Micha Waliski

wierkajcy minister i pomniki

W niedziel w Kijowie demonstrujcy tum zburzy pomnik Lenina. Natychmiast na Twitterze zareagowa min. Sikorski: Lenin statue in Kiev has apparently been torn down. I am shocked, shocked, shocked. :) By za chwil doda po polsku: Kijowski pomnik Lenina obalony. Mimo wpisania do rejestru UNESCO! A jeszcze pniej m. in.: Ciesz si, e kolejna stolica nie ma pomnika Lenina. Kilka dni wczeniej, w przedostatni sobot, Sikorski wierkn: Oczekuj od politykw PiS deklaracji ile polskich miliardw chc wpompowa w skorumpowan gospodark Ukrainy aby przekupi prezydenta Janukowycza. Oponenci zwracali uwag, e tweet poszed w wiat w pn godzin sobotni. Minister szeroko wyjania i precyzowa, co mia na myli. Na spotkaniu sejmowego zespou ds. Ukrainy mia podobno rzec: Mwi, e gospodarka ukraiska nie jest skorumpowana, to tak jakby mwi, e Julia Tymoszenko jest dziewic. Nie. Tym razem nie bd si czepia twitterowej interpunkcji. Ani faktu, e pomnik W. I. L. w Kijowie nie widnieje w rejestrze UNESCO. Aczkolwiek dowcip o Tymoszenko mnie zastanowi, nie tylko dlatego, e na Majdanie wiecuje za Europ jej pikna crka. wierkajca twrczo ministra wywouje kontrowersje w Polsce, por. lawin komentarzy. Wzbudza te niejaki aplauz w krajach zachodnich. Prof. Gerhard Mangott z Uniwersytetu w Innsbrucku odwirkn na wierk o pomniku: Thats an embarassing tweet for a European FM! (5:20 po poudniu - 8 gru 2013). Niewtpliwie Mr. Sikorski, FM, zapisze si trwale w historii polskiej polityki zagranicznej przede wszystkim, jeli nie tylko, jako pierwszy wierkajcy minister. No c, jeli Obama moe wierka, to dlaczego nie mgby powierka sobie polski FM?

Dlaczego jednak nawizuj do tej kwestii w tym miejscu? Moe troch dlatego, e na og komentuj wybrane wydarzenia, ktre skadaj si na to, co daoby si nazwa wspczesn obyczajowoci polsk. Chodzi o rozmaite wykwity polskiej mentalnoci. Przydaby si tak w ogle jaki wspczesny Jdrzej Kitowicz, ja go niestety nie zastpi. Bardziej jednak poruszam t spraw dlatego, e si solidnie wkurzyem. Jestem obywatelem polskim, mieszkam w Polsce od zawsze i tego typu wypowiedzi ministra spraw zagranicznych wzbudzaj we mnie pewien rodzaj najbardziej niemiego zaenowania. I zawstydzenia. Bliski jest mi pewien idea polityka reprezentujcego mj kraj za granic, majcego w duym stopniu (przynajmniej teoretycznie) wpyw na opinie o moim kraju. Jest to dzisiaj idea nieosigalny. Jeli kto powie, e Mr. Sikorski reprezentuje szko angielsk, mocno si zdziwi. Obernarcyz tak pisze o nim Wprost. Czytamy tam: Donald nigdy si tak na niego nie wkurzy, jak w ostatni weekend, Radek mia naprawia sytuacj, ale wyszo jeszcze gorzej. Gubi go pewno siebie i przekonanie o wasnej nieomylnoci - dodaje polityk Platformy. Przekonanie o wasnej nieomylnoci i pewno siebie to znak rozpoznawczy szefa dyplomacji. Jest bucowatym arogantem przyznaj nawet ci, ktrzy na swj sposb go lubi. Ministra lubi ot tak po prostu, po ludzku, jest bardzo trudno. Traktuje ludzi przedmiotowo. Jeli kto jest mu potrzebny, umiecha si i jest kumplem opowiadajcym dowcipy, jeli kto przestaje by potrzebny to Sikorski przestaje go zauwaa. Nie mona liczy nawet na dzie dobry. Trzeba jednak przyzna, e mimo wad ten prosty chopak z Bydgoszczy trafi na same szczyty. Jak to zrobi? (http://www.wprost.pl/ar/428351/Radoslaw-Sikorski-obernarcyz/) Kto inny powie, e si nie znam, trudno. Najwidoczniej nie wiem, e w definicji polityki zagranicznej istot jest bufonada, kabotyniada, bazenada i lekce sobie waenie sowa. Pewnie te nie zdyem si dowiedzie, e dzisiaj skuteczn polityk zagraniczn uprawia si wycznie przy pomocy Twittera, mediw spoecznociowych i pogrzebw (Na Okciu, w drodze na uroczysto uhonorowania zmarego Prezydenta Mandeli. Bd okazje do rozmw o sytuacji w Kijowie wierka minister z lotniska). Jak i nie jestem wiadom faktu, e wany polityk moe, wypowiadajc si publicznie, nie odrnia specjalnie tego, co mwi jako funkcyjny, od tego, co mwi prywatnie. Ciekawa sprawa. Wemy, dla porwnania, takiego Was, ktry z Sikorskim polecia egna Mandel. Wasa to taki dosy znany facet, ktry nie ukoczy adnych Oxfordw. Po angielsku zna We, the people Jedzi od wierwiecza po caym wiecie, popenia mnstwo gaf, wad ma mnstwo, nawet wykady wygasza. I z grubsza biorc, jest wszdzie lubiany. I nigdy nie straci mojej, obywatela polskiego, sympatii. Mandel rwnie szczerze wiat polubi. Za mdro i bezpretensjonalny sposb bycia. Czy to jest kwestia zmysw politycznych osb takich jak obecny minister od spraw zagranicznych czy byy elektryk, czy te jakich moich subiektywnych uprzedze? Czy wierkanie psuje polsk polityk zagraniczn, czy te czyni j bardziej nowoczesn?

Od kilkunastu godzin minister ani wierkn. Zabronili tej czynnoci na pokadzie samolotu albo zapomnia smartfona. Albo zagada go skutecznie Wasa. Przechodz zatem do sprawy drugiej. Pomniki. Do czego su pomniki? Zgodnie z etymologi sowa su do upamitniania. Na og wanych osb, spraw, idei. Peni funkcj polityczn, ideologiczn, religijn, kulturaln. Czsto chodzi o walk ideologiczn w przestrzeni, o pewien rodzaj zawaszczenia tej przestrzeni. Jeli na obszarze 312 tysicy kilometrw kwadratowych s tysice pomnikw onierzy Armii Czerwonej, to co nam to mwi o tej przestrzeni. Jeli na tym samym obszarze ubyo znaczco pamitek po Sowietach i przestrze t strukturyzuj tysice pomnikw Jana Pawa II, to co nam to mwi o tej przestrzeni i zmianach, ktre zaszy. Jeli w jakim punkcie tej przestrzeni mody artysta ustawi (w tym wypadku nielegalnie) pomnik kobiety gwaconej przez czerwonoarmist, to otrzymujemy dodatkow, cenna informacj. Pomniki peni te znaczc funkcj estetyczn, a przynajmniej powinny takow peni, bo pomnik w sposb znaczcy moe na przykad wzbogaca pikno samego miejsca, w ktrym zosta usytuowany i wpywa na ksztatowanie gustw estetycznych. Trzeba powiedzie, e wikszo z tysicy pomnikw czerwonoarmistw to byy koszmarki estetyczne, chocia nie wszystko to, co implikowa styl socrealistyczny jest dzisiaj traktowane jako kicz czy szmira. Ale koszmarne pod wzgldem estetycznym s take liczne pomniki JP II. Lub pomniki Chrystusa wielkoci konkurujce w zamierzeniu fundatorw pomnikiem w Rio de Janeiro. Lub pomniki pary prezydenckiej, ktra zgina w katastrofie pod Smoleskiem. Pomniki bywaj czsto wanym punktem orientacyjnym w przestrzeni: - Spotkajmy si moe. Dobrze, ale gdzie? Moe pod Kiepur? OK. Musi pan i prosto i przy pomniku Kopernika skrci pan w prawo. Ale najwaniejsza funkcja spoeczna pomnika to symboliczne uhonorowanie pamici. O kim lub o czym. Znak

tosamoci grupowej, narodowej czy ideologicznej. Dlatego warto by si zawsze, przed podjciem ostatecznej decyzji, solidnie zastanowi, czy dana osoba lub rzecz s warte pomnika. Czasem ju sam pomys rodzi kontrowersje, ktnie czy wiksze konflikty. Z pamici zakodowan w materialnym ksztacie pomnika bywa zreszt rnie. Mao kto dzisiaj zdaje sobie spraw, e synna warszawska Palma, ktr zaaprobowali nie tylko warszawiacy, miaa w zamierzeniu upamitni tradycje ydowskiej Warszawy z lat przedwojennych. Dzisiaj kojarzy si j z innym rodzajem egzotyki. Tysice ludzi przechodz codziennie obok zaniedbanego pomnika L. Kruczkowskiego w miecie S., ale wikszo pewnie zupenie nie wie, kim by Kruczkowski, tym bardziej e jego zwizki z miastem s mao oczywiste. Warto zawsze zastanowi si nad przesaniem symbolicznym pomnika. Zbyt skomplikowana czy przeadowana symbolika bdzie dla wikszoci nieczytelna, mao zrozumiaa. Zbyt prosta moe okaza si prostacka lub kiczowa. Symbolika dotyczy take upamitnianych postaci (posta w towarzystwie charakterystycznych dla niej znakw lub w charakterystycznej pozie). Zawsze istotna jest kwestia, czy pomnik si przyjmie, czy zostanie oswojony przez mieszkacw lub przybyszw. Wiele zaley od prestiu samego miejsca, chocia bywa e to pomnik nobilituje przestrze. Taki pomnik Mickiewicza na krakowskim Rynku zosta oswojony, jak mao ktry pomnik w Polsce, nie tylko przez obsrywajce go gobie. Niektrzy do grupowego zdjcia wdrapuj si Wieszczowi a na gow. Gdy wycieczka robi sobie zdjcie z Mickiewiczem, pomnik zamienia si w co w rodzaju potnego bananowca oblepionego kiciami mniej lub bardziej dorodnych bananw i map z prowincji. Wycieczka do Krakowa bez takiego zdjcia byaby niewana. Pod pomnikiem Mickiewicza w Krakowie (i z jego udziaem) mona zreszt robi bardzo wiele poytecznych rzeczy: zje posiek na siedzco, caowa i kocha si, popala marych, popija piwko, kra portfele, karmi ptactwo, podglda kwiaciarki. Jeli nauczyciel wyznacza wycieczce zbirk na rozlegym Rynku w Krakowie, to obowizkowo pod Mickiewiczem. Czsto o danej godzinie zbiera si tu kilkadziesit grup przybyych z rnych zaktkw Polski i jest to nader ciekawe zjawisko socjologiczne. Tak wic Mickiewicz ma te wkad we wspczesn nauk.

Zdarzaj si takie momenty w historii narodw, ktre wyzwalaj odruch stadny niszczenia pomnikw. Tak byo w czasie Komuny Paryskiej. W Iraku. Tak byo i w Polsce po roku 1989, po zmianie ustroju. Tak zdarzyo si par dni temu w Kijowie. Kiedy w sposb spektakularny obalano Dzieryskiego w Warszawie, jedni bili brawo, inni oddawali si refleksji, nieliczni zorzeczyli. ywio niszczenia w najwikszym chyba stopniu dotkn pomniki i obeliski powicone onierzom radzieckim. W moim miecie polecia pomnik czerwonoarmistw, ale prawicowe wwczas wadze miasta zdecydoway ponadto o likwidacji Pomnika Czynu Rewolucyjnego jako dziea upamitniajcego komunizm. Z pejzau miasta znikna charakterystyczna wysoka miedziana iglica. Piknie wkomponowana w teren. Znak i symbol miasta. Gdyby tak przejli j zomiarze, mieliby za co pi do koca ycia. Moja opinia jest taka: pomnik onierzy mona byo gdzie przenie, ostatecznie zmagazynowa. Obalenie iglicy byo czyst gupot wynikajca z wyrachowania politycznego (ktre najwidoczniej si nie opacio, bo prawica ju do wadzy w miecie nie wrcia). Pamitam, jak moja Babcia opowiadaa mi o wydarzeniach z 1905 roku, gdy w wielu dzielnicach S. krew si laa i, dosownie, pyna rynsztokami. W czasie pamitnej Rewolucji ycie stracio wielu mieszkacw tych terenw. Czy to byli komunici? Bynajmniej. Ich interesowa chleb. Wizieni koledzy-dziaacze. I Polska. Reprezentowali PPS i SDKPiL W utworzonej i trwajcej 10 dni Republice Zagbiowskiej powstay zalki instytucji obywatelskich i polskich organw administracyjnych. Dzisiaj miasto synie z Kiepury (ktry nigdy nie odwiedzi miejscowoci, w ktrej si urodzi), Jacka Cygana (ktry jest tu nader czstym i sympatycznym gociem), Krzysztofa Materny oraz niejakiej matki Madzi z S. Z pomnikami Pomnikowy w miar udany, wtpliwoci, czy orygina. W tyem do przeciskajcych midzy nim a kamienic i chwil, mia przepa, czyli do jednego z trzeba uwaa. Kiepura w S. jest chocia mam przypomina dodatku stoi przechodniw si chodnikiem zabytkow jakby ju ju, za skoczy w przejcie wiodce najpikniejszych

dworcw w Polsce, starszego ni miasto, ktry kiedy wyremontowano, a pniej niemal w caoci zamknito przed mieszkacami. Owszem, bilety mog sobie kupi w piwnicy, a poza tym kto to widzia jedzi pocigami. Pomnika Jacka Cygana ju nie doczekam, ale widz go w adnym parku, w pobliu liceum zwanego Plater, gdzie w modoci pewnie podrywa dziewczyny.

Jak z powyszego wynika, nie jestem zwolennikiem burzenia pomnikw. Kojarzy mi si to z paleniem ksiek czy poncymi stosami. Owszem, nie chciabym widywa w przestrzeni polskich miast pomnikw Hitlera, Lenina, Dzieryskiego czy Stalina. Ale takie pamitki to rwnie znaki pamici historycznej. I dowody. Przypominaj o potwornych zbrodniach totalitaryzmw. I mona je zmagazynowa. A niszczenie pomnikw i pozostawianie samych cokow, zgodnie z myl Leca? Nie jestem pewien, czy Julo Sowacki jest zadowolony, stojc na podstumencie, na ktrym wczeniej sta Dzieryski. Jest to niejako wbrew czasowi historycznemu. Ten poeta od zawsze mia pecha i nie unikn rwnie po mierci siy fatalnej. Kiedy symbolika pomnika staje si w zwizku ze zmianami historycznymi nieaktualna czy niewygodna, pozostaje jeszcze jedna moliwo: nie burzy, ale przerobi monument. Zawsze to tasze od wywzki gruzu i zomu lub stawiania nowego pomnika. Wzorem mog by praktyki znane z czasw Zwizku Radzieckiego, kiedy to np. liczne pomniki carw przerabiano na pomniki anonimowych dziaaczy spoecznych czy politycznych. Ostatecznie jest to sposb na zachowanie zabytku. Dzisiaj car Putin ma pomnikowych starych

carw od czorta i moe kultywowa tradycj. Tym tropem poszy wadze miasta Przeworska. W 1969 roku odsonito tu Pomnik Milenijny. Dokadnie 27 lipca. Uroczysto poczono z obchodami 25-lecia Polski Ludowej i wyzwolenia powiatu spod okupacji hitlerowskiej. Na symbolicznej urnie umieszczono napis: Bohaterom rewolucyjnych zmaga, wiernym synom Ziemi Przeworskiej, tym ktrzy walczyli z uciskiem sanacji, z okupantem hitlerowskim oraz z reakcj o wyzwolenie narodowe i spoeczne o Polsk Socjalistyczn w 25lecie jej powstania. Spoeczestwo Ziemi Przeworskiej. W 2000 roku na jednym z pylonw pomnika umieszczono figur Pana Jezusa Ukrzyowanego. Poprzedni inskrypcj na urnie zastpia nowa: OTWRZCIE DRZWI CHRYSTUSOWI (Jan Pawe II) Ofiarom walk o wolno i godno czowieka W roku milenijnym dla uczczenia pontyfikatu papiea Polaka Jana Pawa II Spoeczestwo Przeworska. (cytowaem za Wikipedi) Mona wic i tak, ale specjalnie takiego rozwizania nie popieram. Za to bybym za upamitnieniem zaoycieli miasta Katowice, w zwizku ze zbliajcymi si obchodami 150lecia, mimo e to Niemcy. Budujc pomniki albo upamitnialimy to, co nam narzucali inni (zaborcy, sowieci), albo askoczemy wycznie narodow megalomani. Na og nie pamitamy o rzeczywistych zasugach innych dla naszego narodu i kraju. Na koniec musz wrci do naszego ministra spraw zagranicznych. Nie dlatego, e po przerwie zacz znowu dzielnie wierka z Johannesburga (Moving speech by President Obama at the memorial service for former South African President Nelson Mandela.) Radosaw Sikorski jest znanym wrogiem Paacu Kultury w Warszawie. Do grona krytykw Paacu doczya ona ministra, od niedawna obywatelka polska, chocia wol, kiedy zachwala polskie pierogi i polski bigos. Paac Kultury to te pomnik. Komu powicony, wiadomo? Zburzy, nie burzy? ci iglic, na hotel zamieni? Micha Waliski 10 XII 2013 r.