Wpyw e-podrcznikw na rozwj psychosomatyczny uczniw

Autor: Prof. dr hab. in. Wodzimierz Gogoek

ORODEK ROZWOJU EDUKACJI Warszawa, sierpie 2013

1. Aktualne trendy dotyczce uytkowania nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych przez dzieci i modzie ........................................................................................................... 5 1.1. 1.2. 1.3. Uwarunkowania ....................................................................................................... 5 Infrastruktura ........................................................................................................... 6 Metodyka nauczania .............................................................................................. 12

2. Wyniki analizy bada (wywiad pogbiony i ankieta) przeprowadzonych wrd nauczycieli pracujcych z uczniami od klas pierwszych do szk ponadgimnazjalnych .......................... 13 2.1. Wyniki bada ankietowych ........................................................................................ 14 2.2. Opinie profesorskie ................................................................................................... 15 2.3. 3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. 3.5. 3.6. 3.7. 4. 5. Wnioski wynikajce z bada wasnych w zakresie ergonomii pracy z e-podrcznikiem 20 Wzrok .................................................................................................................... 24 Sen ........................................................................................................................ 27 Lordoza.................................................................................................................. 27 Kreatywno .......................................................................................................... 28 Autorytet nauczyciela vs. maszyna/sie ................................................................. 29 Ergonomia ............................................................................................................. 30 Zagroenia ............................................................................................................. 32 Zdrowie ucznia .............................................................................................................. 21

Prywatno. Bezpieczestwo informacji........................................................................ 32 Wnioski i wytyczne ........................................................................................................ 33

6. Rekomendacje do pracy z e-podrcznikami dla dzieci i modziey w rnym wieku (6-18 lat). Lipiec-sierpie 2013 r. .......................................................................................................... 37 Podsumowanie .................................................................................................................... 38

Strona

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Wstp

Od dziesicioleci trwaj nieustajce prby zastosowa techno logii w doskonaleniu edukacji na wszystkich szczeblach nauki1. Podwaliny owych prb stworzy w latach szedziesitych B. F. Skinner, ktry w 1954 r. ogosi pierwszy artyku na temat nauczania programowanego2. Wkrtce ide tej formy nauczania upowszechni w Polsce klasyk wspczesnej dydaktyki Czesaw Kupisiewicz3. Istota nauczania programowanego podzia treci nauczania na czci/dawki i stosowny do postpw nauki ich dobr dla ucznia znakomicie uatwiaa pierwsze prby automatyzacji procesu przekazy wania wiedzy, szczeglnie przy pomocy komputerw (wczeniej odpowiednio skonstruowanych podrcznikw lub specjalistycznych urzdze)4. Koncepcja ta, doskonalona przez lata, spowodowaa lawin, powszechnie dzisiaj stosowanych, rozwiza komputerowego wspomagania nauczania5. S one wzmagane wyjtkow atrakcyjnoci wszelkich zastosowa komputerw, w szczeglnoci wrd modych ludzi. wiadomo wspomnianej atrakcyjnoci zastosowa komputerw, a szczeglnie

wszelkich form i narzdzi komputerowego wspomagania nauki, warto uzupeni o zagroenia powszechnego stosowania technologii cyfrowych w codziennym yciu, take w odniesieniu do zdrowia uczniw w ich edukacji wspomaganej komputerami.

1 2

W. Gogoek, O pewnym modelu komputeryzacji dydaktyki, WSP w Kielcach, 1976. *B. F. Skinner, The Science of Learning and the Art of Teaching, Harvard Educational Review, 24, 1954, s. 86-97. 3 Cz. Kupisiewicz, Nauczanie programowane, PZWS 1966. 4 Komputery rozumiane s tutaj jako urzdzenia rnej skali integracji (od smartfonu do PC) wyposaone w system operacyjny. 5 Marek Hyla, Przewodnik po e-learningu, wyd. IV, Oficyna a Wolters Kluwer business, Krakw 2012. Marlena Plebaska, E-learning. Tajniki edukacji na odlego, C.H. Beck, Warszawa 2011.
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Strona

Narzdzia informatyczne stwarzaj nowe szanse dla odnoszenia profesjonalny ch sukcesw, oszczdzaj czas. Jednoczenie powoduj rosnce ryzyko dla ludzkiego zdrowia6. W kontekcie troski o sposb edukacji modych ludzi i zwizanych z tym problemw zdrowotnych - warto przywoa fragment bada opublikowanych w opracowaniu Diagnoza Spoeczna 2013. Stwierdzono w nim, i z jednej strony w ramach systemu wartoci polskiego spoeczestwa najwaniejsze i niezmiennie rosnce jest zdrowie (1992 r. 59,6%; 2011 r. 64,1% i 2013 65,3%), z drugiej maleje warto oceny dzieci jako wartoci w naszym spoeczestwie (1992 r. 52,3%; 2011 r. 47,6% i 2013 46,1%)7.

Do opracowania ekspertyzy zleconej przez Orodek Rozwoju Edukacji w zakresie ergonomii pracy z e-podrcznikiem na rnych poziomach edukacyjnych, ktra uatwi zaplanowanie waciwej konstrukcji e-podrcznikw/treci e-learningowych przyjto jako uzasadnione: odniesienie do treci dokumentw dostarczonych przez Zamawiajcego: Biuletyny: Cyfrowa Szkoa, E-nauczyciel w programie Cyfrowa Szkoa, bez podanego autora, sygnowane przez ORE oraz materiay: Podrczniki elektroniczne, Przegld dostpnych moliwoci i Nowoczesny e-podrcznik, sygnowane przez ORE, autorstwa Marleny Plebaskiej, Zacznik do uchway nr 40/2012, Rady Ministrw z dnia 3 kwietnia 2012 r., przeprowadzenie stosownej analizy literatury przedmiotu, przeprowadzenie przedmiotowych bada wrd nauczycieli, wywiady z ekspertami edukacji oraz lekarzami wybranych specjalizacji.
6

Strona

Wzrastajca intensywno korzystania z komputerw skutkuje m.in. gwatownym wzrostem liczby pacjentw z dolegliwoci oczu, okrelan jako computer vision syndrome (CVS) Agarwal S; Goel D; Sharma A, Evaluation of the Factors which Contribute to the Ocular Complaints in Computer Users. Journal Of Clinical And Diagnostic Research: JCDR [J Clin Diagn Res], ISSN: 2249-782X, 2013 Feb; Vol. 7 (2), pp. 331-5; PMID: 23543722. 7 Janusz Czapiski, Diagnoza Spoeczna 2013, www.diagnoza.com, PAP, konferencja prasowa 26.06.2013.

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Warunkiem sine qua non racjonalnego zastosowania technologii informacyjnych w edukacji, poza jasno sprecyzowanym celem tego zastosowania, jest empiria dowiadczalne sprawdzenie proporcji zyskw i strat wdraania maszyn do edukacji modych ludzi. Ostatnie miesice powicone s w Polsce debacie, eksperymentom i znacznym inwestycjom dotyczcym tak zwanej e-ksiki/e-podrcznika/e-booka, ktra jest przedmiotem niniejszej ekspertyzy. W debacie dotyczcej e-ksiki pominito problem ergonomii pracy z e-podrcznikiem na rnych poziomach edukacyjnych. Zwaywszy na to, i powinna ona wraz z innymi ograniczeniami swobodnego stosowania IT, by jednym z fundamentalnych uwarunkowa: zaplanowania waciwej konstrukcji e-podrcznikw ich rozwiza technicznych, opracowania stosownych metod korzystania z e-podrcznikw, przyjcia zaoe funkcjonalnych e-ksiki - treci i procedur/metod wykorzystania treci/treci e-learningowych przez uytkownikw (uczniw i nauczycieli). Owe uwarunkowania sygnalizuj niej przytoczone wyniki bada wasnych oraz zaczerpnitych z literatury przedmiotu.

1. Aktualne trendy dotyczce uytkowania nowych technologii informacyjnokomunikacyjnych przez dzieci i modzie

1.1.

Uwarunkowania

Wykonujc ekspertyz w zakresie ergonomii pracy z e-podrcznikiem konieczne jest

5
Strona

przyjcie celu jaki ma by osignity w ramach inicjatywy/projektu jego budowy Cyfrowa Szkoa (Projekt). Warto uzupeni podany w biuletynie E-nauczyciel w programie Cyfrowa Szkoa cel mwicy o przyzwyczajaniu uczniw do korzystania z elektronicznych
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

materiaw edukacyjnych o cele merytoryczne procesu dydaktycznego. Ponadto wydaje si, e uznanie tego, i zaopatrzenie szk w niezbdn infrastruktur w zakresie TIK czyli nowoczesnych pomocy dydaktycznych8 nie powinno by uznane jako zadanie pierwszoplanowe Projektu.

1.2.

Infrastruktura

Od stuleci, na kadym etapie edukacji z powodzeniem wykorzystywana jest ksika, w ktrej zawarto materia nauczania przedstawiony za pomoc tekstw, ilustracji, schematw. Ksika niezmiennie pozostaje supermobilnym/ergonomicznym nonikiem informacji. Ma ustalone zasady konstrukcji, jest doskonaym nonikiem informacji, pobudza wyobrani, pielgnuje kreatywno czytelnika i praktycznie, poza zmczeniem oczu, pozostaje obojtna dla zdrowia jej uytkownika. Imponujcy potencja IT pozwoli na przebudow ksiki drukowanej - wzbogacenie o multimedia.

Atrakcyjno podrcznika multimedialnego doceniono w uchwale Rady Ministrw (Uchwaa)9, w ktrej stwierdzono: Obecnie do uytku szkolnego dopuszczony jest jeden podrcznik multimedialny i 8 podrcznikw w formie e-bookw przeznaczonych do nauczania na II etapie edukacyjnym, natomiast objtych procedur dopuszczenia do uytku szkolnego jest kolejnych 11 e-bookw.. Poza merytorycznymi konsekwencjami tego przedsiwzicia, trudna do wyjanienia jest przyjta w dokumencie pastwowym terminologia e-book, wskazujca wiksz wag jzyka angielskiego nad polskim. Wydaje si, e nie atwo jest uzasadni brak stosowania okrelenia e -ksika, podobnie jak oczywiste jest uywanie w Polsce sowa e-gazeta, a nie e-newspaper. Uchwaa stanowi, i pomocami dydaktycznymi, ktrych kupno bdzie finansowane przez organy s przenone komputery - zasadnicza skadowa infrastruktury przedsiwzicia Strona

6
8 9

Cyfrowa Szkoa, biuletyn MEN, brak daty publikacji. Zacznik do uchway nr 40/2012, Rady Ministrw z dnia 3 kwietnia 2012 r.
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Cyfrowa Szkoa. Przewiduje si ich wykorzystanie, przez uczniw klas IV VI (10 12 lat) w szkole i w domu. W Uchwale stwierdzono, i komputery przejm rol podrcznika, encyklopedii i bd miay zastosowanie do wszystkich (poszczeglnych) przedmiotw. Kwestionujc powysze stwierdzenia, a szczeglnie nierealne wyzwanie do zamiany podrcznikw na komputery, wydaje si, i infrastruktura powinna by pochodn celw merytorycznych analizowanego przedsiwzicia. Dla potrzeb ekspertyzy przyjto, nastpujce grupy celw: 1. Zwikszenie efektywnoci edukacji oraz zrwnanie szans edukacyjnych. 2. Troska o zdrowie uczniw korzystajcych z komputerw w procesie nauki, w tym istotny problem logistyczny, waga/gabaryty materiaw drukowanych alternatywnych do e-ksiki i innych elektronicznych pomocy naukowych. 3. Materiay dydaktyczne w postaci cyfrowej, ktrych konstrukcja/noniki nie moe wyklucza zamiennego stosowania tradycyjnych drukowanych materiaw i naraa dzieci na ponad akceptowaln (cile okrelon) utrat zdrowia podczas ich wykorzystywania oraz nie moe wyklucza moliwoci wykorzystania tych materiaw przez dzieci niepenosprawne (w cile okrelonym stopniu niepenosprawnoci). 4. Uzupenienie wiedzy/kompetencji uczniw, nauczycieli i rodzicw w zakresie wiadomoci zagroe jakie niesie sob zastosowanie IT w edukacji oraz poprawnego, ze wzgldu na zdrowie i oczekiwane efekty, wykorzystania technologii informacyjnych w szkole. 5. Uzasadniony merytorycznie wybr organizacyjnych i technologicznych rozwiza zastosowanego w Projekcie sprztu (stosowne ekspertyzy) i oprogramowania komputerowego (stosowne ekspertyzy). Strona

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

6. Cige doskonalenie przyjtych rozwiza wszystkich grup celw poprzez monitorowane i badanie przebiegu wszystkich zabiegw zwizanych z realizacj idei Cyfrowa Szkoa. Wyrnione powyej grupy celw mog by dopiero, wart uzupenienia czci wskazwek doboru wykorzystywanej infrastruktury (sprzt i oprogramowanie). Wanym elementem dokumentw rdowych dostarczonych przez ORE, szczeglnie w Biuletynie Cyfrowa Szkoa, jest zwrcenie uwagi na krystalizujc si dopiero interpretacj pojcia e-podrcznik jego funkcji i formy. W opinii przedstawicieli ORE jest ono aktualnie opracowywane w ramach specjalistycznych ekspertyz. W biuletynie przyjto istnienie treci i obudow. Ma ona w sobie zawiera form CMSa z interfejsem uytkownika rozwoju i administratora. atwych w Wskazuje to dla na wany kierunek materiaw perspektywicznego uytkowaniu, twrcw

dydaktycznych, narzdzi do ich budowy i zmian treci oraz formy. Istnieje uznane w literaturze zaoenie, i e-ksika jest cyfrow kopi wersji drukowanej, ktra jest dostpna za porednictwem elektronicznego ekranu. Spotykane jest take pojcie e-textbook, ktre podkrela cisy zwizek wersji drukowanej z elektroniczn 10. Do tego celu stosuje si wiele formatw (m.in. txt, PDF, epub)11. W przywoywanych dokumentach ORE w odniesieniu do Cyfrowej Szkoy, rozszerzono pojcie ksiki drukowanej o zawarto multimedialn.

10

Amanda J. Rockinson- Szapkiw, Jennifer Courduff, Kimberly Carter, David Bennett, Electronic versus traditional print textbooks: A comparison study on the influence of university students' learning , Computers & Education Volume 63, April 2013, Pages 259266. 11 Del Siegle, Embracing e-Books, Increasing Students Motivation to Read and Write, Gifted Child Today. 04/01/2012, DOI: 10.1177/1076217511436089, Vol. 35 Issue 2, p137-143.
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Strona

Dla celw niniejszej ekspertyzy, przyjto, i multimedia s to nastpujce formy informacji: tekst, grafika, obraz, dwik i wideo12. Ponadto przyjto, i e-podrcznik jest narzdziem udostpniajcym biernie (jednokierunkowo) i interaktywnie treci nauczania cznie z wiczeniami oraz umoliwiajcy ocen/samoocen pracy uytkownika-ucznia. W zwizku z powyszym, na potrzeby niniejszej ekspertyzy, podobnie jak to przedstawiono w biuletynie Podrczniki elektroniczne (Typologia dostpnych e-podrcznikw) ucilajc pojcie e-podrcznika, przyjmujc kryterium: technologia prezentacji multimediw, przyjto trzy klasy e-podrcznikw: 1. Aktywny e-podrcznik. Pozwalajcy prezentowa materiay multimedialne, wcznie z materiaami wideo - obrazy ruchome, podprogowe odwieanie obrazu, obraz jest rdem wiata oraz dwiku. 2. Pasywny/statyczny e-podrcznik. Umoliwiajcy prezentacje materiaw multimedialnych bez wideo - obrazy statyczne, wiato odbite (e-ink) plus dwik. 3. Hybryda. Jeszcze nie istniejcy podrcznik wykorzystujcy technologie pasywnego ekranu pozwalajcego prezentowa materiay multimedialne. W kadej z tych klas, ze wzgldu na sposb wykorzystania e-podrcznika, wyrniono nastpujce kategorie e-podrcznika: 1. Pomoc dydaktyczna do samodzielnego, bez pracy nauczyciela, zdobywania wiedzy (w szkole i w domu) z pomoc komputera. 2. Pomoc dydaktyczna wspomagajca proces zdobywania wiedzy jako niezbdne uzupenienie tego procesu, 3. Pomoc dydaktyczna jako alternatywne, nie konieczne/moliwe do pominicia, wspomaganie procesu zdobywania wiedzy.

Strona

9
12

Gogoek W., Komunikacja Sieciowa Uwarunkowania, kategorie i paradoksy, Wydawnictwo ASPRA, Warszawa 2010, s. 21.
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Kolejnym,

trzecim,

po

technologii,

sposobie

wykorzystania,

podziaem

typw

e-podrcznika jest jego uniwersalno ze wzgldu na materiay: zakres treci i moliwoci ich modyfikacji. Idzie tu o wachlarz podrcznikw od e-podrcznikw bdcych kopi wersji drukowanej do elastycznego narzdzia umoliwiajcego swobodn modyfikacj jego treci i zmiany scenariusza ich udostpniania. Wykorzystujc do tego celu powszechnie stosowane, wspomniane wczeniej, narzdzia klasy CMS. Nastpnym krokiem, w tak rozumianym procesie doskonalenia funkcji e -podrcznika, warto przewidzie uzupenienie jego funkcji o technologi komputerowego wspomagania nauczania idzie tu m.in. o zastosowanie mechanizmw kontroli postpw pracy ucznia, szeroko rozumian personalizacj (od dostosowywania formy informacji do uwzgldniania cech osobowoci i aktualnego stanu psychofizyczn ego ucznia) oraz wprowadzanie nowoczesnych urzdze wejcia/wyjcia rozpoznawanie gestw, mimiki, emocji w procesie spersonalizowanej wsppracy ucze -maszyna. Zwaywszy na kosztowny proces przygotowywania treci dydaktycznych, procedur ich prezentacji, konieczne jest dbanie o ich uniwersalno uniezalenienie od platformy sprztowo programowej, o czym napisano w biuletynie Podrczniki elektroniczne. Stanowi to nadzwyczaj wane kryterium doboru technologii w kontekcie wyboru komputerw gwarantujcych jak najmniejszy szkodliwy wpyw na stan zdrowia uczniw. Jednoczenie stanowi to istotn przesank izolacji idei doskonalenia edukacji od celw biznesowych producentw sprztu IT i oprogramowania. W kontekcie doboru sprztu teleinformatycznego, wany jest profesjonalizm oceny wybieranych do wspomagania edukacji narzdzi teleinformatycznych. Wskazuje na to kreowana przez producentw i dostawcw oraz firmy telekomunikacyjne moda na te urzdzenia. Ostatnio jaskrawym przykadem tego s mao funkcjonaln e tablety.

Strona

10

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

W rodowisku nastolatkw nie wypada nie mie takiego urzdzenia, a rodzice zwodzeni s moliwociami, zastosowaniami, przydatnoci.13. Problem ten, zosta wyranie uwypuklony we wprowadzajcym referacie wiatowej konferencji powiconej zastosowaniom komputerw w edukacji14. Autor tego referatu John E. Davies15, jednoznacznie wskaza na wag obecnych i przewidywanych finansowych zyskw wynikajcych ze sprzeday sprztu IT dla szk gwnie do krajw o mniejszym wykorzystaniu IT, a nie korzyci merytorycznych w zakresie wspomagania nauczania. Referent podkreli, i eksperymenty w tym zakresie zastosowanie IT do edukacji prowadzone s, przez firm Intel, tylko w sabiej rozwinitych krajach wiata (m.in. Ekwador, Wietnam, Turcja). O podob nych eksperymentach w USA Prelegent nie wspomnia. Pytany o jakiekolwiek badania wpywu szkodliwoci masowo darowanego i sprzedawanego sprztu komputerowego do szk na zdrowie uczniw, nie wymieni adnej opinii. Podobnie nie przedstawi uzasadnienia wyboru krajw, w ktrych s przeprowadzane owe eksperymenty. W kontekcie dowiadcze amerykaskich autor ekspertyzy przeprowadzi indywidualne wywiady z uczestnikami konferencji, gwnie majcych dowiadczenie na rynku USA. Wskazuj one na szczegln trosk tamtejszych wadz, zwizanych z edukacj, o unikanie odpowiedzialnoci prawnej, za ewentualne udowodnienie uszczerbku zdrowia dzieci nakanianych do intensywnego wykorzystywania komputerw podczas edukacji szkolnej lub udowodnienia braku efektw inwestycji ponoszonych na edukacyjne zastosowania komputerw. Jednym z precedensw w podobnej sprawie byo zmuszenie firmy Walta Disneya do zwrotw za zakupione gry edukacyjne Baby Einstein16.

11
Strona

13 14

Peter Wayner, tum. oprac. Robert Szyszka, Ciemna strona Internetu, PC World, sierpie 2013, s. 77. 10th IFIP World Conference on Computers in Education: WCCE 2013, Torun, Poland, July 2-5, 2013. 15 Vice president of the Sales and Marketing Group and general manager of the Intel World Ahead Program. 16 Amar Lewin, No Einstein in Your Crib? Get a Refund Published, NYT, October 23, 2009.

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

W uzupenieniu typologii e-podrcznikw naley podkreli rnic ich konstrukcji ze wzgldu na stan zdrowia uczniw. M.in. kwestia rozmiaru ekranu, generowanego promieniowania wietlnego i elektromagnetycznego, interfejsu sprztowego

i programowego, specjalistycznego oprogramowania. Wiele gromadzonych na stronie www.ewg.org publikacji w peni potwierdza rosnce ryzyko utraty zdrowia spowodowane korzystaniem z urzdze elektronicznych, szczeglnie przez dzieci. W Propozycji autorskiego modelu e-podrcznika zawartej w biuletynie Podrcznik celowe wydaje si wprowadzi kilka uzupenie. W szczeglnoci: funkcj oceny postpw/kontroli pracy ucznia, wiksz autonomi maszyn we wsppracy z uczniem. Wyrnione komponenty podrcznika wymagaj rewizji - trudno wskaza, wspomnian wczeniej, rnic np. midzy filmem i wideo, traktowanie symulacji i gier jako oddzielnego komponentu od multimediw. Ponadto uznanie przedstawionej koncepcji e-podrcznika za wzorcowe wymaga uzupenie, gwnie opartych na badaniach empirycznych. W biuletynie Podrczniki elektroniczne jednoznacznie wskazano Aktywny e-podrcznik, jako jedyny moliwy speniajcy kryteria oceny koncepcji e -podrcznika. To stanowcze sformuowanie (koncepcja) potwierdza, wczeniej sygnalizowany problem braku ostatecznej wersji definicji e-podrcznika - oczekiwanych funkcji tego narzdzia oraz obowizujcych kryteriw tej oceny. Wydaje si, i przyjcie opracowywanej jeszcze ostatecznej wersji definicji e-podrcznika upowani do tego by wskaza jaki (pasywny, aktywny?) bdzie spenia opracowane kryteria.

1.3.

Metodyka nauczania

12
Strona

Zwaywszy na szczeglnie wan metodyk nauczania w odniesieniu do konstrukcji e-ksiki, konieczne jest, co pozostaje poza zakresem ekspertyzy, zdefiniowanie poprawy efektw uczenia si uczniw. (E-nauczyciel). W pojemnym pojciu efekty nauczania

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

mieszcz si m.in. oczekiwania osignicia, dowizanych do metodyki, wszystkich celw takich jak np. intensywno zdobywania wiedzy, atrakcyjno, czas, emocjonalne angaowanie ucznia oraz sposb realizacji tych celw indywidualizacja, praca zespoowa, metoda projektw. Badania nad tym problemem - zdefiniowania efektw uczenia - wydaje si by wanym, trudnym ale niezbdnym wyzwaniem badawczym nad doskonaleniem Projektu.

2. Wyniki analizy bada (wywiad pogbiony i ankieta) przeprowadzonych wrd nauczycieli pracujcych z uczniami od klas pierwszych do szk ponadgimnazjalnych

W ramach ekspertyzy przeprowadzono cykl wywiadw pogbionych z nauczycielami oraz sonda opinii w formie ankiety - na temat wyrnionych problemw powizanych z projektem wdraana e-podrcznika. Wyniki wywiadw pogbionych z nauczycielami wskazay brak ich wiedzy o tym czym jest e-podrcznik. Wyrazili tylko przekonanie, i jest to narzdzie majce zwizek z komputerami. Oczekiwania nauczycieli obejmuj szeroki wachlarz pr zeznaczenia tego narzdzia, w szczeglnoci: rdo treci multimedialnych, interaktywno, indywidualizacja (byy gosy o prowadzeniu lekcji w jednej klasie jednoczenie przez dwch nauczycieli z wykorzystaniem e-podrcznika), nauka na odlego, uzupenienie drukowanego podrcznika, pomoc w odrabianiu pracy domowej, ciga kontrola pracy kadego ucznia. W rd badanej grupy nauczycieli istnieje oczekiwanie wirtualnego, nierealnego do osignicia w najbliszym czasie, tworu. Potwierdza to konieczno

13
Strona

jednoznacznego okrelenia czym ma by obecnie i w przyszoci e-podrcznik (funkcje, treci) - do czego w jaki sposb ma by wykorzystywany.

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Nauczyciele byli zgodni co do braku moliwoci utrzymania, konserwacji indywidualnych komputerw uczniw przez szko.

2.1. Wyniki bada ankietowych Podobne rezultaty uzyskano z analizy ankiet wypenionych przez 120 nauczycieli (z Warszawy i regionu radomskiego) klas I-III; IV-VI, gimnazjum i szk ponadgimnazjalnych ze rednim staem pracy nauczycielskiej 14,3 lat. Generalnie wrd nauczycieli istnieje wysoka ocena, graniczca z fascynacj, celowoci wykorzystania komputerw na lekcjach gwnie indywidualnych komputerw. Jednoczenie podobnie du warto oceny przypisano obawom o utrat zdrowia uczniw w wyniku stosowania komputerw w procesie nauczania. Jednak znacznie bardziej przydatne podczas lekcji, od indywidualnych komputerw, s zdaniem nauczycieli: rzutnik i tablica interaktywna. Oczekiwania te nie s priorytetowe niewielu nauczycieli dostrzega zaniedbania w usprztowieniu klas. Nauczyciele bardzo nisko oceniaj swoje przygotowanie do korzystania z e -podrcznikw, znacznie lepiej do korzystania z komputerw. Ocena ta, uwiarygodniana wieloma bezporednimi wywiadami z nauczycielami w rnych rodowiskach (take wiejskich) przeprowadzonymi przez autora ekspertyzy, rni si od wynikw bada sygnowanych przez MEN17. Wskazuje to na celowo przeprowadzenia kolejnych szczegowych, reprezentatywnych bada w tym zakresie. Stanowi one bd cenn wskazwk co d o zakresu oraz intensywnoci planowanych przez ORE szkole w tym zakresie. Zdaniem nauczycieli, szkoy nie s przegotowane do poprawnej konserwacji sprztu IT.

14
Strona

17

E-podrczniki i Cyfrowa szkoa" - wyniki ankiety, http://www.men.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=3971%3Ae-podrczniki-i-cyfrowaszkoaq-wyniki-ankiety&catid=97%3Aksztacenie-i-kadra-edukacja-informatyczna-i-medialnadefault&Itemid=134 [lipiec 2013].

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Nauczyciele wskazuj rnic intensywnoci potencjalnego korzystania z komputerw w szkole i domu (niewiele mniej intensywnie) nie wykluczajc takiej koniecznoci. W konsekwencji godz si na spdzanie kolejnych godzin (w domu) przez ucznia przed ekranem komputera. Sugerowane (rednia) przez nauczycieli liczby godzin nauki wspomaganej komputerami (w Uchwale podano 9 tygodniowo); to: w klasach I-III: 5,5 godz./miesic (tj. ok. 1,5, godz./tydzie, cztery razy mniej od propozycji zawartej w Uchwale); w klasach od IV do gimnazjum: 7,7 godz./miesic; w szkoach ponadgimnazialnych: 21,1godz./miesic. Wartoci te wyranie wskazuj na dostrzeganie uwarunkowa wiekowych intensywnoci korzystania przez uczniw z IT. Nauczyciele generalnie nie zauwaaj problemw zdrowotnych bdcych wynikiem korzystania z komputerw przez uczniw. Wszyscy pytani oczekuj uzupenienia, minimum 6 miesicy, wyksztacenia w zakresie IT, szczeglnie w odniesieniu do komputerowego wspomagania nauczania. Jako podstawowe oczekiwania, technologicznej pomocy, nauczyciele wymieniaj tablice interaktywne i dostp do internetu.

2.2. Opinie profesorskie W ramach prac na ekspertyz przeprowadzono wywiad z kilkoma uznanymi autorytetami w dziedzinie zastosowa komputerw w procesie nauczania, a w szczeglnoci z prof. dr. hab. Stanisawem Juszczykiem, prof. dr. hab. Januszem Morbitzerem i prof. dr. hab. Bronisawem Siemieniecki. Zdaniem Profesorw plany komputeryzacji procesu nauczania w ramach programu Cyfrowa Szkoa nie powinny by zbyt pochopnie wprowadzane do obligatoryjnego wspomagania nauczania. Rozwizanie to naley zweryfikowa badaniami empirycznymi umoliwiajcymi dokonanie jednoznacznego bilansu korzyci i kosztw,

Strona

15

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

w tym utraty zdrowia uczniw. Bezwzgldnie naley wykluczy ryzyko przewagi strat nad korzyciami pyncymi z wdraania przyjtej wersji e-ksiek. Opinie uzyskane w wywiadzie z prof. S. Juszczykiem mona uszeregowa wedug nastpujcych zagadnie: 1. Wedug bada diagnostycznych przeprowadzonych przez kierowany przeze mnie zesp opinie nauczycieli na temat wykorzystania e -podrcznikw s zrnicowane w zalenoci od poziomu ksztacenia. Najbardziej wstrzemiliwi s nauczyciele wczesnoszkolni, jakkolwiek w regionie lskim wprowadza si przez kuratoria w wybranych klasach I-III w szkoach podstawowych tzw. multibooki, czyli przenone, lekkie komputery, wyposaone w oprogramowanie edukacyjne: materiay dydaktyczne do wicze, teksty, obrazy, grafiki, gry i zabawy dydaktyczne, wykorzystujce rne metody uczenia si pod opieka nauczyciela. W obecnej chwili prowadzony jest naturalny eksperyment pedagogiczny w klasach I , w trakcie ktrego weryfikowana bdzie skuteczno uycia multibooka w trakcie procesu nauki pisania i czytania. Uczniowie bd obserwowani w trakcie korzystania z multibooka oraz analizowane bd wytwory ich pracy. Diagnozowane bd take umiejtnoci nauczycieli w zakresie wykorzystania nowych technologii w edukacji a take opinie rodzicw i dyrektorw szk. Takie badania powinny mie charakter powszechny, gdy po procesie wprowadzania masowego komputerw do szk, a take multibookw obecnie obserwujemy wprowadzanie e-podrcznikw. 2. Przed zaplanowaniem eksperymentu prowadzilimy badania diagnostyczno wyjaniajce reprezentatywnej grupy kadry nauczycieli wczesnoszkolnych dotyczce ich przygotowania do pracy z multibookiem oraz diagnozowalimy ich wiedz i umiejtnoci z zakresu edukacji medialnej. Badaniom poddano take nauczycieli starszych klas, ktrzy korzystali z komputerw na swych lekcjach oraz tablicy interaktywnej. Przeprowadzono wywiady z dyrektorami szk na temat wykorzystania multibookw a nastpnie e-podrcznikw do szk.

Strona

16

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

3. Badaniom diagnostycznym poddano take opinie rodzicw uczniw biorcych udzia w naturalnym eksperymencie pedagogicznym na temat wykorzystania nowych technologii w procesie ksztacenia. 4. Powszechne wprowadzenie do szk e-podrcznikw jest przedsiwziciem wymagajcym przeprowadzenia podobnych bada: najpierw bada diagnostycznych, ktrym poddani powinni by dyrektorzy szk, nauczyciele oraz rodzice uczniw a take sami uczniowie. Poniewa tylko spjna postawa rodowiska szkolnego moe przyczyni si do efektywnego wdroenie e-podrcznikw do powszechnego uytku. 5. Jednak wczeniej naleaoby precyzyjnie pod wzgldem technologicznym i pedagogicznym zdefiniowa pojcie e-podrcznika, ustali jego funkcje i role w edukacji. Uzgodni jego struktur i zawarto merytoryczn treci, metodyk wykorzystania a jednoczenie na rnym poziomie dla ksztacenia, A osigane bada cele, na sytuacje prbach dydaktyczne, w ktrych powinien by uywany w sposb jak najbardziej efektywny, bezpieczny uczniw. takich reprezentatywnych cigle jest jeszcze mao. 6. Wana jest take wiedza nauczycieli z zakresu edukacji medialnej, a take prowadzenie dziaa majcych na celu pedagogizacj medialn rodzicw, aby w sposb waciwy mona byo ksztatowa wrd uczniw umiejtnoci pracy z e-podrcznikiem, zarwno w szkole, jak i w domu. 7. Kolejny krok to prowadzenie na szerok skal bada eksperymentalnych, dotyczcych okrelenia szeroko rozumianych skutkw korzystania przez uczniw z e-podrcznikw. Przecie e-podrcznik jest jednym z mediw dydaktycznych, ktry bdzie funkcjonowa w szkole rwnolegle wraz z innymi mediami prostymi i zoonymi, tworzc coraz bardziej rozbudowane instrumentarium medialne. Wnioski z takich bada powinny by wdraane do praktyki pedagogicznej. 8. Podsumowujc te krtkie rozwaania, mona stwierdzi, e wprowadzanie e-podrcznikw do edukacji powinno by poprzedzone stosownymi analizami teoretycznymi, merytorycznymi, metodycznymi, a take metodologicznymi,

Strona

17

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

a nastpnie badaniami diagnostycznymi, a w kocu eksperymentalnymi. Takie analizy i wnioski z bada powinny by publikowane w pracach dostpnych dla dyrektorw szk, metodykw, nauczycieli i rodzicw. Bowiem tylko wtedy wprowadzenie e-podrcznika do szk okae si sukcesem edukacyjnym.

W opinii profesora Janusza Morbitzera, w przedsiwziciu wprowadzenia e -podrcznikw do praktyki edukacyjnej naley uwzgldni nastpujce zagadnienia: 1. Wprowadzenie e-podrcznikw do praktyki edukacyjnej jako jeden z czterech elementw programu rzdowego Cyfrowa Szkoa jest zapewne kwesti czasu, naley zatem podj wszelkie moliwe racjonalne dziaania, zmierzajce do przygotowania do tego wdroenia wszystkich zainteresowanych stron (nauczycieli, uczniw, rodzicw). 2. Jeli program Cyfrowa Szkoa potraktowa jako istotny element reformy polskiej edukacji, to warto mie wiadomo, e o sukcesie wdraania dowolnej reformy decyduj dwa komponenty: techniczny i kulturowy (spoeczny). Ten pierwszy oznacza przygotowanie nauczycieli do technicznie i metodycznie poprawnego korzystania z e-podrcznikw. Komponent drugi to wewntrzne przekonanie nauczycieli do sensownoci wprowadzenia takiego rozwizania. W zasadzie polska szkoa nie jest przygotowana do wdroenia e -podrcznikw w zakresie adnego z wymienionych komponentw. Niezbdne jest zatem przeprowadzenie szkole nauczycieli, obejmujce powysze obydwa obszary (techniczny i spoeczny). 3. Zasadniczy problem polega na opracowaniu precyzyjnej, a zarazem prostej i zrozumiaej definicji e-podrcznika, gdy nauczyciele musz jednoznacznie wiedzie, jakiego nowego narzdzia bd uywa oraz jakie edukacyjne korzyci i zagroenia s z nim zwizane. Trzeba tu pamita sowa Neila Postmana (autora m.in. znakomitej ksiki Technopol. Triumf techniki nad kultur): Kada

Strona

18

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

technologia jest zarazem ciarem i bogosawiestwem; nie albo albo, lecz tym i tym jednoczenie. Pedagog zawsze musi kierowa si znan z medycyny maksym Primum non nocere. Oznacza to, e wdroenie e -podrcznikw powinny poprzedzi stosowne badania, dotyczce zarwno potencjalnych skutkw edukacyjnych, jak te zdrowotnych (obszar ergonomii) pracy z tym rodkiem. Te drugie powinny mie zdecydowany priorytet, gdy zdrowie uczniw jest wartoci nadrzdn. Uksztatowanie wrd nauczycieli wiadomoci braku zagroe zarwno zdrowotnych, jak i edukacyjnych jest warunkiem koniecznym zbudowania ich wewntrznego przekonania o celowoci wprowadzenia e -podrcznikw do praktyki edukacyjnej. 4. Pogodzenie potencjalnymi dwch sprzecznych i racji: niemonoci z tego odkadania wdroenia, wdroenia wymaga e-podrcznikw na odleg przyszo i konieczno przeprowadzenia bada nad korzyciami zagroeniami przygotowania odpowiedniej strategii i metodologii przeprowadzenia takich bada. 5. Wdraanie e-podrcznikw naley uczyni wanym elementem rozwoju edukacji medialnej w polskim szkolnictwie, a take elementem ksztatowania nowej kultury uczenia si. Nowa kultura uczenia si zakada cakowite odejcie od dominujcej obecnie edukacji transmisyjnej (nauczyciel jako gwne rdo informacji) na rzecz silnego wyeksponowania procesu uczenia si, a wic maksymalizacj aktywnoci uczniw i jednoczesne ograniczenie aktywnoci nauczycieli. 6. E-podrczniki naley wdraa w taki sposb, aby stay si narzdziem intelektualnego rozwoju modego pokolenia, a nie kolejnym rodkiem intelektualnego rozleniwienia (czego efektem jest dzi spoeczna plaga operacji kopiuj-wklej). Wymaga to uwzgldnienia nie tylko celw technicznych, ale take kulturowych, w tym aksjologicznych (odpowiedzialno ucznia za wasne ksztacenie).

Strona

19

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Zdaniem profesora B. Siemienieckiego, w szczeglnoci naley uwzgldni nastpujce zagadnienia: 1. Badania powinny wyprzedza wdroenie e-podrcznikw. Badania powinny dotyczy kompleksowego wprowadzenia e-podrcznikw tj.: sfery dydaktycznej (eksperyment pedagogiczny okrelajcy efektywno dydaktyczn), nauczycieli sfery oraz techniczno-organizacyjnej (obejmujcej ocen dyrektorw,

rodzicw nt. funkcjonowania e-podrcznika) oraz ocen skutkw zdrowotnych i wychowawczych (szczeglnie dotyczcych rozwoju sfery emocjonalnej np. samotnoci w sieci i rozwoju ucznia we wsppracy z innymi rwienikami). 2. Wprowadzenie edukacji medialnej jako poprzedzenie wprowadzenia e-podrcznika do szkoy. 3. Przed wprowadzeniem podrcznika powinno si doprowadzi do uporzdkowania treci przedmiotw i ich zakresu ze szczeglnym okreleniem co ucze powinien wiedzie, jak ksztatowa ucznia do wartoci, a take jakie treci powinny by zawarte w e-podrcznikach. Brak jasnego okrelenia tych obszarw bdzie skutkowa powstaniem nikomu nie potrzebnych podrcznikw. 4. Stworzenie e-podrcznika wymaga wpasowania go do nowoczesnych metod ksztacenia. Nie moe on funkcjonowa jako niezaleny byt. Musi by czci caego systemu nie tylko technologicznego szkoy i szerzej edukacji.

2.3.

Wnioski wynikajce z bada wasnych w zakresie ergonomii pracy z e-podrcznikiem

Zasygnalizowane powyej fakty, powszechnie zauwaane dowiadczenia wskazuj, i IT (w tym komputery rnej skali miniaturyzacji, oprogramowanie oraz internet)

20
Strona

to niedostpne wczeniej w historii wiata rdo wiedzy, narzdzie do komunikacji, gromadzenia oraz obrbki informacji i uatwiajce kad aktywno intelektualn

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

czowieka. Technologie informacyjne stay si take naturalnym, atrakcyjnym narzdziem i zasobem (komunikacja, informacja i usugi) dla kadego ucznia tubylca spoeczestwa informacyjnego. W szczeglnoci due oczekiwania wizane s z korzyciami stosowania komputerw w edukacji uczniw niepenosprawnych ruchowo i z zaburzeniami wzroku oraz suchu. Warto jednak zwrci uwag na to, czy owa, uzasadniona dotychczasowymi dowiadczeniami, fascynacja moliwociami zastosowa IT nie jest okupiona zagroeniem zaniedba, ktrych konsekwencje nie zostay dostatecznie trafnie przewidziane? Idzie tu o szkodliwo technologii przekazu treci nauczania uczniom z wykorzystaniem potencjau komputerw (maszyn). Czy nie zapomniano o uniwersalnej zasadzie primum non nocere?

3. Zdrowie ucznia Komputer, gwnie z powodu potencjau informacyjno-usugowego internetu, jest powszechnie wykorzystywany w domu przez modych ludzi (por. rys. 1). Naturaln konsekwencj wprowadzenia podrcznika komputerowego jest wzrost dugoci czasu patrzenia przez dzieci na ekran komputerowy na co najmniej 9 godzinach zaj lekcyjnych w kadym tygodniu18. Podrcznik ten wymusza take jego wykorzystanie w ramach odrabiania pracy domowej. Pamitajc o tym, i w domach rodzice nie zawsze zapewniaj dzieciom odpowiednie warunki do prac y z komputerem i kontrol czasu spdzanego przed ekranami innych urzdze (gry komputerowe i ogldanie TV) modzi ludzie maj w sumie minimum siedem godzin dziennie kontaktu wzrokowego z monitorem komputera. Szacunek ten jest identyczny z wynikami bada Amerykaskiej Akademii

Strona

21
18

Op. cit.
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Pediatrycznej19. Warto podkreli, i e-podrcznik stwarza, wart do wykorzystania, szans na to by modzi ludzie chocia cz tego czasu powic na prac z materiaami edukacyjnymi, ktre nie tylko bd suyy do nauki, ale bd dobr zabaw. Uchwaa przewiduje nastpujce, bliej niesprecyzowane, efekty realizacji programu: kompetencje, motywacja, indywidualizacja, satysfakcja, pienidze. Ten sam dokument zakada badania zwizane z wdraaniem e -podrcznika. Wspomnianym wczeniej zaniedbaniem jest pominicie problematyki zdrowia dzieci, ergonomii. Nie wspomniano o zdrowotnych skutkach wielogodzinnego korzystania z komputerw. Ponadto kosztem korzystania z e-ksiki jest drastyczne ograniczanie wyobrani modych ludzi, czynic z czytelnika biernego, odtwrczego odbiorc nadzwyczaj atrakcyjnego strumienia informacji.

Strona

22
19

Media and Children, American Academy of Pediatrics, http://www.aap.org/en-us/advocacy-andpolicy/aap-health-initiatives/Pages/Media-and-Children.aspx?nfstatus=401&nftoken=00000000-0000-00000000-000000000000&nfstatusdescription=ERROR%3a+No+local+token [sierpie 2013].

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rys. 1. Korzystanie z internetu wrd dzieci

rdo. Dominik Batorski, Diagnoza Spoeczna 2013, www.diagnoza.com, PAP, konferencja prasowa 26.06.2013.

Powszechnie

dostpne

wyniki

bada

dowodz

jednoznacznie,

korzystanie

z komputerw ponad dwie godziny dziennie jest szkodliwe dla dzieci. Zwiksza ryzyko problemw psychologicznych.20. Czas korzystania z monitora (take komputera) jest

23
Strona

mocno/istotnie zwizany z zespoem ryzykownych zachowa ( multiple risk behaviors 20

Page AS, Cooper AR, Griew P. Jago R., Childrens screen viewing is related to psychological difficulties irrespective of physical activity. Pediatrics. 2010 Nov;126(5).
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

MRB)21. Nie wzito pod uwag, e szkodliwo komputerowego promieniowania ( harmful effects of computer radiation) powoduje: przyspieszenie poczucia zmczenia, brak koncentracji, ble gowy, problemy psychologiczne (lk, depresja, bezsenno, zawroty gowy, zanik pamici), pogorszenie wzroku.

3.1. Wzrok Wzrok ludzki, bez wzgldu na wiek, dowiadczenia i okolicznoci przystosowany jest do odbierania wiata odbitego22. Ogldanie obrazu, ktry jest rdem wiata (ekrany ciekokrystaliczne LCD i plazmowe) stwarza zagroenie dla organizmu ludzkiego dla oczu23. Dotychczas tylko ekrany komputerowe emitujce wiato umoliwiaj wywietlanie materiaw wideo. Poza emisj wiata, jest to (ogldanie wideo) okupione czstym (podprogowym) odwieaniem ekranu z ruchomym obrazem, co nie pozostaje bez wpywu na wzrok uytkownika takich ekranw. Usiujc zmniejszy ten negatywny wpyw zasadne jest rozwaenie stosowania bardziej naturalnych, tym samym mniej szkodliwych dla oczu ekranw pasywnych, nie bdcych rdem wiata. Idzie tu o ekrany tzw. e -ink. Funkcjonaln wad (dla zdrowia oczu zalet) tych ekranw, ktrych widziany obraz jest efektem odbicia wiata, jest ich statyczno, wykluczajca wywietlanie materiaw wideo oczekiwanej atrakcyjnej skadowej multimedialnego e -podrcznika. Ponadto ekrany

21

Zesp ten tworz zmienne: palenie papierosw, naduywanie alkoholu, niezapinanie pasw bezpieczestwa, palenie marihuany, zaywanie narkotykw, niestosowanie prezerwatyw. V. Carson, W. Pickett, I. Janssen, Screen time and risk behaviors in 10- to 16-year-old Canadian youth, Preventive Medicine. Feb 2011. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20637224. [luty 2012]. 22 Goldsborough, Reid., Taking Care of Your Eyes at the Screen. Teacher Librarian. Oct 2012, Vol. 39 Issue 6, p60-60. 1p. 23 Kathleen Mitchell, Take Steps to Minimize Eye Strain from Computers and Smartphones, www.BusinessWest.com, October 8, 2012.
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Strona

24

pasywne maj mczcy may kontrast. Mimo to mona sdzi, co wskazuje literatura przedmiotu, i ekrany pasywne s mniej szkodliwe dla oczu24. Stanowi to istotn wskazwk dla konstrukcji materiaw oferowanych zawartych w e-podrcznikach. Powinny one by dedykowane na ekrany pasywne, bez materiaw wideo. Wniosek ten powinien by potwierdzony eksperymentalnie, co podkrelono we wnioskach ekspertyzy. W parze ze wskazanymi zagroeniami korzystania z maszyn id zmiany fizjologiczne modego organizmu. Panele LCD stwarzaj powane problemy dla zdrowia dzieci, zwaszcza zmczenie oczu. Oprcz wiata, ekrany s rwnie rdem szkodliwego promieniowania elektromagnetycznego. Dzieci s bardziej podatne na wynikajce z tego zagroenia ni doroli. Badania dowodz, i nawet krtkotrwaa praca z LCD prowadzi do osabienia akomodacji, a warstwa fotoreceptorw znaczco maleje25. Czytanie z ekranu take ma wpyw na postaw i powoduje zmczenie z powodu niewaciwej ergonomii 26. Dowiedziono, i patrzenie na ekran jest szkodliwe dla oczu powoduje krtkowzroczno,

24

Siegenthaler, Eva; Bochud, Yves; Bergamin, Per; Wurtz, Pascal. Reading on LCD vs e-Ink displays: effects on fatigue and visual strain. Ophthalmic & Physiological Optics. Sep2012, Vol. 32 Issue 5, p367-374. Wang, An-Hsiang; Hwang, Su-Lun; Kuo, Hui-Tzu, Effects of bending curvature and ambient illuminance on the visual performance of young and elderly participants using simulated electronic paper displays. Displays. Jan 2012, Vol. 33 Issue 1, p36-41. 6p. Kennedy, Dianne; Vredberg, Darold. CES 2011: Tablet Mania. Seybold Report: Analyzing Publishing Technologies. 1/24/2011, Vol. 11 Issue 2, p2-4. 3p. Rosenfield, Mark; Howarth, Peter A.; Sheedy, James E.; Crossland, Michael D. Vision and IT displays: a whole new visual world. Ophthalmic & Physiological Optics. Sep 2012, Vol. 32 Issue 5, p363-366. 4p. Wendell, Sarah, Romance in the Digital Age Almost as Sweet. Kirkus Reviews. 2/15/2011, Vol. 79 Issue 4, p254-255. 2p. Lee, Der-Song; Ko, Ya-Hsien; Shen, I-Hsuan; Chao, Chih-Yu. Effect of light source, ambient illumination, character size and interline spacing on visual performance and visual fatigue with electronic paper displays. Displays, Jan 2011, Vol. 32 Issue 1, p1-7. 7p. 25 Tomasz Pabin, Danuta Karczewicz, Wpyw pracy przy monitorach LCD na wybrane funkcje narzdu wzroku, Okulistyka, 4/2011. Mei-Ling Peng I inni, The Influence of Low-powered Family LED Lighting on Eyes in Mice Experimental Model, Life Science Journal, 2012;9(1). H. Jeong, A comparison of the influence of electronic books and paper books on reading comprehension, eye fatigue, and perception , Electronic Library, 2012, Vol. 30 Iss: 3, pp.390 408. http://www.emeraldinsight.com/journals.htm?articleid=17030577&show=pdf, [luty 2012]. 26 Chockalingam S., Illustrated eBooks vs. Hard Copy Books for Children, http://www.chillibreeze.com/articles_various/illustrated-eBooks-hard-copy-books-children-212.asp [XI. 2012].
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Strona

25

szczeglnie u dzieci i modych ludzi w wieku 6 -18 lat a do 30 roku ycia27. Ponadto badania dowiody istnienia prawidowoci nazwanej book effect papierowe ksiki umoliwiaj lepsze od e-ksiek czytanie ze zrozumieniem28. Modzie starsza akademicka w 90% wybiera jako podrcznik wersj drukowan29.

Rys. 4. Ilustracja wpywu LEDowego owietlenia na utrat fotoreceptorw

rdo: Mei-Ling Peng i inni, The Influence of Low-powered Family LED Lighting on Eyes in Mice Experimental Model, Life Science Journal, 2012;9(1).

Na kolejne niebezpieczestwa zbyt intensywnego korzystania z IT w szkole wskazuj badania opinii nauczycieli. Sygnalizuj one bardzo wyranie, i wspczesne cyfrowe technologie rozpraszaj i ograniczaj zdolno koncentracji (87%)30.

Rys. 4. Opinie nauczycieli o tym, czy dzisiejsze technologie cyfrowe tworz generacj atwo rozpraszajc si ze zdolnoci krtkiej koncentracji
27

Nathan Efron, Can looking at a computer screen affect your eyesight? 30/09/2010, http://www.abc.net.au/health/talkinghealth/factbuster/stories/2010/09/30/3025732.htm#.ULIH8YaIxn9 [XI.2012]. 28 H. Jeong, A comparison of the influence of electronic books and paper books on reading comprehension, eye fatigue, and perception, Electronic Library, 2012, Vol. 30 Iss: 3, pp.390 408. 29 Amanda op. cit. 30 Kristen Purcell i inni, How Teens Do Research in the Digital World, The Pew Research Center's Internet & American Life Project Online Survey of Teachers, November 1, 2012.
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Strona

26

pena zgoda

brak zgody

zgoda

cakowity brak zgody

rdo: K. Purcell i inni, How Teens Do Research in the Digital World, The Pew Research Center's Internet & American Life Project Online Survey of Teachers, November 1, 2012, s. 59. http://pewinternet.org/Reports/2012/Student-Research.aspx. [listopad 2012].

3.2. Sen Przewidujc powszechne korzystanie z komputerw w procesie nauki, take w domu, warto wskaza na dowiedziony negatywny wpyw wiata LEDowego (ekran monitora) na zasypianie. Stwierdzono, e korzystanie z urzdze elektronicznych pnym wieczorem moe spowodowa problemy ze snem. Ekrany z wasnym rdem wiata - powoduj spadek poziomu melatoniny, kontrolujcej biologiczny rytm ycia31.

3.3. Lordoza Wywiad z lekarzami wskazuje, e obserwowany jest istotny zwizek stanu zdrowia modych ludzi z liczb godzin spdzanych przy komputerze, gwnie: z niesienie lordozy szyjnej z kyfotycznym ustawieniem 90% modych ludzi32.

31

Amber Moore, Warning to Teens: Gadgets Can Disturb Your Sleep, Medical Daily, http://www.medicaldaily.com/archives/articles/reporter/amber-moore [22.VI.2013]. Mark Prigg, Using mobile phones and tablets before bed could be affecting your sleep, warn scientists - and they say teens are most at risk, 28 August 2012. http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-2194806/Using-mobile-phones-tabletsbed-affecting-sleep-warn-scientists.html. [ 22.VI.2013]. 32 Podczas wywiadw lekarze dodatkowo zwracali uwag na czsto rozpoznawane zespoy lkowe ekstremalne (w 80%) u 30. latkw.
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Strona

27

3.4. Kreatywno Lekcje z komputerem wpajaj wiksze zaufanie uczniw do maszyn, do sieci. Utwierdza je w tym autorytet nauczycieli w coraz wikszym stopniu wykorzystujcych IT w nauczaniu. Zaufanie to, najczciej wprost przenoszone na zachowania poza szko, powoduje bezkrytycyzm przyjmowania treci z sieci to czego nie ma w Googlach, nie istnieje. W efekcie kreowana jest prosta cieka do manipulacji modymi internautami, w tym np. cyberbulling (m.in. szerzenie treci nienawistnych, oczerniajcych). Wskazuje to na konieczno intensyfikacji prac nad edukacj medialn dzieci. Powinna ona poprzedzi upowszechnianie stosowania IT w nauczaniu33.

Zgodnie z treci Uchway, inicjatywa e-ksiki ma i w kierunku rozwijania kreatywnoci, umiejtnoci kooperacji oraz krytycznego mylenia, w tym wyszukiwania, oceny i twrczego wykorzystywania dostpnych rde wiedzy. Przecz temu dowiadczenia, a take wyniki bada m.in. okrelajcych si zwizku pomidzy tendencj do korzystania z gotowych rozwiza dostpnych w Sieci a kreatywnoci badanych osb. Uzyskane wyniki potwierdzaj znaczc korelacj (r=0,41; p<0,01) postawy odtwrczej studentw, zapewne niewiele rnicej si od dzieci, z ich samoocen bezkrytycznego korzystania z zasobw sieciowych. Wyrniajc okazaa si korelacja (0,45 ; p<0,01) samooceny intensywnoci korzystania z innych form komunikacji i zdobywania informacji za porednictwem Sieci (portale spoecznociowe, blogi) z miar odtwrczego zachowania zachowania algorytmicznego, ktre wyznaczane jest przez nastawienie kopiujce i reprodukcyjne badanego34.

28
Strona

33

Bronisaw Siemieniecki, O wysz jako ksztacenia informatycznego, [w:] Jan Grzesiak (Red.), Ewaluacja i innowacje w edukacji. Projektowanie poprawy jakoci ksztacenia, PWSZ w Koninie, Kalisz lesin, 6 8 maja 2013. 34 Gogoek W., Komunikacja Sieciowa Uwarunkowania, kategorie i paradoksy, Wydawnictwo ASPRA, Warszawa 2010, s. 266.
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

3.5. Autorytet nauczyciela vs. maszyna/sie Obserwuje si zmiany w modelu pracy z ksik - uczniowie zamiast czytania caego materiau, bdcego przedmiotem nauki, s usatysfakcjonowani uproszczeniami (fragmentacja) - bezporednim przechodzeniem do podsumowania. Przestaje by wany kontekst, subtelnoci penego wywodu zawartego podczas tradycyjnej lekcji. Wada ta, zapewne niesusznie, uznana jest w biuletynie jako zaleta skokowe poznawanie wiedzy. Jednoczenie zauwaono utrat autorytetu szkoy wobec potencjau informacyjnego sieci. Naturalny dotychczas kontakt midzyludzki z udziaem nauczyciela midzy mistrzem i uczniem - zostaje stopniowo gubiony. Uczcy si przejmuje od nauczyciela inicjatyw ksztatowania struktury wiedzy i umiejtnoci od podstaw (czsto lekcewaonych) do umiejtnoci zadawania pyta, do kreowania nowego. Jednoczenie sieciowe kompetencje nauczycieli staj w konfrontacji z zagroeniem bezkarnoci kopiuj/wklej.

Strona

29

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rys. 3. Deklaratywne rdo wiedzy [%].

rdo: Gogoek W., Komunikacja Sieciowa Uwarunkowania, kategorie i paradoksy , Wydawnictwo ASPRA, Warszawa 2010. Uzyskane wyniki bada wskazuj, i problem negatywnego wpywu na zachowania uczniw zwizanych z aktywnoci edukacyjn jest podobny dla uczniw od szkoy podstawowej do liceum wcznie.

3.6.

Ergonomia

Oceniajc moliwoci wykorzystania e-podrcznika w szkole konieczne wydaje si zwrcenie uwagi na inne, nie mniej wane od wymienionych wczeniej uwarunkowanie: wyposaenie stosowna, ergonomiczna, awka szkolna. Doceniajc dotychczasowe wysiki idce w tym kierunku - w niektrych szkoach s zorganizowane klasopracownie

30
Strona

z certyfikowanymi meblami, ktre dostosowuje si do wzrostu uczniw, coraz czciej dzieci siedz przy pojedynczych, regulowanych stolikach czy na regulowanych krzesach. W pracowniach komputerowych regulamin dokadnie mwi w jakiej odlegoci powinien
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

by ekran monitora, na jakiej wysokoci. Wydaje si jednak, i wobec oczekiwanych zastosowa e-podrcznikw, zasadne jest rozwaenie modyfikacji konstrukcji typowej awki szkolnej. W obecnej postaci wyklucza (gabaryty) jednoczesne korzystanie z komputera, zeszytu i ksiki. Zgodnie z zapisami biuletynu Cyfrowa Szkoa kady e-podrcznik powinien by: oparty na idei wolnych licencji, nieobowizkowy, (co warto uzupeni stwierdzeniem, i zawarte w nim treci bd take dostpne w tradycyjnych drukowanych podrcznikach. Idzie o wykluczenie koniecznoci korzystania z e-podrcznika, pozostawienie jego wyboru nauczycielowi, uczniowi i rodzicom), dostpny online i offline (warto podkreli moliwo wykorzystania potencjau cloud computingu, z podkreleniem bezpieczniejszego rozwizania prywatnej chmury), niezaleny od platformy sprztowej i systemowej. Wydaje si, e sformuowanie: narzdziem wyrwnywania szans edukacyjnych naley uzupeni o stwierdzenie: do czasu zdefiniowania rnic w tych szansach i udowodnionych eksperymentalnie moliwoci/sposobw ich zrwnywania. Problem zrwnywania szans domylnie z dziemi zdrowymi - wie si z kolejnym oczekiwaniem - rwne szanse dla niepenosprawnych uczniw. Wczeniej naley wskaza stopie/zakres niepenosprawnoci i potwierdzi eksperymentalnie moliwoci ich zrwnywania. Wskaza granice moliwoci/celowoci pracy nad zrwnywaniem. W tym przypadku niemoliwe jest egzekwowanie oczekiwania niezalenoci od platformy, np. ze wzgldu na gabaryty, wielko ekranu (ekran smartfona/tableta dla sabo widzcych uczniw?).

Strona

31

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Przyjte w biuletynie ograniczanie nawigacji do myszki, klawiatury i ekranu dotykowego jest znacznym uproszczeniem, wobec potencjau szerokiego wachlarza innych, szczeglnie wanych dla dzieci niepenosprawnych, urzdze do wprowadzania informacji (manipulatory, rozpoznawanie gestw, mowy, mimiki, emocji) oraz wyprowadzania, np. obrazw 3 D, ostatnio zapowiadane Google Glass czy high-tech Glass automatycznie korygujce wady wzroku i yczeniowe powikszanie obrazu35.

3.7.

Zagroenia

W kontekcie wymienionych w biuletynie Cyfrowa Szkoa korzyci ktre dadz e-podrczniki, konieczna jest identyfikacja moliwych zagroe (m.in. wczeniej sygnalizowane problemy zwizane ze zdrowiem uczniw bez wzgldu na wiek (6 -19 lat). Idzie tu o problemy z zakresu ergonomii - obligatoryjnego ilociowego wskazania ryzyka intensywnoci wystpowania zagroe zdrowotnych w zwizku z korzystaniem z e-podrcznika, z podaniem moliwego zagroenia, np. choroba oczu po roku korzystania z drukowanej ksiki i procent pogorszenia/poprawienia (?) wzroku, sylwetki (krgosup), zachowa emocjonalnych po roku korzystania z e -podrcznikw.

4. Prywatno. Bezpieczestwo informacji

Edukacja wspomagana przez IT, w tym zdalne korzystanie z zasobw edukacyjnych (w tym e-podrczniki), sieci spoecznociowe, a tym samym pozostawianie przez uczniw ladw swoich zachowa werbalnych i behawioralnych powinno zwrci uwag na kolejne, zwizane z intensywnym wykorzystywaniem IT, zagroenie.

Strona

32
35

David Pogue, High-Tech Eyeglasses, Not Made by Google, NYT, July 10, 2013.
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Wykorzystanie komputerw, z praktycznie niegraniczon dla uytkownikw pamici maszyn, umoliwia gromadzenie wszelkich innych, poza treciami nauczania, informa cji, np. zwizanych z rejestracj ich zachowa podczas pracy z komputerem. Idzie tu o dane opisujce uczniw, ktre mog by wykorzystywane do doskonalenia procesu nauczania wspomaganego przez maszyny (personalizacja) oraz zagroe zwizanych z utrat prywatnoci modych ludzi czy z niekontrolowan manipulacj uczniw36. Z drugiej strony wakim pozostaje problem bezpieczestwa zgromadzonych danych zwizanych z e-ksik. Idzie tu o sposb ich wykorzystywania, ochron przed ich przypadkow lub bdc wynikiem przestpstwa - utrat. Zagroenie to wymaga opracowania stosownej polityki bezpieczestwa37, szkolenia nauczycieli, uczniw i rodzicw w tym zakresie oraz stosowania odpowiednich zabezpiecze sprztowo-programowych.

5. Wnioski i wytyczne

Nauczyciel. Zwaywszy na przedmiot ekspertyzy rol/funkcje nauczyciela korzystajcego podczas lekcji z potencjau komputerw w opracowaniu pominito. Jednak naley zaznaczy, i fundamentalnym uwarunkowaniem wdroe IT do szk, poza dyrektywnym zarzdzaniem doskonalenia nauczycieli, konieczna jest rzetelna diagnoza kompetencji nauczycieli (losowa prba, zakres sprawdzianu sprecyzowany w E -nauczycielitp.). Dopiero po diagnozie kompetencji nauczycieli, ustaleniu sylwetki absolwenta nauczyciela, mona ustali zakres szkole zgodny z zatwierdzonymi do wykorzystania narzdziami IT i materiaami edukacyjnymi. W przedsiwziciu edukacji nauczycieli naley wyrni: cel, nakady, zyski (szybsza, atrakcyjniejsza nauka, mniej nauczycieli, wikszy zakres treci nauczania i inne).

33
Strona

36

Anthony G. Picciano, The Evolution of Big Data and Learning Analytics in American Higher Education, Journal of Asynchronous Learning Networks, Volume 16: Issue 3, p.18. 37 Childrens Online Privacy Protection Rule, Federal Register / Vol. 78, No. 12 / Thursday, January 17, 2013 / Rules and Regulations.
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Edukacja medialna uczniw. Wprowadzanie technologii informacyjnych do szk powinna poprzedzi edukacja medialna uczniw.

Eksperyment zdrowie ucznia. Konieczne jest przeduenie eksperymentu wdraania, wczeniej precyzyjnie ze zdefiniowanej, e-ksiki na cile wybranych narzdzi kierunkach badawczych badawczych wskazaniem metodologii, stosowanych

i oczekiwanych rezultatw w poczeniu z praktycznymi wdroeniami. Warunkujcym czynnikiem wprowadzania e-podrcznika powinny by badania ilociowe wskazujce ryzyko zagroenia zdrowia ucznia, informacje o moliwych efektach ubocznych e-podrcznikw (oczy, kreatywno, postawa, koncentracja, ekran pasywny vs, aktywny). Wyniki w procentach zagroenia. Podobnie jak w opisie lekarstw. Procentowe zagroenie zdrowia psychofizycznego ocenione na podstawie eksperymentw, bada lekarskich (psycholog, ortopeda, neurolog).

Zasoby, Big Data (BD). Korzystanie z IT w procesie edukacji modych ludzi stwarza warunki do gromadzenia cennych informacji o wszystkich zdarzenia ch towarzyszcych temu procesowi. Celowe jest gromadzenie wszystkich dostpnych informacji o pracy ucznia, nauczycieli, rodzicw, ktre s cyfrowo rejestrowane. Pozwoli to na korzystanie z narzdzi rafinacji Big Data dotyczcych zastosowa IT w szkole. W e fekcie uzyskane informacje wspomog ewaluacj dostarczonych materiaw, sposb ich udostpniania, precyzyjniejsz ocen pracy uczniw (czas wykorzystywania materiaw, rodzaje wykorzystywanych materiaw itp.)

Strona

34

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Bezpieczestwo/Zagroenia. polityki bezpieczestwa.

Zasoby

BD

obejmujce

informacje

uczniach,

nauczycielach i rodzicach, wymagaj ochrony, opracowania i egzekwowania stosownej

Logistyka

przedsiwzicia.

ekspertyzie

pominito

problematyk

logistyki

przedsiwzicia. Kwestii wasnoci komputerw, ich typu, wielkoci, konserwacji, szafki do adowania tabletw, opat licencyjnych, za: system operacyjny, wykorzystane oprogramowanie na terminalach/klientach i na serwerach udostpniajcych e -ksiki. Pominito problem zapewnienia moliwoci, przyjmujc brak kopii drukowanej podrcznika, odrabiania pracy domowej w przypadku awarii indywidualnego komputera ucznia.

Ergonomia. Podjcie prac nad poszukiwaniem, konstrukcj najmniej szkodliwego urzdzenia/ekranu do prezentacji obrazw statycznych (np. e -ink) i materiaw wideo (np. tablica interaktywna). Konstrukcja awki. Dobr odpowiedniej pozycji ucznia podczas korzystania z komputera38. Stworzenie przynajmniej dwch wersji tej samej e -ksiki na ekran pasywny i na ekran aktywny.

Biznes. Uniwersalno narzdzi uniezalenienie od platformy sprztowo programowej. Izolacja idei doskonalenia edukacji od celw biznesowych producentw sprztu IT i oprogramowania. Pomijajc wyjtek sprzt dla dzieci niepenosprawnych.

Strona

35
38

Christine; Young, Justin G.; Trudeau, Matthieu; Odell, Dan; Marinelli, Kim; Dennerlein, Jack T. Touchscreen tablet user configurations and case-supported tilt affect head and neck flexion angles. 2012, Vol. 41 Issue 1, p81-91. 11p.
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Podsumowanie

Immamentn skadow oczekiwanej interakcji ucze komputer jest ograniczanie kontaktu z innymi osobami, moliwoci dyskusji i widoku ekspresji argumentujcych. Czynniki te znakomicie uatwiaj zrozumienie materiau nauczania i przyczynienie si do wikszej kreatywnoci. Spdzanie czasu lekcyjnego przed ekranem monitora powoduje, e wiele wanych szczegw moe umkn naszej uwadze. Powoduje wyobcowanie i pniejsze kopoty w bezporednich relacjach.39. Zasygnalizowane dowiadczenia i wyniki bada wskazuj na to, i tylko w p rzypadku potwierdzenia milczcego zaoenia Uchway, e intensywna edukacja dzieci z wykorzystaniem komputerw: poprawi/nie pogorszy wzrok dzieciom, pozwoli utrzyma poprawn sylwetk, zwikszy ich koncentracj i kreatywno, powinno stanowi warunek do kontynuacji eksperymentu z e-ksik. W tym kontekcie naley pamita o tym, e technologia nie kreuje adnych rnic wynikajcych z inwestycji majcych na celu doskonalenie skutecznoci edukacji40.

Wydaje si, e na obecnym etapie krystalizowania ksztatu Projektu, naley rozway konieczno koncentracji na budowie materiaw wspomagajcych nauk, opracowaniu sposobw moderowania swobodnego, nieobowizkowego, korzystania przez uczniw z komputerw, zasobw sieciowych i na zwizanej z tym edukacji medialnej.

Konieczne jest skrupulatne wykorzystanie dotychczasowych dowiadcze konstrukcji e-ksiki. Wydaje si, i bd rdem cennych wskazwek w kreowaniu moderowanych

Strona

36
39 40

PeterWayner, op. cit. s. 79. S. Dutta, B Bilbao-Osorio (editors),The Global Information Technology Report 2012, World Economic Forum, s. 126. http://www3.weforum.org/docs/Global_IT_Report_2012.pdf. [luty, 2012], s. 139.
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

e-zasobw sieciowych, modyfikacji funkcji papierowego zeszytu, wskazania drg synergii e-ksiek z ksikami drukowanymi, zeszytu z klawiatur.

6. Rekomendacje do pracy z e-podrcznikami dla dzieci i modziey w rnym wieku (6-18 lat). Lipiec-sierpie 2013 r.

1. Zwaywszy na jeszcze brakujc jednoznaczn definicj pojcia e-podrcznik, przyjmujc przyjt w ekspertyzie klasyfikacj: technologia (e-podrcznik aktywny, pasywny, hybryda), sposoby wykorzystania przydatnoci (samodzielnie, z pomoc nauczyciela, wymienne z podrcznikiem drukowanym) oraz materiay niezbdne jest eksperymentalne wykazanie tak rozumianych form e-podrcznika. Eksperyment ten powinien zosta poprzedzony jednoznacznym zdefiniowaniem celu wprowadzania e-podrcznika do procesu nauczania. 2. Na potrzeby rekomendacji przyjto, i na cel procesu nauczania skadaj si trzy elementy: a. Doskonalenie skutecznoci edukacji rozumianej m.in. jako: szybsza, zindywidualizowana, atrakcyjniejsza nauka, wspomaganie/uzupenianie pracy nauczycieli, moliwo zwikszenia zakresu treci nauczania. b. Poprawa logistyki korzystania z pomocy dydaktycznych, w tym noszenia przez uczniw cikich podrcznikw drukowanych. c. Minimalizacja kosztw liczonych ryzykiem szeroko rozumianej utraty zdrowia przez uczniw oraz utrat prywatnoci. 3. Przyjmujc zarysowany obraz e-podrcznika, wczeniej podane wyniki bada, przed wykonaniem zalecanych bada eksperymentalnych, koniecznym uzupenieniem wiedzy w zakresie korzystania z narzdzi IT (w tym edukacja wprowadzania e -podrcznika do

37

medialna), na obecnym etapie rozwoju technologii informacyjnych (lipiec 2013 r.) i ich zwizku z nauczaniem, wskazane jest eksperymentalnie, w celach badawczych, wdraanie e-podrcznika speniajc nastpujce warunki:
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Strona

a. Pasywny/statyczny, do indywidualnego uytku, e-podrcznik (e-textbook). Umoliwiajcy prezentacje materiaw multimedialnych bez wideo (podprogowe drgania obrazu, wasne rdo wiata) tylko obrazy statyczne, wiato odbite (e-ink) plus dwik. Poza e-inkiem stosowanie tablic interaktywnych lub rzutnikw multimedialnych. b. Alternatywne, nie konieczne, moliwe do pominicia, komputer owe

wspomaganie procesu zdobywania wiedzy w szkole i w domu. c. Uniwersalno narzdzia (infrastruktury) uniezalenienie korzystania z e-podrcznika od platformy sprztowo programowej, z zachowaniem oczywistych rnic infrastruktury ze wzgldu na stan zdrowia/stopie niepenosprawnoci uczniw. d. Dla dzieci do lat 12 czas korzystania z ekranu komputera nie powinien przekracza 45 minut do 1,5 godziny w cigu dnia. Modzie starsza moe mie odpowiednio ten czas wyduony41. Dzieci do lat dwch powinny by cakowicie izolowane od urzdze wyposaonych w ekrany elektroniczne 42. 4. Tworzenie materiaw sieciowych do wspomagania, poprzez moderowanie, alternatywnego wspomagania nauki. 5. Uzupenienie oferty wasnych e-podrcznikw o wskazane (moderowanie) edukacyjne materiay dostpne w internecie, ktrych wykorzystanie umoliwia spenianie w/w ogranicze. Podsumowanie Zasygnalizowane dowiadczenia i wyniki bada wskazuj na celowo rozwaenia, poza korzyciami, ryzyka utraty zdrowia przez uczniw. Powinno ono by cile okrelone na wzr ulotek doczanych do lekarstw. Dotyczy to kwestii wpywu komputerowego przekazu informacji na wzrok, postaw, koncentracj, kreatywno i inne zagroenia
41 42

Strona

38

Media and Children, op. cit. Natasha Singer, Childrens Advocacy Group Faults Learning Apps for Babies , NYT, August 7, 2013.

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

zdrowotne modych ludzi z jednoczesnym podaniem potencjalnych korzyci stosowan ia e-podrcznika. wiadoma zgoda nauczycieli i rodzicw na podjcie takiego ryzyka (podanego ilociowo) powinna stanowi warunek do kontynuacji eksperymentu z e-ksik. W tym kontekcie naley pamita o tym, e dotychczas technologia nie kreuje adnych rnic wynikajcych z ponoszonych na ni inwestycji majcych na celu doskonalenie skutecznoci edukacji43. Wydaje si, i na obecnym poziomie dostpnych technologii i metod ich wykorzystania w edukacji szczeglnie bardzo modych ludzi (10-12 lat!), powinny by one wykorzystane gwnie w kreowaniu moderowanych edukacyjnych zasobw sieciowych, stopniowej modyfikacji funkcji papierowego zeszytu, wskazania przemylanych drg funkcjonalnej i technologicznej synergii e-ksiek z ksikami, zeszytu z klawiatur.

Strona

39
43

S. Dutta, B Bilbao-Osorio (editors),The Global Information Technology Report 2012, World Economic Forum, s. 126. http://www3.weforum.org/docs/Global_IT_Report_2012.pdf. [luty, 2012], s. 139.
Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego

Strona

40

Projekt wspfinansowany przez Uni Europejsk w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego