absolutnie odraajcy, brudni i li. Poza tym nie przepadam za pikn, niespocon akcj, odzian w czarn skr kobiet z pistoletem maszynowym w rku, co innego bez broni. Chcc nie chcc, skazany jestem przez 89 minut na Maxa Paynea, ktry wszake popeni bd, tylko jeden bd: spni si o dziesi minut. 10 minut, myl sobie, tylko 10 minut, ledwie 10 minut. Za mao, eby zapomnie, za duo, eby uwierzy, w sam raz, eby zacz mordowa. Przypadek. Mogo by minut 11albo 9, lub tylko 3 sekundy. Patrz na Maxa, mniej niestety na Mon, przez gow przechodzi mi myl, e wszystko jest kwesti przypadku, caa ewolucja to dzieje przypadkw, w gramatyce skazani jestemy na przypadki, ycie to seria przypadkw, gdyby mojego starego w odpowiednim czasie i miejscu, w towarzystwie odpowiedniej kobiety, zawioda erekcja, nie byoby mnie i nie zostabym ubezwasnowolniony przymusem obejrzenia Maxa Paynea. wiat byby uboszy, czy myl si? Przecie nawet stare europejskie powieci miay w tytuach Przypadki. Zwyky (?) przypadek sprawi, e historii Maxa Paynea nie nakrci Kielowski, nawet nie Zanussi, u Zanussiego zreszt Max Payne byby docentem na uniwersytecie, ktry po mierci Michelle popad w alkoholizm i cho jest dobry i uwielbiany przez studentw, musz go w imi zasad wyrzuci z uczelni. Z Zapasiewiczem i Komorowsk w gwnych rolach. Zgadza si, mamy rwnie tragiczn sprzeczno Michelle musiaa zgin, eby mg dziaa Max Payne. Ale po co zaraz mae dziecko, creczka maa, nie daje mi to spokoju? No tak, no tak, wszystko jasne Max Payne jest to amerykaska odmiana kina moralnego niepokoju. Patrz, zmuszony przez biologi, chemi i fizyk wasnego ciaa, bez choby grama duszy wewntrz, patrz na Maxa i s i bardzo niepokoj o wiat, kiedy sysz taki dialog: Narkoman: Ty, gociu, bardzo adny zegarek. Przypomina mi ten, ktry zgubiem. Max Payne: Nie zgubie go. Zastawie go na 128 ulicy kilka godzin temu. Zapytaj Douga. By tam razem z tob. Doug: ledzie nas, dupku? Max Payne: Nie. ledziem ciebie. Narkoman: Jeste gliniarzem, czy co? Max Payne: Nie dzisiejszej nocy. Narkoman: Tym gorzej dla ciebie. No tak, no tak, doylimy czasw, kiedy narkoman z ulicy peni rol, jak jakie ponad dwa tysice lat temu peni Tejrezjasz, a glina, ktry si stoczy, prbuje by Kreonem. Tragedia staa si tragikomedi, ba, komedi. Idea sign bruku, rechot historii, Norwid i ty, Heglu, odpieprzcie si. Akcja toczy si szybko, bardzo szybko, dla mnie, dla Hegla, dla Norwida o wiele za szybko. Wecie Payne'a ywcem, jeli co z niego zostao rozkazuje Jim Bravura. Max Payne to nie gb, panie Bravura, gbi w nim nie ma, bo i po co, jest ciao uformowane z muskularnych precli i kunsztownych obwarzankw, jest dza odwetu, oko za oko, zb za zb idea witej zemsty. Z gry, ex definitione i ad hoc wiadomo, kady tuman to wie, e Payne si nie da, nawet w sytuacji, gdy ju prawie nie bdzie Paynea w Paynie. Max Payne strzela do wszystkiego, co si rusza, na wszelki wypadek, cel uwica rodki, czynno strzelania wykonuje z zaciciem godnym autystycznego onanisty, dbajc pilnie o continuum. Od pewnego momentu, znw czysty (?) przypadek, w sukurs Payneowi przychodzi tricksterka Mona, kobieta po przejciach, ktrej strzelanie do ywych ludzi sprawia wiksz erotyczn przyjemno ni Paynowi trzymanie w doni pistoletu. W powietrzu unosz si zabjcze feromony i w ogle duo jest ruchu: Payne biega po halach fabrycznych, rusztowaniach, wyskakuje przez zamknite okna, walczy z helikopterami, przepywa kilometr pod lub midzy kr lodow w lodowatej wodzie portowej i tak dalej. Ja natomiast le, powalony zoon sytuacj bio-egzystencjaln, i zaczyna mnie nuy ten Payne, oczy mi si szkl, chc zasn, zaczynam, jak barany, liczy kule, no, 4

strzay licz, strzelanin mam na myli, a zabawek do strzelania w filmie tyle, e mona by uzbroi trzy armie polskie i jeszcze by dla kiboli zostao. Tak szybko, jak Payne strzela, liczy nie umiem, wczyem zapasowy licznik. Jak tu zasn przy Paynie? Jak oderwa si od filozofii ycia Paynea? Mwiem ju: wycharkaem wczeniej z siebie ca metafizyk, musiaem wyty resztki woli i dorwa pilota, tymczasem z ekranu wylewaj si co rusz, jak pomyje, pomruki faszywych noumenw, najczciej zreszt gosem Maxa Paynea: Nie wierz w Niebo. Wierz w bl. Wierz w strach. Wierz w mier. W tej rzece spoczywa caa armia cia. Przestpcy, ludzie zapomniani przez czas i przez przyjaci. Gdy nastpnym razem przeszukaj rzek, znajd mnie wraz z nimi na dnie... i nie bdzie nikogo, kto powie, e czym si od nich rniem. Tam, na dole, tu pod moimi stopami czuem obecno zmarych, gotowych przywita mnie, jak jednego ze swoich. Jake atwo byo popeni ten bd. Licz strzay i trupy, myl o gbiach egzystencjalizmu a la Payne, niedobra to mikstura na sen. W wiecie Paynea wszyscy s obcy, li, nie ma Dobra, nie ma Boga, cho uywa si sowa Bg, ostatnim refleksem Dobra i niewinnoci jest chyba ta dziewczynka, ktr zamordowano na wstpie, bo z jej mam, Michelle, sprawa nie jest pewna. W wiecie Paynea nic nie jest pewne, wszystko jest wzgldne, wiat Paynea to wiat brudnych interesw, brudnej polityki i brudnych ludzi, wiat wynicowany z humanizmu. W wiecie Paynea pewne jest jedynie to, e jeli czowiek zetknie si choby naskrkiem ze Zem, staje si czci Za, jest stracony na zawsze, nawet gdyby by Ruzi i Jziem lub Zosi w skrconym wianku, co przed ni biey baranek. W wiecie Paynea zy pan z obrzdu dziadw uzyskaby rozgrzeszenie. Ten wiat zapowiada wiat Mad Maxa, tyle e Mad Maxa nakrcono trzydzieci lat wczeniej, w kocu w jakim wiecie yjemy? Max Payne to w porwnaniu z Mad Maxem milowy krok na Ziemi w procesie degrengolady westernowego bohatera. Im bardziej zdegenerowany i strywializowany bohater, tym bardziej wiata i nobliwa ideologia mu towarzyszy, no bo jake ide oko za oko, zb za zb usprawiedliwia zamach na WTC, mwi, e po zamachu na WTC Ameryka ju nigdy nie bdzie taka jak wczeniej. Stuminutow strzelanin do wszystkiego, co si rusza, uzasadnia moralnie istnienie terroryzmu, ci, co tak mwi, przepoczwarzaj gosy H. Arendt i T. Rewicza. Max Payne mwi: Nie wierz w Pieko, nie wierz w Niebo, ale na pewno wierz w Anioy. Bill nie yje. Bill umar, bo ich skrzyda nie mogy go unie. Ich skrzyda s zote, tylko pira wygldaj czarne mwi Doug. Syszysz, jak nadchodz? Zobaczymy, po ktrego z nas przylec. Zobaczymy, ktrego ukochay najbardziej. Masz cholerne szczcie... ale anioy... anioy jeszcze z tob nie skoczyy! mwi Jack Lupino. Mona Sax mwi: Nie chcesz wyj z tego ywy. Mylisz, e jeli on uwolni ci od twojego cierpienia, znw bdziesz mg by z nimi. Przypominam sobie, e w Auschwitzu Borowskiego te nie wierzyli w Pieko, w Niebo, bo pieko si dziao, Anioy za ulatyway przez kominy krematoriw czyby wiat Paynea by jednak lepszy? Nie o to chyba chodzi. Kady strza w Max Paynie uprawomocnia wite prawo obywatela USA do posiadania broni, oswaja ze strzelaniem, trupami i z Anioami, podaje jak na tacy argumenty za. Na przykad zabijaniem maych dziewczynek i maych chopcw. Nuy mnie ten cay Payne, mczy mnie wiat, w ktrym karmi ludzi surogatem metafizyki, podczas gdy ja chc przynajmniej na chwil zapomnie o imponderabiliach. Polska to jeszcze nie Ameryka, chc zasn, ni o happy endzie. Le, wyzuty z woli, ktr zmarnowaem na zapasy z pilotem, myl o mudnej epopei zakadania skarpetki na praw nog i poezji zawizywania 5

sznurowade. Max Payne nie stumi blu, ogldanie Max Paynea nie jest lekarstwem na aden bl, pieprzy Max Paynea, zwaszcza e po liczeniu strzaw w Max Paynie mog liczy ju tylko na reklamy. Nie mam tweedowej marynarki, w tweedzie lepiej by si schodzio. W kocu trzeba bdzie zej. Micha Waliski 19 XII 2013 r.

W tekcie wykorzystano cytaty z Wikicytatw (Max Payne film).