R Z EC ZPO SPO LITA PO LSK A Rzecznik Praw O bywatelskich Irena L IPO W IC Z

RPO - 697281 - I/12/NC

0 0-090 W arszawa Al. Solidarnoci 77 Tel. centr. 0-22 551 77 00 F ax 0-22 827 64 53

Warszawa, dnia

XH 7 ,0 '1^> ^

Trybuna Konstytucyjny Warszawa

Wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich

Na podstawie art 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z pn. zm.) oraz art. 16 u st 2 pkt 2 ustawy z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147 z pn. zm.)

wnosz o

stwierdzenie niezgodnoci; 1) poz. 72, 73, 74 i 75 zacznika nr 3 do ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarw i usug (Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054 z pn. zm.) w zw. z art. 41 ust. 2 tej ustawy, 2) poz. 32, 33, 34 i 35 zacznika nr 10 do ustawy powoanej w punkcie 1 w zw. z art. 41 ust. 2a tej ustawy w zakresie, w jakim wyczaj stosowanie obnionych stawek podatku do ksiek wydawanych w formie cyfrowej i innych publikacji elektronicznych

- z art. 32 w zw. z art. 84 w zw. z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Uzasadnienie

I Skargi obywateli zwrciy moj uwag na kwesti rnic w stawce podatku od towarw i usug (podatku. VAT) na publikacje wydawane na nonikach fizycznych (drukowane, wydawane na dyskach, tamach etc.) oraz te oferowane w formie zapisu cyfrowego (tzw. ebooki), Zgodnie z obecnie obowizujcym stanem prawnym, ta sama ksika, w zalenoci od sposobu, w jaki zostaa wydana, moe by objta stawk 5% lub 23% podatku (8% i 23% w przypadku gazet} czasopism i pozostaych periodykw). Opisane rozwizanie budzi wtpliwoci z punktu widzenia konstytucyjnej gwarancji rwnoci. Prowadzi bowiem do rnicowania sytuacji prawnej podmiotw bdcych w takiej samej sytuacji faktycznej.

II Zgodnie z art. 41 ust. 1 ustawy o podatku od towarw i usug (zwanej dalej ustaw) stawka podatku VAT wynosi 23%. Nisz stawk lub zwolnieniem z podatku objte.s, na zasadzie wyjtku od zasady oglnej, wycznie towary i usugi enumeratywnie wyliczone w ustawie. Zgodnie z art. 41 ust. 2 ustawy, dla towarw i usug, wymienionych w zaczniku nr 3 do ustawy, stawka podatku wynosi 8%. Zgodnie z poz. 72 zacznika nr 3, stawk 8% objte s ksiki drukowane, mapy - wytwarzane metodami poligraficznymi, z wyczeniem ulotek. Zgodnie z poz. 73 zacznika nr 3, t stawk objte s gazety drukowane lub na nonikach (dyskach, tamach i innych), wytwarzane metodami poligraficznymi, z wyczeniem: wydawnictw, w ktrych nie mniej ni 67% powierzchni jest przeznaczone na nieodpatne lub odpatne ogoszenia handlowe, reklamy lub teksty reklamowe. Zgodnie z poz. 74 zacznika nr 3, stawk 8% objte s rwnie czasopisma i pozostae periodyki drukowane lub na nonikach (dyskach, tamach i innych) wytwarzane metodami poligraficznymi, z wyczeniem: wydawnictw, w ktrych nie mniej ni 67% powierzchni jest przeznaczone na nieodpatne lub odpatne ogoszenia handlowe, reklamy lub teksty

reklamowe. Zgodnie z poz. 75 zacznika nr 3, t stawk objte s rwnie nuty w formie drukowanej. Zgodnie z art. 41 ust. 2a ustawy, dla towarw wymienionych w zaczniku nr 10 do ustawy stawka podatku wynosi 5%. Zgodnie z poz. 32 zacznika nr 10, t stawk objte s ksiki drukowane, mapy - wytwarzane metodami poligraficznymi, z wyczeniem ulotek; wydawnictwa w alfabecie Braillea. Zgodnie z poz. 33 zacznika nr 10, stawk 5% objte s rwnie ksiki wydawane na dyskach, tamach i innych nonikach. Zgodnie z poz. 34 zacznika nr 10, stawka 10% obejmuje take czasopisma specjalistyczne. Zgodnie z poz. 35 zacznika nr 10, t stawk objte s rwnie nuty w formie drukowanej. Oznacza to, e obniona stawka podatku VAT dotyczy publikacji wydawanych na nonikach fizycznych. Ta sama publikacja, a wic ksika lub czasopismo o identycznej treci, sprzedawana w formie cyfrowej (a wic bez nonika fizycznego) jest objta stawk 23%. Taki wniosek wypywa a contrario z treci zaskaronych przepisw. Jak ju wspomniano, zasad jest objcie wszystkich towarw lub usug stawk 23%. Stawka obniona moe odnosi si wycznie do produktw wskazanych w ustawie, pominicie konkretnego towaru lub usugi na licie produktw objtych obnion stawk lub zwolnieniem musi by zatem rozumiane jako wiadoma decyzja ustawodawcy o objciu go stawk 23%. Ksika sprzedawana w formie cyfrowej niewtpliwie nie moe by uznana za oferowan na dyskach, tamach i innych nonikach. Cech wyrniajc tzw, eboold jest bowiem wanie brak fizycznego nonika. Odmienna interpretacja byaby sprzeczna z podstawowymi zasadami wykadni prawa, poniewa prowadziaby do rozszerzajcego rozumienia wyjtkw poprzez nadawanie pojciom ustawowym znaczenia sprzecznego z ich. rozumieniem w jzyku naturalnym. Przede wszystkim jednak naley podkreli, e zgodnie z art. 1 pkt 26 ustawy, pod pojciem usug elektronicznych rozumie si usugi wiadczone drog elektroniczn, o ktrych mowa w art. 7 rozporzdzenia wykonawczego Rady (U.E) nr 282/2011 z dnia 15 marca 2011 r. ustanawiajcego rodki wykonawcze do dyrektywy 2006/112/WE w sprawie wsplnego systemu podatku od wartoci dodanej (Dz. Urz. UE L 77 z 23.03.2011, str. 1). Zgodnie za z pkt 1 zacznika nr I do rozporzdzenia wykonawczego Rady nr 282/2011, za

usugi wiadczone drog, elektroniczn uznaje si m.in. zawarto ksiek w formie cyfrowej i innych publikacji elektronicznych. Oznacza to, e nawet w przypadku pozycji zacznikw do ustawy o podatku od towarw i usug, ktre nie zawieraj ograniczenia ich stosowania do publikacji wydanych na nonikach tradycyjnych (np. poz. 34 zacznika nr 10, zgodnie z ktr obnion stawk podatku s objte czasopisma specjalistyczne), obowizujce przepisy interpretowane s w ten sposb, e wydawnictwo w formie elektronicznej jest uznawane za usug elektroniczn. Oznacza to, e zgodnie z obecnym stanem prawnym, ksiki, i czasopisma w formie cyfrowej s zaliczane do usug elektronicznych. S zatem objte stawk 23%.

III Zgodnie z art. 32 ust. 1 Konstytucji, wszyscy s wobec prawa rwni. Wszyscy maj prawo do rwnego traktowania przez wadze publiczne. Zgodnie z art. 32 ust. 2 Konstytucji, nikt nie moe by dyskryminowany w yciu politycznym, spoecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Konstytucyjna gwarancja rwnoci nie moe by rozumiana jako bezwzgldny zakaz wprowadzania rnic w sytuacji prawnej obywateli. Oznacza jednak obowizek rwnego traktowania podmiotw (adresatw norm), ktre w rwnym stopniu charakteryzuj si cech relewantn z punktu widzenia danego stosunku prawnego. Nie jest zatem dopuszczalne tworzenie prawa, ktre rnicuje sytuacj prawn podmiotw bdcych w takiej samej sytuacji faktycznej (tak np. wyrok Trybunau Konstytucyjnego w sprawie o sygn. akt SK 39/05). Rnicowanie podmiotw prawa charakteryzujcych si wspln cech istotn nie narusza zasady rwnoci (a wic jest dopuszczalne), jeeli zrnicowanie zostanie dokonane na podstawie jasno sformuowanego kryterium. W orzecznictwie Trybunau Konstytucyjnego ustalono katalog warunkw, ktre, w wietle zasady rwnoci, musi spenia to kryterium. Po pierwsze, kryterium na podstawie ktrego dokonano zrnicowania musi by racjonalnie uzasadnione. Musi zatem pozostawa w bezporednim zwizku z celem i treci przepisw oraz faktycznie musi suy realizacji tego celu (tak np. wyrok Trybunau Konstytucyjnego w sprawie o sygn. akt K 3/94). Po drugie, waga interesu, ktremu ma

suy zrnicowanie sytuacji adresatw normy na podstawie wybranego kryterium musi pozostawa w odpowiedniej proporcji do wagi interesw, ktre zostan naruszone w wyniku nierwnego potraktowania podmiotw podobnych. Po trzecie, kryterium

rnicowania musi. pozostawa w zwizku z zasadami,

wartociami i normami

konstytucyjnymi uzasadniajcymi odmienne traktowanie podmiotw podobnych (tak np. wyrok Trybunau Konstytucyjnego w sprawie o sygn. akt K 4/95). Z orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego (tak np. wyrok w sprawie o sygn. akt P 5/05) wynika, e prawo do rwnego traktowania ma charakter prawa drugiego stopnia (metaprawa). Oznacza to, e przysuguje ono w zwizku z innymi, konkretnymi normami prawnymi. Gwarancja rwnoci nie moe by zatem samodzielnym wzorcem kontroli konstytucyjnoci, musi zosta powizana z inn konstytucyjn wartoci.. W opisywanym przypadku zarzut naruszenia zasady rwnoci wie si przede wszystkim z zasad rwnoci i powszechnoci opodatkowania. Jako wzorzec kontroli zostay zatem przywoane art. 32 Konstytucji w zwizku z art. 2 i art. 84 Konstytucji. Zgodnie z art. 2 Konstytucji, Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym pastwem, prawa urzeczywistniajcym zasady sprawiedliwoci spoecznej. Nie istnieje jeden uniwersalny wzorzec pastwa demokratycznego, prawnego i sprawiedliwego. Z tego wzgldu jednoznaczne zakwalifikowanie konkretnego rozwizania jako speniajcego lub niespeniajcego wymogw wynikajcych z art. 2 Konstytucji wymaga analizy okolicznoci towarzyszcych danej sprawie. Nie ulega jednak wtpliwoci, e istot konstytucyjnej zasady demokratycznego pastwa prawnego jest zakaz arbitralnego dziaania pastwa i wymg urzeczywistniania zasady sprawiedliwoci przy tworzeniu i stosowaniu prawa. Pojcie sprawiedliwoci spoecznej jest pojciem dynamicznym, jest zwizane z wartociami i zasadami demokratycznego pastwa. Jak wskazuje w swoim orzecznictwie Trybuna Konstytucyjny, sprawiedliwo jest przeciwiestwem arbitralnoci, wymaga, aby zrnicowanie poszczeglnych ludzi pozostawao w odpowiedniej relacji do rnic w sytuacji tych osb (tak wyrok w sprawie o sygn. akt K 7/90). Sprawiedliwo spoeczna zapewnia rwnowag obcie i korzyci (tale wyrok w sprawie o sygn. akt U 15/92), wyklucza kreowanie nieusprawiedliwionych, niepopartych obiektywnymi wymogami przywilejw dla wybranych grup obywateli (tak wyrok w sprawie o sygn. akt K 24/00). W

zakresie problematyki podatkowej czy si ona z zasad sprawiedliwoci podatkowej, ktrej elementami s powszechno i rwno obowizkw podatkowych (tale wyrok Trybunau Konstytucyjnego w sprawie o sygn. akt IC 18/06). Zgodnie z art. 84 Konstytucji, kady jest obowizany do ponoszenia ciarw i wiadcze publicznych, w tym podatkw, okrelonych w ustawie. Oznacza to, e obowizek podatkowy spoczywa na wszystkich zobowizanych podmiotach, a podatkiem powinny by objte wszystkie stany faktyczne, z ktrymi wie si obowizek podatkowy (tak wyrok Trybunau Konstytucyjnego w sprawie o sygn. akt SK 2/10). W opisywanym przypadku rnice w sytuacji prawnej podmiotw wynikaj z nieuwzgldnienia publikacji elektronicznych w przepisach ustanawiajcych ulgi w podatku od towarw i usug. Ksiki i czasopisma wydawane w formie cyfrowej zostay zatem oboone wyszym podatkiem nie na podstawie przepisu odnoszcego si do nich bezporednio, ale poprzez nieumieszczenie ich w zaczniku nr 3 i 10 do ustawy. Wyjanienia wymaga zatem kwestia, czy brak regulacji w ustawie, w opisywanym przypadku, moe by przedmiotem kontroli Trybunau Konstytucyjnego. Co do zasady, brak przepisw normujcych okrelon materi (tzw. luka w prawie) powinien by rozumiany jako wiadoma decyzja ustawodawcy o odstpieniu od jej uregulowania. Trybuna nie ma za kompetencji do zastpowania wadzy prawodawczej w podejmowaniu decyzji o przyjciu lub zaniechaniu przyjcia konkretnej normy. Kompetencje Trybunau ograniczaj si do oceny zgodnoci istniejcych przepisw z aktami normatywnymi znajdujcymi si wyej w hierarchii rde prawa. Jak jednak zauway Trybuna Konstytucyjny (tak wyrok w sprawie o sygn. akt K 39/01), z istoty naruszenia zasady rwnego traktowania wynika midzy innymi, e jego przedmiotem moe by brak okrelonej regulacji - takiej samej, podobnej lub zblionej - w odniesieniu do pewnej kategorii podmiotw. Takie pominicie moe mie charakter dyskryminujcy i dopiero odpowiednia zmiana przepisw poszerzajca krg podmiotw, ktre mog by adresatami okrelonego rozwizania pozwoli na wyeliminowanie nierwnego traktowania w analizowanej sferze stosunkw prawnych. Takiego stanu rzeczy nie mona jednak utosamia ze stwierdzeniem istnienia luki w prawie. W takiej sytuacji, przedmiotem oceny jest bowiem, inaczej ni w przypadku luki, nie tyle sam brak regulacji

jako takiej, ale obowizujca regulacja, ktrej niekonstytucyjno polega na tworzeniu sytuacji dyskryminujcej dla pewnej kategorii podmiotw. Analiza zakwestionowanych przepisw prowadzi do wniosku, e nieuwzgldnienie wydawnictw elektronicznych w wykazie towarw i usug objtych obnion stawk podatku VAT jest pominiciem ustawodawcy prowadzcym do dyskryminacji czci podmiotw. W niniejszej sprawie przedmiotem kontroli nie jest zatem zaniechanie ustawodawcy, ale tre przyjtych przez niego przepisw.

IV Zgodnie z art. 217 Konstytucji, ustawodawcy zostaa pozostawiona swoboda ustalania zasad przyznawania ulg i umorze oraz kategorii podmiotw zwolnionych od podatku. Jednym z zada parlamentu jest ksztatowanie polityki podatkowej w taki sposb, aby ustanowiony system podatkowy zapewnia pastwu systematyczne dochody umoliwiajce realizacj zaoonych wydatkw, a jednoczenie wpywa na gospodarcze, socjalne i spoeczne zachowania podatnikw (tak wyrok Trybunau Konstytucyjnego w sprawie o sygn. akt K 12/94). Swoboda przysugujca ustawodawcy rysuje si szczeglnie wyranie w odniesieniu do ksztatowania ulg i zwolnie podatkowych (tak wyrok w sprawie K 26/97). Swoboda ustawodawcy nie moe by jednak rozumiana jako pena dowolno w wyborze zasad udzielania ulg i zwolnie od podatkw. Jak ju wskazano we wczeniejszej czci wniosku, odmienne traktowanie podmiotw wyrniajcych si w rwnym stopniu cech relewantn z punktu widzenia danego stosunku prawego stanowi naruszenie konstytucyjnej gwarancji rwnoci. Nie ulega zatem wtpliwoci, e ustawodawca moe zdecydowa o objciu ksiek i czasopism obnion stawk podatku VAT. Nie moe jednak przyj takiej konstrukcji przepisw, ktra prowadzi do dyskryminacji. Zgodnie z obecnie obowizujcym stanem prawnym, obnion stawk podatku VAT objte zostay jedynie publikacje, ksiki i czasopisma, wydawane na nonikach fizycznych. Te same publikacje oferowane drog cyfrow objte s zwyk stawk. Nie ulega wtpliwoci, e stawka podatku VAT ma wpyw na ostateczn cen produktu pacon przez konsumenta, a koszt zakupu towaru decyduje o jego atrakcyjnoci. Jeeli zatem dobra traktowane przez konsumentw jako substytucyjne (a wic te, ktre zaspokajaj te same

potrzeby i mog by uywane zamiennie) opodatkowane s rnymi stawkami, nisza stawka prowadzi do uprzywilejowania producentw towaru objtego niszym podatkiem. Jego produkt, ze wzgldu na cen, staje si bowiem bardziej atrakcyjny. Wprowadzanie rnic w stawkach podatku VAT prowadzi zatem do uprzywilejowania pewnej grupy producentw, ktrzy, dziki interwencji pastwa, uzyskuj przewag nad konkurencj. Naley podkreli, e ksiki i czasopisma na nonikach fizycznych i tzw. ebooki co do zasady mog by traktowane jako dobra substytucyjne. Wikszo nabywcw decyduje si na zakup ksiki lub czasopisma ze wzgldu na ich tre. Czytelnicy mog zatem nie przywizywa wikszej wagi do nonika, na ktrym oferowane s publikacje lub, w zalenoci od okolicznoci, wybiera ten, ktry lepiej odpowiada ich potrzebom. Rzecznik pragnie zauway, e zasadno zastosowania obnionej stawki podatku VAT na ksiki i czasopisma nie budzi wtpliwoci. Nisza cena publikacji czyni zawarte w nich treci edukacyjne, informacyjne i kulturalne bardziej dostpnymi. Obniona stawka sprzyja zatem wyrwnywaniu szans w dostpie do nauki i dbr kultury oraz pomaga ksztatowa spoeczestwo obywatelskie. Zastosowanie obnionej stawki znajduje zatem uzasadnienie w konstytucyjnych zasadach i wartociach. Naley jednak zauway, e uzasadnieniem dla obnienia stawia podatku za ksiki i czasopisma jest ich warto niematerialna. Celem ustawodawcy byo zatem zwikszenie dostpnoci publikacji dla osb o najniszych dochodach, a nie np. wsparcie gazi przemysu zajmujcych si przygotowaniem ksiek lub wytworzenie tam czy pyt (o czym wiadczy midzy innymi fakt, e drukowane publikacje, tamy czy pyty z treci inn ni ksiki lub czasopisma s objte zwyk stawk podatku). Wydaje si zatem, e cech relewantn czc podmioty objte obnion stawk podatku VAT powinna by tre publikacji. Inne kryteria rnicowania sytuacji prawnej wydawcw bd zatem stanowiy naruszenie konstytucyjnej do zasady rwnoci i

powszechnoci

opodatkowania

oraz bd prowadziy

nierwnego traktowania

wydawcw i sprzedawcw ksiek i czasopism. Jak ju wskazano wc wczeniejszej czci wniosku, warunkiem niezbdnym do uznania dopuszczalnoci rnicowania podmiotw prawa charakteryzujcych si wspln cech istotn jest oparcie rnic o jasno sformuowane kryterium, ktre bdzie speniao standardy wynikajce z konstytucyjnej zasady rwnoci.

W opisywanym przypadku naley zatem postawi pytanie, czy nonik, na ktrym zostaa zapisana publikacja, w wietle konstytucyjnych zasad i wartoci, uzasadnia odmienne traktowanie podmiotw podobnych (wydawcw publikacji) oraz czy wybrane kryterium pozostaje w istotnym, racjonalnym zwizku z treci i celem regulacji prawnej dotyczcej kwestii obnionych stawek podatku VAT. Przede wszystkim wprowadzanie ogranicze w korzystaniu z konstytucyjnej gwarancji rwnoci i powszechnoci opodatkowania powinno suy realizacji innych,

konstytucyjnych zasad i wartoci. Dnia 7 marca 2012 r. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrci si do Ministra Finansw (znak pismo RPO-697281-I/12/NC) z prob o udzielenie informacji w sprawie rnic w stawkach podatku VAT za publikacje. Dnia 4 kwietnia 2012 r. Minister Finansw wystosowa odpowied (znak pisma PT3/063/9/115/LBE/12/BMl 19-3647), w ktrej wskazano, e rnice w stawkach wynikaj przede wszystkim z prawa Unii Europejskiej. Minister wskaza rwnie, e nawet w przypadku wprowadzenia zmian w prawie unijnym, zmiana polskich przepisw musiaaby zosta poprzedzona badaniem wpywu nowelizacji na rynek wydawniczy tak, by obnienie stawki nie zaszkodzio rynkowi ksiki tradycyjnej. Odnoszc si do pierwszego z- przedstawionych uzasadnie, naley zauway, e zgodnie z art. 9 Konstytucji, Rzeczpospolita Polska przestrzega wicego j prawa midzynarodowego. Zgodnie za z art. 91 ust. 3 Konstytucji, jeeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolit Polsk umowy konstytuujcej organizacj

midzynarodow, prawo przez ni stanowione jest stosowane bezporednio, majc pierwszestwo w przypadku kolizji z ustawami. Ustawodawca konstytucyjny zadecydowa zatem, e na system prawa obowizujcego w Polsce bdzie skadao si nie tylko prawo wewntrzne, ale take prawo wsptworzone lub przyjte przez Polsk w celu wsppracy z innymi pastwami. Z opisywanych przepisw niewtpliwie wynika obowizek przestrzegania prawa unijnego, w tym prawa wtrnego (a wic stanowionego przez instytucje unijne), oraz nakaz stosowania wykadni prawa przyjaznej dla prawa unijnego. Moliwa jest zatem sytuacja, w ktrej uzasadnieniem obowizujcego w Polsce prawa bdzie zapewnienie wykonywania celw Unii Europejskiej.

10

Nie ulega rwnie wtpliwoci, e podatek od towarw i usug naley do podatkw objtych harmonizacj podatkw porednich w Unii Europejskiej. Podatek nie zosta zatem ujednolicony (stawki w rnych pastwach s rne), ale podjte zostay kroki zmierzajce do wyeliminowania nadmiernej rnorodnoci systemw podatkowych pastw

czonkowskich. Celem harmonizacji jest likwidacja przeszkd w handlu i przepywie kapitau w Unii Europejskiej wynikajcych np. z wielokrotnego opodatkowania

importowanego towaru. Naley jednak podkreli, e zgodnie z ark 8 ust. 1 Konstytucji, Konstytucja jest najwyszym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. Jak wskaza w swoim orzecznictwie Trybuna Konstytucyjny (wyrok w sprawie o sygn. akt K 18/04, teza zostaa powtrzona i podtrzymana take w pniejszym orzecznictwie odnoszcym si do kwestii zgodnoci prawa unijnego z polskim prawem, w szczeglnoci w wyroku o sygn. akt SK 45/09), potencjalna sprzeczno prawa unijnego z Konstytucj nie moe by w adnym razie rozwizywana przez uznanie nadrzdnoci normy unijnej w relacji do normy

konstytucyjnej. Normy konstytucyjne w dziedzinie praw i wolnoci jednostki wyznaczaj minimalny i nieprzekraczalny prg, ktry nie moe ulec obnieniu ani zakwestionowaniu na skutek wprowadzenia regulacji unijnych. Wykadnia przyjazna dla prawa europejskiego ma swoje granice. W adnej sytuacji nie moe prowadzi do rezultatw sprzecznych z wyranym brzmieniem norm konstytucyjnych i niemoliwych do uzgodnienia z minimum funkcji gwarancyjnych realizowanych przez Konstytucj. Jak wskaza Trybuna Konstytucyjny (m.in. w przywoanym orzeczeniu K 18/04), w przypadku sprzecznoci pomidzy prawem unijnym a Konstytucj do polskiego

ustawodawcy naley podjcie decyzji albo o zmianie Konstytucji, albo o spowodowaniu zmian w regulacjach wsplnotowych, albo, ostatecznie, decyzji o wystpieniu z Unii Europejskiej. Naley zatem podkreli, e fakt, i kwestionowana regulacja jest skutkiem wprowadzania do systemu prawa krajowego aktw unijnego prawa wtrnego nie moe stanowi uzasadnienia dla przyjmowania i utrzymywania przepisw sprzecznych z Konstytucj. W takich przypadkach interpretacja przyjazna prawu unijnemu w ogle nie moe mie zastosowania. Jej celem jest bowiem uwzgldnienie prawa europejskiego przy

11

wykadni przepisw, a nie zastpowanie konstytucyjnego standardu ochrony praw i wolnoci systemem unijnym. Nawizujc do drugiego z argumentw przytoczonych przez Ministra Finansw, a wic wskazania, e ewentualna zmiana stawki moliwa byaby jedynie po uwzgldnieniu wpywu nowelizacji przepisw na rynek tradycyjnych publikacji i sytuacj obywateli, ktrzy preferuj ksiki wydawane w tradycyjnej formie, pragn wskaza, e zgodnie z art. 20 Konstytucji podstaw ustroju gospodarczego w Polsce jest spoeczna gospodarka rynkowa oparta na wolnoci dziaalnoci gospodarczej. Co do zasady, nie jest zatem zadaniem wadz publicznych regulowanie rynku w sposb faworyzujcy konkretne usugi lub towary. Pastwo nie powinno rwnie uzasadnia tworzonego przez siebie prawa interesem ekonomicznym konkretnych podmiotw. Naley bowiem podkreli, e uprzywilejowanie czci przedsibiorcw zawsze prowadzi do pogorszenia sytuacji innych. Podobne ograniczenia w korzystaniu z konstytucyjnych praw i wolnoci, jeeli miayby zosta wprowadzone, musiayby spenia warunki wynikajce z art. 31 ust. 3 Konstytucji. W mojej ocenie, przywoane uzasadnienia nie pozwalaj uzna, e wybrane kryterium zrnicowania sytuacji prawnej obywateli (nonik, na ktrym zostaa zapisana publikacja) pozostaje w zwizku z zasadami, wartociami i normami konstytucyjnymi uzasadniajcymi odmienne traktowanie podmiotw podobnych. Rnice w sytuacji prawnej obywateli, zostay zatem wprowadzone w oparciu o arbitralne kryteria i przez to stanowi naruszenie konstytucyjnej gwarancji rwnoci. W tym kontekcie naley podkreli, e nawet w przypadku, w ktrym konieczno wprowadzenia do polskiego prawa przepisw zgodnych z wymogami prawa unijnego oraz konieczno uwzgldnienia potrzeb rynku tradycyjnych publikacji miayby zosta uznane za wartoci pozwalajce na wprowadzenie rnic w wysokoci stawek podatku, nie musiaoby to oznacza, e zakwestionowane przepisy s zgodne z Konstytucj . Jak ju wskazano we wczeniejszej czci wniosku, kryterium wprowadzania ogranicze w korzystaniu z konstytucyjnej gwarancji rwnoci nie moe by uznane za dopuszczalne, jeeli waga interesu chronionego jest nieproporcjonalna do wagi praw naruszonych w wyniku nierwnego potraktowania podmiotw podobnych. Ustawodawca, decydujc o ograniczeniu zasady rwnoci, musi dokona waenia wartoci i oceni, ktre z

12

moliwych rozwiza doprowadzi do dalej idcych i bardziej dotkliwych dla obywateli ogranicze w korzystaniu z konstytucyjnych praw i wolnoci. Naley podkreli, e gwarancja rwnoci naley do jednych z podstawowych, wartoci w demokratycznym pastwie prawa. Arbitralne dziaania organw publicznych, w kadej dziedzinie, prowadz do ograniczenia zaufania do pastwa i stanowionego przez nie prawa. W opisywanym przypadku, rnice w stawkach podatku decyduj rwnie o tym, e wytwarzanie i sprzeda tzw. ebookw staje si nieopacalna, a podmioty oferujce cyfrowe ksiki i czasopisma s w trudniejszej sytuacji ni podmioty oferujce te same publikacje w tradycyjnych formach. Tymczasem cyfrowe publikacje, podobnie jak ksiki i czasopisma wydane w tradycyjnej formie, sprzyjaj rozwojowi czytelnictwa, a z racji wikszej dostpnoci (do ich pobrania konieczny jest wycznie podczony do Internetu komputer lub inny sprzt elektroniczny) i niszej ceny wytworzenia mogyby zachci do korzystania z dbr kultury take tych konsumentw, ktrzy wczeniej w ograniczonym zakresie korzystali z usug rynku wydawniczego (np. ograniczali liczb nabywanych ksiek ze wzgldu na ich cen). Naley take zauway, e eboold, w ktrych tekst mona np. dowolnie powiksza, mog take uatwi dostp do kultury i edukacji osobom starszym czy niedowidzcym. Z tego wzgldu, rnice w stawkach podatku YAT nie tylko prowadz do arbitralnego uprzywilejowania jednej grupy producentw, ale take-mog mie skutek w sferze praw kulturalnych lub edukacyjnych obywateli. Tymczasem ocena zgodnoci przytoczonych regulacji z prawem europejskim nie jest jednoznaczna. Zgodnie z pkt 7 dyrektywy 2006/112/WE wsplny system VAT powinien pozwoli na osignicie neutralnych warunkw konkurencji, w takim znaczeniu, e na terytorium kadego pastwa czonkowskiego podobne towary i usugi podlegaj takiemu samemu obcieniu podatkowemu, bez wzgldu na dugo acucha produkcji i dystrybucji (tzw. zasada neutralnoci fiskalnej). Przywoana regulacja niewtpliwie ma charakter normy generalnej, a wic nie znajduje zastosowania w przypadku istnienia norm szczegowych. Przede wszystkim jednak stanowi ona zasad konstruowania przepisw regulujcych podatki porednie. Powinna by zatem uwzgldniania przy wykadni przepisw, a konkretne rozwizania mog by ocenianie pod ktem zgodnoci z zasad neutralnoci fiskalnej.

13

Wynikajce z definicji usugi wiadczonej drog elektroniczn objcie publikacji cyfrowych inn stawk podatku ni publikacji w tradycyjnej formie niewtpliwie wpywa na konkurencj i faworyzuje jedn grup producentw. Nie moe by zatem uznane za zgodne z zasad neutralnoci fiskalnej, Naley rwnie zauway, e w Komunikacie Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno Spoecznego w sprawie przyszoci podatku VAT - w stron prostszego, solidniejszego i wydajniejszego systemu podatku VAT (komunikat z dnia 6 grudnia 2011 KOM(2011)851) Komisja zauwaya, e przy okrelaniu stawki VAT naley wzi pod uwag postp technologiczny tak, aby uzyska zbieno pomidzy rodowiskiem online i wiatem, fizycznym, O braku racjonalnego uzasadnienia dla utrzymywania rozrnienia na publikacje cyfrowe oraz wydane na fizycznych nonikw wspomniaa w swojej wypowiedzi z dnia 21 listopada 2011 r. Komisarz do spraw Agendy Cyfrowej, Neelie Kroes. Od stycznia 2012 r. dwa kraje Unii Europejskiej, Francja i Luksemburg, wprowadziy za tak sam obnion stawk na ksiki wydane w formie tradycyjnej i cyfrowej powoujc si m.in. na zasad neutralnoci fiskalnej. Niewtpliwie polskie sdy nie maj kompetencji do orzekania o niewanoci aktw prawa pochodnego. Naley jednak podkreli, e zgodnie z art. 267 lit. b Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej, maj one moliwo wystpienia do Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej z pytaniem prejudycjalnym dotyczcym wanoci aktw przyj tych. przez instytucj e, organy lub j ednostki organizacyjne Unii. Wspomniana przez Ministra Finansw kwestia wpywu, jaki ewentualna zmiana przepisw bdzie miaa na rynek tradycyjnych ksiek, w szczeglnoci, jeeli bd istniay przesania do uznania, e zmiana prawa doprowadzi do natychmiastowej i gwatownej zmiany na rynku, z pewnoci powinna zosta uwzgldniona przy decydowaniu o przepisach i okresach przejciowych towarzyszcych zmianom. Nie moe by ona jednak samodzielnym argumentem za odstpieniem od przywrcenia stanu zgodnoci przepisw prawa z konstytucyjn zasad rwnoci. Naley take podkreli, e wtpliwoci budzi rwnie celowo utrzymywania rnic w stawkach podatku VAT. Ograniczenie rozwoju rynku usug elektronicznych przez pastwo moe nie przynie zamierzonych skutkw w sferze ochrony praw i interesw podmiotw zwizanych z polskim rynkiem ksiki. Ze wzgldu na brak przeszkd natury

14

technicznej czy dodatkowych kosztw przesyu danych na odlego w Internecie, konkurencj dla polskich podmiotw s take usugodawcy dziaajcy na terenie dowolnego innego kraju na wiecie. Skutkiem zbyt restrykcyjnej legislacji moe by zatem ograniczenie udziau polskich podmiot w gospodarczych na rynku usug elektronicznych. Majc powysze na wzgldzie, wnosz jak na wstpie.

Zacznik

1 -

pismo

Ministra

Finansw

dnia

kwietnia

2012 r.

znak

PT3/063/9/115/LBE/12/BMI9-3647