EKSPERTYZY

Instytutu Zachodniego

Badanie potrzeb wielkopolskich przedsibiorcw w zakresie wsppracy ze sfer B+R

Instytut Zachodni w Poznaniu Instytut Naukowo-Badawczy im. Zygmunta Wojciechowskiego

Pozna, listopad 2012 r.

Ekspertyza przygotowana w ramach projektu POKL B+R dla Wielkopolski

Publikacja jest wspfinansowana ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego oraz Programu Kapita Ludzki Publikacja zostaa opracowana w ramach projektu B+R dla Wielkopolski nr POKL.08.02.01-30-009/11

Przygotowanie ekspertyzy: Piotr Cichocki, Witold Nowak, Martyna Pluciska Projekt graficzny i skad: Mikoaj Musielak

Copyright by Instytut Zachodni 2012 Publikacja dystrybuowana jest bezpatnie.

Lider projektu: Instytut Zachodni w Poznaniu Instytut Naukowo-Badawczy im. Zygmunta Wojciechowskiego ul. Mostowa 27 61-854 Pozna www.iz.poznan.pl

Partner projektu: Wielkopolski Zwizek Pracodawcw Prywatnych im. Cyryla Ratajskiego ul. Gboka 4/35 61-553 Pozna www.wzpp.org.pl

EKSPERTYZY INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Niezalenie od poziomu optymizmu w odniesieniu do gospodarczych perspektyw Wielkopolski obserwatorzy pozostaj przewanie zgodni co do tego, e innowacyjno i badania rozwojowe nie s mocn stron regionu, a pozostaj raczej wyzwaniem, ktremu trzeba sprosta. Struktura gospodarki regionalnej okazuje si z tej perspektywy zorientowana przede wszystkim na wzgldnie szybk adaptacj raczej ni inicjowanie zmian w zakresie technologii oraz organizacji pracy. Podejmowanie dziaa w zakresie B+R przez wielkopolskie przedsibiorstwa postrzegane jest jako warunek konieczny dugofalowego rozwoju regionalnego. Znajduje to odzwierciedlenie w raportach analitycznych oraz regionalnych strategiach rozwoju. Raport Trendy rozwojowe regionw, opracowany przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (2009), wskazuje, e cho Wielkopolska pozostaje wrd regionw najbardziej rozwinitych, to potencjalnie osabienie moliwe jest ze wzgldu na rosnce obcienie demograficzne, zmniejszanie si liczby aktywnych maych i rednich przedsibiorstw oraz nakadw na dziaalno badawczo-rozwojow. Z kolei sia wojewdztwa wynika ma z nakadw na innowacje w samym przemyle, ze stosunkowo duej liczby studentw szk wyszych oraz jakoci rodowiska. Zatem si Wielkopolski okazuje si w tym wietle nie to, co dotyczy bezporednio gospodarki, ale raczej czynnikw mniej lub bardziej poredniego wkadu w ni poprzez kapita ludzki, innowacje w przemyle, popraw jakoci ycia. Region posiada pewien oglny potencja dziaalnoci badawczo-rozwojowej, jednak w niewystarczajcym stopniu uwidacznia go w yciu gospodarczym. W cigu czterech lat, pomidzy rokiem 2004 a 2008, dokona si generalny wzrost nakadw inwestycyjnych w przeliczeniu na jednego mieszkaca o ponad 56%, a towarzyszy mu take wzrost nakadw na dziaalno badawczo-rozwojow o 62%, cho wyjciow warto, tj. 111 z, trudno uzna za bardzo znaczc. Niemniej, w obu tych zakresach wzrosty s sygnaem rosncego potencjau gospodarczego w regionie. W ramach dziaalnoci B+R Wielkopolska zajmuje ostatni pozycj wrd siedmiu najbardziej konkurencyjnych wojewdztw Polski. Sab stron jest maa nowoczesno,

wyraajca si niewielkim udziaem firm o bardzo wysokiej technologii. Region cechuje niedostateczna jak na dzisiejsze potrzeby nowoczesno gospodarki. Pomc sprosta tym wyzwaniom maj: Regionalna Strategia Innowacji, powstaa w ramach projektu RIS UE Innowacyjna Wielkopolska w styczniu 2004 roku, oraz Strategia rozwoju wojewdztwa wielkopolskiego do 2020 roku, przyjta przez Sejmik Wojewdztwa Wielkopolskiego dnia 19 grudnia 2005 roku. Drugi spord tych dokumentw ma charakter szerszy i bardziej oglny, a jego wkadem w rozpoznanie sytuacji spoeczno-gospodarczej jest diagnoza przeprowadzona w ramach analizy SWOT, obejmujca wybrane wymiary, w tym stan gospodarki jej innowacyjno, zapotrzebowania i kierunki rozwoju. Autorzy Strategii rozwoju wojewdztwa wprost odnosz si do stereotypu Wielkopolski gospodarnej, regionu dynamicznego, wyrniajcego si na tle kraju podkrelaj przede wszystkim, e stereotyp ten pozostaje w wielu wymiarach bez pokrycia. Diagnozy wykonane na potrzeby stworzenia strategii, a wic liczce sobie obecnie ju ponad pi lat, wskazyway na takie obszary, w ktrych Wielkopolska nie nada za krajow czowk: poziom wyksztacenia mieszkacw, nakady na badania i rozwj oraz innowacyjno a s to jednoczenie obszary kluczowe dla utrzymywania i wzrostu konkurencyjnoci. Uzupenieniem powyszych konkluzji strategii rozwoju regionu moe by natomiast Regionalna Strategia Innowacji, ktra w czci diagnostycznej wskazuje na nisk innowacyjno wielkopolskich przedsibiorstw, a take niedobory mylenia strategicznego i dugofalowego wrd kadry zarzdzajcej. Wyniki te pochodz wprawdzie sprzed kilku lat, jednak wyniki bardziej aktualne, przywoywane chociaby w analizach atrakcyjnoci regionu czy nakadw na inwestycje i badania, potwierdzaj, e niedobory innowacyjnoci pozostaj wci aktualnym problemem Wielkopolski. Szkolnictwo wysze odgrywa bardzo wan rol w rozwoju gospodarki opartej na wiedzy, dziki ktrej w Europie powstaje okoo poowa nowych miejsc pracy. Jednym z celw stawianych przed europejskim, a tym samym i polskim, szkolnictwem wyszym jest zapewnianie bliskiej wsppracy instytucji szkolnictwa wyszego

Region posiada pewien oglny potencja dziaalnoci badawczo-rozwojowej, jednak w niewystarczajcym stopniu uwidacznia go w yciu gospodarczym.

EKSPERTYZY INSTYTUTU ZACHODNIEGO

i jednostek sektora badawczo-rozwojowego z sektorem gospodarki, a w szczeglnoci z przemysem wysokich technologii. Konieczno powizania sektora nauki z sektorem gospodarki wymaga jednak podniesienia kwalifikacji kadr sektora badawczo-rozwojowego, zwaszcza w zakresie umiejtnoci zarzdzania projektami badawczymi i w zakresie komercjalizacji wynikw prac badawczych. Std wynikaj cele, ktre zostay zaoone w projekcie B+R dla Wielkopolski. Celem projektu B+R dla Wielkopolski jest rozwijanie kompetencji uczestnikw w zakresie zarzdzania badaniami naukowymi oraz podnoszenie ich kwalifikacji niezbdnych do tworzenia warunkw umoliwiajcych transfer wynikw prac badawczych do przedsibiorstw z terenu wojewdztwa wielkopolskiego. Osignicie tych efektw umoliwia przeprowadzenie cyklu szkole, warsztatw i stay badawczych w przedsibiorstwach. Realizacja celu przysuy si do podniesienia konkurencyjnoci sektora nauki i przedsibiorstw, efektywnoci bada oraz w rezultacie do wzrostu innowacyjnoci gospodarki wielkopolskiej. Istotn rol, jak speni projekt B+R dla Wielkopolski, bdzie zapewnienie warunkw do lepszego poznania si osb z otoczenia nauki i biznesu. W celu promowania idei transferu wiedzy i bada do przedsibiorstw zostanie zorganizowana konferencja podsumowujca,

na ktr zostan zaproszeni przedstawiciele wiata nauki i biznesu z terenu Wielkopolski. Celom promocyjnym bd rwnie suy spotkania odbywajce si w jednostkach macierzystych uczestnikw projektu, majce na celu promowanie wynikw ich indywidualnych przedsiwzi badawczych przeprowadzonych w trakcie stay w przedsibiorstwach. Niniejsza ekspertyza zostaa przygotowana na podstawie wynikw bada ilociowych i jakociowych majcych na celu zdiagnozowanie potrzeb wielkopolskich przedsibiorcw w zakresie wsppracy ze sfer B+R. Przyjte zaoenia badania pozwoliy w szerokim zakresie zdiagnozowa potrzeby przedsibiorcw dotyczce wsppracy ze sfer B+R, a uzyskana wiedza umoliwi w przyszoci lepiej dostosowa oferty sektora badawczo-rozwojowego do oczekiwa firm w regionie. Projekt B+R dla Wielkopolski jest wspfinansowany ze rodkw Unii Europejskiej z Programu Operacyjnego Kapita Ludzki z Priorytetu VIII. Regionalne kadry gospodarki, Dziaanie 8.2. Transfer wiedzy, Poddziaanie 8.2.1: Wsparcie dla wsppracy sfery nauki i przedsibiorstw. Liderem projektu jest Instytut Zachodni w Poznaniu, realizujcy przedsiwzicie przy wsppracy z Wielkopolskim Zwizkiem Pracodawcw Prywatnych im. Cyryla Ratajskiego.

EKSPERTYZY INSTYTUTU ZACHODNIEGO

WNIOSKI I REKOMENDACJE
Formuujc rekomendacje dla praktyki, pynce ze zrealizowanego projektu badawczego, dokonano integracji ustale poczynionych w ramach ilociowej i jakociowej fazy pomiaru. Diagnozujc potrzeby regionalnej gospodarki w zakresie niwelowania deficytw i wspomagania wsppracy badawczo-rozwojowej, wskaza mona pi gwnych wtkw przewijajcych si przez materia badawczy. Po pierwsze, byy to wszystkie kwestie zwizane z uwarunkowaniami i konsekwencjami stosunkowo sabej wiadomoci i dowiadcze dotyczcych wsppracy B+R w wiadomoci kadry zarzdzajcej wielkopolskich przedsibiorstw (punkty 1 i 2). Po drugie, wyodrbniono jednak rwnie kluczowe charakterystyki tych dobrych praktyk w zakresie wsppracy B+R, ktre udao si zaobserwowa (punkty 3, 4 i 5). Po trzecie, zdiagnozowane zagadnienia odnosiy si do szeroko rozumianej problematyki instytucjonalnej wsppracy midzy sektorem naukowo-badawczym a biznesem (punkty 6, 7, 8, 9 i 10). Po czwarte natomiast, wskazano wszelkie postaci barier zarwno wiadomociowych, jak i systemowych ograniczajcych potencja wsppracy B+R (punkty 11, 12, 13 i 14). Po pite, uwag skupiono te na podanych sposobach zaspokajania i rozpoznawania potrzeb przedsibiorstw w zakresie nawizywania wsppracy B+R (punkty 15 i 16). blicznych uczelni wyszych, na otoczenie gospodarcze. Otwarcie na otoczenie gospodarcze powinno znale wyraz przede wszystkim w istotnych zmianach procesu komunikowania podmiotw badawczo-rozwojowych z potencjalnymi partnerami, ktry by do czsto uznawany za nieefektywny. Rekomendacja: Zalecane jest tworzenie strategii informacyjno-promocyjnych podmiotw B+R uwzgldniajcych wykorzystanie zrnicowanych kanaw komunikacji oraz sukcesywne wdraanie ich zaoe w przyszym funkcjonowaniu tyche jednostek. Rekomendacja: Rekomendowane jest uwzgldnienie moliwoci realizacji dziaa informacyjno-promocyjnych w dugofalowej perspektywie przy uwzgldnieniu potencjau studentw i absolwentw. Rekomendacja: Rekomendowane jest posugiwanie si jzykiem korzyci w konstruowaniu komunikatw informacyjno-promocyjnych kierowanych przez podmioty B+R do przedsibiorcw. Rekomendacja: Zalecane jest wczenie instytucji otoczenia biznesu do procesu komunikowania podmiotw B+R z przedsibiorstwami. Rekomendacja: Wskazane jest przygotowanie i rozpowszechnianie materiaw informacyjnych dotyczcych wsppracy z sektorem B+R, majcych form poradnikw dla przedsibiorcw.

1.

Saba obecno idei wsppracy badawczo-rozwojowej w wiadomoci wielkopolskich przedsibiorcw. Spontaniczne skojarzenia z hasem B+R Badania i Rozwj okazay si w przewaajcej mierze pozytywne, lecz jednoczenie miay bardzo oglnikowy charakter. Jedynie w pojedynczych przypadkach uzyskiwano wzgldnie wyczerpujce wyjanienia. Zatem cho nie wystpuj w wiadomoci kadry zarzdzajcej wielkopolskich przedsibiorstw uprzedzenia wobec prowadzenia B+R, to nie mona ich interpretowa jako przekonania o istotnym znaczeniu tego typu dziaa lub te posiadania kompetencji pozwalajcych na ich prowadzenie. Niemniej jednak, pomimo deficytu konkretnych umiejtnoci, wskaza mona na wysok gotowo do ich nabywania. Przeprowadzone badanie pozwolio zidentyfikowa liczne postulaty dotyczce otwarcia podmiotw badawczo-rozwojowych, przede wszystkim pu-

2.

Stosunkowo niski odsetek przedsibiorstw deklarujcych prowadzenie dziaalnoci B+R, jeszcze rzadsze przypadki prowadzenia w zakresie B+R wsppracy z innymi podmiotami. Brak konkretnych dowiadcze w zakresie prowadzenia dziaalnoci B+R dotyczy przewaajcej wikszoci przedsibiorstw. Co wicej, w znacznej mierze deklarowane przykady dziaa w tym zakresie miay ograniczony charakter oraz nie wizay si z podejmowaniem wsppracy. Wyrany kontrast zachodzi przy tym pomidzy przedsibiorstwami mikro i maymi z jednej a rednimi i duymi z drugiej strony, polega on na tym, e pierwsze z nich zdecydowanie rzadziej od drugich podejmuj wspprac w zakresie B+R.
4

EKSPERTYZY INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Ponad jedna trzecia spord tych przedsibiorstw nie prowadzi w zakresie B+R wsppracy, a ogranicza si jedynie do dziaa we wasnym zakresie. Nie wpisuje si w ten sposb w model budowania pomostw midzy sferami biznesu i nauki. Przedsibiorstwa nieprowadzce dotychczas dziaalnoci B+R powoyway si przewanie na brak odczuwanej potrzeby wsppracy, a rozczarowanie wczeniejsz wspprac wspominane byo jedynie w odosobnionych przypadkach. Ten brak aktywnoci badawczo-rozwojowej uzasadniany by przy tym na dwa zasadnicze sposoby: brak potrzeby podejmowania aktywnoci w obszarze B+R (gwnie ze wzgldu na profil przedsibiorstwa) lub niemono ponoszenia przez firm kosztw prac B+R. Jednoczenie relatywnie niska ocena potencjau do pozyskiwania innowacji z zewntrz moe sprawi, e wsplne opracowywanie innowacyjnych rozwiza z sektorem B+R bdzie traktowane jako atrakcyjna alternatywa przy odpowiednim promowaniu. Wspprac ze sfer B+R traktuje si czsto w kategoriach inwestycji. Z jednej strony, przedsibiorcy oczekuj zwrotu poniesionych kosztw, ale z drugiej zdaj sobie spraw z koniecznoci angaowania pewnych zasobw dla osignicia pniejszej gratyfikacji. Taki stan rzeczy pozwala optymistycznie patrze na perspektywy rozwoju kooperacji w analizowanym obszarze, dajc jednoczenie obraz oczekiwa przedsibiorcw wobec partnerw ze strony podmiotw badawczo-rozwojowych. Rekomendacja: Mwienie jzykiem korzyci i wskazywanie moliwoci finansowania to potencjalne czynniki aktywizowania firm dotychczas nieprowadzcych dziaalnoci B+R. Rekomendacja: Naley promowa nie tylko moliwoci prowadzenia dziaa B+R, ale przede wszystkim wspprac w tym zakresie. W szczeglnoci powinno dotyczy to przedsibiorstw mniejszych.

(b) Zaangaowanie najwyszego kierownictwa hierarchiczna struktura organizacyjna i proces decyzyjny pastwowych podmiotw B+R skutkuje relatywnie czsto utrudnieniami dla efektywnej wsppracy, ktrych neutralizacj zapewnia jednoznaczna i zaangaowana postawa wadz danej jednostki; (c) Programy staowo-szkoleniowe dla pracownikw sektora B+R tego typu przedsiwzicia maj stanowi efektywny mechanizm rozpoczynania wsppracy, rwnie dziki moliwoci zredukowania jej kosztw po stronie przedsibiorcw w fazie inicjacji; (d) Tworzenie uczelnianych punktw kontaktowych dla przedsibiorcw dobra praktyka pomagajca zneutralizowa istniejce bariery dostpu przedsibiorcw zainteresowanych wspprac badawczo-rozwojow do poszczeglnych jednostek organizacyjnych uczelni wyszych. Rekomendacja: Podczas realizacji przedsiwzi badawczo-rozwojowych przez firmy we wsppracy z podmiotami B+R wskazane jest zwracanie szczeglnej uwagi na system komunikowania si partnerw oraz uzyskanie wsparcia kierownictwa po obu stronach kooperacji. Rekomendacja: Rekomendowane jest kontynuowanie programw szkoleniowo-staowych zapocztkowanych w ostatnich latach poprzez wypracowanie odpowiednich rozwiza systemowych. Rekomendacja: Zalecane jest tworzenie jednostek kontaktowych dla przedsibiorcw w ramach struktur organizacyjnych podmiotw B+R.

4.

3.

Dobre praktyki, ktre szczeglnie korzystnie wpywaj na przebieg wspdziaania przedsibiorstw i podmiotw badawczo-rozwojowych, mona przypisa do czterech poniszych kategorii: (a) Komunikacja efektywny przepyw informacji o celach, wzajemnych oczekiwaniach, przebiegu prowadzonych prac, ewentualnych barierach i problemach stanowi podstaw efektywnej wsppracy przedsibiorstw z sektorem B+R;

Przewanie preferowan form wsppracy B+R jest model zadaniowy/ projektowy ze wzgldu na elastyczno takiej relacji. Dominujcym motywem szukania moliwoci wspdziaania z podmiotami badawczo-rozwojowymi okazao si napotkanie granic wykorzystania materialnych i niematerialnych zasobw, ktrymi poszczeglne firmy dysponoway samodzielnie. Ponadto, relatywnie powszechnie wystpujc wrd wielkopolskich przedsibiorcw motywacj rozpoczcia wsppracy z sektorem B+R bya potrzeba uwiarygodnienia firmy w oczach jej kontrahentw i klientw lub produktu w oczach jego konsumentw. Wskaza mona trzy kluczowe czynniki wyboru podmiotw badawczo-rozwojowych: kryterium rekomendacji (polecenia przez in5

EKSPERTYZY INSTYTUTU ZACHODNIEGO

nego przedsibiorc), kryterium relacji nieformalnych (np. wykorzystanie sieci spoecznych absolwentw poszczeglnych uczelni) oraz kryterium optymalnego zaspokojenia potrzeb (np. poprzez optymalizacj relacji jakoci do ceny usug). Rekomendacja: Wskazane jest posugiwanie si informacjami o specjalistycznych zasobach, ktrymi dysponuj podmioty B+R podczas komunikowania z sektorem przedsibiorstw. Rekomendacja: Wykorzystanie wiedzy o mechanizmach wyboru moe pozwoli na efektywne dotarcie przez przedstawicieli sektora B+R do potencjalnych partnerw po stronie firm.

Rekomendacja: Planujc polityki wspierania dziaalnoci w zakresie B+R, naley mie na uwadze promowanie przedsiwzi o wyszym poziomie innowacyjnoci (co najmniej regionalnej, natomiast optymalnie krajowej i midzynarodowej).

Znaczna cz wsppracy w zakresie B+R ma charakter adaptacyjny raczej ni innowacyjny. Pomimo relatywnie duej czstotliwoci wsplnych przedsiwzi oraz chci ich rozwoju w przyszoci wsppraca B+R w przewaajcej czci prowadzcych j przedsibiorstw przybiera charakter adaptacyjny, przejawiajcy si przede wszystkim w postaci szeroko rozumianego transferu technologicznego. Niewielka mniejszo deklarowanych projektw prowadzi do uzyskiwania patentw, a zdecydowana wikszo deklarowanych celw dziaalnoci odnosi si do pozyskiwania i wdraania opracowanych ju wczeniej gdzie indziej rozwiza technicznych i praktyk biznesowych. Innowacyjno w wikszoci przypadkw pozostaje raczej wartoci jedynie uznawan ni wdraan w codziennej praktyce. Jednoczenie naley podkreli, e innowacyjno postrzegana bya jako rdo korzyci finansowych i rynkowych dla przedsibiorstw. Fakt, e zasadniczo powszechnie odczuwany jest jednak imperatyw innowacji, stanowi dobry punkt wyjcia i znaczcy potencja do ksztatowania wsppracy B+R. Rekomendacja: Aby wykorzysta istniejce postawy sprzyjajce wsppracy firm i sektora B+R, w komunikacji z przedsibiorcami naley posugiwa si jzykiem korzyci dla wykreowania wizerunku prac badawczo-rozwojowych jako dziaa inwestycyjnych generujcych realny zwrot z zaangaowanych funduszy.

5.

Deklarowana zdolno i ch do innowacji nie idzie w parze z wdraaniem innowacji w ycie w codziennej dziaalnoci przedsibiorstw. Samoocena zdolnoci innowacyjnej przedsibiorstw wypada zdecydowanie korzystnie. Niezalenie od wielkoci przedsibiorstwa wystpuje wyrana przewaga tych, ktre przekonane s o wasnej otwartoci na innowacje, cho przedsibiorstwa rednie i due wyranie wyej oceniay potencja innowacyjny. Jednoczenie okazuje si, e znaczna cz sygnalizowanego zapotrzebowania na innowacje sprowadza si zasadniczo do zapotrzebowania na nowe technologie przyjmowane z zewntrz raczej ni rozwijane samodzielnie. Rekomendacja: Naley dy do wzmacniania wiadomoci, na czym polegaj innowacje i w jaki sposb mog by wczane do biecej dziaalnoci przedsibiorstwa.

6.

Wsppraca z jednostkami naukowymi postrzegana jest jako sytuacja specyficzna na tle relacji z innymi kooperantami. Do silnych stron organizacji badawczo-rozwojowych, w szczeglnoci za uczelni, naley zaliczy niezaleno prowadzonych bada oraz zdolno jednostek naukowych do prowadzenia innowacyjnych dziaa. Jednoczenie, w porwnaniu z kooperacj z innymi podmiotami, wspdziaanie z instytucjami badawczo-rozwojowymi miaa cechowa niska efektywno czasowa wynikajca z czasochonnych procedur, np. obiegu dokumentw oraz przerostu administracji, szczeglnie w pastwowych jednostkach naukowych. Ponadto do daleko posunita w porwnaniu z innymi organizacjami niezaleno pracownikw naukowych wobec ich przeoonych moe nie sprzyja efektywnej pracy zespow badawczo-rozwojowych. Rekomendacja: W przekazach informacyjno-promocyjnych wskazane jest wzmacnianie wizerunku

7.

EKSPERTYZY INSTYTUTU ZACHODNIEGO

podmiotw badawczo-rozwojowych jako jednostek niezalenych i zdolnych do generowania innowacji. Rekomendacja: Rekomendowane jest wypracowywanie i wdraanie efektywnych procedur zarzdzania projektami realizowanymi przez sektor B+R wsplnie z firmami, szczeglnie w warstwie administracyjnej i kadrowej.

8.

Kooperacja firm z sektorem B+R ma stanowi jeden z istotnych elementw budowania przewagi konkurencyjnej. Wrd rezultatw wsplnych przedsiwzi przedsibiorstw i jednostek naukowych wskazywano przede wszystkim na korzyci wizerunkowe, ktre niesie ona dla firm. Naley rwnie podkreli, e w ocenie badanych bardzo istotnym zasobem pozyskiwanym przez przedsibiorstwa wsppracujce z podmiotami badawczo-rozwojowymi bya wiedza, na ktr efektywnie dziaajce firmy generuj cige zapotrzebowanie. Inn, istotn z punktu widzenia przedsibiorcw, korzyci bya moliwo wykorzystania autorytetu pracownikw naukowych i ich macierzystych jednostek. Nie mona pomin rwnie korzyci finansowych, mogcych wynika z: oszczdnoci w stosunku do zakupu gotowego rozwizania (patentu, licencji, technologii) na wolnym rynku, oszczdnoci na kosztach zatrudnienia w formie staego stosunku pracy osb o porwnywalnych do pracownikw naukowych kompetencjach czy te zysku osiganego przez przedsibiorstwo w nastpstwie wprowadzenia na rynek innowacyjnego produktu, obnienia kosztw produkcji lub usprawnienia funkcjonowania organizacji. Rekomendacja: Konstruowanie przekazw informacyjno-promocyjnych powinno uwzgldnia wymieniane przez przedsibiorcw korzyci ze wsppracy z sektorem B+R (wizerunkowe, zasobowe, finansowe).

fesji, np. doktorantw (postrzeganych jako niekompetentni). Odnotowane opinie wskazuj te na istnienie przewiadczenia o teoretycznym charakterze wiedzy, ktr dysponuj pracownicy jednostek naukowych, co ma stanowi ograniczenie w prowadzeniu bada stosowanych czy prac rozwojowych oraz kierowaniu projektami. Jednoczenie w licznych przypadkach dobrze oceniano postawy pracownikw naukowych wobec kooperacji z przedsibiorcami. Zwracano uwag na ich wysokie kompetencje, proaktywno oraz otwarto na specyfik dziaa zwizanych z komercjalizacj wiedzy. Niepokojcy z punktu widzenia rozwoju wsppracy jednostek sektora B+R i firm oraz rozwoju przedsibiorczoci akademickiej jest fakt, e w do licznych wypowiedziach przedstawicieli wielkopolskich przedsibiorstw mona znale opisy efektywnego rozwizania napotykanych problemw instytucjonalnych poprzez aktywnoci w tzw. akademickiej szarej strefie. Mianowicie, pracownicy naukowi wystpujcy jako osoby fizyczne lub prowadzce wasne przedsibiorstwo s w ocenie respondentw bardziej elastyczni, sprawniejsi i otwarci na wspprac ni ich jednostki macierzyste jako cao. W konsekwencji przedsibiorcy, napotykajc bariery instytucjonalne, szukaj bezporedniego kontaktu z pracownikami naukowymi, zwaszcza gdy oczekuj od wsppracy zasobw niematerialnych, a nie np. sprztowych. Rekomendacja: Rekomendowane jest likwidowanie barier instytucjonalnych wsppracy z midzy sektorami przedsibiorstw i nauki poprzez tworzenie struktur i procedur usprawniajcych nawizywanie i przebieg kooperacji z firmami w podmiotach B+R. Rekomendacja: Wskazane jest tworzenie forw nawizywania bezporednich kontaktw i relacji pomidzy przedsibiorcami a przedstawicielami sfery B+R, ktre pozwol neutralizowa istniejce negatywne stereotypy.

Zdiagnozowano istnienie pewnych negatywnych stereotypw, dotyczcych zarwno samodzielnych pracownikw nauki, nalecych do wyszych kategorii wiekowych (ocenianych jako w maym stopniu zainteresowani wspprac z firmami lub stawiajcych wygrowane wymagania finansowe), jak i modych adeptw tej pro-

9.

Postawy przedsibiorcw w odniesieniu do moliwoci wsppracy ze sfer nauki pozostaj oglnikowo pozytywne. Nie stwierdzono wyranych uprzedze wobec naukowcw, cho jednoczenie zauway naley, e naukowcy nie s bynajmniej przez przedsibiorcw postrzegani jako szczeglnie atrakcyjni partnerzy do wsppracy. Cho dowiadczenie

10.

EKSPERTYZY INSTYTUTU ZACHODNIEGO

w zakresie wsppracy B+R nie rnicuje istotnie opinii o atrakcyjnoci naukowcw jako partnerw, to jednak przewaajca wikszo przedsibiorcw nie ma bezporedniego dowiadczenia w zakresie wsppracy ze sfer nauki. Oglna ocena istniejcych moliwoci wsppracy z instytucjami naukowymi okazuje si przewanie pozytywna. Sytuacje, ktre przyczyniay si do powstania negatywnej opinii respondentw, byy zwizane m.in. z brakiem odzewu uczelni na przedstawion przez przedsibiorc propozycj wsppracy, wygrowanymi oczekiwaniami finansowymi przedstawicieli jednostek B+R ju we wczesnej fazie kontaktu czy niesatysfakcjonujcymi moliwociami badawczymi istniejcych jednostek naukowych. Jednoczenie na podstawie wynikw analizy mona postawi tez, e istniejce negatywne stereotypy s na tyle sabo zakorzenione, e nowe, korzystne dowiadczenia przedsibiorcw w kontaktach ze sfer badawczo-rozwojow umoliwiaj zmian ich zabarwienia na pozytywne. Rekomendacja: Konieczne jest budowanie instytucjonalnych pomostw pomidzy sfer gospodarki i nauki poprzez tworzenie struktur i procedur usprawniajcych nawizywanie i przebieg kooperacji z firmami w podmiotach B+R oraz wzrost zaangaowania instytucji otoczenia biznesu w tym obszarze.

i przyczynia si do trudnoci w ksztatowaniu efektywnej, przebiegajcej w dobrej atmosferze wsppracy, ze wzgldu na niepewno uzyskania przez inwestora odroczonych korzyci. W przypadku przedsiwzi wymagajcych zewntrznego finansowania zidentyfikowano rwnie bariery w dostpie do rodkw, ktrymi dysponuj instytucje finansowe, wynikajce z traktowania przedsiwzi badawczo-rozwojowych jako inwestycji wysokiego ryzyka. Omawiajc problemy zwizane z finansowaniem, naley ponadto zwrci uwag na bariery dostpu do rodkw dedykowanych dla przedsiwzi w obszarze B+R, wynikajce z dominacji nielicznej grupy podmiotw wyspecjalizowanych w ich pozyskiwaniu. Inny fundamentalny problem dostrzegany przez cz respondentw wynika z niezadowalajcej jakoci realizowanych przedsiwzi badawczorozwojowych. Rekomendacja: Rekomendowane jest prowadzenie intensywnych dziaa informacyjnych w zakresie moliwoci finansowania prac badawczorozwojowych.

Niska jest wiadomo moliwoci uzyskiwania wsparcia dla dziaalnoci lub wsppracy w zakresie B+R. W wiadomoci przedsibiorcw obecne s przede wszystkim moliwoci uzyskania ulg fiskalnych, a pozostae spord moliwych form wsparcia pomocowego okazuj si zdecydowanie mniej popularne. W badaniu zaznaczy si rwnie problem ograniczonej wartoci samooceny kompetencji, a brak wyczerpujcej wiedzy o moliwociach wsparcia finansowego wskazuje, i ograniczenia postrzegane przez przedsibiorstwa jako wycznie finansowe maj rwnie w jakiej mierze charakter kompetencyjny. Promowanie wiedzy o moliwociach uzyskania wsparcia finansowego dla B+R bdzie przeciwdziaa jednej z gwnych barier ograniczajcych podejmowanie wsppracy. Ponadto dugotrway charakter wielu przedsiwzi badawczo-rozwojowych i konieczno regularnego wnoszenia kapitau umoliwiajcego jego prowadzenie mog zarwno stanowi zbyt duy wysiek finansowy dla firm, jak

11.

Dominujc przeszkod wsppracy z sektorem B+R pozostaj rnorodne deficyty zasobw wiedzy. Po pierwsze, dostrzegano wrd przedsibiorcw niewystarczajc wiadomo istnienia moliwoci nawizywania kooperacji. Po drugie, obszar wiedzy, ktrego deficyty miay utrudnia podejmowanie wsppracy, obejmowa informacje dotyczce pozyskiwania zewntrznych rde finansowania przedsiwzi B+R. Po trzecie, brak wiedzy o biecej dziaalnoci podmiotw badawczo-rozwojowych prowadzi do powstawania w wiadomoci przedsibiorcw negatywnych stereotypw dotyczcych prowadzonych w tych orodkach przedsiwzi badawczych. Innymi trudnociami lecymi po stronie sektora przedsibiorstw byy: odtwrczy charakter prowadzonej dziaalnoci, bazujcy na biernym odpowiadaniu na popyt, oraz postawy przedsibiorcw i zatrudnianego przez nich personelu, wzmacniajce siy inercji istniejce w poszczeglnych organizacjach gospodarczych. Nie mniej wany jest dostrzegany przez badanych problem niezrozumienia przez wielu przedsibiorcw specyfiki przedsiwzi badawczo-rozwojowych, objawiajcy si brakiem akceptacji dla procesualnego charakteru prowadzonych prac i odroczon perspektyw ewentualnych korzyci.
8

12.

EKSPERTYZY INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Rekomendacja: Zminimalizowanie wpywu barier wsppracy firm z sektorem B+R przypisywanych przedsibiorstwom wymaga podjcia dziaalnoci informacyjnej, majcej na celu skompensowanie deficytw wiedzy oraz dziaalnoci promocyjnej w zakresie zmiany postaw przedsibiorcw na innowacyjne i sprzyjajce zmianom.

Rekomendacja: Zalecane jest tworzenie jednostek kontaktowych dla przedsibiorcw w ramach struktur organizacyjnych podmiotw B+R oraz prowadzenie intensywnych dziaa informacyjnopromocyjnych w odniesieniu do istniejcych komrek tego typu. Rekomendacja: Rekomendowane jest wypracowywanie i wdraanie efektywnych procedur zarzdzania projektami realizowanymi przez sektor B+R wsplnie z firmami, szczeglnie w warstwie administracyjnej i kadrowej.

13.

Podstawow barier dla podejmowania kooperacji z przedsibiorstwami, przypisywan podmiotom B+R, by brak dziaa lub nieefektywne dziaania w sferze informacji i promocji, majce wiadczy o zamkniciu na otoczenie. Innym istotnym problemem okazuj si trudnoci w nawizaniu bezporedniego kontaktu z pracownikami naukowymi, wynikajce z braku wypracowanych procedur czy braku struktur odpowiedzialnych za uatwianie komunikacji pomidzy zainteresowanymi wspprac przedsibiorcami a potencjalnymi partnerami ze strony podmiotw B+R. Bariery we wsppracy z sektorem przedsibiorstw generuje rwnie specyfika kultur organizacyjnych publicznych podmiotw B+R: silna hierarchizacja, biurokratyzacja procedur, zoony proces decyzyjny skutkujce niesatysfakcjonujcym dla potencjalnych partnerw po stronie firm tempem realizacji przedsiwzi, czy istnienie intensywnych konfliktw wewntrznych w jednostkach naukowych. Wskazywano rwnie na niemono zaoferowania przedsibiorstwom wsppracy na poziomie odpowiadajcym merytorycznie czy technologicznie oczekiwaniom firm oraz dominacj bada podstawowych nad aplikacyjnymi i pracami badawczo-rozwojowymi w dziaalnoci jednostek naukowych. Ponadto wskazywano na bariery zwizane z kosztami generowanymi przez wysokie narzuty naliczane dla usug badawczorozwojowych oferowanych przez jednostki naukowe oraz wysokie oczekiwania pracownikw naukowych zwizane z uczestniczeniem w korzyciach finansowych generowanych przez wdroenie wynikw prac badawczo-rozwojowych do praktyki gospodarczej. Rekomendacja: Rekomendowane jest prowadzenie przez podmioty B+R dziaa informacyjno-promocyjnych dotyczcych wasnych przedsiwzi badawczych i moliwoci wsppracy z przedsibiorstwami.

14.

Wyniki badania pozwalaj rwnie wskaza na systemowe i strukturalne bariery wsppracy z sektorem B+R dostrzegane przez wielkopolskich przedsibiorcw. Naley do nich zaliczy przeszkody w obrbie systemu formalnoprawnego restrykcyjne przepisy, bdce wyrazem braku zaufania ustawodawcy wobec przedsibiorcw, ograniczajce aktywno firm w sektorze B+R. Barier o charakterze systemowym maj by take warunki realizacji dofinansowanych projektw badawczo-rozwojowych: procedury pnego wypacania zaliczek oraz bardzo cise regulacje zwizane z rozliczaniem projektw. Ponadto wskazywano na niekorzystne dla inwestowania w innowacyjne przedsiwzicia regulacje fiskalne oraz brak instrumentw podatkowych, ktre wspomagayby aktywno innowacyjn. Naley jednak podkreli, e przeszkod o charakterze systemowym nie jest brak fiskalnych czy pomocowych narzdzi wsparcia wsppracy firm i podmiotw badawczo-rozwojowych, ale brak efektywnych struktur doradczych czy te dziaa informacyjno-promocyjnych, ktre wdraayby przedsibiorcw w moliwoci ich wykorzystania. Barier o charakterze systemowym stanowi ma rwnie wpyw przepisw ustawy Prawo zamwie publicznych na zamawiajcych, podlegajcych dyscyplinie finansw publicznych, ktrzy w obawie przed ewentualnymi konsekwencjami ze strony organw kontrolnych preferuj stosowanie kryteriw cenowych, co ogranicza rentowno prac B+R majcych generowa innowacyjne rozwizania. Rekomendacja: Zalecane jest utworzenie struktur doradczych lub systemu dofinansowa doradztwa w zakresie B+R dla przedsibiorstw oraz prowadzenie dziaa informacyjno-promocyjnych dotyczcych dostpnoci powyszych narzdzi.
9

EKSPERTYZY INSTYTUTU ZACHODNIEGO

Oglnej wiadomoci potrzeb w zakresie wsppracy B+R nie towarzyszy jasna koncepcja ich zaspokajania. Obszary, w ktrych planowane jest podejmowanie wsppracy, pokrywaj si zasadniczo z deklarowanymi wczeniej potrzebami w tym zakresie. Niemniej jednak pewnym wyzwaniem pozostaje stosunkowo niski poziom kompetencji w wietle ograniczonej gotowoci do korzystania z usug instytucji poredniczcych w nawizywaniu wsppracy. W zasadzie jedyn dosy powszechnie akceptowan form zwikszania swoich kompetencji pozostaje uczestnictwo w szkoleniach. Opierajc si na wynikach badania jakociowego, stwierdzi mona rwnie, i spord potencjalnych obszarw wsparcia dla przedsibiorstw, dotyczcego wsppracy z sektorem B+R informacyjnego, szkoleniowego, doradczego i finansowego najbardziej jednoznacznie oceniane byo zapotrzebowanie na informacje, a podany zakres informacji obejmowa informacje dotyczce oferty poszczeglnych podmiotw B+R, moliwoci finansowania wsplnych przedsiwzi, wsparcia fiskalnego ze strony pastwa, regulacji dotyczcych praw autorskich do wynikw wsplnych prac badawczo-rozwojowych, dobrych praktyk dotyczcych kooperacji czy wzorcw umownych. Ponadto wskazywano na konieczno profilowania branowego przekazywanych przedsibiorstwom informacji. W przypadku usug doradczych deklarowano potrzeb korzystania z nich przez wielkopolskie przedsibiorstwa w rnym zakresie, szczegln rol doradztwa w sprawie wsppracy z sektorem B+R dostrzegano w obszarze identyfikowania specyficznych potrzeb poszczeglnych przedsibiorstw, niedostrzeganych przez ich kadr zarzdzajc ze wzgldu na brak dowiadczenia w zakresie prac badawczo-rozwojowych. W kwestii zapotrzebowania na kadr do wsppracy z sektorem B+R uwag zwracano przede wszystkim na brak osb, ktrych postawy i kompetencje pozwalayby nazwa je agentami zmiany, wanymi przy realizowaniu innowacyjnych przedsiwzi badawczo-rozwojowych. Jednoczenie naley zwrci uwag na fakt, e zapotrzebowanie przedsibiorstw na wyspecjalizowane kadry byo relatywnie najmniej powszechnie podan przez badanych przedstawicieli przedsibiorstw form wsparcia. Powszechnie dostrzegano przy tym potrzeb zewntrznego wsparcia finansowego wsppracy przedsibiorstw z sektorem B+R.

15.

Rekomendacja: Spord moliwych form wsparcia dla przedsibiorcw w zakresie wsppracy z sektorem B+R w najbliszej perspektywie wskazane jest pooenie nacisku na zaspokajanie potrzeb informacyjnych. Rekomendacja: Zalecane jest zapewnianie wysokiej jakoci oferowanych przedsibiorcom szkole z zakresu wsppracy z sektorem B+R. Rekomendacja: Zapotrzebowanie na szkolenia dla kadr przedsibiorstw moe w szczeglnoci dotyczy wsparcia z zakresu kompetencji zwizanych z zarzdzaniem zmian i zarzdzaniem projektami. Rekomendacja: Rekomendowane jest profilowanie branowe przygotowywanego wsparcia informacyjnego, szkoleniowego i doradczego dla przedsibiorstw w zakresie wsppracy z sektorem B+R. Rekomendacja: Wskazane jest prowadzenie dziaalnoci informacyjno-promocyjnej dotyczcej dostpnej oferty doradztwa dla przedsibiorstw w zakresie wsppracy z B+R oraz moliwoci finansowania teje kooperacji.

16.

W kontekcie oceny atmosfery wsppracy przedsibiorstw z sektorem B+R wskazywano na due znaczenie zaufania w rozwijaniu kooperacji w tym obszarze. Jednoczenie zwracano uwag na konieczno precyzyjnego regulowania umownego warunkw wsppracy, w szczeglnoci w zakresie poufnoci udostpnianych jednostkom B+R materiaw wewntrznych przedsibiorstw oraz majtkowych praw autorskich do wynikw bada. Niejasnoci w tych obszarach mog bowiem przyczynia si do wzrostu nieufnoci przedstawicieli przedsibiorstw i ich zdystansowania wobec moliwoci kooperacji. Wskazywano w tym kontekcie na mediacyjny potencja instytucji otoczenia biznesu w ksztatowaniu relacji pomidzy sektorem przedsibiorstw a B+R. Rekomendacja: Rekomendowane jest wypracowanie przy udziale instytucji otoczenia biznesu konsensualnych rozwiza w zakresie praw autorskich do wynikw wsplnych prac badawczo-rozwojowych jednostek B+R i przedsibiorstw i upowszechnianie ich w formie dobrych praktyk.

10

RAPORT WSPPRACA ZE SFER B+R 2012

Uwagi wstpne: badania i rozwj a wielkopolska innowacyjno

11