UNIWERSYTET JAGIELLOSKI W KRAKOWIE WYDZIA STUDIW MIDZYNARODOWYCH I POLITYCZNYCH INSTYTUT EUROPEISTYKI

Kornelia Mazurczyk
Nr albumu: 1042452

KIERUNEK EUROPEISTYKA

SYTUACJA POLITYCZNA REPUBLIKI KOSOWA PO 2008 ROKU W STRON SAMODZIELNEGO PASTWA?

Praca licencjacka

Promotor: dr Mirosaw Natanek

Krakw 2013

2023941731(1)

SPIS TRECI:
Wstp................................................................................................................................ 3 Rozdzia 1: Geografia, ludno, gospodarka ................................................................ 5 1.1. Geografia i ludno ............................................................................................. 5 1.2. Gospodarka........................................................................................................ 14 Rozdzia 2: Geneza i to historyczne utworzenia Republiki Kosowa ....................... 19 2.1. Zarys historii Kosowa do 1944 rokiem ........................................................... 19 2.2. Kosowo midzy 1944 a 1989 rokiem ................................................................ 22 2.3. Kosowo w trakcie konfliktu albasko-serbskiego w latach 1990-1999 ........ 24 2.4. Kosowo pod protektoratem midzynarodowym w latach 1999-2008 .......... 26 2.4.1. Czerwiec 1999-padziernik 2001 ...................................................... 27 2.4.2. Padziernik 2001-marzec 2004 ......................................................... 28 2.4.3. Marzec 2004-luty 2008...................................................................... 28 Rozdzia 3: Wybrane zagadnienia polityki zewntrznej ........................................... 30 3.1. Uznanie midzynarodowe i problem statusu prawnego Kosowa ................. 30 3.1.1. Uznanie midzynarodowe ................................................................. 30 3.1.2. Problem statusu prawnego Kosowa................................................... 33 3.2. Republika Kosowa na midzynarodowej arenie politycznej oficjalny stosunek wybranych podmiotw prawa midzynarodowego publicznego wobec Republiki Kosowa.................................................................................. 43 3.2.1. Republika Serbii ................................................................................ 43 3.2.2. Federacja Rosyjska ............................................................................ 46 3.2.3. Unia Europejska ................................................................................ 49 3.2.4. Stany Zjednoczone ............................................................................ 52 3.2.5. Najblisze ssiedztwo ........................................................................ 55 Rozdzia 4: Wybrane zagadnienia polityki wewntrznej .......................................... 58 4.1. System instytucjonalny ..................................................................................... 58 4.1.1. Zgromadzenie Kosowa (alb. Kuvendi) .............................................. 60 4.1.2. Prezydent ........................................................................................... 61 4.1.3. Rzd ................................................................................................... 63 4.1.4. Wymiar sprawiedliwoci ................................................................... 64 4.1.5. Trybuna Konstytucyjny i Rzecznik Ludu ........................................ 64 4.1.6. Samorzd terytorialny ....................................................................... 65 4.2. Nadzr midzynarodowy.................................................................................. 66 4.2.1. Misja UNMIK (ang. United Interim Administration in Kosovo) ...... 67 4.2.2. Misja EULEX (ang. European Union Rule of Law Mission in Kosovo) 69 4.2.3. KFOR (ang. Kosovo Force) ............................................................. 70
1
5264041795(2)

4.2.4. Midzynarodowy Przedstawiciel Ludnoci Cywilnej (ICR ang. International Civilian Representative) ............................................................. 72 4.3. Problemy polityki wewntrznej Republiki Kosowa po 2008 roku ............... 75 4.3.1. Kryzysy polityczne i podziay w obrbie wadz Republiki Kosowa . 76 4.3.2. Podzia etniczny i prawno-administracyjny Republiki Kosowa ....... 87 Podsumowanie ............................................................................................................... 93 Wykaz skrtw .............................................................................................................. 95 Wykaz map .................................................................................................................... 98 Wykaz wykresw .......................................................................................................... 98 Bibliografia: ................................................................................................................... 99 I. II. Dokumenty ......................................................................................................... 99 Monografie i opracowania.............................................................................. 101

III. Artykuy ........................................................................................................... 103 a. Artykuy naukowe................................................................................... 103 b. Artykuy prasowe .................................................................................... 104 IV. rda wiedzy oglnej ..................................................................................... 107 V. rda internetowe .......................................................................................... 108

VI. Inne ................................................................................................................... 111

2
5340014185(3)

Wstp

Celem ninejszej pracy jest analiza sytuacji politycznej w Republice Kosowa po 17 lutego 2008 roku, ze szczeglnym uwzgldnieniem problemw wewntrznych i zewntrznych tego pastwa1. W zwizku z likwidacj gwnych instytucji nadzoru midzynarodowego - Midzynarodowego Biura Cywilnego wraz z Midzynarodowym Przedstawicielem Ludnoci Cywilnej - we wrzeniu 2012 roku, zastanawiam si nad stopniem suwerennoci i niepodlegoci Republiki Kosowa oraz nad najwaniejszymi wyzwaniami jakie przed ni stoj. Jako punkt wyjcia dla analizy ww. problemw posuya mi charakterystyka sytuacji demograficznej i gospodarczej Kosowa (Rozdzia 1) oraz historyczny zarys dziejw tego obszaru (Rozdzia 2). Problem Republiki Kosowa jest wart uwagi, poniewa w sposb poredni lub bezporedni rzutuje na sytuacj midzynarodow, wpywajc nie tylko na kwestie regionalne obszaru bakaskiego (perspektywa akcesji do Unii Europejskiej Bakanw Zachodnich czy stosunki na linii Prisztina - Belgrad), ale rwnie ponadregionalne (m.in. separatyzm abchaski i poudnioosetyski, sam w sobie stanowic przykad dla innych ruchw separatystycznych). Rne stanowiska gwnych aktorw midzynarodowych (Stany Zjednoczone, Unia Europejska, Federacja Rosyjska, Chiska Republika Ludowa, Republika Serbii) na kwesti niepodlegoci Republiki Kosowa odzwierciedlaj ich wasne interesy oraz prowadz do sytuacji, gdzie problem midzynarodowego uznania nowopowstaego pastwa jest nierozstrzygnity (Rozdzia 3). Przypadek kosowski jest te interesujc y jako model bada nad tworzeniem si, funkcjonowaniem i ograniczeniami systemu instytucjonalnego nowego pastwa oraz w zwizku z zastosowaniem tu mechanizmw nadzoru midzynarodowego (Rozdzia 4). W pracy wykorzystane zostay przede wszystkim akty prawne (m.in. Rezolucja 1244 (1999) Rady Bezpieczestwa ONZ czy Konstytucja Republiki Kosowa wraz z poprawkami) oraz, w nieco mniejszym stopniu, materiay prasowe. Wybr rde wynika m.in. z faktu, e od proklamowania niepodlegoci Republiki Kosowa upyno relatywnie niewiele czasu, co sprawia z kolei, e liczba rzetelnych opracowa
1

Z uwagi na zakoczenie opracowywania merytorycznej czci niniejszej pracy w dniu 25 wrzenia 2012 roku, zamieszczona tu analiza sytuacji politycznej w Republice Kosowa obejmuje wycznie okres do tego dnia.

3
3579516612(4)

naukowych oraz analitycznych rwnie jest wzgldnie niewielka. Taki dobr rde pozwala rwnie na poddanie analizie najwaniejszych zagadnie istotnych z punktu widzenia pracy. Opracowaniem naukowym, ktre zostao jednak szeroko wykorzystane w pracy jest pozycja Krystiana Nowaka Konstytucja Republiki Kosowa, ktra omawia w sposb szczegowy ustrj Republiki Kosowa2. Z kolei wrd opracowa historycznych warto wspomnie o pozycjach Wacawa Felczaka i Tomasza Wasilewskiego Historia Jugosawii oraz Adama Balcera, Marcina Kaczmarskiego, Wojciecha Stanisawskiego Kosowo - przed ostatecznym rozwizaniem. Proces uregulowania statusu midzynarodowego - uwarunkowania polityczne i historyczne, perspektywy rozwoju sytuacji3. Termin Republika Kosowa uywam zazwyczaj naprzemiennie ze sowem Kosowo jako okrelenie obszaru, ktry w rozdziale 1 opisany jest jako terytorium Republiki Kosowa. W zalenoci jednak od kontekstu, zdaa si, e uywajc terminu Republika Kosowa mam na myli terytorium uznane midzynarodowo za podlegajce jurysdykcji wadz w Prisztinie (terytorium de iure), podczas gdy pod pojciem Kosowo rozumiem terytorium rzeczywicie kontrolowane przez prisztiskie wadze, a wic obszar Republiki Kosowa z wyczeniem gmin serbskich znajdujcych si na pnocy kraju (terytorium de facto). Z kolei pod pojciem Kosowarzy rozumiem osoby narodowoci albaskiej, bdce jednoczenie obywatelami Republiki Kosowa. W pracy uyte zostay nazwy obcego pochodzenia w transkrypcji polskiej, tam gdzie poprawne brzmienie nazwy polskiej byo moliwe do ustalenia. W pozostaych przypadkach pozostawiono nazwy w ich brzmieniu oryginalnym. Zagadnienie i analiza sytuacji politycznej w Republice Kosowa po 2008 roku jest obszernym, wieloaspektowym i cigle ewoluujcym tematem. W zwizku z powyszym i zwaajc na limity dotyczce objtoci niniejszej pracy, nie byo dl a mnie moliwym przedstawienie kadego problemu czcego si z zagadnieniem poruszonym w pracy. Skupiam si natomiast na kwestiach moim zdaniem najistotniejszych dla omawianego tematu. Szczeglny nacisk pooyam za na sytuacj w 2012 roku, tak by praca bya jak najbardziej aktualna.
2 3

K.Nowak, Konstytucja Republiki Kosowa, Rzeszw 2010 W. Felczak, T. Wasilewski, Historia Jugosawii, Wrocaw 1985; A. Balcer, M. Kaczmarski, W. Stanisawski, Kosowo przed ostatecznym rozwizaniem. Proces uregulowania statusu midzynarodowego uwarunkowania polityczne i historyczne, perspektywy rozwoju sytuacji, Prace OSW 2008, z. nr 27

4
3859338211(5)

Rozdzia 1: Geografia, ludno, gospodarka

1.1.

Geografia i ludno

Ziemie obszaru, ktry nazywamy wspczenie Republik Kosowa, skadaj si z dwch krain geograficznych: Kosowa i Metochii. S to kotliny, ktre rozdziela pogrze i kotlina Drenica (zob: Mapa nr 1). Nazwa Kosowo wywodzi si z jzyka serbskiego, a dokadniej od nazwy gatunku ptakw kos (ac. turdus merula aterrimus). W literaturze mona spotka rwnie inne pogldy mwice o tym, e nazwa ta pochodzi od terminu kosowski wilajet jednostki administracyjnej Imperium Osmaskiego, ktra obejmowaa Skopje, Prizren, Pe, Prisztin i Novi Pazar4. Nazwa drugiej krainy - Metochii - wywodzi si z greckiego sowa metoch, ktre oznacza ziemie nalece do cerkwi, posiadoci klasztorne, majtki kocielne oraz ziemsk wasno kocioa prawosawnego. Powodem, dla ktrego nazwano obszar w ten sposb bya ogromna ilo nada klasztornych na tych terenach5.

4 5

K.Nowak, op.cit., s. 7. Ibidem, s. 8.

5
2727696146(6)

Mapa nr 1. Mapa fizyczna Republiki Kosowa.

rdo: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Kosovo_map-en.svg

Republika Kosowa (alb. Republika e Kosovs, serb. ) pooona jest w centrum Pwyspu Bakaskiego i nie posiada dostpu do morza. Graniczy z By Jugosowiask Republik Macedonii na poudniowym wschodzie (dugo granicy 158,7 km), z Republik Albanii na poudniowym zachodzie (111,8 km), z Republik Czarnogry na wschodzie (78,6 km) oraz z Republik Serbii na pnocy i na pnocnym wschodzie (351,6 km; zob: Mapa nr 1)6. Zajmuje powierzchni 10 887 km kwadratowych. Najwaniejsze miasta to: Prisztina (ok. 550 tys. osb), Prizren (ok. 141 tys. osb), Pe (ok. 83 tys. osb) i Kosowska Mitrowica (ok. 72 tys. osb)7.

M.A. Camberi, Country parture/forage resource profile. Republic of Kosovo; http://www.fao.org/ag/AGP/AGPC/doc/Counprof/PDF%20files/Kosovo.pdf; data dostpu: 10.08.2012 r. 7 Stan na sierpie 2012; https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kv.html; data dostpu: 10.08.2012 r.

6
1908573611(7)

Pastwo jest podzielone na pi gwnych regionw: Prisztina, Gnjilane, Pe, Prizren i Mitrovica (zob: Mapa nr 2), ktre dziel si na 37 gmin i ok. 1 500 wsi.

Mapa nr 2. Gwne regiony Republiki Kosowa.

rdo: http://www.22pkwkfor.wp.mil.pl/pl/15.html

Poudniow, naturaln barier Metochii w kierunku Republiki Albanii i Byej Jugosowiaskiej Republiki Macedonii stanowi wysokie gry Szar Pania, a na zachodzie, w kierunku Republiki Albanii i Republiki Czarnogry - Prokletije. Najwiksza rzeka Metochii, Biay Drin, pynie wrd gr w kierunku Morza Adriatyckiego. Kotlina ta rozpociera si z pnocy na poudnie i w podunej osi osiga dugo 90 km. Najwaniejszymi orodkami miejskimi w kotlinie s: Prizren, Pe i Djakovica.

7
3597947823(8)

Kotlina Kosowska pooona jest rwnolegle do Kotliny Metochijskiej. Rozciga si od miasta Uroszevac na poudniu, do miejscowoci Kosowska Mitrowica na pnocy. W rodkowej czci zwanej Kosowym Polem lub Prawdziwym Kosowem ley Prisztina, stolica Republiki Kosowa. Gwn arteri wodn kotliny stanowi rzeka Ibru. Rozpoczyna ona swj bieg w Republice Czarnogry i przez Mitrovic pynie w kierunku pnocnym do rzeki Zachodnia Morawa. W grnym biegu rzeki Republika Kosowa czy si ze szlakami prowadzcymi na zachd, w kierunku zachodniej Boni i Hercegowiny. Sprawia to, e Ibru jest wanym szlakiem przebiegajcym pomidzy Republik Czarnogry, Republik Kosowa, centraln czci Republiki Serbii oraz Boni i Hercegowin. Rwnoczenie, przez Kosowo przechodzi gwny bakaski szlak komunikacyjny. Biegnie on od Belgradu w kierunku poudniowym do miasta Nisz, a tam rozgazia si na poudnie w kierunku Skopje i dalej wzdu doliny rzeki Vardar, a do Salonik i Aten oraz w kierunku wschodnim do Sofii i Stambuu8. Republika Kosowa, dziki pooeniu geograficznemu stanowi naturaln twierdz otoczon wwozami i acuchami grskimi. Jest bardzo wanym punktem strategicznym Pwyspu Bakaskiego. Region znajduje si w strefie klimatu umiarkowanego i wiksza jego cz jest pod wpywem kontynentalnych mas powietrza. Wynikiem tego s stosunkowo mrone zimy z duymi opadami niegu i gorce, suche lata. Opady roczne s dosy wysokie i wynosz ok. 1630 mm. Najwiksza ich ilo wystpuje pomidzy padziernikiem a grudniem. Rolinno naturalna Republiki Kosowa jest w duym stopniu zniszczona i przeksztacona przez czowieka. Teren w 41% (455 tys. ha) pokryty jest lasami (gwnie lasy dbowe i iglaste), a 53% (585 tys. ha) stanowi obszary rolnicze (zob: Wykres nr 1)9. Ok. 51% uytkw rolnych przeznaczona jest do siania zb (gwnie kukurydzy, pszenicy i jczmienia), 45% na pastwiska i ki, a 3% dla winnic i gajw. Reszta stanowi 1% (zob: Wykres nr 2)10.

8 9

. Domurat, Wpyw konfliktu serbsko-albaskiego na separatyzm Kosowa, Wrocaw 2009, s. 8. http://enrin.grida.no/htmls/kosovo/SoE/agricult.htm; data dostpu: 28.08.2012 r. 10 Ibidem.

8
3249102802(9)

Wykres nr 1. Podzia gruntw w Republice Kosowa.

rdo: http://enrin.grida.no/htmls/kosovo/SoE/agricult.htm

Wykres nr 2. Podzia uytkw rolnych w Republice Kosowa.

rdo: http://enrin.grida.no/htmls/kosovo/SoE/agricult.htm

88% uytkw rolnych jest wasnoci prywatn, a reszta spoecznie zarzdzanych spek11. Grunty orne uwaa si za dobrej jakoci, co w poczeniu z umiarkowanym klimatem i gst sieci rzeczn sprawia, e rolnictwo jest stosunkowo

11

Kosovo Environmental Action Plan 2006-2010. Executive Summary, Ministry of Environment and Spatial Planning, Prisztina 2006 s. 35.

9
3779081708(10)

silnym ekonomicznie sektorem. Pozwala zapewnia odpowiedni poda ywnoci dla populacji Republiki Kosowa, a take przeznaczy cz nadwyek na eksport (ok. 13%)12. Rolnictwo stanowi 13% PKB Republiki Kosowa i zapewnia prac 60% ludnoci mieszkajcej na wsi. Najwiksze ograniczenia w rozwoju rolnictwa to niski poziom mechanizacji i wiedzy technicznej, a take ograniczone stosowanie nawozw. Co ciekawe, pomimo dobrze prosperujcego rolnictwa w stosunku do zapotrzebowania rynku wewntrznego, do Kosowa importowane s ogromne iloci przetworzonych produktw ywnociowych, ktre wynosz a 70% wartoci caego importu pastwa13. Obszar obfituje rwnie w za naturalne: cynk, ow i wgiel kamienny ktrych jest najwicej - oraz nikiel, elazo, magnezyt, krzem, mied, boksyt i wapie14. Zgodnie z danymi Centralnego Banku Republiki Kosowa wanie z metali i mineraw Republika zyskuje najwicej pienidzy w eksporcie - w grudniu 2011 roku byo to a 228,9 mln euro z caej puli dochodu z eksportu wynoszcej 312,5 mln euro15. Ludno Republiki Kosowa stanowi 1 836 529 osb, a gsto zaludnienia wynosi 169 osoby na km kwadratowy16. Przyrost naturalny od 2005 roku spada praktycznie z roku na rok - nie liczc krtkiego okresu wzrostu w 2008 roku zwizanego z pozytywnymi nastrojami czcymi si z proklamowaniem niepodlegoci

12

Naley pamita, e liczba plonw i stopie zaspokojenia popytu ywnoci wrd mieszkacw Kosowa zmienia si kadego roku pod wpywem wielu czynnikw. Podane tutaj dane pochodz sprzed 2012 roku, a przecie rolnictwo w tym roku bardzo ucierpiao z powodu ogromnej suszy i upaw na Pwyspie Bakaskim. Zgodnie z szacunkami Ministerstwa Rolnictwa Republiki Kosowa tegoroczne zbiory zb bd mogy zaspokoi tylko ok. 70 -75% potrzeb ywieniowych ludnoci Kosowa. Dane te bd jednak dopiero potwierdzone w pniejszym czasie; [za:] M. Reptowska, Kosowo: Zebrane plony nie s w stanie zaspokoi popytu na zboe, Prisztina 2012; http://balkanistyka.org/wp/kosowo-zebraneplony-nie-sa-w-stanie-zaspokoic-popytu-na-zboze/; data dostpu: 01.09.2012 r. 13 http://enrin.grida.no/htmls/kosovo/SoE/agricult.htm; data dostpu: 10.08.2012 r. 14 Brininstool M., The Mineral industry of Kosovo, [w:] 2010 Minerals Yearbook. Kosovo [advance release] , U.S. Department of the Interior U.S. Geological Survey, 2011; http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/country/2010/myb3-2010-kv.pdf; data dostpu: 10.08.2012 r. 15 Monthly Statistics Bulletin, Miesiczny Biuletyn Statystyczny Banku Republiki Kosowa, Prisztina 2012, nr 128; www.bqk-kos.org/repository/docs/2012/MSB%20no%20128.pdf; data dostpu: 10.08.2012 r; Tak jednorodny i zdominowany przez jedn ga przemysu eksport nie moe przynosi staych dochodw. Rynek metali w ostatnim czasie boryka si ze spadkiem cen (wyjtek stanowi zoto i srebro), co pociga za sob znaczne obnienie dochodw dla skarbu pastwa, ale i nie tylko. Rwnie sektor prywatny, jak np. Holenderska spka Ferronikiel najwikszy eksporter pastwa z baz w centrum Republiki Kosowa z miesica na miesic notuje coraz mniejsze dochody. To powoduje rozwizywanie umw o prac, zwikszenie bezrobocia i strajki. Co gorsza, rwnie brak perspektyw na zmian pracy, bo konkurencja w tej brany jest tak dua, e nastpi przesyt poday pracownikw nad popytem; Mustafa A., Kosovo Metal Workers Protest Over Sackings, BIRN, Prisztina 2012; www.balkaninsight.com/en/article/kosovo-metal-workers-protest-over-sackings: data dostpu: 10.08.2012 r. 16 Stan na sierpie 2012 roku; https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kv.html; data dostpu: 10.08.2012 r.

10
3212737214(11)

i w 2011 wynis 2,7%17. Moe by to spowodowane m.in. zwikszeniem si

poziomu edukacji spoeczestwa i odsetka pracujcych kobiet. Struktura wiekowa jest moda i stanowi ogromny potencja siy roboczej w wieku produkcyjnym znajduje si 66,1% populacji Republiki Kosowa. A 27,2% ludnoci ma mniej ni 14 lat, a powyej 65. roku ycia - tylko 6,7%. Dla porwnania, w Polsce 14,7% populacji znajduje si poniej 14 roku ycia i a 13,7% powyej 65. (w caej Europe 16%). Sytuacja ta jest skutkiem m.in. wojen, jakie toczyy si na terytorium Kosowa do 1999 roku, wysokiego przyrostu naturalnego (pomimo tego, e cigle spada), jaki charakteryzuje spoeczestwo o tradycjach muzumaskich, nisko wyedukowanym i w przewaajcej wikszoci mieszkajcym na wsi. Nie bez znaczenia by tu rwnie niski poziom i may zasig opieki zdrowotnej18. Spoeczestwo Republiki Kosowa skada si przede wszystkim z etnosu albaskiego (ok. 92%). Pozostae grupy etniczne tworz Serbowie (drugi co do wielkoci etnos Kosowa), Boniacy, Goracy, Romowie i Turcy (ok. 8%)19. Tereny zamieszkiwane przez Serbw to przede wszystkim gminy znajdujce si w pnocno-wschodniej czci Republiki Kosowa - Leposavi (gdzie Serbowie stanowi ponad 95% populacji), Zubin Potok (80-95%) i Zveczan - oraz gmina Sztrpce w czci poudniowo-wschodniej (zob: Mapa nr 3)20. W sumie ponad 35 tys. osb21. Gminy te czsto okrela si mianem gmin serbskich poniewa przewaajc cz ich struktury etnicznej stanowi wanie Serbowie. Wiksza cz ich ludnoci mieszka na wsi i w maych miasteczkach, a wyjtek stanowi Kosowska Mitrowica (stolica regionu

17

Stan na 2011 rok; Series 4: Statistics of Population. Statistics of Births in Kosovo 2011, Kosovo Agency of Statistics, Prisztina 2011; http://esk.rks-gov.net/eng/dmdocuments/Statistics%20of%20Births%20in%20Kosovo%202011.pdf; data dostpu: 10.08.2012 r. 18 Stan na 2009 rok; Demographic Social and Reproductive Health Survey in Kosovo , Kosovo Agency of Statistics, Prisztina 2009, s.9. 19 Stan na 2008 rok; https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/kv.html; data dostpu: 03.09.2012 r. 20 Stan na marzec 2007 roku; global-atlas.jrc.it/maps/PUBLIC/1499_Kosovo_Ethnics_A3.jpg; data dostpu: 03.09.2012 r. 21 Tyle osb byo zakwalifikowanych do wzicia udziau w referendum (14 -15 luty 2012 r.), w ktrym spoeczno serbska z pnocnych gmin serbskich Kosowa miaa odpowiedzie na pytanie Czy akceptujesz instytucje tzw. Republiki Kosowa ?; [za:] M. Szpala, Serbska spoeczno w pnocnym Kosowie manifestuje swoj niezaleno, BEST OSW 2012, z. 7 (208); www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2012-02-15/serbska-spolecznosc-w-polnocnym-kosowiemanifestuje-niezaleznosc; data dostpu: 04.09.2012 r.

11
1343468333(12)

Mitrovica), ktra jest najwikszym orodkiem miejskim i zarazem centrum spoecznokulturowym mniejszoci serbskiej22. Omawiane gminy swj typowo serbski charakter uzyskay jednak dopiero po 1999 roku, czyli po utworzeniu protektoratu midzynarodowego w Kosowie. W wyniku odwetu spoecznoci albaskiej na Serbach za uczynione im krzywdy w okresie rzdw Miloszewicia, kosowscy Serbowie zaczli masowo ucieka z obszaru Kosowa. Tym, ktrym nie udao si uciec do Socjalistycznej Republiki Jugosawii (pniejszej Republiki Serbii), schronili si w serbskich enklawach. Wanie do tych, na pnocy Kosowa przybyo najwicej serbskich uciekinierw. Potwierdzaj to badania przeprowadzone przez UNDP w Kosowskiej Mitrowicy, na podstawie ktrych ponad 64% spord caej populacji serbskiej zamieszkujc omawian cz Republiki Kosowa mona okreli jako imigrantw przybyych tam po 1999 roku23. Trzy pnocne gminy z przewag ludnoci serbskiej tworz swoisty region separatystyczny Republiki Kosowa ze stolic w Kosowskiej Mitrowicy. Serbowie utworzyli w nich paralelne struktury administracyjne w stosunku do tych panujcych w Republice Kosowa oraz sprzeciwiaj si dominacji teje Republiki na ich terytorium (zob: pkt. 4.3.2.). Poza gminami serbskimi, Serbowie yj rwnie w Kosowie rodkowym (Graczanica, Kosovo Polje, Lipljan i Obili) - ok. 30 tys. osb, w poudniowozachodnim (Gnjilane, Kamenica i Novo Brdo) - ok. 25 tys. osb oraz w maych enklawach wystpujcych w pozostaych czciach regionu24. Inne mniejszoci s znacznie bardziej rozproszone w porwnaniu do mniejszoci serbskiej. Trudno jest oszacowa ich dokadn ilo i rozmieszczenie ze wzgldu na brak wiarygodnego spisu ludnoci od 1981 roku, jak rwnie na niejednoznaczn tosamo czci z nich25. Warto tu wspomnie jednak o jednej z tych mniejszoci, tj. o Goracach. Znaczna ich wikszo mieszka na poudniu Republiki Kosowa, tu przy granicy z Republik Albani. Jest to najbardziej odseparowana geograficznie jego cz, do
22

Miasto podzielone jest na dwie czci, a granic stanowi rzeka Ibar. Pnocn cz zajmuj Serbowie, za poudniow Albaczycy. 23 Mitrovic/a Public Opinion Survey, badania Programu Narodw Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP), marzec 2011, s. 13. 24 A. Balcer, M. Kaczmarski, W. Stanisawski, op.cit., s. 15. 25 Ibidem, s. 16.

12
2306377979(13)

ktrego mona dotrze tylko jedn drk wiodc przez szczyty grskie Szar Paniny. Mieszka tam ok. 6,5 tys. osb. Tak due odseparowanie tego obszaru sprawia, e Goracy znacznie rni si od innych grup etnicznych i zachowuj bardzo silne poczucie wasnej tosamoci etnicznej26.

Mapa nr 3. Rozmieszczenie grup etnicznych w Republice Kosowa.

rdo: global-atlas.jrc.it/maps/PUBLIC/1499_Kosovo_Ethnics_A3.jpg

26

W. mieja, Goracy ludzie pogranicza. Goraca al, 2011; www.polityka.pl/swiat/obyczaje/1518310,1,reportaz-gorancy--ludzie-pogranicza.read; 03.09.2012 r.

data

dostpu:

13
4198796235(14)

1.2.

Gospodarka

Gospodarka Republiki Kosowa opiera si gwnie na sektorze usug (ok. 60% PKB), gdzie najlepiej prosperujc jest aktualnie brana usug bankowych27. Przemys tworzy 19% PKB, a rolnictwo 13% PKB28. Cho Republika Kosowa bogata jest w naturalne i ludzkie zasoby, to ich potencja nadal pozostaje niewykorzystany. Naley ona do najbiedniejszych obszarw regionu, jak i caej Europy. Zgodnie z opini Europejskiego Komitetu EkonomicznoSpoecznego stopa bezrobocia w Republice Kosowa waha si pomidzy 42 a 47%29. Dodatkowo, jak twierdz eksperci Banku wiatowego, a 34% spoeczestwa yje mniej wicej za 1,5 euro dziennie, a 12% za 1 euro dziennie30. Dane te naley interpretowa z ostronoci ze wzgldu na bardzo rozbudowan szar stref w Republice31. Nie zmienia to jednak faktu, e to wanie bezrobocie i cika sytuacja ekonomiczna uwaane s przez spoeczestwo Kosowa za najwiksze zagroenie dla nowopowstaego pastwa32. Kolejnym zagroeniem dla gospodarki Republiki Kosowa jest jej ogromna zaleno od pomocy z zewntrz. S to przede wszystkim pomoc finansowa spoecznoci midzynarodowej oraz przekazy pienine emigrantw (gwnie z Republiki Federalnej Niemiec, Konfederacji Szwajcarskiej i krajw nordyckich) dla
27

A. Pawlaczyk, Kosowo: Banki komercyjne z 37 milionami euro zysku, Prisztina 2012; http://balkanistyka.org/wp/kosowo-banki-komercyjne-z-37-milionami-euro-zysku/; data dostpu: 02.09.2012 r. 28 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego w sprawie roli spoeczestwa obywatelskiego w stosunkach UE-Kosowo, [w:] Dz. U. C 181 z 21.06.2012, s. 24. 29 Ibidem. 30 S. Zapalska, Kosowo: wysoka stopa bezrobocia, Prisztina 2012; http://balkanistyka.org/wp/kosowowysoka-stopa-bezrobocia/; data dostpu: 01.09.2012 r; Trzeba zauway, e wyniki te z roku na rok s coraz lepsze. W 2006 roku a 45% ludnoci Republiki Kosowa yo poniej progu ubstwa (1,5 euro na dzie) i a 17% spoeczestwa byo zaliczanych do ludzi skrajnie ubogich (1 euro lub mniej na dzie). Poprawa sytuacji ekonomicznej w duej mierze wynika z powolnej odbudowy pastwa, a tym samym jego gospodarki, dziki uzyskaniu przez Republik pewnej stabilizacji, jak rwnie jak rwnie dziki ogromnej pomocy finansowej z zewntrz. Nie bez znaczenia s te same dziaania wadz Republiki Kosowa, do ktrych zaliczamy gwnie wielkie inwestycje pastwowe majce na celu popraw infrastruktury transportowej i dziki ktrym powstaj nowe miejsca pracy, a sama Repulika staje si bardziej atrakcyjna dla inwestorw zagranicznych; [za]: Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego, op. cit., s. 23. 31 Ibidem, s. 24. 32 Zgodnie z badaniami przeprowadzanymi przez UNDP Kosowo w marcu 2012 roku w Kosowie, spord wielu czynnikw mogcych wpywa na niestabilno modego pastwa, a 70% badanych zgodzio si, e do takich czynnikw naley bezrobocie, a 51,6 % e cika sytuacja ekonomiczna. Byy to najczciej wybierane odpowiedzi; [za:] Public Pulse Raport 3, A. Hetemi (red.), Prisztina 2012, s. 1617.

14
2405179186(15)

swoich rodzin nadal zamieszkujcych Kosowo33. Jest to na tyle duy problem, e same przekazy pienine od emigrantw w 2011 roku wyniosy ok. 580 mln euro, co stanowi ok. 17% PKB pastwa. Jeeli dodamy do tego fundusze otrzymane w ramach pomocy ze strony spoeczestwa midzynarodowego - ktre w 2011 roku wyniosy 20% PKB pastwa - otrzymany wynik wskae, e a 37% PKB Republiki Kosowa jest zalene od pomocy z zewntrz. Wpywa to negatywnie na wizerunek pastwa, jako m.in. godnego zaufania partnera do zakadania nowych inwestycji34. W 2011 roku PKB na osob wynosio 2.682 euro, a wzrost gospodarczy ok. 5%35. Na pocztku 2012 roku spad on jednak do 3,8%36. Wpyn na to przede wszystkim kryzys krajw strefy euro, ktry by przyczyn spadku przekazw pieninych od obywateli kosowskich przebywajcych za granic (o 4,8%), spadku eksportu (o 24,4%), jak i spadku bezporednich inwestycji zagranicznych (o 27,6%)37. Rozwj gospodarczy uznaje si za jeden z najwaniejszych elementw na drodze do rozwizania problemw Republiki Kosowa, w tym jej zalenoci ekonomicznej od innych podmiotw prawa midzynarodowego, bezrobocia i biedy. Jest to rwnie istotny czynnik poprawy sytuacji kobiet i mniejszoci, a take relacji midzy grupami etnicznymi poprzez rozwj tolerancji midzyetnicznej na drodze wsppracy i wsplnego rozwoju38. Niewtpliwie moe on przyspieszy proces integracji spoecznoci serbskiej w Republice Kosowa, jak i rozwizanie konfliktu z Republik Serbii39. W celu poprawy sytuacji ekonomicznej Republika Kosowa musi upora si z wieloma jej ograniczeniami, a przede wszystkim sta si atrakcyjna dla inwestorw zagranicznych. Wrd najwaniejszych jej ogranicze wymienia si niedostatecznie
33 34

Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego, op. cit., s. 24. Republic of Kosovo: First Review Under the Stand-By Arrangement, and Request for Modification of Performance CriteriaStaff Report. Press Release on the Executive Board Discussion, Raport Midzynarodowego Funduszu Walutowego 2012, nr 12/180; http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2012/cr12180.pdf; data dostpu: 06.09.2012 r; M. Reptowska, Kosowo: Mniej pienidzy od emigrantw, Prisztina 2012; http://balkanistyka.org/wp/kosowo-mniej-pieniedzy-od-emigrantow/; data dostpu: 01.09.2012 r; 35 Jest to najwyszy poziom PKB w historii. Ronie on z roku na rok. Dla przykadu poziom PKB w 2006 roku wynosi 1.230 euro na osob, a w 2010 roku ju 2,468 euro; [za:] Monthly Statistics Bulletin, op cit.., s. 11. 36 Ibidem 37 Ibidem, s. 13, 18 i 20. 38 Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 8 lipca 2010 r. w sprawie procesu integracji Kosowa z Uni Europejsk, [w:] Dz. U. C 351 z 08.07.2010, s. 84. 39 M. Reptowska, Kosowo: Inwestycje a tolerancja midzyetniczna, Prisztina 2012; http://balkanistyka.org/wp/kosowo-inwestycje-a-tolerancja-miedzyetniczna/; data dostpu: 01.09.2012 r.

15
1734156391(16)

rozwinit infrastruktur, niestabilno polityczn, zawie procedury biurokratyczne, korupcj i nepotyzm (zob: pkt. 4.3.2.) oraz ograniczenia w handlu (zob: Wykres nr 3)40.

Wykres nr 3. Gwne ograniczenia w rozwoju gospodarki i inwestycji zagranicznych w Republice Kosowa w 2011 roku.

Gwne czynniki ograniczajce rozwj gospodarki i inwestycji zagranicznych w Republice Kosowa

Niewystarczajco rozwinita infrastruktura 31% Ograniczenia w handlu 9% Korupcja i nepotyzm 17%

Niestabilno polityczna 26%

Zawie procedury biurokratyczne 17%

rdo: S. Dervisholli, Opportunities to Foreign Investment in Kosovo, Rochester

Institute of Technology/American University in Kosovo, 2011, s. 7; https://ritdml.rit.edu/bitstream/handle/1850/14112/Sytrime_Dervisholli_CapstoneProject_Repor t_8-31-2011.pdf?sequence=1; data dostpu: 01.09.2012 r.

Jak dotd, Repubika Kosowa poczynia najwiksze postpy w kierunku rozwizania problemu niedostatecznie rozwinitej infrastruktury (w tym drg, lotnisk, elektrycznoci i zaopatrzenia w wod)41. Najgorzej za, radzi sobie w kwestii zawiych procedur biurokratycznych42.

40

S. Dervisholli, Opportunities to Foreign Investment in Kosovo, Rochester Institute of Technology/American University in Kosovo, 2011, s. 7; https://ritdml.rit.edu/bitstream/handle/1850/14112/Sytrime_Dervisholli_CapstoneProject_Report_8-312011.pdf?sequence=1; data dostpu: 01.09.2012 r. 41 Wie si to z inwestycjami wadz Republiki w rozwj teje infrastruktury. W cigu ostatnich paru lat podjto si kilku - i jak na wielko Kosowa - ogromnych projektw. Naley tu przede wszystkim wymieni budow autostrady biegncej przez cae terytorium Kosowa (od granicy z Republik Albanii do granicy z Republik Serbsk), ktrej budowa ma si zakoczy w listopadzie 2012 roku oraz budow nowoczesnego lotniska (data ukoczenia budowy 2013 rok). Oba projekty maj zachci inwestorw zagranicznych do zwikszania ich udziaw w Republice poprzez uatwienie im transportu, dostpu i bezpieczestwa; [za:] E. Grzkowska, Kosowo: Brak zyskw z autostrady Vrmic-Merdare, Prisztina

16
2052363845(17)

Rozwaajc problem ekonomii w Republice Kosowa naley wzi pod uwag rwnie dwa najwaniejsze czynniki ograniczajce zarwno rozwj ekonomiczny, jak i rozwj inwestycji zagranicznych - problem okrelenia statusu prawnego Kosowa oraz problem uznania midzynarodowego (zob: pkt. 3.1.). Ograniczenia jakie wynikaj z wyej w ymienionych problemw to przede wszystkim te zwizane z penym uczestnictwem pastwa w spoeczestwie midzynarodowym. Nieuznanie Republiki Kosowa jako podmiotu prawa midzynarodowego przez wiele pastw powoduje, e nie moe ono uczestniczy we wszystkich organizacjach i ukadach midzynarodowych oraz upoledza jego sie kontaktw gospodarczych. Dodatkowo znacznie obnia zaufanie wrd potencjalnych inwestorw. Nie oznacza to jednak, e w ogle nie moemy mwi o gospodarczych kontaktach midzynarodowych Republiki Kosowa. Najwaniejszym partnerem gospodarczym Republiki jest Unia Europejska. To do niej trafia ponad 1/3 eksportu pastwa43. Wie si to ze znacznym zaangaowaniem Unii w rozwj ekonomiczny Kosowa w latach 1999-2008, a pniej, nie tylko w budow demokratycznych instytucji pastwowych, ale rwnie w budow silnego ekonomicznie pastwa, ktre w przyszoci bdzie zdolne do sprostania wymogom gospodarczym Unii oraz bdzie przyczyniao si do jej rozwoju i bezpieczestwa44.

2012; http://balkanistyka.org/wp/kosowo-brak-zyskow-z-autostrady-vermice-merdare/; data dostpu: 01.09.2012 r; Ponadto, niedaleko Prisztiny ma powsta nowoczesna stacja uzdatniania wody i nowa elektrownia cieplna Nowe Kosowo. To za ma w wikszym ni dotychczas stopniu uniezaleni gospodark Republiki; [za:] S. Zapalska, Kosowo: powstanie nowoczesna stacja uzdatniania wody Prisztina 2012; http://balkanistyka.org/wp/kosowo-powstanie-nowoczesna-stacja-uzdatniania-wody/; data dostpu: 02.09.2012 r. 42 Zgodnie z ustaleniami Banku wiatowego w Report Doing Bussiness 2011 Republika Kosowa zajmuje dopiero 119 miejsce na 183 w rankingu krajw, w ktrych najatwiej robi si interesy. Zarzuca si mu gwnie czynienie trudnoci w rozpoczciu dziaalnoci gospodarczej oraz w uzyskaniu pozwole i licencji, niedocignicia w systemie ochrony inwestorw i inwestycji, ograniczenia w handlu ponad granicami oraz niekonsekwencj w egzekwowaniu umw; [za:] Doing Business 2011. Making a Difference for Entrepreneurs, Bank wiatowy i Midzynarodowa Korporacja Finansowa, Waszyngton 2011, s. 4; Dodatkowym czynnikiem zniechcajcym zagranicznych inwestorw jest wzrost podatku dochodowego do 9% (z 5%) od 1 lipca 2012 roku; [za:] M. Reptowska, Kosowo: Wzrost podatku dochodowego do 9% z 5%, Prisztina 2012; http://balkanistyka.org/wp/kosowo-wzrost-podatku-dochodowego-do-9-z-5/; data dostpu: 02.09.2012 r. 43 Monthly Statistics Bulletin.., op. cit., s. 20. 44 Przykadem takiej wsppracy i tworzenia uatwie jest przekazanie Republice Kosowa tzw. mapy drogowej, czyli listy kryteriw jakie pastwa musi speni, by zosta przyjte do strefy Schengen; M. Reptowska, Krok UE w kierunku zniesienia wiz dla Kosowa, Prisztina 2012; http://balkanistyka.org/wp/krok-ue-w-kierunku-zniesienia-wiz-dla-kosowa/; data dostpu: 02.09.2012 r.

17
3499875403(18)

Drugim po UE partnerem gospodarczym Republiki Kosowa s kraje rodkowoeuropejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (CEFTA), ktrego czonkiem notabene jest rwnie Kosowo (jako UNMIK - Kosowo)45. Nie bez znaczenia jest tu rwnie coraz wikszy wpyw Republiki Turcji, ktra staje si coraz powaniejszym inwestorem i partnerem Republiki Kosowa46.

45

Z krajw porozumienia CEFTA pochodzi prawie 1/3 kosowskiego importu; [za:] Monthly Statistics Bulletin.., op. cit., s. 20; Ponadto, rwnie wsppraca Republiki Kosowa z krajami czonkowskimi porozumienia CEFTA coraz bardziej si zacienia, szczeglnie na poziomie uatwie celnych i wizowych. Przykadem tego moe by fakt cakowitego zniesienia ce na cement pochodzcy z Byej Jugosowiaskiej Republiki Macedonii przez wadze Republiki Kosowa, jak rwnie zniesienie ce przez By Jugosowiask Republik Macedonii na kosowsk wod i rury; [za:] S. Zapalska, Kosowo znosi co na cement, a Macedonia na wod i rury, Prisztina 2012; http://balkanistyka.org/wp/kosowo-znosi-clo-na-cement-a-macedonia-nawode-i-rury/; data dostpu: 02.09.2012 r. 46 W sierpniu 2012 roku w kosowskiej Agencji Rejestracji Przedsibiorstw (ARBK Agjencia e Regjistrimit t Bizneseve Kosovare) zarejestrowanych jest 875 tureckich firm, ktre w latach 2007 -2011 zainwestoway w Kosowie 82,5 mln euro. W rkach Republiki Turcji znajduje si ju kilka duych przedsibiorstw, ale zainteresowanie kolejnymi inwestycjami na terytorium Kosowa wci pozos taje wysokie. Znaczce wpywy tureckie mona rwnie zaobserwowa w kosowskim sektorze bankowym, gdzie Narodowy Bank Handlowy oraz Bank TEB, kontroluj ok. 7% rynku w Kosowie; [za:] M. Przewilikowska, Kosowo atrakcyjne dla inwestorw tureckich; Prisztina 2012; http://balkanistyka.org/wp/kosowo-atrakcyjne-dla-inwestorow-tureckich/; data dostpu: 02.09.2012 r.

18
3017561289(19)

Rozdzia 2: Geneza i to historyczne utworzenia Republiki Kosowa

2.1.

Zarys historii Kosowa do 1944 rokiem

Pierwsze przypadki osadnictwa na terytorium wspczesnego Kosowa miay miejsce w epoce brzu (1800 - 1000 p.n.e.). Wwczas, ziemie odpowiadajce pniejszemu terytorium titowskiej Jugosawii podporzdkoway sobie indoeuropejskie plemiona Ilirw napywajce z pnocnego wschodu. To wanie te plemiona buduj podstaw etnogenezy Albaczykw47. W kwestii tej tocz si jednak spory. Brak jest zgody co do tego, czy wspczesna ludno albaska wywodzi si w prostej linii od Iliryjczykw (a szczeglnie od plemienia Dardanw) - co staraj si udowodni naukowcy z Prisztiny i Tirany - czy od przybyych w XIV w. na terytorium Kosowa ludw Tureckich. Nie zmienia to jednak faktu, e warto tu wspomnie o tezie mwicej o iliryjskich korzeniach Albaczykw, poniewa mit ten stanowi (zaraz obok wsplnoty jzykowej) jeden z najwaniejszych fundamentw ich tosamoci zbiorowej48. W VII wieku, po krtkim okresie panowania rzymskiego, tereny te zostay podbite przez Sowian. W konsekwencji, w redniowieczu Albaczycy stanowili niewielki procent ludnoci ziem kosowskich. wiadcz o tym nazwy osad podarowanych w tym regionie serbskim monastyrom. W tzw. zotych nadaniach z XIV wieku wymieniajcych ok. 7 tys. nazw, jedynie ok. 2% osad posiada albaskie nazwy49. Nie moe to dziwi, bo a do najazdu Turkw osmaskich Kosowo byo gwnym regionem redniowiecznego imperium serbskiego - tu skupiono najwaniejsze orodki administracyjne, handlowe i grnicze, a Prisztina zostaa stolic kraju. Ufundowano tu wiele monastyrw i cerkwi oraz utworzono eparchi Raszka - Prizren, z gwnym orodkiem w miejscowoci Pe50. Cay teren Kosowa sta si terra sacra Serbw51.

47 48

L. Podhorodecki, Jugosawia. Zarys dziejw, Warszawa 1979, s. 8. Ibidem 49 M. Lukovi, Kryzys kosowski oczyma Serbw. Bezporednie przyczyny, korzenie historyczne, przebieg i konsekwencje, Belgrad 2000, s. 49. 50 W XIV wieku przez Kosowo biegy wane szlaki handlowe w kierunku Morza Adriatyc kiego i Egejskiego oraz rozpoczto wydobycie zota, srebra, cynku oraz miedzi.

19
2502428745(20)

Podobnie jak Albaczycy stworzyli swj mit narodowy wywodzc wasne pochodzenie od staroytnego ludu Ilirw, tak Serbowie tworz swj wasny mit, uznajc redniowieczne Kosowo za kolebk swojej narodowoci.. Wanym wydarzeniem tego okresu dla martyrologii serbskiej bya bitwa na Kosowym Polu, stoczona 28 czerwca 1389 roku. Pomimo, e nie miaa decydujcego znaczenia dla losw pastwa serbskiego, to urosa do rangi mitu narodowego, powizanego cile z wtkami religijnymi - chrzecijaskimi i przedchrzecijaskimi52. Wiek XV to okres intensyfikacji najazdw i pocztek dominacji Imperium Osmaskiego na Pwyspie Bakaskim. Kosowo stao si sandakiem osmaskim ju w 1455 roku, a spora cz jego ludnoci ulega islamizacji. Co ciekawe, ludno chrzecijaska nie bya przeladowana. Dua jej cz przesza na islam, by unikn pacenia specjalnych podatkw i mie moliwo zrobienia kariery w administracji wilajetw. Wielu neofitw stanowili rwnie jecy wojenni, ktrzy w ten sposb stawali si wolnymi chopami. W 1688 roku armia austriacka zdobya Belgrad i dotara a do Kosowa. Miejscowa ludno pomagaa Austriakom, ktrzy jednak nie zdoali powstrzyma odsieczy tureckiej i zmuszeni byli do wycofania si. Rwnie kilkadziesit tysicy Serbw, w obawie przed represjami, opucio Kosowo i osiedlio si na terenie dzisiejszej Wojwodiny. Ten masowy exodus spoecznoci serbskiej nazywa si dzi Wielk Wdrwk Serbw (serb. Velika seoba Srba)53. W wyniku serbskich powsta z lat 1804-1813 oraz 1815 Serbowie wywalczyli niezaleno od Imperium Osmaskiego: powstao wwczas autonomiczne Ksistwo Serbii, ale bez Kosowa54. Do nowopowstaego Ksistwa skierowaa si wtedy druga fala emigracji Serbw z okolic Kosowa, ktrzy coraz czciej doznawali przeladowa ze strony Osmanw. Pomimo tak duej fali uchodctwa, a do kryzysu wschodniego (1875-1878) stanowili oni najwaniejsz grup etniczn w prowincji (w znacznym stopniu dziki wysokiemu przyrostowi naturalnemu)55.

51 52

M. Lukovi, op. cit,. s. 54. A. Balcer, M. Kaczmarski, W. Stanisawski, op. cit., s. 7. 53 . Dormuat, op. cit., s. 13. 54 K. Nowak, op. cit., s. 15. 55 D. Gibas-Krzak, Serbskoalbaski konflikt o Kosowo w XX wieku. Uwarunkowania przebieg konsekwencje, Toru 2009, s. 25.

20
3000122869(21)

W II poowie XIX wieku zawiza si sojusz Ksistwa Serbii, Ksistwa Rumunii i Ksistwa Czarnogry przeciw Imperium Osmaskiemu. Dziki pomocy Imperium Rosyjskiego, narody bakaskie zyskay przewag i zmusiy Osmanw do podpisania w 1878 roku traktatu pokojowego w San Stefano. Na jego mocy Ksistwo Serbii, Ksistwo Czarnogry i Ksistwo Rumunii uzyskay niepodlego. Kosowo nie znalazo si jednak w skadzie Ksistwa Serbskiego, pozostajc zalene od wadz Imperium Osmaskiego. W zwizku z tym, doszo tam do zmiany struktury etnicznej. Serbowie masowo wyjedali do Ksistwa Serbii, a na ich miejsce przybyli Albaczycy (gwnie z terenw wchodzcych w skad Ksistwa Serbii). Albaczycy nie przyczyli si do sojuszu, co doprowadzio do nieuznania ich narodu i prawa do posiadania wasnego pastwa. Byo to te gwn przyczyn powstania nacjonalizmu albaskiego. Pierwsze pitnacie lat XX wieku byo okresem ostatecznego rozpadu Imperium Osmaskiego. Albania, wykorzystujc sytuacj, proklamowaa niepodlego (rok 1912). W jej granicach miao znale si rwnie Kosowo. Na podstawie decyzji podjtej na Konferencji Ambasadorw w Londynie (rok 1913) pastwo Albanii zostao oficjalnie uznane, ale terytorium Kosowa przyznano Krlestwu Serbii i Krlestwu Czarnogry. Warto zwrci uwag na fakt, e ju wtedy Albaczycy stanowili w Kosowie wikszo. Serbowie, chcc przywrci mu serbski charakter, ustanowili tam wadz wojskow oraz zaczli prowadzi polityk serbizacji. Pacyfikacja ludnoci albaskiej trwaa a 2 lata56. 1 grudnia 1918 roku proklamowano Krlestwo Serbw, Chorwatw i Sowecw (Krlestwo SHS, serb. Kraljevina SHS), - od 1929 roku Krlestwo Jugosawii - w ktrego skad weszo rwnie Kosowo57. Wywoao to niezadowolenie spoecznoci albaskiej, ktrzy przy wsparciu Krlestwo Woch doprowadzili do kolejnego powstania i prb odzyskania spornego terytorium 58. Powstanie zostao krwawo stumione po 9 latach walk, a Jugosawia nie uznaa odrbnoci kosowskich Albaczykw, prowadzc polityk dyskryminacji i asymilacji 59.

56 57

A. Balcer, M. Kaczmarski, W. Stanisawski, op. cit., s. 18. W. Felczak, T. Wasilewski, op.cit., s. 430. 58 Wadze Krlestwa Woch prbowa uzyska jak najwicej korzyci terytorialnych wzgldem Krlestwa SHS i w zwizku z tym wspomaga ruch niepodlegociowy Chorwatw i Albaczykw. Zaoy, e wewntrzne problemy Krlestwa SHS uatwi realizacj swoich celw politycznych ; [za:] . Domurat, op. cit., s. 20. 59 Albaczycy zostali zmuszeni do uywania jzyka serbskiego, jako jedynego oficjalnie obowizujcego i posiadali mniej praw ni Serbowie. Zmienia si te struktura etniczna Kosowa. Belgrad osadzi

21
5683425313(22)

Na pocztku II wojny wiatowej, Kosowo byo podzielone na trzy strefy okupacyjne: niemieck, bugarsk oraz wosk. Wtedy to, z poczenia Albanii, Macedonii i woskiego Kosowa powstaa Wielka Albania60. Pod okupacj Krlestwa Woch, Albaczycy cieszyli si wieloma przywilejami, a ich udzia w strukturze etnicznej Kosowa znw si zwikszy.61 Kapitulacja Krlestwa Woch sprawia, e w regionie coraz silniejsze wpywy zaczli zdobywa komunici zwizani z Belgradem. Ju w 1944 roku Kosowo zaja komunistyczna jugosowiaska partyzantka Josipa Broz Tity, a wszystkie powstania Albaczykw bronicych Wielkiej Albanii zostay bezwzgldnie stumione.

2.2.

Kosowo midzy 1944 a 1989 rokiem

W 1946 roku Kosowo, jako Autonomiczny Obwd Kosowsko-Metochijski w ramach Ludowej Republiki Serbii, zostao wczone w skad Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosawii. Do lat 60. XX wieku ludno serbska zdominowaa ycie polityczne, gospodarcze i kulturalne obszaru. W 1968 roku, w wyniku akcji protestacyjnych Albaczykw, ktrzy dali uznania ich za nard pastwowy i przeksztacenia obszaru w republik zwizkow, Tito zwikszy uprawnienia Kosowa. Z nazwy usunito sowo Metochia (jednoznacznie kojarzce si z prawosawn tradycj regionu) i zezwolono na uywanie albaskich symboli narodowych. Ju rok pniej otworzono Uniwersytet Prisztiski, ktry szybko przeksztaci si w centrum kultury i jzyka albaskiego.

w regionie kilkadziesit tysicy Serbw, za Albaczycy emigrowali masowo do Turcji; [za:] A. Balcer, M. Kaczmarski, op. cit., s. 8. 60 Idei Wielkiej Albanii przywieca cel zjednoczenia wszystkich albaskich ziem. Pomimo tego, e Wielka Albania z okresu II wojny wiatowej bya tylko protektoratem, to pniej odwoywano si do niej jako idei budujcej albaski nacjonalizm i argument za przyczeniem Kosowa do Albanii. 61 Albaczycy mogli posugiwa si jzykiem albaskim jako jzykiem urzdowym zaraz obok woskiego. Zaczto wydawa albaskie czasopisma, a w Kosowie pojawio si albaskie szkolnictwo; [za:] . Domurat, op. cit., s. 23; Podczas II wojny wiatowej, Kosowo opucio ok. 80100 tys. Serbw. Podczas gdy w czasie spisu ludnoci w 1931 kosowscy Albaczycy stanowili 60,06 % ludnoci Kosowa, tak po wojnie, w 1948 ju 68,46%, za Serbowie przed wojn stanowili 26% ludnoci, a po wojnie zaledwie 23,63%; [za:] J. Vidmar, International Legal Responses to Kosovos Declaration of Independence , Vanderbilt Journal of Transnational Law 2009, nr 42 (3) s. 784; http://www.vanderbilt.edu/jotl/manage/wpcontent/uploads/Vidmar-cr_final_final.pdf; data dostpu: 31.07.2012 r.

22
3295834637(23)

Proces zwikszania autonomii Kosowa pod rzdami Tity postpowa bardzo szybko. W 1974 roku, wraz ze zmian konstytucji, Autonomiczny Obwd Kosowski zosta przemianowany na Socjalistyczn Prowincj Autonomiczn Kosowa, a jego status niemale zrwnany z pozostaymi republikami Federacji. Utworzono tam nawet niezalene od Serbii organy - autonomiczny rzd i parlament. Albaczycy za, jako narodowo, zostali uznani za rwn z innymi jugosowiaskim narodami. W tym czasie, w Socjalistycznej Federacyjnej Republice Jugosawii, doszo do reform gospodarczych, ktre znacznie przyczyniy si do postpu cywilizacyjnego zarwno republik, jak i Kosowa. Szybki postp gospodarczy i pomoc finansowa od pozostaych republik podniosy poziom ycia mieszkacw, a budowa nowych szk - rwnie dla mniejszoci narodowych - przyczynia si do zmniejszenia analfabetyzmu62. Sytuacja zmienia si wraz ze mierci Tity w 1980 roku. Wtedy to Socjalistycznej Federacyjnej Republice Jugosawii zaczy nasila si nastroje konstytucj z 1974 roku i nacjonalistyczne. Wynikay one z niekorzystnych dla Serbw zmian terytorialnych wprowadzonych ze zmian struktury etnicznej w Socjalistycznej Prowincji Autonomicznej Kosowa, ktrych przyczyn by wysoki przyrost naturalny spoecznoci albaskiej, jak i z emigracji serbskiej63. Nastroje te skutecznie wykorzysta pniej jeden z przywdcw serbskiej partii komunistycznej Slobodan Miloszevi. W celu przejcia wadzy w kraju wykorzysta poczucie odrbnoci narodowej Serbw, ktre rozbudzi dziki przywoaniu tzw. mitu kosowskiego, wedug ktrego Kosowo to kolebka tosamoci narodu i jego serce. Na fali rosncej popularnoci Miloszevi obj urzd prezydenta Socjalistycznej Republiki Serbii dziaajcej w ramach Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosawii, a pniej w ramach Federalnej Republiki Serbii. Konsekwencj tego, byo znaczne ograniczenie autonomii Socjalistycznej Prowincji Autonomicznej Kosowa jeszcze w tym samym roku64.

62

Kosowo uzyskao rwnoprawn reprezentacj na poziomie federalnym i cho nie uzyskao statusu pastwowego, to konstytucja Socjalistycznej Federacji Republiki Jugosawii z 1974 roku stwierdzaa, e jakakolwiek zmiana granic Jugosawii wymaga zgody wszystkich jednostek federalnych, w tym Socjalistycznej Prowincji Autonomicznej Kosowa; [za:] A. Balcer, M. Kaczmarski, op. cit., s. 9. 63 Na wysoki przyrost naturalny wrd ludnoci albaskiej wpyn niski poziom wyksztacenia, patriarchalny, wiejski charakter spoeczestwa oraz ycie wedug zasad jakie wyznacza islam. Taka struktura spoeczno-kulturowa wynikaa m.in. polityki gospodarczej Socjalistycznej Republiki Serbii, gdzie kadziono nacisk na rozwj przemysu cikiego, wydobywczego i energetycznego nie sprzyjao zatrudnieniu kobiet. Dodatkowo, ograniczenia w rozwoju albaskiej edukacji wpyway na zwikszenie si analfabetyzmu. Nie bez znaczenia byy rwnie czynniki historyczno -kulturowe. 64 K.Nowak, op. cit., s. 18.

23
4192387861(24)

2.3.

Kosowo w trakcie konfliktu albasko-serbskiego w latach 1990-1999

2 lipca 1990 roku, kosowski parlament ogosi Kosowo now republik Socjalistycznej Federacyjnej Republice Jugosawii. Wywoao to szybk reakcj Belgradu: na ulice Kosowa wysano wzmocnione jednostki wojskowe wraz z czogami i dokonano wielu aresztowa o charakterze prewencyjnym. W rzeczywistoci utworzono tam pastwo policyjne. W midzyczasie, serbski parlament uchwali now konstytucj, ktra cakowicie zniosa autonomi Kosowa na poziomie politycznym i kulturalnym. Prbowano zmieni rwnie proporcje ludnoci w okrgu. Doprowadzio to do nagminnego amania praw czowieka, czego przykadem jest wyrzucenie z pracy ok. 70% Albaczykw i zastpienie ich uchodcami i bezrobotnymi z Socjalistycznej Republiki Boni i Hercegowiny oraz Socjalistycznej Republiki Chorwacji. Zlikwidowano rwnie odrbny kosowski program nauczania oraz ograniczono ilo miejsc dla kosowskich Albaczykw na uniwersytetach, a jzykiem urzdowym sta si praktycznie wycznie jzyk serbski65. Kosowscy Albaczycy nie pogodzili si z odebraniem autonomii

i przeprowadzili referendum, w ktrym 99% gosujcych opowiedziao si za niepodlegoci prowincji66. Korzystajc z okazji jak stworzy rozpad Socjalistycznej Federacji Republiki Jugosawii, 19 padziernika 1991 roku kosowski parlament ogosi niepodlego. Nie zostaa ona jednak uznana przez aden podmiot prawa midzynarodowego, oprcz Republiki Albanii. Kosowscy Albaczycy, nie zraajc si niepowodzeniem, ju w 1992 roku przeprowadzili wybory prezydenckie oraz parlamentarne, ktre zwyciy Ibrahim Rugowa przewodniczcy Demokratycznej Ligii Kosowa (LDK alb. Lidhja Demokratike e Kosovs). Stan on na czele tzw. pastwa podziemnego, ktre posiadao rozwinit sie orodkw administracyjnych, wymiar sprawiedliwoci, system finansowy oraz suby publiczne (m.in. sub zdrowia i szkolnictwo). Doprowadzio to tymczasowego wyciszenia konfliktu narodowociowego, bo wadze serbskie nie stosoway represji w stosunku do struktur administracyjnych kosowskich Albaczykw doszo po prostu do cakowitej separacji obydwu narodowoci, ktre od tego momentu posiaday wasne kawiarnie, sklepy, czy
65 66

Ibidem, s. 19. Ibidem.

24
3231015335(25)

kwartay ulic67. Podobnemu podziaowi ulega gospodarka Kosowa. Wikszo duych zakadw pastwowych pozostao w rkach serbskich, natomiast spoeczno albaska dominowaa w sektorze maych, czsto rodzinnych firm68. Najwikszym wyzwaniem wadz pastwa podziemnego Kosowa stao si porozumienie z wadzami Federalnej Republiki Jugosawii w sprawie jego statusu. Niepowodzenia Rugowy na tym polu, doprowadziy do powstania zbrojnej organizacji Armii Wyzwolenia Kosowa (UK - alb. Ushtrina lirimtare e Kosovs) - majcej na celu obron interesw pastwa kosowskiego. Jednostka ta, pod koniec 1997 roku, rozpocza wojn partyzanck z Federaln Republik Jugosawii dc do niepodlegoci Kosowa. Sytuacja pomidzy Serbami a Albaczykami stawaa si coraz bardziej napita. Intensyfikacja dziaa UK bya paralelna do eskalacji zachowa dyskryminacyjnych na tle narodowociowym i gospodarczym w stosunku do kosowskich Albaczykw. W 1998 roku doszo do eskalacji napi pomidzy Serbami a UK, a krwawe masakry cywilw byy przeprowadzane przez obie strony konfliktu. Doprowadziy one do zaangaowania si w konflikt si midzynarodowych - NATO i USA. Pocztkowo konflikt prbowano rozwiza metodami dyplomatycznymi. Bya za nie

odpowiedzialna Grupa Kontaktowa (Republika Francuska, Republika Federalna Niemiec, Federacja Rosyjska, Wielka Brytania, Republika Woska oraz USA) i UE. Prbowali oni bezskutecznie przekona Serbw i kosowskich Albaczykw, by zaakceptowali bardzo szerok autonomi Kosowa w ramach Federalnej Republiki Jugosawii. Bardzo wanym wydarzeniem tego okresu bya konferencja w Rambouillet, ktra miaa miejsce w lutym i marcu 1999 roku. By to moment przeomowy, kiedy to po raz pierwszy rozpoczto oficjalnie dyskusj nad spraw niepodlegoci Kosowa. Na konferencji ustalono, e ostateczny jego status zostanie okrelony po trzech latach explicite nie wykluczono zatem adnego rozwizania. Podkrelano jednak poszanowanie suwerennoci i integralnoci terytorialnej Federalnej Republiki Jugosawii. Strona serbska odrzucia jej postanowienia. Spraw sporn okazao si utworzenie protektoratu midzynarodowego w Kosowie i kwestia stacjonowania wojsk

67 68

. Domurat, op. cit., s. 49. D. Gibas-Krzak, op. cit., s. 168.

25
2919223675(26)

midzynarodowych w caej Federalnej Republiki Jugosawii, czemu kategorycznie sprzeciwia si Miloszevi. Punktem kulminacyjnym konfliktu bya rze albaskich cywilw

w miejscowoci Raczak, ktra wstrzsna midzynarodow opini publiczn. Bya to bezporednia przyczyna ataku przeprowadzonego przez siy zbrojne NATO na strategiczne obiekty wojskowe i gospodarcze na obszarze caej Federalnej Republiki Jugosawii. Operacja zbrojna rozpocza si 24 marca 1999 roku (pomimo sprzeciwu Federacji Rosyjskiej staego czonka Rady Bezpieczestwa ONZ) i zakoczya si 09 czerwca 1999 roku, z chwil przyjcia warunkw pokoju przez Miloszevicia. W czasie trwania operacji, siy serbskie dokonay wielkiej czystki etnicznej kosowskich Albaczykw.

2.4.

Kosowo pod protektoratem midzynarodowym w latach 1999-2008

Protektorat midzynarodowy zosta ustanowiony rezolucj nr 1244 Rady Bezpieczestwa ONZ z dnia 10 czerwca 1999 roku. Zgodnie z jej postanowieniami Federalna Republika Jugosawii miaa natychmiast zaprzesta stosowania przemocy i represji w Kosowie oraz rozpocz wycofywanie wszystkich swoich si wojskowych, policyjnych i paramilitarnych. Prowincja zacza by zarzdzana przez Misj Tymczasowej Administracji Organizacji Narodw Zjednoczonych w Kosowie (UNMIK), gdzie Unia Europejska miaa odpowiada za gospodark, OBWE za demokratyzacj, za bezpieczestwo militarne zapewnia miay midzynarodowe siy pod auspicjami NATO (KFOR). Caym przedsiwziciem kierowa mia specjalny przedstawiciel Sekretarza Generalnego ONZ. Najwaniejszym zadaniem misji UNMIK byo ustanowienie samorzdu i autonomii w Kosowie, cho formalnie, zgodnie z ustaleniami konferencji w Rambouillet, potwierdzano suwerenno i integralno terytorialn Federalnej Republiki Jugosawii. Suy temu miaa budowa

demokratycznych Instytucji, systemu prawnego opartego na unijnych standardach, jak rwnie poprawa sytuacji ekonomicznej w prowincji. Kolejnym, istotnym punktem miao by zapewnienie wszystkim uchodcom bezpiecznego powrotu na tereny Kosowa i integracja mniejszoci narodowych. Federalna Republika Jugosawii, podobnie jak inne pastwa regionu, zostaa zobowizana do penej wsppracy przy implementacji
26
3862334985(27)

postanowie rezolucji. Naley zauway, e w Rezolucji 1244 (1999) nie podano daty zakoczenia misji, ale zamieszczono zapis o przekazaniu jej wadzy wycznie na mocy porozumienia politycznego. Zgodnie z Rezolucj 1244 (1999) jednym z warunkw rozpoczcia procesu uregulowania statusu Kosowa bya rozbudowa instytucji administracyjnych. Z czasem, coraz wikszy zakres kompetencji w tym zakresie by przekazywany wadzom w Prisztinie, co doprowadzio do trwaego uniezalenienia si prowincji od Socjalistycznej Republiki Serbii funkcjonujcej w ramach Federalnej Republiki Jugosawii. Trzeba zaznaczy, e pastwa obszaru euro-atlantyckiego nie podjy znacznych wysikw na rzecz reintegracji skconych terytoriw, bo sprzeciwiaa si temu wikszo albaska zamieszkujca teren Kosowa69. Histori misji UNMIK mona podzieli na cztery okresy: czerwiec 1999 - padziernik 2001 (do pierwszych wyborw parlamentarnych), padziernik 2001 - marzec 2004 (do zamieszek albasko-serbskich), marzec 2004 - luty 2008 (do proklamowania niepodlegoci), luty 2008 - do dzisiaj70.

2.4.1. Czerwiec 1999-padziernik 2001

Okres ten charakteryzowa si powrotem ogromnej iloci albaskich uchodcw (ponad 1,5 mln osb) na terytorium Kosowa. Ten wielki napyw ludnoci na zniszczone wojn terytorium oraz sabe struktury administracyjne doprowadziy do anarchii i wysokiej przestpczoci. Dodatkowo, ogromne resentymenty w stosunku do spoecznoci serbskiej sprawiy, e Kosowarzy wzili odwet na pozostaych w Kosowie Serbach. Do padziernika 2001 roku w Kosowie zostay rozbudowane struktury administracyjne, czego uwieczeniem byo przyjcie Podstawy Konstytucyjnej (ang. Constitutional Framework), na mocy ktrej mogy powsta instytucje o charakterze pastwowym prezydent, rzd, parlament. W znacznej mierze

69

Rosolution 1244 (1999). Adopted by the Security Council at its 4011th meeting, on 10 June 1999 ; http://www.nato.int/kosovo/docu/u990610a.htm; data dostpu: 10.08.2008 r. 70 A. Balcer, M. Kaczmarski, W. Stanisawski, op. cit., s. 12

27
1258307303(28)

odbudowano rwnie zniszczenia wojenne, co skutkowao polepszeniem warunkw ycia i znacznym zmniejszeniem przestpczoci ju w 2002 roku.

2.4.2. Padziernik 2001-marzec 2004

W listopadzie 2001 roku przeprowadzono pierwsze wybory parlamentarne, a w marcu 2002 roku prezydenckie, ktre wygra Ibrahim Rugowa. W okresie tym doszo jednak do tzw. maej stabilizacji, ktra wynikaa ze zmniejszenia si zainteresowania pastw Zachodu sytuacj w Kosowie. Przejawami tego byy: spowolnienie procesu budowy instytucji administracji lokalnej i prywatyzacji, wyhamowanie wzrostu gospodarczego i zmniejszenie si midzynarodowej pomocy finansowej71.

2.4.3. Marzec 2004-luty 2008

Midzynarodowe zainteresowanie Kosowem ponownie wzroso w marcu 2004 roku. Doszo wtedy do wielkich anty-serbskich zamieszek, tzw. pogromw marcowych. By to punkt zwrotny w dyskusji nad przyszoci prowincji. Od tego momentu nastpio znaczne przyspieszenie procesu usamodzielniania si instytucji - zarwno administracyjnych, jak i gospodarczych (prywatyzacja) - i rozpoczcie procesu ostatecznego uregulowania statusu Kosowa. W 2004 roku odbyy si rwnie wybory parlamentarne, w ktrych ponownie wygraa partia Ibrahima Rugowa. Tym razem musiaa jednak wej w koalicj z parti Ramusza Haradinaja zwizanego ze rodowiskiem UK. Po mierci Rugowa - polityka, ktry stara si swoj polityk pogodzi kosowski nacjonalizm z ide pokojowego denia do celw politycznych - do wadzy doszli skrajnie nacjonalistyczni politycy zwizani z UK. W 2005 roku na stanowisko gwnego negocjatora pomidzy Serbami a kosowskimi Albaczykami zosta mianowany Martti Ahtisaari. Przygotowa on
71

Ibidem, s. 13.

28
2544796099(29)

sprawozdanie z przebiegu dotychczasowych negocjacji oraz stworzy dokument bdcy propozycj uregulowania statusu Kosowa. Kompleksowa Propozycja Uregulowania Statusu Kosowa (ang. Comprehensive Proposal for Kosovo Status Settelment), czyli tzw. Plan Ahtisaariego zakada m.in. przyznanie prowincji atrybutw pastwowych, prawa do zawierania umw midzynarodowych, szerokie prawa dla mniejszoci narodowych, uczestnictwo mniejszoci narodowych w organach wadzy i ochron miejsc kultu religijnego72. Poza tym gwarantowa uchwalenie konstytucji oraz powoanie wasnej armii. Kosowo miao zyska de facto atrybuty niezalenego pastwa, aczkolwiek oficjalnie utrzymywano status ustalony na konferencji w Rambouillet i na mocy Rezolucji 1244 (1999)73. Od 2005 do 2008 roku miay miejsce intensywne negocjacje stron konfliktu w sprawie statusu Kosowa, ktre nie przynosiy adnych rezultatw. Spowodowane byo to znaczn rnic stanowisk. Albaczycy, wspierani silnie przez Stany Zjednoczone, dyli do niepodlegoci, za Serbowie nie mogli jej zaakceptowa oferujc w zamian szerok autonomi. Ci ostatni, przy wsparciu dwch czonkw Rady ONZ - Federacji Rosyjskiej i Chiskiej Republiki Ludowej, odrzucali rwnie cakowicie Plan Ahtisaariego. Niepowodzenia rozmw serbsko-albaskich co do przyjcia Planu Ahtisaarieg i utrzymujcy si sprzeciw Federacji Rosyjskiej doprowadziy do jednostronnego proklamowania niepodlegoci przez Tymczasowe Wadze Samorzdowe Kosowa w dniu 17 lutego 2008 roku. Deklaracj przyjto stosunkiem gosw 109-0. Na posiedzeniu nie pojawi si ani jeden Serb. W gosowaniu brali udzia natomiast inni przedstawiciele mniejszoci narodowych i grup etnicznych.

72

Peny tekst Planu Ahtisaariego - Comprehensive Proposal For the Kosovo Status Settlement, z 2 lutego 2007 roku, mona znale na stronie: http://www.assembly-kosova.org/common/docs/Comprehensive%20Proposal%20.pdf; data dostpu: 16.08.2012 r. 73 K. Nowak, op. cit., s. 21.

29
1756927206(30)

Rozdzia 3: Wybrane zagadnienia polityki zewntrznej

3.1.

Uznanie midzynarodowe i problem statusu prawnego Kosowa

Zagadnienia uznania nowego podmiotu prawa midzynarodowego i okrelenie jego statusu prawnego wzajemnie si ze sob cz. Uznanie midzynarodowe nowego podmiotu prawa midzynarodowego w bardzo duym stopniu zaley od sposobu jego postrzegania przez inne podmioty tego prawa, a tym samym od jego okrelonego statusu prawnego74. Z drugiej za strony, bardzo duy wpyw na okrelenie statusu prawnego ma uznanie midzynarodowe. Jest to zaleno obustronna75.

3.1.1. Uznanie midzynarodowe

Zgodnie

definicj

prawa

midzynarodowego

publicznego,

uznanie

midzynarodowe to akt prawny, w ktrym podmiot prawa midzynarodowego (pastwo lub organizacja midzynarodowa) stwierdza istnienie pewnych faktw oraz przyznaje im okrelone skutki prawne76. Akt ten jest bardzo wany, poniewa przyznane skutki prawne nie ograniczaj si tylko do zarejestrowania istnienia nowego podmiotu, ale przede wszystkim nadaj mu zdolno do czynnoci prawnych. Jako najwaniejsze, mona tu wymieni prawo do
74

Wszelkie definicje i pojcia zwizane z prawem midzynarodowym publicznym uywane w niniejszej pracy, zaczerpnite s z podrcznika R. Bierzanka i J. Symonidesa (R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo midzynarodowe publiczne, Warszawa 1999, 2008, 2010) do przedmiotu Prawo midzynarodowe publiczne i zgodnie z definicjami oraz pojciami w nim zawartymi naley je interpretowa. Zdecydowaam si na takie rozwizanie, poniewa moim zdaniem podrcznik ten systematyzuje niezbdne w tej pracy pojcia i definicje w miar peny i przejrzysty sposb. Dodatkowo, decyzja o powoaniu si na jedno rdo (ale rdo biorce pod uwag wiele innych i stanowice ich kompilacj) pozwala unikn wielu niecisoci, ktre wi si np. z tak skomplikowanym i nie do koca okrelonym pojciem pastwowoci: Podmiotami prawa midzynarodowego publicznego s pastwa, organizacje midzynarodowe, partyzanci i strony walczce, narody oraz osoby fizyczne i prawne. W pkt. 3.1. bd skupia si wycznie na pastwach. 75 Inaczej mwic, zaleno ta polega na tym, e im wicej pastw uzna nowopowstae pastwo tym staje si ono bardziej atrakcyjne i wiarygodne, co przyczynia si do podniesienia jego pozytywnego wizerunku. To za, moe skoni pastwa dotychczas go nieuznajce do uznania go i zwikszenia szans na ostateczne uregulowanie jego statusu . 76 R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo midzynarodowe publiczne, Wyd. 5, Warszawa 1999, s. 142.

30
6405585603(31)

zawierania

umw

midzynarodowych,

prawo

do

utrzymywania

stosunkw

dyplomatycznych oraz niemono kwestionowania jego podmiotowoci i kompetencji. Bez wyej wspomnianych praw, nowopowstay podmiot nie moe uczestniczy w peni w stosunkach midzynarodowych. Zgodnie z prawem midzynarodowym publicznym, uznanie nowego podmiotu pozostaje w sferze swobodnej, indywidualnej decyzji pozostaych podmiotw tego prawa. W zwizku z tym, aden podmiot prawa midzynarodowego nie ma obowizku uznania nowego podmiotu np. z uwagi na przynaleno do organizacji midzynarodowej, czy zwizek pastw. Kady podmiot prawa midzynarodowego moe zatem odmwi uznania nowego podmiotu nawet w sytuacji, gdy istniej fakty uzasadniajce uznanie. Dzieje si tak dlatego, e w praktyce decyzja o uznaniu ma charakter czysto indywidualny i polityczny77. Indywidualny i polityczny charakter decyzji dotyczcej uznania

midzynarodowego nie oznacza jednak, e prawo midzynarodowe publiczne nie tworzy pewnych obiektywnych kryteriw uznawalnoci nowego podmiotu. Przesanki te opieraj si gwnie na kryterium efektywnoci. Brane s tu pod uwag przede wszystkim stabilno i skuteczno organw wadzy nowego podmiotu, jak rwnie jego zdolno do realizacji zobowiza midzynarodowych. Ocena stopnia wypeniania tych kryteriw przez nowy podmiot naley jednake wycznie do poszczeglnych pastw78. Republika Kosowa jest przykadem wyej wspomnianego nowego podmiotu prawa midzynarodowego. Jak dotd uznao j 91 z 194 pastw czonkowskich Organizacji Narodw Zjednoczonych oraz Republika Chiska (Tajwan)79. Wrd nich, znajduj si a 22 pastwa Unii Europejskiej. Jest to wynikiem zaangaowania si samej Unii w budow demokratycznych instytucji pastwowych, w nadzr nad otrzyman niepodlegoci Republiki Kosowa oraz jej interesw na Pwyspie Bakaskim80. Poza niektrymi czonkami Unii Europejskiej, do najwaniejszych
77 78

Ibidem, s. 143. Ibidem, s. 144. 79 Stan na 29 sierpnia 2012 roku; The list of countries that have recognized the Republic of Kosova ; http://www.president-ksgov.net/?page=2,54; data dostpu: 29.08.2012 r. 80 Pastwa bdce czonkami Unii Europejskiej, ktre nie uznay Republiki Kosowa to Republika Cypryjska, Republika Grecka, Krlestwo Hiszpanii, Rumunia oraz Republika Sowacka. Wrd powodw dla ktrych tego nie zrobiy wymienia si przede wszystkim bardzo dobre relacje z Republik Serbii oparte na wizach historyczno-kulturowych (zaliczamy do nich Republik Cypryjsk, Republik Greck, Rumuni oraz Republik Sowack), jak rwnie obaw krajw wieloetnicznych, e

31
2149612407(32)

pastw, ktre nie uznay niepodlegoci Republiki Kosowa nale dwaj stali czonkowie Rady Bezpieczestwa Organizacji Narodw Zjednoczonych (RB ONZ), tj. Federacja Rosyjska i Chiska Republika Ludowa. Najistotniejszymi przesankami za nieuznaniem Republiki Kosowa s: - problem z ostatecznym okreleniem jej statusu prawnego (zob: pkt. 3.1.2.); - obawa, e kwestia niepodlegoci Republiki Kosowa bdzie traktowana jako precedens, a co za tym idzie, uprawomocni inne separatystyczne regiony do oderwania si od pastw w obrbie ktrych si znajduj. Obawy te posiadaj m.in. Republika Azerbejdanu (Grski Karabach), Republika Cypryjska (Turecka Republika Cypru Pnocnego), Gruzja (Abchazja i Osetia Poudniowa), Republika Modawii (Naddniestrze), czy Izrael (Palestyna); - podzia obszaru Kosowa na dwie czci: na cz kontrolowan przez wadze Republiki Kosowa oraz na cz znajdujc si pod zarzdem instytucji administracyjnych pnocnych gmin serbskich (zob: Mapa nr 3). Podzia ten jest tak gboki, e Serbowie zamieszkujcy pnocne gminy serbskie nie uznaj niepodlegoci i wadz Republiki Kosowa, tworzc swoje wasne paralelne organy administracyjne silnie poczone z tymi w Republice Serbii. Oznacza to, e wadze Republiki Kosowa nie sprawuj efektywnej wadzy nad caym terytorium i ludnoci swojego kraju; - duy zakres korupcji (szczeglnie tej wystpujcej wrd organw wadzy, a przede wszystkim w wymiarze sprawiedliwoci), ktra przez obywateli Republiki uznawana jest (obok bezrobocia i biedy) za trzeci najwaniejszy czynnik zagraajcy stabilnoci modego pastwa (zob: pkt. 4.3.2.)81; - bardzo za sytuacja ekonomiczna, ktra nie tylko przyczynia si do ogromnego bezrobocia i biedy wrd obywateli kraju, ale rwnie stwarza sytuacj, w ktrej Republika Kosowa jest zalena od pomocy z zewntrz (np. od funduszy przesyanych przez jej obywateli znajdujcych si na emigracji, czy wsparcia finansowego spoecznoci midzynarodowej). Ogranicza to jej samodzielno
niepodlego Kosowa, jako precedens moe zagrozi ich terytorialnej integralnoci (s to Republika Cypryjska, Krlestwo Hiszpanii, Rumunia i Republika Sowacka); [za:] A. Balcer, M. Kaczmarski, W. Stanisawski, op. cit., s. 32. 81 Public Pulse Raport 3, op. cit., s. 5-6.

32
2895238640(33)

i wpywa na negatywny wizerunek (zob: pkt. 1.2.). Moe to rwnie powodowa brak zdolnoci do realizacji zobowiza midzynarodowych, co oznacza niemono spenienia jednego z podstawowych obiektywnych kryteriw uznania midzynarodowego. Podsumowujc, zgodnie z prawem midzynarodowym publicznym nie wszystkie wyznaczniki okrelone przez to prawo jako obiektywne kryteria uznania midzynarodowego zostay w przypadku Republiki Kosowa spenione. Ograniczona jest zarwno stabilno i skuteczno organw jej wadzy (ze wzgldu na podziay etniczne oraz korupcj), jak i jej zdolno do realizacji zobowiza midzynarodowych (tu powodem jest nieuregulowany status prawny, osabiona skuteczno organw wadzy, jak i cika sytuacja ekonomiczna). Oczywicie, jak ju zostao to zaznaczone, decyzja o uznaniu nowego pastwa jest indywidualna i polityczna. Dodatkowo, wszystkie wymienione przeze mnie przesankami nieuznania, jak rwnie te przemawiajce za uznaniem Republiki Kosowa oceniane s przez poszczeglne pastwa samodzielnie. Wnioski z analiz przez nie przeprowadzanych mog si znacznie rni od tej, ktra zostaa przedstawiona w tej pracy.

3.1.2. Problem statusu prawnego Kosowa

Pierwsza wzmianka o koniecznoci okrelenia statusu prawnego Kosowa znalaza si ju w dokumencie kocowym konferencji w Rambouillet (luty-marzec 1999). Umieszczono tam zapis, e po trzech latach zostanie ten status ustalony. Nie wykluczono te wtedy adnego rozwizania, co oznacza, e po raz pierwszy wyraono zgod na rozpoczcie dyskusji nad spraw niepodlegoci tej prowincji82. Jednym z najwaniejszych wydarze zwizanych z problemem statusu prawnego Kosowa jest ogoszenie 10 kwietnia 1999 roku rezolucji nr 1244 przez Rad Bezpieczestwa ONZ, na podstawie ktrej powoano tam protektorat midzynarodowy. Trzeba pamita, e de iure Kosowo nadal stanowio integraln cz wczesnej Federalnej Republiki Jugosawii, co w rezolucji wyraono poprzez podkrelenie jej
82

A. Balcer, Kosowo kwestia ostatecznego statusu, Prace OSW 2003, z. nr 10, s. 19.

33
3729740972(34)

integralnoci. Znalaz si tam jednake umoliwiajcy szerok interpretacj zapis, e wsplnota midzynarodowa przy ustaleniu ostatecznego statusu prowincji, wemie pod uwag postanowienia dokumentu kocowego konferencji w Rambouillet83. Dla niektrych pastw, w tym gwnie dla Republiki Serbii, Rezolucja 1244 (1999) stanowi najwaniejszy dokument okrelajcy obecny status Kosowa. Wszystkie dokumenty, ktre zostay ratyfikowane w pniejszym czasie s uznawane przez nie za nielegalne (nie dotyczy to jedynie Podstawy Konstytucyjnej, ktra prawnie opieraa si rwnie na Rezolucji 1244 z 1999 roku). Dotyczy to przede wszystkim Konstytucji Republiki Kosowa z 15 czerwca 2008 roku. Zaistniaa sytuacja znacznie utrudnia zarzdzanie obszarem Kosowa, ze wzgldu na ogromny wpyw jaki na ludno serbsk tam zamieszkujc (szczeglnie z regionu Mitrovicy) wywiera polityka rzdu Republiki Serbii. Kosowscy Serbowie, tak samo jak wadze Republiki Serbii, odrzucaj wszystkie instytucje nadzorujce zarzdzajce jakie zostay ustanowione w Kosowie na podstawie pniej ratyfikowanych dokumentw. Kolejny wany aspekt jaki wie si z Rezolucj 1244 (1999), to dziaajca do tej pory na jej podstawie Misja Tymczasowej Administracji ONZ w Kosowie. Zgodnie z rezolucj, miaa ona peni najwaniejsz rol w ustanawianiu samorzdu i autonomii w regionie. Po utworzeniu Misji EULEX jej kompetencje zostay znacznie ograniczone. W dalszym cigu peni ona jednak swoje funkcje przyznane w Rezolucji 1244 z 1999 roku (i zgodnie z jej zaoeniami) w gminach serbskich na pnocy Kosowa. Wie si to z decyzj wadz Republiki Serbii o przyznaniu jej - jako jedynej spord wszystkich organw nadzoru midzynarodowego w Kosowie (nie liczc KFOR) - zgody na zarzdzanie ludnoci serbsk w tych gminach (zob: pkt. 3.2.1.). Tworzy to de facto realny podzia pastwa kosowskiego nie tylko pod wzgldem etnicznym, ale rwnie prawno-administracyjnym84. Trzeba doda, e jak dotd Specjalny Przedstawiciel Sekretarza Generalnego ONZ w Kosowie, a zarazem szef Misji UNMIK, nie zatwierdzi ani niepodlegoci Republiki Kosowa, ani Konstytucji Republiki Kosowa z 15 czerwca 2008 roku, ani

83 84

Resolution 1244 (1999), op. cit. P. Sokoowska, Rola organizacji midzynarodowych po ogoszeniu niepodlegoci Kosowa, 2009, s. 10.

34
3491491824(35)

adnej ustawy o symbolach narodowych Republiki Kosowa85. Oznacza to, e Kosowo nadal traktowane jest przez niego (jak i przez wszystkie organa Misji UNMIK) jako integralna cz Republiki Serbii i jako obszar znajdujcy si pod protektoratem midzynarodowym. Powodem nieuznania przez UNMIK przytoczonych wyej dokumentw jest obawa przed buntem kosowskich Serbw i przed utrat realnej wadzy w gminach serbskich przez organy administracji midzynarodowej. Nie ulega jednak wtpliwoci, e ustanowienie protektoratu midzynarodowego i budowa autonomicznych instytucji zarzdzajcych de facto przyczyniy si do separacji i niezalenoci politycznej Kosowa od Republiki Serbii uniemoliwiajc ponowne poczenie si tych dwch organizmw. Potwierdza to Martti Ahtisaari w swoim raporcie z 26 marca 2007 roku: For the past eight years, Kosovo and Serbia have been governed in complete separation. The establishment of the United Nations Mission in Kosovo (UNMIK) pursuant to resolution 1244 (1999), and its assumption of all legislative, executive and judicial authority throughout Kosovo, has created a situation in which Serbia has not exercised any governing authority over Kosovo. This is a reality one cannot deny; it is irreversible. A return of Serbian rule over Kosovo would not be acceptable to the overwhelming majority of the people of Kosovo. Belgrade could not regain its authority without provoking violent opposition. Autonomy of Kosovo within the borders of Serbia - however notional such autonomy may be - is simply not tenable86. Stwierdzenie niemonoci ponownego poczenia si Kosowa z Republik Serbii stanowi punkt wyjcia dla dalszych rozwaa w kwestii jego oficjalnego statusu87. Argumenty zawarte w wyej przytoczonym cytacie w duym stopniu

85 86

. Domurat, op. cit., s. 77. M. Ahtisaari, Report of the Special Envoy of the Secretary-General on Kosovos future status, 2007, s.3; http://www.unosek.org/docref/report-english.pdf; data dostpu: 30.08.2012 r; Przez osiem ostatnich lat, Serbia i Kosowo byy zarzdzane w cakowitej separacji. Ustanowienie Misji Tymczasowej Administracji Organizacji Narodw Zjednoczonych w Kosowie (UNMIK) zgodnie z rezolucj 1244 (1999) oraz przejcie przez ni caej wadzy ustawodawczej, wykonawczej i sdowniczej w Kosowie, stworzyo sytuacj, w ktrej Serbia nie sprawowaa adnej wadzy nad Kosowem. Jest to fakt, ktremu nikt nie moe zaprzeczy; to jest nieodwracalne. Powrt serbskiego panowania nad Kosowem byby nie do zaakceptowania przez zdecydowan wikszo populacji Kosowa. Belgrad nie mgby odzyska swojej wadzy bez prowokowania gwatownego sprzeciwu. Autonomia Kosowa w granicach Serbii - jakkolwiek hipotetyczna taka autonomia mogaby by - jest po prostu nie do utrzymania (tum. K.M.). 87 Nie ulega wtpliwoci, e wpyw na podjcie decyzji o przyznaniu Kosowu niepodlegoci miao wiele czynnikw, jak np. nastroje niepodlegociowe wrd Kosowarw, czy eskalacja napi pomidzy spoecznociami albask i serbsk. Zostay one jednak pominite w tym podpunkcie, poniewa - jak

35
3139451879(36)

przyczyniy si do porzucenia polityki ponownego poczenia Kosowa z Republik Serbii. Zamiast tego, postanowiono nada mu atrybuty pastwowe, a kosowskim Serbom bardzo szerok autonomi w ramach nowego pastwa88. Podstaw dla tego dziaania miaa stanowi Kompleksowa Propozycja Uregulowania Statusu Kosowa, ktrej istot stanowi pomys przyznania Kosowu nadzorowanej midzynarodowo niepodlegoci89. Nadzorowana midzynarodowo niepodlego oznacza, e pomimo uzyskania przez pastwo niepodlegoci, spoeczestwo midzynarodowe nadal miao sprawowa nadzr nad jego organami wadzy. W przypadku Kosowa, gwnym organem kontrolnym miaa zosta Midzynarodowa Reprezentacja Cywilna, ktra dodatkowo miaa posiada limitowan wadz wykonawcz. Jest to jednoznaczne z ograniczeniem w pewnym stopniu suwerennoci pastwa (zob: pkt. 4.2.4.)90. 17 lutego 2008 roku Tymczasowe Wadze Samorzdowe Kosowa proklamoway niepodlego. Kilka miesicy pniej, 15 czerwca tego samego roku, wesza w ycie Konstytucja Republiki Kosowa. Od tego momentu, Konstytucja - zaraz obok Rezolucji 1244 (1999) i Kompleksowej Propozycji - staa si jednym z najwaniejszych dokumentw w procesie ostatecznego uregulowania statusu Kosowa. Konstytucja przypisuje Republice Kosowa status niepodlegego

i demokratycznego pastwa. Jedynego w swoim rodzaju i niepodzielnego91. Odwouje si ona rwnie do zasady suwerennoci, a jako jej rdo wskazuje wszystkich swych obywateli92. Naley si tu jednak zastanowi, czy rzeczywicie Kosowo spenia wszystkie kryteria pastwowoci i czy okrelony konstytucyjnie status prawny jest legalny. Odwoujc si do art. 1. konwencji o prawach i obowizkach pastw z Montevideo (1933 rok), pastwo jako podmiot prawa midzynarodowego publicznego
zostao to okrelone we Wstpie - w pracy skupiam si tylko na najistotniejszych zjawiskach z punktu omawianego problemu. 88 Wanym podkrelenia jest fakt, e inicjatywa zostaa podjta tylko przez jedn stron konfliktu kosowskich Albaczykw, ktrzy byli wspierani przez Republik Albanii, Stany Zjednoczone i Uni Europejsk. Republika Serbii wspierana gwnie przez Federacj Rosyjsk uznaa Plan Ahtisaariego, jak i wszystkie podjte na jego podstawie podjte dziaania za nielegalne. 89 A. Balcer, M. Kaczmarski, W. Stanisawski, op. cit., s. 20. 90 M. Ahtisaari, Comprehensive Proposal For the Kosovo Status Settlement, 2007; www.assemblykosova.org/common/docs/Comperhensive%20Proposal%20.pdf; data dostpu: 30.08.2012 r. 91 Art. 1 Konstytucji Republiki Kosowa, [w:] K. Nowak, op. cit., s. 57. 92 Art. 2 Konstytucji Republiki Kosowa, [w:] Ibidem, s. 58.

36
4108606727(37)

powinno posiada: 1) sta ludno, 2) okrelone terytorium (przy czym jego wielko nie wpywa na podmiotowo pastwa), 3) wadz najwysz oraz 4) zdolno do utrzymywania stosunkw z innymi pastwami93. Konstytucja Republiki Kosowa odnosi si do wszystkich wymienionych elementw i formalnie potwierdza ich obecno w systemie prawno-instytucjonalnym, jak i w rzeczywistoci kosowskiej. 1) Staa ludno: Ze wzgldu oraz na okolicznoci, w jakich o nastpio terytorium ogoszenie Kosowa

niepodlegoci

konflikt

albasko-serbski

w konstytucji nie okrelono adnego narodu jako pastwowego. Znalaz si w niej natomiast zapis, e Republika Kosowa jest spoeczestwem wieloetnicznym skadajcym si z etnosu albaskiego, ale i innych spoecznoci (Serbowie, Turcy, Romowie, Boniacy oraz Goracy). Maj by oni zarzdzani poprzez demokratyczne instytucje ustawodawcze, wykonawcze i sdownicze z penym poszanowaniem przepisw prawa (art. 3)94; 2) Okrelone terytorium: Terytorium w konstytucji jest traktowane jako jeden z aspektw suwerennoci zewntrznej pastwa i przejawia si on w jego niepodzielnoci i nienaruszalnoci. Okrelane jest jako nienaruszalne, niezbywalne, niepodzielne i chronione przez wszystkie rodki przewidziane w konstytucji (art. 2)95. W celu uniemoliwienia zaistnienia jakichkolwiek tendencji i prb przyczenia Kosowa do Republiki Albanii (Wielka Albania) w konstytucji znalazy si przepisy zabraniajce zmiany granic czy przyczenia si do innego pastwa. Dla ewentualnej zmiany tych postanowie konieczna jest zgoda spoecznoci serbskiej96;

93

Convention on Rights and Duties of States, Montevideo, 1933; http://avalon.law.yale.edu/20th_century/intam03.asp#art1 ; data dostpu 31.08.2012 r. 94 Art. 3 Konstytucji Republiki Kosowa;[w:] K. Nowak, op. cit., s. 58. 95 Art. 2 Konstytucji Republiki Kosowa, [w:] Ibidem. 96 Ibidem, s. 27.

37
4004198705(38)

3) Najwysza wadza: Najwysz wadz w pastwie kosowskim peni wszyscy obywatele. S oni twrcami prawa i organw wadzy za porednictwem wybran ych przedstawicieli, referendum bd innych rozwiza zgodnych z konstytucj (art. 2)97. Konstytucja okrela Kosowo jako demokratyczn republik opart na zasadzie podziau wadzy oraz kontroli i rwnowagi pomidzy nimi. Do najwaniejszych jej organw sprawujcych wadz w imieniu ludu zaliczamy Zgromadzenie, Prezydenta, Rzd, sdy oraz Trybuna Konstytucyjny (zob: pkt. 4.1.); 4) Zdolno do utrzymywania stosunkw z innymi pastwami: Zdolno Republiki Kosowa do utrzymywania stosunkw z innymi pastwami wyraa si nie tylko poprzez prawo zamierania umw midzynarodowych, ale rwnie poprzez prawo do czonkostwa w organizacjach midzynarodowych (art. 17). Dodatkowo Prezydent Republiki jest jej uprawnionym przedstawicielem na arenie midzynarodowej (art. 4)98. Konstytucja okrela rwnie kierunek polityki zagranicznej Republiki Kosowa. Zgodnie z jej zapisami, pastwo kosowskie pragnie uczestniczy w midzynarodowej wsppracy na rzecz promocji pokoju, przestrzegania praw czowieka i bezpieczestwa (art. 17)99. Co ciekawe, w preambule do konstytucji zawarty zosta zapis o intencji zaangaowania si pastwa Kosowa w euroatlantycki proces integracji100. Naley pamita, e zdolno do utrzymywania stosunkw z innymi pastwami w bardzo duym stopniu zaley od uznania midzynarodowego poszczeglnych pastw. Jak ju zostao to wspomniane, Republika Kosowa jest uznana przez 91 z 194 pastw czonkowskich ONZ. Tym samym, przysuguj jej wszystkie prawa zwizane z uznaniem midzynarodowym w stosunku do tych pastw, ktre j uznay (zob: pkt. 3.1.1.). W tym wypadku najwaniejsze
97 98

Art. 2 Konstytucji Republiki Kosowa,[w:] Ibidem, s. 58. Art. 4 i 17 Konstytucji Republiki Kosowa, [w:] Ibidem, s. 58 i 61. 99 Art. 17 Konstytucji Republiki Kosowa, [w:] Ibidem, s. 61. 100 Preambua do Konstytucji Republiki Kosowa, [w:] Ibidem, s. 57.

38
6217933685(39)

prawa to: prawo do zawierania umw midzynarodowych i prawo do utrzymywania stosunkw dyplomatycznych. Analiza wymienionych wyej przymiotw pastwowoci prowadzi do wniosku, e najwaniejszym z nich jest posiadanie najwyszej wadzy. Wadza ta nie moe tylko istnie, ale - podobnie jak w podstawowym kryterium uznania midzynarodowego przede wszystkim musi by ustabilizowana i sprawowa efektywne rzdy. Ma to zasadnicze znaczenie, nie tylko dla istnienia nowego pastwa, ale rwnie dla moliwoci korzystania z przysugujcych mu praw i penienia obowizkw zgodnie z prawem midzynarodowym publicznym. W przypadku Republiki Kosowa efektywno najwyszej wadzy jest znacznie osabiona. Wpywaj na to przede wszystkim podzia etniczny, a zarazem prawno-administracyjny jego terytorium (zob: pkt. 1.3.), jak i bardzo duy zakres korupcji wrd urzdnikw sprawujcych wadz pastwow (zob: pkt. 4.3.2.)101. Kolejna wana kwestia, jaka dotyczy statusu prawnego Republiki Kosowa, to legalno tego statusu i zgodno z prawem midzynarodowym publicznym. Jest ona o tyle skomplikowana, e w jej obrbie dochodzi do kolizji dwch podstawowych zasad prawa midzynarodowego publicznego, tj. prawa do samostanowienia narodw oraz poszanowania integralnoci terytorialnej pastwa102. Na wniosek Republiki Serbii, 8 padziernika 2008 roku Zgromadzenie Oglne ONZ przyjo rezolucj w sprawie zapytania o wydanie opinii doradczej Midzynarodowego Trybunau Sprawiedliwoci w Hadze (MTS) dotyczcej Kosowa. Przedmiotem badania MTS-u miaa by ocena zgodnoci deklaracji niepodlegoci

101

Nie wtpliwie wadza nie moe istnie w prni i musi sprawowa rzdy nad danym spoeczestwem zamieszkujcym dane terytorium. Uznaje si jednak, e powierzchnia kuli ziemskiej, a dokadniej suma terytoriw pastwowych, nie ulega zmianom. Dodatkowo liczba narodw jest elementem stosunkowo trwaym. W zwizku z powyszym, jako przyczyn tworzenia i zanikania nowych pastw widzi si uzyskiwanie i utrat efektywnoci przez powstae bd istniejce wadze pastwowe. Przykadem moe by tu zniknicie Rzeczpospolitej Obojga Narodw wskutek rozbiorw, pomimo dalszego istnienia terytorium i ludnoci. Co do zdolnoci do utrzymywania stosunkw z innymi pastwami, jest ona uwarunkowana od istnienia efektywnych wadz, ktre bd mogy zarwno wywizywa si ze zobowiza midzynarodowych, jak i utrzymywa stosunki dyplomatyczne; [za:] R. Bierzanek, J. Symonides, op. cit., s. 124. 102 R. Kownacki, T. ornaczuk, Opinia doradcza MTS w spawie deklaracji niepodlegoci Kosowa , [w:] Biuletyn Polskiego Instytutu Spraw Midzynarodowych 2010 , nr 108 (716).

39
1224664186(40)

ogoszonej

przez

Tymczasowe

Wadze

Samorzdowe

Kosowa

prawem

midzynarodowym103. Naley tu zauway, e opinia doradcza MTS-u jest autorytatywn wykadni prawa midzynarodowego, ale o niewicym prawnie charakterze. Oznacza to, e pastwa w swoim postpowaniu nie maj obowizku kierowania si jej postanowieniami104. 22 lipca 2010 roku MTS wyda opini doradcz w spawie wyej wspomnianego zagadnienia. Przyjta zostaa ona iloci 10 z 14 gosw skadu sdziowskiego Trybunau. Orzek on wtedy, e jednostronna deklaracja niepodlegoci Tymczasowych Wadz Samorzdowych Kosowa nie narusza ani prawa midzynarodowego, ani Rezolucji 1244 (1999), ani Podstawy Konstytucyjnej z 2001 roku105. Gwn czci sentencji opinii doradczej MTS-u jest konkluzja, e ani w prawie midzynarodowym, ani w Rezolucji 1244 (1999) nie ma przepisw zakazujcych deklarowania niepodlegoci i dlatego Trybuna nie mg orzec nielegalnoci takiego jednostronnego aktu. Taka deklaracja jest bowiem zdarzeniem faktycznym, ktre dla wywarcia skutku prawnego potrzebuje kumulatywnego wystpienia wszystkich, opisanych ju czynnikw decydujcych o podmiotowoci pastwowej106. W zwizku z powyszym, MTS nie wyda opinii dotyczcej legalnoci samej niepodlegoci Republiki Kosowa. czy si to z opisanym ju wczeniej zjawiskiem, ktre okrela akt uznania midzynarodowego nowego pastwa i jego niepodlegoci jako akt polityczny. Ma ono miejsce niezalenie, czy przyjmiemy zaoenia koncepcji konstytutywnej, ktra legalno pastwa determinuje jego uznaniem przez inne podmioty prawa midzynarodowego publicznego, czy zaoenia koncepcji

103

Rezolucja ZO ONZ w/s wniosku do Midzynarodowego Trybunau Sprawiedliwoci o opini doradcz nr A/RES/63/3, 2008; http://www.undemocracy.com/A-RES-63-3.pdf; data dostpu: 01.09.2012 r. 104 R. Bierzanek, J. Symonides, op.cit., s. 113. 105 Opinia doradcza Midzynarodowego Trybunau Sprawiedliwoci w sprawie zgodnoci z prawem midzynarodowym jednostronnej deklaracji niepodlegoci ogoszonej przez Kosowo , Haga 2010, s. 143; http://www.icj-cij.org/docket/files/141/15987.pdf#view=FitH&pagemode=none&search=%22kosovo 2010%22; data dostpu: 01.09.2012 r. 106 R. Kownacki, T. ornaczuk, op. cit.

40
1512214269(41)

deklaratoryjnej, gdzie legalno pastwa uzaleniona jest od wystpienia wszystkich obiektywnych przesanek pastwowoci, a uznanie jest tylko formalnoci107. Kolejnym wanym wydarzeniem na drodze do zupenej

uzyskania

niepodlegoci przez Republik Kosowa byo przyjcie 7 wrzenia 2012 roku poprawek do Konstytucji Republiki Kosowa przez rzd teje Republiki. Wraz z nimi zakoczy si midzynarodowy nadzr nad jej Instytucjami. Dla oficjalnego potwierdzenia tych zaoe, Midzynarodowa Grupa Sterujca w dniu 10 wrzenia 2012 roku oficjalnie zniosa swj nadzr nad tymi Instytucjami i zamkna Midzynarodowe Biuro Cywilne108. Wrd wszystkich poprawek jakie wniesiono do konstytucji najwaniejszym okazao si zniesienie dwch artykuw - art. 146 i art.147109. Pierwszy z nich uprawnia Midzynarodowego Przedstawiciela Ludnoci Cywilnej do penienia swych funkcji na terytorium Republiki Kosowa oraz przyznawa mu zdolno prawn, przywileje i immunitety. Drugi natomiast, okrela wadz ICR jako najwysz i ostateczn w kwestii interpretacji aspektw cywilnych Kompleksowej Propozycji, ktrej postanowienia notabene byy nadrzdne w stosunku do innych przepisw prawa Republiki Kosowa (art. 43)110. Oznaczao to, e Midzynarodowy Przedstawiciel Ludnoci Cywilnej posiada prawo interpretacji postanowie Kompleksowej Propozycji i podejmowania decyzji wykonawczych, w przypadku niezgodnoci prawodawstwa wadz Republiki Kosowa z t interpretacj. Ta kompetencja o charakterze wykonawczym moga by zastosowana tylko jako rodek ostateczny, gdy to wadze Republiki Kosowa w pierwszej kolejnoci odpowiedzialne byy za implementacje Planu Ahtisaariego (zob: pkt. 3.2.3.). Nie zmienia to jednak faktu, e suwerenno, a tym samym efektywno kosowskich

107 108

Ibidem. A. Pawlaczyk, Kosowo: Zatwierdzono zakoczenie nadzoru niepodlegoci, Prisztina 2012; http://balkanistyka.org/wp/kosowo-zatwierdzono-zakonczenie-nadzoru-niepodleglosci/; data dostpu: 19.09.2012 r. 109 Assessment of the Govenment's Proposals for Amendments of the Consituion submitted by the President of the Assembly of the Republic on 12 April 2012 , Sd Konstytucyjny Republiki Kosowa, sprawa nr K038/12, Prisztina 2012, s. 3; http://www.gjk-ks.org/repository/docs/gjk_ko_38_12_ang.pdf; data dostpu: 19.09.2012 r. 110 K. Nowak, op. cit., s. 119, 120-121.

41
1902425011(42)

organw wadzy bya ograniczona na rzecz Midzynarodowego Przedstawiciela Ludnoci Cywilnej111. Podsumowujc, problem okrelenia ostatecznego statusu midzynarodowego Kosowa nadal istnieje, nawet jeeli Republika Kosowa ogosia niepodlego i konstytucyjnie okrelia swj status jako suwerenne pastwo, a MTS nie uzna tego za nielegalne. Budzi on w dalszym cigu kontrowersje i dzieli spoeczestwo midzynarodowe. Trudno docieka jego legalnoci na podstawie prawa do samostanowieniu narodw, gdy w opozycji staje prawo do poszanowania integralnoci terytorium pastwa. Niemoliwym jest te stwierdzenie pastwowoci Republiki Kosowa na podstawie obiektywnych przesanek prawa midzynarodowego, gdy ich ocena naley do indywidualnych podmiotw prawa midzynarodowego. Dodatkowo, sam status prawny przyznany Kosowu przez Konstytucj Republiki Kosowa jest negowany przez cz jego obywateli, a terytorium podzielone jest pod wzgldem administracyjno-prawnym na dwie czci. Zaistniaa sytuacja nie tylko przyczynia si do osabienia efektywnoci wadz Republiki Kosowa na arenie wewntrznej i midzynarodowej, ale implikuje rwnie negatywne konsekwencje spoeczno-ekonomiczne.

111

P. Sokoowska, op. cit., s. 8.

42
7089041909(43)

3.2.

Republika Kosowa na midzynarodowej arenie politycznej oficjalny stosunek wybranych podmiotw prawa midzynarodowego

publicznego wobec Republiki Kosowa

3.2.1. Republika Serbii

Republika

Serbii

jest

jednym

najwaniejszych

podmiotw

prawa

midzynarodowego w kwestii stosunkw midzynarodowych Republiki Kosowa. Przeszo i wsplne resentymenty nie pozwalaj ani jednej, ani drugiej stronie zarwno wypracowa porozumienia i kompromisu w spawie ostatecznego statusu prawnego Kosowa, jak i w zupenoci si od siebie odseparowa. Z perspektywy Republiki Kosowa Republika Serbii jest o tyle wana, e wpywa ona w dalszym cigu na niestabilno caego jej terytorium np. poprzez wspieranie paralelnych struktur administracyjnych na pnocy terytorium Republiki Kosowa (zob: pkt. 1.1.), jak rwnie uniemoliwia jej pene funkcjonowanie w stosunkach midzynarodowych, np. poprzez nieuznawanie jej niepodlegoci czy blokowanie jej czonkostwa w organizacjach regionalnych. Ponadto, w kwestii polityki zewntrznej, wadze Republiki Kosowa musz zawsze mie na uwadze te w Belgradzie, by nie zaostrza ju i tak napitej sytuacji pomidzy nimi i nie prowokowa gwatownych reakcji mniejszoci serbskiej w pnocnych gminach serbskich, jak to miao miejsce w lipcu 2011 roku (zob: pkt. 4.3.3)112. Dla wadz w Belgradzie natomiast, Kosowo jest istotne przede wszystkim z dwch powodw. Po pierwsze, celem kadego pastwa jest obrona granic oraz zamieszkujcej jego terytorium ludnoci, a wic przeciwdziaanie tendencjom separatystycznym i ewentualna reintegracja terytorium 113. Po drugie za, kwestia kosowska stoi na przeszkodzie integracji Republiki Serbii z Uni Europejsk. UE

112

Z powodu prby przejcia kontroli przez wadze Republiki Kosowa nad przejciami granicznymi z Republik Serbii wynikajc z naoenia embarga na produkty serbskie, ludno serbska w Republice Kosowa postawia barykady i zablokowaa drogi przejazdowe prowadzce do tych przej (zob: pkt. 4.3.2.). 113 M. Szpala, Polityka rozszerzenia: Serbia w centrum uwagi, BEST OSW 2012, z. nr 33 (193); http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2011-10-19/polityka-rozszerzenia-serbia-w-centrum-uwagi; data dostpu: 09.09.2012 r.

43
2355898615(44)

zauwaa i docenia wdraanie przed Republik Serbii europejskich standardw, bdcych warunkiem jej przyszej akcesji do UE, jednake dalsze ich zblienie zostao uzalenione od sukcesw w normalizacji stosunkw wadz w Belgradzie z wadzami w Prisztinie114. Najbardziej wymiern oznak dobrych relacji Republiki Serbii z Uni Europejsk byo przyznanie Republice statusu oficjalnego kandydata do UE przez Rad Europejsk w dniu 2 marca 2012 roku115. By to fakt o tyle symptomatyczny, e sfinalizowanie procesu nadawania statusu oficjalnego kandydata do UE Republice Serbii byo bezporednim nastpstwem osignicia porozumienia pod przewodnictwem Unii Europejskiej - pomidzy wadzami w Belgradzie a wadzami w Prisztinie w sprawie wsppracy regionalnej i zarzdzania wspln granic. Potwierdza to wyej przytoczon tez, e w perspektywie decydentw unijnych proces normalizacji stosunkw Republiki Serbii i Republiki Kosowa oraz ich ewentualna akcesja do Unii Europejskiej pozostawiaj wobec siebie w cisej zalenoci116. Najwaniejsze zadania jakie stawiane s Republice Serbii przez Uni Europejsk w kwestii kosowskiej to: realizacja dotychczasowych porozumie i dialogu z wadzami w Prisztinie oraz kontynuacja tego dialogu w kwestiach nieprzewidzianych w dotychczasowych umowach np. w kwestii energetyki i telekomunikacji; likwidacja paralelnych struktur w gminach serbskich w na terenie Republiki Kosowa i zakoczenie ich finansowania oraz podjcie dziaa majcych na celu wzmocnienie aktywnej wsppracy pomidzy spoecznoci serbsk tam zamieszkujc a EULEX i KFOR; wykazanie gotowoci do podpisania porozumie normalizujcych stosunki bilateralne z Republik Kosowa tak, by w przyszoci oba te pastwa mogy realizowa swoje wsplne i indywidualne interesy117. Warunki te mog wydawa si niemoliwymi do spenienia, biorc pod uwag cay kontekst spoeczno-historyczny. Potwierdza to rwnie reakcja wadz serbskich na ogoszenie wyej przytoczonych. Premier Republiki
114

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 padziernika 2011 r. Strategia rozszerzenia i najwaniejsze wyzwania na lata 20112012 nr COM(2011) 666, Bruksela 2011; http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52011DC0666:PL:NOT ; data dostpu: 09.09.2012 r. 115 European Council 1-2 March2012 Conclusions no. EUCO 4/3/12 REV 3, Rada Europejska, Bruksela 2012, s. 1; http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/128520.pdf; data dostpu: 09.09.2012 r. 116 Serbia kandydatem do Unii Europejskiej, marzec 2012; http://www.rp.pl/artykul/831855.html; data dostpu: 09.09.2012 r. 117 . Fleischerowicz, Niemcy stawiaj Serbii kolejne warunki w kwestii czonkostwa w UE , Belgrad 2012; http://balkanistyka.org/wp/niemcy-stawiaja-serbii-kolejne-warunki-w-kwestii-czlonkostwa-w-ue/; data dostpu: 23.09.2012 r.

44
1227306803(45)

Serbii, Ivica Dai, owiadczy wwczas, e Republika Serbii nie uzna niepodlegoci Kosowa, a wszelkie takie dania wysuwane w jej kierunku s nieporozumieniem118. Gdy rozwaymy ten problem w kategoriach gospodarczych, okae si jednak, e naciski ze strony UE, USA i MFW mog doprowadzi do ich czciowej realizacji119. Istotn kwesti przy analizowaniu proeuropejskiego kursu wadz w Belgradzie s polityczne nastroje spoeczne i wyniki wyborw parlamentarnych i prezydenckich z maja 2012 roku. Obz opowiadajcy si za utrzymaniem kursu zorientowanego na integracj ze strukturami unijnymi utrzyma si przy wadzy uzyskujc podobny wynik jak w wyborach w 2008 roku, co oznacza bdzie dalsze prowadzenie polityki balansowania pomidzy umiarkowanymi dziaaniami na rzecz reintegracji Kosowa z Republik Serbii, a dbaoci o dobre stosunki z Bruksel. Warto zauway, e niemal wszystkie znaczce partie na serbskiej scenie politycznej opowiadaj si dzi za pogbion integracj z Uni Europejsk (poza nacjonalistyczn Demokratyczn Parti Serbii), co oznacza zachowanie obecnego kursu w polityce zagranicznej wadz w Belgradzie przynajmniej w perspektywie redniookresowej. Jest to o tyle bardziej prawdopodobne, e mimo duego niezadowolenia spoecznego zwizanego z odczuwaniem skutkw kryzysu gospodarczego, wiodce siy polityczne wci ciesz si poparciem spoecznym na staym poziomie120. Najwiksz przeszkod w porozumieniu pomidzy Republik Serbii a Republik Kosowa stanowi problem mniejszoci serbskiej zamieszkujcej terytorium Republiki Kosowa. Nawet jeeli wrd politykw i spoecznoci serbskiej w Republice Serbii pojawiaj si coraz wiksze tendencje godzenia si z rzeczywist separacj prowincji Kosowa, to jednak nie s w stanie zaakceptowa faktu, e cz obywateli Republiki Serbii znalazo si na terytorium de facto innego pastwa.

118

PM Dai: We will not recognize Kosovo, b92 2012; http://www.b92.net/eng/news/politicsarticle.php?yyyy=2012&mm=09&dd=06&nav_id=82102 ; data dostpu: 23.09.2012 r. 119 A. Kasprzak, Kosowo czy UE? Serbia nie wyklucza referendum, Belgrad 2012; http://balkanistyka.org/wp/kosowo-czy-ue-serbia-nie-wyklucza-referendum/; data dostpu: 23.09.2012 r; Ogln sytuacj ekonomiczn Republiki Serbii mona okreli jako bardzo trudn, z tendencj do pogarszania si. Republika boryka si z inflacj, bezrobociem (25,5% - stan na czerwiec 2012 r.), czy znacznym procent emigracji zarobkowej. Najwaniejszym jednak jej problemem jest narastanie deficytu finansw publicznych pod koniec czerwca 2012 roku wynis on ju 54,7% wartoci PKB; [za:] Informator Ekonomiczny o Krajach wiata. Serbia , Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 2012; http://www.msz.gov.pl/files/Informator%20ekonomiczny%20-%20pdf/Serbia/Serbia%2003.pdf; data dostpu: 23.09.2012 r. 120 M. Szpala, op. cit.

45
3640361581(46)

Na scenie politycznej Republiki Serbii za coraz czciej pojawiaj si gosy przemawiajce za podzieleniem terytorium Kosowa na dwie czci: serbsk i albask, gdzie ta pierwsza miaaby by wczona bezporednio do Republiki Serbii. Zakres terytorialny pierwszej czci objby gwnie pnocne gminy serbskie, za ta druga obejmowaaby pozosta cz Kosowa (zob: pkt. 4.3.2.). Gotowo na przyjcie takiego scenariusza potwierdzi premier rzdu Republiki Serbii Ivica Dai w dniu 22 wrzenia 2012 roku. Okreli on wtedy podzia Kosowa jako kompromis i jedyne rozwizanie. Taka opcja jest jednak nie do przyjcia zarwno przez wadze w Prisztinie, jak i Parlament Europejski121. Podsumowujc, pomimo e nie naley spodziewa si adnego przeomu w stosunkach serbsko-kosowkich, ani te w kwestii uznania Republiki Kosowa przez Republik Serbii, moemy zauway pozytywne tendencje w relacjach pomidzy tymi dwoma stronami konfliktu. Dziki europejskiej perspektywie obu krajw, a w szczeglnoci Republiki Serbii i dziki zaangaowaniu spoeczestwa midzynarodowego, doszo do kilku bardzo wanych aktw nieagresji i pewnego porozumienia. Nale do nich w szczeglnoci porozumienia techniczne porozumienie w sprawie granicy serbsko-kosowskiej oraz porozumienie w sprawie wsppracy regionalnej, ktre zapewnia Republice Kosowa moliwo uczestnictwa w forach wsppracy regionalnej i przede wszystkim moliwo zabierania gosu we wasnym imieniu, co jak dotd utrudniay wadze Republiki Serbii122.

3.2.2. Federacja Rosyjska

Federacja Rosyjska popiera serbsk polityk wobec Republiki Kosowa i jak dotd nie zdecydowaa si na uznanie jej niepodlegoci. Ponadto, sam Wadimir Putin w lutym 2008 roku nazwa wspieranie niepodlegoci kosowskiej niemoralnym

121

PM: Partition of Kosovo only relistic solution, b92 2012; http://www.b92.net/eng/news/politicsarticle.php?yyyy=2012&mm=09&dd=22&nav_id=82304 ; data dostpu: 24.09.2012 r. Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 8 lipca 2010 r, op. cit., s. 79. 122 Jest porozumienie Serbii z Kosowem. Belgrad coraz bliej kandydatury do UE, e-Dziennik Gazeta Prawna, luty 2012; http://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/597398,jest_porozumienie_serbii_z_kosowem_belgrad _coraz_blizej_kandydatury_do_ue.html; data dostpu: 09.09.2012 r.

46
1977135949(47)

i niezgodnym z prawem123. Podobn polityk wobec wadz w Prisztinie prowadzi rwnie Dmitrij Miedwiediew, ktry w wypowiedzi z lipca 2009 roku powiedzia, e Republika Kosowa dla Unii Europejskiej jest tym samym czym Irak dla Stanw Zjednoczonych124. Sceptycyzm Federacji Rosyjskiej wobec uznania niepodlegoci Republiki Kosowa wynika z wielu czynnikw. Jednym z nich s historyczne zwizki Moskwy i Belgradu. Serbowie widz czsto w Rosjanach starszych braci, co jest zwizane przede wszystkim ze wsplnot wyznaniow (prawosawie) oraz z tradycyjn proserbsk polityk rosyjsk125. Dwustronne relacje s bardzo silne, cho oczywicie asymetryczne wobec dysproporcji potencjau gospodarczego i politycznego (Federacja Rosyjska jest istotniejszym partnerem dla Republiki Serbii, ni Republika Serbii dla Federacji Rosyjskiej). Dla Republiki Serbii Federacja Rosyjska odgrywa znaczc rol gospodarcz - wadze w Moskwie s dla niej jednym z najwaniejszych partnerw np. w kwestii surowcw energetycznych. Pomimo obecnej, pro-unijnej polityki Republiki Serbii, relacje pomidzy wadzami w Belgradzie a wadzami w Moskwie pozostaj bardzo dobre. Naley pamita, e w zakresie serbskiej polityki zagranicznej, wszelkie niepowodzenia w relacji Republika Serbii - UE prowadz do zacieniania si relacji z Federacj Rosyjsk, tym bardziej, e Federacja Rosyjska stara si zaprezentowa wadzom serbskim jako wany sojusznik walczcy w ich interesie126. Drugim czynnikiem skadajcym si na rosyjsk polityk wobec Republiki Kosowa jest obawa wadz w Moskwie przed separatyzmami. Federacja Rosyjska jest nieustannie zagroona ruchami separatystycznymi (zarwno motywowanymi gospodarczo, politycznie, jak i religijnie), z ktrych najpowaniejszymi s separatyzm pnocnokaukaski oraz potencjalnie rwnie kaliningradzki. W zwizku z tym, wadze Federacji nieufnie spogldaj na problem kosowski. Boj si, e moe by on traktowany jako precedens mogcy stanowi legitymizacj dla kolejnych tego typu procesw politycznych w przyszoci.

123

L. Harding Kosovo breakaway illegal, says Putin, The Guardian, Moskwa, luty 2008; http://www.guardian.co.uk/world/2008/feb/15/russia.kosovo; data dostepu: 09.09.2012 r. 124 Russia's Medvedev condemns Western 'paternalism', 2008; http://www.abc.net.au/news/2008-0716/russias-medvedev-condemns-western-paternalism/439974?section=world; data dostpu: 09.09.2012 r. 125 A. Balcer, M. Kaczmarski, W. Stanisawski, op. cit., s. 34. 126 A. Kasprzak, op. cit.

47
1885948239(48)

Trzeci i zarazem najwaniejszy powd to geopolityka. Pod wpywem zmian jakie zaszy w polityce zagranicznej w 2006 roku, Federacja Rosyjska przyja znacznie bardziej decydowan postaw wobec Europy ni dotd. Jej gwnym motywem za, by strach Federacji przed ekspansjonistycznymi zrachowaniami USA i NATO. Przypomn, e ju w 1999 roku NATO zadecydowao o nalocie na Federaln Republik Jugosawii nie biorc pod uwag sprzeciwu wadz w Moskwie. W kwestii niepodlegoci Republiki Kosowa bano si, e znw dojdzie do takiej sytuacji, co oznaczaoby podwaenie siy weta Federacji, jako staego czonka ONZ oraz to, e Zachd mgby podejmowa decyzje w kwestii bezpieczestwa europejskiego bez jej udziau. Tu dochodzimy do najwaniejszej kwestii nieuznania Republiki Kosowa przez Federacj Rosyjsk. Federacja nie moga i nie moe tego zrobi, poniewa na przykadzie Kosowa, chce pokaza pastwom Zachodnim, e nie mog podejmowa adnej decyzji bez jej zgody i pomimo jej obiekcji, jak rwnie to, e znw wrcia do wielkiej polityki i naley si z ni liczy. Federacja Rosyjska postawia wic na szali swoj midzynarodow pozycj, presti, zakres wpyww oraz same reguy, w oparciu o ktre prowadzona jest polityka midzynarodowa127. Najbardziej jaskrawymi przykadami takiej retoryki byo uznanie jako niepodlege pastwa Abchazji i Osetii Poudniowej, znajdujcych si na terytorium Gruzji oraz wojna gruzisko-osetyjska w 2008 roku. Jednostronne proklamowanie niepodlegoci wadz w Prisztinie i poparcie dla tego wyjtkowego przypadku pastw Zachodu, rosyjskie wadze odebray jako pozwolenie na tworzenie innych takich wyjtkowych przypadkw. Jeli Zachd mg sobie pozwoli na bezkarne dziaanie wbrew oczekiwaniom Moskwy na Bakanach, Kreml chcia pokaza, e rwnie dobrze moe pozwoli sobie na bezkarne dziaanie - z tym, e na obszarze poudniowego Kaukazu. () Po tym jak Zachd wstpnie uzna niepodlego Kosowa, rosyjscy przywdcy zupenie otwarcie owiadczyli swoim gruziskim partnerom, e ponios oni konsekwencje polityki pastw zachodnich wobec Kosowa. I tak te si stao128.

127

R. Asmus, Maa wojna, ktra wstrzsna wiatem. Gruzja, Rosja i przyszo Zachodu, Warszawa 2010, s. 166 i 177. 128 Ibidem, s. 151-152.

48
1510943325(49)

3.2.3. Unia Europejska

Republika Kosowa posiada aktualnie status potencjalnego kandydata do UE129. Pierwsze uzgodnienia w tej kwestii miay miejsce ju w 2002 roku, kiedy to utworzono Mechanizm Monitoringu Procesu Stabilizacji i Stowarzyszenia (STM - ang. Stabilisation and Association process Tracking Mechanism)130. Stwarza on forum dla dyskusji na temat postpw Kosowa we wdraaniu partnerstwa europejskiego, jak rwnie pomaga wzmocni ogln wiadomo czonkw UE dotyczc sytuacji w Kosowie131. Dodatkowo, jeszcze w tym samym roku Unia utworzya Biuro Europejskie w ramach Misji UNMIK132. Kolejnym wanym krokiem na drodze zawania relacji Kosowa z Uni Europejsk byo ogoszenie specjalnego Komunikatu Komisji do Rady - Europejska przyszo Kosowa w kwietniu 2005 roku, w ktrym Komisja zaznaczya, e perspektywa europejska Bakanw Zachodnich, potwierdzona w deklaracji z Salonik z czerwca 2003 r., jest otwarta take dla Kosowa. W oparciu o rezolucj Rady Bezpieczestwa ONZ nr 1244, Kosowo musi przezwyciy swoj izolacj oraz uczestniczy w postpach regionu na drodze do Europy133. 14 grudnia 2007 roku, na posiedzeniu w Brukseli, Rada Europejska podkrelia gotowo Unii do odegrania wiodcej roli we wzmocnieniu stabilnoci w regionie, czego powodem miaa by jego perspektywa europejska. Podkrelono rwnie ch wpierania Kosowa w deniu do osignicia trwaej stabilnoci poprzez ustanowienie w nim swojej Misji, Specjalnego Przedstawiciela oraz Midzynarodowego Biura Cywilnego134. Wydarzenie to jest przeomowym i najwaniejszym w relacjach Kosowo UE. Od tego momentu Unia Europejska, jako podmiot odpowiedzialny za rozwj Instytucji i prawa w Kosowie, moga je dostosowywa dla jej wasnych struktur
129

European Commission. Enlargement. Detailed country information. Kosovo, 2012; http://ec.europa.eu/enlargement/countries/detailed-country-information/kosovo/index_en.htm; data dostpu: 11.09.2012 r. 130 STM jest tym samym co Proces Stabilizacji i Stowarzyszenia - SAP (Stabilisation and Association Process) i od tego drugiego rni si tylko nazw. Celem SAP-u jest przygotowanie pastw bakaskich do czonkostwa w Unii Europejskiej, a jego najistotniejszy element to dokument Partnerstwo Europejskie, czyli dokument zawierajcy list wymaga, jakie uczestnicy SAP musz zrealizowa w ramach tego procesu; [za:] A. Balcer, M. Kaczmarski, W. Stanisawski, op. cit., s. 14-15. 131 Komunikat Komisji do Rady - Europejska przyszo dla Kosowa, COM(2005)156, Bruksela, 2005; http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52005DC0156:PL:HTML; data dostpu: 11.09.2012 r. 132 A. Balcer, op. cit., s. 28. 133 Komunikat Komisji do Rady, op. cit. 134 Wsplne dziaanie Rady, s. 92.

49
3480515988(50)

i wymaga. Ponadto, majc na uwadze perspektyw europejsk caego regionu, moga dziki swej polityce dy do uzyskania dobrych relacji pomidzy Kosowem, a jego ssiadami, w tym do zaagodzenia konfliktu z Republik Serbii. Ustabilizowanie sytuacji w Kosowie stao si bardzo wane dla UE, poniewa nie tylko znacznie hamowao bd uniemoliwiao ono proces integracji Republiki Serbii z jej strukturami, ale przede wszystkim mogo sta si czarn dziur Europy, ktra negatywnie wpywaaby na stabilno caego regionu. W przypadku za przyczenia krajw bakaskich do UE - caej jej struktury135. 17 lutego 2008 roku Parlament Kosowa przyj rezolucj, w ktrej ogosi niepodlego Kosowa, a ju kolejnego dnia Rada UE przyja, e kraje czonkowskie Unii zdecyduj samodzielnie, zgodnie z prawem midzynarodowym i praktyk krajow, czy uznaj i jak okrel swoje relacje z Republik Kosowa. Ponadto, Rada potwierdzia przywizanie UE do zasad Karty Narodw Zjednoczonych oraz Aktu Kocowego z Helsinek, a w tym midzy innymi do zasad suwerennoci terytorialnej, ale podkrelia swoje przekonanie, e w obliczu konfliktu z lat 1990-1999 i okresu rzdw administracji midzynarodowej wprowadzonych na mocy Rezolucji 1244 (1999), Kosowo stanowi przypadek sui generis, ktry nie podwaa adnych wyej wymienionych zasad i rezolucji136. Trzeba zauway, e reakcja krajw czonkowskich UE na niepodlego Kosowa nie bya jednolita. Spord 27 czonkw, a 5 jeszcze go nie uznao (zob: pkt. 3.1.). Dzieje si tak pomimo zalece Parlamentu Europejskiego, ktry w przyjciu wsplnego stanowiska wszystkich pastw czonkowskich UE w sprawie Republiki Kosowa widzi fundament dla przeprowadzania dalszych, pozytywnych reform w Republice, dla zakoczenia jej konfliktu z Republik Serbii, jak i dla pomylnego rozwoju procesu integracji UE z krajami bakaskimi. Podkrela, e wsplne stanowisko wszystkich czonkw UE w tej sprawie czyni polityk i dziaania Unii bardziej skutecznymi137.

135 136

A. Balcer, op. cit., s. 28. EU Council Conclusions on Kosovo. Sommaire: 18 February 2008, Brussels - EU Council Conclusions on Kosovo, 2851st External Relations Council meeting , Bruksela, 2008; http://www.euun.europa.eu/articles/fr/article_7720_fr.htm; data dostpu: 11.09.2012 r. 137 Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 29 marca 2012 r. w sprawie procesu integracji Kosowa z Uni Europejsk nr 2011/2885(RSP), Parlament Europejski, Bruksela 2012; http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&reference=P7-TA-20120115&language=PL&ring=B7-2012-0187; data dostpu: 11.09.2012 r.

50
1679564463(51)

Dwoma najwaniejszymi wyzwaniami jakie stoj aktualnie przed UE i Republik Kosowa na drodze zacieniania wsppracy pomidzy nimi, jest ostateczna liberalizacja reimu wizowego oraz podpisanie umowy o wolnym handlu138. W przypadku tego pierwszego problemu, Unia poczynia ju dosy due postpy, tzn. 30 maja 2012 roku Komisja Europejska podpisaa, a nastpnie 14 czerwca tego roku przekazaa wadzom Republiki Kosowa tzw. map drogow139. Jest to lista warunkw, ktre umoliwi mieszkacom Republiki Kosowa poruszanie si bez wiz w strefie Schengen. Kryteria, jakie wyznaczya Komisja Europejska dotycz przede wszystkim bezpieczestwa granic i dokumentw, walki z nielegaln imigracj oraz walki ze zorganizowan przestpczoci i korupcj. Proces ten ma by szczegowo monitorowany przez sam Komisj140. Podsumowujc, polityka i proces integracji pastw regionu Bakan Zachodnich z Uni Europejsk ma obecnie najwiksze znaczenie nie tylko dla normalizacji stosunkw serbsko-kosowskich, dla normalizacji sytuacji w samej Republice Kosowa, ale rwnie dla stabilnoci i rozwoju caego regionu Bakanw Zachodnich. Skuteczno polityki UE jest jednak powanie ograniczona w tym wzgldzie, gdy a 5 jej czonkw nie uznaje niepodlegoci Republiki Kosowa (Republika Cypryjska, Republika Grecka, Krlestwo Hiszpanii, Rumunia i Republika Sowacka), co znacznie utrudnia wypracowanie wsplnego stanowiska przez pastwa UE oraz jasnego okrelenia unijnych oczekiwa w stosunku do Republiki Kosowa141.

138 139

Ibidem. Commission delivers visa roadmap to Kosovo government, Europa Press releases RAPID, Bruksela 2012; http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/12/605&type=HTML ; data dostpu: 11.09.2012 r. 140 M. Reptowska, op. cit. 141 M. Szpala, Regionalne konsekwencje opinii doradczej MTS w sprawie Kosowa, [w:] BEST OSW 2008, z. nr 26(144)

51
3089531807(52)

3.2.4. Stany Zjednoczone

Stany Zjednoczone s jednym z najwikszych sprzymierzecw Republiki Kosowa. Ju w 1999 roku byy najwikszym zwolennikiem nalotw na Federaln Republik Jugosawii rzdzon przez reim Miloszevicia, ktry przez wadze USA by uwaany za najwiksz przeszkod dla realizacji ich polityki w tym regionie. Ten kierunek polityki Waszyngtonu spowodowa, e Albaczycy stali si jego najwaniejszymi sojusznikami na Pwyspie Bakaskim. Stany Zjednoczone niewtpliwie odgryway rwnie kluczow rol w procesie rozwizywania problemu ostatecznego statusu prawnego Kosowa i w rozmowach prowadzonych pomidzy Serbami a Albaczykami do 2008 roku, czyli do momentu ogoszenia niepodlegoci przez wadze w Prisztinie. Sowa politykw amerykaskich Kosowo bdzie niepodlege bez wzgldu na decyzj RB ONZ wygoszone w 2007 roku (Daniel Fried wczesny zastpca sekretarza stanu oraz George Bush prezydent USA), jak wiemy nie pozostay bez pokrycia142. Tak bezkompromisowe stanowisko tego mocarstwa wynikao z: - przekonania, e jest to mniejsze zo zauwaono, e konflikt pomidzy zwanionymi narodami trwa ju bardzo dugo i wielokrotnie przybiera zbrojn form. Po czystce etnicznej w 1999 roku byoby niemoliwym przekonanie kosowskich Albaczykw do ponownego poczenia si z Republik Serbii bez uycia siy. Ponadto obawiano si, e w sam konflikt zaangauj si radykaowie z Bliskiego Wschodu popierajc Kosowarw (casus Czeczenii); - interesw geopolitycznych 1. Albaczycy zamieszkujcy Pwysep Bakaski (Republika Albanii, Republika Kosowa, wschodnia Republika Czarnogry, pnocna-zachodnia Bya Jugosowiaska Republika Macedonii, poudniowa Republika Serbii, pnocno-zachodnia Republika Grecka oraz liczna diaspora) maj kluczowe znaczenie dla kontroli tego obszaru. Dodatkowo, poprzez Albaczykw Stany mog wpywa na przebieg wydarze w ssiednich krajach bakaskich, ktre mog prowadzi prorosyjsk polityk. 2. Kosowo to miejsce gdzie znajduje si bardzo wana dua baza wojskowa USA;

142

P. Sierpie, Dziaania USA w Kosowie, 2009; http://www.psz.pl/tekst-24756/Przemyslaw-SierpienDzialania-USA-w-Kosowie; data dostpu: 11.09.2012 r.

52
1215036558(53)

- wzgldw prestiowych bezkompromisowe stanowisko Federacji Rosyjskiej sprawio, e jakiekolwiek amerykaskie ustpstwa w sprawie Kosowa zostayby odebrane przez spoeczno midzynarodow, jak i samych obywateli USA jako przejaw saboci wadz w Waszyngtonie; - niechtny stosunek Serbw do USA po 1999 roku oraz proamerykaska sympatia samych Albaczykw143. Wszystkie te czynniki sprawiy, e Stany Zjednoczone uznay niepodlego Republiki Kosowa ju 18 lutego 2008 roku (dzie po proklamowaniu przez Republik niepodlegoci). Maj te due znaczenie dla polityki zagranicznej USA dotyczcej rejonu Pwyspu Bakaskiego do dnia dzisiejszego i praktycznie si nie zmieniy. W przemwieniu do wadz Republiki Kosowa w maju 2009 roku, wiceprezydent USA - Joseph Biden - zadeklarowa, e sukces niepodlegoci Kosowa nadal pozostaje priorytetem polityki Stanw Zjednoczonych. Zaproponowa wtedy pomoc dla Republiki Kosowa w walce z wyzwaniami jakie j czekaj, wczajc w to budowanie efektywnych Instytucji, walk ze zorganizowan przestpczoci i korupcj oraz w tworzeniu porozumienia pomidzy mniejszociami. Nakania rwnie wadze Republiki Serbii do wsppracy w wadzami Republiki Kosowa i Misj EULEX, przeciwnym wypadku jej relacje ze Stanami nie ulegn poprawie144. W 2010 roku zainteresowanie USA spraw kosowsk znacznie spado na rzecz Unii Europejskiej, a powodem tego bya zmiana polityki zagranicznej Stanw. Pomimo, e w listopadzie tego roku sekretarz stanu Stanw Zjednoczonych podczas jej wizyty w Republice Kosowa podkrelia dalsz ch zaangaowania si w budow demokratycznego pastwa kosowskiego, wspierania jego de do zjednoczenia si z Uni Europejsk i NATO oraz poplecznictwo w rozmowach z wadzami Republiki Kosowa, to stwierdzia, e USA nie bdzie odgrywao ju tak kluczowej i wiodcej roli w tych rozmowach jak do tej pory. Sowa te potwierdziy ju wczeniej wypowiedzian deklaracj gwnego asystenta sekretarza stanu, Thomasa Countrymana, w ktrej zawar on myl, e w rozmowach pomidzy Republik Kosowa a Republik Serbii, Stany Zjednoczone bd uczestniczyy tylko jako go, a nie jako czonek, czy
143 144

bo w

A. Balcer, M. Kaczmarski, W. Stanisawski, op. cit., s. 32. Peny tekst przemwienia zastpcy prezydenta Stanw Zjednoczonych do wadz Republiki Koso wa mona znale na oficjalnej stronie Biaego Domu: http://www.whitehouse.gov/the_press_office/Remarks-By-The-Vice-President-To-The-Assembly-OfKosovo/; data dostpu: 07.09.2012 r.

53
1426847526(54)

mediator. Nie zmienia to jednak faktu, e niezalenie od tego jak rol bd peni w konflikcie Republiki Kosowa z Republik Serbii, to USA zawsze bdzie postrzegane jako potny aliant wadz w Prisztinie145. Podczas wizyty w Republice Kosowa w lutym 2012 roku, zastpca sekretarza stanu USA, William Burns, wielokrotnie podkrela wsparcie Stanw Zjednoczonych dla integracji Republiki z euroatlantyckimi instytucjami. Przypomnia rwnie zoon wczeniej przez wadze USA obietnic zakoczenia nadzoru midzynarodowego w Kosowie i zadeklarowa ch jej wypenienia146. Kilka dni pniej, sekretarz stanu Stanw Zjednoczonych Hilary Clinton, wydaa owiadczenie, w ktrym chwali Republik Serbii i Republik Kosowa za dojcie do porozumienia w sprawie protokou technicznego dla zintegrowanego zarzdzania granicami i w sprawie regionalnej reprezentacji Republiki Kosowa147. Od tego czasu wadze USA jeszcze raz wyraziy poparcie dla integracji Republiki Kosowa ze strukturami UE i NATO - 24 kwietnia na spotkaniu Hilary Clinton z premierem rzdu w Priszinie, Hashimem Tacim - oraz nawoyway Republik Serbii do uznania niepodlegoci Republiki Kosowa zastpca sekretarza stanu USA, Philip Gordon, na szczycie dyplomatycznym w Dubrowniku w dniu 7 czerwca 2012 roku148. Wyraziy si te przychylnie na temat wycofania przez ISG nadzoru nad kosowskimi instytucjami149.

145

S. Woehrel, Kosovo: Current Issues and U.S. Policy, Raport Congressional Research Service dla Kongresu Stanw Zjednoczonych, Waszyngton 2012, s. 10; http://www.fas.org/sgp/crs/row/RS21721.pdf; data dostpu: 08.09.2012 r. 146 Ibidem. 147 Statement by Secretary Clinton - Agreements Reached Between Kosovo and Serbia; http://pristina.usembassy.gov/statement_bysecretary_clinton_agreements_reached_february_24_2012.html ; data dostpu: 08.09.2012 r.
148

U.S. to Help Kosovo Join EU, NATO Clinton, RIA Novosti, Waszyngton 2012.; http://en.ria.ru/world/20120405/172621125.html; data dostpu: 08.09.2012 r.; Serbia need not recognize Kosovo, must resume talks: U.S. , Reuters, Dubrownik 2012; http://www.reuters.com/article/2012/07/07/us-serbia-kosovo-usa-idUSBRE86604E20120707; data dostpu: 08.09.2012 r. 149 Statement by the President on the End of Kosovos Supervised Independence , The White House Office of Press Secretary, Waszyngton 2012; http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2012/09/10/statementpresident-end-kosovo-s-supervised-independence; data dostpu: 23.09.2012 r.

54
3177222976(55)

Podsumowujc, Stany Zjednoczone to jeden z najwikszych sojusznikw Republiki Kosowa. Od czasu proklamowania jej niepodlegoci w 2008 roku zmniejszy si jednak znacznie zakres ich dziaania, ktre miao na celu wpywanie na polityk i sprawy biece Republiki. Wie si to ze zwikszeniem wpyww i przejciem inicjatywy przez Uni Europejsk, jak i ze zmian kierunku polityki zagranicznej samych Stanw Zjednoczonych pod rzdami Baracka Obamy, ktry w 2009 roku zosta wybrany na prezydenta tego kraju. Nie zmienio to jednake ich stanowiska i silnej motywacji, by rozpoczty w duej mierze przez siebie proces uniezaleniania Kosowa od Republiki Serbii, jak rwnie proces jego wczania w struktury organizacji i instytucji porozumienia euroatlantyckiego dobieg koca. Na arenie polityki midzynarodowej przejawia si to gwnie poprzez silne i jednoznaczne deklaracje wadz w Waszyngtonie, jak rwnie poprzez nawizanie wzajemnych stosunkw dyplomatycznych.

3.2.5. Najblisze ssiedztwo

Kraje ssiadujce z Republik Kosowa moemy podzieli na dwie grupy. Pierwsza to ta, ktra utrzymuje z Republik dobre bd bardzo dobre stosunki polityczne, drug natomiast tworz pastwa nie posiadajce formalnych stosunkw politycznych z wadzami w Prisztinie. Do pierwszej grupy zaliczamy Republik Albanii, By Jugosowiask Republik Macedonii oraz Republik Czarnogry. Druga grupa za, to Bonia i Hercegowina oraz oczywicie Republika Serbii. Spord pastw nalecych do pierwszej grupy najlepsze stosunki Republika Kosowa utrzymuje z Republik Albanii. Wynika to z kontekstu kulturowohistorycznego, gdzie Kosowarzy i Albaczycy tworzyli w przeszoci jeden nard. Republika Albanii ju od samego pocztku wspieraa interesy Albaczykw w Kosowie i tak te pozostao do dnia dzisiejszego. Dziaa ona aktywnie dla uznania Republiki Kosowa i prowadzi lobbing na rzecz wczenia Republiki Kosowa do projektw i przedsiwzi regionalnych150.

150

S. Woehrel, op. cit., s. 23.

55
6263233402(56)

Kolejne pastwo nalece do pierwszej grupy to Bya Jugosowiaska Republika Macedonii. Stosunki pomidzy ni, a Republik Kosowa s dobre. Wyznaczono ju pomidzy nimi linie demarkacyjne oraz nawizano poprawne stosunki dyplomatyczne. W dobrych kontaktach ssiedzkich tych dwch pastw pomaga rozwj handlu pomidzy nimi i wzajemne uatwienia jakie czyni pomidzy sob w tym wzgldzie (zob: pkt. 1.2.)151. Troch bardziej skomplikowana sytuacja ni z poprzednimi krajami pierwszej grupy wystpuje w przypadku Republiki Czarnogry. Co prawda, Republika Kosowa porozumiaa si z Republik Czarnogry co do zakoczenia procesu demarkacyjnego, ale w dalszym cigu nie nawizano bliskich stosunkw dyplomatycznych. Powodem bya kwestia mniejszoci czarnogrskiej w Kosowie. Uprzednio Republika Czarnogry zwrcia si do wadz w Prisztinie o konstytucyjne uznanie jej mniejszoci oraz umoliwienie ich przedstawicielom zajmowania stanowisk w instytucjach wadzy sdowniczej i wykonawczej, zanim obydwa pastwa wymieni si ambasadorami 152. 7 wrzenia 2012 roku rzd Republiki Kosowa zatwierdzi ustaw, ktra wprowadza zmiany do obecnej Konstytucji Republiki Kosowa153. Znalaz si w niej rwnie zapis o uznaniu spoecznoci czarnogrskiej za kategori konstytucyjn. Ustalono rwnie, e dwch przedstawicieli tej spoecznoci bdzie miao moliwo zasiadania w radzie Konsultacyjnej ds. Wsplnot, ktra skada si z m.in. z reprezentacji wszystkich uznanych mniejszoci w Republice Kosowa. Zauwamy te, e przyznany status uprawnia take do zasiadania w instytucjach wadzy legislacyjnej, wykonawczej i sdowniczej. Oznacza to, e notabene dania Republiki Czarnogry zostay spenione. Naley spodziewa si zatem, e prawdopodobnie ju w krtce kraje te nawi bliskie stosunki dyplomatyczne154. Integracji Republiki Kosowa z krajami z ni ssiadujcymi pomaga jej czonkostwo w rodkowoeuropejskim Porozumieniu o Wolnym Handlu CEFTA. Poprzez wzmocnienie wymiany handlowej i wprowadzanie uatwie, np. uatwie celnych, dla innych pastw czonkowskich tego porozumienia, Republika Kosowa jest jego beneficjentem na dwch poziomach - ekonomicznym i politycznym. Czonkostwo w porozumienie CEFTA uatwia mu wzmocnienie midzynarodowych kontaktw
151 152

Ibidem Ibidem. 153 A. Pawlaczyk, op. cit. 154 A. Kasprzak, Z bakaskiego tygla (III), 2012; http://www.stosunkimiedzynarodowe.pl/zba%C5%82ka%C5%84skiego-tygla-iii; data dostpu: 08.09.2012 r.

56
2816574015(57)

handlowo-gospodarczych, co jest bardzo wane dla modego pastwa. To samo dotyczy polityki. Tworzenie wizi handlowo-gospodarczych, kolektywne zaangaowanie si we wspln spraw, konieczno agodzenia konfliktw dla dobra innych pastw i dla dobrego funkcjonowania organizacji, jak rwnie czstsze kontakty i spotkania przedstawicieli pastw czonkowskich sprzyjaj tworzeniu si dobrych relacji pomidzy nimi bd ich poprawie (zaznacz, e wszyscy ssiedzi Republiki Kosowa s czonkami porozumienia CEFTA).

57
3129218415(58)

Rozdzia 4: Wybrane zagadnienia polityki wewntrznej

4.1.

System instytucjonalny

Jak zostao to ju wykazane, oficjalnie istniejce struktury zarzdzajce Republik Kosowa zaczy tworzy si w 1999 roku, wraz z ustanowieniem protektoratu midzynarodowego. Od tego momentu, administracja midzynarodowa sukcesywnie przekazywaa kompetencje administracji lokalnej, ktra z czasem stawaa si coraz bardziej niezalena. Najwaniejszymi wydarzeniami na poziomie instytucjonalnym od 1999 do 2008 roku, czyli daty wejcia w ycie Konstytucji Republiki Kosowa, byy: uchwalenie Podstawy Konstytucyjnej (ang. Constitutional Framework), sformuowanie w 2002 roku strategii wsplnoty midzynarodowej zwizanej z problemem ostatecznego rozwizania statusu Kosowa, okrelanej jako standardy przed statusem oraz ogoszenie tzw. Planu Ahtisaariego. Podstawa Konstytucyjna umoliwia powstanie instytucji o charakterze pastwowym (rzd, parlament, prezydent) i okrelia szczegowo kompetencje wadz lokalnych. Standardy przed statusem, kadc na nacisk na rozwj demokratycznych instytucji Kosowa przed okreleniem ostatecznego jego statusu prawnego, umoliwiy szybki rozwj i przygotowanie systemu instytucjonalnego do samodzielnego funkcjonowania w ramach przyszego, niezalenego pastwa. Plan Ahtisaariego i jego idea pastwa pod midzynarodowym nadzorem jest z kolei fundamentem systemu politycznego niepodlegej ju Republiki Kosowa. Od 15 czerwca 2008 roku najwaniejszym dokumentem okrelajcym system instytucjonalny Republiki Kosowa jest Konstytucja Republiki Kosowa. Warto zwrci uwag na fakt, e dopiero od tego momentu wadze w Prisztinie uzyskay moliwo samodzielnego stanowienia prawa, co wczeniej byo wyczn domen instytucji dziaajcymi pod egid Misji UNMIK. Konstytucyjny ustrj Republiki ma swe rda w demokratycznych reguach sprawowania wadzy pastwowej, co zostao zaznaczone ju w I rozdziale konstytucji, ktry stanowi katalog fundamentalnych zasad wspczesnych pastw demokratycznych.
58
3415830278(59)

Na gwny kanon konstytucyjnych regu Republiki Kosowa skadaj si: suwerenno i niepodlego pastwa, demokratyczny i republikaski system rzdw, podzia, kontrola i rwnowaga wadzy, idea pastwa wieckiego oraz idee ochrony praw grup mniejszociowych i rwnoci wobec prawa155. Art. 1 konstytucji, gdzie zosta uyty termin Republika Kosowa, definiuje system rzdw w Republice, jako system republikaski. Jego istot jest to, e gowa pastwa w tym wypadku Prezydent Republiki jest wybierana i sprawuje swj urzd kadencyjnie. Kolejn bardzo wan regu dla systemu instytucjonalnego jest przepis o podziale, kontroli i rwnowadze wadzy. Oznacza to, e legislatywa, egzekutywa i judykatura sprawuj swoje funkcje w granicach okrelonych w konstytucji i zgodnie z ustawami. Kada z wadz jest wyposaona w stosunku do pozostaych w system hamulcw i instrumentw prawnych, za pomoc ktrych realizuj t zasad w praktyce ustrojowej. Rozwizania konstytucyjne realizuj wzajemn kontrol, rwnowag i rozczno wykonywanych funkcji wszystkich trzech wadz, a take uniemoliwiaj poczenie w jednym rku funkcji nalecych do rnych wadz156. Warte jest podkrelenia jest rwnie Jest to, to e odpowiednia kolejny punkt reprezentacja wiadczcy

przedstawicieli grup mniejszociowych na stanowiskach rzdowych i administracyjnych zagwarantowana konstytucyjnie. o demokratycznym charakterze konstytucji i Instytucji przez ni okrelonych. System organw pastwowych Republiki Kosowa skada si ze Zgromadzenia (alb. Kuvendi), Rzdu i Prezydenta. Wymiar sprawiedliwoci reprezentuj sdy powszechne, Sd Najwyszy i Trybuna Konstytucyjny. Rzecznik Ludu ochrania prawa i wolnoci czowieka i obywatela. Wanym skadnikiem systemu instytucjonalnego s rwnie samorzdy terytorialne.

155 156

K. Nowak, op. cit., s. 26. Ibidem, s. 29.

59
7818962168(60)

4.1.1. Zgromadzenie Kosowa (alb. Kuvendi)

Organem wadzy ustawodawczej w Republice Kosowa jest Zgromadzenie Kosowa (alb. Kuvendi) parlament. Jest on jednoizbowy, a w jego skad wchodzi 120 deputowanych. 20 miejsc konstytucyjnie zarezerwowanych jest dla mniejszoci narodowych (10 dla Serbw, 3 dla Boniakw, 2 dla Turkw i po jednym dla Romw, Egipcjan bakaskich oraz Aszkali). Przedstawicieli mniejszoci narodowych mog by rwnie wybierani poza pul miejsc zarezerwowanych. Kadencja parlamentu trwa 4 lata i jest liczona od daty zwoania pierwszego posiedzenia, ktre zwouje prezydent. Deputowanym moe zosta tylko obywatel Republiki Kosowa, ktry ukoczy 18 lat. Jego mandat ma charakter wolny co oznacza, e nie wi go instrukcje ani partii, ktra go wysuna, ani swoich wyborcw. Przysuguje mu rwnie immunitet, zarwno materialny, jak i formalny157. Zgodnie z konstytucj przyjto zasad sesyjnoci parlamentu. Zwoywane s zarwno sesje zwyczajne (wiosn i jesieni), jak i nadzwyczajne (zwoywane na wniosek prezydenta, premiera bd 1/3 deputowanych). Najwaniejsz funkcj Zgromadzenia Republiki jest przyjmowanie ustaw, uchwa i aktw prawnych. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysuguje nie tylko deputowanym, ale rwnie prezydentowi, rzdowi oraz grupie 10 tysicy obywateli. Do funkcji ustawodawczej zaliczamy te dokonywanie zmian w konstytucji, ogaszanie referendum, ratyfikowanie midzynarodowych umw oraz uchwalanie budetu. Ustawy stanowione przez parlament moe zawetowa prezydent, uznajc je za szkodliwe dla interesw Republiki lub mniejszoci narodowych. Zgromadzenie Kosowa peni rwnie funkcj kreacyjn i kontroln. Funkcja kreacyjna polega na powoywaniu innych konstytucyjnych organw pastwa. Do najwaniejszych w tym wypadku naley wybieranie i odwoywanie Prezydenta Republiki Kosowa, powoywanie rzdu i wybr Rzecznika Ludu. Do funkcji kontrolnej

157

Immunitet materialny polega na tym, e jego posiadacz nie moe by pocignity za czyny i decyzje podjte w trakcie wykonywania zada w ramach mandatu. Immunitet formalny za polega na tym, e bez zgody parlamentu posiadacz immunitetu nie moe zosta aresztowany, zatrzymany ani w aden inny sposb pozbawiony wolnoci.

60
2099466514(61)

zaliczamy za nadzr nad rzdem, wpyw na funkcjonowanie organw wadzy wykonawczej oraz nadzr nad kierunkiem polityki zagranicznej i bezpieczestwa158. Pracami parlamentu kieruje przewodniczcy, ktry wraz z jego zastpcami tworzy Prezydium Zgromadzenia. Do jego kompetencji nale sprawy administracyjne parlamentu. Prcz wyej wymienionych organw Zgromadzenia, moemy do nich zaliczy rwnie komisje. Moemy wymieni komisje stae, operacyjne i ad hoc159. Obecnie dwie najwaniejsze siy polityczne w Zgromadzeniu Kosowa to Demokratyczna Partia Kosowa (PDK alb. Partia Demokratik e Kosovs) 34 mandaty i Demokratyczna Liga Kosowa (LDK alb. Lidhja Demokratike e Kosovs) 27 mandatw. Funkcje przewodniczcego parlamentu peni Jakup Krasniqi z PDK160. Ostatnie wybory do Zgromadzenia Kosowa miay miejsce 12 grudnia 2010 roku.

4.1.2. Prezydent

Prezydent Republiki Kosowa jest gow pastwa kosowskiego. Reprezentuje on jedno narodu, a ponadto ma gwarantowa statutowe i demokratyczne dziaanie instytucji pastwowych. Jest on rwnie Naczelnym Dowdc Si Bezpieczestwa. Prezydentem moe zosta osoba, ktra ukoczya 35 lat, posiada obywatelstwo Republiki Kosowa i stale zamieszkuje terytorium Kosowa przez co najmniej 10 lat. Jest wybierany przez Zgromadzenie na okres 5 lat i moe zosta wybrany ponownie tylko raz. Kadencja prezydenta rozpoczyna si w dniu zoenia jego przysigi161.

158

Pena lista kompetencji Zgromadzenia mona znale w art. 65 Konstytucji Republiki Kosowa, [w:] Ibidem, s. 81. 159 Obecnie jest ich trzynacie: Komisja Praw i Interesw Wsplnot, Komisja ds. Budetu i Finansw, Komisja Edukacji, Techniki, Kultury, Modziey i Sportu, Komisja Rolnictwa, Lenictwa, Rozwoju Obszarw Wiejskich, Planowania Przestrzennego i Ochrony rodowiska, Komisja Gospodarki, Handlu, Transportu, Telekomunikacji, Energii Elektrycznej i Przemysu, Komisja ds. Sub Publicznych, Administracji Lokalnej i Mediw, Komisja Legislacyjna, Komisja Spraw Wewntrznych, Komisja Zdrowia, Pracy i Opieki Spoecznej, Komisja Spraw Zagranicznych, Komisja Integracji Europejskiej, Komisja ds. Praw Czowieka, Rwnoci i Osb Zaginionych, Komisja ds. Immunitetw Deputowanych oraz Zasad Proceduralnych w Zgromadzeniu; [za:] Ibidem. 160 Stan na 11 sierpnia 2012; www.assembly-kosova.org/?cid=2,107; data dostpu: 11.08.2012 r. 161 Art. 3 Ustawy o Prezydencie Republiki Kosowa;

61
4397168573(62)

Urzdu Prezydenta Republiki Kosowa nie mona czy z adnymi innymi urzdami publicznymi, jak rwnie adn funkcj w partii politycznej. Prezydent jest zwolniony od odpowiedzialnoci politycznej przed

Zgromadzeniem, ale podlega odpowiedzialnoci konstytucyjnej i moe by postawiony w stan oskarenia przed Trybunaem Konstytucyjnym przez parlament za powane naruszenie konstytucji. Kompetencje gowy pastwa moemy podzieli na cztery kategorie: kompetencje zwizane ze stosunkami z parlamentem, zwizane z relacjami z rzdem, w stosunku do wadzy sdowniczej oraz inne kompetencje162. Do najwaniejszych kompetencji pierwszej kategorii naley prawo inicjatywy ustawodawczej, prawo weta ustawodawczego oraz moliwo rozwizania parlamentu w wypadku weta nieufnoci wobec rzdu. Ponadto prezydent posiada duy zakres kompetencji w polityce zagranicznej. Midzy innymi jest odpowiedzialny za prowadzenie polityki zagranicznej, ratyfikowanie umw midzynarodowych (prcz tych wymienionych w art. 18 ust. 1 konstytucji) oraz reprezentowanie pastwa w stosunkach midzynarodowych163. W zakresie obronnoci i bezpieczestwa pastwa prezydent peni funkcj Naczelnego Dowdcy Si Bezpieczestwa i w porozumieniu z premierem moe zadecydowa o ogoszeniu stanu wyjtkowego. Urzd Prezydenta Republiki Kosowa od 7 kwietnia 2011 roku peni pani Atifete Jahjaga, ktra zastpia zdymisjonowanego w 2010 roku Fatmira Sejdiu. W gosowaniu, jej kandydatur poparo 80 spord 100 obecnych na Sali deputowanych.

http://www.presidentksgov.net/documents/LAW%20ON%20THE%20PRESIDENT%20OF%20THE%20REPUBLIC%20OF %20KOSOVO.pdf; data dostpu: 12.08.2012 r. 162 K. Nowak, op. cit., s. 39. 163 Umowy midzynarodowe dotyczce pokoju, sojuszy, zagadnie politycznych i militarnych; podstawowych praw i wolnoci czowieka; czonkostwa Republiki Kosowa w organizacjach midzynarodowych; podejmowania zobowiza finansowych przez Republik Kosowa te umowy ratyfikowane s przez Zgromadzenie Republiki; Pena lista uprawnie Prezydenta republiki Kosowa zawarta jest w art. 84 Konstytucji Republiki Kosowa, [w:] Ibidem, s. 89-91.

62
1465779785(63)

4.1.3. Rzd

Drugim obok Prezydenta Republiki czonem egzekutywy jest Rzd Republiki. W wietle konstytucji jest on organem wadzy wykonawczej, ktry odpowiedzialny jest za prowadzenie polityki wewntrznej i zewntrznej pastwa oraz kierowanie i nadzorowanie prac administracji rzdowej. Funkcjonuje on pod kontrol parlamentu, a z prezydentem wspdziaa na zasadzie konsultacji. Do jego najwaniejszych zada zaliczamy wykonywanie ustaw, kierowanie dziaalnoci sub publicznych, wprowadzanie w ycie wewntrznej i zewntrznej polityki kraju, a take przygotowywanie projektu budetu164. Rzd odpowiedzialny jest za sw dziaalno przed Zgromadzeniem Republiki, ktre moe zastosowa wobec niego wotum nieufnoci. Odpowiedzialno polityczn moe ponie zarwno cay rzd, jak i poszczeglni jego czonkowie. Czonkowie rzdu maj prawo posiadania immunitetu materialnego. W skad rzdu wchodz ministrowie, premier i wicepremierzy. Co najmniej dwch ministrw (1 z mniejszoci serbskiej) i czterech wiceministrw (2 z mniejszoci serbskiej) ma reprezentowa mniejszoci narodowe. Przed powoaniem ministrw i wiceministrw, na premiera naoony jest konstytucyjny obowizek konsultacji z partiami politycznymi i grupami parlamentarnymi, reprezentujcymi mniejszoci narodowe. Szczegln rol w Rzdzie Republiki Kosowa peni Premier Rzdu Republiki Kosowa. Reprezentuje on rzd, kieruje jego pracami oraz zapewnia wykonywanie ustaw i realizacj polityki ustalonej przez rzd. Ponadto posiada wiele uprawnie kreacyjnych i kieruje Rad Bezpieczestwa Kosowa165. Od 9 stycznia 2008 roku urzd Premiera Rzdu Republiki Kosowa sprawuje Hashim Thaci z Demokratycznej Partii Kosowa. Za jego kandydatur byo 85 gosw, za przeciw 25166.

164

Pena lista kompetencji Rzdu Republiki Kosowa zawarta jest w art. 93 Konstytucji Republiki Kosowa, [w:] Ibidem, s. 94. 165 Pena lista kompetencji Premiera Republiki Kosowa zawarta jest w art. 94 Konstytucji Republiki Kosowa, [w:] Ibidem, s. 94-95. 166 Profile: Hashim Thaci; http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7133515.stm; data dostpu: 12.08.2012 r.

63
4057699255(64)

4.1.4. Wymiar sprawiedliwoci

Wadz sdownicz w Kosowie sprawuj niezawise sdy powszechne, a take Sd Najwyszy. Zgodnie z konstytucj nie s one zalene od adnej innej wadzy. Sd Najwyszy jest najwyszym organem sdowym, a na jego czele stoi prezes powoywany przez prezydenta na wniosek Rady Sdownictwa Kosowa. Jego kadencja trawa 7 lat i nie moe by powtrzona167. Konstytucja rwnie i tutaj gwarantuje prawa mniejszociom narodowym. Znajduj si w niej zapis mwicy o tym, e co najmniej 15% sdziw, ale nie mniej ni trzech, musi wywodzi si ze wsplnot mniejszociowych. Podobny zapis odwouje si take do sdw apelacyjnych. Ponadto, ustawa zasadnicza formuuje podstawowe zasady rzdzce wymiarem sprawiedliwoci. Jest wrd nich zasada niezawisoci sdziowskiej, jednolitoci i niezalenoci sdw, zasada co najmniej dwuinstancyjnoci postpowania sdowego oraz zasada rwnego dostpu do sdu. Wszystkie te zasady wiadcz o demokratycznym charakterze konstytucji i wadz sdowniczych168.

4.1.5. Trybuna Konstytucyjny i Rzecznik Ludu

Trybuna Konstytucyjny stanowi ostateczn wadz odpowiedzialn za interpretacj konstytucji oraz zgodno ustaw z t konstytucj. Rwnoczenie jest on cakowicie niezaleny w wykonywaniu swoich funkcji. W jego skad wchodzi dziewiciu sdziw169. Kolejnym samodzielnym i niezalenym organem pastwowym jest Rzecznik Ludu. W jego kompetencjach ley ochrona praw i wolnoci czowieka i obywatela oraz badanie narusze praw jednostki w jej stosunkach z instytucjami pastwowymi.

167

Rada Sdownictwa Kosowa jest organem samorzdowo -politycznym, ktry skada si z 13 czonkw wybieranych na picioletni kadencj 5 sdziw i 8 czonkw Zgromadzenia. Na jej czele stoi przewodniczcy wraz z jego dwoma zastpcami. 168 K. Nowak, op. cit., s. 44. 169 Art. 112 ust. 1 Konstytucji Republiki Kosowa, [w:] Ibidem, s. 103.

64
2163491894(65)

Rzecznik Ludu powoywany jest przez Zgromadzenie na jednokrotn, picioletnia kadencj170.

4.1.6. Samorzd terytorialny

Podstawow jednostk samorzdu terytorialnego jest gmina, ktra posiada wysoki stopie samorzdnoci. Zarzd nad ni sprawuje lokalny samorzd, ktrego dziaalno regulowana jest przez ustaw zasadnicz, przez ustaw o samorzdzie lokalnym oraz przez Europejsk Kart Samorzdu Lokalnego. Organami gminy s Zgromadzenia Miejskie i Burmistrz. Instytucje samorzdw terytorialnych s bardzo wane w kontekcie decentralizacji rzdw wadz pastwa. Gminy, jak ju zostao zaznaczone, posiadaj wysoki stopie samorzdnoci, a ponadto posiadaj prawo tworzenia stowarzysze pomidzy sob. Zagwarantowane jest im rwnie prawo wsppracy z gminami w Republice Serbii. W gminach gdzie co najmniej 10% populacji naley do mniejszoci narodowych, stanowisko Wiceprzewodniczcego Zgromadzenia Miejskiego jest zagwarantowane dla przedstawiciela tych mniejszoci. Te same warunki musz by spenione w przypadku powoania Wiceburmistrza ds. Spoecznoci, ktry jest odpowiedzialny za sprawy mniejszoci narodowych.

170

Pena lista funkcji i uprawnie Rzecznika Ludu zawarta jest w art. 132 Konstytucji Republiki Kosowa, [w:] Ibidem, s. 115.

65
5128940745(66)

4.2.

Nadzr midzynarodowy

Nadzr midzynarodowy w Kosowie zosta ustanowiony 10 czerwca 1999 roku na mocy rezolucji Rady Bezpieczestwa numer 1244. Wtedy to zostay rozmieszczone tam siy bezpieczestwa (policja i wojsko) oraz midzynarodowa administracja pod auspicjami ONZ Misja UNMIK. Zarys historii do 2008 roku i opis tego nadzoru zostay zamieszczone ju w pkt. 2.4. niniejszej pracy dlatego zagadnienie to nie zostanie tu ponownie opisane. Proklamowanie niepodlegoci i przyjcie Konstytucji Republiki Kosowa w 2008 roku nie oznaczao cakowitego wyzwolenia si spod protektoratu midzynarodowego. Zgodnie z zaoeniami Planu Ahtisaariego, ktry sta si baz dla rozwoju nowopowstaego pastwa, Republika Kosowa uzyskaa tylko nadzorowan midzynarodowo niepodlego. Oznacza to, e spoeczestwo midzynarodowe nadal sprawowao nadzr nad instytucjami i sytuacj w Republice, chocia w duo mniejszym stopniu ni w poprzednich latach (zob: pkt. 2.4.). Dodatkowo, wyposaone byo w limitowan wadz wykonawcz. Zmieniy si te znacznie cele ustanowionej misji midzynarodowej efektywnoci171. W tym samym czasie, coraz wiksze znaczenie w regionie zacza odgrywa Unia Europejska. Na posiedzeniu Rady Europejskiej w Brukseli 14 grudnia 2007 roku, podkrelono gotowo Unii do odegrania wiodcej roli we wzmocnieniu stabilnoci w regionie w zwizku z jego perspektyw europejsk172. Biorc pod uwag zaistnia sytuacj, ograniczono wtedy kompetencje Misji NATO i 4 lutego 2008 roku utworzono misj prowadzon pod egid Unii Europejskiej (EULEX), ktra zacza peni wiodc rol w regionie. Jako najwaniejsze jednostki nadzoru midzynarodowego nad Republik Kosowa wyznaczono wtedy Specjalnego Przedstawiciela Unii Europejskiej w Kosowie oraz Midzynarodowego Przedstawiciela Ludnoci Cywilnej wraz z Midzynarodowym
171 172

pooono

wikszy

nacisk

na

osignicie

stabilnoci

i praworzdnoci w systemie instytucjonalnym Republiki Kosowa oraz na popraw jego

A. Balcer, M. Kaczmarski, W. Stanisawski, op. cit., s. 20. Wsplne dziaanie Rady 2008/124/WPZiB z dnia 4 lutego 2008 r. w sprawie misji Unii Europejskiej w zakresie praworzdnoci w Kosowie, EULEX KOSOWO, [w:] Dz. U. L 42, s. 9298.

66
2893971154(67)

Biurem Cywilnym. Nadzr wojskowy za sprawowa miay midzynarodowe siy pokojowe NATO. 10 wrzenia 2012 roku Midzynarodowa Grupa Sterujca oficjalnie zamkna Midzynarodowe Biuro Cywilny, a tym samym zniosa urzd Midzynarodowego Przedstawiciela Ludnoci Cywilnej w Republice Kosowa. Jest to wraz z ustanowieniem protektoratu midzynarodowego w 1999 roku i utworzeniem Misji EULEX w 2008 roku jedno z najwaniejszych wydarze w historii protektoratu midzynarodowego nad obszarem Kosowa. Od tego momentu nadzr ten oficjalnie si zakoczy. Owszem, mandat swj nadal sprawuj Misja UNMIK, Misja EULEX i KFOR, ale nie posiadaj one ju adnej zdolnoci i nadzoru prawnego nad instytucjami Republiki Kosowa. Stay si one w zupenoci niezalene. Jest to o tyle wane, e fakt zalenoci kosowskich Instytucji od ICR czsto przytaczany by jako najwaniejszy argument podwaajcy suwerenno Republiki Kosowa 173.

4.2.1. Misja UNMIK (ang. United Interim Administration in Kosovo)

Misj Tymczasowej Administracji Organizacji Narodw Zjednoczonych w Kosowie powoano 10 czerwca 1999 roku rezolucj Rady Bezpieczestwa nr 1244. Przez dugi czas penia ona najwaniejsz rol w ustanawianiu samorzdu i autonomii w Kosowie (zob: pkt. 2.4.). Sytuacja zacza zmienia si w 2007 roku, kiedy to pod wpywem silnej krytyki misji zaczto zastanawia si nad jej usuniciem, bd reorganizacj. Dwoma najwaniejszymi zarzutami jakie w stosunku do niej wystosowano byy brak rozwoju gospodarczego Kosowa i brak integracji mniejszoci serbskiej. Zdaniem Marttiego Ahtisaariego, taka sytuacja negatywnie wpywaa na bezpieczestwo w regionie i staa si rdem politycznej oraz spoecznej niestabilnoci174. Sami kosowscy Albaczycy za, byli niezadowoleni z jej obecnoci i traktowali j jako przejaw polityki kolonialnej pastw zachodnich175.

173 174

A. Pawlaczyk, op. cit. M. Ahtisaari, op. cit. 175 P. Sokoowska, op. cit., s. 6.

67
1549224287(68)

Zgodnie z zaoeniami Planu Ahtisaariego Misja Tymczasowej Administracji Organizacji Narodw Zjednoczonych w Kosowie miaa zosta cakowicie wycofana, a jej kompetencje przekazane instytucjom nowego pastwa, ICO i UE. Daje temu wyraz Konstytucja Republiki Kosowa, w ktrej nie zamieszczono adnej informacji na temat Misji UNMIK i Rezolucji 1244 (1999), ktra stanowi podstaw jej dziaania. Spowodowane jest to przekonaniem wadz Republiki Kosowa o tym, e rwnoczenie z ogoszeniem niepodlegoci, Rezolucja 1244 (1999) stracia swoj moc. Jest to o tyle wane, e wanie w tym dokumencie zawarty jest zapis o integralnoci terytorialnej wczesnej Federalnej Republiki Jugosawii 176. Misja UNMIK jednak nadal istnieje. Jej usuniciu sprzeciwi si Belgrad, tak samo jak sprzeciwia si samemu Planowi Ahtisaariego i Konstytucji Republiki Kosowa uznajc je za nielegalne177. Sprzeciw ten, w celu penej legitymizacji Misji EULEX i rozszerzenia jej obszaru odpowiedzialnoci, zmusi Uni Europejsk do przyjcia pewnych warunkw postawionych przez wadze Republiki Serbii. Warunkami tymi byy: odpowiedzialno Misji EULEX przed Sekretarzem Generalnym ONZ, pena neutralno obu agend w kwestii statusu prawnego Kosowa, podejmowanie dziaa obu misji w ramach Rezolucji 1244 z 1999 roku (ktra okrela status Kosowa jako nieuregulowany) oraz utrzymanie podlegoci administracji w pnocnych gminach serbskich Misji Tymczasowej Administracji ONZ w Kosowie178. Kolejn zmian, jaka nastpia w 2008 roku, to ograniczenie odpowiedzialnoci UNMIK-u. Od tego momentu zakres jego obowizkw polega tylko na efektywnej kontroli wykonawczej. Przejawia si to poprzez monitoring i skadanie okrelonych raportw, uatwianiu - jeli jest to konieczne - uczestnictwa Republiki Kosowa w midzynarodowych spotkaniach i porozumieniach oraz prowadzenie dialogu pomidzy Republik Kosowa i Republik Serbii179.

176 177

M. Ahtisaari, op. cit. Podstaw Planu Ahtisaariego, a tym samym Konstytucji Republiki Kosowa, jest zaoenie mwice o tym, e Republika Serbii cakowicie stracia wadz nad terytorium prowincji w wyniku ustanowienia midzynarodowego protektoratu w 1999 roku. Dlatego niemoliwy jest powrt Kosowa w granice Republiki Serbii. Szczeglnie, e taka sytuacja wywoaaby ostry sprzeciw zdecydowanej wikszoci mieszkacw terytorium Kosowa; [za:] Ibidem. 178 A. Balcer, (Tymczasowa) legalizacja podziau Kosowa, BEST OSW 2008; www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2008-12-03/tymczasowa-legalizacja-podzialu-kosowa; data dostpu: 16.08.2012 r. 179 P. Sokoowska, op. cit., s. 10.

68
1902139595(69)

Aktualnie misj tworzy 406 osb, w tym 26 wolontariuszy ONZ, 15 obserwatorw militarnych, 148 osb z midzynarodowego personelu cywilnego oraz 217 osb z personelu miejscowego180. Liczba osb w ni zaangaowanych stale maleje. Dla porwnania, na pocztku 2002 roku skadaa si a z 9.132 osb181. Urzd Specjalnego Przedstawiciela Sekretarza Generalnego ONZ w Kosowie i szefa misji UNMIK peni Farid Zarif z Afganistanu. Wyej wspomniane stanowiska zajmuje od 2011 roku182.

4.2.2. Misja EULEX (ang. European Union Rule of Law Mission in Kosovo)

Podstaw prawn misji stanowi Wsplne Dziaanie Rady 2008/124/WPZiB z dnia 4 lutego 2008 r. w sprawie misji Unii Europejskiej w zakresie praworzdnoci w Kosowie, EULEX KOSOWO i zaproszenie UE jakie wystosoway kosowskie wadze w Deklaracji Niepodlegoci Kosowa do rozmieszczenia swej misji w celu wpierania samorzdnoci w nowopowstaym pastwie183. Zgodnie z ich postanowieniami Misja EULEX jest misj jednolit i dziaajc na terenie caej Republiki Kosowa184. Jak ju zostao to wczeniej wspomniane, misja zachowuje neutralno w kwestii statusu midzynarodowego Kosowa oraz dziaa w ramach rezolucji Rady Bezpieczestwa nr 1244 z 1999 roku, co czsto przytaczane jest jako argument podwaajcy jej podstawy prawne i zasadno. Mandat jej jest wany do dnia 14 czerwca 2014185. Zadania Misji EULEX to wspomaganie systemu instytucjonalnego Republiki Kosowa, wadz sdowniczych i organw odpowiedzialnych za zapewnienie
180

Stan na 30 czerwca 2012 roku; UNMIK Facts and Figures; www.un.org/en/peacekeeping/missions/unmik/facts.shtml; data dostpu: 16.08.2012 r. 181 Ibidem. 182 United Nations Secretary-General Appoints Farid Zarif of Afganistan His Special Representative for Kosovo, Sekretariat ONZ, Nowy Jork 2011; http://www.un.org/News/Press/docs/2011/sga1308.doc.htm; data dostpu: 24.09.2012 r. 183 Wsplne dziaanie Rady op. cit; Kosovo Declaration of Independence, Prisztina 2008, s. 2; http://www.assemblykosova.org/common/docs/Dek_Pav_e.pdf; data dostpu: 20.08.2012 r. 184 Zgodnie z tym, co zostao wspomniane w pkt. 4.2.1., Serbowie nie zgodzili si na nadzr Misji EULEX nad serbsk administracj na pnocy Kosowa. Nadzr nad nimi sprawuje nadal Misja UNMIK. Niewtpliwym jednak sukcesem UE w procesie rozszerzania swych wpyww na cay kraj byo otworzenie centrum informacyjnego - Domu UE w Kosowskiej Mitrowicy. 185 Decyzja Rady 2012/291/WPZiB z dnia 5 czerwca 2012 r. dotyczca zmiany i przeduenia okresu obowizywania wsplnego dziaania 2008/124/WPZiB w sprawie misji Unii Eu ropejskiej w zakresie praworzdnoci w Kosowie EULEX KOSOWO, [w:] Dz. U. L 146.

69
9775168058(70)

przestrzegania prawa. Kadzie nacisk na osignicie stabilnoci oraz rozwj i wzmocnienie niezalenego, wieloetnicznego systemu wymiaru sprawiedliwoci oraz wieloetnicznych sub policyjnych i celnych. Wanym zagadnieniem jest rwnie wspomaganie ochrony niezalenoci kosowskich Instytucji od naciskw politycznych oraz ich dziaania z poszanowaniem midzynarodowo uznanych norm i najlepszych europejskich praktyk. Misja EULEX wykonuje swj mandat poprzez doradzanie i mentorowanie kosowskim Instytucjom w zakresie szeroko rozumianej praworzdnoci
186

. Misj zarzdza szef misji, ktrym obecnie jest Xavier Bout de Marnhac.

Wspieraj go 2.153 osoby tworzce personel misji, z czego ponad poowa to personel midzynarodowy (zarwno z Unii Europejskiej, jak i z krajw trzecich). Rozmieszczony on jest tak w Prisztinie, gdzie misja ma swoj kwater gwn, jak i w lokalnych i regionalnych biurach w pozostaych czciach kraju. Tworz komrki policyjne, komrki wymiaru sprawiedliwoci oraz komrki celne187.

4.2.3. KFOR (ang. Kosovo Force)

Midzynarodowe siy pokojowe NATO KFOR, zostay rozmieszczone na terytorium Kosowa 12 czerwca 1999 roku na mocy mandatu ONZ ustanowionego Rezolucj Rady Bezpieczestwa nr 1244 (zob: pkt. 2.4.). Do najwaniejszych zada KFOR-u nale: zapewnianie bezpieczestwa i porzdku publicznego, przeciwdziaanie eskalacji konfliktu pomidzy Kosowarami a mniejszociami etnicznymi, jak rwnie militarne wsparcie misji midzynarodowych - UNMIK i EULEX KOSOWO oraz kosowskich Instytucji w rozwoju stabilnego, demokratycznego i multi-etnicznego pastwa. Poza tym, bardzo wane dziaania midzynarodowe siy pokojowe NATO peniy w zakresie ochrony serbskich obiektw sakralnych i kulturowych na terytorium Kosowa oraz zapewniania wolnego przepywu osb, towarw i usug (zarwno na terytorium caego obszaru Kosowa, jak i na
186 187

Art. 2 Wsplnego dziaania Rady, op. cit. Zgodnie z Decyzj Komitetu Politycznego i Bezpieczestwa EULEX Kosovo/1/2012 z dnia 12 czerwca 2012 r. przeduajca mandat szefa misji Unii Europejskiej w zakresie praworzdnoci w Kosowie EULEX KOSOVO, [w:] Dz. U. L 154 - Xavier Bout de Marnhac bdzie sprawowa ma ndat szefa misji do dnia 14 padziernika 2012 roku.

70
3052940078(71)

przejciach granicznych). Kompetencje te przekazywane s w coraz wikszym stopniu Policji Republiki Kosowa i Siom Bezpieczestwa Republiki Kosowa, czemu sprzeciwiaj si Serbowie188. Ilo onierzy KFOR stale maleje. Na pocztku sprawowania jego mandatu w 1999 roku, ilo jego kontyngentu wynosia ponad 40 tys. osb. Liczba ta zmalaa i w momencie proklamowania niepodlego Kosowa w 2008 roku wynosia okoo 15.900 osb. Obecnie midzynarodowe siy pokojowe NATO licz 5.609 osb (wraz z rezerw operacyjn wynoszc 550 jednostek) z 30 rnych krajw wiata. Najwikszy kontyngent wojskowy w Republice Kosowa posiada Republika Woska (1.076 osb), a zaraz po niej Stany Zjednoczone (880 osb). Najmniejszy za Republika Estoska i Wielka Brytania (po 1 osobie). Polskich onierzy jest 226189. Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi KFOR od 2006 roku s Wielonarodowe Siy Zadaniowe (MNTF ang. Multinational Task Forces). Jest ich pi, a gwna ich siedziba znajduje si w Prisztinie. Kada z nich jest odpowiedzialna za odpowiedni region Kosowa, a nadzr nad nimi sprawuje dowdca KFOR (COMKFOR ang. Commander KFOR). W ramach tego podziau moemy wyrni sektor francuski MNTF Pnoc, sektor brytyjski MNTF Centrum, sektor amerykaski MNTF Wschd, sektor niemiecki MNTF Poudnie oraz sektor woski MNTF Zachd. Granice dziaania kadego sektora pokrywaj si z granicami gwnych regionw Republiki Kosowa (zob: Mapa nr 2). Ich dokadne rozmieszczenie przedstawia Mapa nr 4.

188 189

Resolution 1244 (1999), op. cit. Stan na 22 sierpnia 2012 roku; Kosovo Force (KFOR). Key Facts and www.nato.int/kfor/structur/nations/placemap/kfor_placemat.pdf; data dostpu: 26.08.2012 r.

Figures;

71
3779418458(72)

Mapa nr 4. Rozmieszczenie sektorw KFOR w Republice Kosowa.

rdo:http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:KFOR_Sectors_2002.jpg&filetim

estamp=20070102121621

4.2.4. Midzynarodowy

Przedstawiciel

Ludnoci

Cywilnej

(ICR

ang.

International Civilian Representative) 190

Urzd Midzynarodowego Przedstawiciela Ludnoci Cywilnej zosta powoany w 2008 roku i peni swj mandat zgodnie z Kompleksow Propozycj Uregulowania Statusu Kosowa z dnia 26 marca 2007 roku191. Co wane, zosta on rwnie zaproszony

190

Pomimo, e 10 wrzenia 2012 roku Midzynarodowe Biuro Cywilne wraz z Midzynarodowym Przedstawicielem Ludnoci Cywilnej zostay zamknite przez ISG, to wydaje si jednak uzasadnionym zamieszczenie opisu tyche instytucji oraz ich funkcji w niniejszej pracy. Ma to na celu umoliwienie lepszego zrozumienia zarwno przemian jakie dokonay si w Republice Kosowa po 2008 roku, jak rwnie wydarze majcych miejsce pomidzy 7 a 10 wrzenia 2012 roku (zniesienie nadzoru midzynarodowego i uzyskanie de facto penej niezalenoci instytucji Republiki Kosowa) i konsekwencji z nich wynikajcych. 191 K. Nowak, op. cit., s. 120-121.

72
3752530440(73)

w Deklaracji Niepodlegoci Kosowa przez wadze Republiki Kosowa do penienia nadzoru nad waciw implementacj Planu Ahtisaariego192. ICR sprawowa najwysz wadz w Republice Kosowa w zakresie implementacji i interpretacji postanowie Planu Ahtisaariego. Potwierdza to nieistniejcy ju art. 147 konstytucji: Midzynarodowy Przedstawiciel Ludnoci Cywilnej, () jest wadz ostateczn w Kosowie w sprawie interpretacji aspektw cywilnych Kompleksowej Propozycji. adna wadza Republiki Kosowa nie ma prawa do kontrolowania, umniejszania lub w jakikolwiek inny sposb do ograniczania mandatu, wadzy i innych obowizkw (). Oznacza to, e Midzynarodowy Przedstawiciel Ludnoci Cywilnej posiada zdolno prawn, moliwo wasnej interpretacji postanowie Kompleksowej Propozycji Uregulowania Statusu Kosowa oraz prawo do uchylenia prawodawstwa i decyzji z nim niezgodnych. ICR posiada de facto najwysz wadz w Republice Kosowa. W swoich dziaaniach wspierany by przez Midzynarodowe Biuro Cywilne (ICO ang. International Civilian Office). Zakres kompetencji jaki przyznano Midzynarodowemu Przedstawicielowi Ludnoci Cywilnej czsto przytaczany by jako najwaniejszy argument podwaajcy suwerenno Republiki Kosowa. By to bardzo wany aspekt w kontekcie prby okrelenia ostatecznego statusu prawnego Republiki Kosowa, jak i uznania midzynarodowego. Midzynarodowy Przedstawiciel Ludnoci Cywilnej sprawowa jednoczenie urzd Specjalnego Przedstawiciela Unii Europejskiej w Kosowie (EUSR ang. European Union Special Representative in Kosovo). Trzeba zaznaczy, e urzd ten nadal istnieje. Do najwaniejszych jego kompetencji nale koordynacja wszystkich dziaa Unii Europejskiej na terenie Republiki Kosowa oraz doradztwo i udzielanie informacji szefowi Misji EULEX w zakresie sytuacji politycznej regionu, jak rwnie w kwestiach zwizanych z jego obowizkami193.

192 193

Kosovo Declaration, op. cit., s. 2. Pena lista kompetencji i obowizkw Specjalnego Przedstawiciela Unii Europejskiej w Kosowie zawarta jest w Decyzji Rady 2012/39/WPZiB z dnia 25 stycznia 2012 r. w sprawie mianowania Specjalnego Przedstawiciela Unii Europejskiej w Kosowie, [w:] Dz. U. L 23, s. 5-6.

73
3627789046(74)

Mandatu

ICR

udzielaa

Midzynarodowa

Grupa

Sterujca

(ISG

ang. International Steering Group for Kosovo). Od 1 lutego 2012 roku do daty zamknicia ICO, funkcje ICR peni soweski dyplomata i polityk - Samuel bogar194. 2 lipca 2012 roku Midzynarodowa Grupa Sterujca podja decyzj o zakoczeniu dziaania swojej misji oraz zamkniciu Midzynarodowego Biura Cywilnego wraz z urzdem ICR, co nastpio ju 10 wrzenia 2012 roku195.

194

Midzynarodowa Grupa Sterujca (ISG International Steering Group for Kosovo) to organizacja utworzona na podstawie Planu Ahtisaariego i dca do jego penej implementacji. Bya odpowiedzialna za powoywanie i nadzorowanie ICR, jak i EUSR. W jej skad wchodzio 25 pastw gwnie pastwa czonkowskie UE, ale rwnie USA i Turcja. ISG zakoczya swoj misj 10 wrzenia 2012 roku. 195 Communique. Fifteenth meeting of the International Steering Group for Kosovo , Wiede 2012; www.ico-kos.org/data/Image/F_Final_ISG_Communique_2_July_2012.pdf; data dostpu: 26.08.2012 r.

74
5890357486(75)

4.3.

Problemy polityki wewntrznej Republiki Kosowa po 2008 roku

W dniu 10 wrzenia 2012 roku, Midzynarodowa Grupa Sterujca ogosia przekazanie penej autonomii wadzom Republiki Kosowa poprzez likwidacj swojej misji oraz urzdu Midzynarodowego Przedstawiciela Ludnoci Cywilnej wraz z Midzynarodowym Biurem Cywilnym w Republice Kosowa (zob: pkt. 4.2.4.). W dokumencie bazujcym na ustaleniach przyjtych podczas spotkania ISG w tym samym dniu, Republiki Kosowa Midzynarodowa Grupa Sterujca pogratulowaa wadzom ich zaangaowania w szerzeniu demokratycznego

i wielonarodowego pastwa. Podkrelia, e speniono wszystkie najwaniejsze punkty Kompleksowej Propozycji Uregulowania Statusu Kosowa, co jest podstaw do likwidacji urzdu ICR wraz z ICO. S to przede wszystkim: decentralizacja oparta na Europejskiej Karcie o Samorzdzie, utworzenie sprawnych instytucji na poziomie centralnym, zagwarantowanie mniejszociom okrelonych stanowisk rzdowych, administracyjnych i w systemie sprawiedliwoci oraz ochrona serbskich obiektw sakralnych i kulturowych196. Przeprowadzona przeze mnie analiza formalnych zapisw tworzcych system instytucjonalny Republiki Kosowa, w tym przede wszystkim Konstytucji Republiki Kosowa, potwierdza wyej przedstawione zdanie Midzynarodowej Grupy Sterujcej. Trzeba si jednak zastanowi, czy istniej inne ni formalne ograniczenia tyche Instytucji i czy nie s one na tyle powane, by zakci ich sprawne funkcjonowanie. Z bada przeprowadzanych przez Program Narodw Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP ang. United Nations Development Programme) i Amerykask Agencj ds. Rozwoju Midzynarodowego (USAID ang. United States Agency for International Development) wynika, e poziom satysfakcji spoecznej z funkcjonowania instytucji pastwowych, a w szczeglnoci tych w obrbie systemu sprawiedliwoci, jest stosunkowo niski (zob: Wykres nr 4). Tylko 32,5% osb badanych jest zadowolonych z funkcjonowania parlamentu, a 21,1% z funkcjonowania rzdu. Spord

196

Communique, op. cit., s. 1.

75
1843420301(76)

wszystkich instytucji pastwowych najwiksze zadowolenie spoeczestwo wyraa z pracy prezydenta 54,6%, a najmniejsze z pracy sdw tylko 15,7%197. Jako gwne przyczyny niskiej satysfakcji spoecznej z funkcjonowania instytucji pastwowych i midzynarodowych moemy wymieni podziay polityczne w obrbie wadz Republiki Kosowa, kryzys polityczny przeomu lat 2009 i 2010, korupcj oraz podzia etniczny i prawno-administracyjny pastwa.

4.3.1. Kryzysy polityczne i podziay w obrbie wadz Republiki Kosowa

4.3.1.1. Zarys historii polityki wewntrznej do 17 lutego 2008 roku

Najwaniejsz si polityczn Albaczykw w Kosowie przed ustanowieniem protektoratu midzynarodowego bya prawicowa, konserwatywna partia Demokratycznej Ligi Kosowa - LDK, ktrej przywdca Ibrahim Rugova stan na czele utworzonego w 1992 roku tzw. pastwa podziemnego (zob. pkt. 2.3.). Partia ta silnie wspieraa dziaania na rzecz niepodlegoci i niezalenoci Kosowa. W dniu 10 czerwca 1999 roku zosta ustanowiony w Kosowie protektorat midzynarodowy (zob. pkt. 2.4.), na czele ktrego, a tym samym na czele rodzcych si instytucji pastwowych stan po raz kolejny Ibrahim Rugova. Rwnie jego partia LDK, cho nieznacznie stracia na popularnoci, to nadal pozostaa najwaniejsz si polityczn nowo utworzonego rzdu i parlamentu. Wyrazem tego, byo wygranie przez t parti zdecydowan wikszoci gosw zarwno pierwszych, oficjalnych wyborw lokalnych w 2000 roku oraz wyborw parlamentarnych w 2001 roku, jak i pierwszych oficjalnych wyborw prezydenckich w 2002 roku przez jej przywdc - Ibrahima Rugova (zob. 2.4.2.)198.

197

Badania przeprowadzone przez Program Narodw Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP United Nations Development Programme) i Amerykask Agencj ds. Rozwoju Midzynarodowego (USAID United States Agency for International Developmen); Public Pulse Poll: Fast Facts IV, pod red. Hetemi A., Prisztina 2012, s. 2. 198 W wyborach parlamentarnych w 2001 roku LDK otrzymaa 47 miejsc , PDK 26 miejsc, a AAK 8; [za]: P. Sierpie, Kosowo jako protektorat ONZ, 2009; www.psz.pl/tekst-24244/Przemyslaw-SierpienKosowo-jako -protektorat-ONZ/Str-4; data dostpu: 11.09.2012 r.

76
1081438421(77)

2004 rok to okres radykalizacji nastrojw w Kosowie i najwikszych zamieszek pomidzy Serbami i Albaczykami tam zamieszkujcymi. Pomimo tego, zorganizowane wybory parlamentarne i prezydenckie znw wygra umiarkowany Rugova i jego partia, cho zwycistwo to nie byo ju tak miadce jak w poprzednich latach. Tym razem musia wej w koalicj z Sojuszem na Rzecz Przyszoci Kosowa (AAK alb. Aleanca pr Ardhmrin e Kosovs). Nastpujca po wyborach kadencja bya trudnym okresem dla partii, jak i dla samego prezydenta. Wizao si to z atakiem bombowym na jego osob w dniu 15 marca 2005 roku oraz koniecznoci dugiego okresu leczenia z tym zwizanego, a zarazem z jego nieobecnoci. Na scenie politycznej Rugova pojawi si po paru miesicach. Owiadczy jednak wtedy, i cierpi z powodu raka puc. Nie oznaczao to jego rezygnacji z urzdu Prezydenta Kosowa. Nastpio to dopiero z chwil jego mierci - 21 stycznia 2006 roku. Po tym wydarzeniu tymczasowym rezydentem zosta przewodniczcy kosowskiego parlamentu Nexad Daci199. Jeszcze w tym samym roku przeprowadzono wybory prezydenckie, ktre wygra Fatmir Sejdiu z LDK prezydent Kosowa do 27 wrzenia 2010 roku200. Do przetasowania na kosowskiej scenie politycznej doszo w 2007 roku. Wtedy to, wybory parlamentarne i lokalne wygraa socjalistyczna Demokratyczna Partia Ludowa LDK z wynikiem 34% gosw. Dopiero drugie miejsce, co byo rwnoznaczne z klsk tej partii, zaja dotychczas panujca Demokratyczna Liga Kosowa201. Najwaniejszymi czynnikami, ktre przyczyniy si do tak duego spadku poparcia dla LDK byy: niezadowolenie wyborcw z trzyletnich jej rzdw w koalicji z AAK, radykalizacja nastrojw spoecznych i ch jak najszybszego rozwizania problemu statusu prawnego Kosowa, a przede wszystkim mier Rugova. Ten ostatni czynnik jest wany z dwch powodw. Po pierwsze, by to najwikszy, a zarazem najbardziej szanowany przywdca partii i kraju. Po drugie, jego mier doprowadzia do podziaw w partii, w ktrej wybucha walka o sched po byym przywdcy202.

199

Ibrahim Rugowa, stycze 2006; http://fakty.interia.pl/news/ibrahim-rugowa,708914; data dostpu: 11.09.2012 r. 200 http://www.president-ksgov.net/?page=2,109; data dostpu: 11.09.2012 r. 201 A. Balcer, Kosowo historyczne zwycistwo partyzantw w wyborach, BEST OSW, Warszawa 2007, s. 1. 202 Ibidem.

77
2181456159(78)

Partia, ktra wygraa wybory w 2007 roku i ktra notabene do dzi stanowi najwiksz si polityczn Kosowa, wywodzi si spoecznego z nieskutecznej pokojowej taktyki niepodlegoci i rozwizania konfliktu z Belgradem. Ju 11 grudnia 2007 roku prezydent Fatmir Sejdiu desygnowa Hashima Thaciego na nowego szefa rzdu, a po rozmowach z LDK, 9 stycznia 2008 roku zosta wybrany przez parlament na premiera Kosowa203. z Wyzwoleczej Armii Kosowa LDK w kwestii uzyskania (UK) (zob. pkt. 2.3.). Powstaa na fali nasilajcych si nastrojw niezadowolenia

4.3.1.2. Zarys systemu partyjnego

W Zgromadzeniu Republiki Kosowa zasiada 114 parlamentarzystw nalecych do 10 rnych partii oraz 6 parlamentarzystw niezrzeszonych. Najwiksze partie tworz kolejno PDK 34 miejsca, LDK 27, ruch Samookrelenie 12, AAK 12, SLS 11 oraz AKR 9. Dziewiciu parlamentarzystw wchodzi w skad pozostaych czterech partii204. Demokratyczna Partia Kosowa - PDK PKD, czyli Demokratyczna Partia Kosowa, powstaa 10 wrzenia 1999 roku i ju od tamtego momentu jest niezmiennie rzdzona przez Hashima Thaciego, ktry ponadto od 9 stycznia 2008 roku peni urzd premiera Kosowa. W zwizku z tym, jego funkcje jako przewodniczcego partii s zamroone, a sama partia pozostaje de facto bez przywdcy (zob: pkt. 4.1.3.)205. Partia ta zostaa uformowana gwnie z aktywistw byego UK i wielu spord jej najwaniejszych czonkw rwnie stanowio jej szeregi, w tym sam Thaci jako jej przewodniczcy oraz obecnie przewodniczcy Zgromadzenia Republiki Kosowa Jakup Krasniqi jako rzecznik prasowy. Przypomn, e UK bya zbrojn organizacj, majca na celu obron interesw Kosowa. Od koca 1997 roku prowadzia wojn partyzanck z Federaln Republik Jugosawii (zob: pkt. 2.3.). Z tego te powodu

203 204

http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7133515.stm; data dostpu: 11.09.2012 r. http://www.assembly-kosova.org/?cid=2,107; data dostpu: 11.09.2012 r. 205 http://www.pdk49.com/index.php?page=1,5; data dostpu: 13.09.2012 r.

78
3573746969(79)

cierpi czsto wizerunek samej partii, ktry nierzadko nie jest oderwany od jej kontrowersyjnej przeszoci206. PDK do 2007 roku pozostawaa stale w opozycji do rzdzcej wczenie LDK pod przewodnictwem Rugova. Zmienio si to 17 grudnia 2007 roku, kiedy to po raz pierwszy PDK wygraa wybory parlamentarne z 34 % poparciem. Od tamtego momentu stanowi ona najwiksz si w parlamencie. Nie jest to jednak na tyle wielka sia, by mc sprawowa samodzielne rzdy w pastwie. Druga co do wielkoci opozycyjna LDK posiada tylko 7 gosw mniej. Dodatkowo, adna z pozostaych najwikszych partii nie chce aktualnie wchodzi z PDK w koalicj ani LDK, ani AAK, ani ruch Samookrelenie przez co, jedyn jej alternatyw pozostaje AKR i mae ugrupowania mniejszoci narodowych. Taka sytuacja wymusza na PDK konieczno robienia znacznych ustpstw wobec partnerw koalicyjnych, pomimo ich sabego wyniku wyborczego207. Brak wyranego zwycistwa w wyborach i ograniczone moliwoci koalicyjne powoduj, e rzd utworzony w oparciu o takie zaplecze polityczne nie posiada duej wikszoci w parlamencie. Silna opozycja sprawia za, e wiele jego posuni jest nieefektywna i spora ilo propozycji zmian prawnych zostao odrzuconych. Spowalnia to prac zarwno parlamentu, jak i rzdu, a co za tym idzie obnia jego poparcie wrd spoeczestwa208.

206

Ibidem; Najlepszym tego przykadem jest raport Dicka Marty'ego, przyjty przez Zgromadzenie Par lamentarne Rady Europy w styczniu 2011 roku, ktry zawiera opis domniemanego handlu narzdami serbskich winiw, ktrego dopuszczali si kosowscy Albaczycy nalecy do UK podczas konfliktu z siami serbskimi. W Raporcie Marty'ego mona zle nazwiska byych przywdcw tej separatystycznej partyzantki, w tym Hashima Thaciego, ktrzy mieli bra udzia w tym procederze. Thaci zaprzeczy oskareniom, ale znacznie nadszarpno to jego reputacj; [za]: Albaczycy z Kosowa handlowali serbskimi organami? Jest wiadek, dziennik.pl, wrzesie 2012; http://wiadomosci.dziennik.pl/swiat/artykuly/403599,serbski-prokurator-twierdzi-ze-jest-swiadek-handluorganami-przez-kosowskich-albanczykow.html#komentarze; data dostpu: 11.09.2012 r. 207 M. Szpala, Kosowo: Saba koalicja z kontrowersyjnym prezydentem, BEST OSW 2011, z. nr 7(167); http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2011-02-23/kosowo-slaba-koalicja-z-kontrowersyjnymprezydentem; data dostpu: 11.09.2012 r. 208 M. Szpala, Wybory w Kosowie niepewna stabilizacja, BEST OSW z. nr 41(159), Warszawa 2010; http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2010-12-15/wybory-w-kosowie-niepewna-stabilizacja; data dostpu: 11.09.2012 r.

79
2965482221(80)

Demokratyczna Liga Kosowa LDK LDK, czyli Demokratyczna Liga Kosowa powstaa 23 grudnia 1989 roku i jest najstarsz parti w Kosowie. Od 2010 roku rol jej przywdcy, jako trzeci w kolejnoci, peni Isa Mustafa (1989 2006 Ibrahim Rugova, 2006 2010 Fatmir Sejdiu)209. LDK do 2007 roku stanowia najwiksz i najwaniejsza si polityczn w Kosowie, gwnie za spraw jej charyzmatycznego lidera Ibrahima Rugova. Od przegranych wyborw 17 grudnia 2007 roku stanowi drug si polityczn pod wzgldem iloci gosw w zgromadzeniu i w rzdzie. Trzeba jednak zauway, e od czasu pierwszych oficjalnych wyborw w Kosowie w 2001 roku LDK stracia ponad poow swego elektoratu210. Taki stan rzeczy wie si przede wszystkim ze mierci Ibrahima Rugova i walk w obrbie partii o sched po nim jako przywdcy, brak reform i silnej ideologii oraz podziaw wewntrznych211. W marcu 2012 roku zosta zatwierdzony i opublikowany nowy statut partii. Sama siebie okrela w nim mianem partii centroprawicowej i pro-zachodniej212. Nie ulega wtpliwoci, e od czasu jej powstania moemy zaliczy j do partii konserwatywnych, ale podczas przewodnictwa Mustafy, konserwatyzm ten sta si jeszcze silniejszy. Mustafa dy do tego, by program i ideologia partii stay si bardziej okrelone oraz do tego, by od czasw mierci Rugova partia przestaa rozpamitywa zmarego przywdc i ponownie poczya si pod przewodnictwem silnego przywdcy. Naley dodatkowo podkreli, e partia ta nie jest tak radykal na w swych pogldach i dziaaniach, jak PDK 213. Ruch Samookrelenie, SLS i AKR Ruch Samookrelenie (alb. Vetvendosje) powsta w 2007 roku, a jego podstaw stworzy ruch polityczny buntujcy si przeciw zaangaowaniu spoeczestwa midzynarodowego w wewntrzne sprawy Kosowa. Pierwsze jego wystpienie miao
209

Strengthening the statehood of Kosovo through the democratization of political parties , Kosovar Institute for Policy Research and Development, Policy Paper Series 2012/04, Prisztina, 2012, s. 20; http://www.kipred.org/advCms/documents/70927_Strengthening%20the%20statehood%20of%20Kosovo %20through%20the%20democratization%20of%20political%20parties%20-%20ENG.pdf; data dostpu: 11.09.2012 r. 210 Liczba gw w 2001 roku: 359851; liczba gosw w 2010 roku: 172552; [za]: Ibidem, s. 22. 211 Ibidem, s. 21. 212 Statute of the Democratic League of Kosova, Prisztina, 2012, s. 3; http://www.ldkks.eu/shpallje/Statuti_i_LDK_final_i_aprovuar_ne_Kuvend_me_3.3.2012_ANGLISHT.pdf; data dostpu: 11.09.2012 r. 213 Strengthening the statehood, op.cit, s. 21.

80
2955674972(81)

miejsce 10 lutego 2007 roku. Na ulice Prisztiny wyszo wtedy ponad 60 tys. osb, ktre domagay si zaprzestania negocjacji w sprawie ustalenia ostatecznego statusu Kosowa i procesu decentralizacji, ktre ich zdaniem mogyby doprowadzi do podziau pastwa. Taka te retoryka partii pozostaa do dnia dzisiejszego. Najlepiej wiadcz o tym oficjalne wypowiedzi szefa partii Albina Kurti, ktry np. w Letter to Quint Ambassadors, w ktrym odnoszc si do poprawek wniesionych do konstytucji w dniu 7 wrzenia 2012 roku przez rzd Republiki Kosowa stwierdzi, e pomimo zamknicia ICR wraz z ICO - Republika Kosowa nadal pozostaje zalena od spoeczestwa midzynarodowego. Cieszy si z niepodlegoci mona bdzie dopiero wtedy, gdy z terytorium Republiki zniknie zarwno EULEX, jak i UNMIK oraz KFOR214. Niezalena Liberalna Partia (SLS serb. Samostalna liberalna stranka) powstaa 18 kwietnia 2006 roku w Graczanicy. Skupia si ona na obszarach serbskich wsplnot (z wyjtkiem pnocnych gmin serbskich), a jej centrum znajduje si wanie w Graczanicy. SLS jest parti silnie zaangaowan w ochron praw mniejszoci serbskiej i popraw ich warunkw ycia. Na scenie politycznej Republiki Kosowa figurure jako jedyna taka partia z tak duym poparciem elektoratu wyborczego (aktualnie - 11 mandatw w parlamencie). Zauway rwnie trzeba, e pomimo upywu 6 lat od jej powstania, SLS tak naprawd jest dopiero w fazie rozwoju i ekspansji regionalnej. Przewodniczcym partii jest Slobodan Petrovi215. Sojusz Nowego Kosowa (AKR alb. Aleanca Kosova e Re) powstaa 3 maja 2006 roku. Mona j okreli jako parti centroprawicow, ktra rozwj pastwa utosamia z jego rozwojem ekonomicznym. Co ciekawe, zdaniem jej czonkw naley doprowadzi do podziau terytorium Republiki Kosowa pod wzgldem ekonomicznym tak, by spoeczno serbska w pnocnych gminach serbskich moga uzyska pen niezaleno ekonomiczn od wadz w Prisztinie. Ma to usprawni dziaanie struktur ekonomicznych w samej Republice Kosowa. Partii przewodniczy biznesman Behgjet Pacolli216.

214

A. Kurti, Letter to Quint Ambassadors, Prisztina 2012; http://www.vetevendosje.org/?cid=2,2,4973; data dostpu: 25.09.2012 r. 215 Strengthening the statehood, op.cit, s. 31-32. 216 Strengthening the statehood, op.cit, s. 29-30.

81
1099312626(82)

4.3.1.3. Zarys polityki wewntrznej od 17 lutego 2008 roku Wykres nr 4: Poziom satysfakcji spoecznej z funkcjonowania Instytucji Republiki Kosowa.
80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Zgromadzenie Prezydent Rzd Sdy

gru-07

gru-08

gru-09

gru-10

wrz-08

wrz-09

wrz-10

mar-08

mar-09

mar-10

mar-11

wrz-11

gru-11

cze-08

cze-09

cze-10

cze-11

rdo: Opracowanie wasne na podstawie wynikw bada Programu Narodw Zjednoczonych ds. Rozwoju - UNDP Midzynarodowego - USAID, i Amerykask Agencj ds. Rozwoju

Public Pulse Poll: Fast Facts IV, 2012;

www.kosovo.undp.org/repository/PP-FF-4-Eng-282612.pdf dostp 27.08.2012

Zarys polityki wewntrznej Kosowa po 17 lutego 2008 roku przedstawi na podstawie wykresu Poziomu satysfakcji spoecznej z Instytucji Republiki Kosowa (Wykres nr 4), ktry moim zdaniem dobrze odzwierciedla sytuacj i najwaniejsze wydarzenia, ktre miay miejsce na kosowskiej scenie politycznej w tym czasie. Pocztkowy okres istnienia niepodlegego pastwa kosowskiego

charakteryzowa si ogromn eufori, pozytywnym nastawieniem i poparciem spoecznym dla prawie wszystkich Instytucji Republiki Kosowa217. Szczytowym
217

Wyjtkiem byy tu sdy, w studunku do ktrych spoeczestwo Kosowa nigdy nie nie miao duego zaufania . Jak twierdzi serbski etnolog prof. Nikola Pavkovi, jeszcze w latach 60. ubiegego stulecia wrd Albaczykw prawo zwyczajowe, a tym samym tradycyjny system sdownictwa, byo o wiele

mar-12

82
2439327310(83)

okresem by czerwiec 2008 roku, kiedy to wesza w ycie Konstytucja Republiki Kosowa. Od tego jednak momentu poparcie to systematycznie sabo. Przyczyniy si do tego przede wszystkim za sytuacja ekonomiczna kraju i ogromne bezrobocie, ktre bezporednio odbijay si na poziomie ycia obywateli, a take afery korupcyjne i kontrowersje zwizane z dziaalnoci przestpcz i zbrodniami wojennymi politykw w latach 1998-1999. Przykadem takiej gonej sprawy jest skandal zwizany z aresztowaniem przez wadze w Prisztinie trzech agentow sub wywiadowczych Republiki Federalnej Niemiec w 2008 roku. Do prasy przedostaway si wtedy tezy raportu niemieckiej Agencji, w ktrym stwierdzono, e kluczowe postaci [cznie z pikarzem Labinotem Halitim, byym premierem Rumushem Haradinajem i obecnym premierem Hashimem Thacim] uczestnicz w ukadzie bdcym powizaniami midzy polityk, biznesem oraz strukturami przestpczoci zorganizowanej w Kosowie218. Ponadto, raport wskaza na powizania Thaciego z mafi w Republice Czeskiej i w Republice Albanii oraz podejrzenia o zlecenia zabjstw219. Cho wadze w Prisztinie konsekwentnie zaprzeczay podobnym doniesieniom, wizerunek i wiarygodno struktur pastwa w tym wietle zostay znacznie nadszarpnite220. Wszystkie wyej wspomniane czynniki przyczyniy si do kryzysu poparcia i satysfakcji spoecznej z dziaania Instytucji Republiki Kosowa, jaki mia miejsce pomidzy marcem a czerwcem 2009 roku. Pierwsze wybory w niepodlegej Republice Kosowa odbyy si 15 listopada 2009 roku i byy to wybory do samorzdw lokalnych. Ten pierwszy test dziaania administracji modego pastwa zosta pozytywnie zdany i pomimo stwierdzenia przez Parlament Europejski pewnych nieprawidowoci w ich przebiegu, odbyy si one w spokojnej atmosferze. Pozytywnym zaskoczeniem by rwnie udzia w wydarzeniu sporej liczby Serbw zamieszkujcych tereny na poudnie od rzeki Ibar. Cho wybory
silniejsze i znacznie bardziej przestrzegane ni oficjalne, narzucone przez pastwo. Z czasem jego znaczenie sabo, ale do dnia dzisiejszego dla kosowskich albaczykw sdy pastwowe nie stanowi odpowiedniego autorytetu. Dodatkowo ich nieskazitelny obraz psuje szerzce si w nich apwkarstwo i sdziowie, ktrzy dosy czsto staj si uczestnikami afer korupcyjnych; [za]: K. Bielenin, Zgodnie z Kanunem, czyli o prawie zwyczajowym w Albanii, etnologia.pl; http://etnologia.pl/europa/teksty/zgodniez-kanunem-prawo-zwyczajowe-w-albanii.php; data dostpu: 25.09.2012 r. 218 German Spy Affair Might Have Been Revenge, Die Welt, 2008; http://www.welt.de/englishnews/article2806537/German-spy-affair-might-have-been-revenge.html; data dostpu: 25.09.2012 r. 219 Ibidem. 220 P. Pacua, Kosowo: problemy teraniejszoci, wyzwania przyszoci, , [w:] Bezpieczestwo narodowe nr 22, II-2012, Biuro Bezpiezestwa Narodowego, Warszawa 2012, s. 114 115.

83
3058332996(84)

te byy wane w kontekcie decentralizacji wadzy w pastwie, nie wywary one jednak znaczcego wpywu na poziom satysfakcji spoecznej mieszkacw Republiki Kosowa221. Kolejnym mocno zarysowujcym si punktem na Wykresie nr 4 jest przeom wrzenia i padziernika 2010 roku, gdzie szczeglnie zaznaczy si spadek satysfakcji spoecznej z dziaania instytucji Prezydenta Republiki Kosowa. Doszo wtedy do kolejnego powanego kryzysu politycznego, ktry zapocztkowao podanie si prezydenta Fatmira Sejdiu do dymisji (27 wrzenia). To wydarzenie byo za bezporednim nastpstwem stwierdzenia przez Sd Konstytutcyjny powanego naruszenia przez niego przepisw konstytucji - czenia stanowiska szefa pastwa ze stanowiskiem przewodniczcego partii politycznej (LDK). Narusza to w ten sposb art. 88 konstytucji mwicy o zakazie acznia tych dwch funkcji. Do czasu wyboru nowego szefa pastwa obowizki prezydenta przej przewodniczcy Zgromadzenia Kosowa Jakup Krasniqi222. 16 padziernika 2010 roku Demokratyczna Liga Kosowa (LDK) wycofaa si z koalicji rzdowej wsptworzonej z Demokratyczn Parti Kosowa (PDK) premiera Hashima Thaci, co stao si bezporedni przyczyn uchwalenia wotum nieufnoci wobec rzdu Thaciego. Decyzja ta nastpia dzie po ogoszeniu terminu kolejnych wyborw do Zgromadzenia Kosowa (13 lutego 2011). Po zamieszaniu zwizanym z liderem LDK, partii grozia marginalizacja na scenie politycznej i przejcie w nadchodzcych wyborach jej elektoratu przez PDK gwn si w dotychczasowej koalicji. Niecay miesic pniej, 12 grudnia 2010 roku odbyy si przedterminowe wybory do Zgromadzenia Kosowa. Miay one zakoczy trwajcy od wrzenia kryzys polityczny. Tak si jednak nie stao: przebieg kampanii wyborczej i wyniki gosowania uwidoczniy ostry konflikt pomidzy gwnymi siami politycznymi i pogbiy polaryzacj sceny politycznej223, niska za frekwencja (47,8%) odzwierciedlia rosnce

221 222

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 8 lipca 2010 r, op.cit., s. 80. I. Hajdari, Kosovo president in surprise resignation, AFP, Prisztina 2010; http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5gy04RCtK3XIBb8ouK6ILqpbvhoYQ; data dostpu: 25.09.2012 r. 223 PDK zdobyo 32,11% gosw (34 mandaty), LDK - 23,9% (27 mandaty), ruch Samoolrelenie 12,4% (12 mandatw), AAK 10,6% (12 mandatw), za pozostae 23% uzyskao 6 innych partii politycznych; [za]: Zgjedhjet pr Kuvendin e Republiks s Kosovs 2010. Izbori za Skuptinu Republike Kosovo 2010, Centralna Komisja Wyborcza Republiki Kosowa, Prisztina 2010;

84
5456318886(85)

zmczenie spoeczne elit polityczn, uwaan za skorumpowan i niezdoln do rozwizania problemw pastwa224. Dodatkowo przedstawiciele Parlamentu Europejskiego dopatrzyli si niedocigni w kwestii zastosowania standarw demokratycznych w trakcie przeprowadzania wyborw. Doprowadzio to do ich powtrzenia w piciu kosowskich gminach (obejmujcych 10% uprawnionych do gosowania) w dniu 9 stycznia 2011 roku oraz podwayo wiarygodno instytucji nowego pastwa w oczach jego obywateli i midzynarodowych obserwatorw225. 22 lutego 2011 roku Zgromadzenie Kosowa zatwierdzio nowy rzd wraz z dotychczasowym premierem Hashimem Thacim oraz wybrao Behgjeta Pacolli na prezydenta pastwa. Koalicja rzdowa, w skad ktrej weszy Demokratyczna Partia Kosowa, Sojusz na rzecz Nowego Kosowa oraz partie mniejszoci narodowych dysponuje tylko niewielk wikszoci w Zgromadzeniu Kosowa. Aby doprowadzi do takiej koalicji PDK musiaa zgodzi si na liczne ustpstwa wzgldem nowych partnerw koalicyjnych nawet pomimo ich miernego wyniku wyborczego. W ramach wspomnianych ustale serbska Niezalena Partia Liberalna uzyskaa stanowiska trzech ministrw i wicepremiera, a Behgjet Pacolli, pomimo sprzeciwu opozycji i niektrych czonkw PDK, zosta kandydatem koalicji na prezydenta Republiki. Tak dua zaleno Demokratycznej Partii Kosowa utrudnia wdraanie reform, normalizacj relacji z Republik Serbii oraz popraw wizerunku Republiki Kosowa na arenie midzynarodowej, jako samodzielnego i sprawnie dziaajcego pastwa226. Jako kolejne, negatywne wydarzenie tego okresu w kontekcie polityki wewntrznej Republiki Kosowa moemy wyrni przyjcie 25 lutego 2011 roku rezolucji Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy oskarajcej Hashima Thaciego i jego wsppracownikw o zbrodnie wojenne i udzia w zorganizowanej grupie
http://www.kqz-ks.org/Uploads/Documents/rezultatet_e_pergjithshme_eyeodbpohj.pdf; data dostpu: 25.09.2012 r. 224 M. Szpala, Wybory w Kosowie niepewna stabilizacja, BEST OSW 2010, z. nr 41 (159); http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2010-12-15/wybory-w-kosowie-niepewna-stabilizacja; data dostpu: 25.09.2012 r. 225 Powtrne gosowanie zostao przeprowadzone ze wzgldu na liczne incydenty i faszerstwa, do ktrych szeglnie wiele dochodzio doszo w gminach postrzeganych jako powizane z Demokratyczn Parti Kosowa. Wynik wyborw potwierdzi jdnak zwycistwo PDK, a rezultaty poszczeglnych partii nie ulegy zasadniczej zmianie; M. Szpala, Kosowo: Powtrzone wybory dalekie od demokratycznych standardw, BEST OSW 2011, z. nr 1 (161); http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2011-01-12/kosowo-powtorzone-wyborydalekie-od-demokratycznych-standardow; data dostpu: 25.09.2012 r. 226 M. Szpala, Kosowo: Saba koalicja z kontrowersyjnym prezydentem, BEST OSW 2011, z. nr 7 (167); http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2011-02-23/kosowo-slaba-koalicja-z-kontrowersyjnymprezydentem; data dostpu: 25.09.2012 r.

85
2355011914(86)

przestpczej. Rezolucja ta zostaa przygotowana na bazie raportu szwajcarskiego senatora Dicka Martyego. Zawarte w niej s zarzuty wobec przywdcw UK, w tym Hashima Thaci, ktrzy w latach 19981999 mieli m.in. porywa, torturowa i zabija winiw przetrzymywanych w obozach na terytorium Albanii. Ponadto oskarono ich o handel narkotykami, broni oraz ludzkimi organami. Sprawa nie zostaa jeszcze do koca wyjaniona, ale nie ulega wtpliwoci, e negatywnie odbia si na wizeruku podejrzanych politykw, w szczeglnoci za premiera Thaciego, a tym samym modej Republiki227. 22 marca 2011 roku Trybuna Konstytucyjny uzna proces wyboru Behgjeta Pacollego na prezydenta Republiki Kosowa za niezgodny z konstytucj 228. Pacolli to jeden z najbogatszych kosowskich oligarchw, waciciel szwajcarskiej firmy budowlanej Mabetex, ktra dziaa gwnie na terenie Federacji Rosyjskiej i Republiki Kazachstanu. W latach dziewidziesitych firma ta zamieszana bya w skandal korupcyjny zwizany z renowacj moskiewskiego Kremla, a sam Pacolli oskarony by przez szwajcarsk prokuratur o nieprzejrzyste powizania z rosyjskim biznesem i pranie brudnych pienidzy229. Nic wic dziwnego, e jego kandydatura ju od samego pocztku wzbudzaa sprzeciw i kontrowersje. Behgjet Pacolli zosta wybrany przez Zgromadzenie Kosowa na prezydenta dopiero w trzeciej turze gosowania, zwyk wikszoci gosw. Trybuna Konstytucyjny gosowanie to uzna jednak za niezgodne z konstytucj ze wzgldu na brak wymaganego kworum. czyo si to z manifestem ugrupowa opozycyjnych, ktre zbojkotoway posiedzenie Zgromaszenia Kosowa, na ktrym doszo do wyboru Pacollego na prezydenta (22 lutego)230. Kryzys polityczny zosta przeamany dopiero 7 kwietnia 2011 roku kiedy to Zgromadzenie Kosowa wybrao Atifete Jahjag na urzd Prezydenta Republiki Kosowa. Moment ten zaznaczy si rwnie na omawianym tu Wykresie nr 4 jako ostatni szczytowy punkt poparcia spoecznego dla rzdu, zgromadzenia i sdw, ale zarazem jako pocztek gwatownego wzrostu poparcia dla urzdu prezydenta. Ciekawe jest to, e pomimo braku wczeniejszego dowiadczenia politycznego, poparcia
227

M. Szpala, Rezolucja Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy w sprawie Kosowa , BEST OSW 2011, z. nr 4 (164); http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2011-02-02/rezolucjazgromadzenia-parlamentarnego-rady-europy-w-sprawie-kosowa; data dostpu: 25.09.2012 r. 228 M. Szpala, Kosowo: Wybr prezydenta by niezgodny z konstytucj , BEST OSW 2011, z. nr 12 (172); http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2011-03-30/kosowo-wybor-prezydenta-byl-niezgodnyz-konstytucja; data dostpu: 25.09.2012 r. 229 M. Szpala, Kosowo: Saba, op.cit. 230 M. Szpala, Kosowo: Wybr prezydenta, op.cit.

86
2352507680(87)

ugrupowa rzdzcych, kontrowersji zwizanych z naciskami pastw zachodnich przy jej wyborze oraz faktu, e Atifete Jahjaga jako kobieta peni tak wan funkcj publiczn w dosy konserwatywnym spoeczestwie muzumaskim, poparcie spoeczne dla urzdu, ktry sprawuje osigno najwyszy poziom od czasu istnienia de facto niepodlegego pastwa kosowskiego - 17 lutego 2008 roku (nie liczc krtkiego momentu zwizanego z eufori uzyskania niepodlegoci) . Proces wyboru nowego prezydenta by jednak bardzo trudny. Przez cay okres pomidzy 22 marca a 7 kwietnia dochodzio do ostrych sporw pomidzy koalicj rzdzc a opozycj, co uniemoliwiao wyonienie wsplnego, ponadpartyjnego kandydata. Ostatecznie, po mocnych naciskach ambasadora USA w Prisztinie Christophera Della, PDK, LDK oraz AKR 6 kwietnia doszy do konsensusu. Zgodzono si na kandydatur dotychczasowego zastpcy komendanta kosowskiej policji - Atifete Jahjagi, pod warunkiem, e bdzie ona gow pastwa jedynie do czasu zmiany procedury wyboru prezydenta231. Pomimo, e rozwizanie to byo dorane i tymczasowe, w lipcu 2012 roku Sd Konstytucyjny stwierdzi, e mandat Jahjagi powinien trwa 5 lat od zoenia przysigi prezydenckiej. Sama zainteresowana owiadczya zreszt, e nie zamierza si podawa do dymisji, bo jej rezygnacja moe spowodowa kolejny kryzys polityczny. W ten sposb Atifete Jahjaga pozostaje na stanowisku Prezydenta Republiki Kosowa do dnia dzisiejszego232.

4.3.2. Podzia etniczny i prawno-administracyjny Republiki Kosowa

Obszar Republiki Kosowa jest aktualnie podzielony na dwie czci: t kontrolowan przez rzd w Prisztinie oraz t kontrolowan przez wadze pnocnych gmin serbskich majce swoj gwn siedzib w Kosowskiej Mitrowicy. Tworz one dwa osobne organizmy pod wzgldem prawno-administracyjnym, a okolicznoci ich powstania silnie osadzone s w kontekcie spoeczno-kulturowym i historycznym233. Przypomn, e konflikt albasko-serbski narodzi si na pocztku panowania Imperium Osmaskiego w XV w., kiedy to wytworzy si podzia na uprzywilejowan
231 232

Ibidem. M. Brajshori, Government Asks Kosovo Opposition Party to Return to Committees , Southeast European Times, Prisztina 2012; http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/features/2012/09/05/feature-01; data dostpu: 25.09.2012 r. 233 . Domurat, op. cit., s. 14.

87
3779603013(88)

klas muzumask gwnie Albaczykw - i gorzej traktowan pozosta cz ludnoci (zob: Rozdzia 2). Analizujc od tego momentu histori regionu moemy doj do wniosku, e jest ona pena walk o dominacj i wpywy pomidzy tymi dwoma si lnie podkrelajcymi swoj odrbno grupami. Kady przejaw wzmocnienia wadzy strony albaskiej wywoywa silne sprzeciwy Serbw, a wzmocnienie strony serbskiej wywoywao silny sprzeciw Albaczykw. Tak te pozostao do dnia dzisiejszego. Punktem kulminacyjnym tego konfliktu by okres rzdw Slobodana Miloszevicia, ktry charakteryzowa si znacznym wzrostem poczucia odrbnoci narodowej Serbw i nastrojw antyalbaskich. W tym samym czasie, w odpowiedzi na nastroje panujce wrd ludnoci serbskiej, kosowscy Albaczycy rwnie zintensyfikowali proces budowania swojej wiadomoci kulturowo-historycznej, ktry z czasem doprowadzi do da niepodlegociowych234. 19 padziernika 1991 roku parlament kosowski ogosi niepodlego. Pomimo tego, e aden - prcz Republiki Albanii - z podmiotw prawa midzynarodowego nie uzna nowego tworu, a represje Federalnej Republiki Jugosawii szybko doprowadziy do jego zaniku, jest to jedno z najwaniejszych wydarze w kontekcie omawianego w tym podpunkcie zagadnienia. Od tego momentu moemy mwi o wspistnieniu na obszarze Kosowa dwch paralelnych systemw administracyjnych, ktrych podzia opiera si na konflikcie etnicznym. Co wane, wytworzony podzia nie dotyczy wycznie kwestii politycznych, ale wszystkich aspektw ycia codziennego (zob: pkt. 2.3.) 235. Kosowscy Albaczycy nie zraajc si niepowodzeniem, ju w 1992 roku utworzyli tzw. pastwo podziemne z Ibrahimem Rugow na czele, ktre de facto byo niezalene od wadz w Belgradzie. W ramach tego pastwa, Albaczycy budowali i umacniali wasne organy administracyjno-rzdowe. Stworzyli rwnie swj wasny system finansowy oraz suby publiczne, w tym sub zdrowia i szkolnictwo (zob: pkt. 2.3.).
234

W referendum przeprowadzonym na pocztku 1991 roku wrd kosowskich Albaczykw, a 99% procent ich populacji wyrazio si za niepodlegoci dla Kosowa; [za:] K. Nowak, op. cit., s. 19. 235 Nie oznacza to, e niezalene kosowskie organy wadzy powstay dopiero wtedy. Zostay one po raz pierwszy utworzone w okresie panowania Josipa Broz Tity, a dokadniej w momencie utworzenia Socjalistycznej Prowincji Autonomicznej Kosowa w 1974 roku (zob: pkt. 2.2.). Wadze te sprawoway jednak wadz nad caym terytorium Autonomicznej Prowincji (obejmujcej cay obszar Kosowa), a ludno jej podlega naleaa zarwno do spoecznoci albaskiej, jak i serbskiej. Jest to gwny powd, dla ktrego nie uwzgldniam tego faktu w tym podpunkcie pracy. Skupiam si tu na podziale wadzy w obrbie samego obszaru Kosowa, ktry bazuje na podziale etnicznym.

88
1990909492(89)

Ustanowienie protektoratu midzynarodowego w 1999 roku niewiele zmienio w tej kwestii. Jedyne trzy rnice jakie si pojawiy, to jeszcze wiksze upolitycznienie, umidzynarodowienie i formalizacja tego podziau. Dodatkowo zmieniy si te proporcje na poziomie samej wadzy. Od tego momentu to kosowscy Albaczycy bd wraz z UNMIK-iem tworzy legaln wadz w Kosowie, a Serbowie paralelne, nielegalne struktury. Podzia spoeczestwa pozostaje jednak ten sam. Wanym aspektem tego podziau jest utworzenie w 1999 roku nielegalnych struktur administracyjnych (w tym suby zdrowia i szkolnictwa) w pnocnych gminach serbskich236. Te paralelne do tych istniejcych pod zarzdem wadz w Prisztinie struktury funkcjonuj do dnia dzisiejszego i znacznie przyczyniaj si do wzmacniania podziaw spoecznych na terytorium Republiki Kosowa237. Struktury administracyjne kosowskich Serbw zostay utworzone dziki zaangaowaniu i finansowemu wsparciu samych wadz w Belgradzie. Od tego momentu miay one bardzo silny wpyw na polityk i kierunek dziaalnoci tych struktur, jak rwnie samego spoeczestwa serbskiego na obszarze Republiki Kosowa238. Serbowie zamieszkujcy gminy serbskie dugo traktowali wadze Republiki Serbii jako obrocw ich praw i wolnoci oraz jako wybawicieli spod ucisku albaskiego i spoecznoci midzynarodowej239. Zaczo si to jednak zmienia po
236

Osobne struktury administracyjne istniejce w gminach serbskich zgodnie z Rezolucj 1244 (1999) s nielegalne. Przypomn, e rezolucja ta jest jedynym dokumentem regulujcym status i rodzaj nadzoru nad tymi strukturami uznawanym przez kosowskich Serbw i Republik Serb ii. UNMIK toleruje jednak te struktury chcc unikn dalszej intensyfikacji napi etnicznych; [za:] A. Balcer, M. Kaczmarski, W. Stanisawski, op. cit., s. 18. 237 Ibidem. 238 Omawiajc problem separacji i podziaw spoecznych pomidzy Serbami a Albaczykami zamieszkujcych obszar Kosowa w kontekcie utworzenia dwch rnych systemw prawno administracyjnych, wane jest dokonanie pewnego rozrnienia. Trzeba zauway, e nie mona tu mwi o kosowskich Serbach jako caoci, gdy ci zamieszkujcy trzy pnocne gminy serbskie s znacznie bardziej radykalni w swych przekonaniach i zachowaniu, ni ci z pozostaych czci obszaru Kosowa. Wynika to przede wszystkim z bardzo duej separacji pnocnych gmin serbskich. Serbowie z poudnia yjcy w mieszanym etnicznie rodowisku s bardziej koncyliacyjni wobec wadz w Prisztinie; [za:] Ibidem. 239 Republika Serbii cay czas sprzeciwia si niepodlegoci Kosowa traktujc j jako naruszenie jej suwerennoci i integralnoci terytorialnej. Dodatkowo, obron interesw mniejszoci serbskiej w Kosowie stawia sobie jako swj obowizek i argument przemawiajcy za swoim sprzeciwem wobec tej niepodlegoci. Do 2008 roku, czyli do momentu, w ktrym nastpia intensyfikacja negocjacji o stowarzyszeniu Republiki Serbii z UE (porozumienie w tej sprawie przyjto 29 kwietnia 2008 roku), wadze w Belgradzie prowadziy ostr polityk przeciw wadzom w Priszt inie i aspiracjom niepodlegociowym ich prowincji. By zachowa integralno terytorialn pastwa, proponoway nawet ustanowienie tam dwch podmiotw, tj. serbskiego i albaskiego. Podmiot serbski (obejmujcy gwnie trzy pnocne republiki serbskie) mia by wczony w peni do Republiki Serb ii, za albaski otrzymaby bardzo szerok autonomi (w ramach proponowanej autonomii przyznane miao by prawo ustawodawcze i wykonawcze lokalnym wadzom w Prisztinie, odrbno finansowa, albaski jako jzyk

89
1737298267(90)

proklamowaniu niepodlegoci przez kosowskie wadze i zwikszeniu perspektywy przyczenia Republiki Serbii do Unii Europejskiej. Wobec tak oczywistego manifestu niepodlegoci jej prowincji, popartej tak duym uznaniem midzynarodowym (szczeglnie krajw UE i USA) oraz pod wpywem naciskw ze strony Unii Europejskiej, Republika Serbii idzie na coraz wiksze ustpstwa w kwestii uregulowania spraw technicznych z wadzami Republiki Kosowa (zob: pkt. 3.2.1.). Dodatkowo, ze wzgldu na strategiczne znaczenie integracji z Uni Europejsk dla rzdu serbskiego, stara si on unika konfrontacyjnej retoryki w stosunku do Republiki Kosowa oraz pozorowa ch dialogu z wadzami w Prisztinie240. Taka sytuacja powoduje coraz wiksze niezadowolenie kosowskich Serbw, ktrzy nadal wierz w ich ponowne przyczenie do Republiki Serbii241. Czekaj i pomimo wszystko nie chc opuszcza swoich domw242. Nadzr nad funkcjonowaniem paralelnych organw administracyjnych

istniejcych w trzech pnocnych gminach serbskich sprawuje serbskie Ministerstwo ds. Kosowa, ktre w 2007 roku zastpio serbskie Centrum Koordynacji ds. Kosowa i Metochii. Dodatkowo, w nadzr ten zaangaowane s te organizacje pozarzdowe i Cerkiew prawosawna, ktra utrzymuje tam sie swoich parafii243. Nadzr midzynarodowy nad omawianymi gminami jest za peniony przez Misj UNMIK i siy pokojowe NATO (KFOR), funkcjonujce na podstawie Rezolucji 1244 (1999) i nadal zgodnie z jej postanowieniami (podkrelenie autorki pracy). Wszelkie prby przejcia kontroli przez inne jednostki kosowskie bd

urzdowy, czy wasne instytucje policyjne). Takie dziaania byy pozytywnie odbierane przez kosowskich Serbw, ktrzy pragnli poczy si ponownie z krajem macierzystym tym bardziej w kontekcie przeladowa jakie spotkay ich na pocztku ustanowienia protektoratu midzynarodowego ze strony biorcych na nich odwet Kosowarw oraz lepszych warunkw ycia panujcych w Republice Serb ii; [za:] Ibidem, s. 22. 240 Nie oznacza to jednak istotnej zmiany polityki Republiki Serbii wobec Kosowa. Utrzymuje ona niezmiennie stanowisko kategorycznego sprzeciwu wobec niepodlegoci jej prowincji; [za:] M. Szpala, Serbia pod presj Unii Europejskiej w sprawie Kosowa, [w:] BEST OSW 2010, z. nr 301 (148). 241 Wyraz niezadowolenia Serbw zamieszkujcych pnocne gminy serbskie z osabionego zainteresowania ich sytuacj wadz w Belgradzie mona znale we wszechpanujcych napisach graffiti w Kosowskiej Mitrowicy, np. Tadiciu, jeli jeste Serbem przyjed do Kosowskiej Mitrowicy; [za:] K. Baranowska, M. Gapiska, Serbowie w Kosowie. Sytuacja bez wyjcia?, Warszawa 2012; www.pk.org.pl/artykul.php?id=506; data dostpu: 04.09.2012 r. 242 Zgodnie z badaniami opinii publicznej przeprowadzonymi przez Program Narodw Zjedno czonych ds. Rozwoju w 2010 roku w Kosowskiej Mitrowicy tylko 11,3% Serbw wyrazio ch wyemigrowania; [za:] Mitrovic/a, op. cit., s. 30. 243 A. Balcer, M. Kaczmarski, W. Stanisawski, op. cit., s. 18.

90
1938203902(91)

midzynarodowe, spotykaj si z silnym sprzeciwem spoecznoci serbskiej244. W zwizku z tym, wadze Republiki Kosowa nie posiada tam adnego biura przedstawicielskiego i administracyjnego, co jeszcze bardziej ogranicza zakres ich wadzy na tym terenie245. W kwestii niepodlegoci Kosowa Serbowie wykazuj brak akceptacji zaistniaego stanu rzeczy246. Cz z nich opowiada si jednak za poszukiwaniem rozwiza dla ich sytuacji w ramach powstaej Republiki Kosowa. Wynika to z coraz wikszej wiadomoci z niemonoci powrotu tych ziem w granice Republiki Serbii. Nie zmienia to jednak jak na razie zaistniaego podziau i konfliktw z niego wynikajcych. Kosowscy Serbowie z pnocnych gmin serbskich nadal bojkotuj wszelkie przejawy niepodlegoci Republiki Kosowa i prby wczenia Serbw w jej struktury247. Trudno okreli wpyw istnienia paralelnych struktur administracyjnych w pnocnych gminach serbskich na ich spoeczestwo i konsekwencje jakie wywouj, ze wzgldu na brak obiektywnych bada tam przeprowadzanych 248. Nie ulega jednak wtpliwoci, e najwiksze negatywne konsekwencje wywouje odrbno systemw edukacyjnych tych dwch organizmw. Nieznajomo jzykw, brak kontaktw pomidzy obiema grupami i osobne, zupenie inne wersje historii Kosowa
244

Jako przykad, mona tu przywoa wydarzenia z lipca 2011 roku, kiedy to kosowscy Serbowie zablokowali drogi w kierunku przej granicznych z Republik Serbii. Podoem tego zachowania bya decyzja o przejciu przez organa Republiki Kosowa kontroli nad przejciami granicznymi w miejscowociach Jarinje (alb. Jarin) i Brnjak (alb. Brnjak) w zwizku z ogoszeniem embarga na serbskie produkty przez wadze w Prisztinie; [za:] M. Gapiska i K. Baranowska, Sytuacja kosowskich Serbw po ogoszeniu niepodlegoci przez Republik Kosowa, Warszawa 2011, s. 4; www.iszip.uw.edu.pl/files/pdf/baranowska_gapinska_projekt_kns.pdf; data dostpu: 24.09.2012 r. 245 Pierwsze Biuro Administracyjne, punkt administracyjny o kompetencjach urzdu gminy podporzdkowany wadzom w Prisztinie ma powsta na pocztku padziernika 2012 roku w Kosowskiej Mitrowicy. Ma on koordynowa prace i inwestycje rzdu oraz pomaga wszystkim obywatelom tej czci kraju w obrbie jego kompetencji; [za:] A. Pawlaczyk, Kosowo: W Mitrovicy powstanie Biuro Administracyjne, Kosowska Mitrowica 2012; balkanistyka.org/wp/kosowo-w-mitrovicy-powstanie-biuroadministracyjne/; data dostpu: 04.09.2012 r. 246 W referendum zorganizowanym przez Zwizek Gmin Kosowa i Metochii oraz Serbsk Rad Krajow w pnocnych gminach serbskich w dniach 14 i 15 lutego 2012 roku, a 99,74% biorcych w nim udzia Serbw, wypowiedziao si negatywnie o niepodlegoci Republiki Kosowa. Frekwencja wyniosa ok. 75%; [za:] Referendum in north: 99,74% say no to Pritina , B92 2012; www.b92.net/eng/news/politics-article.php?yyyy=2012&mm=02&dd=16&nav_id=78814; data dostpu: 04.09.2012 r. 247 M. Gapiska i K. Baranowska, op. cit., s. 7. 248 Jedyn alternatyw jest prba dokonania oceny tych zagadnie na postawie bada przeprowadzonych w 2010 roku przez Program Narodw Zjednoczonych ds. Rozwoju w Kosowskiej Mitrowicy Mitrovic/a... S one o tyle reprezentatywne, e jest to najwiksze miasto, a zarazem centrum spoeczno kulturowe kosowskich Serbw, a ponadto miejsce koegzystencji duej liczby Serbw i Albaczykw na tak maym terytorium, co przyczynia si do uwydatnienia panujcych nastrojw. Pomimo tego, badania te nie upowaniaj mnie do tworzenia uoglnie dotyczcych caego obszaru.

91
2358456670(92)

przedstawiane w szkoach prowadz do wytwarzania si wielu wzajemnych, negatywnych i utrudniajcych komunikacj stereotypw249. Dodatkowo, prowadz do marginalizacji spoecznej modych Serbw i stanowi bodziec do ich emigracji za granic250. Podsumowujc, serbskie gminy na pnocy Republiki Kosowa znajduj si poza kontrol wadz w Prisztinie. Jak do tej pory, wszystkie prby wprowadzania tam instytucji im podporzdkowanych lub chociaby Misji EULEX, natrafiy na silny sprzeciw i protesty Serbw, a tym samym zakoczyy si niepowodzeniem. Opr spoecznoci serbskiej postrzegany jest przez rzd Republiki Kosowa i spoeczno midzynarodow jako jedno z gwnych zagroe dla bezpieczestwa i stabilnoci modego pastwa. Ponadto, w kontekcie zakoczenia nadzoru niepodlegoci Republiki Kosowa przez Midzynarodow Grup Zarzdzajc oraz projektu redukcji kontyngentu NATO, rozwizanie problemu separatyzmu pnocnych gmin serbskich staje si jeszcze pilniejsze251.

249

W badaniach opinii przeprowadzonych przez Program Narodw Zjednoczonych ds. Rozwoju w 2010 roku w Kosowskiej Mitrowicy tylko 3,3% kosowskich Serbw odpowiedziao pozytywnie na pytanie o znajomo jzyka albaskiego, a rednio ok. 30 % zadeklarowao jakikolwiek kontakt z innymi grupami etnicznymi; [za:] Mitrovic/a, op. cit., s. 47 i 49. 250 A. Balcer, M. Kaczmarski, W. Stanisawski, op. cit., s. 42. 251 M. Szpala, Czas rozstrzygni dla pnocy Kosowa?, BEST OSW 2012, z. nr 23(224).

92
2880369294(93)

Podsumowanie

Jednym z najwaniejszych problemw, z jakimi boryka si aktualnie Kosowo jest niemono okrelenia jego ostatecznego statusu midzynarodowego. Problem ten nadal istnieje, nawet jeeli Republika Kosowa ogosia niepodlego i konstytucyjnie okrelia swj status jako suwerenne pastwo, a MTS nie uzna tego za nielegalne. Budzi on w dalszym cigu kontrowersje i dzieli spoeczno midzynarodow. Trudno docieka jego legalnoci na podstawie prawa do samostanowieniu narodw, gdy w opozycji staje prawo do poszanowania integralnoci terytorium pastwa. Niemoliwym jest te stwierdzenie pastwowoci Republiki Kosowa na podstawie obiektywnych przesanek prawa midzynarodowego, gdy ich ocena naley do indywidualnych podmiotw prawa midzynarodowego. Dodatkowo, sam status prawny przyznany Kosowu przez Konstytucj Republiki Kosowa jest negowany przez cz jego obywateli, a terytorium podzielone jest pod wzgldem administracyjno-prawnym na dwie czci. Zaistniaa sytuacja nie tylko przyczynia si do osabienia efektywnoci wadz Republiki Kosowa na arenie wewntrznej i midzynarodowej, ale implikuje rwnie negatywne konsekwencje spoeczno-ekonomiczne. To za niekorzystnie wpywa na zakres dziaania Republiki Kosowa jako pastwa bdcego podmiotem prawa midzynarodowego, w ten sposb Kosowo tylko w ograniczonym zakresie moe spenia wynikajce z tego tytuu zobowizania. Nie ulega jednak wtpliwoci, e ustanowienie protektoratu midzynarodowego i budowa autonomicznych instytucji zarzdzajcych de facto przyczyniy si do separacji i niezalenoci politycznej Kosowa od Republiki Serbii uniemoliwiajc ponowne poczenie si tych dwch organizmw, czego punktem kulminacyjnym byo proklamowanie przez kosowskie wadze niepodlegoci oraz przyjcie Kostytucji Republiki Kosowa. W zwizku z powyszym, trzeba zastanowi si nie nad tym, czy Kosowo to pastwo, ale nad tym w jaki sposb naley stymulowa jego dalszy rozwj, by rozwiza jego najwiksze problemy zarwno polityczne, jak i spoecznoekonomiczne. Od 17 lutego 2008 roku do wrzenia 2012 roku Republika Kosowa jako twr pastwowy intensywnie ewoluowaa tak, by z nowopowstaego podmiotu prawa midzynarodowego walczcego o swoje istnienie, sta si pastwem, ktre pewne
93
2137754891(94)

swojego bytu stara si zapewni sobie jak najlepsze warunki rozwoju. Zauwaymy to zarwno na arenie wewntrznej, jak i midzynarodowej.

94
2624934420(95)

Wykaz skrtw

Alb. Ang. ac. Serb. AAK

Jzyk albaski Jzyk angielski Jzyk aciski Jzyk serbski Aleanca pr Ardhmrin e Kosovs (polski: Sojusz dla Przyszoci Kosowa)

AKR

Aleanca Kosova e Re (polski: Sojusz Nowego Kosowa)

ARBK

Agjencia e Regjistrimit t Bizneseve Kosovare (polski: Agencji Rejestracji Przedsibiorstw )

CEFTA

Central

European

Free

Trade

Agreement

(polski: rodkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu) COMKFOR Commander KFOR (polski: Dowdca KFOR) EULEX European Union Rule of Law Mission in Kosovo (polski: Misja Unii Europejskiej w sprawie praworzdnoci w Kosowie) EUSR European Union Special Representative (polski: Specjalny Przedstawiciel Unii Europejskiej) ICO International Civilian Office (polski: Midzynarodowe Biuro Cywilne) ICR International Civilian Representative for Kosovo (polski: Midzynarodowy Przedstawiciel Ludnoci Cywilnej w Kosowie)

95
2029374401(96)

IMF

International Monetary Fund (polski: Midzynarodowy Fundusz Walutowy)

ISG

International Steering Group (polski: Midzynarodowa Grupa Sterujca)

KFOR LDK

Kosovo Force Lidhja Demokratike e Kosovs (polski: Demokratyczna Liga Kosowa)

MFW MNTF

Midzynarodowy Fundusz Walutowy Multinational Task Forces (polski: Wielonarodowe Siy Zadaniowe)

MTS NATO

Midzynarodowy Trybuna Sprawiedliwoci North Atlantic Treaty Organization (polski: Organizacja Traktatu Pnocnoatlantyckiego)

OBWE ONZ PDK

Organizacja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie Organizacja Narodw Zjednoczonych Partia Demokratike e Kosovs (polski: Demokratyczna Partia Kosowa)

PKB RB ONZ SAP

Produkt krajowy brutto Rada Bezpieczestwa Organizacji Narodw Zjednoczonych Stabilisation and Association Process (polski: Proces Stabilizacji i Stowarzyszenia)

STM

Stabilisation and Association process Tracking Mechanism (polski: Mechanizm Monitoringu Procesu Stabilizacji i

Stowarzyszenia) SLS Samostalna Liberalna Stranka (polski: Niezalena Partia Liberalna)

96
2507800395(97)

UK

Ushtria lirimtare e Kosovs (polski: Armia Wyzwolenia Kosowa)

UE UNDP

Unia Europejska United Nations Development Programme (polski: Program Narodw Zjednoczonych ds. Rozwoju)

USA

United States of America (polski: Stany Zjednoczone Ameryki)

USAID

United

States

Agency

for

International

Development

(polski: Agencja Stanw Zjednoczonych ds. Midzynarodowego Rozwoju)

97
1723819040(98)

Wykaz map

Mapa nr 1. Mapa fizyczna Republiki Kosowa. ................................................................. 6 Mapa nr 2. Gwne regiony Republiki Kosowa. ............................................................... 7 Mapa nr 3. Rozmieszczenie grup etnicznych w Republice Kosowa. ............................... 13 Mapa nr 4. Rozmieszczenie sektorw KFOR w Republice Kosowa. .............................. 72

Wykaz wykresw
Wykres nr 1. Podzia gruntw w Republice Kosowa. ....................................................... 9 Wykres nr 2. Podzia uytkw rolnych w Republice Kosowa. .......................................... 9 Wykres nr 3. Gwne ograniczenia w rozwoju gospodarki i inwestycji zagranicznych w Republice Kosowa w 2011 roku...................................................................................... 16 Wykres nr 4: Poziom satysfakcji spoecznej z Instytucji Republiki Kosowa................... 82

98
6619201226(99)

Bibliografia:

I.

Dokumenty

Ahtisaari M., Comprehensive Proposal For the Kosovo Status Settlement [online], 2007; [dostp: 30.08.2012]. Dostpny w Internecie: <www.assembly-kosova.org/common/docs/Comperhensive%20Proposal%20.pdf> Ahtisaari M., Report of the Special Envoy of the Secretary-General on Kosovos future status [online], 2007; [dostp: 30.08.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.unosek.org/docref/report-english.pdf>

Assessment of the Govenment's Proposals for Amendments of the Consituion submitted by the President of the Assembly of the Republic on 12 April 2012 , Sd Konstytucyjny Republiki Kosowa, sprawa nr K038/12 [online],Prisztina 2012; [dostp: 10.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.gjkks.org/repository/docs/gjk_ko_38_12_ang.pdf> Communique. Fifteenth meeting of the International Steering Group for Kosovo [online], Wiede 2012; [dostp: 26.08.2012]. Dostpny w Internecie: <www.ico-kos.org/data/Image/F_Final_ISG_Communique_2_July_2012.pdf> Convention on Rights and Duties of States [online], Montevideo 1933; [dostp: 31.08.2012]. Dostpny w Internecie: <http://avalon.law.yale.edu/20th_century/intam03.asp#art1> Decyzja Komitetu Politycznego i Bezpieczestwa EULEX Kosovo/1/2012 z dnia 12 czerwca 2012 r. przeduajca mandat szefa misji Unii Europejskiej w zakresie praworzdnoci w Kosowie EULEX KOSOVO, [w:] Dz. U. L 154 Decyzja Rady 2012/291/WPZiB z dnia 5 czerwca 2012 r. dotyczca zmiany i przeduenia okresu obowizywania wsplnego dziaania 2008/124/WPZiB w sprawie misji Unii Europejskiej w zakresie praworzdnoci w Kosowie EULEX KOSOWO, [w:] Dz. U. L 146

Decyzji Rady 2012/39/WPZiB z dnia 25 stycznia 2012 r. w sprawie mianowania Specjalnego Przedstawiciela Unii Europejskiej w Kosowie, [w:] Dz. U. L 23

EU Council Conclusions on Kosovo. Sommaire: 18 February 2008, Brussels - EU Council Conclusions on Kosovo, 2851st External Relations Council meeting [online], Bruksela, 2008; [dostep: 11.0.2012]. Dostepny w Internecine: <http://www.eu-un.europa.eu/articles/fr/article_7720_fr.htm>

99
2120843146(100)

European Council 1-2 March2012 Conclusions no. EUCO 4/3/12 REV 3 [online], Rada Europejska, Bruksela 2012; [dostp: 09/09/2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/ec/128520.pdf> Karta Narodw Zjednoczonych, Statut Midzynarodowego Trybunau Sprawiedliwoci i Porozumienie ustanawiajce Komisj Przygotowawcz Narodw Zjednoczonych , [w:] Dz. U. 1947 nr 23 poz. 90 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 padziernika 2011 r. Strategia rozszerzenia i najwaniejsze wyzwania na lata 20112012 nr COM (2011) 666 [online], Komisja Europejska, Bruksela 2011; [dostp: 09.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52011DC0666:PL:NOT> Komunikat Komisji do Rady - Europejska przyszo dla Kosowa nr COM(2005)156 [online], Komisja Europejska Bruksela 2005; [dostp: 11.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://eur-

lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52005DC0156:PL:HTML> Konstytucja Republiki Kosowa, [w:] Nowak K., Konstytucja Republiki Kosowa, Rzeszw 2010, Kosovo Declaration of Independence [online], Prisztina 2008; [dostep: 20.08.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.assembly-kosova.org/common/docs/Dek_Pav_e.pdf>

Kosovo Environmental Action Plan 2006-2010. Executive Summary, Ministry of Environment and Spatial Planning, Prisztina 2006 Opinia doradcza Midzynarodowego Trybunau Sprawiedliwoci w sprawie zgodnoci z prawem midzynarodowym jednostronnej deklaracji niepodlegoci ogoszonej przez Kosowo [online], Midzynarodowego Trybunau Sprawiedliwoci, Haga 2010; [dostp: 01.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.icj-cij.org/docket/files/141/15987.pdf#view=FitH&pagemode=none&search=%22kosovo 2010%22> Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego w sprawie roli spoeczestwa obywatelskiego w stosunkach UE-Kosowo, [w:] Dz. U. C 181

Palme Ch., ICR Pieter Feith welcomes the approval of constitutional amendments preparing the ground for formal ending of supervised independence on 10 September , Statement of International Civilian Office nr 26/2012 [online], Prisztina 2012; [dostp: 19.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.ico-kos.org/data/Image/PR_Constitutional_Amendments.pdf>

Rosolution 1244 (1999). Adopted by the Security Council at its 4011th meeting, on 10 June 1999 , Prisztina 1999

100
2108988721(101)

Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 29 marca 2012 r. w sprawie procesu integracji Kosowa z Uni Europejsk nr 2011/2885(RSP) [online], Parlament Europejski, Bruksela 2012; [dostp: 11.09.2012]; Dostpny w Internecie: <http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&reference=P7-TA-20120115&language=PL&ring=B7-2012-0187> Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 8 lipca 2010 r. w sprawie procesu integracji Kosowa z Uni Europejsk, [w:] Dz. U. C 351 Rezolucja ZO ONZ w/s wniosku do Midzynarodowego Trybunau Sprawiedliwoci o opini doradcz nr A/RES/63/3 [online], 2008; [dostp: 01.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.undemocracy.com/A-RES-63-3.pdf> Ustawa o Prezydencie Republiki Kosowa [online], Prisztina 2008; [dostep: 12.08.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.presidentksgov.net/documents/LAW%20ON%20THE%20PRESIDENT%20OF%20THE%20REPUBLIC%20OF %20KOSOVO.pdf> Wsplne dziaanie Rady 2008/124/WPZiB z dnia 4 lutego 2008 r. w sprawie misji Unii Europejskie w zakresie praworzdnoci w Kosowie, EULEX KOSOWO, [w:] Dz. U. L 42

II.

Monografie i opracowania

Asmus R., Maa wojna, ktra wstrzsna wiatem. Gruzja, Rosja i przyszo Zachodu, Warszawa 2010 Balcer A., Kaczmarski M., Stanisawski W., Kosowo przed ostatecznym rozwizaniem. Proces uregulowania statusu midzynarodowego uwarunkowania polityczne i historyczne, perspektywy rozwoju sytuacji, [w:] Prace OSW 2008, z. nr 27 Balcer A., Kosowo kwestia ostatecznego statusu, [w:] Prace OSW 2003, z. nr 10 Baranowska K., Gapiska M., Sytuacja Kosowskich Serbw po ogoszeniu niepodlegoci przez Republik Kosowa [online], Warszawa 2011; [dostep: 24.09.2012]. Dostpny w Internecie: < http://www.iszip.uw.edu.pl/files/pdf/baranowska_gapinska_projekt_kns.pdf> Bierzanek R, Symonides J., Prawo midzynarodowe publiczne, Wyd. 5, Warszawa 1999 Brininstool M., The Mineral industry of Kosovo, [w:] 2010 Minerals Yearbook. Kosovo [advance release] , U.S. Department of the Interior U.S. Geological Survey, 2011

101
3680694103(102)

Dervisholli

S.,

Opportunities

to

Foreign

Investment

in

Kosovo,

Rochester

Institute

of

Technology/American University in Kosovo, Prisztina 2011 Doing Business 2011. Making a Difference for Entrepreneurs, Bank wiatowy i Midzynarodowa Korporacja Finansowa, Waszyngton 2010 Domurat ., Wpyw konfliktu serbsko-albaskiego na separatyzm Kosowa, Wrocaw 2009 Felczak W., Wasilewski T., Historia Jugosawii, Wrocaw 1985 Gibas-Krzak D., Serbskoalbaski konflikt o Kosowo w XX wieku. Uwarunkowania przebieg konsekwencje, Toru 2008 Gralczyk W., Sawicki S., Prawo midzynarodowe publiczne w zarysie, Wyd. 12, Warszawa 2007 Informator ekonomiczny o krajach wiata. Serbia [online], Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 2012; [dostp: 23.09.2012]. Dostpny w Internecie:

<http://www.msz.gov.pl/files/Informator%20ekonomiczny%20-%20pdf/Serbia/Serbia%2003.pdf> Konarski W., Koseski A., Bakany: etnokulturowe podoe konfliktw, Putusk 2006 Konflikty etnonarodowociowe w Europie rodkowej i Wschodniej, Helnarski. S (red.), Toru 2001 Konflikty etniczne : rda - typy - sposoby rozstrzygania : materiay z konferencji zorganizowanej przez Zakad Etnologii Instytutu Arechologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, 5 -7 grudnia 1994, Kabziska-Stawarz I., Szynkiewicz S. (red.), Warszawa 1996 Nowak K., Konstytucja Republiki Kosowa, Rzeszw 2010 Lukovi M., Kryzys kosowski oczyma Serbw. Bezporednie przyczyny, korzenie historyczne, przebieg i konsekwencje, Belgrad 2000 Podhorodecki L., Jugosawia. Zarys dziejw, Warszawa 1979 Sokoowska P., Rola organizacji midzynarodowych po ogoszeniu niepodlegoci Kosowa, 2009 Waldenberg M., Rozbicie Jugosawii od separacji Sowenii do wojny kosowskiej, Warszawa 2003 Woehrel S., Kosovo: Current Issues and U.S. Policy, Raport Congressional Research Service dla Kongresu Stanw Zjednoczonych [online], Waszyngton 2012; [dostp: 23.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.fas.org/sgp/crs/row/RS21721.pdf>

102
3493153100(103)

III.

Artykuy

a. Artykuy naukowe

Balcer A., (Tymczasowa) legalizacja podziau Kosowa [online], BEST OSW 2008; [dostp: 16.08.2012]. Dostpny w Internecie: < www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2008-12-03/tymczasowalegalizacja-podzialu-kosowa> Baranowska K., Gapiska M., Serbowie w Kosowie. Sytuacja bez wyjcia? [online]; Warszawa 2011; [dostp: 04.09.2012]. Dostpny w Inernecie: < www.pk.org.pl/artykul.php?id=506> Bielenin K., Zgodnie z Kanunem, czyli o prawie zwyczajowym w Albanii, [online]; etnologia.pl; [dostp: 25.09.2012 ]. Dostpny w Internecie: <http://etnologia.pl/europa/teksty/zgodnie-z-kanunem-prawozwyczajowe-w-albanii.php> Kownacki R., ornaczuk T., Opinia doradcza MTS w spawie deklaracji niepodlegoci Kosowa , [w:] Biuletyn Polskiego Instytutu Spraw Midzynarodowych 2010, nr 108 (716) Pacua P., Kosowo: problemy teraniejszoci, wyzwania przyszoci, [w:] Bezpieczestwo narodowe nr 22, II-2012, Biuro Bezpiezestwa Narodowego, Warszawa 2012 Sierpie P., Dziaania USA w Kosowie, 2009 [online], 2009; [dostp: 23.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.psz.pl/tekst-24756/Przemyslaw-Sierpien-Dzialania-USA-w-Kosowie> Szpala M., Czas rozstrzygni dla pnocy Kosowa?, [w:] BEST OSW 2012, z. nr 23(224) Szpala M., Kosowo: Powtrzone wybory dalekie od demokratycznych standardw, [w:] BEST OSW 2011, z. nr 1 (161) Szpala M., Kosowo: Saba koalicja z kontrowersyjnym prezydentem, [w:] BEST OSW 2011, z. nr 7 (167) Szpala M., Kosowo: Wybr prezydenta by niezgodny z konstytucj , [w:] BEST OSW 2011, z. nr 12 (172) Szpala M., Polityka rozszerzenia: Serbia w centrum uwagi, [w:] BEST OSW 2012, z. nr 33(193) Szpala M., Regionalne konsekwencje opinii doradczej MTS w sprawie Kosowa, [w:] BEST OSW 2008, z. nr 26(144) Szpala M., Rezolucja Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy w sprawie Kosowa , [w:] BEST OSW 2011, z. nr 4 (164)

103
3471838584(104)

Szpala M., Serbia pod presj Unii Europejskiej w sprawie Kosowa, [w:] BEST OSW 2010, z. nr 301 (148) Szpala M., Serbska spoeczno w pnocnym Kosowie manifestuje swoj niezaleno , [w:] BEST OSW 2012, z. nr 7 (208) Szpala M. , Wybory w Kosowie niepewna stabilizacja, [w:] BEST OSW 2010, z. nr 41 (159) Vidmar J., International Legal Responses to Kosovos Declaration of Independence , [w:] Vanderbilt Journal of Transnational Law [online], 2009, nr 42 (3); [dostp: 31.07.2012]. Dostpny w Internecie: < http://www.vanderbilt.edu/jotl/manage/wp-content/uploads/Vidmar-cr_final_final.pdf>

b. Artykuy prasowe

Brajshori M., Government Asks Kosovo Opposition Party to Return to Committees [online], Southeast European Times, Prisztina 2012; [dostp: 25.09.2012]. Dostpny w Internecie:

<http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/features/2012/09/05/feature-01>

Commission delivers visa roadmap to Kosovo government [online], Europa Press releases RAPID, Bruksela 2012; [dostp: 11.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/12/605&type=HTML> Fleischerowicz ., Niemcy stawiaj Serbii kolejne warunki w kwestii czonkostwa w UE [online], Belgrad 2012; [dostp: 23.09.2012]. Dostpny w Internecie: < http://balkanistyka.org/wp/niemcy-stawiaja-serbiikolejne-warunki-w-kwestii-czlonkostwa-w-ue/> German Spy Affair Might Have Been Revenge [online], Die Welt, 2008; [dostp: 25.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.welt.de/english-news/article2806537/German-spy-affair-might-have-been-

revenge.html> Grzkowska E., Kosowo: Brak zyskw z autostrady Vrmic-Merdare [online], Prisztina 2012; [dostp: 01.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://balkanistyka.org/wp/kosowo-brak-zyskow-z-autostradyvermice-merdare/> Hajdari I., Kosovo president in surprise resignation [online], AFP, Prisztina 2010; [dostp: 25.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5gy04RCtK3XIBb8ouK6ILqpbvhoYQ> Harding L., Kosovo breakaway illegal, says Putin [online], The Guardian, Moskwa 2008; [dostp: 09.09.2012]. Dostpny w Internecie: < http://www.guardian.co.uk/world/2008/feb/15/russia.kosovo>

104
2618562273(105)

Jest porozumienie Serbii z Kosowem. Belgrad coraz bliej kandydatury do UE [online], e-Dziennik Gazeta Prawna, luty 2012; [dostp: 09.09.2012]. Dostpny w Internecie:

<http://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/597398,jest_porozumienie_serbii_z_kosowem_belgr ad_coraz_blizej_kandydatury_do_ue.html> Kasprzak A., Kosowo czy UE? Serbia nie wyklucza referendum [online], Belgrad 2012; [dostp: 23.09.2012]. Dostpy w Internecie: < http://balkanistyka.org/wp/kosowo-czy-ue-serbia-nie-wykluczareferendum/> Kasprzak A., Z bakaskiego tygla (III) [online], 2012; [dostp: 09.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.stosunkimiedzynarodowe.pl/z-ba%C5%82ka%C5%84skiego-tygla-iii> Mustafa A., Kosovo Metal Workers Protest Over Sackings [online], Prisztina 2012; [dostp: 10.08.2012]. Dostpny sackings> Pawlaczyk A., Kosowo: Banki komercyjne z 37 milionami euro zysku [online], Prisztina 2012; [dostp: 02.09.2012]. Dostpny w Internecie: < http://balkanistyka.org/wp/kosowo-banki-komercyjne-z-37w Internecie: <www.balkaninsight.com/en/article/kosovo -metal-workers-protest-over-

milionami-euro-zysku/>

Pawlaczyk A., Kosowo: W Mitrovicy powstanie Biuro Administracyjne [online], Kosowska Mitrowica 2012; [dostep: 04.09.2012]. Dostpny w Internecie: <balkanistyka.org/wp/kosowo -w-mitrovicypowstanie-biuro-administracyjne/>. Pawlaczyk A., Kosowo: Zatwierdzono zakoczenie nadzoru niepodlegoci [online], Prisztina 2012; [dostep: 19.09.2012]. Dostpny w Internecie: < http://balkanistyka.org/wp/kosowo-zatwierdzonozakonczenie-nadzoru-niepodleglosci/> Przewilikowska M., Kosowo atrakcyjne dla inwestorw tureckich [online]; Prisztina 2012; [dostp: 02.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://balkanistyka.org/wp/kosowo-atrakcyjne-dla-inwestorowtureckich/> Referendum in north: 99,74% say no to Pritina [online], B92 2012; [dostp: 04.09.2012]. Dostepny w Internecie: data> Reptowska M., Kosowo: Inwestycje a tolerancja midzyetniczna [online], Prisztina 2012; [dostp: 01.09.2012]. Dostpny w Internecie: < http://balkanistyka.org/wp/kosowo-inwestycje-a-tolerancja<www.b92.net/eng/news/politics-article.php?yyyy=2012&mm=02&dd=16&nav_id=78814;

miedzyetniczna/>

105
3063873872(106)

Reptowska M., Kosowo: Mniej pienidzy od emigrantw [online], Prisztina 2012; [dostp: 01.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://balkanistyka.org/wp/kosowo-mniej-pieniedzy-od-emigrantow/> Reptowska M., Kosowo: Wzrost podatku dochodowego do 9% z 5% [online], Prisztina 2012; [dostp: 02.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://balkanistyka.org/wp/kosowo-wzrost-podatku-dochodowegodo-9-z-5/> Reptowska M., Kosowo: Zebrane plony nie s w stanie zaspokoi popytu na zboe [online], Prisztina 2012; [dostp: 01.09.2012 ]. Dostpny w Internecie: < http://balkanistyka.org/wp/kosowo-zebrane-plonynie-sa-w-stanie-zaspokoic-popytu-na-zboze/> Reptowska M., Krok UE w kierunku zniesienia wiz dla Kosowa [online], Prisztina 2012; [dostp: 02.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://balkanistyka.org/wp/krok-ue-w-kierunku-zniesienia-wiz-dlakosowa/> Russia's Medvedev condemns Western 'paternalism' [online], 2008; [dostp: 09.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.abc.net.au/news/2008-07-16/russias-medvedev-condemns-westernpaternalism/439974?section=world> Serbia kandydatem do Unii Europejskiej [online], 2012; [dostp: 09.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.rp.pl/artykul/831855.html> Serbia need not recognize Kosovo, must resume talks: U.S. [online], Reuters, Dubrownik 2012; [dostp: 08.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.reuters.com/article/2012/07/07/us-serbia-kosovo-usaidUSBRE86604E20120707> mieja W., Goracy ludzie pogranicza. Goraca al [online], 2011; [dostp: 03.09.2012 ]. Dostpny w Internecie: <www.polityka.pl/swiat/obyczaje/1518310,1,reportaz-gorancy--ludzie-pogranicza.read> U.S. to Help Kosovo Join EU, NATO Clinton [online], RIA Novosti, Waszyngton 2012; [dosp: 08.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://en.ria.ru/world/20120405/172621125.html> Wicepremier Serbii proponuje podzia Kosowa [online], e-Dziennik Gazeta Prawna, 2011; [dostp: 09.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/515250,wicepremier_serbii_proponuje_podzial_koso wa.html> Zapalska S., Kosowo: powstanie nowoczesna stacja uzdatniania wody [online] Prisztina 2012; [dostp: 02.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://balkanistyka.org/wp/kosowo-powstanie-nowoczesna-stacjauzdatniania-wody/>

106
2260889741(107)

Zapalska S., Kosowo: wysoka stopa bezrobocia [online], Prisztina 2012; [dostp: 01.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://balkanistyka.org/wp/kosowo-wysoka-stopa-bezrobocia/> Zapalska S., Kosowo znosi co na cement, a Macedonia na wod i rury [online], Prisztina 2012; [dostp: 02.09.2012]. Dostpny w Internecie: < http://balkanistyka.org/wp/kosowo-znosi-clo-na-cement-a-

macedonia-na-wode-i-rury/>

IV.

rda wiedzy oglnej

Demographic Social and Reproductive Health Survey in Kosovo , Kosovo Agency of Statistics, Prisztina 2011 Republic of Kosovo: First Review Under the Stand-By Arrangement, and Request for Modification of Performance CriteriaStaff Report. Press Release on the Executive Board Discussion, Raport Midzynarodowego Funduszu Walutowego[online], Waszyngton 2012, nr 12/180; [dostp: 06.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2012/cr12180.pdf> Mitrovic/a Public Opinion Survey, Program Narodw Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP), Kosowska Mitrowica 2011 Monthly Statistics Bulletin, Miesiczny Biuletyn Statystyczny Banku Republiki Kosowa [o nline], Prisztina 2012, nr 128; [dostp: 10.08.2012]. Dostpny w Internecie: < www.bqk-

kos.org/repository/docs/2012/MSB%20no%20128.pdf> Public Pulse Raport 3, pod red. Hetemi A., Prisztina 2012 Public Pulse Poll: Fast Facts IV , pod red. Hetemi A., Prisztina 2012 Series 4: Statistics of Population. Statistics of Births in Kosovo 2011 , Kosovo Agency of Statistics [online], Prisztina 2011; [dostp: 10.08.2012]. Dostpny w Internecie: <http://esk.rks-

gov.net/eng/dmdocuments/Statistics%20of%20Births%20in%20Kosovo%202011.pdf> Zgjedhjet pr Kuvendin e Republiks s Kosovs 2010. Izbori za Skuptinu Republike Kosovo 2010 , Centralna Komisja Wyborcza Republiki Kosowa [online], Prisztina 2010; [dostp: 28.08.2012]. Dostpny w Internecie: < http://www.kqz-ks.org/Uploads/Documents/rezultatet_e_pergjithshme_eyeodbpohj.pdf>

107
2843517511(108)

V.

rda internetowe

Agriculture, Provisional Institutions of Self-Government. Ministry of Environment and Spatial Planning, [online]; [dostp: 28.08.2012]. Dostpny w Internecie: <http://enrin.grida.no/htmls/kosovo/SoE/agricult.htm> balkanistyka.org strona portalu internetowego Bakanistyka ec.europa.eu strona internetowa Komisji Europejskiej en.ria.ru strona internetowa Rosyjskiej Midzynarodowej Agencji Prasowej RIA Novosti enrin.grida.no strona internetowa programu UNEP i GRID-Arendal - UNEP's Capacity Development in Environmental Information Management en.wikipedia.org - strona internetowa angielskiej wersji serwisu Wikipedia esk.rks-gov.net strona internetowa Urzdu Statystycznego Republiki Kosowa etnologia.pl strona serwisu internetowego Etnologia.pl eur-lex.europa.eu oficjalna strona internetowa Misji EULEX europa.eu oficjalny portal Unii Europejskiej European Commission. Enlargement. Detailed country information. Kosovo [online], 2012; [dostp: 11.09.2012]. Dostpny w Internecie: < http://ec.europa.eu/enlargement/countries/detailed-country-

information/kosovo/index_en.htm> global-atlas.jrc.it strona portalu internetowego GLOBAL ATLAS on Crisis Areas by the European Commission Kamberi M.A., Country parture/forage resource profile. Republic of Kosovo [online], 2009; [dostp: 10.08.2012 r.]. Dostpny w Internecie: <http://www.fao.org/ag/AGP/AGPC/doc/Counprof/PDF%20files/Kosovo.pdf> pristina.usembassy.gov strona Ambasady Stanw Zednoczonych Ameryki w Prisztinie Kosovo Force (KFOR). Key Facts and Figures [online], 2012; [dostp: 26.08.2012]. Dostpny w Internecie: <www.nato.int/kfor/structur/nations/placemap/kfor_placemat.pdf> PM: Partition of Kosovo only relistic solution [online], b92 2012; [dostp: 24.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.b92.net/eng/news/politics-article.php?yyyy=2012&mm=09&dd=22&nav_id=82304> PM Dai: We will not recognize Kosovo [online], b92 2012; [dostep: 23.09.2012]. Dostpny w Intrnecie: <http://www.b92.net/eng/news/politics-article.php?yyyy=2012&mm=09&dd=06&nav_id=82102>

108
3221114647(109)

Profile:

Hashim

Thaci

[online];

[Dostp:

12.08.2012].

Dostpny

Internecie:

<http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7133515.stm> pl.wikipedia.org strona internetowa polskiej wersji serwisu Wikipedia Remarks by the Vice President to the Assembly of Kosovo [online], Prisztina 2009; [dostp: 07.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.whitehouse.gov/the_press_office/Remarks-By-The-Vice-PresidentTo-The-Assembly-Of-Kosovo/> Statement by the President on the End of Kosovos Supervised Independence , The White House Office of Press Secretary [online], Waszyngton 2012; [dostp: 23.09.2012]. Dostpny w Internecie:

<http://www.whitehouse.gov/the-press-office/2012/09/10/statement-president-end-kosovo-s-supervisedindependence> The list of countries that have recognized the Republic of Kosova [online]; [dostp: 29.08.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.president-ksgov.net/?page=2,54> The Wold Factbook. Europe. Kosovo, Central Intelligence Agency [online], ISSN 1553-8133; [dostp: 10.08.2012]; Dostpny w Internecie: < https://www.cia.gov/library/publications/the-world-

factbook/geos/kv.html> United Nations Secretary-General Appoints Farid Zarif of Afganistan His Special Representative for Kosovo [online], Sekretariat ONZ, Nowy Jork 2011; [dostp: 24.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.un.org/News/Press/docs/2011/sga1308.doc.htm> UNMIK Facts and Figures [online]; [dostp: 16.08.2012]. Dostpny w Internecie:

<www.un.org/en/peacekeeping/missions/unmik/facts.shtml> www.22pkwkfor.wp.mil.pl strona internetowa KFOR www.abc.net.au - strona serwisu internetowego ABC www.assembly-kosova.org strona internetowa rzdu Republiki Kosowa www.b92.net - strona serwisu internetowego b92 www.balkaninsight.com strona serwisu internetowego Balkan Insight www.bqk-kos.org strona internetowa Banku Centralnego Republiki Kosowa www.cia.gov strona internetowa Centralnej Agencji Wywiadowczej Stanw Zjednoczonych Ameryki www.consilium.europa.eu strona internetowa Rady Unii Europejskiej www.eu-un.europa.eu strona serwisu internetowego European Union @ United Nations

109
8731737647(110)

www.fao.org strona internetowa Organizacji Narodw Zjednoczonych do Spraw Wyywienia i Rolnictwa www.fas.org strona internetowa The Federation of American Scientists www.gazetaprawna.pl strona internetowa dziennika Dziennik Gazeta Prawna www.google.com strona wyszukiwarki internetowej firmy Google www.guardian.co.uk strona internetowa dziennika The Guardian www.gjk-ks.org strona internetowa Sdu Konstytucyjnego Republiki Kosowa www.icj-cij.org strona internetowa Midzynarodowego Trybunau Sprawiedliwoci www.imf.org strona internetowa Midzynarodowego Funduszu Walutowego www.kqz-ks.org strona internetowa Centralnej Komisji Wyborczej Republiki Kosowa www.msz.gov.pl strona Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczpospolitej Polskiej www.nato.int strona internetowa NATO www.osw.waw.pl strona internetowa Orodka Studiw Wschodnich www.pk.org.pl strona serwisu internetowego Panorama Kultur www.president-ksgov.net strona internetowa prezydenta Republiki Kosowa www.psz.pl strona serwisu internetowego psz.pl www.reuters.com strona internetowa Agencji Informacyjnej Reutera www.rp.pl strona internetowa dziennika Rzeczpospolita www.setimes.com strona serwisu internetowego Southeast European Times www.stosunkimiedzynarodowe.pl strona serwisu internetowego Stosunki Midzynarodowe www.un.org strona internetowa ONZ www.unosek.org strona internetowa United Nations Office of The Special Envoy For Kosovo www.welt.de strona internetowa dziennika Die Welt www.whitehouse.gov strona internetowa prezydenta Stanw Zjednoczonych Ameryki Statement by Secretary Clinton - Agreements Reached Between Kosovo and Serbia [online]; 2012; [dostp: 08.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://pristina.usembassy.gov/statement_by-

secretary_clinton_agreements_reached_february_24_2012.html>

110
3298760041(111)

VI.

Inne

Gwne regiony Republiki Kosowa, [mapa]; [w]: Charakterystyka pastwa. XXII Zmiana PKW KFOR [online]; [dostp: 16.09.2012]. Dostpny w Internecie: <http://www.22pkwkfor.wp.mil.pl/pl/15.html> Mapa fizyczna Republiki Kosowa [mapa]; [dostp: 10.08.2012]. Dostpna w Internecie:

<http://en.wikipedia.org/wiki/File:Kosovo_map-en.svg>; Podzia uytkw rolnych w Kosowie [wykres]; [w]: Agriculture [online], Provisional Institutions of SelfGovernment. Ministry of Environment and Spatial Planning; [dostp: 28.08.2012]. Dostpny w Internecie: <http://enrin.grida.no/htmls/kosovo/SoE/agricult.htm> Podzia uytkw rolnych w Kosowie [wykres]; [w]: Agriculture [online], Provisional Institutions of SelfGovernment. Ministry of Environment and Spatial Planning; [dostp: 28.08.2012]. Dostpny w Internecie: <http://enrin.grida.no/htmls/kosovo/SoE/agricult.htm> Rozmieszczenie grup etnicznych w Kosowie [mapa]; [dostp: 10.08.2012]. Dostpna w Internecie: <http://global-atlas.jrc.it/maps/PUBLIC/1499_Kosovo_Ethnics_A3.jpg> Rozmieszczenie sektorw KFOR w Republice Kosowa [mapa]; [dostp:18.08.2012]. Dostpny w Internecie: <http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:KFOR_Sectors_2002.jpg&filetimestamp=200701021216 21>

111
3164117899(112)