Biologizacja

BIOLOGIZACJA
WARUNKIEM ZDROWEGO RODOWISKA

I EKONOMICZNEGO ROLNICTWA
MATERIAY
POKONFERENCYJNE
Torun 2013
Redakcja
Stowarzyszenie EkosystEM-Dziedzictwo Natury
ul. Krakowskie Przedmiecie 66
00-950 Warszawa, woj. mazowieckie
www.dziedzictwonatury.pl
Opracowanie wydania:
Stanisaw Kolbusz
Koordynator wydania:
Bogusaw Hezler
Wsppraca redakcyjna:
Wiktoria Dugosz
Tumaczenia:
Gabriela Gacka
Karolina Gacka
Skad i korekta:
Marek Gacka
Projekt okadki:
Dominik Gacka
Publikacja dostpna na stronie:
www.dziedzictwonatury.pl
ISBN: 978-83-930046-9-0
Nakad: 1500 egzemplarzy
Tov:i,[o.vnic
)inic].:c .,vv.ni..o o..vIo : ini.]v,., Icvvncnv ovo.i.[v +:,vv
^v.:vI[o..[ico +o]c.v:.v )v]v..[oTono.[ico ov: :, ..v.iv {nvn.o.,n
+o]c.v:[ico Ivnvv.:v O.non, ovo.i.[v i o.ovv[i +ovnc] . Iovniv, Tovnv
)o:.o]v O.:v. +ic].[i.n 200201 : )v]o.c] ic.i O.:v. +ic].[i.n ov: vv2cv
+o]c.v:.v )v]v..[oTono.[ico.
Zv ..[v:.[i, on,.I, i nicv.v]. oo.o. vo ono., v:i,[v]cn, Tvni ^vIo:v.ic
+vc I,c[o Icvvncnv ovo.i.[v i ]c] ..Iv.o.ni., Tvni ^v,i Io.ic[ ov: Tvnv
),.:vvo.i oco.i +i.c:c.ovni.:.cnv c]ni[v +o]c.v:.v )v]v..[o Tono.[ico .
I:i,[v]cn, ..:,.[in :vvnv2o.vn,n . [:c.icnic ivci iooi:v.]i, :v v., nv :c.:
o.non, ovo.i.[v nvvvnco i c{c[,.nc .vv2vnic oioc.nnooii - nv]o..:co
nv:,v:iv iooi.:nco, [co noni[vni . o2,c.:nc ni[oovni:n,.
+{vn,, 2c v[ic ini.]v,.,, v:ivIvniv i vi[v.]c cvnic :,.:,niv] .i, vo :nivn,
.ivvono.i .oIc.:nc], v ,n .vn,n vo :v.no.vniv io2noovno.i.
o.v:,.:cnic 1[o.,.1^I:icv:i..o )vv,
Iovn+v.:v.v 201 .
BIOLOGIZACJA WARUNKIEM ZDROWEGO RODOWISKA
4
SPIS TRECI
Instytut Technologii Mikrobiologicznych, projekt i jego cele.......................................................................5
Gacka S., Kolbusz S., Wstp...............................................................................................................................6
Kolbusz S., wiadome rolnictwo midzy instynktem, wiedz i polityk.................................................7
Skubaa P., Czy rnorodno biologiczna i usugi rodowiskowe w glebie s zagroone?....................13
Correa M., Podstawy wiedzy o konsorcjach probiotycznych poytecznych mikroorganizmw........19
Correa M., Oczyszczanie jezior, rzek i ciekw wodnych.............................................................................26
Wereszczaka J., Biologizacja terenw miejskich szans zrwnowaonego rozwoju miast i aglomeracji..37
Bajkiewicz-Grabowska E., Czyste jeziora Pomorza......................................................................................45
Stanek R., Biologizacja sposb na dobrostan zwierzt i przyjazne rodowisko.....................................58
Huk W., Wrogowie wrogw pszcz poyteczne mikroorganizmy w przestrzeni ula.........................62
Stocka T., Poyteczne mikroorganizmy w szkkach lenych.....................................................................66
Kartus A., Zdrowe ryby w zdrowej wodzie probiotechnologia
w Orodku Zarybieniowo-Rybackim urawia........................................................................71
Jaglarz J., Kompostowanie materii organicznej w ogrodach przydomowych
z wykorzystaniem preparatw z poyteczn mikrofor............................................................74
Paca M., Segregacja odpadw, ktra ma sens..............................................................................................78
Kosakowski K., Probiotyczne mikroorganizmy w rolnictwie....................................................................80
Pieprzyk A., To si sowicie opaca biologizacja w wielkoobszarowym gospodarstwie........................88
Sowiski W., Naturalna yzno gleby...........................................................................................................90
Liedtke K. G., Liedtke J. B., Probiotechnologia w chowie zwierzt gospodarskich.................................97
Marczakiewicz J., Naturalne technologie w uprawie ziemniakw............................................................100
Serafnowicz M., Od chemii do ekologii - w trosce o zdrowie najbliszych...........................................106
Szembowski B., Probiotechnologia - zmiany na lepsze.............................................................................109
Dylewska I., Dom bez chemii........................................................................................................................113
Brunka M., Bioasekuracja w domu i w ogrodzie........................................................................................115
I EKONOMICZNEGO ROLNICTWA - MATERIAY POKONFERENCYJNE 2013
5
Gacka S., Projekty realizowane w Krgu ZDROWA ZIEMIA.................................................................117
Powaowski Sz., Podstawowe pojcia z zakresu mikrobiologii................................................................123
Wybrane pojcia i defnicje uyte w materiaach.......................................................................................132
INSTYTUT TECHNOLOGII MIKROBIOLOGICZNYCH

Cele projektu:
1. Budowa Instytutu Technologii Mikrobiologicznych ITM (Turecka Strefa Inwestycyjna):
czci biurowo-administracyjnej oraz laboratoriw (czna powierzchnia 922m).
2. Wyposaenie w nowoczesn aparatur badawcz dwch laboratoriw w ramach ITM (750m).
3. Wprowadzenie na rynek 8 innowacyjnych wyrobw, powstaych na bazie zakupionego
know-how i przeprowadzonych bada rozwojowych.
4. Zarejestrowanie 14 zgosze patentowych lub wzorw uytkowych / przemysowych w kraju.
5. Wyksztacenie wasnej kadry naukowej z zakresu probiotechnologii.
6. Gromadzenie wiedzy i budowanie wok idei biologizacji autorytetw naukowych.
7. Rozwj wsppracy z zagranicznymi parterami z zakresu biogospodarki.
8. Wzmocnienie struktury i potencjau w powizaniu o kolejnych kooperantw.
6

WSTP
Przekazujemy Pastwu publikacj o szczeglnym znaczeniu. Stanowi j zbir wybranych wyst-
pie konferencyjnych powiconych problematyce biologizacji rodowiska. To wanie biologizacja
daje szans przywrcenia w rolnictwie i w rodowisku rwnowagi i harmonii ycia. To ona decyduje
o zdolnoci gleby i zbiornikw wodnych do ich samoregeneracji i utrzymywania w stanie ycia
i penego zdrowia rolin, zwierzt i ludzi. Zapowiadany wybr tekstw to zapis wiedzy i dowiad-
cze polskich rolnikw, przedsibiorcw i przedstawicieli nauki z zakresu wdraania i stosowania
probiotechnologii.
Badania naukowe, wiatowe i polskie dowiadczenia prezentowane w trakcie cyklu konferencji
pt.: BIOLOGIZACJA ROLNICTWA organizowanych przez Stowarzyszenie EkosystEM-Dziedzictwo
Natury, potwierdzaj, e probiotechnologia oparta na konsorcjach poytecznych mikroorganizmw
jako skuteczny przykad biologizacji - suy rozwojowi biornorodnoci, witalizuje i chroni rodo-
wisko.
Jestemy przekonani, e stoimy u progu wielkich zdarze dla ktrych fundamentem jest
biologizacja. Nasze bogate dowiadczenia i dorobek przedstawicieli wielu rodowisk nauki, prezento-
wane na konferencjach, potwierdzaj, e kluczem dla nowoczesnego rolnictwa w zgodzie z natur s
naturalne technologie.
W trakcie cyklu konferencji organizowanych przy wsppracy z sejmikami wojewdzkimi, sa-
morzdami szczebla powiatowego i gminnego Polski, organizacjami spoecznymi, instytucjami pa-
stwa, wskazujemy przyczyny degradacji, ale rwnie jak:
- skutecznie zahamowa proces degradacji rodowiska i wyjaawiania gleb,
- rewitalizowa i oczyszcza zbiorniki wodne,
zadba o dobrostan rodowiska naturalnego, rwnie domu, ogrodu i dziaki,
budowa wsplnot mylenia i dziaania na rzecz uzdrowienia i bioasekuracji rodowiska glebo-
wego i wodnego, przez przywracanie procesw biologizacji wspieranych naturalnymi technologiami.
Jestemy gboko przekonani, e ta wiedza i wiadomo wprowadzania koniecznych zmian
w konwencjonalnych agrotechnologiach s waciw drog do trwaego i zrwnowaonego rozwoju
polskiego rolnictwa: zdrowego, efektywnego i nowoczesnego, ktre na europejskich i wiatowych ryn-
kach wyrnia si konkurencyjnoci oraz oryginaln mark i j wyjtkowym smakiem.
Sawomir Gacka i Stanisaw Kolbusz
7
Mgr in. Stanisaw Kolbusz

WIADOME ROLNICTWO MIDZY INSTYNKTEM, WIEDZ I POLITYK
Ju w staroytnoci greccy flozofowie poszukiwali analogii
midzy czowiekiem i otaczajcym go wiatem. Hipokrates,
Platon, flozofowie widzieli w czowieku kopi wiata, kosmicz-
nego adu. Tak powstaa koncepcja czowieka mikrokosmosu,
w ktrym organizm ludzki stanowi odzwierciedlenie kosmicz-
nego porzdku, by z nim nierozerwalnie zwizany i podpo-
rzdkowany zarwno jego zmianom jak i staym prawom.
W redniowieczu idea czowieka mikrokosmosu staa si fun-
damentaln koncepcj, wok ktrej zbudowano wczesny
wiatopogld. Ciao czowieka stanowio map, a czerpana
z niej wiedza czya element boski z ludzkim i kosmicznym.
Jak pisa Aron Guriewicz, rosyjski mediewista rwnie
redniowieczne katedry byy symbolem wszechwiata. Kate-
dra swoj konstrukcj miaa by we wszystkim podobna porzdkowi kosmicznemu; spojrzenie na jej
ukad wewntrzny, ksztat kopuy, otarz, nawy boczne miao da pene wyobraenie o budowie wiata.
Kady jej szczeg z osobna jak i rozplanowanie caoci pene byy symbolicznej wymowy. Modlcy si
w wityni podziwia pikno i harmoni boskiego stworzenia. Katedra stanowia mikrokosmos,
w ktrym kady element odzwierciedla zoono wszechwiata.
yjcy na przeomie XIX i XX wieku Rudolf Steiner twrca antropozofi i rolnictwa bio-
dynamicznego - twierdzi, e ycie ludzkie jest mikrokosmosem, w swoich wewntrznych proce-
sach poda za makrokosmosem i naladuje go. Dowodzi, e rwnie gospodarstwo rolne tworzy
swoisty mikrokosmos oparty na symbiozie rolin, zwierzt i czowieka. Jego zdaniem gospodar-
stwo dopiero wtedy bdzie najlepiej realizowa to, co jest jego istot i jego gwnym zadaniem,
gdy bdziemy je rozumie jako pewnego rodzaju indywidualno, jako indywidualno, ktra
ma wasne ycie gdy bdziemy je postrzega jako organizm rzeczywicie indywidualny, odrb-
ny zamknity. Istot rolnictwa biodynamicznego byo organizowanie takiego gospodarstwa, kt-
re stanowioby odrbny organizm, funkcjonujcy niezalenie od zewntrznych czynnikw eko-
nomicznych czy politycznych, oparty na prawach natury. Jego celem byo budowanie u ziemian
i chopw/rolnikw takich umiejtnoci, ktre wzmacniayby ich niezaleno rwnie ekonomiczn,
kulturow i ich rol spoeczn. Dzi najnowszy trend to: permakultura samonapdzajce si ekosys-
temy, gospodarstwa samowystarczalne, czy rolnictwo ekologiczne. W duych miastach europejskich
ekologia jest mod, nierzadko drogim snobizmem. wiat na przestrzeni wiekw zatoczy koo. No-
wych znacze nabieraj stare prawdy. Kiedy nienazwane zasady i umiejtnoci dzi podlegaj proce-
8
som technicyzacji i medykalizacji. Czy mona powiedzie, e rolnictwo nieodwracalnie zmienia si,
czy raczej powraca do prastarego porzdku opartego na prawach Natury?
Niepodwaalnym znakiem naszych czasw jest przenikanie si, pynno, brak granic pastwo-
wych i tych narodowych, ale rwnie spoecznych, kulturowych i ekonomicznych. W tym tyglu, uni-
wersalne wartoci przekraczaj dekady, a nawet cae epoki. wiat ma posta prometeuszow, co zna-
czy, e zmienno jest jego immanentn cech, ale powroty do dawnych ksztatw s w ni wpisane.
Ju w 1924 roku Rudolf Steiner przestrzega, e nasze naturalne uzdolnienia, naturalnie odzie-
dziczone umiejtnoci, to, co byo nieustannie przekazywane z pokolenia na pokolenie traci znacze-
nie. Podobnie jak wielu wspczesnych publicystw i mylicieli mwi, e musimy po to zdobywa
nowe umiejtnoci, bymy mogli zrozumie naturalne powizania i zalenoci midzy wiatem przy-
rody, a czowiekiem. Ludzko nie ma jednak dzisiaj innego wyboru, jak tylko ten, e albo nauczy
si znowu czego z obserwacji wszystkich procesw zachodzcych w przyrodzie i kosmosie, albo t
przyrod, a wraz z ni rwnie ycie ludzkie, doprowadzi do uwidu i do degeneracji.
Steiner podkrela, e nie ma takiej dziedziny ludzkiego ycia, ktra nie byaby zwizana z rol-
nictwem. Z ktrejkolwiek strony nie popatrzylibymy, wszystko co zwizane jest z yciem ludzkim,
zwizane jest rwnie z rolnictwem. Tym samym XX wieczny flozof zdawa si dostrzega wpyw
jaki rolnictwo jego plony, ale i idee z nim zwizane moe wywiera na jako ycia ludzi i ksztato-
wanie si spoecznych wizi. Na pocztku XXI wieku przekonanie, e rolnictwo odgrywa istotn rol
w funkcjonowaniu spoeczestwa i pastwa coraz czciej staje si podstaw do tworzenia nowator-
skich strategii rozwojowych i koncepcji politycznych.
W swojej przedmowie do nowego programu Wsplnej Polityki Rolnej, ktry ma obowizy-
wa do 2013 roku, Dacian Ciolos Europejski Komisarz ds. rolnictwa i rozwoju obszarw wiejskich
mwi o potrzebie nowego partnerstwa pomidzy zurbanizowanym wiatem, a rolnictwem opartym
na zaufaniu pomidzy rolnikami, a obywatelami Europy. To zaufanie musi by budowane na prze-
konaniu, e rolnictwo dostarcza bezpiecznej dla czowieka ywnoci, szanujc jednoczenie zdrowie
natury i jej zasobw. W kocu jak mwi komisarz ostatecznymi benefcjentami WPR s obywatele
UE. Nowa, wsplna polityka rolna UE ma zapewni ponad 500 milionom konsumentw ywno
i w duszej perspektywie realne bezpieczestwo ywnociowe, a rolnikom, ktrych w 27 pastwach
czonkowskich yje ponad 14 mln godziwe ycie. To rolnicy, prawdziwi gospodarze, odpowiadaj
za utrzymanie w zdrowiu i dobrym stanie gleb, rnorodnoci biologicznej i bogactwa krajobrazw.
To wszystko ma zasadnicze znaczenie nie tylko dla jakoci naszego ycia i zdrowia, ale take dla przy-
szych pokole.
Rolnictwo to nie tylko wyzwania zwizane z zapewnianiem ywnoci, to take rdo dba-
oci o dobrostan rodowiska, rozwoju i dynamiki gospodarczej zawanej do tzw. obszarw wiej-
skich Europy. Ale to rwnoczenie pomost pomidzy dawnymi i nowymi laty to podstawa na-
szych korzeni jak mwi Ciolos i naszego dziedzictwa kulturowego. To s wane sformuowania.
Z nich mona i naley wyprowadzi idee oraz wyzwania programowe, ktre potwierdzaj zasadno
i fundamentalne znaczenie troski o biornorodno ycia w glebie stanowicej o jej yznoci i su-
cej zdrowiu czowieka i rodowiska.
9
Te idee potwierdzaj te, e podejmujc dziaania na rzecz upowszechniania biologi-
zacji rolnictwa poprzez stosowanie naturalnych technologii susznie podjlimy wielkie wy-
zwanie. Wymaga ono budowania wiadomoci, e podane zmiany s moliwe i koniecz-
ne. W tej wiadomoci powinno by take miejsce na odkodowane wartoci rodem z bogatej
kultury chopskiego gospodarowania, na przywrcenie wartociom chopskiego dziedzictwa na-
lenego miejsca w myleniu i strategii rozwojowej wspczesnego rolnictwa podstawy innowa-
cyjnej biogospodarki. Mona wyrazi satysfakcj z faktu, e Dacian Ciolos z wyjtkowym zatro-
skaniem mwi: Rolnicy odgrywaj bardzo wan rol na obszarach wiejskich i UE nie sta na
to, aby ich utraci. Podstawowych, instynktownych umiejtnoci rolniczych nie da si nauczy
z ksiek, gdy s one przekazywane z pokolenia na pokolenie. To zdumiewajce, ale prawdziwe
prawie sto lat temu w czasie swoich rolniczych wykadw podobnie mwi Rudolf Steiner. Twier-
dzi, e zanim do rolnictwa nie wkroczya nauka wszystko opierao si w nim na instynkcie, co
w polskiej tradycji okrelano chopskim rozumem. Trwao to tak dugo, dopki jego miejsca nie
zaja nauka nowoytna. Zazwyczaj taka instynktowna mdro dziaaa w sposb niezawodny. Nie
trzeba byo uczy si jej w szkole, czy na studiach. Uprawa ziemi nie bya nauk lecz talentem i z po-
kolenia na pokolenie przekazywan umiejtnoci. Dlaczego nie mona ju dzisiaj spoywa takich
ziemniakw, jakie jeszcze jadem w mojej modoci. pyta ju na pocztku XX wieku Steiner. Dzie-
je si tak, gdy ludzie nie rozumiej ju dzisiaj owych bardziej intymnych oddziaywa, ktre zacho-
dz w kosmosie i ktrych powinnimy poszukiwa. Steiner wskazywa na intymn wi jaka czya
rolnika, zarwno ziemianina i wocianina/chopa w relacjach z ziemi i jego gospodarstwem, a ktra
wedug niego ju wtedy zanikaa. Byo to co znacznie wicej ni relacja producent, przedsibiorstwo,
produkt. W rozwijajcym si przemysowym rolnictwie, przy wsparciu intensywnie sponsorowanej
nauki, zanika szacunek i pokora wobec Natury.
wiat jednak powoli si zmienia, kolejne projekty, programy i dyrektywy unijne wskazu-
j rolnictwu drog rozwoju, w ktrej chemia, podobnie jak mwi o tym Steiner, jako czynnik ze-
wntrzny dla gospodarstwa rolnego, ma stanowi lekarstwo niczym probiotyk lub prebiotyk, a nie
rdo wysokich plonw. Pozytywne zmiany widoczne s w wiatowych trendach rozwojowych
i agrotechnologii. wiadcz o tym takie inicjatywy i zmiany prawne, jak:
Zasady Wzajemnej Zgodnoci,
Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej,
Ramowa Konwencja ONZ w Sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC),
Opracowywana Dyrektywa Glebowa,
Zazielenianie WPR eksponujce znaczenie Integrowanej Ochrony Rolin w ograniczaniu de-
gradacji rodowiska.
Wszystko to zapowiada rozwj biologizacji rolnictwa, a w lad za tym powszechno stosowania
naturalnych technologii przyjaznych rodowisku. W perspektywie WPR na lata 2014-2020 stoj przed
Polsk wyzwania, jak:
1. powstrzyma degradacj rodowiska w tym degradacj gleb,
2. pomc rolnikom:
10
- przej na rolnictwo, ktre nie produkuje rolin i zwierzt, lecz w zgodzie z prawami natury
uprawia i hoduje,
- wdroy naturalne technologie analogiczne do probiotykw i prebiotykw, dziki ktrym che-
mia bdzie stosowana tylko w krytycznych sytuacjach, a by moe bdzie spenia naturalne funkcje
prebiotyczne.
Rolnictwo XXI w. potrzebuje wodo i energooszczdnych naturalnych technologii, ktre li-
kwiduj przyczyny degradacji rodowiska, a nie ich objawy. Wymaga to weryfkacji stosowanych
dotd metod i zaangaowania ludzi rnych rodowisk, w tym ludzi nauki, dla ktrych Natura
i tradycja stanowi stay element dziedzictwa kulturowego, a nie zacofania i wstecznictwa.
ywe tradycje polskiego rodzinnego rolnictwa i bezcenny zasb biornorodnoci, ktrym Pol-
ska dysponuje, stanowi taki kapita przyrodniczy i spoeczny, ktry trudno znale w Europie.
Naturalne technologie przyjazne rodowisku, dotychczas pomijane, wracaj do ask wanie
jako narzdzia biologizacji rolnictwa i rozwoju innowacyjnej biogospodarki. To, co kiedy byo in-
stynktown wiedz, przekazywan z pokolenia na pokolenie, intymn relacj czowieka i natury, dzi
jest podstaw bada i rozwoju innowacyjnych technologii. wiat bardzo si zmieni. Ale gdyby jeszcze
raz przywoa Steinera, zobaczylibymy, e problemy, z ktrymi borykamy si dzi, maj swoje r-
da w historii. Ju wtedy, twrca rolnictwa biodynamicznego twierdzi, e rolnictwo jest t dziedzin
ludzkiego ycia, ktra dotkliwie ucierpiaa z winy wspczesnej nauki, e odejcie od tradycyjnych
metod nie oznacza lepszego gospodarowania. () nowoytne ycie naukowe zaczo oddziaywa
niszczco zwaszcza na te rzeczy, ktre posiadaj charakter gospodarczy, przy czym dzisiaj wielu ludzi
w ogle nie uwiadamia sobie jeszcze, jakie znaczenie posiada to jego niszczce oddziaywanie. Stare
problemy przez dziesitki lat nabrzmieway, a ich intensywno i bdnie obierane kierunki rozwoju,
przez lata doprowadziy do degradacji rodowiska i globalnych zagroe.
Dzi potrzebne s takie rozwizania, ktre nie traktuj rolnictwa jako zawajcej si specjaliza-
cji, czy wydzielonej gazi gospodarki, ale na powrt cz wie, rolnikw, mieszkacw miast, konsu-
mentw i rodowisko naturalne w nierozerwalny acuch wzajemnych zalenoci i potrzeb. Potrzebne
s takie inicjatywy i dziaania, ktre poszerzaj horyzont ograniczany do stale rosncej jednostkowej
produktywnoci o jej jako, biornorodno, ochron rodowiska i ekonomi spoeczn.
Takie wyzwanie podejmuje nasze Stowarzyszenie EkosystEM-Dziedzictwo Natury i tworzo-
ny wok niego przez uytkownikw naturalnych technologii ruch spoeczno gospodarczy Krg
ZDROWA ZIEMIA. Idea, ktra stanowi podstaw naszej dziaalnoci to biologizacja rolnictwa.
Biologizacja przywraca biornorodno ekosystemw, rewitalizuje gleb, wod i powietrze, zwiksza
ilo i jako plonw obniajc ich koszty, likwiduje emisj odorw, innowacyjnie bioasekuruje ho-
dowl zwierzt.
11
Narzdziem biologizacji jest upowszechniana przez nas probiotechnologia.
Badania i efekty stosowania probiotechnologii
1
w Polsce wskazuj, e jeli tylko bdziemy chcie-
li powszechnie z niej korzysta, mamy szans na skuteczn eliminacje przyczyn degradacji gleb i ro-
dowiska.
Dziki wyjtkowym zasobom rolnym zarwno Unia Europejska, a w niej take i Polska mog
i powinny odgrywa kluczow rol w zapewnieniu bezpieczestwa ywnociowego. W realizacji
tak zapisanego w zaoeniach WPR celu Polska moe zosta liderem wytwrcw ywnoci zdro-
wej, o najwyszej jakoci i walorach smakowych, krajem, w ktrym rolnictwo na powrt zyskuje
powszechny szacunek, jako wana dla wszystkich ga gospodarki. Takie rolnictwo moe by na-
sz polsk, narodow mark i dum. Zrnicowanie przestrzeni rolniczej i gospodarstw stanowi
moe dla polskiego rolnictwa rdo siy, a nie barier rozwojow. W takim modelu rolnictwa s
szanse zarwno na przyjazn wobec rodowiska upraw ziemi, na nowe miejsca pracy i rewitaliza-
cj tradycyjnych wsi w kierunku rolnictwa spoecznego. Jest w nim miejsce na ochron krajobrazu
i dziedzictwa kulturowego.
Nasze Stowarzyszenie skupia si dzi na zahamowaniu degradacji gleb, a w konsekwencji po-
prawie jakoci ywnoci. Ale na jutro musimy przygotowa nowe projekty i dziaania edukacyj-
ne, z ktrymi powinnimy traf do szk i uczelni, do rnych opiniotwrczych rodowisk, take
i tych nie zwizanych bezporednio z rolnictwem, jako dziedzin gospodarki, ale zwizanych z nim
potrzeb powszechnego dostpu do ywnoci, ktra jednoczenie leczy ciao i ducha. Aby ten cel
podj potrzebujemy ludzi przekonanych, e zahamowanie degradacji gleb jest kluczowym zadaniem
nie tyko dla polskiego rolnictwa, ale dla ludzkoci. Jest to najwysze wyzwanie rwnie dla nauki.
Bowiem w 1976 r. po raz pierwszy oglny roczny popyt wiatowej gospodarki na dobra przyrodni-
cze zrwna si z tym, co Ziemia moe w sposb zrwnowaony dostarczy. Od 2007 r. przekracza-
my moliwoci odtwarzania zasobw Ziemi o poow! Gleba jest fundamentem naszej cywilizacji.
Dopki procesy tworzenia si gleby przewaaj nad jej erozj na gruntach ornych ycie na Ziemi
bdzie rozwija si w rwnowadze. Lecz jeli ycie w glebie zanika, spada jej yzno, to tym sa-
mym zmniejsza si powierzchnia uprawna ziemi. Coraz gbsza orka, rosnca powierzchnia pastwisk
i wylesianie prowadzi do tego, e tracc gleb tracimy bezpowrotnie moliwo wyywienia ludzkoci.
(Lester R. Brown, 2012. Full, planet. Empty Plates: Te New Geopolitics of Food Scarcity).
Potrzebujemy wszystkich, ktrzy z ufnoci podejm si radykalnych zmian w polskim rolnic-
twie i w strategii jego rozwoju. Polsce potrzebni s wszyscy, ktrzy rozleg wiedz na temat kompo-
zycji poytecznych mikroorganizmw i probiotechnologii czy bd z praktyk uzdrawiania gleby,
ywnoci i natury. Ten proces jest w rezultacie wynikiem uzdrowienia naszego mylenia o wzajem-
nych relacjach czowieka i Natury.
1
Probiotechnologia to sposb wytwarzania i korzystania z kompozycji poytecznych mi-
kroorganizmw, ich metabolitw i innych naturalnych komponentw w rolnictwie i ochro-
nie rodowiska. Probiotechnologia znajduje zastosowanie w uprawie rolin, do uyniania gleby
i polepszania rozkadu resztek poniwnych, w chowie zwierzt do poprawy jakoci ciki i reduk-
cji odorw w pomieszczeniach gospodarskich, w gospodarce komunalnej do utylizacji ciekw
i odpadw oraz w rewitalizacji rodowiska do oczyszczania wd i ftoremediacji gleb.
12
Dzi mamy satysfakcj z efektw naszej pracy. Nie ukrywamy z tego powodu naszej radoci.
Mamy te satysfakcj, e ronie grupa sprawnych, wyposaonych w wiedz Licencjonowanych Do-
radcw Probiotechnologii - liderw lokalnych wsplnot, organizatorw programw edukacyjnych,
spoecznych i gospodarczych. Dowiadczenia szczeglnie rolnikw Krgu ZDROWA ZIEMIA budz
coraz wiksze zainteresowanie rodowisk naukowych. Wielkie znaczenie maj w tym cyklicznie orga-
nizowane w caej Polsce spotkania, warsztaty i konferencje dotyczce biologizacji rolnictwa, a szcze-
glnie coroczna oglnopolska konferencja w Licheniu, ktra tym roku odbdzie si 9 i 10 wrzenia.
Niezwykle wane jest to, e wok idei Zdrowej Ziemi budujemy wsplnot promujc roz-
wizania agodzce lub likwidujce przyczyny zagroe jakie niesie system globalnej gospodar-
ki. Tworzy to szans na wzrost aktywnoci gospodarczej rozwizujcej, a nie generujcej proble-
my, rozwj osobowoci opartej na szacunku do praw natury i ludzi. To, co gospodarcze czymy z
tym, co spoeczne, ekonomiczne, powszechnie przydatne i korzystnie wpywajce na rodowisko.
W odniesieniu do gleby Steiner pisa: Nie jest prawd, e ycie roliny siga tylko do zewntrznych
konturw jej organizmu. () ycie jako takie przekracza kontury organizmu roliny i toczy si rw-
nie w otaczajcej j glebie. Dla rolin nie ma sztywnej granicy midzy yciem w obrbie wasnego
organizmu, a yciem w otaczajcej glebie.
Nie jest prawd, e rolnictwo dotyczy tylko wsi.
Nie jest prawd, e chemizacja to problem wycznie rolnikw.
Nie da si wyznaczy granicy pomidzy tym co gospodarcze, a tym co spoeczne, tym co tech-
nologiczne, a tym co kulturowe.
Parafrazujc Steinera mona powiedzie, e dar ycia przekracza granice naszego poznania.
Moemy tylko poda za jego zmienn, biornorodn natur.
13
Dr hab. prof. U Piotr Skubaa
Uniwersytet lski, Katedra Ekologii
CZY RNORODNO BIOLOGICZNA I USUGI RODOWISKOWE
W GLEBIE S ZAGROONE?
Gleb mona okreli jako ywy organizm o niezwykej
zoonoci. Systemy glebowe zawieraj jedne z najbogatszych
w gatunki zgrupowania. Organizmy zasiedlajce gleb s r-
dem ogromnej liczby usug rodowiskowych, kluczowych dla
funkcjonowania ycia na Ziemi i przede wszystkim rdem
niezmierzonych korzyci dla ludzkoci.
Warto podkreli, e gleba w zasadzie jest zasobem nie-
odnawialnym. Uformowanie 25 mm warstwy gleby rolnej trwa
okoo 500 lat (Pimentel i in. 1995). Przez stulecia gleba i ycie
w niej obecne nie byy przedmiotem zainteresowania ludzkoci,
w tym i naukowcw.
Leonardo da Vinci okoo 1500 roku mwi: Wicej wie-
my o ruchu cia niebieskich ni o glebie pod stopami (Skubaa
2004). I nie bdzie w tym zbytniej przesady, mwic, e sytuacja
ta niewiele si zmienia. David R. Montgomery (geolog, University of Washington) zwraca uwag, e
wci traktujemy j jako co bez wartoci (2020 Visions). Chocia ostatnio pojawiy si pewne symp-
tomy docenienia znaczenia gleby w wiecie polityki.
W Midzynarodowym Roku Rnorodnoci Biologicznej (2010), po raz pierwszy zwrcono
uwag, na do tej pory pomijany aspekt rnorodnoci biologicznej w glebie. Komisja Europejska pod-
ja prb zapobieenia dalszej degradacji gleb w Unii Europejskiej oraz naprawienia dokonanych
ju zniszcze, przedstawiajc ramow dyrektyw glebow. Celem wprowadzenia tej dyrektywy jest
stworzenie oglnoeuropejskiego prawodawstwa chronicego gleb i promujcego jej zrwnowaone
uytkowanie. Janez Potonik, komisarz UE do spraw rodowiska, w jednym z wystpie tego roku,
podkrela: Celebrujc w 2010 r. ycie na Ziemi i warto rnorodnoci biologicznej dla naszej egzy-
stencji, powimy troch czasu, by spojrze pod nogi i odkry oraz doceni ten nieznany wiat (Fabryka
ycia 2010).
Stan znajomoci rnorodnoci biologicznej na Ziemi
Znacznej czci gatunkw yjcych na naszej planecie wci nie opisalimy. Od czasw Lin-
neusza opisano okoo 1,5 miliona gatunkw (Weiner 1999). Okazuje si, e jest to niky procent og-
u ywych istot, yjcych w cienkiej warstwie biosfery ziemskiej. Dwch wybitnych ekologw, Paul
Ehrlich i Edward Wilson, uwaaj, e potencjalna liczba gatunkw na Ziemi to 90-100 mln (Ehrlich
i Wilson 1991).
14
Podobnie nika pozostaje wiedza o organizmach glebowych i tym samym o funkcjach przez
nie spenianych. Tymczasem bogactwo ycia w tej czci biosfery jest imponujce. Ocenia si, e 25%
gatunkw yje w glebie (Jefery i in. 2010). W kwadracie o boku 100 metrw, przecitnie moemy
znale: 1300 kg ddownic, 1000 kg stawonogw, 3000 kg bakterii, 4000 kg grzybw (Pimentel i in.
1992). W 1 gramie gleby moemy znale milion pojedynczych grzybw, ich grzybnia liczy kilkaset
metrw (Fabryka ycia 2010). Ocenia si, e w yce stoowej gleby znajduj si miliony osobnikw
nalecych do 10 tys. gatunkw bakterii i grzybw, a grzybnia liczy setki metrw (Jefery i in. 2010).
Dwch badaczy norweskich Jostein Goksoyr i Vigdis Torsvik ocenili przy pomocy metod genetycz-
nych bogactwo populacji bakterii w prbkach gleby z lasu bukowego i w pytkich osadach morskich.
W 1 gramie gleby czy osadu stwierdzili obecno 4 000 odmiennych genetycznie form. Skal naszego
niepoznania ycia w glebie uwiadamiamy sobie, gdy zauwaamy, e do tej pory poznano okoo 4 500
gatunkw reprezentantw z krlestwa Bacteria i Archaea. Ocenia si, e liczba gatunkw mikroorga-
nizmw moe siga milionw (Torsvik i in. 2002). Znamy prawdopodobnie 1% mikroorganizmw
glebowych (Fabryka ycia 2010).
Zapnienia w wiedzy o yciu w glebie s powane. Dobrym przykadem jest akarologia na-
uka o roztoczach, cechujca si proporcjonalnie nisk liczb naukowcw zajmujcych si t grup
zwierzt, brakiem zainteresowania rozwojem tej dziedziny wiedzy na polskich uczelniach. Oce-
nia si, e znamy zaledwie kilka procent gatunkw tej grupy pajczakw (Walter i Proctor 1999).
2/3 roztoczy to organizmy glebowe, jest to prawdopodobnie druga po owadach grupa zwierzt pod
wzgldem bogactwa gatunkowego, a opnienie w akarologii w stosunku do entomologii ocenia si
na 100 lat.
Usugi wiadczone przez ekosystemy
Jednym z pierwszych uczonych, ktry zwrci uwag na istot funkcji spenianych przez eko-
systemy by Platon. Zauway on, e deforestacja moe prowadzi do erozji gleby i suszy (Daily i in.
1997). Przez stulecia zaledwie kilku uczonych wypowiadao si w tych kwestiach. Ich uwagi dotyczyy
roli ekosystemu w oczyszczaniu wody i recyklingu pierwiastkw, zmiany w yznoci gleby jako efekt
destrukcyjnej dziaalnoci czowieka. Podkrelali, e najwikszym zagroeniem dla naszej egzystencji
jest destrukcja tych funkcji ekosystemw, od ktrych zaley egzystencja ludzkoci. Zastanawiajcym
jest, e pojcie usug rodowiskowych wprowadzono dopiero w 1970 roku (Study of Critical
1970).
Niezwykle wane usugi rodowiskowe wiadczy ekosystem glebowy. Nale do nich m.in.:
formowanie gleby, rozkad martwej materii organicznej (wpyw na yzno gleby i wzrost rolin),
infltracja wody i jej retencja, degradacja zanieczyszcze, kontrola szkodnikw i procesu zapylania
(wikszo owadw zapylajcych ma faz obecn w glebie) (Daily i in. 1997).
Z ekosystemw ldowych pochodzi 99% ywnoci, gleby zatrzymuj 2 razy wicej wgla (1500
Gt) ni atmosfera (Jefery i in. 2010, Pimentel i in. 1997).
15
Utrata rnorodnoci biologicznej na Ziemi
Obecne tempo wymierania gatunkw wynosi, wedug konserwatywnych ocen, 5000 gatunkw
na rok. Szacunki pesymistyczne mwi nawet o 150 000 gatunkw znikajcych kadego roku z Ziemi
(Goodland 1991). To oznaczaoby utrat a 17 gatunkw co godzin. Wedug Programu rodowi-
skowego ONZ (UNEP) 50-55 tysicy gatunkw rocznie wymiera w wyniku dziaa czowieka (Pro-
gram rodowiskowy Organizacji Narodw Zjednoczonych). Daje to dziennie okoo 150 gatunkw,
co godzin 6 gatunkw. Na konferencji ONZ dotyczcej biodywersyfkacji w 2008 roku pojawia si
liczba 4 gatunkw znikajcych co godzin z naszej planety. W cigu kilkunastu-kilkudziesiciu lat z
powierzchni Ziemi zniknie okoo 50% gatunkw rolin i zwierzt (Cadotte i in. 2008). rednie tempo
wymierania gatunkw jest dzisiaj co najmniej 1000-krotnie wiksze ni przed pojawieniem si
czowieka (Millennium Ecosystem Assessment 2005).
W 2009 roku Johan Rockstrm ze Stockholm Resilience Center w Szwecji oraz grupa bada-
czy z Europy, Stanw Zjednoczonych i Australii wytyczyli bezpieczne wartoci dla kluczowych
czynnikw rodowiskowych (Rockstrm i in. 2009). Przeprowadzili wiele interdyscyplinarnych
bada nad procesami fzycznymi i biologicznymi decydujcymi o stabilnoci rodowiska. Wybrali
dziewi czynnikw, ktrych zaburzenie, ich zdaniem, zniszczy rodowisko bezpowrotnie. Okre-
lili zakres bezpieczestwa dla kadego z tych procesw. Ich przekroczenie moe zachwia ekosys-
temem, prowadzc do zagady. Dla dwch procesw stenie toksyn chemicznych i zanieczysz-
czenia aerozolami, z uwagi na zbyt skp wiedz, nie wyznaczyli precyzyjnych limitw. Z ocen
badaczy wynika, e trzy spord analizowanych procesw - zanieczyszczenie azotem, zmiana klimatu
i spadek rnorodnoci biologicznej, nie mieszcz si ju w granicach bezpieczestwa. Przy czym
przekroczenie progu bezpieczestwa dla pierwszego z nich jest niewielkie, w przypadku azotu
3-krotne, a w odniesieniu do rnorodnoci biologicznej zakres bezpieczestwa zosta przekroczony
10-krotnie. Wartoci pozostaych szeciu czynnikw niebezpiecznie zbliaj si do granic bezpiecze-
stwa (Rockstrm i in. 2009).
Nie mamy powodu sdzi, e proces ten nie dotyczy take organizmw glebowych. Organizmy
glebowe stanowi okoo rnorodnoci biologicznej na wiecie, jednak czsto zaniedbuje si ich
ochron. Na caym wiecie zaledwie osiem gatunkw yjcych w glebie jest chronionych konwencj
CITES. Dotyczy to 3 typw skorpionw, 4 rodzajw tarantuli i 1 gatunku chrzszcza (Fabryka ycia
2010). Nie dzieje si tak dlatego, e organizmy yjce w glebie nie s zagroone, jest tak, poniewa tak
niewiele o nich wiemy, a ich siedliska i funkcjonowanie s bardzo skomplikowane.
Stan usug wiadczonych przez ekosystemy
W 2000 roku Sekretarz Generalny Organizacji Narodw Zjednoczonych Kof Annan, ogosi
uruchomienie programu znanego pod nazw Milenijnej Oceny Ekosystemu (Millennium Ecosystem
Assessment). Program trwa 5 lat, uczestniczyo w nim 1360 ekspertw z 95 krajw. Stanowi on kon-
sensus naukowcw caego wiata. Byo to najwiksze przedsiwzicie naukowe, jakiego si kiedykol-
wiek podjto, a ktrego celem byo dokonanie penej oceny stanu ekosystemw na Ziemi.
16
Wyniki obszernego raportu ogoszonego w marcu 2005 roku s zasmucajce. Ocenia si, e 60% usug
(15 z 24) wiadczonych przez ekosystemy Ziemi zostao zniszczonych, albo jest wykorzystywanych
w sposb niezrwnowaony (Millennium Ecosystem Assessment 2005). Redukcja usug rodowisko-
wych dotyczy z pewnoci rwnie gleby. Nikt jednak takich oddzielnych analiz w odniesieniu do
gleby do tej pory nie wykona.
Usugi rodowiskowe s podstaw dobrobytu, wzrostu gospodarczego i zatrudnienia dla ludzi
we wszystkich rejonach wiata. Autorzy raportu podkrelaj, e dalsze szafowanie naturalnym kapi-
taem Ziemi oznacza, e ekosystemy strac zdolno suenia przyszym pokoleniom. Tendencj t
moemy odwrci, jedynie wwczas, gdy dokonamy zasadniczych zmian w polityce i praktyce, ktre
zatrzymaj tendencj dalszej utraty rnorodnoci biologicznej. Moliwoci zastpienia tych usug
ekosystemw s ograniczone.
Ludzko nie moe przetrwa bez naturalnych systemw podtrzymujcych ycie (Millennium
Ecosystem Assessment 2005).
Zagroenia dla gleby
Degradacji lub erozji ulego ponad 1/3 wierzchniej warstwy gleby rolnej. Ocenia si, e kadego
roku znika 0,5% gleby ornej (2020 Visions). Co sprawio, e odeszlimy od rozsdnego zarzdzania
gleb? Jako jeden z podstawowych czynnikw, ktry si do tego przyczyni wymienia si proces Ha-
ber-Boscha (umoliwia syntez na ekonomiczn skal amoniaku z azotu i wodoru).
To odkrycie, ktre umoliwio produkcj nawozw na du skal, to z jednej strony najwaniej-
sze technologiczne osignicie XX wieku, z drugiej strony przyczyna ogromnego skaenia gleby.
Drugi czynnik, ktry stworzy zagroenie dla gleby to tzw. Zielona Rewolucja, czyli program
rozwoju rolnictwa prowadzony w latach 60. XX wieku przez agencj ONZ. Jego realizacja oznacza-
a wprowadzanie monokultur rolnych na du skal, przeprowadzanie nieprzemylanych melioracji,
nadmierne zuycia wody w celu nawadniania, naduywanie nawozw sztucznych i pestycydw oraz
nagy wzrost zrnicowania dochodw.
Lista zagroe dla ycia w glebie jest duga. Znajduj si na niej m.in.: zmiany klimatyczne,
zmiana uytkowania gruntw, zaburzenia siedlisk, zanieczyszczenie metalami cikimi, erozja gleby,
jej zasolenie i zanieczyszczenie, kompakcja gleby, zbyt intensywna eksploatacja gruntw rolnych, frag-
mentacja siedlisk. Dochodz do tego wci nowe zagroenia, jak na przykad dzisiaj roliny inwazyjne,
czy wpyw genetycznie modyfkowanych rolin (Gardi i in. 2008, COM (2006)231).
Ochrona gleby. Zadanie na teraz
Jeli chcemy zachowa rnorodno biologiczn i usugi rodowiskowe w glebie musimy
przezwyciy szeroko rozpowszechniony brak zrozumienia wobec tego, co dzieje si pod naszymi
stopami, poprawi stan wiedzy o yciu w glebie wrd decydentw, obrocw przyrody oraz ogu
spoeczestwa. Potrzebne jest wsparcie dla bada sucych poznaniu rnorodnoci biologicznej i
funkcjonowania gleby oraz wzmoone dziaania suce ochronie gleby i jej biornorodnoci. David
R. Montgomery (geolog) zapytany o to co jego zdaniem bdzie jest kluczowym zadaniem dla ludz-
17
koci i naukowcw w najbliszej dekadzie podkreli: ... wiat musi stawi czoa procesowi degradacji
gleby na wiecie, stanowicemu gwne wyzwanie tego wieku, zjawisku, ktrego waga jest niedoceniana,
ktry przebiega w sposb bardzo skryty (2020 Visions).
Dlaczego powinnimy chroni ycie w glebie i jej funkcje? Argumentw natury ekologicznej
czy ekonomicznej, uwiadamiajcych potrzeb troski o t cz biosfery, mona by znale wiele. Dla
mnie najwiksz wag maj jednak argumenty etyczne. David Ehrenfeld (ekolog, profesor biologii
na Rutgers University) opisujc tak zwan zasad Noego uj je w poniszych sowach: ... gatunki
i zbiorowiska organizmw musz by chronione poniewa istniej i poniewa ta egzystencja jest sama
w sobie wyrazem cigego historycznego procesu o wielkim majestacie dugotrwaa egzystencja natury
pociga za sob niezaprzeczalne prawo do dalszego trwania (Ehrenfeld 1978).
Literatura
2020 Visions. Nature (7 January 2010) 463(7): 26-32.
Cadotte M.W., Cardinale B. J., Oakley T.H. 2008. Evolutionary history and the eect of biodiver-
sity on plant productivity. Proceedings of the National Academy of Sciences 105 (44): 17012-17017.
COM (2006)231: Communication from the Commission to the Council, the European Parliament,
the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions. ematic Strategy for
Soil Protection, SEC(2006)620, SEC(2006)1165. European Comission, Bruxelles, pp. 12.
Daily G. C., Alexander S., Ehrlich P. R., Goulder L., Lubchenco J., Matson P. A., Mooney H. A.,
Postel S., Schneider S. H., Tilman D., Woodwell G. M. 1997. Ecosystem Services: Benets supplied to
human societies by natural ecosytems. Issues in Ecology: 2-16.
Ehrenfeld D. 1978. Arrogance of Humanism. New York: Oxford University Press.
Ehrlich P. R., Wilson E. O. 1991. Biodiversity Studies: Science and Policy. Science 253: 758-762.
Fabryka ycia 2010. Dlaczego rnorodno biologiczna gleby jest tak istotna. Luksemburg: Urzd
Publikacji Unii Europejskiej.
Gardi C., Menta C., Montanarella L., Cenci R. 2008. Main threats on soil biodiversity: e case
of agricultural activities impacts on soil microarthropods., pp. 100-110. In: Gergely Tth, Luca Monta-
narella and Ezio Rusco (eds.) Treats to Soil Quality in Europe. European Community, Luxemburg,
pp. 150.
Goodland R. 1991. e case that the world has reached limits. More precisely that current thro-
ughput growth in the global economy cannot be sustained. w: Environmentally sustainable economic
development: Building on Brundtland, UNESCO, Paris 1991, s. 15-28.
Jefery S., Gardi C., Jones A., Montanarella L., Marmo L., Miko L., Ritz K., Peres G., Rmbke J.,
van der Putten W. H. (eds.) 2010. European Atlas of Soil Biodiversity. European Commission, Publica-
tions Omce of the European Union, Luxembourg.
Millennium Ecosystem Assessment 2005. Dostp 19.03.2012, <http://www.maweb.org/>
Pimentel D., Stachow U., Takacs D. A., Brubaker H. W., Dumas A. R., Meaney J. J., ONeil J.,
Onsi D. E., Corzilius D. B. 1992. Conserving biological diversity in agricultural/forestry systems. Bio-
Science 42: 354-362.
18
Pimentel D., Harvey C., Resosudarmo P., Sinclair K., Kurz D., McNair M., Crist S., Sphritz L.,
Fitton L., Safouri R., Blair R. 1995. Environmental and economic costs of soil erosion and conservation
benets. Science 267: 1117-1123.
Pimentel D., Wilson C., McCullum C., Huang R., Dwen P., Flack J., Tran Q., Saltman T., Clif B.
1997. Economic and environmental benets of biodiversity. BioScience 47 (11): 747-758.
Program rodowiskowy Organizacji Narodw Zjednoczonych. Dostp 19.03.2012,
<http://www.unep.org/>
Rockstrm J., Stefen W., Noone K., Persson ., Chapin F. S., Lambin E. F. et al. 2009. A safe
operating space for humanity. Nature 461: 472-475.
Skubaa P. 2004. Colonization and development of oribatid mite communities (Acari: Oribatida)
on post-industrial dumps. Wyd. Uniwersytetu lskiego, Katowice, pp. 207.
Study of Critical Environmental Problems (SCEP). 1970. Mans Impact on the Global Environ-
ment. MIT Press, Cambridge, pp. 319.
Torsvik V., vres L., Tingstad T. F. 2002. Prokaryotic Diversity-Magnitude, Dynamics, and
Controlling Factors. Science 296 (5570): 1064-1066.
Walter D. E., Proctor H. C. 1999. Mites. Ecology, Evolution and Behaviour. CABI Publishing,
New York, USA.
Weiner J. 1999. ycie i ewolucja biosfery. Podrcznik ekologii oglnej. PWN, Warszawa.
Opis fotografi
Foto 1. Eupelops tardus mechowiec, reprezentant saprofagicznych roztoczy glebowych, nie-
zwykle wanych stymulatorw aktywnoci destruentw. Jest to grupa organizmw, ktrej rnorod-
no biologiczn poznalimy zaledwie w kilku procentach.
19
Dr Margarita Correa
2
PODSTAWY WIEDZY O KONSORCJACH PROBIOTYCZNYCH
POYTECZNYCH MIKROORGANIZMW
Dzie dobry. Chc podzikowa organizatorom
II Pomorskiej Konferencji z cyklu Biologizacja rolnictwa
w imieniu SCD Probiotics z Kansas City, USA, a take
w moim wasnym, za zaproszenie mnie tutaj z wykadem.
Jednoczenie chc przeprosi za mj zimowy strj, ale
jestem ciepolubn istot (Gdynia 13.02.2013r. -10C). Uro-
dziam si w Kolumbii w Poudniowej Ameryce, ale obecnie
od pitnastu lat mieszkam w Indiach. Mj dom znajduje si
w poudniowej czci kraju, wic w lecie temperatura siga tam
+48C, natomiast w zimie mamy +22C.
Jestem tu po to, by przedstawi podstawy wiedzy
o konsorcjach probiotycznych poytecznych mikroorgani-
zmw, a take by z wasnego dowiadczenia opowiedzie o tym,
w jaki sposb mog one pomc przywrci ad i harmoni eko-
systemw rzek i jezior.
Kiedy mwimy o bakteriach, pierwsze skojarzenie to choroba, szpital, szczepienie. Jednak wrd
mikroorganizmw istniej te dobre i te ze.
Poyteczne mikroorganizmy bior udzia w procesie fermentacji. Znajduj si one w ywnoci,
ktr wszyscy spoywamy, w chlebie, winie i serze. To wanie te dobre bakterie nadaj tym wyro-
bom przyjemny charakterystyczny zapach i smak, taki jak na przykad zapach wieego chleba prosto
z pieca.
Bakterie te wytwarzaj alkohole, estry, aminokwasy, kwasy tuszczowe, witaminy, cukry i anty-
oksydanty. Mona je nazwa czystymi bakteriami. Bardzo je lubimy.
Kochacie je lody, prawda? Zatem jeli wszyscy uwielbiamy lody, wino i chleb, to powinnimy
podzieli si caym tym dobrem z rzekami i jeziorami. Nie powinnimy by egoistami. Czas si tym
wszystkim podzieli. Oczywicie nie zamierzamy wrzuca lodw do jeziora.
Z drugiej strony mamy procesy gnilne i niedobre bakterie gnilne, ktre uwielbiaj brud i wy-
wouj choroby u swoich gospodarzy. Dlatego te mwimy, e organizmy ywe wpywaj na nas
w dwojaki sposb: jedne z nich wspieraj ycie, inne za mu szkodz.
Pracuj z mikroorganizmami ju prawie pitnacie lat, od 1996 roku, kiedy przyjechaam do
Indii. Wtedy prof. Teruo Higa czowiek, ktry pod koniec lat siedemdziesitych i na pocztku osiem-
2
Z konsorcjami poytecznych mikroorganizmw pracuje od 1999 r. w rnych obszarach aplikacji. Od wrze-
nia 2007 jest kierownikiem Midzynarodowego Wsparcia Technologicznego SCD ProBiotics. Studiowaa in-
ynieri chemiczn i administracje biznesow (Earl Duisberg Gesellschaf, Coloque RFN), kreatywn przedsi-
biorczo (Uniwersytet Berliski) oraz prewencyjne zarzdzanie rodowiskiem (Uniwersytet Lund w Szwecji).
20
dziesitych odkry poyteczne mikroorganizmy i skierowa na nie nasz uwag mwi o rwnowa-
dze w populacji mikroorganizmw. Polega ona na tym, e istniej dwa rodzaje mikroorganizmw
poyteczne i szkodliwe.
W zasadzie to nie proporcje pomidzy tymi dwoma typami mikroorganizmw s problemem,
ale raczej obecno w rodowisku mikroorganizmw neutralnych, fakultatywnie wspierajcych
dominujce w danym miejscu: poyteczn lub szkodliw opcj, ktre cznie stanowi a ok. 90%
cakowitej iloci mikroorganizmw zasiedlajcych konkretny ekosystem.
Oto przykad: zjedlimy bardzo smaczny posiek, mamy dobrze dziaajcy system trawienny,
idziemy do toalety. Spuszczajc wod, uwalniamy niewielk ilo szkodliwych bakterii. W tej sytuacji
neutralne mikroorganizmy majce tendencj do przyjmowania dominujcych waciwoci: patogen-
nych lub probiotycznych, masowo doczaj do puli szkodliwych mikroorganizmw. I tu zaczynaj
si problemy. Niemniej jednak nie musimy na nowo odkrywa Ameryki. Powinnimy jedynie troszk
zwikszy ilo poytecznych mikroorganizmw, eby skoni mikroorganizmy neutralne do przyj-
cia takich samych poytecznych waciwoci. W ten sposb osigamy dominacj poytecznych mi-
kroorganizmw i tym samym tworzymy korzystne warunki dla rodowiska.
Tak mniej wicej sytuacj nazywamy konkurencyjnym wypieraniem. Kiedy w latach dziewi-
dziesitych studiowaam technologi probiotyczn, przeczytaam o konkurencyjnym wypieraniu jako
defnicji naturalnej rwnowagi. Pomimo tego, e jestem inynierem chemikiem, e napisaam prac
doktorsk z oczyszczania wd i uzyskaam stopie magistra w dziedzinie zarzdzania rodowisko-
wego na uniwersytecie w Lund, to miaam trudnoci ze zrozumieniem tej defnicji i zmian swojego
wiatopogldu. Jednak uwierzyam w ni, poniewa ufaam doktorowi Hidze, ktry pniej, ju jako
profesor, uczy mnie jak stosowa konsorcja poytecznych mikroorganizmw.
Niemniej jednak defnicja konkurencyjnego wypierania staa si dla mnie bardziej zrozumiaa
w 2000 roku, kiedy dr Bonnie Bassler z Uniwersytetu Princeton objania nam zjawisko quorum
sensing (wyczuwania zagszczenia populacji mikroorganizmw).
Rozmawiaymy wtedy o komunikacji pomidzy bakteriami, poniewa dr Bassler i jej zesp ba-
dawczy z Uniwersytetu Princeton odkryli, e yjcy w wodzie morskiej przecinkowiec Vibrio harveyi
posiada zdolno wyczuwania zagszczenia populacji. Po zmroku, kiedy w toni oceanicznej jest na-
prawd ciemno, caa populacja tych bakterii jednoczenie zaczyna wieci niebieskim wiatem. Bak-
terie te porozumiewaj si midzy sob, licz si nawzajem, a kiedy ich populacja osiga odpowied-
nie zagszczenie, zaczynaj wieci. Dzieje si tak, poniewa bakterie porozumiewaj si za pomoc
substancji chemicznych zwanych induktorami. S to autoinduktor 1 i autoinduktor 2. Podam przykad
gdybycie nagle wszyscy zaczli mwi po polsku, byabym zupenie izolowana od was, poniewa
nie znam ani sowa po polsku. Wy mwilibycie, ja bym milczaa. Tak komunikacj nazywamy we-
wntrzgatunkow. Jest to wasz wasny jzyk, ktrym porozumiewacie si midzy sob.
Jest jednak jeden jzyk, ktry wszyscy rozumiemy, ten, w ktrym si teraz porozumiewamy
angielski. To jzyk midzygatunkowy, poniewa wszyscy go rozumiemy i moemy si porozumie-
wa.
21
Dr Bonnie Bassler nazywa t komunikacj jzykiem esperanto uywanym przez bakterie. Wy-
korzystuj j wszystkie rodzaje bakterii te szkodliwe i te poyteczne. Co wic dzieje si w przypadku
bakterii patogennych? Musicie wiedzie, e ycie takich bakterii jest brutalnie proste: jedz, rosn,
dziel si, jedz, rosn, dziel si. A potem zaczynaj si nawzajem liczy: jeden, dwa, trzy, cztery,
pi.... A kiedy dojd do wniosku, e maj ju wikszo, wtedy atakuj, a my zaczynamy chorowa.
Tak dziaa zjawisko quorum sensing.
Brzmi dziwnie, ale to prawda. Kiedy zaczynamy stosowa probiotyki, bakterie robi dokadnie
to samo: licz si, rozmnaaj, znw licz si i znw rozmnaaj, a kiedy osign wikszo, zaczynaj
dziaa na nasz korzy. Dlatego te kocham bakterie i zjawisko quorum sensing.
Oto kolonia bakterii z rodzaju Salmonella. Wiemy, e Salmonella to bardzo niebezpieczny mi-
kroorganizm, ktry znajduje si w jajkach i w kurzym misie.
Na tym zdjciu moemy zobaczy, w jaki sposb poyteczne bakterie odizolowuj pojedyncze
kolonie Salmonelli. W wyniku tego kolonie te nie mog si komunikowa midzy sob.
po 4 dniu i po 14 dniach aplikacji poytecznych mikroorganizmw

Poyteczne bakterie mno si, a Salmonella nie moe si porozumiewa z innymi koloniami
swojego gatunku. Kluczem jest tu wanie komunikacja, poniewa w rzeczywistoci poyteczne bak-
terie nie znaj zjawiska biobjczoci, czyli nie zabijaj Salmonelli, ale cakowicie j izoluj.
22
Bakterie s jak zesp Ferrari (bardzo ich lubi, swoj drog) wszystkie razem wykonuj t
sam prac.
Wyobracie sobie, e przychodzi do nich kto z zespou McLarena albo Red Bulla, a wszyscy
patrz na niego i pytaj Co tu robisz?. I nie zajm si swoj prac, dopki nieproszony go sobie nie
pjdzie. Zasadniczo tak wanie robi bakterie.
Czym zatem s probiotyki? WHO zdefniowaa je jako ywe mikroorganizmy, ktre podane
w odpowiedniej iloci korzystnie wpywaj na zdrowie gospodarza.
Jakie mikroorganizmy znajduj si zatem w probiotykach formuy SCD? Mamy trzy gwne
grupy: bakterie kwasu mlekowego, ktre nazywam krlami, poniewa ich dobroczynne przywdz-
two wszyscy znaj. Drode to kolejna grupa mikroorganizmw. Natomiast trzecia grupa nie jest ju
tak powszechnie znana to bakterie fototrofczne, zwane te bakteriami fotosyntetyzujcymi lub bak-
teriami purpurowymi.
Te trzy grupy mikroorganizmw rni si od siebie. Niektre z nich lubi tlen, inne nie. Nie-
ktre lubi wiato, inne wol ciemno. Niemniej jednak, jak twierdzi prof. Higa, wszystkie te drob-
noustroje lubi y razem, wic tworz rnorodne konsorcja bakteryjne. Dlatego te w SCD mwimy
o technologii konsorcjw probiotycznych SCD Probiotechnologii.
Nie zagbiajmy si nadmiernie w mikrobiologiczne szczegy, zapamitajmy tylko jedn rzecz.
Bakterie kwasu mlekowego, krlowie konsorcjw bakteryjnych, to organizmy beztlenowe. Oznacza
to, e nie lubi tlenu i w obecnoci materii organicznej prowadz procesy beztlenowe, nie wytwarzaj
przy tym amoniaku ani siarkowodoru. Natomiast w obecnoci bakterii patogennych to wanie bak-
23
terie kwasu mlekowego jako pierwsze uruchamiaj mechanizm quorum sensing i izoluj szkodliwe
drobnoustroje.
Metabolity tych bakterii to kwasy organiczne, nadtlenek wodoru oraz bakteriocyny. To dobra
wiadomo, jeli mowa o nadtlenku wodoru: niektrzy naukowcy oraz lekarze weterynarii, szczegl-
nie ci zajmujcy si krowami, zaczynaj stosowa sporo nadtlenku wodoru i zawsze pytaj czy mog
uywa go razem z probiotykami. Odpowiadam im, e tak, poniewa bakterie kwasu mlekowego same
wytwarzaj ten zwizek.
Drode z kolei wietnie si sprawdzaj w rolnictwie, poniewa lubi warunki panujce w glebie,
ktr wzbogacaj w witaminy i inne skadniki odywcze. To z kolei stymuluje rnorodno i aktyw-
no poytecznych mikroorganizmw. Drode odgrywaj istotn rol w oczyszczaniu wd, ponie-
wa jeli istnieje konieczno zapocztkowania rozkadu mas osadowych, zapewniaj one poywk
dla innych mikroorganizmw. S dla nich rdem wgla.
Ostatnia grupa bakterii, fototrofczne bakterie purpurowe, stanowi o caego konsorcjum. S
to bakterie fakultatywne, co oznacza, e odpowiadaj im kade warunki tlen, brak tlenu, wiato lub
brak wiata, ciepo lub zimno. To bardzo proste bakterie.
S one bardzo wane, poniewa maj zdolno wykorzystywania praktycznie kadego substra-
tu jako rda wgla. Konsorcjum bakteryjne potrzebuje wgla, by mc dziaa. Bakterie purpurowe
maja zdolno przeprowadzania reakcji nitryfkacji i wizania wolnego azotu, a jest to kluczowy pro-
ces dla oczyszczania jezior.
Technologia konsorcjw probiotycznych frmy SCD Probiotics jako jedyna wykorzystuje trzy
kultury mateczne
- ProBio Food, obecna w wyrobach frmy przeznaczonych do konsumpcji,
- ProBio Balance Original, zawierajca jeden gatunek bakterii fototrofcznych oraz trzecia
- ProBio Balance Plus, ktra zawiera a dwa gatunki tych bakterii.
Jest to rwnie jedyna na wiecie kultura mateczna skadajca si z czternastu gatunkw bakterii.
Kady gatunek ma swoj rol do spenienia, ale wszystkie razem maj te swoj rol jako konsorcjum.
W normalnych warunkach bakterie kwasu mlekowego jako pierwsze zaczynaj wykorzystywa
dostpne rdo wgla i dziki temu bardzo szybko rosn. Mona je wic porwna do Ferrari, s tak
szybkie. Jednak bakterie fototrofczne namnaaj si wolno, a konsorcjum bakteryjne musi pozosta-
wa w stanie rwnowagi. Bakterie kwasu mlekowego musz wic poczeka na bakterie fototrofczne,
a to zajmuje duo czasu, a opnienia w przypadku oczyszczania jezior s niepodane. Na szczcie
w rodzinie bakterii kwasu mlekowego znajduje si bakteria o nazwie Lactococcus lactis. Bakterie te
wspomagaj i przyspieszaj wzrost bakterii fototrofcznych, zatem mona powiedzie, e mamy ju
nie dwa, ale trzy gatunki fototrofw, poniewa Lactococcus lactis sam przyjmuje waciwoci bakterii
fototrofcznych. Dlaczego bakterie fototrofczne s takie istotne? Poniewa potrzebujemy ich w ka-
dym procesie rekultywacji rodowiska, czyli w gospodarowaniu odpadami staymi i pynnymi oraz
w oczyszczaniu wd. Wszdzie tam potrzebujemy silnej populacji bakterii fototrofcznych. Swoim
metabolizmem dostarczaj/wytwarzaj one enzymy, chlorofl, karotenoidy bakteryjne oraz koenzym
Q10, ktry jest bardzo istotny dla zdrowia ludzi. Mwimy tu o leczeniu raka, choroby Parkinsona,
24
cukrzycy i tak dalej. Zuywanie substancji odywczych przez te bakterie odgrywa bardzo wan rol
w oczyszczaniu wd, poniewa s one w stanie rozkada zwizki organiczne, jak rwnie wyapywa
wolne rodniki, ktre wywieraj szkodliwy wpyw na nasze ycie.
Bakterie fototrofczne wykorzystuj naturalne wiato soneczne jako rdo energii, natomiast
dwutlenek wgla jest dla nich rdem wgla, ktry potem w ogniwach acucha pokarmowego udo-
stpniaj innym bakteriom. Naley wyrni tu dwie grupy bakterii. Jedna z nich to czysta kultura,
natomiast druga to kultura konsorcjum bakteryjnego. Na przykad, bakteria Bacillus thuringiensis bya
stosowana w Turcji, przez tamtejsze wadze do kontroli populacji komarw przenoszcych deng.
Jednak problem w stosowaniu B. thuringiensis polega na tym, e nie s one w stanie skutecznie przy-
stosowa si do szybkich zmian temperatury i wilgotnoci. Rzd wydaje miliony dolarw na oprysk
bakteriami, ktre nie s w stanie poradzi sobie z deng, poniewa s stosowane jako czysta kultura.
Z kolei konsorcja bakteryjne zawieraj zazwyczaj wiele rnych gatunkw, ktre w ogniwach acu-
cha ycia pomagaj sobie nawzajem: drode pomagaj bakteriom kwasu mlekowego, ktre z kolei
pomagaj bakteriom fototrofcznym. Jeli ktrykolwiek gatunek bakterii zacznie gorzej spenia swoj
rol, inne gatunki pomagaj mu i wspieraj w danej pracy. Dlatego te bakterie s tak wszechstronne
i odporne na nieprzyjazne im warunki rodowiska.
Tradycyjne znaczenie sowa probiotyk odnosi si do mikroorganizmw bytujcych w prze-
wodzie pokarmowym ludzi i zwierzt. Nasza technologia pozwolia na wykorzystanie szerokich
waciwoci tych mikroorganizmw w rnych dziedzinach, do pomocy glebie, wodzie, rolinom
a w konsekwencji take zwierztom i czowiekowi.
Bakterie pomagaj nam w dziaaniach na rzecz rodowiska, neutralizacji ciekw, w rolnictwie,
chowie zwierzt, a nawet w odbudowie terenw po katastrofach. Widziaam jak wygldao tsunami
w Indiach. Pamitacie je? Byam tam. Mamy rwnie konkretne rozwizania dla garbarni, ktre bar-
dzo obciaj rodowisko. Dziaamy ponadto w takich dziedzinach jak rolnictwo, dom i ogrd, zdro-
wie zwierzt i ludzi.
Kluczow spraw, jeli chodzi o mateczne konsorcja mikroorganizmw, jest okres ich prze-
chowywania i przydatnoci do uycia. Stabilno tych preparatw umoliwia ich przechowywanie
przez dwa do trzech lat, ale pracujemy nad wydueniem tego okresu. Mog one by przechowywane
w temperaturze od 4 do 45C bez pogorszenia waciwoci konsorcjum.
Nasza kontrola jakoci pozwala na utrzymanie jakoci i stabilnoci konsorcjw na staym pozio-
mie i zapewnienie waciwej ich efektywnoci dla kadego zastosowania.
Technologia konsorcjw bakteryjnych frmy SCD Probiotics jest zarejestrowana w OMRI (Or-
ganic Material Review Institute Instytut Badania Substancji Organicznych), posiada zezwolenie na
stosowanie w ekologicznym rolnictwie.
Mikroorganizmy probiotyczne nie podlegaj genetycznym modyfkacjom, nie s sztucznie wy-
hodowane ani nie s egzotyczne. Takie pytania spotykam najczciej w mojej pracy. Ludzie na og
pytaj: Wpuszczacie do wody jakie potwory? Jak bd zgadza si z innymi bakteriami? Bdzie-
my nawozi nasze uprawy tymi potworami? Odpowiadam wtedy: Zjadacie codziennie te potwory,
a jednak nie skarycie si, zatem to nie s adne potwory.
25
Nasze konsorcja bakteryjne s zarejestrowane w amerykaskim Departamencie Rolnictwa
(USDA) w katalogu rekomendowanym przez Departament
3
.
Pierwsza cz mojego wykadu dotyczy wikszej konkurencyjnoci biopreparatw SCD
Probiotics w porwnaniu z innymi tego typu preparatami. Konkurencyjno ta jest wynikiem stale
kontrolowanej jakoci trzech kultur matecznych udokumentowanej poprzez Certifcate of Analysis
(certyfkat powiadczajcy ich skad) oraz MSDS (karta charakterystyki produktu), a ponadto ugrun-
towanej reputacji tych preparatw, wysokiego poziomu satysfakcji klientw, dostpnoci wsparcia
technicznego (tym rwnie si zajmuj), istnienia oglnowiatowej sieci licencjonowanych dystrybu-
torw oraz bardzo zaawansowanej wiedzy lecej u podstaw ich wytwarzania. Jestemy bardzo dumni
z faktu, e SCD Probiotics wiedzie prym w badaniach nad niesiarkowymi bakteriami purpurowymi.
Tytuem podsumowania mona powiedzie, i SCD Probiotechnologia charakteryzuje si
skutecznoci w ograniczaniu rozwoju chorb i szkodnikw, a przez to wysok efektywnoci, kt-
ra jest wynikiem redukcji kosztw dziaalnoci rolniczej i rodowiskowej przy jednoczesnym utrzy-
maniu lub zwikszaniu jej intensywnoci. Jej jako w rolnictwie przekada si na popraw warto-
ci odywczej, trwaoci i smaku podw. Sprbujcie truskawek pryskanych chemicznymi rodkami
ochrony rolin i porwnajcie je ze smakiem truskawek opryskiwanych probiotykiem. Sprbujcie te
probiotykowanych jabek nasi dziadkowie i pradziadkowie twierdz, e smakuj one tak samo jak
dawniej. Jeli chodzi o bezpieczestwo, probiotyki zmniejszaj konieczno stosowania niebezpiecznych
substancji chemicznych w rolnictwie. Coraz wiksza liczba rolnikw stosuje je w bioremediacji gleby.
Co do zrwnowaonego rozwoju sdzimy, i dugoterminowe budowanie sieci wymiany informacji
o efektach stosowania konsorcjw poytecznych mikroorganizmw zwiksza baz dostpnej wiedzy
o probiotechnologii, a take oznacza likwidacj koniecznoci ponoszenia odpowiedzialnoci fnanso-
wej za szkody w rodowisku naturalnym dotychczas generowanych przez konwencjonalne rolnictwo.
3
http://www.biopreferred.gov/bioPreferredCatalog/companyDetails?ID=5237
26
Dr Margarita Correa
OCZYSZCZANIE JEZIOR, RZEK I CIEKW WODNYCH
Do najwikszych problemw zwizanych z oczyszcza-
niem jezior i ciekw wodnych nale: sedymentacja, wysoki
poziom fosforu i innych pierwiastkw biogennych, szkodliwe
zakwity wody oraz inwazyjne gatunki organizmw wodnych.
Jeden z takich gatunkw wystpuje w Polsce, ale rozprzestrze-
ni si ju na caym wiecie. Do trudnych kwestii nale rw-
nie martwe strefy w toni jezior oraz zmiany klimatyczne, ktre
wpywaj na eskalacj wymienionych problemw.
Zanieczyszczenia wd pochodz z dwch r-
de: punktowych i rozproszonych. rda punktowe to a-
twe do zidentyfkowania obiekty takie, jak na przykad
rury zrzutowe fabryk lub odpywy wody z autostrad, a tak-
e nieszczelne zbiorniki podziemne. Natomiast rda roz-
proszone to zanieczyszczenia, ktre spywaj do jezior,
rzek lub strumieni wraz z wod opadow zbierajc si na duej powierzchni lub te wsikajc
w gleb.
rda punktowe uwalniaj do wd substancje toksyczne, oleje, benzyn, rozpuszczalniki oraz
metale cikie. Ponadto ze rde punktowych pochodz zanieczyszczenia termiczne zwizane ze
zrzutem gorcej wody, ktre powoduj zmniejszenie zawartoci tlenu rozpuszczonego w wodzie. To z
kolei prowadzi do nicia ryb.
Zanieczyszczenia pochodzce ze rde rozproszonych spywaj wraz z wod opadow praktycz-
nie zewszd z lasw, wiejskich siedlisk, ulic miast, gospodarstw rolnych i podmiejskich osiedli. rda
rozproszone stanowi powany problem, ktry trudno rozwiza. Wody jezior przyjmuj ogromne
iloci osadw i skadnikw pokarmowych, pochodzcych zwaszcza z nawozw sztucznych, pestycy-
dw i ciekw. Ich zanieczyszczenie zwiksza si dodatkowo w wyniku sztormw, cyklonw, tajfunw
i powodzi, ktre wystpuj coraz czciej i s coraz gwatowniejsze ze wzgldu na zmiany klimatyczne.
Podan cech dobrze funkcjonujcego jeziora jest stosunek objtoci wody do objtoci py-
wajcych w niej ryb, ktry powinien wynosi okoo 50:2. Jest to warto orientacyjna, jednak dostar-
cza nam informacji o podanej sytuacji ekologicznej. Nieprawidowa sytuacja w jeziorze wystpuje
wtedy, kiedy objto wody zmniejsza si, a ronie ilo osadw, skutkiem czego dochodzi do od-
wrcenia tej proporcji. Objto zajmowana przez ryby siga 50 jednostek, natomiast objto wody
zmniejsza si do 2. Pomimo tego ilo zowionych przez wdkarzy ryb wcale nie jest wiksza, ponie-
wa przegszczenie ich populacji prowadzi do masowego nicia. Ryby nie s w stanie przey w zbyt
maej iloci wody przy niedostatecznej iloci pokarmu. Ryby padaj, poniewa degradowana przez
czowieka natura popenia swoiste samobjstwo.
27
Gwnym problemem s pierwiastki biogenne fosfor i azot. W efekcie nadmiernej poday tych
skadnikw rosn zakwity wody, ktre powoduj nicie ryb, na skutek postpujcej eutrofzacji jezior.
Grna cz ilustracji przedstawia zdrowe jezioro, ktrego woda zawiera niewielk ilo bioge-
nw pochodzcych z okolicznego lasu. S one wykorzystywane przez nieliczn populacj rolin wod-
nych, ktre z kolei s pokarmem dla bardzo maej iloci yjcych w jeziorze ryb. Poziom natlenienia
wody jest wysoki. W dolnej czci ilustracji, mamy aktualn oglnowiatow sytuacj. Do jezior spy-
waj wody niosce pierwiastki biogenne pochodzce z rolnictwa, czyli ogromnych ferm towarowych
hodowli byda oraz obfcie nawoonych i spryskiwanych herbicydami pl, co dodatkowo wpywa na
pogorszenie sytuacji.
Ogromne towarowe fermy zwierzt, gdzie wystpuje dua ilo odpadkw i obornika zgroma-
dzona w jednym miejscu, s rwnie rdem zanieczyszczenia wd, kiedy woda deszczowa spy-
wa z nich do jezior, niosc ogromn mnogo biogenw i bakterii. Kolejnym problemem s spywy
z podmiejskich i miejskich osiedli gorsza strona piknych trawnikw, ogrodw i parkw: dodatkowe
rda nadmiernej iloci pierwiastkw biogennych. Naley rwnie pamita o azocie i fosforze - te
skadniki rwnie spywaj do jezior. Zatem wody jeziora s zasobne w substancje biogenne, co jest
bezporedni przyczyn rozwoju zakwitw wody. Masowy zakwit zuywa cay dostpny w wodzie tlen
i zaczyna zabija ryby.
28
Skd wic bierze si w wodzie olbrzymia ilo tych substancji? Najwicej z nich pochodzi z go-
spodarstw rolnych znajdujcych si w najbliszym otoczeniu jeziora, jest efektem wylesienia, braku
terenw podmokych oraz wielkiej gstoci zaludnienia, ktra jest rdem zanieczyszcze pyncych
z systemw oczyszczania ciekw, przydomowych oczyszczalni i szamb lub te bdcych wynikiem
braku jakiejkolwiek kanalizacji.
Dlaczego powicamy tyle uwagi poziomowi azotu i fosforu w wodzie? Poniewa te wanie pier-
wiastki s zazwyczaj czynnikiem ograniczajcym dobrostan ekosystemw sodkowodnych. Ponadto
z ekologicznego i ekonomicznego punktu widzenia zmniejszenie iloci fosforu w wodzie jest najbar-
dziej opacaln strategi oczyszczania. Tak wic redukcja zarwno azotu, jak fosforu jest jedynym
rozsdnym, trwaym i skutecznym sposobem na skuteczne oczyszczenie jeziora. Gwnym rdem
zanieczyszcze fosforem jest rolnictwo (2/3 cakowitej jego iloci), ale rwnie systemy oczyszczania
ciekw i uzdatniania wody, zrzuty wody z kanaw burzowych do ciekw wodnych, woda deszczowa
spywajca z obfcie nawoonych trawnikw oraz z przydomowych szamb.
Wynikiem podwyszonej temperatury wody oraz wysokiego stenia fosforu w wodzie, nieza-
lenie od jego rda rolnictwa, ciekw, itd., s szkodliwe zakwity wody. Jednak od niedawna wy-
stpuj rwnie ju w kwietniu w wodzie o normalnej temperaturze. Stenie azotu jest czynnikiem
ograniczajcym dla 6 lub 7 gatunkw glonw, ktrych najwikszym utrapieniem jest Cladophora. Jest
ona w stanie opanowa cay zbiornik wodny cznie z jego martw stref.
Dlaczego martwi nas zakwity szkodliwych glonw? Dlatego, e glony te maj zdolno unosze-
nia si na powierzchni wody, a take dlatego, e wrd nich znajduje si 6 lub 7 gatunkw sinic, ktre
produkuj 4 rodzaje toksyn, w tym mikrocystyn.
Sinice wymagaj wysokiego stenia substancji pokarmowych w wodzie oraz wysokiej tempe-
ratury (powyej 16C). S one miertelnym zagroeniem dla zwierzt i czowieka. Jedna z toksyn
wydzielanych przez nie - mikrocystyna, powoduje uszkodzenie wtroby. Sinice potrzebuj podwy-
szonej temperatury wody oraz wysokiego stenia fosforu. Zakwit sinic zaczyna by kojarzony z wy-
stpowaniem racicznicy zmiennej (ang. zebra mussel). To ma, ktrego angielska nazwa pochodzi od
zebry, poniewa wzr jasnych paskw na jego muszli przypomina wzr na skrze zebry. Racicznice
odywiaj si sinicami i mog zwiksza ilo tych cuchncych glonw. Ten gatunek maa pochodzi
z Ukrainy. Kiedy statki zaczy kry pomidzy kontynentami i opywa kul ziemsk, mae zabray
si wraz z nimi w t podr i teraz jest ich peno w jeziorach stanu Michigan.
Najwikszy dopyw substancji biogennych ma miejsce w czasie burz dlatego mwi si, e 90%
dopywu biogenw ma miejsce w 10% czasu. Tak wygldaj sinice z gatunku Microcystis. WHO twier-
dzi, e dla wody pitnej dopuszczalne stenie tych sinic wynosi 1 ppb, natomiast dla wody wykorzy-
stywanej do celw rekreacyjnych stenie to wynosi 20 ppb.
29
W zatoce oceanicznej w Ohio praktycznie caa woda to sinice z gatunku Microcystis. Jeli taka
woda dostanie si do organizmu istnieje bardzo wysokie prawdopodobiestwo, e skoczy si to
uszkodzeniem wtroby.
Oto schemat jeziora
Erie w stanie Michigan, kt-
re dzieli si na trzy baseny:
zachodni, wschodni i cen-
tralny. Obszar zaznaczony
lini przerywan to strefa
beztlenowa, cakowicie po-
zbawiona tlenu rozpusz-
czonego w wodzie. W cen-
tralnej czci basenu jeziora
poziom tlenu wynosi zero,
a ilo osadw jest najwik-
sza.
Gwnym celem przy oczyszczaniu jezior jest redukcja poziomu fosforu o 5066%. Jeli uda si
nam osign t warto, to moemy powiedzie, e ograniczylimy problem szkodliwego zakwitu
sinic w jeziorze. Co do przewidywanego czasu powrotu ekosystemu do stanu normalnego jeli ogra-
niczymy fosfor do 5060% pierwotnego poziomu i jeli okres wymiany wody w jeziorze waha si od
20 do 50 dni, to powrt do normalnych warunkw jest niemal natychmiastowy, ale stanie si tak tylko
wtedy, jeli powysze dwa warunki zostan spenione.
30
W toni jezior z du iloci zakwi-
tw sinic wzrasta ilo osadw, wikszy
jest defcyt tlenowy i tworzy si martwa
strefa.
W przypadku szkodliwych za-
kwitw powinnimy skoncentrowa si
przede wszystkim na chemicznej analizie
wody.
Jakie znaczenie w oczyszczaniu je-
zior ma pojcie piramidy trofcznej? Jest to
idealny model funkcjonowania ekosyste-
mu, idealnie naturalne warunki i dlatego
przy uyciu probiotykw staramy si je
wiernie odtworzy. Pierwszy, podstawo-
wy poziom tej piramidy tworz drobno-
ustroje, ktre zapocztkowuj cay proces.
Kolejny poziom to ftoplankton, nastpnie
zooplankton, a ostatni poziom naley do
ryb i owadw wodnych.
Jednak w zanieczyszczonym jezio-
rze mamy do czynienia ze zuboeniem
mikrofory zajmujcej najniszy poziom piramidy. Problem ten ma natur czysto fzyczn i wie
si z ograniczeniem dostpnej przestrzeni. W zanieczyszczonym jeziorze ilo osadw wzrasta i zaj-
muje coraz wicej miejsca, jednoczenie ograniczajc przestrze yciow wszystkim organizmom
ywym. Caa piramida trofczna wali si pod ciarem osadw i glonw. Zatem naszym celem po-
winno by zmniejszenie iloci tych szkodliwych elementw i uwolnienie zajtej przez nie przestrzeni
tak, aby ekosystem mia szans si zregenerowa. Najpierw wic powinnimy zaj si poziomem
mikroorganicznym, a kiedy zostanie on odbudowany, inne poziomy zregeneruj si samodzielnie.
Zajmie si tym sama natura.
Istniej dwa sposoby radzenia sobie z materi organiczn rozkad w obecnoci tlenu oraz
fermentacja beztlenowa. Tlenowy rozkad materii organicznej zachodzi tylko w obecnoci bakterii
tlenowych. Bakterie te atwo si namnaaj w wysokiej temperaturze. Ich dziaalno prowadzi do
przeksztacenia materii organicznej w proste zwizki nieorganiczne fosfor i azotany, z uwolnieniem
dwutlenku wgla oraz ciepa. Biaka rozkadane s do zwizkw siarki i azotu, wglowodany do dwu-
tlenku wgla i wody (co wie si z powstawaniem efektu cieplarnianego), natomiast lipidy przecho-
dz w form utlenion i tak dalej. Wynikiem tych procesw jest obecno w wodzie nieorganicznych
zwizkw biogennych, co czsto prowadzi do powstawania czerwonego zakwitu wody. Materia or-
ganiczna rozkadana jest take w procesie fermentacji beztlenowej. Istniej dwa rodzaje przemian
beztlenowych jeden z nich jest szkodliwy, natomiast drugi poyteczny.
31
Oto mechanizm rozkadu materii organicznej przez mikroorganizmy. Materia organiczna to
osady, szlam, odpadki i cieki. Wszdzie jest jej mnstwo.
Szkodliwym ty-
pem fermentacji beztle-
nowej jest fermentacja
masowa, dajca bar-
dzo specyfczny zapach.
Fermentacj t przepro-
wadzaj obligatoryjnie
bakterie beztlenowe
takie, ktre zupenie
nie potrzebuj tlenu.
Mog one namnaa
si w umiarkowanych
temperaturach, rwnie
w zimie. Wytwarzaj
amoniak, siarkowodr,
metan i inne szkodliwe
substancje. Zapach fermentacji masowej to zapach wydobywajcy si z wysypisk mieci i koszy na
odpadki. W wyniku takiej fermentacji z biaek powstaje amoniak i siarkowodr, z wglowodanw
polisacharydy, a tuszcze przechodz w form nienasycon. Rezultatem tych przemian jest odkadanie
si zanieczyszczonych osadw i niemiy zapach.
Drugim rodzajem fermentacji, podanym dla nas, jest fermentacja mlekowa, ktr prowadz
mikroorganizmy probiotyczne poyteczne bakterie fermentujce. Namnaaj si one w umiarkowa-
nej temperaturze, a efektem ich dziaania s aminokwasy, cukry proste, alkohole, estry i antyoksydan-
ty. W obecnoci tych bakterii biaka s rozkadane do aminokwasw, wglowodany do cukrw pro-
stych, a tuszcze do kwasw tuszczowych. Poniewa masa czsteczkowa tych substancji jest bardzo
niska, s one z atwoci absorbowane w ekosystemach.
Po prawej stronie powyszego schematu znajduje si sowo Bokashi. W jzyku japoskim
oznacza ono zdrow ywno poddan procesowi fermentacji. Uwaa si, e jakakolwiek substancja
staa z dodatkiem poytecznych mikroorganizmw staje si Bokashi. Za pomoc Bokashi zawieraj-
cego odrobin poytecznych mikroorganizmw moemy rozwiza problem zapocztkowania wa-
ciwego typu fermentacji.
Poyteczne mikroorganizmy przyspieszaj proces szkodliwej fermentacji masowej, natomiast
w warunkach rozkadu tlenowego przyczyniaj si do zrnicowania mikrofory. Preparaty z kon-
sorcjami poytecznych mikroorganizmw stosowalimy na terenach dotknitych tsunami, podczas
powodzi w Malezji, po przejciu burz, tornad lub huraganw takich jak Katrina. By maksymalnie
ograniczy ryzyko wybuchu epidemii po huraganie Katrina stosowalimy opryski probiotykami.
Opryskiwalimy rwnie pola, aby zapobiec skaeniu gleby sol morsk, oraz ulice miast, eby ogra-
niczy rozprzestrzenianie si pleni, ktre szkodliwie wpywaj na ukad oddechowy czowieka.
32
Po ostatnim trzsieniu ziemi w Chile przeszkolona przez nas armia rozpylaa probiotyki nad
terenami, gdzie pod gruzami leay ciaa ludzkie i martwe zwierzta.
Te zdjcia zrobiono w Malezji, gdzie uprawy palm olejowych zajmuj coraz wikszy obszar
kraju, a wszystkie sta-
wy lece w okolicy tych
upraw s skaone cie-
kami z produkcji oleju.
Tak wygldaj wszyst-
kie kanay wodne, wida
w nich osady.
To zdjcie przed-
stawia jeden z tych kana-
w przed zastosowaniem
probiotykw i po rekulty-
wacji osady znikny,
woda staa si przezro-
czysta i wida w niej ryby.
33
Mam ogromne sukcesy w oczyszczaniu jezior przy uyciu konsorcjw poytecznych mikroor-
ganizmw o probiotycznych waciwociach, czsto przeze mnie okrelanych probiotykami. Dziaa-
nia te prowadz w rnych zaktkach wiata. Jednym z duych jezior, ktre oczyszczaam to jezioro
Amatitlan w Gwatemali i ma powierzchni 1800 ha. Pozostae jeziora to Lake Erie Basins w Kaliforni
o powierzchni 1 hektara, Tiscapa w Nikaragui 39 ha, zbiornik zapory Muna o powierzchni 933 ha
w Kolumbii. Nastpnie jezioro Mulberry w Kansas City, Koranattu w Indiach w okolicy miasta Chen-
nai, rzeka Kelian w Malezji, jeziora w Meksyku i Japonii.
Jezioro Amatitlan lece w stolicy Gwatema-
li, w pobliu synnego wulkanu Pacaya. Rekulty-
wacja tego jeziora odbya si w latach 20052007.
Okoliczne wzgrza s gsto zamieszkane, wic cay
spyw deszczwki oraz pochodzce z osiedli cieki
i mieci trafaj prosto do jeziora. Zlewnia jeziora
ma 368 km
2
, a cakowita objto jego wd wynosi
0,286 km
3
.
Caa tafa jeziora bya poronita hiacyntami wodnymi nie byo wida nawet skrawka wody,
tylko roliny. Na pocztku trzeba byo pozbiera mieci, a nastpnie wyowi hiacynty.
Okoliczni rolnicy
potrzebuj kompostu,
a kompost z hiacyntw
z dodatkiem probiotykw
jest doskonay. W dalszej
kolejnoci rozpoczlimy
stosowanie probiotykw,
a pierwsz rzecz, ktr
zrobilimy, byo wybudo-
wanie oczyszczalni, eby
przechwyci wszystkie
cieki pynce ze wzgrz.
Woda przefltro-
wana w systemie oczysz-
czalni stawaa si przezroczysta, ale nadal zawieraa substancje biogenne.
Z oczyszczalni woda pynie do jeziora i wanie w tym miejscu zaczlimy dodawa do niej
probiotyki, eby oczyci jezioro.
34
Do aplikacji
probiotykw pyn-
nych bezporednio
do wody uywalimy
wielkich zbiornikw
z tworzywa sztuczne-
go oraz rur z maymi
otworami. Probiotyki
aplikowalimy wzdu
brzegw jeziora za-
silajcych je ciekw
wodnych.
Ten wykres przedstawia zmian wartoci ChZT
pomidzy ujciem dopywu, lagun przy tyme ujciu
oraz toni samego jeziora.
Ten wykres dotyczy zmian iloci bak-
terii Escherichia coli i innych form bakte-
rii kaowych. Pierwsza cz wskazuje ilo
tych bakterii przed rozpoczciem stosowania
probiotykw, kolejna po 4 aplikacjach, nato-
miast ostatnia po 8 aplikacjach.
Tafa jeziora po rekultywacji jest cakowicie wolna od rolin. To bya bardzo cika praca.
Najwikszy zbiornik, jakim si do tej pory zajmowaam znajduje si w Kolumbii, ma powierzch-
ni 993 ha, objto 103 Mm
3
i prawie 11 m gbokoci. Woda wypywa z niego przez zapor, gdzie
produkowana jest energia elektryczna dla miasta Bogota. Problemem w przypadku tego zbiornika
bya rosnca ilo osadw, ktra bya rdem uciliwego zapachu.
35
Poniewa na terenach wok zbiornika zapory zaczto odnotowywa przypadki chorb ukadu
oddechowego u dzieci oraz problemw z oczami i skr, wprowadzono stan zagroenia sanitarnego.
Rozpoczlimy wic stosowanie konsorcjw poytecznych mikroorganizmw w celu opanowania se-
dymentacji. Dziki tym dziaaniom uciliwe zapachy zostay zneutralizowane. Ta praca wymagaa
caej armii ludzi. Nie dalibymy sobie rady bez pomocy wojska i stray poarnej. Tylko te instytucje
dysponoway odpowiedni iloci personelu i sprztu. Poniewa wszdzie wok zbiornika znajduj
si osiedla, musielimy pobiera prbki z wielu miejsc wok brzegu, oraz ze rodka tafi wody.
Zastosowalimy tak sam procedur, jak w przypadku poprzednio omawianego jeziora. Uyli-
my tych samych wielkich zbiornikw oraz perforowanych rur do aplikacji probiotykw wok caego
zbiornika. Uywalimy te kul Bokashi, ktre wrzucano do wody w okolicy zapory. Ostatecznie udao
nam si obniy poziom BZT poniej 15. W przypadku zbiornika o pojemnoci rzdu setek milionw
metrw szeciennych redukcja tych wskanikw poniej 15 to ogromne osignicie. To bya napraw-
d dobra robota. Znacznej redukcji uleg rwnie poziom siarki, ktra bya przyczyn powstawania
niemiych zapachw. Dwa ostatnie supki wykresu dotycz poziomu tego pierwiastka w czerwcu
i lipcu prawie 0 ppm w porwnaniu do kwietnia, kiedy zaczynalimy rekultywacj. W bezporednim
ssiedztwie zapory, gdzie gboko toni wody wynosi prawie 11 metrw nastpia ogromna reduk-
cja populacji bakterii siarkowych. Ustpi stan zagroenia sanitarnego. Ludzie yjcy wok zbiornika
nie maj ju problemw zdrowotnych.
Kolejne jezioro, ktre szczeglnie zapisao si w moich dowiadczeniach to jezioro Tiscapa, kt-
re znajduje si w miecie Managua w Nikaragui. Jego wiek wynosi 10 tys. lat, a cakowita objto
akwenu to 10 mln m
3
wody. Rocznie przyjmuje ono okoo 23 mln m
3
ciekw, a przyrost objtoci
osadw w takim samym okresie wynosi 20 tys. m
3
. Takie wanie procesy zachodz w wielu jeziorach
i jestem pewna, e w Polsce problem ten te istnieje. Przed rokiem 1982 jezioro miao gboko okoo
50 m, niewielk ilo substancji biogennych i bardzo mao glonw.
Od 1982 do 2006 permanentnie wzrastaa ilo osadw i postpowaa eutrofzacja. W 2007 roku,
zanim zaczlimy stosowa probiotyki, gboko wynosia tylko 30 metrw. Oznaczao to utrat 20
metrw wysokoci supa wody. Due zmtnienie wody, szybki wzrost glonw i wysoki poziom bio-
genw. Pierwszy etap aplikacji probiotykw mia miejsce w 2007 roku. Najpierw zastosowalimy kule
Bokashi na dno jeziora. Kolejny etap mia miejsce pomidzy listopadem 2007 a padziernikiem 2008.
Zadawalimy probiotyki z pokadu odzi. Przez pi dni w kadym tygodniu wlewalimy do jeziora po
10 tys. litrw probiotyku dziennie. Wreszcie po 2 latach nastpiy zmiany poziomu pH.
Oczyszczajc jeziora trzeba zachowa ostrono. Naley pobiera prbki z rnych gbokoci
poniewa wraz ze wzrostem gbokoci wartoci wskanikw zmieniaj si diametralnie. Prbki nale-
y pobiera rwnie ze strefy przydennej. pH wody na gbokoci 7 metrw jest zupenie inne ni pH
na gbokoci 5 metrw. Zatem, jeli pobierze si prbki tylko z powierzchni, otrzymana informacja
o zmianach, ktre zaszy (lub nie zaszy) wycznie na powierzchni, nic nie mwi o tym, co dzieje si
na dnie jeziora.
36
W wyniku podjtych dziaa obniyo si stenie siarkowodoru na powierzchni i na gbokoci
2 metrw, oraz zawiesiny oglnej, fosforu cakowitego, azotu cakowitego i amoniaku. Od momentu
rozpoczcia stosowania probiotykw do maja 2008 r. nastpio zwikszenie gbokoci z 30 do 45 me-
trw. Zatem jezioro zyskao 15 metrw gbokoci!
Organizmy wodne potrzebuj przynajmniej 4 mg rozpuszczonego tlenu na 1 litr wody. Na po-
cztku 2008 roku udao nam si powikszy stref wody natlenionej do 4 metrw liczc od powierzch-
ni. Do koca tego samego roku ilo tlenu na gbokoci 23 metrw znacznie si zwikszya. Jeli
strefa natlenienia signie 5 metrw w gb toni, dalsze dziaanie nalee bdzie do natury, ktra sama
si tym zajmie.
Kade jezioro jest rwnie niepowtarzalne jak odcisk linii papilarnych, nie ma dwch identycz-
nych akwenw. Do wytworzenia kul Bokashi suy mi mu wydobywany z dna jeziora zapewnia mi
to, czego potrzebuj do pracy, a tym samym koszt materiaw jest bardzo niski. Woda do przygoto-
wania roztworu mikroorganizmw rwnie pochodzi z jeziora. Jeli chodzi o ekip pracujc przy
oczyszczaniu, to s to zazwyczaj onierze lub straacy lub, tak jak w Japonii emeryci i uczniowie.
Taka praca ma niezwykle wany dla lokalnych wsplnot wymiar spoeczny.
37
Dr in. Jacek Wereszczaka
Przewodniczcy Rady Naukowo Programowej Stowarzyszenia EkosystEM-Dziedzictwo Natury
BIOLOGIZACJA TERENW MIEJSKICH
SZANS ZRWNOWAONEGO ROZWOJU MIAST I AGLOMERACJI
W wietle treci Konstytucji .Rzeczpospolita strzee
niepodlegoci i nienaruszalnoci swojego terytorium, zapewnia
wolnoci i prawa czowieka i obywatela oraz bezpieczestwo oby-
wateli, strzee dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochron
rodowiska, kierujc si zasad zrwnowaonego rozwoju..
Zrwnowaony rozwj to ochrona zasobw naturalnych,
ktre wykorzystywane w obecnym tempie mog si wyczerpa.
Racjonalne korzystanie ze rodowiska naturalnego, wiadome
prowadzenie gospodarki surowcowej umiejtne wykorzystywa-
nie praw Natury daj szans naszemu pokoleniu pozostawienia
dla kolejnych generacji bogatego i zdrowego rodowiska. Zrw-
nowaony rozwj musi by cile powizany z ochron rodowi-
ska i polityk proekologiczn. Niezwykle wan rol odgrywa
bd aglomeracje miejskie i miasta.
To wadze publiczne s zobowizane to tego, aby poprzez swoj polityk zapewni bezpiecze-
stwo ekologiczne nam i przyszym pokoleniom.
W zasadach planowania przestrzennego uwzgldnia si liczne wymagania, w tym utrzymanie
adu przestrzennego i ochrony rodowiska. Podstaw jest integracja dziaa politycznych gospodar-
czych i spoecznych, z zachowaniem rwnowagi przyrodniczej i trwaoci podstawowych procesw
przyrodniczych. Aby stworzy wizj rozwoju, a nastpnie przeksztaci j w strategi zrwnowaone-
go rozwoju miasta, gminy czy dzielnicy, powinni ze sob wsppracowa przedstawiciele samorzdu
administracji, biznesu, nauki, organizacji spoecznych i lokalni mieszkacy. Przecie kady obywatel
wiata moe znale dla siebie pole do dziaania na rzecz zrwnowaonego rozwoju.
Poprzez zmniejszenie szkodliwego wpywu miasta na rodowisko bdzie mona atwiej i sku-
teczniej osiga cele proekologiczne zapisane w takich aktach prawnych i dokumentach midzynaro-
dowych dotyczcych zrwnowaonego rozwoju jak:
Raport wiatowej Komisji rodowiska i Rozwoju ONZ, obradujcej pod przewodnictwem
Gro Harlem Brundtland pt.: Nasza wsplna przyszo z 1987 r.,
Agenda 21 z 1992 r.,
Traktat Lizboski z 2006 r.,
Agenda Terytorialna Unii Europejskiej i Karta Lipska z 2007 r.,
Polityka Energetyczna, i Polityka Ekologiczna pastwa,
Poradnik dobrych praktyk w zakresie zrwnowaonego rozwoju.
38
Czy transformacja miasta w stron zrwnowaonego dobrobytu mieszkacw i komfortu ro-
dowiska jest moliwa bez poszanowania praw natury? Oczywicie, e NIE.
Ju w XIX wieku powstaa idea miasta ogrodu Garden City zaproponowana przez Ebenezera
Howarda. Autor idei umieszcza w centrum miasta park, przy domach proponuje mae ogrody i bogate
w ziele przestrzenie i cigi komunikacyjne. Wdroon ide moemy podziwia w miejscowoci zbu-
dowanej w 1904 r., Lechworth pod Londynem. W Polsce Jzef Markowicz, ostatni waciciel majtku
Komorw, wdraa tam prorodowiskowe zasady, ktre dzi, niestety, zostay zapomniane.
Moe rewitalizacja terenw miejskich, czy funkcjonowanie ogrodnictwa dziakowego jako in-
frastruktury miast i gmin pozwoli zachowa prozdrowotne oddziaywanie zielni na ich mieszkacw
i uytkownikw. Sekretarz Generalny ONZ Ban Ki-mon wskazuje, e w najbliszych dekadach nastpi
najwiksza i najszybsza ekspansja miast w historii ludzkoci. Liczba mieszkacw miast i aglomeracji
miejskich do 2050 roku zwikszy si dwukrotnie i wyniesie 6,3 miliarda osb. Obszar zurbanizowany
bdzie wikszy o 800 tys. km
2
i wyniesie: 3,3 mln km
2
. A przecie miasto to nie tylko miejsce pracy,
administracji i szybkiej konsumpcji. Miasto to rwnie miejsce rekreacji i wypoczynku.
Ziele w miecie spenia wielorakie funkcje:
Zdrowotne i biologiczne,
Spoeczne, rekreacyjne i edukacyjne,
Estetyczne i planistyczne,
Ochronne i przeciwpoarowe.
Majc na uwadze wielorakie funkcje zielni naley propagowa zasady wiadomego rozwoju
przestrzennego z jej wykorzystaniem. Ziele miejska to: drzewa parkowe, alejowe, krzewy, trawniki
parkowe i na obiektach sportowych, rabaty bylinowe, kwietniki rolin rocznych. Duga lista gatunkw
i odmian rolin ozdobnych pozwala na budowanie bogatej i biornorodnej szaty rolinnej rodowi-
ska miejskiego. To na terenach otwartej zieleni jak parki, zielece czy promenady i bulwary moemy
wypoczywa i nabywa ekologicznych kompetencji. Miasto to rwnie tereny przemysowe, owiato-
we, administracyjne. Rwnie tu powinnimy wykorzysta dobroczynny wpyw zielni na czowieka
i dba o jej stan.
W aglomeracjach miejskich wan rol w rozwoju terenw zieleni maj zabudowania osiedlowe
i indywidualne. Powrt do idei zielonego miasta jest widoczny na terenach zurbanizowanych, zwasz-
cza wybudowanych w ostatnim dziesicioleciu. Dodatkowo, ziele jest wykorzystywana jako bariery
i ekrany oddzielajce ruchliwe ulice od pasw dla pieszych czy rowerzystw. Dobrym przykadem s
pasy zieleni izolacyjnej zbudowane z krzeww czy drzew.
Dawne kompozycje rolinne, parki i zabytkowe ogrody zaprojektowane zgodnie z zaoeniami
architektonicznymi XIX i XX wieku stanowi nasze dziedzictwo narodowe, a ich rola edukacyjna
i dydaktyczna jest nie do przecenienia.
Dla zdrowia mieszkacw aglomeracji lasy komunalne puca miast oraz bufor bezpiecze-
stwa, s darem poprzednich pokole i naszym wsplnym dobrem. Miasto w zielni sprzyja ochronie
zdrowia caego spoeczestwa podwyszajc jako ycia w aglomeracji. Niezwykle wanym elemen-
tem jest rwnie wpyw zieleni na globalne zmiany klimatu. Nasadzenia miejskie z poprzednich lat i te
39
projektowane dzi powinny uwzgldnia tak szerokie spektrum korzystnego wpywu zieleni zarwno
z punktu widzenia lokalnego, jak rwnie globalnego.
Ziele w miecie naraona jest na szereg czynnikw stresowych. Przykadem moe by przed-
stawiony przez Kolbusza i Gack (2007) opis warszawskiego rodowiska: Warszaw pokrywa gsta
sie drg, osiedli, zakadw pracy w tym coraz liczniejszych biurowcw. Niezabudowane poacie war-
szawskiej ziemi zamiast yciodajnych korzeni rolin w swej gbi kryj trakcje odorogennej kanalizacji
oraz przernych przewodw emitujcych fale elektromagnetyczne ze swej istoty zawsze negatywnie
oddziaywajce na rodowisko. Instalacje te poprzez obnianie poziomu wody gruntowej niezbdnej
do ycia i rozwoju fory i fauny powoduj pustynnienie dotychczasowych zielonych terenw. Zanie-
czyszczona atmosfera, ktra nie tylko nad Warszaw zsya kwane deszcze oraz bez umiaru sypana
zim na ulice sl tworz doskonae warunki do dominacji i rozwoju patogennej mikrofory osabia-
jcej lub eliminujcej roliny, ktre s podstaw kadego ekosystemu. Zanikajca biornorodno
wiata rolin to spustoszenie w wiecie fauny, naruszenie przyjaznego nam adu i harmonii w mikro-
forze miejskiego rodowiska oraz rdo naszych i zwierzcych alergii i inwazji wolnych rodnikw.
Ochrona biologiczna zieleni, nie tylko w miecie, to bezpieczestwo lokalnych ekosystemw
dzi i w przyszoci jak rwnie poszerzenie usug ekosystemowych. Szeroko dostpne rodki ochrony
rolin i nawozy mineralne pozwalaj na utrzymanie rolin w dobrej kondycji. W przypadku stoso-
wania chemicznych rodkw ochrony rolin pojawiaj si pewne ograniczenia. Podstawowym pro-
blemem stosowania chemii w przestrzeni miejskiej to okresy prewencji czy karencji. Dla wikszoci
rodkw stosowanych, przeciwko szkodnikom czy chorobom grzybowym, na polach uprawnych czy
sadach w miecie jest to bariera nie do pokonania. Przykadem moe by ograniczenie wystpowa-
nia szkodnika kasztanowcw, w ktrym wykorzystano rodki wprowadzane do drzew dordzenio-
wo uszkadzajc ich pie, podczas gdy oprysk lici jest mniej destrukcyjny dla pnia drzewa, a rwnie
skuteczny. Okres prewencji trwajcy nawet kilka godzin eliminuje takie rodki z listy zalecanych do
ochrony zieleni miejskiej.
Jak podaje Kolbusz i Gacka (2007) postpowy zarzdca terenw zieleni zachcany nowocze-
snymi technologiami, sucha porad doradcw i stosuje ich zalecenia na miejskich terenach zieleni
wierzc, e s waciwe bo wynikaj z nowoczesnych podstaw nauki. W konsekwencji coraz bardziej
chemizuje rodowisko.
Zapisy ustawy o ochronie i ksztatowaniu rodowiska, nazbyt yczeniowo reguluj post-
powanie wacicieli terenw zieleni miejskiej. Zgodnie z ustaw to waciciel jest adresatem in-
terwencji w razie niszczenia zieleni. Za sprawca niszczenia zieleni miejskiej nie jest cigany
z mocy prawa, lecz moe zosta pocignity do odpowiedzialnoci za swoje wykroczenia.
Biorc pod uwag najnowsze trendy ochrony rodowiska, ktre maj swoje odzwierciedlenie
w dyrektywach, ustawach i rozporzdzeniach coraz powszechniej stosowane s biologiczne rodki
ochrony rolin.
Na terenach zieleni miejskiej wykorzystanie BIOPREPARATW - preparatw pochodzenia
naturalnego o bardzo rnych mechanizmach dziaania i rnym przeznaczeniu technologicznym w
wietle obowizujcych przepisw wydaje si by uzasadnione i niezbdne.
40
Duga list biopreparatw wg systematyki (Wereszczaka 2011) rozpoczynaj:
1. Szczepionki stosowane w uprawie rolin z mikroorganizmami poytecznymi dla rolin,
np. nitragina, kompozycje mikroorganizmw: caa gama ProBio Emw lub ich wycigi - polepszacze
glebowe, EM-1, Bokashi, proszek ceramiczny o probiotycznym dziaaniu;
2. Biostymulatory preparaty naturalne, ktrych substancje aktywne usprawniaj zachodzce
w rolinach procesy yciowe bez modyfkowania ich naturalnego zachowania;
3. Biopestycydy preparaty zawierajce jako substancj biologicznie czynn - mikroorgani-
zmy (lub ich metabolity i formy przetrwalnikowe) chorobotwrcze dla agrofagw lub ograniczajce
ich rozwj, nie wymagajce stosowania karencji, przydatne w ochronie rolin, zwaszcza leczniczych
i przyprawowych oraz na terenach publicznych;
4. Dodatki paszowe stosowane w hodowli zwierzt - takie jak konserwanty i detoksykanty
ziemiopodw, koncentraty pasz, premiksy, probiotyki, kokcydiostatyki, antyoksydanty, preparaty en-
zymatyczne, aminokwasy syntetyczne, witaminy, substancje pigmentujce;
5. Stymulatory przemian materii organicznej - mieszanki bakteryjno-enzymowe natural-
ne - chemicznie obojtne (nietoksyczne dla ludzi, zwierzt i rolin), przystosowane do biodegradacji
substancji organicznych zawartych w odpadach czy ciekach. Preparaty bardzo przydatne przy kom-
postowaniu odpadw organicznych w biodegradowalniach i kompostownikach przydomowych. Tego
rodzaju biopreparaty stosowa mona do wspomagania procesw unieszkodliwiania ciekw byto-
wo-gospodarczych i produkcyjnych, gnojowicy, osadw, tuszczw, fekaliw, intensyfkacji procesu
metanizacji odpadw komunalnych itp.
Wprowadzenie i stosowanie biopreparatw pozwoli na przestrzeganie zasad integrowanej
ochrony rolin, a w aglomeracjach propagowanie idei biologizacji.
BIOLOGIZACJA TERENW MIEJSKICH to: stosowanie naturalnych i aktywnych biolo-
gicznie substancji do ochrony zasobw przyrody aglomeracji miejskich. Celem biologizacji tere-
nw miejskich jest ochrona zdrowia mieszkacw miast i podwyszenie jakoci ich ycia.
Biologizacja terenw miejskich to, midzy innymi, naturalne metody:
uyniania gleb miejskich i aktywacji biologicznej poprzez przywracanie form ycia dostoso-
wanego do warunkw glebowych. Jest to najtaszy i najbezpieczniejszy sposb,
zapobieganie wystpowania chorb i szkodnikw zieleni miejskiej,
oczyszczanie wody fontann, zbiornikw oraz ciekw wodnych,
kompostowanie organicznych odpadw powstaych w trakcie pielgnacji zieleni i resztek
ywnoci.
Jak podaje Wysocki (2008) rozpoznanie funkcjonowania rolin na obszarach zurbanizowanych
jest wanym zagadnieniem w kontekcie poprawy ycia ich mieszkacw. W miecie mamy do czy-
nienia z intensywnym procesem synatropizacji. Specyfczne rodowisko przyrodnicze przeksztacone
41
pod ktem miejskim ulega zmianom: w pierwszej kolejnoci gleba, nastpnie rolinno, zwierzta,
woda powietrze i klimat (Sukopp 1973, Zimny 1976, Rebele 1994).
W celu ochrony rodowiska miejskiego Komisja Europejska wydaa wytyczne dotyczce zrw-
nowaonego rozwoju miast, ktrych zaoeniami s:
wzrost efektywnoci polityki dotyczcej rozwoju miast,
zwikszenie efektywnoci polityki rodowiskowej w miastach,
zwrcenie wikszej uwagi na zrwnowaony rozwj miast.
Do realizacji tych wskazwek wyznaczono cztery flary:
wzmocnienie prosperity ekonomicznej i rozwoju miast;
aktywny udzia spoeczestwa i pozarzdowych organizacji ekologicznych;
ochrona i poprawa rodowiska w miastach;
wsppraca wadz lokalnych i lokalnej spoecznoci.
Std te w ostatnich latach powszechnie rozwijajca si idea zrwnowaonego rozwoju wan
rol przypisuje miejskim systemom terenw otwartych i zielonych. W Polsce w tej dziedzinie wci
jeszcze nie dzieje si najlepiej. Przyczyny takiego stanu rzeczy to m.in.:
brak spjnej i wieloletniej strategii zagospodarowania przestrzennego, a w lad za tym progra-
mu zarzdzania terenami zieleni miejskiej,
brak przejrzystej strategii zarzdzania i wyranie sprecyzowanych kompetencji,
brak koordynacji dziaa,
niedostateczna ilo rodkw na zagospodarowywanie nowych terenw zieleni miejskiej oraz
na biec pielgnacj i konserwacj ju istniejcych,
brak wzorcw i odpowiednich programw edukacyjnych,
brak nawyku wypoczywania na przygotowanych do tego terenach,
zbyt maa ilo miejsc przystosowanych do wypoczynku rodzinnego (Kolbusz i Gacka 2007).
Roliny w miecie poddane s duej antropopresji. W efekcie obserwuje si takie zjawiska jak
skrcenie okresu wegetacji (Mdrzycki 1990), rna produktywno powierzchni zieleni (Wysocki
1994), zmiany struktury i skadu gatunkowego trawnikw (Pasternak 1980) czy wypieranie apoftw
przez kenofty, a do powstania rolinnoci typu urbanoflle. Pojawi si mog rne zagroenia zwi-
zane ze zmian tempa rozwoju chorb czy szkodnikw. W przeciwiestwie do ochrony anw rolin
uprawy polowej na wiele pyta zwizanych z zieleni miejsk, zagroeniem jej szkodnikami czy cho-
robami nie znamy odpowiedzi. Zbiorowiska rolinne, w ktrych czsto wystpuj gatunki obcego po-
chodzenia s wyzwaniem dla ento- i ftopatologw. Wskazanie skutecznych rozwiza likwidujcych
przyczyny rozwoju chorb i szkodnikw ycia glebowego i rolin, a w sytuacjach krytycznych metod
ochrony zieleni i dobr preparatw dla terenw miejskich jest konieczne.
Ciekawe rozwizanie wskazuj Kubiak i Ksiniak (2005). Wzbogacanie podoa dla rolin
przed ich posadzeniem czy sadzeniem gniazdowym, z wymian gleby zdegradowanej i dostarczeniem
42
skadnikw pokarmowych w formie nawozw organicznych czy naturalnych oraz stosowanie ziemi
kompostowej jak rwnie aplikacja hydroeli wraz z mikoryzacj podoa jako dziaania poprawiajce
zasiedlane przez rolinno siedlisko to wstp do biologizacji terenw miejskich. Autorzy ci wskazu-
j na utrudnienia w zaopatrzeniu rolin w skadniki pokarmowe w wyniku usuwania lici jesieni
czy skoszonej trawy. Tak traktowane licie, trawa, obcinane gazie czy te zrbki krzeww stanowi
zbdny koszt likwidacji odpadw komunalnych, a mog by rdem materii organicznej, z ktrej
powstawaaby prchnica najlepsza skadnica skadnikw odywczych naturalnego pochodzenia dla
mezofauny przyjaznej rozwojowi silnych i odpornych na choroby i szkodniki rolin.
Rozwizaniem tego problemu i zamkniciem acucha pokarmowego na terenach zieleni jest
kompostowanie. Wykorzystanie procesu kompostowania odpadw organicznych powstaych w cza-
sie pielgnacji zieleni pozwala uzyska niezwykle cenne rdo skadnikw pokarmowych. Stymu-
latory przemian materii organicznej maj tu szerokie zastosowanie. Stosowanie ziemi kompostowej
pochodzcej z biodegradowalni miejskich w parkach, zielecach czy w kwietnikach jest jednym
z dogmatw biologizacji terenw miejskich. Stosowanie kompostowanej masy organicznej w uzasad-
nionych sytuacjach uzupeniane nawoeniem mineralnym jest konieczne, zarwno z punktu widzenia
ekonomicznego jak i ekologicznego. Tak komponowana masa organiczna rdo skadnikw glebo-
twrczych staje si ulepszaczem ubogich gleb miejskich, podwyszajc ich zasobno i waciwoci
odywcze dla rolin, a przede wszystkim buforowe, gwnie na obszarach o podwyszonym zasole-
niu podoa. Stosowanie biopreparatw podczas przesadzania czy wysadzania materiau rolinnego
zwiksza odporno rolin na stres oraz niekorzystne warunki siedliska. Tu zastosowanie maj szcze-
pionki stosowane w uprawie rolin, kompozycje mikroorganizmw o probiotycznych waciwociach,
grzyby mikoryzowe czy rne polepszacze glebowe zwaszcza te, ktre speniaj prebiotyczne funkcje
dla mikrobiomu ycia glebowego, a szczeglnie wobec rolin. Stymulatory przemian materii organicz-
nej mog rwnie by stosowane do rewitalizacji zbiornikw wodnych. Jeziora rdpolne czy mae
zbiorniki wodne na terenach osiedli mieszkaniowych czsto s zanieczyszczone, zwaszcza substan-
cjami organicznymi. Eutrofzacja wody pochania due iloci tlenu zawartego w wodzie zmieniajc
tempo rozwoju ftoplanktonu bdcego ogniwem acucha pokarmowego zooplankton ryby. O za-
stosowaniu biopreparatw w skutecznym oczyszczaniu wody donosz autorzy wystpie konferencji
w Licheniu midzy innymi Olszanowski i Wereszczaka oraz Kartus i Jaglarz.
Najwiksz grup biopreparatw do wykorzystania przy ochronie zieleni bd biopestycydy.
Zawieraj one rne substancje biologicznie czynne pochodzenia naturalnego. To Natura podpowiada
nam i wskazuje na dobroczynne dziaanie wycigw, naparw, wywarw rolinnych lub mikroorgani-
zmy, czy ich metabolity i formy przetrwalnikowe chorobotwrcze dla agrofagw lub ograniczajce ich
rozwj. Biopreparaty te nie wymagaj stosowania karencji. S niezwykle przydatne w ochronie rolin
domowych, w ogrodach przydomowych i dziakowych. Ochrona zieleni w miecie biopreparatami bez
dobrze przygotowanych i we waciwym czasie aplikowanych biotechnologii i probiotechnologii moe
by zagroeniem i nie negatywne skutki analogicznie jak nieracjonalne stosowanie chemicznych
rodkw.
43
Wnioski
Wpyw urbanizacji na lokaln biornorodno jest zoony.
Planowanie przestrzenne w zgodzie z Natur to w przyszoci zdrowe spoeczestwo, racjonal-
na gospodarka wodna i szeroko pojta rnorodno biologiczna. Procesy urbanizacji naley pogo-
dzi z zasadami zachowania i wzbogacaniem biornorodnoci rodowiska.
Rozrastajce si orodki miejskie zmieni krajobraz wikszoci miast i stref podmiejskich.
Ograniczajc chemizacj rodowiska miejskiego i upowszechniajc biologizacj poprzez stoso-
wanie rnorodnych preparatw o probiotycznych i prebiotycznych waciwociach wzgldem eda-
fonu (mikroorganizmy, piercienice, nicienie, larwy owadw oraz glony i inne formy ycia stanowice
okoo 5% objtoci gleby) a poprzez to wobec rolin sprzyjamy zrwnowaonemu rozwojowi terenw
aglomeracji miejskich, miast i gmin.
Probiotechnologia moe skutecznie chroni rodowisko i biornorodno przyrody miast
i aglomeracji miejskich.
Ogrody dziakowe uytkowane w zgodzie z prawami matury mog sta si ostojami gatunkw
rzadkich, chronionych jak rwnie awifauny.
Wszelkie choroby i szkodniki naley ogranicza z rozwag, a rolinno chroni zgodnie z zasa-
dami integrowanej ochrony rolin.
Miasto powinno sta si orodkiem zwikszajcym lokaln rnorodno i propagujcym zasa-
dy ochrony rodowiska oraz ksztatowania terenw miejskich zgodnie z prawami Natury. Prawidowo
funkcjonujcy ekosystem miejski, w ktrym biologizacja jest upowszechniania, a jej metody stosowa-
ne, chroni zdrowie mieszkacw i przyczynia si do podwyszenia jakoci i standardu ycia.
Stosowanie biopreparatw opartych na czynnikach biologicznych jest niezbdne w celu zapew-
nienia bezpieczestwa mieszkacw miast i biornorodnoci zieleni w miecie.
W celu osignicia rwnowagi pomidzy ekspansj terytorialn miast oraz funkcjonowaniem
ekosystemw miejskich niezbdne jest operowanie probiotechnologi. Nasza przyszo zaley od
kierunku przyjtych rozwiza oraz od zrwnowaonego gospodarowania zasobami i ekosystemami,
a aktywno spoecznoci miejskich decydowa bdzie o zasobach naturalnych wiata.
Zrwnowaone planowanie przestrzenne miast i zarzdzanie ekosystemami na wszystkich
szczeblach administracyjnych oraz decyzyjnych, we wsppracy z sektorami gospodarki, organizacja-
mi pozarzdowymi oraz spoecznociami lokalnymi powinno by naszym wsplnym celem.
Literatura dostpna jest u autora: agro-eko-land@o2.pl
44
Probiotechnologia w oczyszczaniu zbiornikw wodnych, Szczecin ul. Duska (2012).
Efekt dzia-
ania probiotykw
w cigu jednego
okresu wegetacyj-
nego.
R e a l i z a c j a
projektu rewitali-
zacji: 2012 r., Woj-
ciech Olszanowski
i Jacek Wereszczaka
45
Dr hab. Elbieta Bajkiewicz-Grabowska, prof. UG
CZYSTE JEZIORA POMORZA
Wody powierzchniowe, wystpujce pod postaci
rnorodnych ekosystemw wodnych, s istotnymi dla czo-
wieka odnawialnymi zasobami rodowiska. Stanowi one
niezbdny skadnik rodowiska ycia czowieka jako rdo
wody do uytkowania komunalnego i przemysowego, dla
gospodarki rybackiej i hodowlanej oraz potrzeb rolniczych,
a take jako rodowisko przydatne do celw rekreacyjno-wy-
poczynkowych. Stanowi ekosystemy wane dla zachowa-
nia rnorodnoci i cyklicznoci procesw biochemicznych,
w rodowisku przyrodniczym. S bowiem miejscem cyklicz-
nych przemian materii organicznej i mineralnej, ktre stano-
wi podstaw samoodnawiania si ich wartoci uytkowych
i walorw przyrodniczych. S niezwykle wanymi siedliska-
mi dla zachowania rnorodnoci biologicznej, miejscem
ycia gatunkw zagroonych i wreszcie wraz z obszarem alimentacji (zlewni) stanowi istotny skad-
nik krajobrazu.
Zachowanie przydatnoci wd powierzchniowych dla wszelkiego rodzaju potrzeb czowieka
nie moe by skuteczne bez uwzgldnienia prawidowego funkcjonowania ekosystemw wd po-
wierzchniowych jako ywych, samoodnawialnych ukadw przyrodniczych oraz jako siedliska i pod-
stawowego skadnika rnorodnoci biologicznej i krajobrazowej. Dlatego te wspczesne sposoby
gospodarowania jakoci wd nie mog opiera si jedynie na rozpoznawaniu zmian ich wartoci
uytkowych, ale powinny rwnie uwzgldnia rozpoznanie rde zmian pozostaych funkcji, jakie
peni te ekosystemy w rodowisku przyrodniczym.
Wspczenie za gwn przyczyn pogarszania warunkw ekologicznych oraz walorw uyt-
kowych wd uznaje si eutrofzacj. Polega ona na wzbogaceniu wody w mineralne skadniki odyw-
cze, dostarczane w nadmiarze w wyniku poredniej lub bezporedniej dziaalnoci czowieka. Szcze-
glnie istotna dla tempa tego procesu jest ilo dostarczanego fosforu, pierwiastka limitujcego jego
przebieg.
Eutrofzacja objawia si nadmiernym wzrostem yznoci wd, co prowadzi do za-
kwitania glonw i nadmiernego rozwoju rolinnoci, wysokiego stenia materii organicznej
w wodach, defcytami tlenu w wodzie i osadach cznie z odtlenieniem i wytwarzaniem siarkowodo-
ru, ma przezroczystoci wd. Objawem skrajnej eutrofzacji wd, okrelanej terminem politrofi
lub hipertrofi jest saprobizacja stan wynikajcy z nadmiernej dostawy i kumulacji adunkw orga-
nicznych, prowadzcych do przewagi warunkw beztlenowych oraz organizmw polisaprobowych
(grzyby, bakterie - patogenne mikroorganizmy hamujce naturalne procesy mineralizacji osadw
46
i wywoujce procesy gnilne). Eutrofzacja wd powoduje daleko idce zmiany jakociowe i ilociowe
na wszystkich poziomach trofcznych.
Swoistym zakresem tolerancji wobec dziaania czynnikw zewntrznych (naturalnych i an-
tropogenicznych) charakteryzuj si jeziora. Cechy fzycznolimnologiczne
4
zbiornikw decyduj o
ich podatnoci na wywieran presj otoczenia. Przekroczenie granic odpornoci zbiornika prowadzi
do zmian warunkw abiotycznych i biotycznych rodowiska wodnego, a tym samym do zakce
funkcjonowania jezior, a nawet do cakowitej ich degradacji. Utrudnione lub wrcz niemoliwe staje
si wtedy wykorzystanie zbiornikw wodnych do celw komunalnych, rekreacyjnych, przemysowych
i rybackich.
Aby chroni pomorskie jeziora przed degradacj istnieje potrzeba podjcia skutecznych dziaa
ograniczajcych przyczyny nadmiernej eutrofzacji wd. Podstawowe znacznie dla skutecznej ochro-
ny tych ekosystemw wodnych maj dziaania zmierzajce do ograniczenia presji przynajmniej do
zakresu tolerancji zbiornika.
Diagnoza ta powinna uwzgldnia:
wskaniki presji rodowiskowych, tych ktre decyduj o tempie eutrofzacji jezior. S to wska-
niki naturalne, wynikajce z typu geoekosystemu jeziora,
i antropogeniczne, oceniane wielkoci adunku trafajcego do jeziora:
wskaniki stanu rodowiska, ktre okrelaj jako wody i stabilno zasobw wodnych jeziora;
wskaniki reakcji, ktre informuj o stanie zawansowania eutrofzacji jeziora;
perspektywy, przywrcenia/utrzymania dobrego stanu ekologicznego jeziora.
W wojewdztwie pomorskim znajduj si 152 jeziora o powierzchni przekraczajcej 50 ha. Sta-
nowi one 2,02% powierzchni wojewdztwa. Jeziora te reprezentuj 7 typw abiotycznych (Kolada
i in. 2005). Najliczniejsze s jeziora typw 3a (47 jezior) i 3b (53 jeziora), a wic nizinne, o wyso-
kiej zawartoci wapnia, wysokim wspczynniku Schindlera, stratyfkowane (3a) i nizinne, o wysokiej
zawartoci wapnia, wysokim wspczynniku Schindlera, niestratyfkowane (3b). Typ 2a (nizinne, o
wysokiej zawartoci wapnia, niskim wspczynniku Schindlera, stratyfkowane) liczy 26 jezior. Po-
zostae typy ekologiczne, tj.: 1a (nizinne, o maej zawartoci wapnia, stratyfkowane), 1b (nizinne,
o maej zawartoci wapnia, niestratyfkowane), 2b (nizinne, o wysokiej zawartoci wapnia, niskim
wspczynniku Schindlera, niestratyfkowane) i 4 (nizinne, o wysokiej zawartoci wapnia, pozostaj-
ce pod wpywem wd morskich) licz od 5 do 11 jezior. Blisko poowa jezior (o powierzchni ponad
50 ha) wojewdztwa pomorskiego ma wod II klasy czystoci , a 30% III klasy czystoci (Soszka i in.
2006). Okoo 18% tych jezior przyjmuje (lub przyjmowao) cieki ze rde punktowych odprowadza-
ne bezporednio lub za porednictwem dopyww (Soszka i in. 2007).

4
Limnologia (gr. limno - staw, jezioro sodkowodne oraz logos - nauka) nauka (z zakre-
su hydrologii oraz hydrobiologii), zajmujca si badaniem wd zbiornikw rdldowych: wa-
runkw fzycznych, chemicznych, biologicznych i ekologicznych; sedymentacj osadw, fa-
lowaniem, prdami, ustrojem lodowym oraz termicznym. Pionierem bada limnologicznych
i autorem pojcia "limnologia" by szwajcarski przyrodnik Franois-Alphonse Forel.
47
Z raportu kocowego pt.: Opracowanie analizy presji i wpyww zanieczyszcze antropogenicz-
nych w szczegowym ujciu jednolitych czci wd powierzchniowych i podziemnych dla potrzeb opra-
cowania programw dziaa i planw gospodarowania wodami (Maciejewski 2007) wynika, e poowa
jezior wojewdztwa pomorskiego do 2015 roku jest zagroona niespenieniem celw rodowiskowych.
Mimo, i badania jezior pomorskich s prowadzone przez rne instytucje (np. WIO, RZGW,
WSSE, parki narodowe i krajobrazowe, gminy, uczelnie wysze), nie ma jednolitej bazy danych o tych
zbiornikach. W 2008 roku Departament rodowiska, Rolnictwa i Zasobw Naturalnych Urzdu Mar-
szakowskiego w Gdasku zebra dane dotyczce stanu jezior od poszczeglnych instytucji i gmin.
Zgromadzone dane dotycz stanu ekologicznego 100 jezior badanych w latach 2001-2006 przez WIO
w Gdasku i WIO w Supsku. Wyniki tych bada mona uzna za aktualne, jako e ekosystemy je-
ziorne stosunkowo wolno reaguj na zmiany zachodzce w obszarze ich alimentacji, czy zlewni.
Z tej grupy wybrano 47, najbardziej typowych dla mezoregionu jezior i na ich podstawie opra-
cowano diagnoz stanu ekologicznego jezior wojewdztwa pomorskiego. Zdecydowan wikszo
stanowi jeziora rednie i mae, tylko 2 z nich, zgodnie z Ramow Dyrektyw Wodn mona zaliczy
do jezior duych.
W grupie wybranych do diagnozy jezior a 21 zbiornikw jest zagroone niespenieniem ce-
lw rodowiskowych do 2015 roku (Maciejewski 2007). Jeziora te pozostaj pod zrnicowan presj
otoczenia. S wrd nich jeziora zdegradowane 10 zbiornikw, w tym rdmiejskie (3 zbiorniki),
s zbiorniki pozostajce pod siln presj rolnictwa 6 zbiornikw i bazy wczasowo-turystycznej 17
zbiornikw. S take takie, ktre le na obszarach, na ktrych obowizuj ograniczenia formalno-
-prawne typowe dla otulin obszarw parkw krajobrazowych oraz obszarw chronionego krajobrazu
24 zbiorniki. Trzy z wybranych do diagnozy jezior naley do sieci Natura 2000.
Wskaniki presji rodowiskowych
Wskaniki presji rodowiskowych okrelaj tempo eutrofzacji zbiornikw wodnych. S to
wskaniki naturalne, wynikajce z typu geoekosystemu jeziora
5
, i antropogeniczne, oceniane wiel-
koci adunku trafajcego do jeziora ze rde punktowych (dopyw ciekami), rde obszarowych
(dopyw rozproszony ze zlewni) oraz z odpadami atmosferycznymi.
Typ geoekosystemu jeziora okrelono na podstawie podatnoci zlewni na uruchamianie i dosta-
w materii biogenicznej do jeziora i odpornoci zbiornika na oddziaywanie zlewni wedug metody
opracowanej przez E. Bajkiewicz-Grabowsk. Metoda ta ocenia zarwno zlewni jako dostawc bio-
genicznej materii do zbiornika, jak i jezioro odbiorc materii.
Zlewnie wybranych do diagnozy jezior wykazuj rn podatno na uruchamianie adunku
obszarowego i moliwo jego transportu do jeziora. Ograniczony wpyw na uruchomienie i dosta-
w materii do jeziora maj zlewnie siedmiu jezior. S to jeziora: Bdze, Bobiciskie Wielkie, kie,

5
Geoekosystem jeziora jest to ekosystem ze zlewni zasilajc go w materi; zgodnie z propozycj
A. Kostrzewskiego (1991) jest to naturalny ukad krajobrazowy, w obrbie ktrego zachodzi przepyw energii i
obieg materii.
48
Wiejskie (ckie), Trzemeszno, Kozie, i Wielewskie. S to zbiorniki odpywowe lub bezodpywowe,
pooone w pobliu dziau wodnego, ich zlewnie cechuje na og duy redni spadek i leny lub le-
no-rolniczy charakter uytkowania. Parametrem rodowiska przyrodniczego zlewni, ktry sprzyja
uruchamianiu adunku obszarowego jest wysoki redni spadek zlewni.
Drug grup podatnoci maj zlewnie 9 jezior (Jele, Dbrwno Czarne, Kielskie, Piasek, Mo-
sino Wielkie, Rychnowskie, Kniewo, Somiskie i Sztumskie). S to ju jeziora przepywowe, ich zlew-
nie s wiksze, cech sprzyjajc uruchamianiu adunku obszarowego jest znaczny spadek zlewni
i obszary zajte przez zwart zabudow wiejsk.
Najwicej z wybranych do diagnozy jezior, bo 23, ma zlewnie o rednich moliwociach uru-
chamiania i dostawy materii biogenicznej do zbiornika (3 grupa podatnoci). Jeziora te maj duy ob-
szar alimentacji. S to zbiorniki przepywowe, zasilane te przez mniejsze cieki. Ich zlewnia aktywnie
uczestniczy w spywie. S to na og zlewnie rolnicze ze zwart zabudow.
Tabela 1. Rodzaje presji otoczenia na diagnozowane jeziora.
L las, R grunty orne, P uytki zielone, Z zabudowa, + umiarkowane, ++ rednie, +++ silne
L.p. Jezioro Forma ochrony
Typ
uzytkowania
zlewni
Uzytkowanie
turystyczno-
rekreacyjne
1.
Wielewskie Otulina Wdzydzkiego PK L R Z +++
2. Grabowskie R Z ++
3. Otalzyno R ++
4. Wysoka L R Z ++
5. Kamien L R Z +++
6. Klasztorne Male L Z ++
7. Sztumskie R Z ++
8. Charzykowskie
Zaborski PK i otulina PN Bory
Tucholskie
L R Z +++
9. Tuchomskie R Z +++
10. Zagnanie Otulina Wdzydzkiego PK R Z ++
11. Lubygosc Rezerwat L +
12. Garczyn L Z +++
13. Jelen uzytek ekologiczny L R Z +
14. Wielki Ocypel
Obszar Chronionego
Krajobrazu
P L Z +++
15. Dabrowno Czarne L ++
16. Jasien Polnocny PK Dolina Slupi R L Z +++
49
17. Dabrowskie Kaszubski PK L R Z +++
18. Kozie L +
19. Cheb Wdzydzki PK R L Z ++
20. Kielskie L ++
21.
Bobicinskie
Wielkie
uzytek ekologiczny L ++
22. Koscielne L R Z ++
23. Piasek
Obszar Chronionego
Krajobrazu
L R +
24. Mlosino Wielkie Otulina Wdzydzkiego PK L +
25. Trzemeszno Zaborski PK L +
26. Rychnowskie
Obszar Chronionego
Krajobrazu
R L Z +++
27. Kniewo Kaszubski PK R L Z ++
28. Polaszkowskie
Obszar Chronionego
Krajobrazu
R ++
29. Niedackie
Obszar Chronionego
Krajobrazu
L Z ++
30. Wiejskie (Lackie)
Obszar Chronionego
Krajobrazu
L R ++
31. Zarnowieckie R L Z +++
32. Dabrowka R +
33. Balewskie
Obszar Chronionego
Krajobrazu
P R ++
34. Kucki
Obszar Chronionego
Krajobrazu
R L Z +++
35. Kalbie
Obszar Chronionego
Krajobrazu
R L Z +++
36. Reskowskie Kaszubski PK L R Z ++
37. Lapinskie
Obszar Chronionego
Krajobrazu
R L Z +++
38. Szczytno
Obszar Chronionego
Krajobrazu
L R Z +++
39. Laska rezerwat L +
40. Lapalickie Kaszubski PK L R Z ++
41. Hutowe
Obszar Chronionego
Krajobrazu
R ++
42. Czluchowskie
Obszar Chronionego
Krajobrazu
R Z +++
43. Modla rezerwat P +
44. Badze
Obszar Chronionego
Krajobrazu
L +
45. Lakie P R L ++
46. Swite L R +++
47. Sominskie P L R Z +++
50
W grupie analizowanych jezior 8 zbiornikw (Grabowskie, Kamie, Klasztorne Mae, Charzy-
kowskie, Garczyn, Niedackie, Kabie i wite) ma zlewnie, ktre odznaczaj si du moliwoci
uruchamiania i dostawy materii biogenicznej do jeziora (4 grupa podatnoci). S to jeziora przepy-
wowe o duym obszarze alimentacji. Ich zlewnie maj znaczny spadek, cechuje je maa bezodpywo-
wo powierzchniowa i niekorzystny typ uytkowania. S to na og zlewnie rolnicze z zabudow.
Odporno jeziora na oddziaywanie zlewni
6
Odporno wybranych do diagnozy jezior na wpywy z zewntrz jest do zrnicowana. Naj-
korzystniejsze cechy, wskazujce na wysok odporno jeziora na wpywy z zewntrz (I kategoria
odpornoci) ma pi zbiornikw. S to jeziora: Wielewskie, Grabowskie, Charzykowskie, Dbrwno
Czarne oraz Rychnowskie. Misy tych jezior maj stosunkowo du gboko redni (powyej 10 m),
jeziora te maj niski wspczynnik Schindlera i znaczny jest procent stratyfkacji ich wd. Niekorzyst-
n cech jest pasywny ustrj hydrologiczny tych jezior, czego wyrazem jest powolna wymiana wd
i w konsekwencji dugi czas ich retencji.
Jezior silnie naraonych na wpywy z zewntrz (IV kategoria odpornoci), w wybranej do dia-
gnozy grupie jest siedem. S to jeziora: Otalyno, Wysoka, Dbrwka, Kabie, Laska, Bdze i wite.
S to na og zbiorniki polimiktyczne, do pytkie. Zbiorniki te s silnie uzalenione od obszaru
alimentacji (wysoki wspczynnik Schindlera). Maj na og pasywny ustrj hydrologiczny (powolna
wymiana wody) i charakteryzuj si dugim czasem retencji wd.
Wrd diagnozowanych jezior najliczniejsze s zbiorniki majce II kategori odpornoci. Jest
ich 21. S one rednio odporne na oddziaywania zlewni. Misy ich s stosunkowo gbokie, s to zatem
zbiorniki stratyfkowane. Cechami obniajcymi odporno tych jezior na pywy z zewntrz s dobrze
rozwinita linia brzegowa i powolna wymiana wody, a w konsekwencji dugi czas retencji ich wd.
Licznie jest te reprezentowana grupa jezior mao odpornych na oddziaywanie zlewni (III ka-
tegoria odpornoci). W tej grupie jest 14 zbiornikw.
Presja antropogeniczna na jezioro
Presj antropogeniczn na jezioro oceniono na podstawie oszacowania adunkw biogenw tra-
fajcych do zbiornika. Zastosowano modele matematyczne typu czarnej skrzynki (Vollenweider
1968, 1975, 1976) pozwalajce modelowa dowolny system (np. obieg fosforu w jeziorze) bez wnika-
nia w procesy zachodzce wewntrz systemu. Konieczna jest tylko znajomo sygnaw wejciowych
(np. dopyw fosforu i wody do danego jeziora) lub wyjciowych (np. stenie fosforu cakowitego w
wodzie danego jeziora). W modelach tych bezpieczna dla jeziora wielko wprowadzanego biogenu
jest uzaleniana od retencji wd (jeziora przepywowe) lub od redniej gbokoci akwenu (jeziora
bezodpywowe) (Vollenweider 1976, 1989).
6
Kategoria odpornoci jeziora na wpywy zlewni zostaa oceniona wg metody SOJJ (Kudelska i in. 1983, 1994)
w modyfkacji Bajkiewicz-Grabowskiej. Zgodnie z t metod poszczeglnym cechom , okrelajcym odpor-
no jeziora na degradacj przyznawane s punkty od 0 wysoka odporno jeziora na oddziaywanie zlewni
do 3 brak odpornoci na wpywy zlewni.
51
adunek biogenw trafajcych do jeziora, tzw. adunek rzeczywisty zosta oszacowany na pod-
stawie dopywu ze rde zewntrznych obszarowych (z lasw, gruntw ornych, terenw zabudo-
wanych, nieuytkw), punktowych (dopywy, zrzuty ciekw), a take z opadem atmosferycznym.
Oszacowany adunek porwnano z adunkiem dopuszczalnym i niebezpiecznym wedug oglnie
przyjtych modeli Vollenweidera, co pozwolio oceni kategori zagroenia jeziora.
adunek dopuszczalny (adunek krytyczny) okrela maksymaln ilo pierwiastka odpowiada-
jcego za eutrofzacj (fosforu bd azotu), ktra wprowadzona do konkretnego jeziora nie powoduje
jeszcze trwaych zmian w najwraliwszych skadnikach ekosystemu czy biocenozy. Gwarantuje on
utrzymanie zadowalajcej czystoci i nie powoduje zakwitw glonw. Na ocen jego wielkoci skada
si ilo danego biogenu w dostawie ze wszystkich rde, uwzgldnia take naturaln odporno
ekosystemu wodnego.
adunek niebezpieczny powoduje przyspieszenie eutrofzacji i nie gwarantuje utrzymania ni-
skiej trofi wd.
A 13 wybranych do diagnozy zbiornikw pomorskich otrzymuje rzeczywisty adunek fosforu
ponad 2 razy wyszy od adunku niebezpiecznego. W najgorszej sytuacji s jeziora: Moda, Czu-
chowskie Urzdowe, Charzykowskie i Kniewo. adunek fosforu trafajcy do jeziora Moda jest
42 razy wyszy od adunku niebezpiecznego dla tego jeziora. adunek fosforu trafajcy do Jeziora
Czuchowskiego Urzdowego jest 8 razy wyszy od adunku niebezpiecznego dla tego jeziora; adu-
nek fosforu, ktry otrzymuje ze rde punktowych i gwnych dopyww Jezioro Charzykowskie jest
7 razy wyszy od adunku niebezpiecznego dla tego zbiornika, a adunek fosforu, ktry otrzymuje
jezioro Kniewo jest 6 razy wyszy od adunku niebezpiecznego dla tego zbiornika.
Sze z wybranych do diagnozy jezior ma II kategori zagroenia. Do jezior tych trafa ze rde
obszarowych adunek fosforu przekraczajcy od 1,1 do 1,9 razy adunek dopuszczalny, ale niszy jesz-
cze od adunku niebezpiecznego dla tych zbiornikw. W tej grupie jezior najbardziej zagroone jest
Jezioro Wiejskie (ckie). Otrzymuje ono adunek zbliony ju do adunku niebezpiecznego dla tego
zbiornika. Najmniej zagroone s w tej grupie jeziora Dbrwka i Bobiciskie Wielkie. Otrzymuj
one adunki fosforu nieznacznie przekraczajce adunki dla nich dopuszczalne.
adunki fosforu gwarantujce utrzymanie si stanu mezotrofi (I kategoria zagroenia) otrzy-
muje 13 ze zdiagnozowanych jezior. W najkorzystniejszej sytuacji s jeziora: Laska, Hutowe, Mosino
Wielkie, Szczytno i wite. Mimo, e I kategori zagroenia maj te jeziora Rychnowskie i arno-
wieckie to ich sytuacja jest gorsza, bo trafajcy do nich adunek fosforu ze rde obszarowych jest
zbliony do adunku dopuszczalnego.
Wskaniki stanu rodowiska
Wskanikami stanu jeziora s jako jego wody i stabilno jego zasobw wodnych.
Do oceny jakoci wd badanych jezior zastosowano kryteria zgodne z Wytycznymi monitoringu
podstawowego jezior wydanymi w 1994 r. przez Pastwow Inspekcj Ochrony rodowiska (PIO)
w Warszawie oraz zgodne z obowizujcymi do 20.08.2008 roku polskimi normami.
52
Jako wody oceniono w trzech klasach od I do III:
- klasa I obejmuje wody przydatne do zaopatrzenia ludnoci w wod do picia, zaopatrzenia
zakadw wymagajcych wody o jakoci wody do picia, do bytowania w warunkach naturalnych ryb
ososiowatych;
- klasa II obejmuje wody nadajce si do bytowania w warunkach naturalnych innych ryb ni
ososiowate, do chowu i hodowli zwierzt gospodarskich, do celw rekreacyjnych, uprawiania spor-
tw wodnych oraz urzdzania zorganizowanych kpielisk;
- klasa III obejmuje wody nadajce si do zaopatrzenia zakadw innych ni zakady wymaga-
jce wody do picia, do nawadniania terenw rolniczych.
Dla poszczeglnych klas czystoci ustalono dopuszczalne wartoci wskanikw zanieczysz-
cze. Wody, ktrych parametry s wysze od dopuszczalnych dla III klasy czystoci okrela si jako
pozaklasowe (NON). Zebrano materia, ktry pozwoli oceni stan czystoci wody 44 jezior. Najlicz-
niej reprezentowane s jeziora, ktrych woda odpowiada II klasie czystoci. Wod odpowiadajc
I klasie czystoci ma tylko sze jezior: Bobiciskie Wielkie, Piasek, kie, Jele, Dbrwno Czarne,
Wielewskie. Poowa wybranych do diagnozy jezior ma wody redniej i zej jakoci. Wody pozaklasowe
ma a 11 jezior. Jest ot jeden zbiornik dystrofczny (jezioro Lubygo) i dziesi zbiornikw poddanych
silnej presji antropogenicznej. Grup jezior zdegradowanych stanowi: Klasztorne Mae, Sztumskie,
Czuchowskie Urzdowo, Rychnowskie, Bdze, Moda, Somiskie, Dbrwka, Balewskie, Zagnanie.
53
Tabela 2. Stan czystoci wody jezior wybranych do diagnozy
rdo: Wojewdzki Inspektorat Ochrony rodowiska (WIO) w Gdasku lata 2000-2005
L.p. Jezioro Klasa czystosci
48. Wielewskie I
49. Grabowskie III
50. Otalzyno II
51. Wysoka II
52. Kamien II
53. Klasztorne Male NON
54. Sztumskie NON
55. Charzykowskie II
56. Tuchomskie III
57. Zagnanie NON
58. Lubygosc NON
59. Garczyn III
60. Jelen I
61. Wielki Ocypel II
62. Dabrowno Czarne I
63. Jasien Polnocny II
64. Dabrowskie II
65. Kozie II
66. Cheb III
67. Kielskie brak danych
68. Bobicinskie Wielkie I
69. Koscielne II
70. Piasek I
71. Mlosino Wielkie brak danych
72. Trzemeszno II
73. Rychnowskie III
74. Kniewo III
75. Polaszkowskie III
76. Niedackie II
77. Wiejskie (Lackie) brak danych
78. Zarnowieckie II
54
79. Dabrowka NON
80. Balewskie NON
81. Kucki III
82. Kalbie II
83. Reskowskie NON
84. Lapinskie II
85. Szczytno II
86. Laska II
87. Lapalickie III
88. Hutowe III
89. Czluchowskie NON
90. Modla NON
91. Badze NON
92. Lakie I
93. Swite III
94. Sominskie NON
Grupy jezior o rnej podatnoci na degradacj
Na podstawie wyznaczonych wskanikw presji rodowiskowych, stanu rodowiska oraz reakcji
zostay sporzdzone wykazy wraz z informacjami charakterystycznymi:
1. jezior najcenniejszych o niezmienionych przez czowieka rodowisku wodnym;
2. jezior zagroonych degradacj;
3. jezior, w ktrych stwierdzono degradacj zasobw.
W grupie diagnozowanych jezior wojewdztwa pomorskiego 13 z nich stanowi grup jezior
najcenniejszych, o niskiej trofi i dobrym stanie czystoci wd, 22 jeziora s zagroone szybko post-
pujc eutrofzacj, a 11 jezior wykazuje siln eutrofzacj i kilka z nich ma ju cechy hipertrofi.
55
Jeziorami najcenniejszymi wrd diagnozowanych jezior wojewdztwa pomorskiego: Dbrw-
no Czarne, Bobiciskie Wielkie, Piasek, Jele, Wielewskie, kie, Niedackie, apiskie, Jasie P-
nocny, Kozie, Kocielne, arnowieckie, Kamie. S to zbiorniki mezotrofczne, dwa z nich (Jele i
Dbrwno Czarne) maj jeszcze cechy oligotrofi. Jeziora tej grupy wraz ze zlewni stanowi geoeko-
system typu I lub II, a wic gwarantujcy utrzymanie istniejcego stanu trofi.
Presja antropogeniczna na te najcenniejsze jeziora jest jednak bardzo dua. Zbiorniki z tej grupy
na og maj wody odpowiadajce I i II klasie czystoci. Swj dobry stan ekologiczny jeziora tej grupy
zawdziczaj te ochronie prawnej. Zagroeniem dla tej grupy jezior s przyjmowane przez nie zbyt
due rzeczywiste adunki fosforu.
Z grupy diagnozowanych jezior 22 jest zagroonych postpujc eutrofzacj. S to jeziora objte
ochron prawn i jeden zbiornik lobeliowy. Jako wody tych jezior odpowiada II i III klasie czystoci.
Jeziora apalickie i Mosino Wielkie maj korzystne dla utrzymania istniejcego stanu trofi wskaniki
rodowiskowe, ale wielko trafajcego do Jeziora apalickiego rzeczywistego adunku fosforu ze r-
de obszarowych nie gwarantuje utrzymania jego niskiej trofi. Zbiornik bowiem, otrzymuje adunek
fosforu przekraczajcy tolerancj jeziora. Jest to adunek przekraczajcy 4,4 razy adunek dopusz-
czalny i 2,2 razy adunek niebezpieczny. Jeziora Kucki, Otalyno i Wiejskie s w podobnej sytuacji, z
tym, e reprezentuj geoekosystem sprzyjajcy szybkiej eutrofzacji (IV typ). W najlepszej sytuacji jest
jezioro Kniewo, ktre otrzymuje adunki fosforu nisze od adunku dopuszczalnego dla tego zbiorni-
ka. Jego warunki, o ile nie ulegn zmianie s gwarantem utrzymania si istniejcego w jeziorze stanu
trofi. W pozostaych zbiornikach zaznacza si ju wzrost trofi.

Jedenacie z wybranych do diagnozy jezior jest silnie zeutrofzowanych. Jezioro Dbrwka ma
stan hipertrofczny, a niektre wskaniki stanu trofi Carlosona 5 jezior wykazuj te stan hipertrofi.
Jeziora tej grupy maj wody pozaklasowe, jedynie Jezioro wite ma wody III klasy czystoci. Cechy
rodowiskowe jezior zdegradowanych sprzyjaj postpujce eutrofzacji. Jedynie jeziora Klasztorne
Mae i Zagnanie reprezentuj geoekosystem typu III.
56
Rzeczywisty adunek fosforu trafajcy do tych jezior szacowany tylko ze rde obszarowych
przekracza poziom tolerancji zbiornikw. Maj one III kategori zagroenia. Jedynie jeziora Zagna-
nie i wite ze rde obszarowych otrzymuj adunek fosforu bezpieczny dla zbiornika (I kategoria
zagroenia). W grupie tej s zbiorniki rdmiejskie, s te jeziora, ktre w przeszoci byy odbiorni-
kami ciekw, s te jeziora objte ochron prawn.
Moliwe do zaproponowania dziaania naprawcze w zlewni i/lub w obrbie misy jeziornej
(wskazane metody rekultywacji) mona pogrupowa wedug nastpujcego schematu:
TYP JEZIORA DZIALANIE
Wysoka odpornosc zlewniowa (I lub II typ
geoekosystemu), niska kategoria zagrozenia,
niski poziom trofi
Nie jest konieczne prowadzenie zabiegow
ochronnych w zlewni, ani zabiegow
rekultywacyjnych w obrbie misy jeziornej
pod warunkiem nie zwikszania presji
antropogenicznej
Wysoka odpornosc zlewniowa (I, II, lub
III typ geoekosystemu), II lub III kategoria
zagrozenia, wysoki poziom trofi
Konieczne jest ograniczenie presji
antropogenicznej oraz prowadzenie zabiegow
rekultywacyjnych w obrbie misy jeziornej
Niska odpornosc zlewniowa (III lub IV typ
geoekosystemu), niska kategoria zagrozenia,
niski poziom trofi
Konieczne jest prowadzenie zabiegow
ochronnych w zlewni, nie nalezy zwikszac
presji antropogenicznej

Naley pamita, e do oceny trendw zmian zachodzcych w jeziorze, koniecznych do oceny
szacunkowego czasu reakcji jeziora na zaproponowane dziaania ochronne niezbdny jest materia z
co najmniej dwch serii pomiarowych wykonywanych w tych samych jeziorach w rnych latach (np.
z pierwszej dekady XXI wieku i z ostatniej dekady XX wieku).
Aby zatrzyma proces eutrofzacji jezior naley przeanalizowa i okreli, ktre dziaania pozwo-
l wyeliminowa lub ograniczy niekorzystny proces bd utrzyma lub przywrci dobry stan jezior.
CZYNNIKI WEWNTRZNE
Mocne strony Sabe strony
1. Poznanie typw geoekosystemu jeziora w woj.
Pomorskim i tempa naturalnej eutrofzacji.
1. Wysoka kategoria zagroenia jezior
(przewanie III kategoria).
2. Wykazanie przyczyn postpujcej eutrofzacji
jezior woj. Pomorskiego na podstawie
wskanikw presji rodowiskowych
naturalnych i antropogenicznych .
2. Rzeczywiste adunki fosforu (obszarowe)
dopywajce ze zlewni przekraczaj adunek
dopuszczalny i rzeczywisty.
3. Znaczna liczba jezior o niskiej trofi.
3. Zy stan wody ciekw zasilajcych jeziora.
4. Wysoka odporno jezior o niskiej trofi na
wpywy z zewntrz.
4. Brak informacji o wielkoci rocznego adunku
biogenw trafajcego do jezior z punktowych
rde zanieczyszcze.
5. Prawie 2/3 jezior jest objtych ochron.
5. Brak informacji o turystycznym obcieniu
jezior.
6. Brak ochrony cennych jezior (lobeliowych)
57
CZYNNIKI ZEWNTRZNE
Szanse Zagrozenia
1. Zainteresowanie wadz stanem jakoci jezior. 1. Zmniejszanie zasobw dynamicznych jezior.
2. Edukacja ekologiczna.
2. Konfikt interesw (rolnictwo, gospodarka
rybacka, rekreacja, ochrona).
3. Zaostrzenie ochrony prawnej. 3. Nielegalna zabudowa wok jezior.
4. Tworzenie planw ochrony jezior. 4. Niekontrolowane wdkarstwo.
5. Tworzenie planw zagospodarowania
przestrzennego.
5. Nieregulowana gospodarka wodno-ciekowa
w zlewni jezior.
6. Ekoturystyka.
6. Niekontrolowana presja turystyczna (brak
szacunku obcienia turystycznego jeziora).
7. Ekorolnictwo. 7. Niska wiadomo spoeczna.
8. Budowa oczyszczalni ciekw. 8. Zaniechanie monitoringu jezior.
9. Uporzdkowanie gospodarki wodno-
ciekowej wsi, orodkw rekreacyjnych, itp.
10. Prowadzenie kontrolowanej gospodarki
rybackiej i wdkarstwa.
11. Europejskie programy pomocowe.
12. Integracja dziaa instytucji badawczych
jedna baza danych o jeziorach Pomorza.
58
Dr in. Ryszard Stanek
BIOLOGIZACJA SPOSB NA DOBROSTAN ZWIERZT
I PRZYJAZNE RODOWISKO
Od 1 stycznia 2013 roku zaczy obowizywa w polskim
rolnictwie kolejne elementy Wsplnej Polityki Rolnej okrelo-
ne wymogami Zasady wzajemnej zgodnoci (cross compliance).
Ostatni etap wdroe obejmuje tzw. Obszar C obejmujcy wy-
mogi dotyczce dobrostanu zwierzt czyli zapewnienia im od-
powiednich warunkw chowu. Resort rolnictwa informuje rolni-
kw, e nieprzestrzeganie prawa w tym zakresie grozi karami w
postaci zmniejszonych dopat bezporednich.
Pierwszym wymogiem opisanym we wspomnianym ob-
szarze C jest zobowizanie rolnika do zapewnienia odpowied-
nich warunkw otoczenia, w ktrym przebywaj zwierzta. Doty-
czy to wszystkich elementw pomieszcze inwentarskich tj. cian,
suftw, podg, urzdze do karmienia i pojenia oraz innego wy-
posaenia.
Pomieszczenia wraz z wyposaeniem musz by utrzymane w czystoci i dobrym stanie tech-
nicznym. Oprcz zapewnienia podstawowych standardw dotyczcych konstrukcji budynku inwen-
tarskiego i jego wyposaenia, czynnikiem decydujcym w duym stopniu o dobrostanie zwierzt oraz
ich zdrowia jest zapewnienie optymalnego mikroklimatu w ich otoczeniu. Na mikroklimat takich
rodowisk wpywa kilka istotnych parametrw: temperatura, wilgotno, ruch powietrza oraz stenie
szkodliwych gazw (szczeglnie amoniaku, siarkowodoru i dwutlenku wgla).
Poprawny mikroklimat to zapewnienie zwierztom przyjaznego rodowiska to ich dobre sa-
mopoczucie, a w konsekwencji uzyskiwanie lepszej wydajnoci.
Jak czsto podkrela prof. dr hab. Zygmunt Pejsak z Instytutu Weterynaryjnego PIB w Pua-
wach, wybitny specjalista w zakresie proflaktyki weterynaryjnej trzody chlewnej wiele problemw
zdrowotnych, na przykad w chowie wi zwizanych jest z brakiem odpowiedniego mikroklimatu w
chlewni.
Biologizacja
Wci mao znanym, ale bardzo skutecznym sposobem na uzyskanie korzystnego mikroklimatu
w pomieszczeniach inwentarskich, a w konsekwencji na popraw dobrostanu zwierzt jest biologizacja.
Autorem defnicji jest prof. Lesaw Zimny z Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocawiu.
Biologizacja jest nowatorsk technologi polegajc na wprowadzeniu do hodowli zwierzt
rodkw biologicznych opartych na kompozycjach ywych, poytecznych mikroorganizmw o wa-
ciwociach probiotycznych i regeneracyjnych oraz ich metabolitw i innych naturalnych kompo-
nentw o funkcjach prebiotycznych. Aktualnie stosowanych jest kilka biopreparatw o specyfcznym
59
zrnicowanym skadzie i wsplnej nazwie ProBio Emy. S to odpowiednio wyselekcjonowane i skom-
pletowane kompozycje tlenowych i beztlenowych kultur bakteryjnych, drody i promieniowcw. S
one wyposaone w wyspecjalizowane narzdzia biologiczne enzymy, ktre pomagaj przetrwa im
w agresywnym rodowisku
Biologizacja chowu zwierzt ma dziaanie wielokierunkowe:
higienizowanie pomieszcze i otaczajcego rodowiska eliminuje si odory;
stosowanie na powierzchniach inwentarskich naturalnych biopreparatw wprowadza rwno-
wag mikrobiologiczn w otoczeniu zwierzt, co ogranicza infekcje i wystpowanie chorb;
probiotyczne mikroorganizmy stosowane w karmieniu optymalizuj trawienie;
zapewnienie dominacji procesw niskotemperaturowej fermentacji obornika i gnojowicy.
Eliminacja narzdzi sucych biologizacji powoduje, e oborniki, gnojwki czy te gnojowice
staj si niebezpiecznym ogniskiem gnicia, a tym samym rdem emisji patogennych bioaerozoli i od-
raajcego odoru. Konsorcja poytecznej mikrofory waloryzuj obornik i gnojowice w niedocignio-
ny w swoim potencjale odywczym nawz organiczny o stabilnych waciwociach probiotycznych
i prebiotycznych wobec mezofauny (ddownice, wije, wazonkowce, pajczaki, owady i ich larwy)
i rolin. Poyteczne mikroorganizmy zachowujc sw ywotno po wydaleniu ich przez zwierzta
z kaem przenosz do rodowiska zewntrznego swe korzystne dziaanie na mikroklimat, trakcje prze-
mieszczajce odchody zwierzce oraz ich miejsca skadowania i ostatecznie na gleb. Biologizowane
odchody zwierzce radykalnie obniaj koszty hodowli zwierzt i uprawy rolin.
Eliminacja odorw poprzez higienizacje
Przyjo si uwaa, e chw zwierzt nie pachnie. Bardzo czsto (a w ostatnich latach coraz
czciej) w rodowiskach wiejskich dochodzi do konfiktw midzy gospodarujcymi tam od lat rol-
nikami, a nowymi mieszkacami, ktrzy skar si na muchy i smrd towarzyszcy hodowli zwie-
rzt. Wadze gmin wyczulone na skargi mieszkacw nie wydaj zgody na nowe, wiksze inwestycje
dotyczce szczeglnie budowy winiarni i ferm drobiowych. Nierzadko o takich konfiktach mona
przeczyta w prasie codziennej i rolniczej.
Tymczasem uciliwoci odorowe mona ograniczy przez higienizowanie pomieszcze i ota-
czajcego rodowiska preparatami mikrobiologicznymi w tzw. zintegrowanym systemie stosowania
probiotechnologii. Zintegrowany, bo probiotyczna mikrofora dostaje si drogami: oddechow i po-
karmow do wntrza organizmw oraz do rodowiska hodowanych zwierzt. Tylko taka technologia
zapewnia pene powodzenie podjtej biologizacji. Zintegrowany system skada si z wielu elementw
zalenych od kierunku chowu i hodowli, jednak wikszo z nich jest identyczna dla chowu wikszo-
ci gatunkw.
Zasiedlanie poytecznymi mikroorganizmami
Pierwszym i podstawowym zabiegiem zintegrowanego systemu jest zasiedlanie. Polega na
opryskiwaniu lub zamgawianiu pomieszcze inwentarskich 10% roztworem biopreparatu o nazwie
EmFarma. Istotne jest, aby dokadnie wykona pierwszy zabieg opryskujc cao pomieszcze in-
60
wentarskich cznie z kojcami, wygrodzeniami, rusztami, matami, panikami i innym wyposaeniem.
W pocztkowym okresie wymagane s czste opryski do dwch w tygodniu. Po pierwszym
miesicu, jeeli zmniejszy si sia wyczuwalnego odoru zabiegi mona ograniczy do jednego w tygo-
dniu. W chowie drobiu celowe jest dwukrotne zasiedlenie kurnika 10% roztworem Pro-Biotyk(em15)
przed wniesieniem ciki, a nastpnie takim samym roztworem opryskanie ciki przed zasiedle-
niem (wprowadzeniem) pisklt. Zalet tej metody jest jej przyjazne (probiotyczne) oddziaywanie
na ludzi, zwierzta i rodowisko. Podczas zabiegw nie jest wymagana odzie ochronna, karencja
wstrzymanie czy te ograniczenie uytkowania obiektu ani zabiegi prewencyjne.
W kolejnych etapach higienizacji korzystniejsze jest stosowanie biopreparatw poprzez
zamgawianie. Aktualnie dostpne s na rynku dysze (montowane na urzdzeniach przenonych,
przewonych i stacjonarnych), ktre wytwarzaj mg poprzez atomizacj cieczy na czsteczki o wiel-
koci zaledwie kilku . Tak zatomizowany roztwr probiotykw moe si utrzyma w przestrzeni po-
mieszcze inwentarskich przez kilka godzin dokadnie pochaniajc i rozkadajc substancje odorowe
takie jak siarkowodr, amoniak, merkaptany, itp.
Decyzja waciciela stada o wprowadzeniu zamgawiania w celu eliminacji uciliwoci wobec
rodowiska i ssiedztwa bdzie z ca pewnoci uzasadniona i skuteczna.
Zasiedlanie rodowiska kompozycjami poytecznych mikroorganizmw przynosi wielostronne
korzyci poniewa sprzyja polepszeniu i utrzymaniu dobrostanu. Poprawa kondycji fzycznej i funkcji
fzjologicznych oznacza:
zmniejszenie zachorowalnoci na schorzenia drg oddechowych;
zmniejszenie wystpowania stanw zapalnych;
likwidacje grzybic i ograniczenie schorze skry;
bioasekuracj przed mikrobami chorobotwrczymi (salmonella, enterokoki, bakterie coli);
obnianie i regulacj liczby komrek somatycznych w mleku;
ograniczenie potrzeby stosowania antybiotykw i rodkw dezynfekujcych;
zmian jakoci powietrza przez likwidacj procesw zagniwania;
redukcj populacji insektw, szczeglnie much;
popraw warunkw rodowiska naturalnego w bezporednim ssiedztwie ferm.
Lista dobroczynnego dziaania konsorcjw probiotycznej mikrofory na dobrostan zwierzt jest
imponujca, ale jeszcze niepena.
Probiotyki (gr. pro bios dla ycia)
Zgodnie ze swoj defnicj mechanizm dziaania probiotycznych preparatw mikrobiologicz-
nych zapewnia nie tylko efekt sanitarny, ale take, a moe przede wszystkim, efekt odywczy. Stoso-
wanie tych biopreparatw w przygotowaniu i przechowywaniu pasz oraz rewitalizacji wody zapewnia:
rwnowag mikrobiologiczn przewodu pokarmowego;
koryguje procesy trawienne i przebieg innych procesw fzjologicznych;
zmienia (najczciej obnia) pH treci pokarmowej w poprawnym kierunku;
wypiera z organizmu mikroorganizmy chorobotwrcze;
61
agodzi przebieg zatru pokarmowych;
rozkada mykotoksyny w paszy bioasekuruje;
chroni organizm przed wolnymi rodnikami;
zwiksza wykorzystanie pasz m.in. przez rozkad biakowych i enzymatycznych substancji
oraz uwalnia z paszy niedostpne elementy np. fosforu (ftaza).
W konsekwencji poprawy metabolizmu nastpuje poprawa kondycji i zwikszenie przyrostu
masy lub wydajnoci zwierzcia.
Uszlachetnianie obornika i gnojowicy
Kolejnym elementem zintegrowanego systemu jest uszlachetnianie przy pomocy ProBio
Emw obornika, gnojwki i gnojowicy. Wprowadzenie probiotycznych preparatw mikrobiologicz-
nych do ciaa zwierzcia z pasz oraz rewitalizowan wod, a take zasiedlanie pomieszcze przez
opryski i zamgawianie eliminuje procesy gnilne oraz zapewnia niskotemperaturow fermentacj
obornika i gnojwki. Szczeglnie korzystne jest szczepienie mikrobiologiczne gnojowicy. Gnojowica
od dawna bya traktowana jako zo konieczne i w powszechnie panujcej opinii jest z wielu powodw
szkodliwa.
Procesy gnilne, szczeglnie gnojowicy wieprzowej powoduj wydzielanie nieprzyjemnych odo-
rw. Stosowana w wikszych ilociach jest trujca dla gleby, rolin i rodowiska. Zaleca si j przecho-
wywa w zbiornikach zamknitych, a jeeli otwartych to pokrytych sieczk, keramzytem lub powok
pywajca. Takie pokrycie ogranicza emisj odorw i ulatnianie cennego amoniaku.
Tymczasem zaszczepienie gnojowicy ProBio Emami cakowicie eliminuje wszystkie powysze
problemy. Dlatego taki proces mona z ca odpowiedzialnoci nazywa uszlachetnianiem/walory-
zacj. Fermentacja gnojowicy, a take gnojwki przy udziale poytecznych mikroorganizmw zapo-
biega gniciu, co jest rwnowane z eliminacj odorw, blokad rozwoju much i patogennych mikro-
organizmw. Biologicznie zwizany azot i siarkowodr podnosz warto nawozow gnojowicy, ktra
po fermentacji staje si bardzo cennym naturalnym nawozem.
Zbiorniki z gnojowic nie potrzebuj okrycia, a grube kouchy wymagajce dotd stosowania
mechanicznych mieszade zostaj w cigu kilku miesicy cakowicie upynnione. Mieszada staj si
zbdne. Rwnie osad, kamie moczowy i muy wystpujce w zbiorniku przyjmuj konsystencj
pynn i s atwe do wypompowania.
Produktami fnalnymi przemian zachodzcych z udziaem poytecznych mikroorganizmw
s zwizki o prostej budowie, pozbawione nieprzyjemnego zapachu: woda czy dwutlenek wgla.
Cay biochemizm usuwania odorw przy pomocy ProBio Emw jest niezwykle zoony, skuteczny
i wszechstronny. Polega on na korzystaniu z naturalnych narzdzi biologicznych (m.in. enzymw),
ktre w procesach metabolizmu s wytwarzane przez poszczeglne szczepy mikroorganizmw. I co
najwaniejsze, opiera si on nie tylko na likwidacji skutkw/objaww, ale przede wszystkim na usu-
waniu przyczyn powstawania odorw, co w efekcie prowadzi do poprawy warunkw sanitarno-epi-
demiologicznych w rodowisku.
62
Mgr in. Wanda Huk
WROGOWIE WROGW PSZCZ POYTECZNE MIKROORGANIZMY
W PRZESTRZENI ULA
Kiedy goym okiem spogldamy w przestrze ula, jeste-
my w stanie dostrzec tylko jedn grup yjcych tam organi-
zmw: pszczoy. rodowisko ula wydaje si by przestrzeni
zupenie zdominowan przez gatunek Apis mellifera. Ale gdy
uzbroimy nasze oko choby w szkieko powikszajce zobaczy-
my nowe, mniej znane organizmy.
Jeeli za kryterium podziau tych organizmw przyjmie-
my ich stosunek do gospodarza, to mogoby si wydawa, e w
otoczeniu pszcz najliczniejsz grup stanowi ich wrogowie
- organizmy patogenne, pasoytujce oraz szkodniki produk-
tw pszczelich. Nie ma zatem nic dziwnego w tym, e pszczoy
tak wiele uwagi powicaj utrzymywaniu czystoci w ulu, usu-
waniu chorych i martwych osobnikw oraz mechanicznemu
oczyszczaniu powok swojego ciaa. Ju sama natura wyposay-
a pszczoy w niezwykle odporny pancerzyk chitynowy oraz
chitynow wycik jelita przedniego i tylnego. Dla dodatkowego bezpieczestwa pszczoy gromadz
w ulu propolis, ktry dziki swoim antybiotycznym waciwociom doskonale nadaje si do impre-
gnacji cian, zatykania szczelin i dezynfekcji komrek przed zoeniem jaj.
Wrd organizmw zasiedlajcych t specyfczn nisz ekologiczn, jak bez wtpienia jest prze-
strze ula, obecne s rwnie organizmy przyjazne dla pszcz (wrogowie wrogw pszcz), zasugu-
jce na szczeglne zainteresowanie. Do organizmw tych zaliczy moemy drapiecw i pasoytw
roztoczy, owadw i innych szkodliwych stawonogw. Warto wymieni w tej grupie choby sierposza
rozkruszkowca, ktry ogranicza rozwj szkodliwych gatunkw roztoczy. Na uwag zasuguj jednak
organizmy, do ktrych zobaczenia nie wystarczy nam ju tylko lupka. Mikroorganizmy poyteczne,
bo o nich tu mowa, stanowi wyjtkowy element ekosystemu rodziny pszczelej, gdy w duej mierze
warunkuj jej prawidowe funkcjonowanie i odporno na czynniki chorobotwrcze. Wzajemne re-
lacje pomidzy mikrofor szkodliw, a poyteczn w zasadniczy sposb wpywaj na zdrowy rozwj
rodziny pszczelej i decyduj o jej sile.
Na skad ilociowy i jakociowy mikrofory rodziny pszczelej wpywa szereg czynnikw takich,
jak: mikrofora poszczeglnych osobnikw w rodzinie, mikrofora poytkw i wodopoju, mikrofora
ssiednich pasiek, mikrofora pasieczyska i pszczelarza, mikrofora pszczelich wytworw oraz mi-
krofora przestrzeni ula. I tak na przykad mikrofora osobnikw w rodzinie bdzie uzaleniona od
kasty pszczelej, stadium rozwoju i wieku pszczoy, gdy inn mikrofor bdzie posiadaa pszczoa
robotnica a inn matka, inn pszczoa, ktra dopiero wygryza si z komrki woskowego plastra,
63
a inn ta, ktra przebywa w ulu kilka miesicy zimowych. Wspczesne toksyczne rolnictwo wpywa
upoledzajco na mikrofor poytkw i wodopojw. Okazuje si, e pszczoy odwiedzajce poytki
naturalne, bogate w rnorodn rolinno i zwierzyn posiadaj inn mikrofor ni te, ktre ko-
rzystaj gwnie z monokulturowych upraw, do ochrony ktrych stosuje si silne pestycydy. Rodziny
stacjonujce na pasieczysku, na ktrym wystpoway wczeniej choroby zakane s rwnie bardziej
naraone na powtrn kontaminacj (zakaenie). Gryzonie i inne zwierzta staocieplne oraz pszcze-
larz, rwnie mog wpywa na mikrofor rodziny pszczelej. Mysz, ktra dostanie si do ula moe
zosta umiercona, ale nadal stanowi rdo zagroenia bakteriami chorobotwrczymi, wobec tego
pszczoy intuicyjnie balsamuj jej zwoki propolisem. W praktyce pszczelarz oraz zwierzta stanowi
niezbyt czste rdo zakaenia, niemniej jednak istnieje prawdopodobiestwo przeniesienia w oby-
dwie strony takich chorb, jak: aspergiloza, salmonelloza czy kolibakterioza.
Mikrofora rodziny pszczelej determinowana bdzie w znacznym stopniu przez obecno wspo-
mnianego ju propolisu. Niemniej jednak mikroorganizmy poyteczne zawsze znajd dla siebie tak
przestrze, w ktrej bd miay moliwo swobodnego rozwoju. Tak wanie oaz mikroorganizmy
odnajduj w jelicie rodkowym. I cho mogoby si wydawa, e wrogw pszcz w ulu i jego pobli-
u jest wicej ni przyjaci, to w praktyce w zdrowej rodzinie zawsze zachodzi rwnowaga pomi-
dzy tymi dwiema grupami. Wiele drobnoustrojw chorobotwrczych wytwarza przetrwalniki, ktre
w rodowisku pasiecznym s w stanie przetrwa szereg lat (dla przykadu zarodniki grzybicy wapien-
nej s w stanie przetrwa 15 lat, a zgnilca amerykaskiego nawet do 45 lat). Nie ma na dzie dzisiejszy
tak dokadnej metody dezynfekcji, aby w stu procentach uwolni pasieczysko i ule od form przetrwal-
nych patogenw. Standardowa dezynfekcja spycha tylko choroby do podziemia, gdzie w ukryciu
czekaj na dogodny moment, aby zaatakowa. Kiedy tylko w rodzinach wystpi spadek odpornoci,
a dodatkowo zabraknie przyjaznych, ochronnych mikroorganizmw rodzina w szybkim tempie zo-
stanie zaatakowana przez wroga. Inwazja najczciej rozpoczyna si od rodzin sabych, gdzie wrg
moe szybko i bezkarnie pomnaa swoj ilo. Dopki w rodzinach silniejszych wystpuj ochronne
mikroorganizmy w iloci wystarczajcej do podjcia walki, sytuacja moe by opanowana i nierzadko
zdarza si, e atak patogena jest odpierany. Jeeli jednak patogen bdzie na tyle silny i szybko zdo-
bdzie liczebn przewag nad mikroorganizmami ochronnymi choroba rozprzestrzeni si na ca
pasiek i w szybkim tempie doprowadza do powanego osabienia rodzin lub nawet upadku pasieki.
Najwaniejszym polem bitwy w tej bezustannie trwajcej, cichej wojnie mikrobiologicznej,
jest bez wtpienia wspomniane ju wczeniej jelito rodkowe. Tylko w tym odcinku jelita zachodz
procesy trawienia i wchaniania. Charakteryzuje si ono silnym pofadowaniem i obecnoci bony
perytrofcznej, ktra jest doskonaym siedliskiem dla mikroorganizmw poytecznych. Niemniej jed-
nak brak osony z chityny powoduje, e to jelito jest jednoczenie miejscem najbardziej naraonym na
atak patogena. Poniewa grup najliczniej zasiedlajc jelito rodkowe s bakterie kwasu mlekowego,
ktre korzystaj z treci pokarmowej jelit i wytwarzaj dziki temu znaczne iloci kwasu mlekowego
oraz innych kwasw organicznych. Dla wielu organizmw patogennych zakwaszone rodowisko treci
jelit powoduje brak moliwoci rozwoju. Dodatkowo bakterie kwasu mlekowego w drodze konkurencji
z patogenami o przestrze i o pokarm (kompetycja i antybioza bakteryjna), wydalaj inne substan-
64
cje hamujce rozwj przeciwnika: bakteriocyny, nadtlenek wodoru, czy choby alkohol etylowy. Dwie
ostatnie substancje, zwane potocznie wod utlenion i spirytusem, rwnie przez czowieka wyko-
rzystywane s do dezynfekcji, czyli najoglniej mwic: walki z zarazkami. Poza tym bakterie kwasu
mlekowego peni wiele innych funkcji w jelicie. Wytwarzaj witaminy potrzebne dla pszcz (gw-
nie z grupy B) oraz enzymy poprawiajce strawno pokarmu, rozkadaj niepodane skadniki po-
chodzenia rolinnego. Czyli, bakterie kwasu mlekowego bioasekuruj.
Poza obszarem jelita bakterie kwasu mlekowego peni jeszcze jedn, bardzo istotn funkcj:
zabezpieczaj pyek (biakowy pokarm pszcz) na okres zimowli. Pszczoy po przyniesieniu zebra-
nego z kwiatw pyku do ula, nawilaj go w pierwszej kolejnoci swoj lin, nastpnie ukadaj
w komrkach, dociskajc gow. Wypieraj w ten sposb nadmiar powietrza, dziki czemu stwarza-
j dogodne warunki dla rozwoju bakterii kwasu mlekowego. Na koniec pokrywaj pyek cieniutk
warstw miodu. Zachodzcy w pyku proces fermentacji mlekowej, zwany potocznie kiszeniem, za-
bezpiecza go na dugie miesice oraz poprawia strawno pierzgi (ukiszony pyek). Dodatkowo kwas
mlekowy poprawia walory smakowe tego pokarmu i wpywa korzystnie na tempo jego poboru.
W ostatnim czasie w rodowisku coraz dobitniej uwidacznia si brak rwnowagi pomidzy
szkodliwymi, a przyjaznymi organizmami. Niestety stosowanie w rolnictwie i innych gaziach go-
spodarki, a nade wszystko w medycynie silnych rodkw chemicznych powoduje powstawanie no-
wych, bardziej odpornych form organizmw wrogich dla zwierzt, rolin i ludzi.
Zbyt czsto w produkcji ywnoci, ktra ma by dla nas rdem zdrowia, stosuje si preparaty
z trupi czaszk i czarnym krzyem, zbyt czsto zapominamy o tym, e podstaw rolnictwa jest
natura, a nie chemia. To wszystko powoduje, e choroby, z ktrymi do tej pory musimy si mierzy s
niczym w porwnaniu z chorobami, z ktrymi przyjdzie nam si zmierzy ju niebawem.
Wrd wyrobw probiotycznych, stosowanych w biologizacji rolnictwa, odnajdziemy dwa prze-
znaczone specjalnie dla pszcz: ApiFarma i ApiBioFarma. S to mieszanki paszowe uzupeniajce,
zawierajce przyjazne i ochronne mikroorganizmy dla pszcz. Oprcz tego biopreparaty te zawie-
raj czynne zwizki organiczne zi, ktrych zadaniem jest poprawa procesw trawiennych i wspo-
maganie walki z organizmami chorobotwrczymi. Probiotyki wykorzystywane s jako dodatki do
wody, syropw, inwertu i ciasta. Poza tym du popularnoci wrd pszczelarzy ciesz si zabiegi
biohigienizacyjnych opryskw z zastosowaniem ApiFarmy i ApiBioFarmy.
Biohigienizacji poddaje si wntrze ula, wraz z ramkami i pszczoami, zewntrzne powierzchnie
ula, szczeglnie wylotki oraz cae pasieczysko. Zabiegi powtarza si kilka razy w sezonie, z tym, e
dawki i czstotliwo naley dobiera indywidualnie, w zalenoci od potrzeb i sposobu gospodaro-
wania pasiek. Wan kwesti s zasady prawidowego stosowania probiotykw, z ktrymi naley si
zapozna przed ich zastosowaniem.
W imieniu swoim oraz Krgu ZDROWA ZIEMIA pragn zoy serdeczne podzikowania
pszczelarzom, ktrzy chtnie dziel si z nami swoimi obserwacjami, opracowuj wasne metody wy-
korzystywania probiotykw w gospodarce pasiecznej oraz wspieraj nas w naszych dziaaniach na
rzecz popularyzacji mikroorganizmw przyjaznych dla rodowiska.
65
Pyek wielokwiatowy
Pyek wielokwiatowy inkubowany 72h.
lewy: bez dodatkw, prawy: z dodatkiem ApiBio Farmy
66
Mgr Teresa Stocka
POYTECZNE MIKROORGANIZMY W SZKKACH LENYCH
Prawodawstwo polskie i unijne kadzie w ostatnich la-
tach znaczny nacisk na szeroko pojt ekologizacj rodowi-
ska. Nowe trendy zmierzajce do zachowania zdrowotnoci
gleb i tym samym do poprawy jakoci wyrobw rolno-spo-
ywczych s szczeglnie widoczne w rolnictwie ekologicz-
nym.
Jednym z pierwszych rozporzdze Unii Europejskiej,
obowizujcych rwnie w Polsce jest Rozporzdzenie Par-
lamentu Europejskiego i Rady Wsplnoty Europejskiej nr
1107/2009 z dnia 21 padziernika 2009r. dotyczce uregu-
lowania kwestii zwizanych z degradacj rodowiska na po-
ziomie UE. Rozporzdzenie to ustala ramy wsplnotowego
dziaania na rzecz zrwnowaonego stosowania pestycydw.
Polska zostaa take zobowizana do przedstawienia Krajowego Planu Dziaania na lata 2013-
2017, zmierzajcego do ograniczenia ryzyka zwizanego ze stosowaniem chemicznych rodkw
ochrony rolin (.o.r.), za od 1 stycznia 2014r. wejd w ycie zasady integrowanej ochrony wynikajce
z postanowie art. 14 dyrektywy 2009/128/WE oraz rozporzdzenia nr 1107/2009(WE). Zasady te
wskazuj, by ponad chemiczne metody zwalczania organizmw szkodliwych przedkada biologicz-
ne, fzyczne i inne niechemiczne metody ochrony.
Rozporzdzenie Komisji (WE) Nr 889/2008 z wrzenia 2008 roku ustanowio szczegowe za-
sady stosowania rodkw biologicznych, w tym preparatw z mikroorganizmami w celu poprawienia
oglnego stanu gleby lub dostpnoci skadnikw odywczych w glebie, a take uywania preparatw
na bazie rolin lub preparatw z mikroorganizmami do aktywacji kompostu.
Wszystkie polskie ustawy i zarzdzenia dotyczce stosowania rodkw ochrony rolin wyda-
wane s przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi i dotycz zarwno rolnictwa, jak i lenictwa.
Z powyszych uregulowa prawnych wynikaj ograniczenia w dostpnoci ochronnych rodkw che-
micznych, ktrych coraz krtsze listy zamieszczane s w broszurze rodki ochrony rolin zalecane
do stosowania w lenictwie, wydawanej cyklicznie przez Instytut Badawczy Lenictwa. Tym samym
coraz wikszej wagi nabiera biologizacja m.in. przez stosowanie preparatw ekologicznych, wytwa-
rzanych z naturalnych substancji i rodki biologiczne zawierajce poyteczne mikroorganizmy. Mog
one wspomc lub nawet zastpi rodki syntetyczne, uywane w lenictwie, a zwaszcza w szkkach
lenych od lat 70tych ubiegego wieku. Kumulacja tych rodkw w glebie przyczynia si do degrada-
cji i zmczenia gleby, doprowadzajc w rezultacie do negatywnych zmian w jej yciu biologicznym.
Szkodliwe, zwaszcza z punktu widzenia odpowiedniej funkcjonalnoci gleb, jest ograniczenie liczby
poytecznych mikroorganizmw (symbiotycznych i saprotrofcznych) poprzez wieloletnie stosowanie
67
pestycydw i nie naturalnego pochodzenia nawozw mineralnych. Skutkiem tego jest rozszerzanie si
szkd powodowanych przez patogeny i szkodniki rolin oraz zmniejszenie si iloci i jakoci produ-
kowanego materiau szkkarskiego.
W tak trudnej sytuacji niezbdne jest poszukiwanie nowych koncepcji i strategii, ktre w szyb-
ki i korzystny dla gleby sposb umoliwiyby jej powrt do w miar naturalnego stanu i pozwoliy uzy-
ska odpowiednie parametry materiau szkkarskiego. Taki pozytywny kierunek dziaania zapewnia
zastosowanie naturalnych probiotechnologii z uyciem preparatw frmy ProBiotics Polska, oglnie
zwanych ProBio Emami.
Do ProBio Emw, ktrych dziaanie sprawdzono w szkkach lenych nale: EmFarma,
EmFarma Plus i Ema5. Ich dziaanie korzystnie wpywa na gleb, kompost, czci nadziemne rolin,
korzenie i nasiona. Zawieraj one specjalnie skompletowane zestawy mikroorganizmw, ktre podno-
sz biologiczn aktywno gleby, poprawiaj jej yzno i urodzajno, sprzyjaj tworzeniu struktury
gruzekowatej i regulacji stosunkw powietrzno-wodnych gleby, przyspieszaj rozkad masy orga-
nicznej i poprawiaj proces kompostowania. Zwikszaj take dostpno makro i mikroelementw,
w tym z form niedostpnych zalegajcych w glebie. Ich pozytywne dziaanie na roliny polega midzy
innymi na wzmaganiu zdolnoci do fotosyntezy, co prowadzi do wzrostu odpornoci i witalnoci
rolin, lepszego ukorzeniania si oraz do rwnomiernego i szybkiego kiekowania nasion. Oprcz
poprawy jakoci gleby i witalnoci rolin rodki te mona wykorzysta do higienizacji pomieszcze
i neutralizacji odorw. Wszystkie posiadaj atest Pastwowego Zakadu Higieny wiadczcy o wa-
snociach, jakie powinien posiada kady preparat ekologiczny: nie wykazywanie toksycznych waci-
woci w stosunku do rodowiska wodnego, glebowego i powietrza atmosferycznego. W skad ProBio
Emw wchodz liczne bakterie probiotyczne, midzy innymi bakterie kwasu mlekowego, bakterie fo-
tosyntetyzujce, drode, promieniowce, ekologiczna melasa z trzciny cukrowej oraz rewitalizowana
woda.
Jak podkrela profesor Teruo Higa z Japonii, twrca metody wykorzystania kompozycji po-
ytecznych mikroorganizmw w rozwoju zrwnowaonego rolnictwa, poyteczne mikroorganizmy
tworzce gleb i bdce podstaw jej prawidowego funkcjonowania, wsppracuj ze sob, wzajem-
nie si wspieraj wykorzystujc nawzajem swoje metabolity. Razem stanowi one w glebie biologicz-
ny kombinat zoony z efektywnie dziaajcych drobnoustrojw, przerabiajcych materi organiczn,
przyswajajcych rne zwizki pokarmowe, azot, tlen i CO
2
. Efektem ich dziaania jest prchnica
glebowa oraz rne bioaktywne substancje, do ktrych midzy innymi nale antybiotyki oraz wiele
zwizkw pokarmowych organicznych i nieorganicznych, wchanianych przez roliny, ktre przyczy-
niaj si do wzrostu i wzmocnienia ich odpornoci na negatywne dziaanie czynnikw abiotycznych,
atak patogenw i szkodliwych owadw.
Obecnie preparaty z poytecznymi mikroorganizmami stosowane s w wielu szkkach lenych.
W niektrych z nich przeprowadzono wielokrotne lustracje, dokumentujc pozytywne rezultaty.
Pierwsze sygnay o korzystnym wpywie probiotycznie dziaajcych mikroorganizmw na uprawiane
roliny uzyskano ze szkki lenej w 2008r., kiedy zastosowano je na fragment kwatery z sadzonkami
buka. Rezultatem bya wysoka zdrowotno rolin, ich bujniejszy wzrost i lepsze przyrosty w porw-
68
naniu do sadzonek kontrolnych. Zawarto podstawowych makroelementw w glebie, sprawdzona na
podstawie jej analizy chemicznej, okazaa si wysza ni na kwaterze kontrolnej.
Wysok skuteczno dziaania mikroorganizmw potwierdzaj dowiadczenia i praktyka ko-
lejnych gospodarstw rolnych, ktre decyduj si na stosowanie probiotechnologii. W 2011 roku mia-
am okazj przyjrze si jak w duym gospodarstwie rolnym systematycznie i z sukcesem stosowane
ProBio Emy wspieraj upraw ziemniakw na ok. 220 ha. Rne odmiany ziemniakw byy mocno
zielonej barwy i silnie wschodziy, dajc roliny odporne na przymrozki (widoczne byy bardzo liczne
odrosty i bardzo dobra regeneracja przemroonych tkanek). Licie ziemniakw (przypuszczalnie - nie
badano ich skadu) zawieray tak wiele toksycznej dla stonek solaniny, e szkody powodowane przez
nie byy minimalne w porwnaniu do ssiednich pl.
W celu sprawdzenia dziaania Probio Emw w lenictwie w tym samym roku zaoono kilka do-
wiadcze w szkkach lenych w ramach tzw. bada wasnych IBL. W nadlenictwie Koo, gdzie prze-
prowadzone byy siewy sosny z jednoczesnym stosowaniem EmFarma Plus stwierdzono w okresie
letnim, e na otwartej powierzchni istnieje problem braku ocienienia i lepszej jakoci siewki uzyskano
pod ocieniajc cian lasu. Wskazuje to na konieczno stosowania zabiegw w okresie wieczornym,
aby ciecz robocza miaa szans przeniknicia w gb gleby wraz z mikroorganizmami. Na powierzchni
nasonecznionej otwartej, opryski stosowane w dzie s nieskuteczne, poniewa wiato soneczne
- ultrafolet powoduj zabicie drobnoustrojw. Ponowna lustracja w okresie pnej jesieni wykazaa,
e wikszo siewek z partii kontrolnej nie ma zawizanego pczka szczytowego i posiada igliwie prze-
barwione na foletowo, natomiast w partii dowiadczalnej, gdzie stosowano ProBio Emy, wikszo
siewek posiadaa zawizany pczek, a ich igliwie byo zielone. wiadczy to o wikszej odpornoci
siewek, na ktre dziaano rodkiem biologicznym z poytecznymi mikroorganizmami, na jesienne
chody i przymrozki oraz, e siewki mogy skuteczniej wykorzystywa skadniki pokarmowe zawarte
w glebie, lepiej dostpne dziki dziaaniu mikroorganizmw.
Fot. 1. Wygld wikszoci siewek na kwaterze Fot. 2. Wygld wikszoci siewek kontrolnych
gdzie zastosowano ProBio Emy (fot. T. Stocka)
69
Podczas obserwacji efektw stosowania ProBio Emw w szkkach lenych w pnocnych nad-
lenictwach stwierdzono, e wielu szkkarzy prowadzi eksperymenty na wielu gatunkach iglastych
i liciastych, na siewkach i sadzonkach na maych powierzchniach. Taka ostrono jest niezwykle
uzasadniona, bo kada szkka ma inn gleb i rne warunki klimatyczne, co w rny sposb wpywa
na hodowl rolin. Jednake zwykle zapominano o zaoeniu poletek kontrolnych, przez co nie uzy-
skiwano odpowiedniego punktu odniesienia. W adnym przypadku nie stwierdzono szkd na siew-
kach czy sadzonkach.
Fot. 3. i 4. Bardzo dobry stosunek czci
nadziemnej do podziemnej zarwno
u siewek jak i sadzonek, na poletkach, gdzie
stosowano ProBio Emy (fot. T. Stocka)
Odpowied na podstawowe pytanie,
ktre interesuje szkkarzy, czy wykorzy-
stane mikroorganizmy nie szkodz sa-
dzonkom i ich mikoryzom, uzyskano take
na szkce w Nadlenictwie Kocierzyna,
gdzie ProBio Emy stosowane s od 2005 roku. Od pocztku wystpoway tu trudnoci z upraw sie-
wek sosny, ktra uzyskiwaa w pierwszym sezonie wysoko 3-5cm. Ponadto jej wydajno bya poni-
ej normy, wynoszc po pierwszym roku stosowania mikroorganizmw tylko 11 tys./1ar. Problemem
byy te szkody od patogenw zgorzelowych oraz zrnicowanie pH gleby (od 4,5 do 7,2), na prze-
waajcej czci kwater zbyt wysokie oraz niewaciwy stosunek C:N, wynoszcy od 17,5:1 do 21,6:1.
Pierwsze pozytywne zmiany nastpiy po dwch latach uywania mikroorganizmw: uzyskano lepsze
parametry siewek, a wydajno sosny wzrosa do 20,6 tys/1ar. Poniewa w 2008 r. nie zastosowano
preparatu biologicznego, wydajno w kolejnym roku spada do 14,9 tys. z ara. Od tego okresu w tej
szkce ProBio Emy s systematycznie stosowane na wschodzce roliny i w trakcie wegetacji. Jedno-
70
czenie z umiarem stosowane s nawozy doglebowe i dolistne. Dowodem na doskona jako gleby
s liczne owocniki grzybw kapeluszowych (objawy obecnoci mikoryz ektotrofcznych) wyrastajce
na kwaterach z sadzonkami i na ugorach zielonych.
Fot. 5. Doskonaa jako siewek sosny po stosowaniu Fot. 6. Owocniki grzybw mikoryzowych na
ProBio Emw ugorze zielonym (fot. M. Piesik)
Najszerzej zastosowano ProBio Emy w szkce Nadlenictwa Iawa, gdzie rodki te uywane
s na wszystkich kwaterach do przedsiewnego moczenia nasion, na wschody i w trakcie wegetacji,
na czarne i zielone ugory. Dziki temu uzyskuje si w pierwszym roku siewki wszystkich gatunkw
o bardzo dobrych parametrach przyrostw (m.in. wysoko siewek na kwaterach, gdzie stosowa-
ne s mikroorganizmy, jest o okoo do 1/3 wysza ni u siewek kontrolnych), przy ich wysokiej
zdrowotnoci. Jest to jedna z najlepiej prowadzonych w Polsce szkek. Optymaln jako materia-
u rolinnego umoliwiaj wysokie dawki materii organicznej sprzyjajce yciu biologicznemu gleby.
Skuteczno dziaania ProBio Emw potwierdzaj analizy chemiczne gleb z licznych kwater, mimo
e probiotechnologia stosowana jest jedynie przez dwa lata. Duym sukcesem okazao si moczenie
20-letnich nasion sosny o niskim wigorze i nasion dbu przez 24 godziny bez ujemnych dla nich skut-
kw, za to z korzyci dla zdrowotnoci, wydajnoci i przyrostw uzyskanych z nich siewek. Ponadto
otrzymano te dobre odrosty u 2-letnich przemarznitych bukw.
Interesujce s rwnie wyniki zastosowania mikroorganizmw przy oczyszczaniu zasiedlonego
glonami zbiornika wodnego, z ktrego pobierano wod do opryskw i podlewania kwater na terenie
szkki w Nadlenictwie Kwidzyn. Dziki ich dziaalnoci powierzchnia zbiornika jest obecnie czy-
sta. Dalszego badania wymaga natomiast sprawdzenie efektw dziaania ProBio Emw z wrotyczem,
ktre jednokrotnie uyto w jednej ze szkek na zapdraczonej kwaterze z bukiem. Wskazane byyby
take dalsze prby z wikszymi steniami preparatw z poytecznymi mikroorganizmami do ochro-
ny nasion buka w trakcie ich przysposobienia w przechowalni (dotychczas zastosowano 1% roztwr
uzyskujc lepsz czysto okryw ni w kontroli).
71
Fot. 7. i 8. Porwnanie wydajnoci siewek sosny uzyskanej z nasion nie moczonych w ProBio Emach (po lewej
z objawami zgorzeli grzybowej - 2011r.) i moczonych przez 24 h (po prawej 2012r.) fot. T. Stocka
Fot. 9. i 10. Wygld lici sadzonek dbu jesieni brak objaww poraenia przez mczniaka dbu na grnych
liciach oraz porwnanie przyrostw siewek dbu, na ktre stosowano ProBio Emy (fot. 10 po prawej)
w porwnaniu do siewki kontrolnej (po lewej) fot. T. Stocka
72
Arkadiusz Kartus
ZDROWE RYBY W ZDROWEJ WODZIE PROBIOTECHNOLOGIA
W ORODKU ZARYBIENIOWO-RYBACKIM URAWIA
Orodek Zarybieniowo-Rybacki urawia ley w
poudniowo-wschodniej czci Wysoczyzny Rawskiej, po
wschodniej czci doliny rzeki Rawki nad rzek Biak. Ta
cz Wysoczyzny ley w wojewdztwie dzkim, powie-
cie rawskim we wsi urawia w gminie Biaa Rawska. Jest
to gospodarstwo prywatne na prawach agroturystycznego
gospodarstwa rybackiego, ktrego wacicielami od 2001
roku s Ryszard i Longina Krpscy.
Dokumenty historyczne mwi, e stawy we wsi
urawia do obecnego ksztatu zostay przebudowane w
1865 roku, ale pierwsze wzmianki o tych stawach pocho-
dz z XIV wieku. Wtedy wanie, w Pocku, Siemowit III
Mazowiecki sprzeda myn Podborowy na rzece Biaka we
wsi urawia razem ze stawami rybnymi. Jak si okazuje
przynajmniej cz staww urawiej ma bardzo dug
histori.
Powierzchnia Orodka wynosi 77 ha, w tym 60 ha lustra wody. Gospodarstwo rybackie skada
si z 8 staww hodowlanych, 6 przesadek, 6 magazynw, 6 podchowalnikw i wylgarni ryb. Pozwo-
lenie wodnoprawne aktualne jest do 2023 r. Zarejestrowany obrb hodowlany jest pod sta kontrol
weterynaryjn.
Dotychczasowy profl gospodarstwa uksztatowany zosta w oparciu o wieloletnie dowiadcze-
nie hodowlane na powyszym obiekcie i stwierdzone biologiczne moliwoci poszczeglne staww.
Poziom wydajnoci okrelony przyrostem wynosi od 500 kg/ha (narybku) do 1700 kg/ha (karp han-
dlowy w polikulturze). rednia wydajno z 1ha wynosi okoo 1100 kg.
Zauwaalnym momentem wzrostu efektywnoci ekonomicznej gospodarstwa bya zmiana pro-
flu gospodarstwa w kierunku hodowli szerszej gamy gatunkowej materiau zarybieniowego. Po cyklu
szkole przeprowadzonych przez Instytut Rybacka rdldowego w Olsztynie, w naszym Orodku
powstaa wylgarnia ryb. Jest ona wyposaona w 4 zamknite obiegi, 2 obsugujce 24 soje Weissa
i 2 podczone do 10 basenw sucych do przetrzymywania tarlakw i podchowu wylgw.
W Orodku prowadzony jest wylg takich gatunkw jak: mitus, jesiotr, szczupak, bole, ja, ja orfa,
kle, sandacz, certa, brzana, winka, jesiotr, kara pospolity, kara kolorowy, kap koi, karp, lin i sum
europejski.
Poza hodowl ryb Orodek urawia znany jest z urokliwej agroturystyki z owiskiem wdkar-
skim dla goci oraz baz noclegow. Dla goci wdkujcych udostpniona jest tradycyjna wdzarnia,
73
piec chlebowy z szamotu oraz smaalnia z grillem. Orodek posiada rwnie sal konferencyjn na
50 osb. Uciliwo komarw w takich gospodarstwach zawsze bya norm. W naszym przypadku
po wprowadzeniu probiotechnologii na caej powierzchni gospodarstwa problem ten zgin, co ze
zdziwieniem ale i zadowoleniem zauwaaj nasi gocie.
Dziaalno gospodarstwa oparta jest na ekologicznym chowie ryb. Probiotechnologia trafa
do urawiej w 2009 roku. Najpierw w wylgarni ryb zastosowalimy ProBio Ceramik. Gwnym
celem zastosowania ceramiki byo obnienie pH i zrewitalizowanie wody w obiegach zamknitych
sucych do inkubacji i podchowu ryb. Efekt by zaskakujcy. Po zastosowaniu ProBio Ceramiki
otrzymano bardzo wysokie parametry biologiczne wody, ktre miay zasadniczy wpyw na bardzo
wysoki procent klucia i dobr przeywalno wylgu.
Probiotechnologi zastosowano rwnie do biologizacji uprawy dna staww poprzez obfty
oprysk EmFarma Plus, przyspieszajc tym samym mineralizacj osadw dennych. Dziki tym zabie-
gom wyeliminowano wydzielanie si siarkowodoru z gnijcych osadw oraz poprawienie yznoci
stawu.
Naley doda, e do poprawy yznoci staww w gospodarstwie uywany jest rwnie obornik
koski. Przy kompostowaniu obornika stosowany preparat EmFarma Plus spowodowa zmniejszenie
odoru jak rwnie szybkie prchnienie obornika.
W gospodarstwie gwnym pokarmem dla ryb s naturalne zboa takie jak: jczmie i psze-
nica. Dla mniejszych ryb zboe jest rutowane lub gniecione, natomiast dla ryb handlowych poda-
wane jest w caoci. Zaprawianie zboa Pro-Biotykiem(em15) bezporednio przed podaniem do sta-
ww spowodowao duo lepsz przyswajalno i trawienie, wyeliminowao zagniwanie zboa na dnie
oraz lepsz mineralizacj odchodw ryb w stawie. Zmniejszenie adunku osadw lekkich powstaych
z odchodw powoduje rwnie zmniejszenie zakwitw ftoplanktonu szkodliwego dla skrzeli ryb.
W celu wyeliminowania glonw nitkowatych w maym zbiorniku, przeprowadzilimy prb
z wykorzystaniem poytecznych mikroorganizmw. Ju po kilku dniach mona byo zaobserwowa
zmian koloru i zatrzymanie wzrostu niekorzystnych glonw.
Moemy jednoznacznie stwierdzi, e zachowanie rwnowagi biologicznej w wodzie powoduje
ograniczenie patogennej fory. Poniewa wiosenne roztopy nios do doprowadzalnika duy adunek
pozostaoci po czsto stosowanych w regionach nawozach sztucznych i rodkach ochrony rolin,
w przyszym sezonie planujemy dozowanie probiotycznych mikroorganizmw rwnie bezporednio
do wody przy wiosennym napenieniu staww. Takie zastosowanie ProBio Emw, na pewno spowo-
duje szybk stabilizacj biologiczn wody.
Stosowanie mikroorganizmw w hodowli ryb zdecydowanie poprawio zachowanie rwnowagi
biologicznej w wodzie, a co za tym idzie zapewnio lepsz kondycj i zdrowotno ryb. Od czasu kiedy
zaczlimy stosowa ProBio Emy, w urawiej nie uywa si ju ani chemii ani lekw, poniewa po-
yteczne mikroorganizmy stanowi skuteczn alternatyw dla chemizacji.
74
Mgr in. Jarosaw Jaglarz
KOMPOSTOWANIE MATERII ORGANICZNEJ
W OGRODACH PRZYDOMOWYCH
ZWYKORZYSTANIEM PREPARATW Z POYTECZN MIKROFLOR
Istot omawianej metody kompostowania jest stwarza-
nie warunkw do takiego rozkadu materii organicznej przy
wspudziale mikroorganizmw, aby w czasie tego procesu nie
zachodzio gnicie, a efekt kocowy zawiera bogactwo skad-
nikw odywczych dla mieszkacw gleby, a w konsekwencji
rolin i by przyjazny rodowisku.
Receptura pryzmy kompostowej
Receptura pryzmy odgrywa kluczow rol w efektywnoci
kompostowania. Szczeglne znaczenie ma stosunek ilociowy
wgla do azotu C:N = 35:1, poniewa dla przemian zwizanych
z budow komrek i wytwarzania energii przez mikroorgani-
zmy jest on najkorzystniejszy. Optymalny stosunek ilociowy
C:N mona uzyska dodajc odpowiednie iloci jednorodnej
materii organicznej. Po zakoczeniu kompostowania stosunek
C:N powinien zawiera si w granicach od 15:20, co odpowiada proporcji wystpowania tych pier-
wiastkw w ziemi uprawnej.
W praktyce, w oszacowaniu ile i czego naley dodawa podczas tworzenia pryzmy, mog pomc
wartoci liczbowe okrelajce stosunek wgla do azotu w danej substancji organicznej tab1.
Tab1.Wartoci liczbowe informujce ile razy wicej wgla ni azotu jest w danej substancji organicznej
Rodzaj materii organicznej Stosunek wgla do azotu
Czarnoziem 5 20
Kurzeniec/Mocz 0,8
Trawa 10 15
Resztki z ogrodka - plewionka 10 20
Odpadki kuchenne 20 25
Obornik ze sloma 25 30
Torf 30 40
Liscie 30 50
Sloma 50 150
Nac ziemniaczana - badyle 25
Igly swierkowe 30
75
Na przykad: tam gdzie potrzeba wicej azotu zastosujmy dodatki w postaci kurzeca, oborni-
ka koziego, owczego czy obornika wiskiego. Tam gdzie trzeba podnie zawarto wgla wykorzy-
stamy trociny, som, resztki poniwne.
Posadowienie w ogrodzie
Najlepsze efekty kompostowania daje usytuowanie pryzmy w miejscu ocienionym, pod okapem
z lici gdzie wilgotno i temperatura w czasie sezonu wiosna-lato wykazuj najmniejsz amplitud.
Dozowanie mikroorganizmw podczas zakadania pryzmy
Po uoeniu pierwszej warstwy materii organicznej naley wykona jej oprysk lub podlanie pre-
paratem mikroorganicznym (EmFarma Plus w 5% roztworze wodnym) tak, aby w caoci j uwilgot-
ni.
Innym sposobem jest zastosowanie biopreparatu: sypkiego Bokashi Probiotics warstwa mate-
rii winna by posypana preparatem w iloci 10 dag na 1 m
2
powierzchni warstwy. Kolejne dosypki
materii traktujemy podobnie po tym jak nastpna warstwa osignie grubo 5-10 cm. Kad aplikacj
mikroorganizmw koczymy udeptaniem tworzcej si pryzmy.
Oba sposoby aplikacji moemy czy ze sob dla lepszego efektu kompostowania. W tak zao-
onej pryzmie kompostowanie przebiega na zimno, materia w duej mierze fermentuje, nie zagniwa,
nie emituje szkodliwych substancji do rodowiska. Nastpuje wydajne przyspieszenie procesu tworze-
nia kompostu.
Dozowanie mikroorganizmw na pryzmie ju zaoonej
Pryzma ju ukonstytuowana wymaga dostarczenia jej mikrofory poprzez podlanie 10% roz-
tworem preparatu EmFarma Plus. Aby zwikszy wnikanie biopreparatu naley wykona w pryzmie
szereg naku (np. zaostrzonym palikiem) i tak dozowa roztwr.
Stosujemy dawk 1-3 litrw preparatu na 1 metr przestrzenny pryzmy.
Jeeli mamy moliwo przerzucenia pryzmy (materii), kad warstw traktujemy
mikroorganicznie jak podczas zakadania.
Wczenie BOKASHI ProBiotics do procesu kompostowania
BOKASHI ProBiotics we wstpnej obrbce mikroorganicznej segregowanych odpadkw ku-
chennych moe w wydajny sposb przyczyni si do wzbogacania tworzonej pryzmy kompostowej.
Sfermentowane odpadki organiczne same w sobie bdce zaczynem kompostu doskonale przyczyni
si do przenoszenia materii organicznej w prchniejc substancj. Zawarto pojemnika z dojrzaym
bokashi z odpadkw wysypujemy na tworzon pryzm mieszajc z dodawan materi lub z grn
warstw kompostu.
76
Z talerza do gleby BOKASHI ProBiotics jako narzdzie kompostowania
Do kompostowania potrzebne s specjalne pojemniki BOKASHI ze szczelnym wieczkiem, za-
opatrzone w wewntrzne sito oraz kranik do odprowadzania nadmiaru pynu. Materia organiczna
(odpadki kuchenne) jest systematycznie zaszczepiana mikrofor zawart w Bokashi Probiotics (otr-
by pszeniczne stabilizowane kompozycj poytecznych mikroorganizmw) w pojemnikach o 15 litro-
wej pojemnoci. Na jeden rzut kompostowania przypada 1 kg Bokashi Probiotics. Czas oczekiwania
na dojrzae bokashi (kiszonk) z odpadw wynosi 10 dni. Po tym okresie zawarto pojemnika
naley wysypa do wczeniej przygotowanego rowka (na gboko szpadla) np. w ogrdku pod po-
wstajcy warzywniak lub w odpowiedniej odlegoci (w midzyrzdziach) przy rolinach ju uprawia-
nych i przykry warstw gleby. Taki substrat kompostu sprchnieje w kilka tygodni tworzc podstawy
do rozwoju ycia w glebie. Naley doda, e odciek powstajcy podczas fermentacji w pojemniku jest
cennym nawozem doglebowym. (aplikujemy jego roztwr wodny 1:20 -1:50 do gleby, nie naley sto-
sowa go do opryskw na roliny)
Foto: 1 Resztki organiczne ktre mona kompostowa metod BOKASHI ProBiotics
77
Foto:2 Te same resztki w po trzech tygodniach od zakopania ich w glebie: prawie gotowa prchnica
Kompost otrzymywany z pojemnikw bokashi stanowi bardzo dobr odywk dla drzew cho-
rujcych z powodu zej jakoci gleby, presji patogenu, suszy lub nieumiejtnej dziaalnoci czowieka.
Aplikujemy go do otworw wykopanych w obrbie korony drzewa i przysypujemy gleb. Szczegowe
aplikacje kompostu-bokashi s uzalenione od wieku, gatunku drzewa oraz warunkw glebowych
danego stanowiska.
Dla pasjonatw: przepis na biohumus
Dojrzay kompost przesiewamy przez sito. Przesian frakcj umieszczamy w pojemniku (becz-
ka, wiadro) i na 10 kg przesiewu dodajemy 5 litrw odstanej wody, 250 ml preparatu ProBio Original
SCD i 250 ml melasy oraz kg zeolitu lub mczki mineralnej. Cao mieszamy i poddajemy 10 dnio-
wej fermentacji w cieple zamykajc pojemnik wieczkiem. Po tym czasie otrzymane botko staje si
organicznym super nawozem do zastosowania w ogrdkach. Kompostowanie przy uyciu BOKASHI
ProBiotics niesie w sobie ducha praktycznej ekologii: wiadome poszanowanie i odzysk niepotrzeb-
nej materii organicznej (odpadki kuchenne) i dbao o gleb jest prapocztkiem zdrowego plonu.
78
Mgr in. Micha Paca
Segregacja odpadw, ktra ma sens
Przecitny Polak wytwarza okoo 1kg odpadw dzien-
nie, z czego rednio poowa to odpady ulegajce biodegradacji.
Wikszo bioodpadw z gospodarstw domowych oraz sektora
komunalnego moe by wykorzystywana do wytwarzania na-
wozw organicznych.
W kompostowniach Ziemi Polskiej Sp. z o.o., ktra zaj-
muje si dziaalnoci na rzecz ochrony rodowiska natural-
nego, zamieniamy odpady w nawozy, a w sortowniach odpa-
dw odzyskujemy surowce. Gwn rol w tych procesach
odgrywaj probiotyczne mikroorganizmy. Wykorzystujemy je
w oczyszczaniu ciekw, kompostowaniu odpadw i na sortow-
ni odpadw. Codziennie widzimy ich skuteczno.
Kompostowanie i fermentacja umoliwiaj przekszta-
cenie odpadw organicznych, takich jak pozostaoci zielone
(trawa, gazie, czci rolin), resztki ywnoci (z gospodarstw
domowych, ze stowek, restauracji) czy rnego rodzaju bioodpady biodegradowalne przemysu
spoywczego (np. wytoki, obierki i upiny owocw oraz warzyw). Z tych wszystkich odpadw, pod-
danych procesom rozkadu przez mikroorganizmy, powstaje penowartociowy wyrb, czyli nawz
zawierajcy wszystkie skadniki pokarmowe niezbdne do prawidowego wzrostu i rozwoju rolin.
To dziki mikroorganizmom jestemy w stanie zamieni midzy innymi resztki kuchenne
w nawz organiczny wpywajcy pozytywnie na gleb oraz roliny.
Aby biodegradowalne pozostaoci mogy sta si surowcem, kluczem do wykorzystania ich
w biogospodarce jest odpowiednia segregacja. Nie mog by zanieczyszczone przez inne frakcje od-
padw komunalnych np. tworzywa sztuczne, szko czy odpady higieniczne.
Gwarantuje to dualny system zbierania pozostaoci organicznych i odpadw. System dualny
jest bardzo prostym i intuicyjnym systemem podziau odpadw komunalnych na bioodpady mokre
oraz odpady suche.
Do pojemnika na odpady mokre wrzucane s wszystkie bioodpady, ktre zostan pniej prze-
tworzone na nawozy, czyli resztki ywnoci, fusy kawy i herbaty, zwide kwiaty i resztki rolin, zuyte
rczniki papierowe czy chusteczki higieniczne.
Natomiast do pojemnika na odpady suche trafaj opakowania, tworzywa sztuczne, szko, ma-
kulatura, tekstylia, metale, zuyte pieluchy i inne odpady nie ulegajce biodegradacji. Istnieje take
moliwo wydzielenia pojemnika na odpady higieniczne. Taki podzia odpadw komunalnych jest
bardzo prosty i intuicyjny, nie wprowadza wielu trudnych do zapamitywania zasad, dziki czemu
jego skuteczno jest wysoka. Ponadto system dualny zbierania odpadw jest taszym w porwnaniu
79
ze standardowym, wielopojemnikowym systemem selektywnego ich zbierania. Odpady mokre kie-
rowane s bezporednio do kompostowni lub do biogazowni, natomiast suche do sortowni odpadw
komunalnych. Tu gdzie z ich strumienia wydzielane s frakcje odpadw surowcowych (tworzywa
sztuczne, makulatura, szko, metale), a pozostae (niewyselekcjonowane) odpady trafaj na skadowi-
sko odpadw. W systemie wielopojemnikowym, wszystkie odpady s kierowane na sortowni, skd
trafaj do odpowiednich zakadw przetwarzajcych odpady surowcowe oraz na skadowisko. Se-
lektywna zbirka odpadw w systemie wielopojemnikowym opiera si na wielu mylcych zasadach,
w zwizku z czym, przed przekazaniem odpowiednich frakcji odpadw do zakadw odzysku i recy-
klingu i tak konieczne jest sprawdzenie czystoci danej frakcji odpadw na sortowni. System dualny,
dwa rodzaje pojemnikw, a co za tym idzie zminimalizowanie kosztw transportu odpadw, ale tak-
e ograniczenie opat zwizanych z pniejszym ich przetworzeniem decyduje o znacznie niszych
kosztach. Naley pamita, e du cz oglnego kosztu zagospodarowania odpadw komunalnych
stanowi opata za skadowanie odpadw. W systemie dualnym niewielka cz odpadw trafa na ska-
dowisko odpady biodegradowalne s przetwarzane na nawozy organiczne, odpady surowcowe do
wtrnego odzyskania, pozostae odpady od 0 do 20 % musz by unieszkodliwiane przez skadowanie.
Trzeba podkreli, e system dualny zbierania odpadw komunalnych nie tylko ma sens i jest
nieskomplikowany, ale jest znacznie mniej kosztowny w porwnaniu z pozostaymi systemami zbiera-
nia odpadw, a co najwaniejsze minimalizuje ilo odpadw kierowan na skadowiska. Wikszo
z nich jest odzyskiwana surowce s poddawane recyklingowi, natomiast odpady biodegradowalne
przetwarzane s w cenne nawozy organiczne.
80
Mgr in. Kazimierz Kosakowski
PROBIOTYCZNE MIKROORGANIZMY W ROLNICTWIE
Nasze gospodarstwo (Raduszyn, okoo 20 km na p-
noc od Poznania) funkcjonuje jako rodzinne gospodarstwo
rolne od 1994 roku. Wczeniej by to PGR, w ktrym hodo-
wano zwierzta w bardzo ograniczonym zakresie, dlatego
pola pozbawione byy nawoenia organicznego, niektre na-
wet przez 20 lat.
Obecnie w naszym gospodarstwie wyrniamy trzy
dziay:
hodowl koni rasy wielkopolskiej w iloci okoo 35
sztuk wraz ze szkk jedzieck,
ferm brojlerw kurzych - okoo 100 tysicy szt. w
jednym cyklu odchowu,
uprawy polowe (gwnie zboa) na powierzchni
okoo 200 ha.
Ponadto prowadzimy wolnowybiegowy chw kur nio-
sek Zielononek Kuropatwianych na wasne potrzeby.
Ryc.1 Model obiegu substancji organicznej w ramach gospodarstwa. Pola dostarczaj pokarmu i
ciki, a zwierzta oddaj nawz organiczny
Dysponujemy glebami piaszczystymi gwnie klasy IV, V. Ponadto warunki klimatyczne typowe
dla Wielkopolski tj. niska suma opadw oraz ich niekorzystne rozoenie w okresie wegetacji, po-
81
woduj, e w naszym regionie szczeglnie wan kwesti jest zachowanie dobrej struktury gleb z jak
najwiksz iloci prchnicy. W tym celu poszukiwalimy nowych metod, ktre pozwalayby dziaa
w jak najwikszej zgodzie ze rodowiskiem naturalnym, a jednoczenie niwelowayby niekorzystny
wpyw klimatu. I tak dotarlimy do kompozycji poytecznych mikroorganizmw, ktre mona stoso-
wa jako naturalny preparat wspomagajcy rodowisko bytowania zwierzt jak i rodowisko bytowa-
nia rolin.
Zastosowanie probiotycznych mikroorganizmw w hodowli koni
Stajni prowadzimy od ponad 20 lat. Konie udao nam si wprowadzi do gospodarstwa, jesz-
cze za czasw PGR-u. Hodowla, ktra powstaa z zamiowania, z czasem powikszya si do ponad
30 koni. Poniewa konie pomimo znanego porzekada (zdrowy jak ko) nie s jednak zbyt mocnego
zdrowia i czsto zdarzaj si im rne przypadoci zdrowotne, zarwno ze strony przewodu pokar-
mowego jak i rnego rodzaju urazy (otarcia, skaleczenia, kulawizny itp.), naleao co z tym zrobi.
Wprowadzilimy probiotyk, ktry nie tylko poprawi stan zdrowia koni, ale rwnie poprawi jako
uzyskiwanego obornika.
Mikroorganizmy probiotyczne wykorzystujemy do pryskania wybiegw koni, rwnie do
opryskw na wybiegach, zwaszcza miejsc gdzie gromadz si odchody (powoduje to, e nie wyklu-
waj si muchy i zmniejszaj si odory). Moemy ich uywa rwnie do opryskw na pastwiskach.
Powoduje to popraw stanu runi pastwiskowej, poprawia dostpno skadnikw pokarmowych dla
rolin (makro i mikro elementw). Przy regularnym stosowaniu przez duszy okres czasu mikroor-
ganizmy pozwalaj znaczco zmniejszy nawoenie mineralne pastwisk.
Oprcz tego mikroorganizmy wykorzystuje si do spryskiwania ciki, dziaaj wtedy prze-
ciw pleniom, redukuj ilo much w pomieszczeniu, zmniejszaj odory, w tym poziomu amoniaku.
EmFarma powoduje oczyszczanie zbiornikw wodnych z glonw oraz blokuje rozwj niebezpiecz-
nych organizmw.
Ryc. 2 Po prawej ta sama kaua 3 dni pniej, po jednokrotnym oprysku EmFarm
82
Zastosowanie probiotycznych mikroorganizmw w chowie drobiu
Stosowanie ProBio Emw w tym przypadku zaczlimy na fermie brojlerw kurzych. rodowi-
sko, w ktrym odchowywane s kurczta fermowe jest cakowicie sztuczne, regulowane przez czowie-
ka. Czowiek w swoim dziaaniu z obawy przed patogenn mikrofor poszed tak daleko, e prbuje
stworzy rodowisko jaowe. Jednak ta sytuacja ma swoje wady, bo rodowisko przyrodnicze nie znosi
prni, a poniewa bakterie chorobotwrcze s wszdzie, to one w wysterylizowanym kurniku zy-
skuj przewag. Sytuacja ta ulega korzystnej zmianie dziki zastosowaniu kompozycji poytecznych
mikroorganizmw. S one tak wszechstronne i rnorodne, e mog zasiedli kade rodowisko. Ich
zastosowanie powoduje efekt tzw. zajtego miejsca, w ktrym bakterie chorobotwrcze oraz szkodliwe
grzyby nie mog si osiedli.
Wieloletnie dowiadczenia z zastosowaniem ProBio Emw przy wielkoskalowym odchowie
brojlera zaprocentoway utworzeniem bezpiecznej, skutecznej oraz opacalnej metody. Pozwala ona
osign podobne wyniki, jak przy standardowym procesie odchowu, przy jednoczesnym zmniejsze-
niu kosztw, ograniczeniu lub nawet eliminacji kuracji antybiotykowych oraz stworzeniu zdrowszego
i przyjaznego rodowiska bytowania kurczakw.
Ryc.3 Wyniki kontroli na zawarto substancji antybakteryjnych w misie

Dziki zmianie podejcia otrzymujemy zdrowszego i smaczniejszego kurczaka. W dobie ro-
sncej wiadomoci konsumentw, warto postawi na popraw jakoci oraz bezpieczestwa misa,
ktre oddajemy do uboju. Od pewnego czasu ronie liczba ubojni, zwaszcza tych mniejszych, ktrych
waciciele rozumiej ju, e klient zapaci za lepszego kurczaka tylko trzeba umie go odchowa.
83
Ryc. 3 Ocena walorw smakw i zapachowych przeprowadzona przez zakad ubojowy. W prbie
numer jeden wykorzystano kurczaka z naszego chowu.
Skuteczno ProBio Emw wida byo po ich zastosowaniu na obornik.
Nawz kurzy, w warunkach klimatycznych Wielkopolski (o stosunkowo niewielkich opadach
i okresach przesuszenia) w potocznym mniemaniu jest nawozem o niekorzystnym dziaaniu na ro-
liny, gdy moe powodowa tzw. susz fzjologiczn. Po jego przefermentowaniu z udziaem poy-
tecznych mikroorganizmw lub po stosowaniu mikroorganizmw podczas tuczu, obornik ten traci t
negatywn cech i bardzo dobrze nadaje si do stosowania pod roliny nawet wiosn. Dziki mikroor-
ganizmom, z tego co zwykle jest traktowane jako odpad niebezpieczny, czyli z obornika drobiowego,
otrzymujemy nawz organiczny, ktry bardzo dobrze nadaje si do zastosowania w uprawie rolin.
Posiada on znacznie wiksz zawarto azotu amonowego i siarki anieli obornik z kurnikw, gdzie
ProBio Emw nie stosowano.
84
Ryc. 4 Obornik koski i drobiowy - kompostowanie
Fermentacja obornika z mikroorganizmami przebiega o wiele szybciej, a przy tym w dobrym
kierunku dla rolnika, bo nie powoduje uwalniania do powietrza azotu ani siarki (amoniak, siarkowo-
dr) oraz przebiega w o wiele niszej temperaturze, przez co nie ulega tzw. spalaniu, pozostawiajc
tym samym wiksz ilo dostpnego wgla w kompocie.
Ryc. 5 Moliwo zastpienia nawozw mineralnych obornikiem
85
Tab. 1 Tabela wyceny podstawowych skadnikw zawartych w oborniku
W naszym gospodarstwie uzyskujemy:
ok. 300 ton obornika koskiego rocznie
ok. 1000 ton obornika kurzego rocznie
Czym mona zastpi ok. 100 ton polifoski 8:24:24 plus ok. 81 ton saletry amonowej?
Zastosowanie mikroorganizmw w uprawie rolin
Zastosowanie ProBio Emw na polach odbywa si u nas w nastpujcy sposb:
podczas przygotowania pola do siewu bezporedni oprysk kompozycj poytecznych mi-
kroorganizmw na gleb po podorywce;
w procesie zaprawiania nasion siewnych mikroorganizmami;
w opryskach rolin w fazie silnego wzrostu w celu utrzymania ich zdrowia i zabezpieczenia
przed presj chorb grzybowych.
86
Te zabiegi pozwalaj na znaczce ograniczenie zastosowania rodkw chemicznej ochrony ro-
lin. Ponadto w gospodarstwie dymy do zwikszenia zawartoci substancji organicznej w glebie
wykorzystujc rne metody:
dostarczanie substancji organicznej z zewntrz, tj. poprzez obornik drobiowy i koski;
pozostawienie czci substancji organicznej wyprodukowanej w polu i wzbogaconej mikroor-
ganizmami (resztki poniwne, soma, chwasty);
wprowadzenie do gleby poytecznych mikroorganizmw (celem ich dalszego namnaania
w glebie) poprzez oprysk na gleb, zaprawianie nasion siewnych i opryski rosncych rolin;
celem zachowania jak najwikszej iloci substancji organicznej i poprawienia struktury gleby,
czciowo zmieniono agrotechnik uprawy rolin tj. zrezygnowanie z tradycyjnej orki na rzecz wyko-
nywania pytkich zabiegw bron talerzow.
Pozytywny potencja dziaania mikroorganizmw uwidacznia si najbardziej w przypadku
kompleksowego ich stosowania, kiedy zdominuj rodowisko.
Obserwacje wynikajce ze stosowania nowych metod w gospodarstwie
Podczas stosowania preparatw probiotycznych daje si zauway wyrany wzrost zdrowot-
noci zwierzt, jak rwnie wzrost odpornoci na czynniki chorobotwrcze. Dziki temu zastosowa-
nie antybiotykw zostao zredukowane nawet o 100%.
Obornik uzyskiwany ze stajni oraz kurnikw gdzie stosowany by probiotyk ulega prze-
ksztaceniu w kompost o wiele szybciej, przy czym pryzma nie wydziela amoniaku ani siarkowodoru,
a temperatura pryzmy jest zdecydowanie nisza.
Przed zastosowaniem poytecznych mikroorganizmw nie mona byo stosowa obornika
drobiowego wiosn, bezporednio przed siewem zb, gdy nastpowao tzw. wypalanie rolin. Obec-
nie obornik drobiowy stosujemy wiosn z bardzo dobrymi efektami.
Stosowanie bezorkowej uprawy gleby z zastosowaniem opryskw mikroorganizmami spowo-
dowao intensywniejsze wschody chwastw, jak rwnie ich wzrost, i pozwolio w wikszym stopniu
eliminowa je mechanicznie, uzyskujc rwnoczenie dodatkow ilo substancji organicznej.
Zauwaono popraw przesikliwoci gleby. Intensywne opady deszczu nie powoduj ju za-
sklepienia gleby, a woda szybko wsika. Tzw. zastoiska wody deszczowej, powodujce dotychczas ob-
umieranie rolin uprawnych, zostay zlikwidowane bez ingerencji mechanicznej.
Ponadto poprawa jakoci rodowiska gleby pozwolia na zmniejszenie iloci opryskw prze-
ciw grzybom, ze wzgldu na ograniczenie presji patogenw w glebie, rwnie dziki zwikszonej od-
pornoci rolin.
Zaobserwowano zmiany w rozkadzie przyoranego obornika i somy. Przed stosowaniem mi-
kroorganizmw przy stosowaniu uprawy punej, obserwowano nie rozoon som i obornik nawet
po roku. Obecnie problem ten nie wystpuje.
Zastosowanie obornika doprowadzio do znacznego ograniczenia stosowania nawozw mi-
neralnych.
Najbardziej widoczne efekty stosowania mikroorganizmw zauwaa si w produkcji zwierz-
87
cej, gdzie poprzez swoje wszechstronne dziaanie mikroorganizmy powoduj, e powietrze w budyn-
kach inwentarskich jest zdrowsze (mniej amoniaku i siarkowodoru), zwierzta s zdrowsze, a uzyska-
ny w ten sposb obornik zawiera wicej skadnikw pokarmowych dla rolin, szybciej si przetwarza
w prchnic i powoduje popraw stanu gleby.

Dotychczasowe obserwacje pozwalaj na sformuowanie kilku podstawowych wnioskw doty-
czcych zastosowania poytecznych mikroorganizmw w rolnictwie:
stosowanie mikroorganizmw zarwno bezporednio na gleb jak i poprzez obornik prowa-
dzi do poprawy waciwoci gleby;
stosowanie mikroorganizmw w uprawie rolin oraz hodowli zwierzt pozwala na znaczce
ograniczenie stosowania rodkw chemicznych ochrony rolin i antybiotykw, dziki czemu zmniej-
szeniu ulega napyw substancji chemicznych potencjalnie szkodliwych;
najwicej efektw pozytywnych mona uzyska przy zastosowaniu mikroorganizmw w pro-
dukcji zwierzcej, wanie wtedy wpywaj one korzystnie na cae gospodarstwo rolne, tj. poprawiaj
zdrowie zwierzt, zmniejszaj wyziewy szkodliwych substancji do atmosfery, zwikszaj zawartoci
skadnikw pokarmowych w oborniku i poprzez obornik poprawiaj stan gleb oraz rolin na nich
rosncych.

88
Antoni Pieprzyk
TO SI SOWICIE OPACA -
BIOLOGIZACJA W WIELKOOBSZAROWYM GOSPODARSTWIE
Nie wyobraam sobie dzi ycia bez stosowania poy-
tecznych mikroorganizmw. Prowadz rodzinne gospodar-
stwo wielkohektarowe, na ktrym obok upraw zboowych na
obszarze kilku tysicy hektarw, uprawiamy warzywa i owoce
na 800 hektarach, hodujemy rwnie 4 tysice sztuk byda
w tym 1600 krw mlecznych. W kadej z tych dziedzin gospo-
darowania towarzysz nam ProBio Emy.
Moja przygoda z poytecznymi mikroorganizmami za-
cza si cztery lata temu. Dla sprawdzenia ich skutecznoci
cz rzepaku chroniem chemicznie, a cz plonw na obsza-
rze 350 ha chroniono poytecznymi mikroorganizmami. Zdro-
wotno plonw w obydwu dowiadczeniach bya jednakowa,
ale koszt ochrony chemicznej by wyszy.
W tym samym roku pszenica na obszarze 500 ha zosta-
a zasiana przy penym zastosowaniu probiotechnologii, reszt
pszenicy chroniono chemicznie. Rwnie tutaj obydwie pszenice byy wystarczajco zdrowe. Nato-
miast plon na czci biologicznej by wyszy o 0,8 tony. W 2010 roku po ulewie, ktra wystpia na
drugi dzie po zasianiu, na polu z technologi chemiczn powierzchnia gleby bya zabetonowana.
Natomiast na polu z poytecznymi mikroorganizmami takie zjawisko nie wystpio.
W latach 20112012 zaczlimy rwnie stosowa ProBio Emy do uprawy innych rolin: mar-
chwi, cebuli, ziemniakw. Podajemy tam poyteczne mikroorganizmy w penym cyklu: w szczepieniu
gleby, zaprawianiu nasion i bulw oraz opryskach nalistnych. Uywamy do tego EmFarma, EmFarma
Plus, Ema5.
Pozytywny wpyw probiotechnologii na gleb jest widoczny ju w jej strukturze. Gleba jest te-
raz bardziej przewiewna i lepiej rozsypuje si. Nalistne zabiegi chemiczne stosujemy przemiennie
z ProBio Emami, uzyskujc w ten sposb skuteczniejsz ochron przeciw chorobom. Dziki tej me-
todzie mamy mniejsze skaenie podw rolnych rodkami chemicznymi, a jednoczenie uzyskujemy
lepszy ich smak oraz wygld.
Siy poytecznych mikroorganizmw dowiadczylimy w 2012 roku. Na wiosn w pszenicy za-
stosowalimy herbicyd Aneks SX 50 SG. Gdy chwasty poky i wydawao si, e gin, zastosowali-
my preparat EmFarma w iloci 20 L/ha dla poprawy kondycji pszenicy i ochrony przed chorobami
grzybowymi. Byo to osiem dni po zastosowaniu herbicydu. Nieoczekiwanie okazao si, e chwasty
zaczy wraca do zdrowia. W tym przypadku naleao zastosowa poyteczne mikroorganizmy do-
piero wtedy, gdy chwasty uschn. Ich dziaanie bowiem tak silnie regeneruje rolin, e nawet po
89
rodkach chemicznych ProBio Emy s w stanie przywrci j do ycia.
W mojej praktyce rolniczej miaem te do czynienia z mczniakiem waciwym w pietruszce.
We wrzeniu zastosowalimy rodek chemiczny wedug zalece ministerstwa, ale nie zniszczy ju
istniejcej choroby. Signlimy po drugi rodek chemiczny, ktry rwnie nie poradzi sobie z mcz-
niakiem waciwym. Postanowilimy zastosowa EmFarma Plus razem z Ema5. Po siedmiu dniach
natka pietruszki oczycia si z biaego nalotu i mona byo przeznaczy j do handlu. Aby utrzyma
plantacj w zdrowej kondycji przez jak najduszy czas, czynno t powtarzamy co siedemdziesi
dni. Podczas zbioru warzyw i ziemniakw uywamy EmFarma, zamgawiajc je przed zmagazynowa-
niem. Poprawia to warunki przechowywania, a tym samym zmniejsza straty przechowalnicze.
W uprawach zboowych i rzepaku nadal stosujemy szczepienie gleby, w momencie startu we-
getacji dajemy EmFarma, za li fagowy chronimy mieszank EmFarma z Ema5. Na polach, gdzie
stosujemy poyteczne mikroorganizmy, nawoenie mineralne zmniejszamy o 20% i w nastpnych
latach bdziemy dalej ogranicza nawoenie fosforowe i potasowe, liczc na uruchomienie nieprzy-
swajalnych form tych skadnikw.
Nasze cierniska i poplony opryskiwane s poytecznymi mikroorganizmami i za jednym prze-
jazdem zmieszane z gleb. Przyspiesza to tworzenie si prchnicy w ziemi.
W hodowli byda poyteczne mikroorganizmy zaczlimy uywa przy higienizacji budyn-
kw inwentarskich. Pierwszy oprysk wykonany by bardzo dokadnie, dezynfekowane byo wszystko
w obiektach: podogi, ciany, przepdy, stoy paszowe, a take sufty. Zabieg ten wykonalimy na kadej
z ferm dwa razy w tygodniu. Ju po tych dwch zabiegach stwierdzono, e klimat w pomieszczeniach,
gdzie przebywao bydo, znacznie si poprawi. Dziki ProBio Emom wyeliminowalimy przykre
zapachy. Zabiegi higienizacyjne wykonujemy nadal. Raz w tygodniu opryskujemy ciany, przepdy
i stanowiska. Regularnie stosujemy rwnie EmFarma, kiedy wyrzucany jest obornik w oborach na
tzw. gbokiej cice. Uzyskujemy w ten sposb obornik bardzo dobrej jakoci. Doszlimy ju do ta-
kiej wprawy, e oprysk zajmuje nam naprawd niewiele czasu i nie stanowi trudnoci organizacyjnej.
Poyteczne mikroorganizmy wprowadzilimy te do chowu cielt, w postaci Bokashi ProBiotics.
Cielta dostaj go jako dodatek do paszy. Ju po niedugim czasie wida byo pierwsze efekty. Pobie-
ray duo wicej paszy, a co za tym idzie, ich przyrosty dobowe byy wiksze. Spada liczba biegunek,
cielta s zdrowsze i koszty leczenia znacznie si obniyy.
Po czterech latach stosowania poytecznych mikroorganizmw jestem przekonany o ich dobro-
czynnym wpywie na jako i zdrowotno gleby, na przywracanie zdrowotnoci rolinom, zwierztom
i rodowisku. A co rwnie wane, zasadniczo ograniczajc dawki stosowanych nawozw mineralnych
i rodkw chemicznych na rzecz ProBio Emw zapewniam moim pracownikom bezpieczestwo.
wiadomo o mniejszym skaeniu podw rolnych chemikaliami daje mi ogromn satysfakcj.
Ani moim klientom, ani rodzinie nie oferuje ywnoci chemicznie zatrutej. Ma to dla mnie niezwy-
kle istotne znaczenie, bowiem wymiar moralny pracy rolnika i przedsibiorcy jest dzi powszechnie
lekcewaony i pomijany. Wszystkie warzywa, owoce i ziemniaki oferowane w naszych sklepach przy
stacjach benzynowych s w kilkudziesiciu procentach mniej poddawane zabiegom chemicznym.
Bezsprzecznie ma to korzystny wpyw na zdrowie naszych klientw i rodowisko naturalne.
90
In. Wojciech Sowiski
NATURALNA YZNO GLEBY
Zastanawiajce jest, jak w okresie kiedy nie byy stoso-
wane nawozy mineralne, roliny uprawne zaspokajay swoje
potrzeby pokarmowe? Musiay korzysta z naturalnej yznoci
gleby. Czy mona okreli skal naturalnej yznoci, lub granice
jej wielkoci?
Moja wypowied jest prb odpowiedzi na te pytania.
Swoje obliczenia oparem na uprawie pszenicy, a liczby, ktre
tutaj podaj nie pretenduj do cisych danych, maj tylko od-
zwierciedla problem.
Pszenica na wytworzenie jednej tony ziarna pobiera z gle-
by 18 kg azotu, 7,5 kg fosforu, 8 kg potasu, 7 kg wapnia.
Wemy pod uwag 400 lat, a wic od XVI do XIX wie-
ku. redni plon pszenicy w XVI wieku (wg Andrzeja Wycza-
skiego) wynosi 0,85t/ha. redni plon pszenicy w XIX wieku
(wg Wikimedia Commons) wynosi 2,5t/ha. Przyjem wic, e redni plon za ten okres wynosi 1,2t/
ha. Przyjem te, e soma wracaa do gleby w postaci obornika.
Tak wic w cigu 400 lat, by pokry zapotrzebowanie pszenicy na skadniki potrzeba byo na
hektar 8640 kg azotu, 3600 kg fosforu, 3840 kg potasu, 3360 kg wapnia. Czy ta, powiedzmy, wzorcowa
gleba tracia naturaln yzno, czy ulegaa zakwaszeniu?
Nie. Wrcz przeciwnie. W miar doskonalenia odmian plony rosy i gleba dawaa rad zaspo-
koi rosnce zapotrzebowanie na skadniki pokarmowe. Oczywicie doskonalono metody uprawy,
ulepszano podozmiany, ale jeden czynnik by stay, nie byo zewntrznego nawoenia mineralnego
i nie ingerowano chemicznie w ycie mikrobiologiczne gleby. W tym rolnictwie gleba bya traktowana
jak organizm ywy.
Gleboznawstwo rozpoznao fundamentalne znaczenie prchnicy naturalnego magazynu
skadnikw pokarmowych. W tradycyjnych dobrych praktykach rolniczych ziemian i wocian to
prchnica rozstrzygaa o jakoci gleby, jej sile rodnej. W poowie XX wieku nastpi zwrot. Odtd
gleboznawstwo opierajce zrwnowaony rozwj rolnictwa na zawartoci prchnicy w glebie, zosta-
o wyparte przez rozkwitajc chemi roln. Gleb zaczto traktowa jako zbir mineraw, ktrym
mona dowolnie manewrowa dla osignicia maksymalnych korzyci. Na pola wkroczyo nowo-
czesne rolnictwo. Symbolem tego rolnictwa s syntetyczne nawozy mineralne, wapno, chemiczne
rodki ochrony rolin. To nowoczesne rolnictwo i jego nowe metody zapewnio skokowy wzrost plo-
nw, ktry przysoni ich energochonno. Wszyscy byli zadowoleni z wyjtkiem gleby, ale kto by jej
o zdanie pyta skoro jej obrocw - gleboznawcw wysano do lamusa historii. Nieliczni, ktrzy
stawali w jej obronie byli uciszani argumentem, tak musi by, bo potrzeba coraz wicej ywnoci.
91
Tymczasem po latach radosnego panowania nowoczesne rolnictwo zaczo dostawa zadyszki. Na
ten sam plon trzeba byo stosowa coraz wicej nawozw. Postpowao zakwaszanie gleb, bowiem
wapnowanie dawao krtkotrwae efekty. Nowoczesne rolnictwo spowodowao olbrzymie spustosze-
nie w yciu mikrobiologicznym gleby. Zmala poziom prchnicy, a wzrosy procesy gnilne. W glebie
zaczo ubywa prchnicy ze wszystkimi tego konsekwencjami, a wic malejc pojemnoci wodn
i coraz trudniejsz upraw.
Nowoczesne rolnictwo daje wysokie plony, ale o coraz gorszej wartoci biologicznej. W konse-
kwencji pojawia si coraz wicej chorb rolin, zwierzt i u ludzi.
Czy naley zatem rezygnowa ze stosowania nawozw mineralnych?
Nie, ale powinny one stanowi, take ze wzgldu na koszty, uzupenienie naturalnej yznoci
gleby, a nie podstawowy sposb odywiania rolin.
Czy jest na to rada?
Oczywicie. Nawet te nowoczesne i wydajne odmiany gleba jest w stanie wyywi. Trzeba jej
tylko przywrci ycie niszczone przez nowoczesne rolnictwo, trzeba przywrci prawidow mikro-
biologi, sterujc naturaln yznoci gleby. Mona to zrobi przy pomocy preparatw mikrobiolo-
gicznych ProBio Emw. Oto przykady z duych i maych powierzchni pl uprawnych:
Pole pana Prajsa z Kosiny
Demonstracja zostaa zaoona w 2003 roku, na dziace o powierzchni 0,40 ha. Wsplnie z wa-
cicielem postanowilimy, e na tym polu nie bdziemy stosowa adnych syntetycznych nawozw ani
adnych chemicznych rodkw ochrony rolin tylko ProBio Emy. Start by przy nastpujcym stanie
zawartoci skadnikw odywczych:
92
Wyn|k| badan: 2003 rok
pH 4,3
fosfor 11,4mg/100g
potas 14,0mg/100g
magnez 3,9mg/100g
Zasiane w 2003 r. buraki cukrowe przyniosy plon w wysokoci: 45t/ha. Uzyskiwane plony rolin
z 1 ha uprawianych zgodnie z tradycyjn dobr praktyk rolnicz w nastpnych latach przedstawia
ponisza tabela:
2004 200S 2006 2007 2008 2009 2010 2011
[czm|en 5t 5t
burak| cukrowe 60 62t
pszen|ca [ara 5,5t
pszen|ca oz|ma 5t 5,5t
rzepak oz|my 3t
Przez cay okres corocznie badano pH oraz zawarto skadnikw pokarmowych. Ich stan utrzy-
mywa si na poziomie rednim. W roku 2012 wyniki byy nastpujce:
Wyn|k| badan: 2012 rok
pH 6,75
fosfor 16,7 mg/10g
potas 23,5mg/100g
magnez 4,0mg/100g
Zasiane w 2012 r. buraki cukrowe, day plon 55t/ha. Badanie gleby przeprowadzone zostao
przed zbiorem. Przez cay czas pH systematycznie roso i ju w 2006 roku wynosio 5,2.
Od 2003 r. do 2012 r. roliny, do uzyskania plonw potrzeboway azotu, fosforu, potasu i wapnia,
w nastpujcych ilociach:
|ata 2003-2012 26 t z|arna
222 t korzen| buraka
cukrowego
3 t nas|on rzepaku tqC2NIL:
azot 468 kg 390kg 90 kg 948 kg
fosfor 195 kg 279 kg 54 kg 528 kg
potas 208 kg 688 kg 30 kg 926 kg
wapn 182 kg X X 182 kg
93
Rnica w wygldzie gleby
Rnica w wygldzie rolin
94
Zapotrzebowanie rolin uprawianych na tym polu do wytworzenia plonu, ktry by zabierany
i wywoony wynosio cznie za 10 lat: 948 kg azotu, 528 kg fosforu, 926 kg potasu. Ile by potrzeba
byo za to zapaci (ceny z roku 2013 r.)?
za azot 3 792z;
za fosfor 1 478 z;
za potas 2 985 z.
Razem 8255z za 10 lat, czyli rocznie 825,50 z. To zarobiy preparaty mikrobiologiczne prawie
za darmo, bo redniorocznie w cigu dziesiciu lat wydano na nie ok. 200 z/ha. Nie trzeba byo pono-
si wydatkw na chemiczn ochron, poniewa roliny byy zdrowe. Tak wic najlepszym, najtaszym
i najskuteczniejszym rodkiem ochrony rolin jest yzna gleba, ktra zdecydowanie ogranicza rozwj
chorb i szkodnikw a rosnce w niej zdrowe, krpe i silnie ukorzenione roliny s mniej podatne na
infekcje chorb i atak szkodnikw. Te wnioski wpisuj si w logik zasad integrowanej ochrony rolin,
ktre zaczn obowizywa od 2014 roku.
Kolejny przykad to wielko powierzchniowe gospodarstwo (40,49 ha). Ponisza tabela przed-
stawia zawarto skadnikw pokarmowych w gospodarstwie: Krakowska Hodowla i Nasiennictwo
Ogrodnicze Polan Sp. z o.o. W Krakowie Oddzia Krzczonw w roku 2003.
95
Kolejna tabela przedstawia badanie tych samych pl, zrobione w 2010 roku. Waciwie nie wi-
da tutaj prawie adnych zmian. Jest tylko jedna. Od szeciu lat na tych polach nie stosowano nawo-
enia fosforem i potasem tylko ProBio Emy.
Plony w tym gospodarstwie wynosz rednio: pszenica 7-8t/ha, kukurydza 8-11t/ha, rzepak
3,5-4,8t/ha, cebula 40-60t/ha. Oszczdnoci oczywiste, a ich wysoko mona atwo policzy.
Omawiajc naturaln yzno gleby nie moemy pomin problemu resztek poniwnych. Za-
wieraj one niekiedy zaskakujco duo skadnikw pokarmowych. Pozostaoci rolinne s traktowa-
no z du trosk jako rdo bezcennych naturalnych nawozw organicznych.
Wedug prof. dr hab. Czesawa Szewczuka z Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie w pozo-
staociach uprawianych rolin na 1ha - jeli ich np. nie spalimy pozostanie na uprawianym polu
azotu, fosforu i potasu:
zboza: rzepak: kukurydza: ||sc|e b. cukrowego
azot 28 kg 43 kg 72 kg 112 kg
fosfor 12 kg 18 kg 41 kg 27 kg
potas 85 kg 121 kg 194 kg 170 kg
Liczby mwi same za siebie. S to wielkoci nie do pogardzenia. Ale jest jeden warunek. Reszt-
ki poniwne musz sprchnie, a nie zgni. By to zapewni gleba musi mie prawidowo zbilansowan
mikrofor, musi by ywa. Moemy to dzisiaj osign przy niewielkich nakadach rzdu 300-400z/
ha, przy pomocy ProBio Emw.
96
Naturalna yzno gleby stanowi ogromny niedoceniony dotychczas potencja, ktry moe
znacznie zmniejszy niepotrzebnie ponoszone koszty w polskim rolnictwie. Czerpanie z jej zasobw
jest korzystne zarwno dla rolnika jak i dla Ziemi. Dotychczasowy sposb mylenia, e jak si nie na-
sypie to nie uronie, nie ma ju przyszoci.

97
Lek. wet. Katarzyna G. Liedtke UWM w Olsztynie
Lek. wet. Jan B. Liedtke
PROBIOTECHNOLOGIA W CHOWIE ZWIERZT GOSPODARSKICH
Funkcjonowanie caego ekosyste-
mu opiera si na nieustannym przepywie
energii i kreniu materii. Gleba, rolina,
zwierz i czowiek to nierozczne elemen-
ty wzajemnych zalenoci i oddziaywa.
Wartoci, ktre posiada gleba, otrzymuje
rolina (zboa okopowe, warzywa), a war-
toci poywienia zwierzt w ostatecznym
rozrachunku trafaj do organizmu czo-
wieka.
W ekosystemie wszystko kry zgodnie z logik biornorodnych ogniw acucha pokarmowe-
go. Obornik przygotowany przy udziale ProBio Emw bdzie pozytywnie wpywa na yzno ziemi,
a w rezultacie na wiksze plony, o bardzo dobrej jakoci biologicznej.
W glebie, ktr nawoono obornikiem z zawartoci ProBio Emw na 1m
2
yo 10-15 ddow-
nic. W glebie nawoonej samym obornikiem bez poytecznych mikroorganizmw na m
2
mona byo
znale 1-3 ddownic.
Czowiek powinien si odywia wyrobami rolinnymi i zwierzcymi, ktre byy uprawiane
i hodowane w jego otoczeniu tj. gospodarstwie, miejscowoci, powiecie, co zapewnia mu waciwe
z punktu widzenia zdrowia, odywianie i funkcjonowanie w caym biotopie.
Dzi obserwujemy znaczny wzrost wiadomoci konsumentw. Kady wiadomy konsument
chce otrzyma wyrb wysokiej jakoci, ktry nie bdzie stanowi zagroenia dla jego zdrowia, a wrcz
przeciwnie, dostarczy dla jego organizmu odpowiednich waciwoci odywczych i przyczyni si do
poprawy oglnego stanu jego zdrowia.
To rolnicy musz stan na wysokoci zadania i poprzez swoje uprawy, hodowl czy wytwarza-
n ywno powinni speni oczekiwania klienta/konsumenta. Aby utrzyma si na rynku i speni
oczekiwania konsumentw, musz poszukiwa lepszych rozwiza, sprawdzonych naturalnych tech-
nologii.
Jedn z nich jest probiotechnologia kompozycja poytecznych mikroorganizmw ProBio
Emw stosowana zarwno w uprawach gleby jak i w ywieniu zwierzt. To wanie ProBio Emy
poprawiaj struktur biologiczn gleby oraz doprowadzaj organizmy zwierzce do homeostazy, czyli
oczyszczaj je ze szkodliwych metabolitw. Roliny na zdrowej glebie gromadz odpowiednie skad-
niki odywcze, a spoywajce je zwierzta daj biologicznie wartociowe mleko, miso i jaja, ktre
w kocowym etapie trafaj do konsumenta ostatecznego czowieka.
98
Nasze dowiadczenia oparlimy na stosowaniu ProBio Emw u:
byda opasowego i mlecznego,
indyczt,
kaczek,
kur niosek.
Oto uzyskane rezultaty:
ProBio Emy stosowano w chowie modego byda opasowego (10 szt.)
zaobserwowalimy znaczne polepszenie apetytu i trawienia,
zwierzta chtniej i wicej zjadaj pasz wknistych,
nastpia poprawa okrywy wosowej bardzo dobrze osadzona i poyskujca,
stosowanie ProBio Emw przynioso rwnie wiksze i szybsze przyrosty masy ciaa.
Zastosowanie ProBio Emw u byda mlecznego przynioso w rezultacie:
zwikszenie spoycia pasz somiastych,
zwikszenie wydajnoci mleka przy tym samym ywieniu podstawowym,
popraw okrywy wosowej gadk i lnic sier.
W jednej z obr w pocztku dodawania ProBio Emw do karmy podstawowej (kiszonka z kuku-
rydzy, soma, sianokiszonka, siano, pasza treciwa) stwierdzono zwikszon ilo komrek somatycz-
nych w mleku. Stao si tak dlatego, e wiele krw cierpi na podkliniczne zapalenie wymienia. Przy
stosowaniu ProBio Emw cay organizm krowy oczyszcza si ze szkodliwych metabolitw.
Stosowanie ProBio Emw u indyczt rasy BIG 6. Obserwacje prowadzone s od 5 lat, stado
ok. 16 tys. rocznie
ProBio Emy stosowano jako :
dodatek do wody pitnej,
dodatek do paszy,
rodek do higienizacji kurnikw i ciki.
W 2-3 dniu ycia indyczta otrzymyway ProBio Emy w dawce 1ml na sztuk i dalej przez dwa
dni w dawce 1 L ProBio Emw na 1000 L wody pitnej (woda pitna winna by nie chlorowana).
Stosujc preparat w pierwszych dniach ycia zasiedla si przewd pokarmowy waciw for
bakteryjn, wypierajc patogeny. W dalszym tuczu preparat naley stosowa 2-3 razy w tygodniu, co
sprzyja wzrostowi apetytu oraz zapobiega kolibakteriozie (Escherichia coli ukryty zabjca).
W 2010 roku u 2 tygodniowych indykw dwukrotnie zastosowano antybiotyk wedug antybio-
tykogramu, przy zakaeniu E. coli, bez widocznych efektw. Przy podaniu Pro-Biotyku(em15) przez
3 dni, upadki spady do 1-2 szt. dziennie, schodzc pniej do zera. Przy wystpieniu kolibakteriozy
ProBio Emy dziaaj skutecznie i nie na zasadzie biobjczej jak antybiotyki, tylko na zasadzie konku-
rencyjnoci, wspzawodnictwa. Lepsze upierzenie, nienobiae pira, mniejsze zuycie somy do
cielenia, brak zaburze w funkcjonowaniu ukadu oddechowego i pokarmowego to efekty stosowa-
nia konsorcjw poytecznych mikroorganizmw. Stosowanie ProBio Emw odgrywa rwnie istotn
rol w bioasekuracji fermy.
99
Stosowanie ProBio Emw u kaczek rasy Pekin stado 1000 szt. (2011): stado reprodukcyjne
przed faz nienoci
Przed stosowaniem ProBio Emw stan stada by nastpujcy:
upadki 2, 3, 4 szt. dziennie bez widocznych zmian klinicznych i sekcyjnych,
w badaniu laboratoryjnym wyizolowano gronkowca zocistego, zastosowano leczenie wedug
antybiotykogramu. Po zastosowanym leczeniu dalej notowano upadki,
w kolejnym badaniu laboratoryjnym stwierdzono zmiany grzybicze w narzdach.
Wprowadzenie poytecznych mikroorganizmw przynioso nastpujce rezultaty:
zastosowano ProBio Emy w dawce 4 litry na 1 ton paszy. Nie dodano ich do wody, poniewa
podczas picia kaczki rozlewaj bardzo duo wody,
po wprowadzeniu ProBio Emw do paszy stan zdrowotny kaczek uleg poprawie, oglna y-
wotno stada si polepszya, a upadki zostay ograniczone do zera. ProBio Emy wpyny take na
zwikszon nieno i popraw wskanikw wylgu.
Wpyw ProBio Emw na wskaniki wylgu pisklt kaczych
Na 5 000 tysicy sztuk jaj dostarczonych do ZWD (Zakad Wylgu Drobiu) stwierdzono:
5,7% stwierdzono jaj czystych (norma do 7%)
2,2% zamarych w trzecim wietleniu 6% (norma do 10%)
niewyklute 5% (norma 6%)
kalekie 2%
Stosowanie ProBio Emw u kur niosek (stycze 2012) stado 50 sztuk
W tym przypadku, ze wzgldu na silne mrozy, zamiast do wody, dodano 3 litry ProBio Emw
do tony paszy.
Stwierdzono nieno w granicach 50 60% dziennie oraz zauwaono bardzo dobry stan kli-
niczny ptakw (nieogrzewane pomieszczenia).
W porwnaniu do lat ubiegych gdzie nie stosowano ProBio Emw w okresie zimowym, stwier-
dzono, e pozwalaj one ptakom znosi agodniej niekorzystne warunki rodowiskowe.
Nasze dowiadczenia potwierdzaj, e stosowanie ProBio Emw przynosi nastpujce rezultaty:
popraw zdrowia i kondycji zwierzt poprzez wzrost naturalnej odpornoci (kondycja zwie-
rzcia decyduje o opacalnoci hodowli),
ograniczenie zaburze przemiany materii oraz miertelnoci zwierzt
lepsze wykorzystanie skadnikw pokarmowych zawartych w paszach oraz zapobieganie roz-
wojowi grzybw chorobotwrczych,
wypieranie bakterii chorobotwrczych (E. coli, Salmonella),
zwikszenie przyrostw masy ciaa (prawidowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego
i oddechowego),
uzyskanie wartociowych biologicznie artykuw pochodzenia zwierzcego (mleko, jaja, maso),
polepszenie ekosystemu (eliminacja emisji gazw szkodliwych: amoniaku i siarkowodoru),
popraw wartoci biologicznej obornika oraz jego odciekw i gnojowicy.
100
Mgr in. Jan Marczakiewicz
NATURALNE TECHNOLOGIE W UPRAWIE ZIEMNIAKW
Gleba, aby wyda dorodny, o wysokich parametrach
plon powinna by zasobna w dostpne dla rolin makro
i mikro skadniki; w prchnic, ktra decyduje o sile rodnej
gleby i yciu poytecznych mikroorganizmw.
Opracowana przez prof. Teruo Hig i twrczo rozwi-
jana przez jego ucznia Matthew Wooda nowoczesna, natu-
ralna technologia oparta na kompozycjach poytecznych
mikroorganizmw jest lekarstwem m.in. dla zdegradowa-
nych gleb.
ProBio Emy pozytywnie wpywaj na rodowisko na-
turalne, nie szkodz ludziom, zwierztom, ani rolinom.
Korzyci wynikajce ze stosowania ProBio Emw
(o probiotycznych i prebiotycznych waciwociach) obser-
wowane s na wielu poziomach w dziaaniu:
I. zycznym:
poprawiaj struktur gleby, zapobiegaj utracie wody
i skadnikw pokarmowych, szczeglnie w glebach lekkich i piaszczystych;
rozluniaj gleby zwize, umoliwiajc dostp powietrza;
tworz gruzekowat struktur gleby, zapobiegajc pkaniu I erozji gleby poprzez zwikszenie
zdolnoci do wizania wody;
zwikszaj pojemno wodn gleby, co ogranicza zagroenie susz i nadmiarem opadw;
przyspieszaj ogrzanie gleby wiosn.
II. chemicznym:
neutralizuj pH gleby i zmieniaj jej waciwoci chemiczne;
stymuluj dostpno skadnikw odywczych i wody dla rolin;
wzbogacaj gleb w substancje organiczne i mineralne;
zwikszaj pobieranie azotu przez roliny;
eliminuj substancje toksyczne z gleby;
uwalniaj CO
2
z Ca
2
CO
3
i udostpniaj w procesie fotosyntezy;
zatrzymuj rozpuszczalne skadniki pokarmowe w wodzie w strefe korzeniowej i ograniczaj
ich wypukiwanie.
III. biologicznym:
przyspieszaj dziaanie enzymw wzrostowych rolin;
dziaaj jako katalizatory w procesach biologicznych rolin;
zwikszaj naturaln odporno rolin na choroby i szkodniki;
101
stymuluj wzrost korzeni i zwikszaj pobieranie skadnikw pokarmowych;
wspomagaj fotosyntez;
poprawiaj jako, wygld, smak i wartoci odywcze plonu;
zwikszaj zawarto witamin i mineraw w rolinach.
IV. ekologicznym:
gleby o wysokiej zawartoci prchnicy s gwarancj maego wypukiwania azotu i innych
skadnikw pokarmowych, ktre wraz z pestycydami dostaj si do wd gruntowych;
dziaaj przeciw erozji gleb, zwikszajc pojemno wodn i poprawiajc struktur;
biodegraduj pozostaoci pestycydw i azotanw.
V. ekonomicznym:
wpywaj na wzrost plonw i jego jako;
zmniejszaj koszty nawoenia i ochrony rolin;
uatwiaj przyswajanie skadnikw pokarmowych wczeniej niedostpnych dla rolin
optymalizuj odywianie rolin.
Podejmujc decyzj o uprawie ziemniakw naley powanie rozway kilka zasadniczych kwe-
stii dotyczcych:
wyboru pola;
kierunku uprawy;
przygotowania pola pod upraw nawoenia;
sadzenia;
ochrony plantacji przed chwastami;
walki z konkurencj chwastw;
ochrony przed szkodnikami glebowymi;
ochrony przed patogenami chorobowymi;
przygotowania pola do zbioru ziemniakw;
przechowywania.
Celem takiej uprawy powinny by ziemniaki o wysokich parametrach jakociowych, wyso-
kim plonie handlowym po moliwie najniszych kosztach. W osigniciu takiego celu pomog nam
ProBio Emy.
Uprawa ziemniakw zwaszcza w konwencjonalnej technologii jest najbardziej kosztochonn i
ryzykown upraw w rolnictwie. Ziemniaki w tej technologii wymagaj szczeglnej ochrony, co rady-
kalnie podnosi koszty ich uprawy. Koszty uprawy ziemniakw mona zmniejsza ciek biologizacji
stosujc naturalne technologie: caa gama ProBio Emw podnoszcych yzno i zdrowotno gleby,
a tam gdzie jest to moliwe przefermentowana materia organiczna, obornik i gnojowica, tradycyj-
ny kompost, ktre wzmacniaj ycie pajczakw, wijw, wazonkowcw, a nade wszystko ddow-
nic, ktre s strukturotwrczym (w konwencjonalnym rolnictwie cigle niedocenianym naturalnym i
darmowym) rdem skadnikw odywczych dla uprawianych rolin. Bogate ycie ukryte w glebie
sprzyja dominacji poytecznej mikrofory, ktra na zasadzie konkurencji ogranicza moliwo inten-
sywnego rozwoju chorb i szkodnikw uprawianej roliny a w naszym przypadku ziemniakw. Tak
102
wic yzna gleba z optymaln -ok. 2,5 % - a najlepiej rosnc zawartoci prchnicy jest najlepszym
rodkiem ochrony zdrowia rolin. W mojej praktyce, stosujc ProBio Emy i fermentowane obierki
ziemniaczane rednia zawarto materii organicznej na powierzchni 440 ha wzrosa z poziomu 0,8-
1,4% w roku 2001 do 2,2 % w roku 2008 i ronie nadal.
Wybr pola
Przy wyborze pola pod upraw ziemniakw naley oceni stopie degradacji gleby, zasole-
nie, zawarto prchnicy i zasobno w skadniki pokarmowe. Degradacja gleby, spadek prchni-
cy i pogorszenie struktury gleby, nawet o wysokiej klasie bonitacyjnej nastpuje wskutek stosowania
nawozw chemicznych, pestycydw, zbyt gbokiej orki i braku nawozu organicznego. Zachwianie
harmonii ycia biologicznego w glebie i spadek pH 5,8, skutkuje obumieraniem mikroorganizmw
wytwarzajce prchnic i azotobakter.
rdem prchnicy w glebie jest obornik, nawozy zielone, resztki poniwne, soma, gnojowica,
torfy, organiczne odpady komunalne przekompostowane z dodatkiem ProBio Emw, zapobiegajcych
gniciu. Po odbudowaniu prchnicy zapotrzebowanie na nawz zmniejszy si przecitnie do reko-
mendowanej iloci. Przy zastosowaniu probiotycznych kultur mikroorganicznych zwiksza si ilo
dziaek, ktre mona przeznaczy pod upraw ziemniakw.
Kierunki uprawy
uprawa ziemniakw na chipsy i frytki na podstawie moich dowiadcze w uprawie ziemnia-
kw na chipsy i frytki mog stwierdzi, e uprawa taka powinna spenia takie podstawowe kryteria
jak: wysoka zawarto suchej masy (22-25%), niska zawarto cukrw redukujcych (do 0,3%), mak-
symalne wyrwnanie bulw i ograniczona tendencja do ciemnienia miszu.
Uzyskanie zblionych parametrw uwarunkowane jest przez optymalny dostp skadnikw po-
karmowych (mikro i makro) w glebie, dobr odmiany, ograniczenie stresw rodowiskowych, zbir w
optymalnym momencie oraz uzyskanie dojrzaoci technologicznej. Optymalna obsada 210-240 tys.
odyg/ha.
ziemniaki jadalne powinny cechowa si dobrym smakiem, wysokimi walorami kulinarny-
mi, odpowiedni mczystoci, struktur miszu, nie ciemnieniem miszu przed i po ugotowaniu.
Powinny rwnie posiada owalny ksztat, redni wielko, cienk skrk, pytkie oczka i pen za-
warto witamin oraz mineraw nawet tych ladowych. Uzyskanie tych parametrw jest warunkowa-
ne odmian ziemniakw i yznoci gleby, czyli dostpem do wszystkich skadnikw pokarmowych
oraz udziaem probiotycznych mikroorganizmw w glebie. Ograniczone nawoenie mineralne oraz
ograniczona ilo zabiegw pestycydowych. Optymalna obsada 220-240 tys. odyg/ha.
ziemniaki przemysowe (skrobiowe) gwnym celem przy uprawie ziemniaka przemyso-
wego jest maksymalizacja plonu skrobi z hektara. Obniona zawarto skrobi to wysoka zawarto
chlorkw w glebie oraz zbyt pne nawoenie azotem. Zbilansowan dostpno skadnikw pokar-
mowych, gwarantuje wysoka zawarto prchnicy w glebie i mikroorganizmy, ktre dostarczaj je
rolinom.
103
Przygotowanie pola pod upraw nawoenie
Jak uzyska dobry plon i wysok jako ziemniakw? W zalenoci od zasobnoci gleby w skad-
niki pokarmowe, pH i zawartoci prchnicy (prchnica jest to masa organiczna przetworzona przez
mikroorganizmy i wbudowana procesami biologicznymi w struktur gleby) podejmujemy decyzje
o uprawie gleby i wysokoci nawoenia organicznego i mineralnego.
Gleba zdegradowana, o zawartoci do 1% prchnicy wymaga duego nawoenia organicznego
i zastosowania do 500 L poytecznych mikroorganizmw. Glebie o zawartoci prchnicy do 5% wy-
starczy 20 l/ha bez nawoenia fosforowo-potasowego.
Jednym z podstawowych czynnikw decydujcych o wielkoci i jakoci plonu ziemniaka jest
optymalna dostpno skadnikw pokarmowych makro i mikro. Potrzeby pokarmowe ziemniakw
przedstawia ponisza tabela.
Tabela 1. Jednostkowe pobranie podstawowych skadnikw pokarmowych przez ziemniaki wkg
(caa rolina).

Plon
N
kg
P
2
0
5
kg
K
2
0
kg
CaO
kg
S0
3
kg
MgO
kg
Mn
g
Zn
g
B
g
Cu
g
10 ton 40 15 65 6 15 7 70 65 25 20
Jeli w 100 g prbce gleby zawarto P
2
0
5 i
K
2
0 wynosi powyej 10 mg, zastosowanie probiotycznych
mikroorganizmw pozwala ograniczy, a nawet zrezygnowa z nawoenia fosforowo-potasowe-
go. Wedug amerykaskich danych uzyskanych w eksperymencie laboratoryjnym na cikiej glebie
w Kalifornii, dostpno skadnikw pokarmowych po zastosowaniu ProBio Emw wzrasta w krt-
kim czasie. Ograniczone zostaje nawoenie i koszty uprawy, bez zmniejszenia plonu.
Tabela 2. Czas uwalniania NPK po zastosowaniu mikroorganizmw
Gotthard Stielow, yzna gleba nie wymaga nawoenia, Raport Rolny nr 2/2003 r.
CdsLpy czasowe
poszczeglnych grup
Azot
WzrosL zawarLoscl
Fosfor
WzrosL zawarLoscl
Potas
WzrosL zawarLoscl
ZawarLosc poczLkowa 64 - 30 - 500 -
o 1 Lygodnlu 96 50% 60 100% 500 0%
o 2 Lygodnlach 192 200% 80 166% 700 40%
o 4,3 Lygodnlu 320 400% 160 433% 900 80%
o 6 Lygodnlach 384 500% 280 833% 1800 260%
104
Sadzenie
Naley pamita, eby sadzi ziemniaki zdrowe i pobudzone. Zapraw chemiczn mona zast-
pi probiotycznymi mikroorganizmami z udziaem kwasw humusowych. Przewaga probiotycznych
mikroorganizmw w glebie przeciwdziaa rozwojowi szkodnikw glebowych i patogenw chorobo-
wych. Zdrowa gleba to zdrowe, penowartociowe bulwy ziemniakw. ProBio Emy aplikujemy w cza-
sie sadzenia w iloci 30 l/ha, bd podczas uprawy w iloci 50 l/ha.
Ochrona plantacji przed chwastami
Faktem jest, e ProBio Emy stymuluj wzrost rolin uprawnych, ale te i chwastw. Wczesne
wschody chwastw mona zlikwidowa uprawami przed sadzeniem bd bron przed obredlaniem.
Przy wyszej zawartoci prchnicy w glebie, dawki herbicydw mog by stosowane w dolnych gra-
nicach i dziaaj skuteczniej. Zaleca si stosowanie herbicydw przed wschodami ziemniakw, aby
unikn stresu rolin. W zalenoci od stopnia zdegradowania naley zastosowa preparaty z poy-
tecznymi mikroorganizmami przed formowaniem redlin w dawce 30 L/ha. Im bardziej zdegradowana
gleba tym dawka ProBio Emw powinna by wiksza.
Ochrona przed szkodnikami glebowymi i stonk
Po zastosowaniu optymalnej dawki ProBio Emw, patogenne szkodniki, ich larwy, jaja, prze-
trwalniki, poczwarki nie rozwijaj si do form dorosych. Wzrasta udzia naturalnych wrogw (d-
downice, biedronki, ptaki itp.). Jaja stonki po aplikacji probiotycznych mikroorganizmw zostaj
zmumifkowane.
Ochrona przed patogenami chorobowymi
Ochron rolin rozpoczynamy od gleby. ProBio Emy przyspieszajce rozkad masy organicznej
likwiduj rda infekcji gronych chorb grzybowych i procesw gnicia, ktre s przyczyn niskich
plonw.
Wielko dawki naley dostosowywa do stopnia degradacji gleby i poziomu prchnicy, eby
dominacja poytecznej mikrofory ograniczaa moliwoci rozwoju patogennej mikrofory glebowej.
Wane by pamita, e poyteczne mikroorganizmy s ywymi organizmami i potrzebuj do rozwoju
substancji organicznych, ciepa, wilgoci i czasu.
Wasne obserwacje gleby i wegetacji rolin oraz dowiadczenie w uprawie i praktyka w sto-
sowaniu poytecznych mikroorganizmw rozstrzygaj o skutecznym stosowaniu probiotechnologii
i decyduj o poziomie najkorzystniejszego dawkowania ProBio Emw.
Proflaktycznie rodki grzybobjcze (fungicydy) mona zastpi aplikacj ProBio Emw co 3-14
dni w dawce 10 l/ha. Aby wzmocni ich prewencyjne dziaanie mona doda wycigi rolinne (chrzan,
pokrzywa, mniszek lekarski, skrzyp itp.). W przypadku wystpienia choroby grzybowej (zaraza ziem-
niaczana, alternarioza itp.) naley zastosowa odpowiedni fungicyd.
105
Przygotowanie pola do zbioru ziemniakw
Bardzo wane jest niedopuszczenie do infekcji bulw przed zbiorem oraz do pozostaoci pesty-
cydw, ktre dyskwalifkuj ziemniaki jako surowiec do przetwrstwa i do bezporedniego spoycia.
Zainfekowane bulwy przez patogeny chorobotwrcze i szkodniki glebowe, trudno przechowywa na-
wet w najlepszych przechowalniach, a podczas sortowania zwiksza si % udzia odsortw, co znacz-
nie obnia opacalno uprawy.
Popkane redliny przed zbiorem powikszaj ilo bulw zazielenionych, ktre s powanym
defektem w przetwrstwie i w przypadku ziemniakw konsumpcyjnych. Duy udzia bulw zielonych
dyskwalifkuje ca parti ziemniakw i obcia rolnika kosztami transportu i zrzutem z linii produk-
cyjnej. Problemem s rwnie obicia ziemniakw spowodowane gwnie przez ostre grudy w czasie
zbioru (powysze problemy wynikaj z braku struktury gruzekowatej i niskiej zawartoci prchnicy).
Obite czy uszkodzone ziemniaki obniaj ich warto, a duy udzia obi dyskwalifkuje je (czarne
chipsy i frytki w miejscach obicia). Podczas zbioru i sortowania duy udzia grud obnia wydajno
maszyn i zwiksza koszty transportu.
Gleba poddawana czstym zabiegom chemicznym i wysokiemu nawoeniu mineralnemu de-
graduje si, a poyteczne mikroorganizmy ustpuj patogennym, co powoduje osabienie naturalnej
odpornoci rolin i paradoksalnie wymusza jeszcze wiksz ich ochron i sztuczne wspomaganie we-
getacji. Moje ponad dziesicioletnie dowiadczenie wskazuje, e stopniowo, a tam gdzie zawarto
prchnicy jest optymalna mona nawet radykalnie odwrci dotychczasowy kierunek uprawy samo-
napdzajcy coraz wiksz potrzeb chemizacji uprawy. Naley uzdrawia gleb poprzez zwikszanie
zawartoci prchnicy i dbao o harmoni ycia biologicznego ukrytego w glebie, sprzyjajcego natu-
ralnej (bezpatnej) dominacji probiotycznych mikroorganizmw. Warto przyj nowe perspektywy
i rozwizania w uprawie ziemniakw, bo zdrowa gleba to zdrowy plon.
106
Mirosaw Seranowicz
OD CHEMII DO EKOLOGII - W TROSCE O ZDROWIE NAJBLISZYCH
Z rolnictwem zwizany byem od zawsze, cho nie zawsze
byo ono moj pasj. Buntowaem si, a prac w gospodarstwie
traktowaem jako kar. Miaem poczucie, e strac moliwo
osobistego rozwoju, nie poznam wiata. Droga jak przesze-
dem, eby odkry ile mam szczcia bya duga i wyboista. Do-
piero po czasie zrozumiaem, e adne inne zajcie nie daoby
mi wicej satysfakcji. Teraz nie wyobraam sobie, e mgbym
robi co innego.
Od dziecka pomagaem tacie w gospodarstwie. Tata by
tradycjonalist, mielimy 17 ha gospodarstwo i jak wikszo
rolnikw nie specjalizowalimy si w niczym uprawialimy
warzywa, zboe, hodowalimy zwierzta.
W 1978 roku ukoczyem technikum ogrodnicze. Naa-
dowany nowoczesn wiedz, prbowaem nakoni ojca na al-
ternatywne rozwizania, o ktrych dowiedziaem si w szkole
i wobec ktrych tata od pocztku by bardzo sceptyczny. W 1980 przejem gospodarstwo i zaczem
wykorzystywa swoj wiedz, wsppracowa z doradcami, zgodnie z wczesnymi trendami stosowa
coraz wysze nawoenie, stosowa coraz wicej zabiegw chemicznych do ochrony zb, rzepaku,
ziemniakw przeciwko chorobom grzybowym uzyskujc satysfakcjonujce plony na troszk wyszym
poziomie ni wikszo okolicznych rolnikw.
Od 1985 razem z on, rwnie absolwentk technikum ogrodniczego, pasjonatk przyrody,
zaczlimy powiksza gospodarstwo. Niezbdne byo poszerzenie wasnego sprztu. W 1988 kupili-
my 100kM cignik Ursus 1014. Do tego za rad wykwalifkowanych doradcw odpowiednio ciki
sprzt, a przede wszystkim duy pug. Dziki temu mogem wykonywa orki zgodnie z zaleceniami
na gboko 30 35 cm.
Przed tak agrotechnik przestrzega mnie ojciec, powtarzajc, e to najkrtsza droga do
degradacji gleby, ale ja byem przecie mdrzejszy, kierunkowo wyksztacony, nowoczeniejszy i nie
chciaem sucha rad starego ojca, ktry dysponowa, jak mi si wtedy wydawao tylko praktyk
rolnicz. W tym czasie stosowaem nawoenie w granicach 150 170 NPK/ha. Plony zaczy bardzo
wzrasta, do 6 -10 ton z hektara. Po okoo 5-6 latach zaczy si problemy z upraw, pug coraz czciej
wyskakiwa z gleby, na polach zaczy pojawia si zastoiska wodne, nawet po niewielkich opadach.
Rozwizaniem tego problemu mia by gbosz. Jego zadaniem byo zlikwidowa podeszw pun,
rozbi zbit gleb, uatwi upraw gleby i w efekcie zwikszy plon. Jak si okazao po kilku latach,
efekty gboszowania byy mierne i krtkotrwae. Mimo stosowania coraz wyszego nawoenia w gra-
nicach 200 kg NPK na hektar, wapnowania, wikszej iloci zabiegw ochrony rolin, zboa atakoway
107
choroby grzybowe i plony zaczy spada do poziomu rednich krajowych, tzn. 3-4 tony pszenicy z
hektara. Iloci stosowanej chemii przeraziy nas. Zdalimy sobie spraw, e tym wszystkim karmimy
naszych najbliszych. Zaczlimy z on szuka przyczyn takiego stanu rzeczy, coraz czciej myleli-
my o znalezieniu alternatywnego rozwizania. Pragnlimy, je smacznie i zdrowo, a jednoczenie
uzyskiwa wysokie plony. Wydawao si nam, e te cele si wykluczaj. Stosowalimy poplon, natural-
ne nawoenie itp.
W tym czasie odnowilimy znajomo ze Sawkiem Gack, ktry opowiedzia nam o poytecz-
nych mikroorganizmach. Ich dziaanie wydawao si by idealnym rozwizaniem naszych wszystkich
problemw. Na pocztku bylimy bardzo sceptyczni, ale nie majc nic do stracenia postanowilimy
sprbowa. Zastosowalimy poyteczne mikroorganizmy na nieplonujcej dziace o powierzchni
0,8 ha. To co zdziaay mikroorganizmy znacznie przekroczyo nasze najmielsze oczekiwania. Oka-
zao si, e w cigu 2-3 miesicy od zaaplikowania pierwszych ProBio Emw gleba zmienia si. Po be-
tonowej skorupie zostao tylko wspomnienie, gleba staa si mikka, pachnca, atwiejsza w uprawie,
nawet w czasie trzytygodniowej suszy w strefe korzeni utrzymywaa si lekka wilgo, co oznaczao, e
poprawia si przepuszczalno gleby. Po okresie suszy przyszy dwa tygodnie cigych opadw i ka-
pusta na dziakach, gdzie nie zostay zastosowane ProBio Emy popkaa i plon by cakowicie stracony,
natomiast kapusta traktowana ProBio Emami wyrosa w zdrowe, dorodne 4-6 kg gwki.
Bez wahania w nastpnym roku zastosowaem ProBio Emy na powierzchni 4 ha w uprawie
pszenicy i ogrkw. I znw mikroorganizmy ratoway nam plon, poniewa spad grad, ktry mocno
uszkodzi modziutkie pdy ogrkw (10- 15 cm wysokoci). Licie zostay pocite przez gradowe
kulki, a w wyniku zalegania zmarzliny na ziemi cz rolin przemarza. Zastosowalimy poyteczne
mikroorganizmy nalistnie i bardzo szybko okazao si, e wikszo rolin zregenerowaa si, a ogrki
wyday bardzo wysoki plon.
W 2007 roku na jednej z dziaek zrobiem badanie gleby na zawarto prchnicy. Wynik by
poniej progu degradacji i wynosi 0,9%. Bya to czciowa odpowied dlaczego przy tak wysokim
nawoeniu, plony zb i ziemniakw s coraz nisze. Po dwch latach stosowania poytecznych mi-
kroorganizmw, ograniczeniu nawoenia i uprawie poplonw ponowne badanie dao wynik 2,25%
zawartoci prchnicy. To byo jak cud. Coraz czciej nasuwaa si odpowied, e przyczyn wszyst-
kich problemw z upraw jest stosowana chemia i zbyt wysokie nawoenie, dlatego zaczlimy j
ogranicza stosujc poyteczne mikroorganizmy. Zrozumielimy, e tylko zdrowa gleba moe wyda
zdrowe plony i postanowilimy zrobi wszystko co w naszej mocy, eby przywrci ziemi, w naszym
gospodarstwie, pierwotny stan rwnowagi biologicznej.
Od 2009 roku stosujemy mikroorganizmy na caej powierzchni naszego gospodarstwa. wiado-
mie zdecydowalimy si przystpi do programu rolno rodowiskowego i przekwalifkowa uprawy na
cakowicie ekologiczne. W caym procesie uprawy, poczwszy od szczepienia gleby, poprzez zaprawia-
nie nasion, odywianie w fazie najintensywniejszego wzrostu, po czas zbiorw i przechowywania plo-
nw zaczlimy stosowa poyteczne mikroorganizmy, dziki czemu pozbylimy si problemu bakte-
riozy i fuzariozy w gospodarstwie. Pozbycie si chorb grzybowych spowodowao widoczn popraw
wzrostu i rozwoju modych siewek warzyw oraz wzrost odpornoci zwaszcza cebuli i rozsady kapusty.
108
Poprawia si rwnie zdrowotno ziemniakw. Zrezygnowalimy z intensywnych zabiegw agro-
technicznych, w tym z gbokiej orki. Mimo drastycznego obnienia poziomu nawoenia w granicach
60-70 kg NPK/ha, a na niektrych dziakach cakowitego zaniechania nawoenia przez dwa sezony
uprawne plony zaczy wzrasta i poprawia si ich jako. W 2010 roku plon rzepaku bez nawoenia
fosforem i potasem wynis 5 ton z hektara. Udao si osiga wysokie plony bez stosowania chemii.
Znaczna poprawa jakoci plonw pozwala nam prowadzi sprzeda detaliczn z gospodarstwa.
Dziki tworzonej platformie handlowej PRO-BIO-PIAST w ramach programu Em-Wici efekty naszej
dziaalnoci docieraj do wszystkich zaktkw Polski, zdobywajc i poszerzajc grono zadowolonych,
wiadomych konsumentw. Znakiem rozpoznawczym naszego gospodarstwa staa si kapusta kiszo-
na metod tradycyjn, przechodzca cay proces fermentacji, oraz ogrki, ktre smakuj zupenie jak
od babci.
Wiemy, e podamy waciw drog, a utwierdza nas w tym przekonaniu to, e coraz wicej
osb i organizacji docenia nasz dziaalno. Daje nam to ogromn satysfakcj i motywuje do cigego
rozwoju i dalszego dziaania. Wszystko postawilimy na najlepsz jako.
W 2012 roku, po 2 latach dostosowywania naszego gospodarstwa, otrzymalimy certyfkat go-
spodarstwa ekologicznego. Zajlimy 1 miejsce w Wielkopolsce w konkursie Gospodarstw Ekologicz-
nych w kategorii gospodarstw towarowych. Wielkopolski Orodek Doradztwa Rolniczego przyj nas
do grona Gospodarstw Demonstracyjnych. W padzierniku nasze warzywa otrzymay tytu Dziedzic-
twa Kulinarnego Wielkopolski.
W styczniu 2013 Stowarzyszenie EkosystEM-Dziedzictwo Natury przyznao nam nagrod
Kamie Milowy, za zmiany dokonane w naszym gospodarowaniu i za dziaalno w sferze promocji
biologizacji rolnictwa.
Serdecznie dzikujemy wszystkim, ktrzy wspierali nas w drodze jak przeszlimy od chemii do
ekologii - naszym fantastycznym przyjacioom z Krgu ZDROWA ZIEMIA, znajomym i cudownej
rodzinie. Bez Waszych rad i Waszego wsparcia, podajc dalej zgodnie z zasadami konwencjonal-
nego rolnictwa nadal likwidowalibymy tylko objawy. Dzi jest inaczej. Osigane rezultaty pozwalaj
nam optymistycznie patrze w przyszo.
109
Mgr in. Bronisaw Szembowski
PROBIOTECHNOLOGIA ZMIANY NA LEPSZE
Zawsze byem rolnikiem, cae moje ycie zwizane jest
z ziemi. Rolnictwo to zarwno moja pasja jak i dowiadczenie
zawodowe. Od ponad pidziesiciu lat bardzo szczegowo
obserwowaem procesy w rolnictwie i zmiany w nim zacho-
dzce. eby efektywnie, a nie eksploatacyjnie gospodarowa,
musiaem lepiej rozumie te zjawiska, by w konsekwencji dia-
metralnie zmieni swoje podejcie do uprawy ziemi.
Jeszcze dziesi lat temu, jako rolnik z dug praktyk
i dowiadczeniem nie zwracaem uwagi na fakt, e roliny
potrzebuj do ycia nie tylko pierwiastkw, lecz zrwnowa-
onego ycia biologicznego. e mieszkacami gleby s r-
norodne organizmy od bakterii na ddownicach koczc.
e chemizacja to trwae, negatywne konsekwencje widoczne
w uprawach i strukturze gleby. Ta wiedza zmienia mj wia-
topogld. Zaczem szuka rozwiza, ktre nie szkodz gle-
bie i rodowisku, a pozwalaj uzyskiwa wysokie, ale przede
wszystkim zdrowe plony. Z perspektywy czasu mog stwierdzi, e szczcie mnie nie opuszczao.
Kade moje dziaanie, wybrane naturalne preparaty, sposoby uprawy, wybrane nawozy mineralne,
okazyway si dobrymi narzdziami biologizacji. Hamoway degradacj gleby/rodowiska, pozwalajc
utrzyma wysok efektywno przy niszej energochonnoci.
W 1988 roku zostaem Dyrektorem Zakadu Rolnego w Trankwicach, a w 1994 roku, po prze-
prowadzeniu procesu prywatyzacji staem si jego dzierawc. Od 2005 roku Gospodarstwo Rolne
Trankwice weszo kapitaowo do struktury Przedsibiorstwa Agro-Pool Prima w Kmiecinie.
Niskie plony oraz problemy z upraw gleby zmotywoway mnie do poszukiwania przyczyn ta-
kiego stanu. Dostpna krajowa i wiatowa literatura specjalistyczna oraz zagraniczne wyjazdy umoli-
wiy wdroenie nowoczesnej i uproszczonej technologii uprawy. Dobre rezultaty nie przyszy od razu,
bo zatruta w procesie wieloletniego nawoenia i dziaa chemii oglnorolnej gleba wymagaa innego
podejcia i nowego traktowania.
W gospodarstwie dorobilimy si nowoczesnego sprztu, w tym do nawoenia mineralnego
N-sensor na siewniku nawozowym, N-tester, Aparat Brixa do mierzenia stenia soku komrkowe-
go, Fluometr, ktry pokazuje stan odywiania roliny, termometr do mierzenia temperatury anu.
Zrwnowaone zarzdzanie naturalnym potencjaem agrorodowiska i nowoczesna technologia day
obnik nakadw oraz 8-12% wzrost plonw przy staej tendencji wzrostowej.
110
W cigu kilku lat nasze gospodarstwo przeszo gruntowne zmiany. Odpowiednio dobrany
sprzt, ktry upraw nie szkodzi glebie (prof. Radecki) oraz umiejtne stosowanie ProBio Emw zbu-
doway nasz sukces.

fot. Monitoring rodowiska glebowego w obszarze wza krzewienia

Przeom nastpi kiedy zaczem wdraa probiotechnologi w penym wymiarze gleba prze-
staa mierdzie (prof. Janina Kajak) i odnotowano przyrost wgla w glebie (prof. Jan abtowicz,
SGGW Warszawa 2005 r.). Wanym czynnikiem byo rwnie zmniejszenie gbokoci uprawy. To
wszystko wpyno na znakomit zdrowotno gleby i popraw dobrostanu rodowiska. A zdrowa
gleba to wysoka jako i zdrowotno plonu (prof. Witold Grzebisz), ktry zapewnia optymaln ja-
ko paszy i ywnoci, co w efekcie gwarantuje zdrowe spoeczestwo i przyjazne mu rodowisko.
W pogoni za zyskiem, przy coraz niszej jakoci przemysowo produkowanych rolin i zwierzt, ich
przetwrcy poprawiaj ywno substancjami chemicznymi. Coraz mniejsza zawarto skadnikw
odywczych w podach i wyrobach intensywnie chemizowanego rolnictwa, w konsekwencji rozwija
przemys suplementw. Nie moe wic dziwi fakt, e statystycznie, rocznie zjadamy 2 kilogramy
zwizkw chemicznych, czyli trzy pudeka proszkw dla prania!
7

Od czterech lat mog si pochwali stabilnymi plonami zb okoo 8-8,5 tony z tendencj zwy-
kow, pomimo duej mozaiki glebowej na cznej powierzchni 600 ha (w tym rzepak 3,5-4,5 tony
z tendencj zwykow). Wyjtkowej skutecznoci preparatw mikrobiologicznych Probio Emw
(EmFarma, EmFarma Plus, Ema5) w biologizacji rolnictwa dowiadczyem na polach, na ktrych pH
wynosio okoo 6. Po zastosowaniu ProBio Emw odnotowano znaczcy przyrost atwo dostpnych
dla rolin skadnikw pokarmowych. W zwizku z tym ubiegy rok przynis redni plon rzepaku
technologicznego w wysokoci 45,6 dt/ha z pow. 67 ha. Biologizacja zdecydowanie poprawia struk-
tur gleby, co wpyno rwnie na zmniejszenie zuycia paliwa o 30% w stosunku do poprzedniej
technologii.
7
10 mitw o polskiej ywnoci, [w:] Newsweek Polska 14.11.2011, http://www.newsweek.pl/wydania/1244/10-
mitow-o-polskiej-zywnosci,67604,1,1
111
Moja praktyka potwierdza, e spord wielu dostpnych naturalnych technologii najbardziej
odpowiednia dla moich upraw okazaa si wanie oparta na ProBio Emach probiotechnologia.
Dostarcza ona glebie i rolinom niemodyfkowane konsorcja poytecznych mikroorganizmw spe-
niajce funkcje probiotyku i prebiotyku. Dla potwierdzenia, e id w dobrym kierunku oddaem do
bada mikrobiologicznych trzy prby gleby. W pierwszej prbie, gleba bez ProBio Emw w dziesi-
ciostopniowej skali zdrowotnoci i ywotnoci JTK (Jednostki Tworzce Kolonie) uzyskaa 3 punkty.
W drugiej prbie, gleba po 5 latach stosowania zespow poytecznych mikroorganizmw osigna 7
punktw. W prbie trzeciej po szecioletniej aplikacji gleba zostaa oceniona a na 8 punktw.
Wedug prof. Janiny Kajak, nie potrzeba wiele czasu, aby zrwnoway przychd i rozchd w-
gla w glebie, a to wszystko za pomoc poytecznych mikroorganizmw w zrwnowaonych ogniwach
acucha pokarmowego, w mikrobiomie roliny.
Znaczenie i wag gospodarki pierwiastkiem wgla, jako podstawowym budulcem komrki ka-
dego stworzenia, potwierdza rwnie w swoich badaniach prof. Jan abtowicz ze Szkoy Gwnej
Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Twierdzi on, e sprawna gleba zatrzymuje o 300% wicej
CO
2
w glebie, co wiadczy o jej dobrym i sprawnym kompleksie sorpcyjnym. Trzeba zmierza do tego,
aby 10 g gleby wchono 3 ml wody. Dawniej woda deszczowa bya pochaniania przez gleb, dzisiaj
byle jaki deszcz zabiera wierzchni warstw gleby z uprawianych pl. Gboko uprawianej warstwy
gleby jest bardzo wana, ale jej sprawno sorpcyjna jest najwaniejsza. Korze ma bowiem si mo-
dyfkowania swego dziaania i jeli w odpowiedniej warstwie znajduje si ok 70% pokarmu, to plony
s przyzwoite i stabilne.
Wedug autorytetw naukowych, w tym prof. Witolda Grzebisza nie mona rwnie zapomina
o waciwym pH, odpowiednim dla danych warunkw glebowych w naszym pooeniu geografcz-
nym i klimatycznym.
Trzeba te pamita o wanych mieszkacach gleby ddownicach. Dziki nim uprawa staje
si zdecydowanie atwiejsza, szczeglnie podczas niw, gdy z reguy wystpuje zagroenie stresem
wysokich temperatur. Na wiecie, coraz wicej naukowcw z duym zainteresowaniem bada ycie
ddownic i przydatno ich specjalnego wyrobu koprolitu w wytwarzaniu zdrowej i wysoko ja-
kociowej ywnoci. W koprolitach ddownic jest 5 razy wicej azotanw, 7 razy wicej fosforu, 11
razy wicej potasu i okoo 2 razy wicej magnezu i wapnia ni w pozostaej glebie. Rocznie moe by
okoo 20 ton koprolitu na 1ha.
Po zastosowaniu poytecznych mikroorganizmw za pomoc ich enzymw zostaj udostp-
nione korzeniom rolin skadniki pokarmowe dotychczas wystpujce w uwstecznionej formie. Po-
twierdzaj to badania prof. Zenona Schneidera i prof. Michaa Starzyckiego oraz moje dowiadczenia
i obserwacje. Przykadem moe by elazo, ktre w glebie wystpuje najczciej w postaci trjwarto-
ciowej. elazo jest niezbdne dla rozwoju rolin, ale w tej formie jest praktycznie dla nich niedostp-
ne. Jednake mikroorganizmy glebowe potraf przeksztaci elazo trjwartociowe w jego dostpn
form dwuwartociow. To kolejny argument na to, e mikrofora glebowa w dobrej kondycji wspie-
ra procesy yciowe roliny.
112
ka konsekwentnie traktowana poytecznymi mikroorganizmami jesieni bya duej zielona,
wiosn szybciej startowaa do ycia. Przyczyni si do tego rosncy udzia prchnicy, ktra wiosn
szybciej si nagrzewa, a jesieni wolniej oddaje ciepo (dr Jarosaw Bojarczuk).
Od kilku lat ProBio Emy stosuj rwnie do zaprawiania nasion pszenicy, wzmacniania obec-
noci bakterii kwasu mlekowego przyczyniajcych si do konserwacji kiszonki, bioasekuracji: siana,
anw zboa, kwiatw w ogrodzie i w domu. Dzi nie widz innej, tak wydajnej i kompleksowej tech-
nologii jak odpowiednio stosowana probiotechnologia.
Obecnie, dla poszerzenia prowadzonych analiz i wzbogacenia wnioskowania realizuj sze
kombinacji dowiadcze w stosowaniu probiotechnologii w gospodarstwie rolnym Jerzego Ruteckie-
go w Grkach (powierzchnia 350 ha). W badaniach udzia bior: Ryszard Rabeszko Regionalne
Centrum Mikroorganizmw w Rodowie dostawca ProBio Emw; NaturalCrop producent Fertil 12.5
N, NaturalCropSL, Herbagreen Basic; Agrarius producent AZOTbacter, LIGNOhumat super, NA-
NO-GRO, FITOdoctor; P.P.H.U. BOGDAN producent uyniacza glebowego; Arosimex Sp. z o.o.
dystrybutor Rosahumus; ProCam Tczew dystrybutor preparatw: BIOGEN i ImPROver. Jeeli bada-
nia przebiegn zgodnie z zaoonym harmonogramem, to wstpne wyniki zostan przedstawione na
wrzeniowej VI oglnopolskiej konferencji w Licheniu.
Ju Darwin stwierdzi, e mzg rolin znajduje si w korzeniach. A my, przez p wieku kato-
walimy gleb (dr J. Baar) cik chemi i cikim sprztem, nawozami sztucznymi degradujcymi
rodowisko, eksperymentujemy z GMO, ktre degraduj biornorodno i doprowadzaj do utraty
okoo 40% prchnicy. Dzi moemy, a nawet musimy w trosce o przysze pokolenia uleczy gleby
i przywrci je do stanu pierwotnej rwnowagi, adu i harmonii.
Nasze dziaania powinny sprowadza si do tworzenia takich warunkw w glebie, ktre umoli-
wi bogate ycie biologiczne oraz pobieranie odpowiednich skadnikw pokarmowych przez roliny.
Moemy to zrobi dziki konsorcjom poytecznych organizmw fundamentu probiotechnologii.
To dla nas rolnikw wielka szansa!
113
Iwona Dylewska
DOM BEZ CHEMII
Od paru lat konsekwentnie ograniczam w naszym
gospodarstwie domowym czyszczce preparaty chemicz-
ne i higieniczne na rzecz naturalnych/biologicznych. Mam
wiadomo, e rezygnujc z uywania w domu rodkw
chemicznych chroni nie tylko rodowisko naturalne, ale
take i swoj rodzin.
Lista korzyci jakie czerpi z naturalnego domu jest
duga i zawiera w sobie zarwno korzyci ekologiczno-ro-
dowiskowe, ekonomiczne jak i zdrowotne. Nie uywam
detergentw chroni Natur, oszczdzam pienidze, bo
nie kupuj coraz droszych chemicznych rodkw czysz-
czcych, oszczdzam czas sprztam szybciej, skuteczniej
i atwiej; oszczdzam wod nie musz ju dugo i precy-
zyjnie spukiwa detergentw. W kocu, chroni zdrowie
mojej rodziny.
Pierwszym preparatem, ktry zadomowi si u nas
w domu byo Mydo Mikroorganiczne. Dzi uywamy go
do codziennej higieny. Mona stosowa go rwnie do golenia oraz mycia wosw. Jego wielkim zwo-
lennikiem sta si mj tata, ktremu liczne choroby bardzo osabiy wosy. Kiedy zacz stosowa My-
do Mikroorganiczne wosy po pewnym czasie bardzo wzmocniy si.
Mydo Zielone w kostce poleciam ju wielu modym ludziom, ktrzy czsto maj szczeglnie
trudn i wraliw cer. Wszyscy potwierdzaj, e dziki niemu w znacznym stopniu udao si ogra-
niczy lub zlikwidowa problemy z cer.
Do sprztania w domu i odwieania pomieszcze uywam wycznie dwch preparatw:
BioKlean So oraz ProBio Cleaner. Obydwa zawieraj poyteczn mikrofor i skadniki pochodzenia
wycznie organicznego. BioKlean So z powodzeniem stosuj do mycia okien i luster. Preparat ten
skutecznie usuwa nawet uporczywy brd. Stosowanie tego preparatu rozpoczam od zamgawiania
mieszkania. Tym zabiegiem zaszczepiam w domu poyteczn mikrofor, zmniejszajc ryzyko poja-
wiania si alergii i odwieam powietrze w pomieszczeniach. Efekty byy i s znakomite.
Nastpnym preparatem, ktry wypar chemi z domu jest ProBio Cleaner. Zmywam nim pod-
ogi, glazur, armatur azienkow i kuchenn. Szybko i skutecznie usuwa osad myda na wannie.
Pozostawia dugo orzewiajcy, cytrusowy zapach w caym pomieszczeniu. ProBio Cleaner dodawany
do pukania tkanin powoduje, e dugo utrzymuje si wiey zapach, a ubrania nie elektryzuj si.
114
Wiadomo, e smak herbaty w duym stopniu zaley od jakoci wody. W naszym domu do
uzyskania dobrej wody uywamy ProBio Ceramiki, ktra umieszczona jest w fltrze, przez ktry
przepywa woda. ProBio Ceramika ma waciwoci absorpcji zapachw, dlatego wietnie spisuje si
w lodwkach (po 8-10 sztuk koralikw na pce). Nawet te najbardziej intensywne zapachy znikaj.
Do mycia lodwki uywam BioKlean So.
Polecam rwnie bransoletki wykonane z ProBio Ceramiki nanizanej na gumk. Zakadane na
nadgarstki przynosz ulg bolcym stawom i sztywniejcym koczynom. Wyprbowaam je sama.
ProBio Puder ceramiczny ma szerokie zastosowanie. Po pierwsze wietnie absorbuje toksycz-
ne substancje czsto wystpujce w materiaach budowlanych. Dlatego warto dodawa (1-3% wagi
farby, lakieru, cementu, gipsu, szpachli, kleju, itp.) go do farb, klejw, gipsu i cementu uywanych w
remontach domw i mieszka. A po drugie ProBio Puder ceramiczny przyspiesza gojenie, zapobie-
ga odparzeniom i potwkom. Pielgnowalimy nim wraliwe ciaa naszych wnukw. Dzi, mimo e
wnuki s ju starsze, ProBio Puder zawsze jest w naszym domu pod rka. Podobnie suplementy diety:
SCD Probiotica, oraz SCD Xtra Life s od dawna stosowane w naszej rodzinie.
Szczeglnie pozytywne dowiadczenia mam z Xtr. Jest ona zalecana midzy innym osobom
z chronicznym przemczeniem i osabieniem organizmu. Moja kuracja Xtr przypada na okres sil-
nych upaw, ktre od pewnego czasu bardzo le znosz. W tym czasie codziennie rano stosowaam
preparat dziki czemu przez cay dzie miaam wystarczajco duo energii by normalnie funkcjono-
wa. Zauwayam rwnie, e po pewnym czasie picia Xtry moje zbyt wysokie cinienie wrcio do
normy.
Esencja Probiotyczna przyniosa doskonae efekty u moich rodzicw. U taty, ktry cierpi na
nadcinienie i cukrzyc wyniki bada po 2 miesicznej kuracji poprawiy si w sposb zaskakujcy.
Mama, ktra zwykle chorowaa zim, tym razem czua si wietnie. Na pewno istotny wpyw miaa na
to solidna dawka antyutleniaczy zawartych w SCD Probiotica.
Dzi z ca odpowiedzialnoci mog powiedzie, e poyteczne mikroorganizmy na zawsze za-
gociy w moim domu i w domach moich bliskich. I nic nie wskazuje na to, aby kto je chcia stamtd
wyprosi.
115
Renata i Marek Brunkowie
BIOASEKURACJA W DOMU I OGRODZIE
Poyteczne mikroorganizmy to dla nas i na-
szej rodziny przede wszystkim sposb na ycie. Sto-
sowanie probiotechnologii wymaga zmiany mylenia
o zdrowiu i wiadomoci zagroe jakie niesie ze sob
nadmiar chemii w rodowisku naszego ycia. Zdrowie
moemy sobie wypracowa i utrwala, take przy po-
mocy poytecznych mikroorganizmw.
Zalecamy zamian kosmetykw i rodkw czy-
stoci, a take farmaceutykw, na ProBio Emy. Pro-
ponujemy tym samym zmian rodowiska ycia, bo
poyteczne mikroorganizmy stanowi cz natury, s
jak zwyklimy mwi jej stranikami, mog wic
by take stranikami naszego zdrowia i zdrowotnoci
naszych domw.
ProBio Emy znakomicie nadaj si do zastoso-
wania w gospodarstwie domowym i jego otoczeniu,
poniewa wypieraj i ograniczaj aktywno pato-
gennej, chorobotwrczej mikrofory, ktra warunkuje
kondycj naszej przestrzeni yciowej.
Zaszczepienie gleby ProBio Emami w ogrodzie podnosi walory zdrowotne i smakowe upra-
wianych warzyw, krzeww i drzew owocowych. Kwiaty i krzewy ozdobne wykazuj lepsz kondycj
zdrowotn i wyraniejsze walory kolorystyczne. Samo zaszczepienie gleby przywraca jej naturaln
struktur gruzekow, co pozwala na rzadsze podlewanie grzdek i trawnikw, ze wzgldu na podnie-
sienie jej moliwoci sorpcyjnych wody. Z gleby gruzekowej atwo usuwa si chwasty.
Spryskiwanie uprawianych kwiatw i warzyw ogranicza wystpowanie chorb i szkodnikw.
Zastosowanie EmFarmy Plus z Ema5 i wod w proporcji 1:02:20 skutecznie likwiduje takie szkodniki
jak przdziorki, mszyce czy kwieciaki. Przy stosowaniu poytecznych mikroorganizmw nie potrzeba
okresu ani karencji ani prewencji. Szerokie i czste stosowanie ProBio Emw ogranicza rwnie wy-
stpowanie uciliwych komarw.
ProBio Emy skuteczne s rwnie w likwidacji glonw w oczkach wodnych. Do tego celu prze-
znaczamy Em Farm Plus 1 litr na 10m
3
wody dodajc na dno zbiornika gliniane granulki z domiesz-
k Bokashi ProBiotics. Ilo i receptura wytwarzania tego granulatu zaley od indywidualnej oceny
danego zbiornika wodnego. Co kilka tygodni poczwszy od wiosny spryskujemy nasze podwrka,
chodniki, podjazdy, piaskownice, place zabaw dla dzieci. Pozwala to na biohigienizacj tych miejsc.
Do tego celu uywamy EmFarm lub BioKlean So w uwodnieniu 1:10.
116
Zastosowanie tych samych ProBio Emw w naszym mieszkaniu poprzez zamgawianie eliminu-
jemy obecno roztoczy z tapicerowanych mebli, zason, dywanw i wykadzin. Jednoczenie mycie
preparatami z poytecznymi mikroorganizmami, podg, mebli, okien i urzdze domowych wspo-
maga ten proces. W naszym przypadku raz na miesic myjemy lodwk i szafi kuchenne BioKle-
anem So lub ProBio Cleanerem. Na co dzie uywamy je do mycia naczy dodajc ok 50 ml do
zmywarki. Naczynia s wiee i co wane bez pozostaoci detergentw. BioKlean Sof dodajemy do
prania, a dokadniej do pukania w iloci ok 50-70 ml na jedno pranie.
ProBio Emy maj waciwoci detoksykacyjne, dlatego pozostaoci detergentw w praniu s
neutralizowane. Dobre efekty s widoczne szczeglnie przy alergiach i egzemach. Noszenie bielizny
czy spanie w pocieli wypukanej w probiotycznych mikroorganizmach przynosi alergikom ulg. Do
mycia naczy, czy do prania moemy doda niewielk ilo myda mikroorganicznego. Podnosi to
skuteczno danej czynnoci. Mydo mikroorganiczne przede wszystkim stosujemy do higieny osobi-
stej, jako szampon do wosw, czy jako krem do golenia. Polecamy je nawet do bardzo wraliwej cery.
Dodajc niewielk ilo ProBio Pudru do myda skutecznie usuwamy kamie czy ple, ktra pojawia
si na pytkach ceramicznych czy fugach w azience.
Jeeli w domu s problemy z pleni, w przypadku ponownego malowania pomieszcze dodaje-
my ok 50-100g ProBio Pudru na 10l farby. Doranie, by poradzi sobie z pleni naley spryska wy-
kwity na cianie stosujc czysty BioKlean sof lub rozcieczony wod lub rozcieczon w proporcjach
1:1. Po ok 20-25 minutach cieramy ple szmatk lub gbk i nastpnie jeszcze raz spryskujemy dane
miejsce. Po krtkim czasie mona zauway, e wykwity s coraz mniejsze i rzadsze.
Koraliki ceramiczne dodajemy do czajnika lub dzbankw z wod w celu jej strukturyzacji. Taka
woda jest zdrowa dla naszego organizmu. Jednoczenie w naczyniach tych nie osadza si kamie. Wy-
oenie kilku koralikw na kad pk w lodwce powoduje wyduenie wieoci przechowywanego
poywienia, jednoczenie likwiduje specyfczny dla lodwek zapach. Zawizywanie ok 20-30 kora-
likw i dodanie ich do zmywarki, czy pralki podnosi efektywno prania i zmywania. Waciwoci
detoksykacyjne ProBio Emw wykorzystujemy przy pukaniu m.in. warzyw i owocw pochodzcych
z upraw chronionych chemicznymi rodkami. Do miski z wod dodajemy niewielk ilo Em Farmy
(10 ml na 1 litr wody) nastpnie zanurzamy owoce lub warzywa na kilkanacie kilkadziesit sekund.
Te same konsorcja poytecznych mikroorganizmw stosujemy przy kiszeniu ogrkw lub ka-
pusty w iloci ok 10-20 ml. Z kolei spoywanie dziennie 20 30 ml Esencji Probiotycznej czy SCD
Probiotica wpywa korzystnie na ukad odpornociowy organizmu.
Szerokie zastosowanie ProBio Emw wpyno na zdecydowan popraw kondycji zdrowotnej
naszej rodziny. Wizyty u lekarzy s rzadsze. Poprawi si rwnie komfort naszego ycia w domu. Poza
niewielk iloci proszku do prania cakowicie wyeliminowalimy detergenty z naszego ycia. Jeste-
my dumni i szczliwi, e takie zmiany udao si nam wprowadzi na stae w ycie naszej rodziny.
117
Mgr in. Sawomir Gacka
PROJEKTY REALIZOWANE W KRGU ZDROWA ZIEMIA
Nie ma wikszej satysfakcji ni moliwo realizacji
marze.
Wok Stowarzyszenia EkosystEM-Dziedzictwo Na-
tury ju od 2005 roku tworzy si Krg ZDROWA ZIEMIA.
Przez wiele dugich dni ukadalimy marzenia budujc
strategi dziaa i wyznaczajc cele dla upowszechnienia
wartoci i potencjau kompozycji poytecznych mikroorga-
nizmw znanych dzisiaj pod nazw ProBio Emy. Nie mie-
limy wtpliwoci, e dziaanie to moe by fundamentem
dla tworzcej si biogospodarki oraz pocztkiem wdraania
nowoczesnych, efektywnych naturalnych technologii kon-
kurencyjnych wobec dotychczasowych rozwiza opartych
w gwnej mierze na chemii. Dzielilimy si tymi marzenia-
mi z przyjacimi, kolegami, znajomymi i przede wszystkim
z ludmi, dla ktrych zdrowie Ziemi i Jej Mieszkacw nie
byo i nie jest obojtne. Tak powsta Krg ZDROWA ZIE-
MIA. Dzi tworz go gospodarstwa, przedsibiorstwa i organizacje z rnych rodowisk rolniczych,
naukowych i ekologicznych. Inicjatywy i realizowane projekty to najlepsze znaki naszych dziaa. To
dowd na to, e marzenia warto spenia.
118
Dziaania Krgu ZDROWA ZIEMIA doprowadziy do utworzenia kilkudziesiciu sprawnie
funkcjonujcych podmiotw wdraajcych probiotechnologi, czyli naturaln wodo i energooszczd-
n technologi opart na moliwociach zespow specyfcznie dobranych probiotycznych mikroor-
ganizmw. Najwaniejszym, obecnie realizowanym projektem jest budowa (jedynego pod tak nazw
i celami w Polsce) Instytutu Technologii Mikrobiologicznych. W 2005 roku kiedy zapisywalimy ITM
w strategii Stowarzyszenia jego powstanie byo wrcz mrzonk. Teraz staje si rzeczywistoci.
Projekt, w ramach ktrego powstaje Instytut pn.: WSPARCIE ROZWOJU GOSPODARCZE-
GO I INNOWACYJNOCI PRODUKTW W OPARCIU O NATURALNE TECHNOLOGIE MI-
KROBIOLOGICZNE jest realizowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, dziaanie
5.1: Wspieranie powiza kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym Program Operacyjny - Inno-
wacyjna Gospodarka.
Celem Projektu jest rozwj partnerw Platformy ProBioCluster - Polskiego Klastra Technologii
Mikrobiologicznych poprzez przygotowanie i wprowadzenie na rynek nowych wyrobw z zakresu
probiotechnologii w oparciu o wasne zaplecze badawczo-rozwojowe.
Koordynatorem powizania kooperacyjnego ProBioCluster jest Stowarzyszenie
EkosystEM-Dziedzictwo Natury. Czonkami powizania kooperacyjnego s:
podmioty gospodarcze zaangaowane w probiotechnologi bdce integraln czci Krgu
ZDROWA ZIEMIA.
WIELKOPOLSKI INSTYTUT JAKOCI jako Instytucja Otoczenia Biznesu
Politechnika Poznaska, Politechnika Opolska, Instytut Agrofzyki PAN Lublin jako Jednost-
ki Naukowe
SCD PROBIOTICS, LLC Kansas City jako Partner Zagraniczny.
Razem 15 podmiotw.
119
W wyniku realizacji projektu zostanie wybudowany Instytut Technologii Mikrobiologicznych
(ITM) w Tureckiej Strefe Inwestycyjnej o cznej powierzchni 922m, wyposaony w nowoczesn
aparatur badawcz. Dodatkowe korzyci to;
pozyskanie specjalistycznej wiedzy (know-how),
wprowadzenie na rynek 8 innowacyjnych wyrobw, powstaych na bazie zakupionego know-
-how i przeprowadzonych bada rozwojowych,
zarejestrowanie 14 zgosze patentowych lub wzorw uytkowych / przemysowych w kraju,
zwikszenie przychodw kooperantw poza obszar lokacji powizania,
wzmocnienie struktury i potencjau o powizania z kolejnymi kooperantami,
rozwj w zakresie wdraania innowacyjnych, biotechnologicznych wyrobw i usug z obszaru
biogospodarki,
transfer wysoko zaawansowanych biotechnologii z obszaru biogospodarki do kooperantw,
udostpnienie kooperantom nowoczesnej infrastruktury badawczej,
przeprowadzanie bada przemysowych i prac rozwojowych na rzecz biogospodarki,
wyksztacenie wasnej kadry naukowej z zakresu probiotechnologii,
gromadzenie wiedzy i budowanie wok idei biologizacji autorytetw naukowych,
niwelowanie/agodzenie negatywnego wpywu na rodowisko poprzez zastosowanie biotech-
nologicznych wyrobw i usug z obszaru biogospodarki,
rozwj wsppracy z zagranicznymi parterami z zakresu biogospodarki.
Kolejny wany projekt to PRZYGOTOWANIE I IMPLEMENTACJA PROTOTYPU KUL-
TUR BAKTERYJNYCH DO PASZY DLA POPRAWY ZDROWOTNOCI I WYNIKW PRO-
DUKCYJNYCH BROJLERW, ktrego benefcjentem jest ProBiotics Polska. Projekt ten realizowa-
ny jest w ramach dziaania 1.4: Wsparcie na prace badawcze i rozwojowe PO-IG.
Przedmiotem projektu jest opracowanie, wykonanie i przebadanie oraz wdroenie prototypu
kultur bakteryjnych do paszy dla poprawy zdrowotnoci i wynikw hodowli brojlerw.
W ramach projektu zrealizowane zostan nastpujce badania:
zuycia paszy,
warunkw rodowiskowych,
oceny zdrowotnoci ptakw,
oceny przyrostw masy ciaa,
zachowa behawioralnych,
oceny zmian zachodzcych w cice,
oceny jakoci tuszek,
oceny zmian waciwoci fzyko-mechanicznych paszy i ich wpywu na dziaanie urzdze.
Projekt ten stanowi wstp do opracowania technologii chowu brojlerw tylko w oparciu
o probiotechnologi, czyli w peni naturalne rozwizanie z uyciem ProBio Emw i rnych natural-
nych komponentw.
120
Wyjtkowym problemem wielu zdegradowanych ekosystemw jest nadmiar metali cikich.
Dlatego te niezwykle istotnym byo zaproszenie ProBiotics Polska, jako frmy biotechnologicznej do
midzynarodowego projektu w ramach 7 Programu Ramowego pt.: INNOWACYJNE ZINTEGRO-
WANE PODEJCIE DO PRODUKCJI BIOMASY NA CELE ENERGETYCZNE NA TERENACH
ZDEGRADOWANYCH Z ZASTOSOWANIEM TECHNOLOGII FITOREMEDIACJI.
Jego benefcjentami i uczestnikami s:
Instytut Technologii Terenw Uprzemysowionych Katowice,
Institutul de Studii si Proiectari Energetice SA Bukareszt
JENA-GEOS - Ingenieurbro GmbH Jena, Niemcy
Helmholtz Zentrum Mnchen Neuherberg, Niemcy
ProBiotics Polska Bratuszyn, gmina Brudzew, powiat Turek
Politechnika lska Gliwice.
Celem projektu jest opracowanie i zatwierdzenie nowatorskiego podejcia do produkcji bioma-
sy na ziemiach zanieczyszczonych metalami cikimi, jej bezpieczne dla rodowiska wykorzystanie
do celw energetycznych z jednoczesn popraw jakoci gleby i funkcji terenw przez ftoremediacj.
Naukowe i technologiczne cele to:
1. Wybr optymalnych gatunkw rolin energetycznych waciwych do produkcji biomasy i ce-
lw ftoremediacyjnych .
2. Opracowanie mikrobiologicznej metody stymulujcej wydajno biomasy.
3. Waloryzacja biomasy jako lokalnego rda energii.
Projekt traktujcy o ftoremediacji jest cile zwizany z kolejnym dziaaniem jakim jest czy-
sto wd. Niefrasobliwe i rabunkowe podejcie w eksploatacji rodowiska i rozwoju przemysowego
rolnictwa spowodowao istotne zanieczyszczenie akwenw i ciekw wodnych zarwno powierzchnio-
wych jak i podpowierzchniowych.
Dlatego te ze szczeglnym entuzjazmem traktujemy projekt ZASTOSOWANIE
PROBIOTECHNOLOGII W REKULTYWACJI ZBIORNIKW WODNYCH. Projekt ten realizo-
wany jest ze rodkw wasnych we wsppracy z SCD Probiotics LLC, Kansas City. Patronat naukowy
nad projektem objo Polskie Towarzystwo Limnologiczne z profesor Elbiet Bajkiewicz-Grabowsk
na czele.
Celem projektu jest:
przygotowanie i realizacja rekultywacji jeziora Konin w Trzcielu (88ha);
badania wd i osadw jeziora prowadzone od 2012 roku pod kierownictwem prof. Ryszarda
Godyna z UAM w Poznaniu (Zakad Ochrony Wd Instytutu Biologii rodowiska);
modelowanie aplikacji (wesp z SCD Probiotics USA).
Waciwa realizacja przewidziana jest na lipiec 2013r; upowszechnienie wynikw opracowa-
nie case study, publikacje 2014r; wdroenie probiotechnologii etap komercjalizacji projektu
2014r. Wdroenie probiotechnologii przywraca naturalne procesy zachodzce w ekosystemie akwenu,
w wyniku czego wykreowany zostaje stan umoliwiajcy nie tylko zachowanie istniejcych gatun-
121
kw i stworzenie im lepszych warunkw (np. rozrodu), ale przede wszystkim samoistn regenera-
cj biosfery w zakresie fauny i fory, w tym form bentosowych, stanowicych podstaw diety ryb.
Probiotechnologia, jako jedyna z metod rekultywacji powoduje inicjacj naturalnego procesu samo-
oczyszczania akwenu, a wic gwarantuje skutki trwae i dugofalowe.
Wdraanie probiotechnologii i wytwarzanie nowych i ulepszonych wyrobw mikrobiolo-
gicznych ProBio Emw wymaga najlepszego wyposaenia i procedur gwarantujcych mark roz-
poznawan na rynku i sta, najwysz jako wyrobw. Temu suy projekt WDROENIE
PROBIOTECHNOLOGII DO PRODUKCJI PROBIOTYKW realizowany przez ProBiotics Pol-
ska w ramach dziaania 4.3: Kredyt Technologiczny, Program Operacyjny - Innowacyjna Gospodarka.
Przedmiotem inwestycji technologicznej jest zakup rodkw trwaych niezbdnych do wdroe-
nia probiotechnologii takich jak:
1. ukady podgrzewania wody produkcyjnej i technologicznej i wentylacji wymuszonej wraz z
odzyskiem ciepa z pomieszcze zakadu,
2. systemy:
a. doprowadzenia oraz odprowadzenia ogrzewania do pomieszcze produkcyjnych,
b. zasilania i odprowadzenia wody sanitarnej ciepej i zimnej deszczowej,
c. zaopatrzenia pomieszcze w sprone powietrze, system uzdatniania wody,
d. linii technologicznej przygotowania i przeprowadzania procesu fermentacji,
3. regay magazynowe wysokiego skadowania,
4. zbiorniki na gotowe wyroby,
5. wyposaenie laboratorium,
6. agregat prdotwrczy,
7. wyposaenie: elektryczny wzek widowy, palety z tworzywa sztucznego, paleciak, oraz kom-
putery z oprogramowaniem i komplet mebli.
Podobne cele realizuje projekt pn.: WZROST KONKURENCYJNOCI FIRMY EM-FARMING
PODSTAWKA SEBASTIAN poprzez wprowadzenie nowych innowacyjnych produktw
w dziedzinie biologizacji rolnictwa i ochrony rodowiska. Benefcjentem jest Sebastian Podstawka,
waciciel Regionalnego Centrum Mikroorganizmw (RCM) w Jastkowie k/Lublina.
Celem projektu jest podniesienie konkurencyjnoci frmy EM-Farming Podstawka Sebastian
poprzez wprowadzenie do oferty frmy nowych, innowacyjnych produktw, z wykorzystaniem no-
woczesnych technik informacyjnych i komunikacyjnych. Ponadto w ramach projektu zostanie wybu-
dowana hala produkcyjno-magazynowa. Zostan rwnie zakupione rodki trwae, a take wartoci
niematerialne i prawne niezbdne do wprowadzenia nowych wyrobw o najwyszej jakoci do oferty
przedsibiorstwa, oraz zwikszenia zdolnoci wytwrczych frmy. W konsekwencji, dziaania te wpy-
n na podniesienie jej konkurencyjnoci. Inwestycja realizowana jest w RCM w Jastkowie w ramach
dziaania 1.2 Regionalnego Programu Operacyjnego Wojewdztwa Lubelskiego Dotacje inwestycyj-
ne dla mikroprzedsibiorstw.
122
Jak to si stao, e realizujemy tyle projektw?
Krg ZDROWA ZIEMIA to swoista Akademia dla rolnikw, ogrodnikw, przedsibiorcw
i ekologw. W tej akademii od lat spotykamy si z ludmi, organizujemy warsztaty, szkolenia i konfe-
rencje. W 2008 roku byo ich 250, a w kadym kolejnym tylko wicej, w 2009 - 400, 2010 - 400, 2011
-450. Aby zebra wysokie plony niezbdny jest najpierw czas siewu. Siew to dla nas samoksztacenie,
dowiadczanie i otwieranie si na nowe moliwoci i nowych ludzi. Siewem jest dynamizujca si
wsppraca z samorzdami, instytucjami rolniczymi, orodkami doradztwa rolniczego, uniwersyteta-
mi, placwkami regionalnymi i organizacjami pozarzdowymi.
Aby sia potrzeba szeregu narzdzi. Wydawnictwo ZDROWA ZIEMIA oraz seria poradnikw
i biuletynw wydawanych przez Stowarzyszenie EkosystEM-Dziedzictwo Natury to praktyczna pro-
mocja biologizacji rodowiska i dziaa Krgu ZDROWA ZIEMIA. Publikacje te s dla uytkownikw
probiotechnologii rdem dowiadcze, wiedzy i inspiracji.
Dzi gospodarka potrzebuje nowoczesnych energo i wodo oszczdnych technologii. Rolnictwo
musi speni znacznie wysze wymagania konsumentw nastawionych na zdrow i jakociowo dobr
ywno. Moliwoci jakie w tym zakresie niesie probiotechnologia s wyjtkowe. Jej skuteczno zo-
staa zweryfkowana przez tysice uytkownikw w uprawie rolin i hodowli zwierzt, przetwrstwie
rolno-spoywczym, przechowalnictwie, przemyle nawozw naturalnych, oczyszczalniach i kompo-
stowniach, oczyszczaniu wody i powietrza, gospodarstwie domowym, agroturystyce i gastronomii,
budownictwie i wreszcie dla zdrowia czowieka.
Krg ZDROWA ZIEMIA cay czas powiksza rzesze sprzymierzecw i uytkownikw. Ufa-
my, e realizacja kolejnych projektw, publikacji i wydawnictw oraz cisa wsppraca z Urzdami
i instytucjami publicznymi, samorzdami terenowymi i zawodowymi, organizacjami pozarzdowymi
bdzie wspiera biologizacj rodowiska i biornorodno ekosystemw.
123
Dr in Szymon Powaowski
8
PODSTAWOWE POJCIA Z ZAKRESU MIKROBIOLOGII
ORAZ KRTKA CHARAKTERYSTYKA
NAJWANIEJSZYCH GATUNKW MIKROORGANIZMW
ZNAJDUJCYCH SI W KOMPOZYCJACH PROBIOTYCZNYCH
- ProBio Emach
Taksonomia mikroorganizmw to ich podzia na gru-
py o okrelonym stopniu pokrewiestwa, ktry opiera si na
podstawowych grupach takich jak: domeny, typy, klasy, rzdy,
rodziny, rodzaje, gatunki, podgatunki i szczepy.
Szczep - to czysta kultura wyizolowanego mikroorgani-
zmu, czyli zbir komrek jednorodnych genotypowo i feno-
typowo, czyli wykazujcych podobne waciwoci, nalecych
do tego samego gatunku.
Komrka (ac. cellula) najmniejsza strukturalna
i funkcjonalna jednostka organizmw ywych zdolna do prze-
prowadzania wszystkich podstawowych procesw yciowych
(takich jak przemiana materii, wzrost i rozmnaanie). Jest
podstawow jednostk morfologiczno-czynnociow ustroju.
W kadej ywej komrce zawarte jest DNA, bdce nonikiem informacji o jej cechach. Moe
ono wystpowa w postaci tzw. nukleoidu lub by zlokalizowane w jdrze komrkowym. Na tej pod-
stawie dzielimy komrki na prokarioty nie zawierajce jdra (np. bakterie) i eukarioty zawieraj-
ce jdro (np. drode, plenie, organizmy wysze).
DNA - kwas deoksyrybonukleinowy wielkoczsteczkowy, organiczny zwizek chemiczny, na-
lecy do kwasw nukleinowych, penicy rol nonika informacji organizmw ywych. W sekwencji
struktury tego zwizku zakodowane s wszystkie informacje o waciwociach i cechach komrki oraz
organizmu.
8
Dr in. Szymon Powaowski wychowanek Akademii Rolniczej (obecnie Uniwersytetu Przyrodniczego)
w Poznaniu, technolog ywnoci, mikrobiolog, od lat zafascynowany mikroorganizmami, a zwaszcza bakteria-
mi fermentacji mlekowej i moliwociami ich wykorzystania w yciu czowieka. Pracownik naukowy i wyka-
dowca PWSZ w Sulechowie oraz WSH w Lesznie. Kierowa projektem budowy Lubuskiego Orodka Innowacji
i Wdroe Agrotechnicznych w Kalsku, autor koncepcji projektowej i koordynator merytoryczny Instytutu
Technologii Mikrobiologicznych w Turku, tworzonego przez Probioklaster.
124
W ramach podstawowych form morfologicznych (ksztatw) komrek bakteryjnych wyrnia si:
kuliste - ziarniaki (coccus),
wyduone - laseczki (bacillus),
maczugowce (Corynebacterium),
formy spiralne - rubowce (Spirillum),
przecinkowce (Vibrio),
krtki (Spirochaeta).
W zalenoci od: budowy szkieletu mureinowego ciany komrkowej, jego skadu, grubo-
ci, obecnoci innych zwizkw, bakterie moemy podzieli na dwie grupy gramdodatnie G(+)
i gramujemne G(), wykazujce odmienne waciwoci i moliwe do rozrnienia w procesie barwie-
nia opracowanym przez duskiego bakteriologa Christiana Grama. Co bardzo istotne ze wzgldw
praktycznych, komrki gramdodatnie wykazuj rn od bakterii gramujemnych odporno na czyn-
niki rodowiskowe, takie jak pH, temperatura, zwizki chemiczne, antybiotyki itp.
Konsorcjum mikroorganizmw zesp rnorodnych mikroorganizmw zdolnych do
wsplnego wzrostu w tym samym rodowisku, wzajemnie dla siebie nieszkodliwych, i w zaoeniu ze
sob wspdziaajcych, chociaby w zakresie przygotowania przez jedn grup warunkw do wzro-
stu kolejnej, np. dziki syntezie pewnych zwizkw wykorzystywanych przez rozwijajc si pniej
grup mikroorganizmw jako substancje odywcze (rdo wgla, azotu, itp.). Grupa moe wzajem-
nie zapewnia dla siebie ochron przed zainfekowaniem ich niszy ekologicznej przez obce szczepy
i posiada niemoliw do uzyskania przez odrbny szczep stabilno oraz wszechstronn aktywno
metaboliczn. Podkrelenia wymaga fakt, e to wanie mikroorganizmy najniej zorganizowane
formy ycia s pierwszym i ostatnim ogniwem acucha pokarmowego, okrelanego rwnie acu-
chem ycia. Przy czym mnogo ogniw jest rwna populacji wszystkich stworze. Natomiast acuch
ycia jest tylko jeden. Zanik biornorodnoci ogniw ogranicza pul dziedziczonych genw. Unifka-
cja wypierajca biornorodno wszelkich form ycia nie suy wic rozwojowi acucha ycia.
Biaka wielkoczsteczkowe biopolimery, a waciwie biologiczne polikondensaty, zbudowane
z reszt aminokwasw poczonych ze sob wizaniami peptydowymi -CONH-. Wystpuj we wszyst-
kich ywych organizmach oraz wirusach. Peni wiele wanych funkcji biologicznych, zwaszcza jako
enzymy, katalizujce przebieg reakcji biochemicznych.
Wglowodany (cukry, cukrowce, sacharydy) organiczne zwizki chemiczne skadajce si
z atomw wgla, wodoru i tlenu.
S to zwizki zawierajce jednoczenie liczne grupy hydroksylowe. Ze wzgldu na liczb jedno-
stek cukrowych w czsteczce, wglowodany dziel si na:
cukry proste, inaczej monosacharydy (jednocukry)
dwucukry, inaczej disacharydy
125
trjcukry, inaczej trisacharydy
penta-, heksa-, hepta- itd. sacharydy: oligosacharydy
wielocukry czyli polisacharydy.
Lipidy (gr. lpos tuszcz) - szeroka grupa wystpujcych w naturze zwizkw chemicz-
nych. Zaliczaj si do nich:
tuszcze waciwe,
woski,
sterole,
witaminy rozpuszczalne w tuszczach (jak witaminy A, D, E, K),
monoacyloglicerole,
diacyloglicerole,
fosfolipidy i wiele innych grup.
Gwne biologiczne funkcje lipidw to magazynowanie energii, tworzenie bon biologicznych
(np. bony cytoplazmatycznej) i udzia w przesyaniu sygnaw.
Poywka mikrobiologiczna (zwana czasem podoem lub poywk) to mieszanina zwizkw
chemicznych, o odpowiednim steniu, zawartoci soli oraz pH, umoliwiajca hodowl mikroor-
ganizmw pynna, wykorzystywana w probwkach, kolbach i bioreaktorach lub zestalona agarem,
wylewana na pytki.
Posiew ilociowy to podstawowa, prosta, ale te stosunkowo dokadna metoda okrelania
liczebnoci mikroorganizmw opracowana pierwotnie przez Roberta Kocha. Oparta jest o zliczanie
kolonii mikroorganizmw wyrosych na odpowiednim podou agarowym, z kolejnych rozciecze
dziesitnych materiau badanego.
Agar-agar (potocznie agar) jest to polisacharyd (galakton) substancja otrzymana z wodo-
rostw morskich, dostpna w postaci wysuszonej i sproszkowanej. Jego podstawow waciwoci jest
fakt, i atwo ulega uwodnieniu na ciepo (temp. 90 100
o
C), za po przestudzeniu (45 48
o
C) tworzy
stabilne, kruche i odwracalne termicznie ele. Umoliwia tym samym hodowl mikroorganizmw
w szerokim zakresie temperatur. Co bardzo istotne, substancja ta nie jest wykorzystwana przez mi-
kroorganizmy jako rdo substancji odywczych, dziki czemu podoa nie upynniaj si w trakcie
hodowli, jak mogoby to mie miejsce, gdyby zastosowa w celu ich zestalenia elatyn.
126
Mikroorganizmy znajdujce si w ProBio Emach
Bidobacterium bidum jest bakteri Gram-dodatni, beztlenow, a przy tym jednym z pierw-
szych mikroorganizmw dla ktrych udowodniono ich waciwoci probiotyczne. Zajmuje std szcze-
glnie wane miejsce w kompozycjach probiotycznych, majc zdolno kolonizacji gwnie bony lu-
zowej jelita grubego oraz pochwy, gdzie moe wystpowa w duych steniach. B.bidum poprzez
konkurencj, czyli przywieranie do cianek jelita i tym samym blokowanie miejsca do rozwoju oraz
zabieranie skadnikw odywczych, zapobiega kolonizacji inwazyjnych bakterii chorobotwrczych,
takich jak Salmonella, Clostridium czy Escherichia coli. B.bidum wytwarza kwas mlekowy i octowy,
ktre obniaj pH w rodowisku jelitowym i uniemoliwiaj rozwj bakterii niepodanych, a tym
samym hamuj procesy gnilne.
Bidobacterium longum to blisko spokrewnione z B.bidum, rwnie Gram-dodatnie i beztle-
nowe bakterie probiotyczne o do silnie wyduonych komrkach, yjce gwnie w jelicie grubym.
Badania wskazuj, e gatunek B.longum moe poprawi warto odywcz pokarmw. Szczepy z tego
gatunku maj zdolno do wytwarzania witamin z grupy B i enzymw - fosfatazy kazeinowej i lizozy-
mu, posiadajcego waciwoci antybakteryjne wobec niepodanych bakterii Gram-dodatnich. Ba-
dania kliniczne sugeruj, e B.longum zmniejsza czstotliwo zaburze odkowo-jelitowych (bie-
gunka, nudnoci, zaparcia itp.) oraz pomaga w funkcjonowaniu ukadu pokarmowego.
Bidobacterium animalis to Gram-dodatnia bakteria beztlenowa. Zwykle due jej kolonie
mona znale w jelicie grubym. Bidobacterium animalis i Bidobacterium lactis byy pierwot-
nie opisywane jako dwa rne gatunki. Obecnie powszechnie stosuje si zamiennie nazewnictwo,
a w rzeczywistoci w obrbie gatunku B.animalis wyrnia si dwa podgatunki B.animalis podgatu-
nek animalis oraz B.animalis podgatunek lactis. Obie stare nazwy B.animalis i B.lactis jako skrcone
nazwy szczepw probiotycznych s nadal uywane zamiennie na etykietach wyrobw. W wikszoci
przypadkw nie jest deklarowane, ktry podgatunek zosta uyty w danym wyrobie.
Rodzaj Bidobacterium dawniej klasyfkowany by te i mg wystpowa pod nazwami: Bacillus
bidus, Bacterium bidum, Lactobacillus bidus, i Lactobacillus parabidus. Badania nad bakteria-
mi z rodzaju Bidobacterium udowodniy, e mikroorganizmy te zwikszaj przyswajanie skadni-
kw mineralnych takich jak elazo, wap, magnez i cynk. Szczepy tego gatunku s wykorzystywane
w przemysowej produkcji rodkw spoywczych jak mleko probiotyczne - w zastosowaniach tera-
peutycznych w leczeniu zaburzenia trawienia u niemowlt, w chorobach jelit, zaparciach, marskoci
wtroby, zaburzeniu rwnowagi fory jelitowej po antybiotykoterapii i wzmaganiu perystaltyki jelit.
Lactobacillus plantarum jest Gram-dodatni, nieprzetrwalinkujc bakteri, zdoln do wzrostu
w rnorodnych rodowiskach, preferujc warunki beztlenowe. Rozkadajc cukry dostpne w pod-
ou, wytwarza szerok gam metabolitw z kwasem mlekowym na czele, majc tym samym zdolno
do obniania pH rodowiska. Jest powszechnie wystpujcym przedstawicielem rodzaju Lactobacillus,
127
spotykanym na tkankach rolinnych, a tym samym w naturalnych produktach spoywczych kiszo-
nej kapucie, ogrkach, oliwkach solonych, koreaskim kimchi, nigeryjskim ogi, zakwasie i innych
sfermentowanych materiaach pochodzenia rolinnego, a take w niektrych serach i wdlinach fer-
mentowanych. Lb.plantarum naturalnie zasiedla take przewd pokarmowy i bony luzowe czowie-
ka. Badania pokazuj, e Lb.plantarum moe zmniejsza bl, wzdcia brzucha i zaparcia u pacjentw
z zespoem jelita draliwego. Lb.plantarum wydziela naturalny antybiotyk lactolin, syntetyzuje ami-
nokwas L-lizyn, ktra ma waciwoci antywirusowe. Lb.plantarum wytwarza enzymy glikolityczne,
zdolne rozkada glikozydy cyjanogeniczne i jest skuteczny w eliminacji azotanw.
Lb.plantarum eliminuje z ywnoci toksyny, w tym mykotoksyny pleniowe i wykazuje aktyw-
no zwalczania patogenw (bakterii chorobotwrczych), takich jak Staphylococcus aureus i enterokoki.
Lactobacillus acidophilus, podobnie jak inne bakterie mlekowe, jest wzgldnie beztlenow bak-
teri Gram-dodatni, zdoln do wytwarzania kwasu mlekowego z laktozy i innych cukrw. Posiada
waciwoci probiotyczne i jest jednym z najwaniejszych mikroorganizmw przewodu pokarmowe-
go czowieka. Badania sugeruj, e niektre szczepy z gatunku Lb.acidophilus mog pomc w kontro-
lowaniu zakae jelitowych (a wic zmniejszaniu ryzyka wystpienia biegunek oraz agodzeniu ich
przebiegu) oraz poprawie trawienia przetworw mlecznych przez rozkad cukru mlecznego (laktozy).
Mog one take wytwarza substancje hamujce rozwj niektrych typw nowotworw, stymulowa
odpowied immunologiczn przeciwko niepodanym mikroorganizmom jelitowym, cznie z wiru-
sami, a take pomaga w kontroli poziomu cholesterolu w surowicy krwi.
Peni wiele poytecznych funkcji o charakterze probiotycznym, w tym hamujc organizmy
chorobotwrcze i zapobiegajc ich namnaaniu i kolonizacji organizmu czowieka. Udowodniono, i
szczepy z gatunku Lb.acidophilus wytwarzaj naturalne antybiotyki jak: lactocidin, acidophilin itp.,
wspomagajce ochron naszego organizmu przed infekcjami. Potwierdzono take, i Lb.acidophilus
wykazuje aktywno przeciwbakteryjn wobec patogenw takich jak: Staphylococcus aureus,
Salmonella, Escherichia coli i Candida albicans.
Lactobacillus casei to kolejna bakteria probiotyczna (wzgldnie beztlenowa G(+), ktra bya
wykorzystywana od wiekw w tradycyjnym przetworach mleka w Azji, jak Japoskie napoje Yakult.
To jest bardzo podny i silny mikroorganizm, o wysokiej odpornoci na enzymy trawienne. Dobrze
toleruje te kwasy odka i sole ci, co pozwala na osignicie jelita grubego i przyleganie (adhezj)
do jego luzwki. Lactobacillus casei jest blisko spokrewniony z Lb.rhamnosus i Lb.acidophilus.
Gatunki te, jak wikszo z rodzaju Lactobacillus zdolne s do wywierania w organizmie czo-
wieka tzw. efektu immunomodulacyjnego, to znaczy stymulowania naturalnego systemu odporno-
ciowego naszego organizmu.
Ponadto szczepy z rodzaju Lactobacillus, podobnie jak przedstawiciele blisko spokrewnionego
rodzaju Carnobacetrium, bardzo czsto maj zdolno wytwarzania bakteriocyn zwizkw o cha-
rakterze peptydowym (mae czsteczki o budowie podobnej do biaek), ktre dziaajc podobnie do
antybiotykw, hamuj rozwj bakterii chorobotwrczych. Bardzo blisko spokrewnionym z Lb.casei
128
przedstawicielem tego samego rodzaju, wykazujcym podobne waciwoci i czsto spotykanym
w tych samych rodowiskach jest Lactobacillus paracasei.
Lactobacillus delbrueckii silnie wyduona, wzgldnie beztlenowa, termoflna paeczka G(+).
Nie naley do naturalnej, staej fory jelitowej, ale jest wany dla rodowiska ludzkich jelit, z uwagi na
zdolno do wyjtkowo wydajnego wytwarzania kwasu mlekowego na drodze homofermentacji mle-
kowej, czyli takiej, gdzie gwnym i praktycznie jedynym produktem metabolizmu jest wanie kwas
mlekowy.
Zwizek ten silnie obnia odczyn pH jelit, zapobiegajc rozwojowi drobnoustrojw chorobo-
twrczych i gnilnych. Ponadto, podobnie jak inni przedstawiciele tego rodzaju, tworzy on naturalne
zwizki o waciwociach antybiotycznych. Poszczeglne szczepy dziaaj synergistycznie na rnych
odcinkach przewodu pokarmowego zmniejszajc przyczepno bakterii patogennych (szkodliwych)
i uniemoliwiajc kolonizacj przewodu pokarmowego przez drobnoustroje chorobotwrcze. Wy-
dzielaj rwnie substancje antybiotykopodobne, dziaajce bakteriobjczo w stosunku do bakterii
chorobotwrczych. Wpywaj ponadto na ogln odporno organizmu, stymulujc wytwarzanie
przeciwcia i cytokinin.
Lactobacillus fermentum naley do rodzaju Lactobacillus, wykazujc podobne waciwoci
i cechy morfologiczne jak powyej opisani przedstawiciele. Szczepy tego gatunku s wykorzystywane
do rnorodnych aplikacji. Dotyczy to rwnie fermentacji ywnoci i karmy dla zwierzt.
Stwierdzono, e niektre szczepy Lactobacillus fermentum charakteryzuj si naturaln odporno-
ci na pewne antybiotyki i chemioterapeutyki. Lactobacillus fermentum moe rwnie by mieszka-
cem ludzkiego przewodu pokarmowego, a niektre szczepy s zwizane metabolizmem cholesterolu.
Lactobacillus fermentum jest rwnie uznawane za bakteri probiotyczn. Wykorzystanie
probiotycznych drobnoustrojw jelitowych w ywnoci zmierza w kierunku zapobiegania (proflak-
tyki) i leczenia wielu schorze. Wrd tych problemw zdrowotnych wyliczy mona: alergie, rozwj
nowotworw, choroby zapalne jelit, niedobory mikroelementw, podwyszony poziom cholesterolu.
Najnowsze badania skupiaj si na wpywie probiotykw na funkcje metaboliczne gospodarza. Jed-
nym z obszarw bada jest metabolizm cholesterolu przez Bakterie Kwasu Mlekowego (LAB Lactis
Acid Bacteria) dziaajce jako probiotyki. Badania in vitro wykazay, i gatunki Lactobacillus usuwaj
cholesterol na rne sposoby, takie jak przyswajanie, wizanie si komrek powierzchniowych, oraz
wczenie do wasnych bon komrkowych.
Lactococcus lactis jest wzgldnie beztlenow, bardzo intensywnie wzrastajc,
nieprzetrwalinkujc, Gram-dodatni bakteri zdoln do fermentacji mlekowej. W przeciwie-
stwie do bakterii z rodzajw Lactobacillus i Bidobacterium o komrkach owalnych i wyduonych,
Lactococcus posiada komrki okrge, niekiedy nieco nieregularne, okrelane jako ziarniaki, tworzce
czsto poczenia w formie krtkich acuszkw. Od wiekw jest szeroko stosowany w przetwrstwie
mleka, do wyrabiania takich tradycyjnych wyrobw jak maso (malanka), kefr i sery oraz otrzymy-
129
wania zakwasw ytnich do wytwarzania pieczywa, kiszenia warzywa i grzybw. Z tego te wzgldu
oraz z uwagi na naturalne wystpowanie w produktach spoywczych, mikroorganizm ten posiada
status GRAS (ang. Generally Recognized As Save) oglnie uwaany za bezpieczny. Bardzo dobrze
poznana jest te biologia, metabolizm i genetyka tej bakterii.
Bacillus subtilis (tzw. laseczka sienna) - bakteria Gram-dodatnia naleca do rodziny Bacillaceae,
odkryta w 1835 roku. Pod nazw B.subtilis wystpuje od 1872 roku. Laseczka sienna wystpuje po-
spolicie, zwaszcza w glebie. Jest saproftem
9
o bardzo szerokich uzdolnieniach enzymatycznych, roz-
kadajcym organiczne zwizki pochodzenia rolinnego. Wytwarza enzymy, m.in. amylaz i proteaz.
Ruchliwa laseczka, o rednicy 0,70,8 m i 23 m dugoci. Najlepiej ronie w warunkach tlenowych.
Ma mae wymagania. Przetrwalniki - endospory s kuliste, powstaj w centrum macierzystej komr-
ki. Struktura, proces powstawania i waciwoci endospor tego gatunku zostay poznane lepiej ni
jakiejkolwiek innej bakterii. S one wyjtkowo odporne na niekorzystne warunki zewntrzne, np.:
endospory s odporne na wysok temperatur we wrzcej wodzie sukcesywnie gin, ale 10%
wytrzymuje w niej godzin, a 1% dwie godziny,
mog przetrwa dziaanie cinienia rzdu 2 mld Pa przez 45 minut,
w prni kosmicznej zachowuj ywotno przez dob.
Saccharomyces cerevisiae to gatunek drody, ktrego poszczeglne szczepy (drode pie-
karskie, drode winiarskie, gorzelnicze) znajduj zastosowanie w rnych dziedzinach i posiadaj
ogromne znaczenie dla czowieka. Od staroytnoci wykorzystywane s w piekarnictwie, browarnic-
twie i gorzelnictwie. Drode te odpowiedzialne s za fermentacj alkoholow.
Komrki S.cerevisiae s owalne, niekiedy cytrynkowate, o rednicy okoo 5 do 10 mikrometrw,
czyli kilkakrotnie wiksze od bakterii. Rozmnaaj si bezpciowo w procesie pczkowania.
S.cerevisiae to jeden z najbardziej wykorzystywanych w nauce i gospodarce mikroorganizmw.
S wygodnym materiaem do bada, poniewa ich hodowla nie jest skomplikowana, maj niskie wy-
magania, a przy tym szybki wzrost. Znaczenie drody w nauce wzio swj pocztek z ich szerokiego
zastosowania w przemyle. Ponadto drode cechuje do prosta budowa, ale jednoczenie bardzo
podobna do komrek ludzkich z uwagi na przynaleno do eukariotw.
Saccharomyces cerevisiae by pierwszym organizmem eukariotycznym, dla ktrego poznano
kompletn sekwencj genomu. Powstaa wskutek tego projektu baza danych, jest narzdziem wielu
dziedzin nauki, sucym do rozwijania wiedzy o mechanizmach i organizacji komrek eukariotycz-
nych. Genom drody zawiera okoo 13 milionw par zasad i 6275 genw. Prawdopodobnie okoo
5800 z nich jest naprawd funkcjonalnych. Okoo 1500 z nich to geny niezbdne do ycia. Szacuje si,
e okoo 23% genomu drody jest takie same jak u ludzi.
9
(sapro- + gr. phytn rolina) organizm cudzoywny karmicy si zwizkami org. pochodzcymi
z rozkadu martwych szcztkw rolinnych i zwierzcych; saprofty najliczniej wystpuj wrd bakterii i grzy-
bw; roztocza.
130
Streptococcus salivarius ssp. thermophilus, dawniej Streptococcus thermophilus Gram-do-
datnia, termoflna bakteria Gram-dodatnia, o optymalnej temperaturze wzrostu wynoszcej 45
o
C
i okrgych komrkach podobnych ksztatem do rodzaju Lactococcus (ziarniaki). Zalicza si j do
paciorkowcw zieleniejcych, do grupy salivarius (wraz z Streptococcus salivarius i Streptococcus
vestibularis). Jako jedyny paciorkowiec grupy viridans nie wchodzi w skad fory fzjologicznej czo-
wieka.
Uywa si jej w przemyle spoywczym do produkcji jogurtw, serw i innych przetworw
mlecznych.
.
Uwaa si, e jest drugim po L.lactis najwaniejszym drobnoustrojem w procesach prze-
twarzania mleka. Gwnym wytworem fermentacji laktozy, wykorzystywanej jako rdo wgla jest
kwas mlekowy, w naturalnym rodowisku przetworw mlecznych przechodzcy czsto w mleczan
wapnia.
Rhodopseudomonas palustris jest Gram-ujemn, niesiarkow bakteri purpurow (tzw.
PNSB). Stwierdzono, e R.palustris wystpuje w lagunach odpadw z chlewni, odchodach ddow-
nic, przybrzenych osadach morskich i wodach staww. Chocia purpurowe bakterie niesiarkowe s
normalnie fotoheterotrofczne, R.palustris jest zdolna do rozwoju w czterech rnych procesach me-
tabolizmu, ktre wspieraj ycie: fotoautotrofcznym, fotoheterotrofcznym, chemoautotrofcznym
i chemoheterotrofcznym, jak rwnie dowolnego przeczania si pomidzy tymi procesami. Ozna-
cza to, e bakteria ta moe rosn w rodowisku tlenowym lub beztlenowym, moe wykorzystywa
wiato, zwizki nieorganiczne lub zwizki organiczne do uzyskania energii, moe ona pozyskiwa
wgiel z dwutlenku wgla lub zwizkw pochodzcych z rolin zielonych. Moe rwnie pozyskiwa
azot. Ta uniwersalno R.palustris wzbudza ogromne zainteresowanie spoecznoci naukowej i spra-
wia, e bakteria ta znajduje zastosowanie w wielu rozwizaniach biotechnologicznych.
Rhodobacter sphaeroides, znana te pod star nazw jako Rhodopseudomonas sphaeroides, jest
bakteri Gram-ujemn, nalec do podklasy Protobacteria, izolowan przede wszystkim z dna g-
bokich jezior i innych wd stojcych. Zaliczana jest do grupy PNSB purpurowych bakterii niesiarko-
wych, zdolnych do pozyskiwania energii z fotosyntezy (bakteria fototrofczna) lub rozkadu zwizkw
chemicznych oraz, w zalenoci od warunkw otoczenia, do metabolizmu beztlenowego lub tlenowe-
go z wykorzystaniem energii rozkadu wiza chemicznych.
Dziki szerokim uzdolnieniom metabolicznym moe wzrasta w zrnicowanych warunkach,
niezalenie od dostpu wiata, podobnie jak zaliczana do tej samej grupy funkcjonalnej i wykazujca
podobne waciwoci Rhodopseudomonas palustris.
131
Bibliograa:
C. PICARD1, J. FIORAMONTI2, A. FRANCOIS1, T. ROBINSON1, F. NEANT1, C. MATU-
CHANSKY3 Review article: bidobacteria as probiotic agents physiological eects and clinical benets
Alimentary Pharmacology & erapeutics, Volume 22, Issue 6, pages 495512, September 2005.
C.R. SOCCOLet al.: e Potential of Probiotics, Food Technol. Biotechnol. 48(4) 413434 (2010).
Dixie D. Whitt i Abigail A. Salyers, Mikrobiologia - Rnorodno, Chorobotwrczo i rodowi-
sko, Wydawnictwo Naukowe PWN S.A. (2003)
Gerting H., Gawcki J., ywienie czowieka. Sownik terminologiczny, Pastwowe Wydawnictwo
Naukowe, Warszawa 2007.
Kczkowski J., Podstawy Biochemii, Wydawnictwo Naukowo Techniczne, Warszawa 2005.
Libudzisz Z., Kowal K., akowska Z, (red.), Mikrobiologia techniczna, tom I i II, Wyd. PWN
Warszawa 2009.
Libudzisz Z., Probiotyczna ywno funkcjonalna, Standardy medyczne, nr 5/2003, 1134-1145.
Schlegel H., Mikrobiologia oglna, Wyd. PWN, Warszawa 2005.
widerski F., ywno wygodna i ywno funkcjonalna, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne,
Warszawa 1999.
akowska Z., Stobiska H. (red.), Mikrobiologia i higiena w przemyle spoywczym, Wyd. Poli-
techniki dzkiej, d 2000.
132
WYBRANE DEFINICJE I POJCIA UYTE W MATERIAACH
Biogospodarka to wedug defnicji OECD dziaalno polegajca na zastosowaniu biotechno-
logii, bioprocesw i bioproduktw w celu tworzenia dbr i usug, w obliczu kurczenia si dostpnych
zasobw i zmian degradujcych rodowisko.
Biologizacja rolnictwa: Operowanie w rolnictwie gwnie biologicznymi czynnikami plo-
notwrczymi (komposty, obornik, biopreparaty, racjonalne podozmiany, ftomelioracje, wysokoplen-
ne odmiany odporne na agrofagi, retencja azotu biologicznego z rolin motylkowatych) w celu wy-
produkowania zdrowszej ywnoci i ochrony rodowiska defnicja autorstwa prof. Lesawa Zimnego
Encyklopedia Biologiczno-Rolnicza, Wrocaw 2003r.
Biopreparaty to naturalne wyroby zawierajce ywe szczepy mikroorganizmw, lub ich wy-
dzieliny, wycigi rolinne i inne substancje biologicznie aktywne ktre usprawniaj procesy yciowe
zachodzce w glebie, wodzie i powietrzu oraz organizmach rolin, zwierzt i ludzi.
1. Szczepionki z mikroorganizmami poytecznymi dla rolin, np. nitragina, azotobakteryna.
2. Szczepionki z mikroorganizmami poytecznymi dla gleby.
3. Dodatki paszowe, takie jak konserwanty i detoksykanty, koncentraty pasz, premiksy,
probiotyki, kokcydiostatyki, antyoksydanty, preparaty enzymatyczne, aminokwasy, witaminy, sub-
stancje pigmentujce, oraz mieszanki paszowe uzupeniajce stosowane w hodowli zwierzt.
4. Biopestycydy zawierajce jako substancj biologicznie czynn mikroorganizmy (lub ich pro-
dukty i formy przetrwalnikowe) zwalczajce agrofagi lub ograniczajce ich rozwj nie wymagajce
karencji, przydatne w ochronie rolin, zwaszcza leczniczych i przyprawowych, ograniczajce chemi-
zacj rodowiska.
5. Naturalne, bakteryjno-enzymowe mieszanki, chemicznie obojtne (nietoksyczne dla ludzi,
zwierzt i rolin), przystosowane do biodegradacji substancji organicznych zawartych w ciekach.
Efekt ich dziaania polega na dynamicznym rozwoju aktywnej biologicznie biomasy, przyspieszaj-
cej biodegradacj zanieczyszcze organicznych. Biopreparaty stosuje si do wspomagania procesw
unieszkodliwiania ciekw bytowo-gospodarczych i produkcyjnych, gnojowicy, tuszczy, osadw, itp.
Wykorzystywane s take do mineralizacji fekalii z ustpw suchych oraz ograniczania uciliwoci
odorowych.
6. Naturalne rodki myjce, czyszczce i piorce zawierajce kompozycje mikroorganizmw, en-
zymy i inne naturalnego pochodzenia dodatki.
Biornorodno jest okreleniem dla sumy gatunkw lub ekosystemw analizowanych lub
porwnywanych obszarw. Oznacza zrnicowanie wszystkich ywych organizmw pochodzcych
m.in. z ekosystemw ldowych, morskich i innych wodnych ekosystemw oraz zespow ekologicz-
nych, ktrych s one czci.
133
rdo: Dz.U. 02.184.1532 Konwencja o rnorodnoci biologicznej, sporzdzona w Rio de Ja-
neiro dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. z dnia 6 listopada 2002 r. artyku 2 Defnicje).
Biotechnologia oznacza kade rozwizanie technologiczne, ktre wykorzystuje systemy biolo-
giczne, ywe organizmy lub ich pochodne do wytworzenia, albo modyfkowania produktw lub pro-
cesw. rdo: Dz.U.02.184.1532 Konwencja o rnorodnoci biologicznej, sporzdzona w Rio de
Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. z dnia 6 listopada 2002 r. artyku 2 Defnicje).
Naturalne technologie mikrobiologiczne to praktyczne korzystanie przez czowieka z narzdzi
biologicznych:
nie modyfkowanych genetycznie kompozycji poytecznych mikroorganizmw;
ich enzymw;
metabolitw oraz innych komponentw naturalnego pochodzenia.
Prebiotyk:
a. skadniki poywienia, ktre korzystnie wpywaj na organizm gospodarza poprzez wybircz
stymulacj wzrostu i/lub aktywnoci jednej lub okrelonej grupy bakterii w jelicie, poprawiajc w ten
sposb zdrowie gospodarza. (Gibson and Roberfroid, 1995).
b. wybirczo fermentowany skadnik (pokarmowy - przyp. tum.) skutkujcy swoistymi zmia-
nami skadu i/lub aktywnoci mikrofory przewodu pokarmowego, przynoszcy korzy/ci zdrowot-
n/e dla gospodarza. (Gibson et al. 2010. Food Science and Technology Bulletin: Functional Foods
7 (1) 119.).
Probiotyk to: ywy, mikrobiologiczny dodatek, ktry wywiera korzystny wpyw na gospodarza
poprzez zmienianie mikrofory bytujcej w jego organizmie lub w jego rodowisku, zapewnia bardziej
efektywne przyswajanie poywienia lub poprawia jego wartoci odywcze, usprawnia odpowiedzi im-
munologiczne poprzez popraw jakoci rodowiska, z ktrym gospodarz jest zwizany. (Verschuere,
L., Rombaut, G., Sorgeloos, P., Verstraete, W., 2000a. Probiotic bacteria as biological control agents in
aquaculture. Microbiology and Molecular Biology Review 64, 655671, (t. wasne).
Probiotyki to ywe drobnoustroje, ktre podane w odpowiedniej iloci wywieraj korzystny
wpyw na zdrowie gospodarza. (World Health Organization, Food and Agriculture Organization of
the United Nations. Probiotics in food. Health and nutritional properties and guidelines for evalu-
ation. FAO Food and Nutrition Paper 85; Rome 2006.).
Probiotechnologia (ang. probiotechnology), to sposb wytwarzania i korzystania z kompozycji
poytecznych mikroorganizmw, ich metabolitw i innych naturalnych komponentw w rolnictwie
i ochronie rodowiska. Probiotechnologia znajduje zastosowanie w uprawie rolin do uyniania gle-
by i polepszania rozkadu resztek poniwnych, w chowie zwierzt do poprawy jakoci ciki i re-
dukcji odorw w pomieszczeniach gospodarskich, w gospodarce komunalnej do utylizacji ciekw
134
i odpadw oraz w rewitalizacji rodowiska do oczyszczania wd i ftoremediacji gleb. (Encyklopedia
Ekologiczno-Rolnicza).
ProBio Emy (gr. pro bios dla ycia) to grupa naturalnych wyrobw mikrobiologicznych opar-
tych na odpowiednio dobranych kompozycjach poytecznych mikroorganizmw i ich metabolitw.
Stosowanie ich nie wymaga karencji i prewencji.
Wykazuj dziaanie probiotyczne, antyseptyczne, antyutleniajce jak rwnie konkurencyjno
i wspzawodnictwo w stosunku do chorobotwrczej mikrofory. (Encyklopedia Ekologiczno-Rolnicza).
Gatunki mikroorganizmw wystpujce w Probio Emach: Bidobacterium animalis, B. bidum,
B. longum, Lactobacillus acidophilus, L. bulgaricus, L.casei, L. fermentum, L. plantarum, Lactococcus
lactis, Saccharomyces cerevisiae, Mucor hiemalis, Bacillus subtilis, Streptococcus thermophilus,
Rhodopseudomonas palustris, R. sphaeroides (wg danych ProBiotics Polska).

Biologizacja

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Biologizacja

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BIOLOGIZACJA

WARUNKIEM ZDROWEGO RODOWISKA

You might also like