Mamy Niepodleglosc

WTOREK
11.11.2008
WWW.DZIENNIK.PL
Specjalny dodatek Instytutu Pamięci Narodowej, we współpracy z „Dziennikiem”

z okazji rocznicy 90.
odzyskania przez Polskę niepodległości
Rada Regencyjna
do Narodu Polskiego
Wobec grożącego niebezpieczeństwa
zewnętrznego i wewnętrznego, dla
ujednostajnienia wszelkich zarządzeń
wojskowych i utrzymania porządku w kraju,
Rada Regencyjna przekazuje władzę wojskową
i naczelne dowództwo wojsk polskich, jej
podległych, Brygadjerowi Józefowi Piłsudskiemu.
Po utworzeniu Rządu Narodowego, w którego
ręce Rada Regencyjna, zgodnie ze swemi
poprzedniemi oświadczeniami, zwierzchnią
władzę państwową złoży, Brygadjer Józef
Piłsudski władzę wojskową, będącą częścią
zwierzchniej władzy państwowej, temuż
Rządowi Narodowemu zobowiązuje się złożyć,
co stwierdza podpisaniem tej odezwy.
Dan w Warszawie, dnia 11 listopada 1918 roku
✝ Aleksander Kakowski
Zdzisław Lubomirski
Józef Ostrowski
Józef Piłsudski
Józef Piłsudski witany w Warszawie po powrocie z niewoli w Magdeburgu, 10.11.1918
Niepokorni dają Polsce wolność

dr hab. Jan Żaryn polskie – zaczęły z wolna wcho- sudskiego i większość polityków kolei obóz narodowy Romana w kwestii polskiej. Nie mieliśmy
IPN Warszawa dzić w krwiobieg polskiej tradycji, galicyjskich uznało, iż głównym Dmowskiego piórem swego lidera tak znacznych sił militarnych, by
której głównym wyróżnikiem sta- celem Polaków winno być pokona- już w 1908 r. stwierdził, że jedynie mogło nas zginąć tylu, ilu Francu-
11 listopada 1918 r. Niemcy podpisa- ła się wspólnota oparta na katoli- nie Rosji; inni widzieli w Galicji wygrana Rosji spowodować może zów czy Amerykanów, niemniej
ły na froncie zachodnim rozejm, za- cyzmie oraz pamięci o niepodle- „polski Piemont”, wokół którego zachłyśnięcie się przez „kolosa na polski czyn zbrojny w I wojnie
kończyła się I wojna światowa. głej Polsce. miałaby powstać zjednoczona Pol- glinianych nogach” zjednoczoną światowej dał nam siłę niezbędną
Zmieniła ona obraz świata, Starym Program partii socjalistycznej z ska, a jeszcze inni – jak Piłsudski polską ziemią. Stąd należało w przyszłej walce o granice.
Kontynentem wstrząsnęły ruchy 1892 r. niepodległość kraju stawiał – sądzili raczej, iż sami Polacy mu- wspierać ją w pierwszym okresie
Dzień Niepodległości
rewolucyjne, demokracje pokona- ponad partykularnymi celami kla- szą wziąć sprawy w swoje ręce, by wojny tak długo, jak długo Rosja
ły monarchie, a niektóre narody – sowymi, z kolei program Ligi Na- uniezależnić się od sytuacyjnych mogła marzyć o zwycięstwie. Gdy 10 i 11 listopada 1918 r. w stolicy od-
w imię idei samostanowienia – od- rodowej z 1893 r. był oparty na protektorów. Stąd już w 1908 r. Pił- w 1915 r. ostatecznie Niemcy zaję- radzającej się Polski niewiele się
zyskały wolność. wszechstanowości i wszechpol- sudski założył Związek Walki li większość ziem przyszłego pań- działo; radość z zakończenia woj-
Bohdan Cywiński napisał swego skości, nawoływał zatem do wy- Czynnej, wokół którego powsta- stwa polskiego, elastyczność ny mieszała się ze scenami rozbra-
czasu o pokoleniu, które urodziło pracowania wspólnotowych celów wać zaczęły organizacje strzelec- Dmowskiego pozwoliła mu odna- jania Niemców. 10 listopada wrócił
się w epoce pozytywizmu war- ponaddzielnicowych i ponadwar- kie, legalne w swej formie organi- leźć się na Zachodzie. Tam w cią- do Warszawy Józef Piłsudski, któ-
szawskiego, a następnie budowa- stwowych, bliskich całemu naro- zacyjnej, de facto zakonspirowane gu kolejnych lat wojny zakończył rego witała garstka osób ze Zdzi-
ło Polskę odrodzoną: pokolenie dowi. Inteligencja polska konty- w swych celach. Dzięki tej ela- budowę Błękitnej Armii (ostatecz- sławem Lubomirskim na czele.
niepokornych. To określenie sta- nuująca najbardziej świadomie styczności Piłsudski zdołał wraz nie gotowej do walki w lipcu 1918 r. Następnego dnia Rada Regen-
nowi klucz do zrozumienia wyda- dziedzictwo I Rzeczypospolitej i ze swoimi ludźmi przejść przez i liczącej 50 tys. żołnierzy, co w wa- cyjna wprawdzie przekazała Pił-
rzeń, które poprzedziły odzyska- powstań niezależnie od swoich po- zmienne fale I wojny światowej, by runkach krajowych zmagań o gra- sudskiemu władzę, ale nie było
nie przez Polskę niepodległości. glądów w jednym się zgadzała: w końcu – w odpowiedniej chwili – nice mogło przeważyć szalę zwy- jeszcze cywilnej administracji, nie
Pokolenie niepokornych wypra- stanowić miała odpowiedzialną dać się zamknąć w Magdeburgu. Z cięstwa), a także włączył sprawę było granic państwowych ani real-
cowało bowiem podstawy progra- grupę przywódczą przed pokole- polską do kanonu celów wojny, tak nej władzy nad większością przy-
mowe najważniejszych – do dziś – niami przeszłymi, jak i przyszłymi. że nawet niechętna naszej niepod- szłego państwa polskiego. Istniał z
obozów ideowo-politycznych, od W przededniu wybuchu wojny Po- Polacy zdobyli niepodległość ległości dyplomacja brytyjska mu- kolei nadmiar ośrodków władzy,
socjalistycznego przez chrześci- lacy byli świadomym narodem, a siała zaakceptować 13. punkt Wil- które powstawały na ziemiach
jańsko-demokratyczny po naro- nie tylko elitarną grupą oderwaną własnymi siłami, sonowskiego projektu pokoju. trzech zaborców. W Paryżu z kolei
dowy i inne. Mimo braku własnej od społecznego zaplecza. przełamując marazm W rzeczywistości pokolenie nie- działał Komitet Narodowy Polski
państwowości polskie elity inte- dyplomatyczny pokornych, których przedstawi- z Dmowskim na czele. 11 listopada
Drogi do niepodległości
lektualne końca XIX w. włączyły cielami byli m.in. Józef Piłsudski, 1918 r. bój o Polskę się nie kończył,
się tym samym w budowanie no- Pokolenie niepokornych, szczegól- w kwestii polskiej, a nasz Roman Dmowski, nieco starszy a dopiero zaczynał. Miliony niepo-
woczesnego narodu, zdolnego do nie po doświadczeniach rewolucji czyn zbrojny w I wojnie od nich Ignacy Jan Paderewski, a kornych musiały jeszcze nie raz
samorządzenia. 1905 – 1907, skonstruowało naj- także młodsi: Wojciech Korfanty dowodzić swego przywiązania do
Warstwy ludowe – w tym przede ważniejsze projekty polityczne na światowej dał siłę niezbędną czy Wincenty Witos, zdobyło nie- Polski: na Śląsku, w Wielkopolsce,
wszystkim chłopi, a także robotni- czas spodziewanej już wojny euro- w przyszłej walce o granice podległość własnymi siłami, prze- na Kresach i pod Warszawą w
cy oraz drobnomieszczaństwo pejskiej. Z jednej strony obóz Pił- łamując marazm dyplomatyczny 1920 r.
1
2 Wtorek,
11.11.2008 WWW.DZIENNIK.PL WWW.DZIENNIK.PL
Wtorek,
11.11.2008
3
Józef Piłsudski (1867 – 1935) z Niemcami i Austro-Węgrami, które po upadku Rosji carskiej uznał
za głównych przeciwników niepodległości Polski, został uwięziony
Roman Dmowski (1864 – 1939) Narodowy Polski uznany przez państwa zachodnie Ententy
za oficjalną reprezentację narodu polskiego. Od początku 1919 r.
W młodości zesłany przez władze rosyjskie na Syberię, później jeden w Magdeburgu. Wrócił do kraju 10 listopada 1918 r. i z woli większości Przywódca ruchu narodowo-demokratycznego, pisarz polityczny. był głównym delegatem Polski na konferencji pokojowej w Paryżu,
z przywódców Polskiej Partii Socjalistycznej w zaborze rosyjskim. Był społeczeństwa polskiego objął władzę jako Naczelnik Państwa. Był W czasie pierwszej wojny światowej prowadził akcję podczas której zmagając się z wrogością Wielkiej Brytanii, walczył
inicjatorem przygotowania do walki zbrojnej o niepodległość Polski twórcą i Naczelnym Wodzem Wojska Polskiego, które wywalczyło dyplomatyczną na zachodzie Europy na rzecz niepodległości Polski. o odzyskanie ziem zaboru pruskiego oraz Śląska, Warmii i Mazur.
przeciw Rosji i współtwórcą ruchu strzeleckiego, z którego powstały i obroniło granice Rzeczypospolitej, pierwszym marszałkiem Polski, Dzięki jego zabiegom politycznym władze francuskie zgodziły się Wspólnie z Ignacym Paderewskim podpisał traktat wersalski,
Legiony Polskie. W czasie I wojny światowej komendant I Brygady zwycięzcą wojny z zagrażającą młodemu państwu bolszewicką Rosją, na utworzenie w czerwcu 1917 r. Armii Polskiej zwanej Błękitną. na mocy którego Polska uzyskała znaczną część swoich postulatów
Legionów. Po odmowie złożenia przysięgi na wierność sojuszowi której wojska rozbił w bitwach nad Wisłą i nad Niemnem. W sierpniu tego roku z inicjatywy Dmowskiego powstał Komitet na zachodzie, przede wszystkim Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie.
Epopeja Dyplomacja Romana Dmowskiego

Legionów dr Władysław Bułhak
IPN Warszawa
Z dzisiejszej perspektywy 28
czerwca 1919 r. w Wersalu miał
i Francji, które ze swej strony po-
winny przekonywać Rosję do roz-
wiązania problemów z Polakami (i
wpisania ich sprawy w program
polityczny antyniemieckiego soju-
Myśl o odtworzeniu państwa
polskiego nie zrodziłaby się
w głowach francuskich
rozszerzenia państwa polskiego na
wschód. „Państwo tego rodzaju –
konkludował – istniejące na
wschodniej granicy Niemiec i
sprzymierzone z mocarstwami za-
Rosji. I on miał tutaj swoje impe-
rialne racje. Dmowski, oddając się
swym znanym uprzedzeniom,
uważał, że główną przyczyną po-
dobnej polityki brytyjskiej były
Polskich miejsce akt dziejowej sprawiedli-

wości. Na mocy traktatu kończące-
go I wojnę światową Polska odzy-
skała większość swoich ziem utra-
conych w XVIII i XIX w. na rzecz
szu mocarstw).
Publicznie swoje poglądy Dmow-
ski przedstawił niebawem w książ-
ce „Niemcy, Rosja i kwestia polska”
opublikowanej w 1908 r. Istotną
polityków, gdyby nie
wieloletnia i konsekwentna
działalność na arenie
chodnimi, byłoby potężnym czynni-
kiem równowagi europejskiej i ta-
mą przeciw postępom podboju nie-
mieckiego we wschodniej Europie.
Krajem, który w swoim skompliko-
wpływy międzynarodowych krę-
gów żydowskich utożsamiane
przezeń m.in. z zakulisową działal-
nością Lewisa Namiera (Bernste-
ina-Niemirowskiego), referenta
Prus. Takie rozstrzygnięcie było treść jego wywodów dobrze zrozu- międzynarodowej Romana wanym położeniu najwięcej by zy- spraw polskich w brytyjskim Fore-
dr Marek Gałęzowski kim i w Besarabii. Wiosną 1915 r. efektem usilnych starań francu- miał warszawski cenzor Aleksiej Dmowskiego i jego obozu skał na istnieniu silnego państwa ign Office. Element polsko-żydow-
IPN Warszawa utworzono III Brygadę. Legiony skiej dyplomacji, która za swój Sidorow, który ostrzegał, że po- polskiego, byłaby Rosja, istnienie skiej wrogości był tutaj niewątpli-
podlegały wyższemu dowództwu strategiczny cel uznała odtworze- zornie „prorosyjska” polityka
politycznego. Polski zabezpieczałoby jej niezawi- wie obecny. Przy opisie tego sporu
Po wybuchu I wojny światowej z ini- austriackiemu, jednak obowiązy- nie państwa polskiego jako zna- Dmowskiego grozi niebezpieczną słość od Niemiec”. zapomina się jednak najczęściej o
cjatywy działaczy niepodległościo- wała w nich polska komenda i pol- czącego elementu europejskiej dla Rosji eskalacją kwestii polskiej. Warszawski cenzor Aleksiej tym, że Namier, pojętny uczeń ro-
wych, na czele z Józefem Piłsud- skie umundurowanie – ów siwy równowagi. Podobna myśl nie zro- Polacy zażądają najpierw zjedno- Traktat wolności syjskiego historyka z Oksfordu
skim, utworzono Legiony Polskie. strzelca strój. Jesienią 1915 r. dziłaby się jednak w głowach fran- czenia wszystkich zaborów (a więc Sidorow ostrzegał, że Program zarysowany powyżej prof. Pawła Winogradowa, widział
Celem tej formacji, początkowo re- wszystkie brygady legionowe zosta- cuskich polityków, gdyby nie wielo- wojny), potem pełnej niepodległo- pozornie „prorosyjska” Dmowski starał się konsekwentnie Polskę jako mały kraj w strefie
krutowanej z przedwojennych or- ły skoncentrowane na Wołyniu, letnia i konsekwentna, choć nie za- ści, a wreszcie spornych kresów polityka Dmowskiego grozi realizować najpierw jako prezes (od wpływów Rosji. Można powiedzieć,
ganizacji strzeleckich, działających gdzie przez wiele miesięcy uczest- wsze równie zręczna i skuteczna, wschodnich. Przewidywania te co sierpnia 1917 r.) Komitetu Narodowe- że był owego wpływu ochotniczym
jawnie w zaborze austriackim, by- niczyły w ciężkich walkach z Rosja- działalność Romana Dmowskiego do joty sprawdziły się w czasie woj- niebezpieczną dla Rosji go Polskiego, a potem jako polski de- agentem.
ła walka z Rosją o niepodległość nami, m.in. w największej bitwie Le- i jego obozu politycznego na arenie ny, która wybuchła już niebawem, eskalacją kwestii polskiej. legat na konferencji pokojowej w Pisząc o konferencji paryskiej, z ża-
Polski. Początek epopei legionowej gionów, stoczonej na początku lip- międzynarodowej. ostatecznie zmuszając europejskie Paryżu, przy wydatnej pomocy po- lem trzeba też stwierdzić za świet-
dała Pierwsza Kompania Kadrowa, ca 1916 r. pod Kostiuchnówką. Bitwa pod Konarami mocarstwa do otrzepania z kurzu Polacy zażądają najpierw lityków francuskich, przede wszyst- ną książką duńskiego historyka
która 6 sierpnia 1914 r. przekroczy- Niedługo później Legiony wycofano Koncepcja antyaustriacka „upiora europejskiej dyplomacji” i zjednoczenia wszystkich kim ministra spraw zagranicznych Kaya Lundgreena-Nielsena, że mi-
ła granicę zaboru rosyjskiego. do Baranowicz, a następnie do Kró- gionów, uznawanych za kadrę przy- wani w Szczypiornie i Beniamino- państwa centralne Chełmszczyzny, Sam Dmowski za datę rozpoczęcia rozpoczęcia niemrawej początko- zaborów (a więc wojny), Stephena Pichona i premiera Geor- tem jest wyobrażenie o dokonanym
Po kilku miesiącach Legiony skła- lestwa Polskiego. Wiązało się to z szłego wojska polskiego. wie, legioniści pochodzący z Galicji przechodząc pod Rarańczą na realizacji swej koncepcji politycznej wo licytacji w sprawie polskiej. ges’a Clemenceau. Pamięta się za- wówczas rzekomo przez Polaków
dały się z dowodzonej przez Piłsud- działaniami Piłsudskiego, który so- Ponieważ działania te nie powio- wcieleni do armii austriackiej i wy- Ukrainę i dołączając do powstałe- uznawał moment aneksji Bośni i potem pełnej niepodległości, zwyczaj dzień 29 stycznia 1919 r., kie- „chytrym podziale funkcji (...) prze-
Od teorii do praktyki
skiego I Brygady walczącej w Kró- jusz z Niemcami i Austro-Węgrami dły się, w lipcu 1917 r. większość żoł- słani na front włoski, a sam Piłsud- go tam Korpusu Polskiego. Hercegowiny przez Austro-Węgry a wreszcie spornych kresów dy to Dmowski, bez przygotowania, widującym, aby Dmowski uzyskał
lestwie Polskim i na Podhalu oraz II uważał za tymczasowy i w tym cza- nierzy i oficerów I i III Brygady od- ski uwięziony w Magdeburgu. Na- Przez Legiony przeszło blisko 25 w 1908 roku. Od tej chwili miała się Prawdziwy przełom nastąpił do- płynnie przechodząc (w razie po- ekspansję na Zachodzie, a Piłsudski
Brygady, długo dowodzonej przez sie zaczął wywierać nacisk na pod- mówiła złożenia przysięgi na do- tomiast II Brygadę, która złożyła tys. ludzi, z których wielu służyło datować: „celowa i zdecydowana piero w marcu 1917 r., kiedy w Ro-
wschodnich. Przewidywania trzeby) z francuskiego na angielski, na Wschodzie”. W rzeczywistości
oficera austriackiego, w której jed- jęcie przez nich konkretnych zobo- chowanie wierności sojuszowi z przysięgę, przekształcono w Polski później w Wojsku Polskim i brało akcja na rzecz Trójporozumienia sji wybuchła rewolucja. Dmowski te co do joty sprawdziły się przez prawie 5 godzin przedstawiał miały miejsce gorszące spory w pol-
nak największym autorytetem cie- wiązań wobec Polaków, przede tymi państwami. W wyniku tego Korpusu Posiłkowy. W lutym 1918 r. udział w wojnie o niepodległość i [tj. Anglii, Francji i Rosji] przeciw- zorientował się od razu, że jest to w czasie wojny. wielkim ówczesnego świata swój skim obozie, a dwutorowość działań
szył się Józef Haller. Uczestniczyła wszystkim powołania rządu pol- wydarzenia, nazwanego kryzysem jego żołnierze zaprotestowali zbroj- granice Rzeczypospolitej w latach stawiona agitacji proaustriackiej, zapowiedź wyeliminowania tego program, imponując nawet politycz- była bardzo szkodliwa dla sprawy.
ona w walkach na froncie karpac- skiego i podporządkowania mu Le- przysięgowym, zostali oni interno- nie wobec groźby oderwania przez 1918 – 1921. oparta na programie trójzaboro- „Umowy Dmowskiego z rządem
wym [tj. zjednoczenia trzech zabo- francuskim – pisał Lundgreen-Nie-
rów] i szukająca siłą rzeczy kom- lsen – były stale zwalczane i dezawu-
Z dziennika Wacława Lipińskiego Szlakiem I Brygady Legionów Polskich promisu z Rosją”. Podobna ocena owane przez Piłsudskiego i jego pa-
sytuacji międzynarodowej prowa- ryskich wysłanników oraz przez Pa-
my defilować. Orkiestra zaczęła wodzimy staropolskie Lulajże Je- nie wróci, iluż ostatnie rzuca tam cięta pasja. Tam Mazur-Sękara, dziła w prostej linii do wniosku o derewskiego”. Główną przyczyną
Wacław
grać Mazurka Dąbrowskiego, ru- zuniu, lulajże, lulaj, składając się z spojrzenie. podporucznik, nie strzela już, lecz konieczności zaangażowania się w tej sytuacji, którą i dzisiaj można
Lipiński
szamy mocnym krokiem. Nagle karabinów, na których błyszczące 4 VII 1916. [pozycja pod Ko- kolbą tłucze, butami kopie z obłęd- „organizację polskiej polityki za- traktować jako groźne memento,
(1896 – 1949),
przy pierwszych dźwiękach ma- zamki od czasu do czasu kapnie stiuchnówką]. Rozpoczęła się bi- nej, wściekłej pasji, że musi się co- granicznej”. była walka o władzę w odrodzonej
ppłk WP,
zurka w generalskim sztabie roz- sentymentalna łezka. twa, bitwa, o jakiej dotąd pojęcia fać, uciekać! Tam Hajec porucznik, Rok wcześniej Dmowski zaprosił Polsce i podstawowe różnice w wi-
legionista,
poczyna się krzyk [...], chwilowe 27 II 1915. Zniknęły już śniegi nie mieliśmy, bitwa najkrwawsza z szpicrutą na wołanie – zdajsia – na lunch grupę Brytyjczyków, w dzeniu priorytetów polskiej polityki,
historyk,
zamieszanie, po chwili [orkiestra] Karpat, równiny szerokie, kocha- krwawych. Bledną przy niej Łow- siecze po twarzach chłopów. Kol- tym zaprzyjaźnionego z nim nieofi- zwłaszcza na Wschodzie.
uczestnik obrony
zaczyna grać Strzelca. Batalion ne równiny, do których takżeśmy czówek, Konary, Tarłów, Kukle, bami po łbach, po ramionach, cjalnego agenta rządu brytyjskiego Wolelibyśmy chyba zapamiętać
Warszawy we
maszeruje i w defiladzie spogląda się stęsknili, roztaczają się naokół. blednie ofensywa jesienna na tęż strzałami, ogniem prosto w twarz. prof. Bernarda Paresa (wraz z jego relację znanego literata Adama
wrześniu 1939 r., konspiracji w czasie
na ów austryjacki sztab z tak Pociąg powoli przechodzi przez samą Kostiuchnówkę zeszłego ro- Aż odepchnęliśmy tłum. ulubionym uczniem Samuelem N. Grzymały-Siedleckiego, który tak
wojny i po jej zakończeniu; zginął w
straszną nienawiścią, jakby za most granicznej rzeki, tu już kraj ku [...]. Moskale już idą. Okopy 1 IV 1917. Ostrów Komorowo. Harperem, po latach „ojcem” ame- relacjonował moment podpisania
więzieniu we Wronkach,
chwilę miał go roznieść na „carski” – Królestwo! Na stacji w trzęsą się od ognia karabinowego. Przeczekaliśmy Rosję, przeczeka- rykańskiej sowietologii). Dzięki za- traktatu wersalskiego: „Z fotela
najprawdopodobniej zamordowany na
ostrzach bagnetów. Olkuszu nie ma już napisów mo- Moskali mamy o 20-30 kroków my i Niemców [...]. Naród się daw- pisom w ich wspólnym dzienniku prezydialnego zadźwięczał ku nam
polecenie władz komunistycznych
8 XII 1914. Hej ciężkie marsze skiewskich, tam gdzie sześć mie- przy drutach, w trawie, w okopach no już ocknął, krew nasza nie po- wiemy nawet, że w menu były głos Clemenceau: – La Pologne.
po górach, dolinach! Plecak cią- sięcy temu był napis tylko rosyj- wedet, jeden przy drugim. Zaczyna szła na darmo, nad Państwem rumsztyk i wino, potem zaś otwar- Podnieśli się ze swoich miejsc: Pa-
12 X 1914. Na Piotrkowskiej gnie ku ziemi, głowa chyli się w ski, obecnie już tylko polski. się piekło! [...] Rwie wszystko na Polskim nie można już przejść to butelkę whisky. Z naszego punk- derewski i Dmowski. Twarz Pade-
spotkałem pierwszych trzech dół od zdrętwiałego karku, uda z 16 maj 1915. Konary. Za chwi- mostek. Jedyna droga odwrotu, je- dziś do porządku dziennego. Z tu widzenia najciekawszy był oczy- rewskiego skupiona, wzruszona,
strzelców, doskonale prezentują- ostatnim wysiłkiem podnoszą cia- lę nadeszła kompania 1. i 3. Go- dyny cel. Wokół zielone, grząskie Rosją rachunek skończony, nie wiście wywód Dmowskiego rysują- jakby ucieleśniona modlitwą do
cych się w swych szaroniebie- ło wysoko, wysoko, ciągle w górę. rączkowo dopytujemy się o nowe bagno. Na mostku krzyk straszli- ulega wątpliwości, że wkrótce na cy dalekosiężne perspektywy świętości tego momentu. Za tą mo-
skich mundurach z maciejówka- Idziemy po szerokich wzgórzach, szczegóły z ich szturmu. Austria- wy. Tam w mig, piorunem powybi- froncie zachodnim wystawią ra- sprawy polskiej. Podkreślał on dlitwą idzie Dmowski. Idzie kro-
mi. Pognałem do naszego lokalu, stopniowo się wspinając, to z na- cy darli się jak opętani „Vivat Le- jano kolbami, porozdzierano ba- chunek i Niemcom. Austria już le- m.in. niebagatelny polityczny po- kiem pewnym, twardym, lekko ko-
gdzie zastałem wszystkich prawie gła w dół lecąc chybcikiem! Już gjonäry”, patrząc na ich atak. gnetami sołdatów, co już zaszedł- ży i nie pomoże jej nic, a niemiasz- tencjał kryjący się za ideą zjedno- Narodowy Komitet Polski, w środku siedzi Roman Dmowski łysze na boki swoją muskularną
chłopców, samorzutnie zebra- Tatry czernią się przed nami zbo- 19 VIII 1915. Jesteśmy już na szy z boku zastąpili drogę. Lecz ki same nie dadzą rady. I trzasną, czenia Polaków żyjących pod zabo- staturę, w rysach twarzy powaga i
nych, czekających na rozkazy. czami skał, sypkiemi piargami. ziemi kresowej. Szmat kraju cofać się dalej nie można. Zatrzy- jak trzasnęła Rosja, a wówczas rami niemieckim, austriackim i w kraju z europejskiej rozgrywki. W ko kompensatę otrzymałyby nie- nym przeciwnikom – jak pisał jego tylko w leciutkim na kątach ust
Wieczorem byliśmy już wszyscy 24 XII 1914. Łowczówek. Przez przemierzyliśmy nogami własny- mać trza tłum, co wali na nas. Ty- przyjdzie dzień, w którym my za- etnicznie polskiej części zaboru ro- błyskawicznym tempie opracował miecką część Austrii) francuskiej biograf Krzysztof Kawalec – „znajo- uśmieszku, tylko w oczach – co za
zameldowani w wojsku polskim. caluteńki dzień uwaga napięta. mi od śnieżnych szczytów Tatr raliera od mostku! Podniesione w bierzemy głos [...]. A wówczas jak syjskiego. Dla wszystkich uczestni- wówczas i przekazał przedstawicie- Alzacji i Lotaryngii, duńskiego Szle- mością przedmiotu, bogactwem ar- radość!!! Cała wigorna szumność
28 X 1914. Nikt nie odprowa- Moskale leżą pod nami o jakie 30 po cichą chełmską ziemię, po pol- górę rewolwery. Kontratak! Na w pieśni naszej strzeleckiej po ty- ków spotkania było rzeczą oczywi- lom mocarstw Ententy obszerne zwiku, a także ziem polskich – Gór- gumentacji i żelazną logiką”. polskiej duszy biła mu ze wzroku.
dzał, nikt nam do bram miasta nie do 40 kroków. Co chwila zrywa się skie, senne równiny Podlasia. przedzie linia oficerów. Ślepe na lekroć nuconej w okopach, w si- stą, że podobny scenariusz może opracowanie zawierające ostatecz- nego Śląska, Poznańskiego, Prus Owej logice przeciwstawiała się Jak dwa światła, odmienne w sobie
towarzyszył, prócz kilkunastu stamtąd gwałtowny trzask ognia, Znad rzeki podnoszą się leniwe wszystko z odwagi. Z rozkrzyżowa- wych mgłach wieczornych, wśród się ziścić jedynie w wypadku wojny program polityczny kierowane- Zachodnich (czyli Pomorza Gdań- Wielka Brytania, której premier (...) niosły się te dwie głowy przez
skautek i najbliższych rodzin. na który my natychmiast odpo- opary; Królestwo niskie, zalane nemi rękoma, wołaniem ostatnim mogił, krzyży i unoszącej się cią- ny między mocarstwami rozbioro- go przezeń obozu. Ów program skiego) i Wschodnich (bez Królew- David Lloyd-George wziął na siebie salę zwierciadlaną Wersalu, by Pol-
9 XI 1914. Podczas wymarszu wiadamy grzechotem manliche- fioletowymi mgłami, ciemnieje i prowadząc do kontrataku – pada gle śmierci – jak w pieśni naszej wymi. Dla biesiadników jasne było przewidywał: po pierwsze całko- ca). Po trzecie Dmowski domagał obronę jego zdaniem istotniejszych skę po raz pierwszy od niepamięt-
z Chechła natknęliśmy się na jakiś rów. Obchodzimy dziś pierwsze coraz bardziej ginie w zapadają- Sław, kulą ugodzony w serce. Wal- ziści się sen: z trudu naszego i też, że zdaniem Dmowskiego miej- wity rozbiór Austro-Węgier. Po dru- się wykraczającego poważnie poza dla długoterminowej stabilizacji nych czasów podpisać w historii
austryjacki sztab generalski. Ma- święto Bożego Narodzenia [...], za- cym mroku. Iluż na tamten brzeg ka na śmierć i życie. Chamska, za- znoju Polska powstanie, by żyć. sce Polaków jest po stronie Anglii gie odłączenie od Niemiec (które ja- granice Królestwa Kongresowego kontynentu interesów Niemiec i politycznej świata”.
1 1
4 Wtorek,
Wtorek,
11.11.2008
5
Ignacy Paderewski (1860 – 1941) z 1917 i 1918 r., w których uznawał on konieczność przywrócenia
Polsce niepodległości. Przybycie Paderewskiego do Poznania
Wincenty Witos (1874 – 1945) współpracy stronnictw galicyjskich w działaniach na rzecz
niepodległości Polski. Po utworzeniu komisji porozumiewawczej
Światowej sławy pianista. Wykorzystując swoją popularność, w końcu grudnia 1918 r. stało się impulsem do wybuchu Polityk Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast”, poseł skupiającej stronnictwa niepodległościowe zgodził się
stał się przed I wojną światową i w jej trakcie orędownikiem powstania wielkopolskiego. W styczniu 1919 r. objął stanowisko do parlamentu austriackiego. Uznawany za najwybitniejszego na uczestnictwo w niej „Piasta”. W końcu października 1918 r.
sprawy polskiej na Zachodzie. W czasie pobytu w USA premiera rządu RP i ministra spraw zagranicznych, działacza w dziejach ruchu ludowego. W niepodległej Polsce stanął na czele Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie,
osobiście starał się skłonić prezydenta Woodrowa wspólnie z Romanem Dmowskim reprezentował Polskę trzykrotnie zajmował stanowisko premiera, m.in. w czasie najazdu nieuznającej zwierzchnictwa Austro-Węgier. W ciągu kilku
Wilsona do wystąpienia na rzecz praw Polaków do niepodległego na konferencji paryskiej i podpisał bolszewickiego. Położył wielkie zasługi dla uświadomienia następnych dni przejęła ona władzę na ziemiach zaboru
państwa. Niewątpliwie wpłynął na deklaracje Wilsona traktat wersalski. politycznego chłopów polskich w Galicji, był zwolennikiem austriackiego.
stworzenia niepodległego pań-

Kalendarium
1914, sierpień. Wybuch I woj-
ny światowej. Na ziemiach pol-
skich walkę prowadzą między
sobą zaborcy – Niemcy i Au-
Orlęta Lwowskie stwa polskiego.
15/16 lutego. Zbrojny pro-
test II Brygady przeciw pokojo-
wi brzeskiemu między pań-
stwami centralnymi a Ukrainą
stro-Węgry przeciw Rosji. Obie dr Marek Gałęzowski wspominał wiele lat później gen. – przejście na rosyjską stronę
strony publikują odezwy IPN Warszawa Abraham, Petrykiewicz w walce frontu pod Rarańczą i dołącze-
do Polaków wzywające był nieustępliwy. Został ciężko ran- nie do II Korpusu Polskiego
do współdziałania i zawierają- Pierwsza wojna światowa zbliżała ny w boju na Persenkówce. Zmarł na Wschodzie.
ce ogólnikowe obietnice bez zo- się do końca, a wraz z nią trwająca z ran 15 stycznia 1919 r.
od 1795 r. niewola narodu polskiego. Poległych rówieśników Petrykie- 3 czerwca. Deklaracja wer-
bowiązań prawnych. salska premierów Francji,
Jednak budowa niepodległej Polski wicza i Bitschana było jednak
1914, sierpień. Powstanie nie była procesem łatwym, krótko- znacznie więcej. W rejonie Szkoły Wielkiej Brytanii i Włoch
Legionów Polskich walczą- trwałym i bezkrwawym. Pierwsze Sienkiewicza 5 listopada zginął stwierdzająca, że powstanie
cych z Rosją. strzały w zmaganiach o granice piętnastoletni Wilhelm Haluza, o niepodległego państwa pol-
Rzeczypospolitej padły jeszcze którego odwadze dowódca odcinka skiego jest warunkiem trwałe-
1915, sierpień. Rosjanie wy-
przed 11 listopada 1918 r. W nocy z mjr Zdzisław Tatar-Trześniowski go pokoju w Europie.
cofują się z Królestwa Polskie-
go. 31 października na 1 listopada 1918 wyrażał się z najwyższym uzna- 23 października. Rada Regen-
r. oddziały ukraińskie rekrutujące Jerzy Bitschan Antoni Petrykiewicz niem. Tego samego dnia poległ cyjna powołuje rząd Józefa
1916, 5 listopada. Deklaracja się z żołnierzy rozpadającej się ar- przy ul. Bema rówieśnik Wilhelma Świeżyńskiego, który bez zgo-
monarchów Niemiec i Austro- mii austro-węgierskiej, ochotników – Józef Walawski. Dwa tygodnie dy niemieckich okupantów za-
-Węgier – Akt 5 Listopada zapo- i Strzelców Siczowych opanowały później w nieznanych okoliczno- rządza pobór do Polskiej Siły
wiadający utworzenie pań- Żołnierze Błękitnej Armii w czasie defilady pod Łukiem Triumfalnym w Paryżu Lwów i całą Małopolskę Wschod- ściach zginął brat bliźniak Józefa Zbrojnej i zwraca się do Komite-
stwa polskiego, jednak bez nią. Ukraińcom przeciwstawiły się Walawskiego – Piotr. Dwunasto- tu Narodowego Polskiego o re-
określenia granic. Pierwsza początkowo bardzo skromne siły letni Jan Dufrat padł 9 listopada na prezentowanie go wobec
Błękitna Armia
wypowiedź polityczna, prze- polskie. Linia walk przebiegała nie- Odcinku I. Czternastoletni Tadeusz państw ententy.
kreślająca dotychczasową soli- regularnie przez ulice miasta. Za- Wiesner walczył na Kulparkowie.
darność zaborców w uznawa- 27 października. Utworzenie
ciekłe boje prowadzono m.in. o Aresztowany w domu rodziców po
niu sprawy polskiej za we- w Krakowie Polskiej Komisji
Szkołę Sienkiewicza, Dom Techni- przejściowej utracie tej dzielnicy
wnętrzną tych państw. Likwidacyjnej, która przejęła
ków, Dworzec Główny, Cytadelę, przez Polaków, został rozstrzelany
władzę w zachodniej części
1917, 22 stycznia. Orędzie dr Paweł Kosiński wą Misję Francusko-Polską prze- czyła ona prawie 70 tys. żołnierzy Szkołę Kadecką, Pocztę Główną na przez żołnierzy ukraińskich na
zaboru austriackiego; w części
prezydenta USA Woodrowa IPN Warszawa kształcono w organ zaopatrzenia, a Błękitna Armia, której zorganizowanych w dwa korpusy Kulparkowie. dworcu Podzamcze. W natarciu
wschodniej rozpoczęła się
Wilsona, w którym stwierdzał, także przydzielono jej funkcję łącz- (trzy- i dwudywizyjny) obejmujące Walki toczyły się ze zmiennym na Szkołę Kadecką poległ czterna-
że mężowie stanu są zgodni, iż Powołanie Królestwa Polskiego ak- nika z rządem francuskim. Naczel- popularna nazwa pochodziła różne rodzaje broni: piechotę, kawa- powodzeniem. Przy koszarach Wu- Wilhelm Haluza Józef Walawski stoletni Tadeusz Jabłoński. Naj-
wojna polsko-ukraińska.
powinna powstać zjednoczo- tem cesarzy Niemiec i Austro-Węgier ne dowództwo nad armią polską we od koloru francuskich lerię, artylerię, wojska techniczne, leckich obrońcy Lwowa 4 listopada młodsi pozostali w służbie wojsko- Pierwsze dni listopada. Li-
na, niezależna Polska. z 5 listopada 1916 r. oraz zmiany poli- Francji objął 4 października 1918 r. pancerne i lotnictwo. stoczyli zwycięski bój ze Strzelcami wej również po oswobodzeniu Lwo- kwidacja okupacji austriackiej
tyczne w Rosji po rewolucji lutowej generał Józef Haller – wcześniej do-
mundurów, w miarę upływu Siczowymi, natomiast podjęty w 5 wa. W Dawidowie zginął 29 w Królestwie Polskim.
Marzec. Rewolucja w Rosji. czasu stała się najliczniejszą Na różnych frontach
1917 r. sprawiły, że również zachodnie wódca drugiej brygady Legionów. dni później atak na gmach Sejmu grudnia 1918 r. piętnastoletni sani- 7 listopada. Powstanie w Lu-
Deklaracja nowych władz ro-
syjskich o utworzeniu niepod-
państwa ententy poczuły się upraw- polską formacją wojskową W miarę formowania i intensywne- Krajowego, przeprowadzony ulicą tariusz Franciszek Walery Mano- blinie Tymczasowego Rządu Lu-
nione do wsparcia polskich dążeń Najliczniejsza armia go szkolenia poszczególne oddzia- Mickiewicza i przez Ogród Jezuic- warda de Jana. To tylko nieliczne
ległego państwa polskiego
niepodległościowych. Prezydent Re- emigracyjna na emigracji w okresie ły armii polskiej we Francji wysy- ki, zakończył się niepowodzeniem i przykłady heroizmu tych najmłod-
dowego Republiki Polskiej
z ziem zamieszkiwanych przez pod przewodnictwem Ignacego
większość polską, jednak
publiki Francuskiej Raymond Poin- Błękitna Armia, której popularna pierwszej wojny światowej łano na różne odcinki frontu w Wo- przyniósł stronie polskiej znaczne szych obrońców miasta, także dzię- Daszyńskiego.
caré powołał 4 czerwca 1917 r. regu- nazwa pochodziła od koloru francu- gezach i Szampanii. W lipcu 1918 r. straty. Stopniowo oddziały polskie ki ich poświęceniu noszącego dum-
związanego przymusowym 10 listopada. Powrót Józefa
larną ochotniczą armię polską. Mia- skich mundurów, w miarę upływu do walki w okolicach Reims, a na- uzyskały jednak przewagę, a 20 li- ne miano Semper Fidelis.
sojuszem z Rosją. Piłsudskiego z Magdeburga.
ła ona walczyć po stronie wojsk czasu stała się najliczniejszą polską trzech pułków strzelców pieszych stępnie pod Saint-Hilaire-le-Grand stopada do miasta dotarła odsiecz
4 czerwca. Decyzja o utworze- ententy pod własnymi sztandarami, formacją wojskową na emigracji w oraz kadry innych rodzajów broni skierowano m.in. 1. pułk strzelców. prowadzona przez płk. Michała To- Śmierć nie była daremna Początek rozbrajania Niemców
niu armii polskiej we Francji. ale pod dowództwem francuskim. okresie pierwszej wojny światowej. (kawalerii w Allencon, artylerii w Le Na tym ostatnim odcinku 25 lipca karzewskiego-Karaszewicza. Już Orlęta poległe w czasie obrony w Warszawie i na prowincji.
Czerwiec – lipiec. Początek Jej podstawą był 1. batalion strzel- Mans, wojsk technicznych w An- Polacy zdobyli sobie szczególne następnego dnia wojsko ukraińskie Lwowa pochowano na zbudowa- 11 listopada. Zawieszenie
Pod kontrolą Polaków ców, stacjonujący w obozie Sillé le gers). W Camp du Ruchard zorgani- uznanie świetnie wykonanym na- zostało wyparte na przedmieścia Tadeusz Jabłoński Franciszek Manowarda de Jana nym w niepodległej Polsce Cmen-
formowania na terenie Rosji broni między Niemcami a en-
jednostek złożonych z Pola- Rząd Francji dopiero w trzy miesią- Guillaume. Trafili do niego ochotni- zowano czteromiesięczny kurs dla tarciem na pozycję niemiecką Bo- Lwowa, który jednak nadal pozosta- tarzu Obrońców Lwowa. Najmłod- tentą. Zakończenie I wojny
ków służących dotąd w armii ce po utworzeniu armii polskiej cy z Francji, w tym Polacy dotych- dowódców plutonów, który po każ- is de Raquete, gdzie wzięto do nie- wał oblężony. Wojna została roz- mam dość sił, a wojska braknie szym spośród spoczywających w światowej.
rosyjskiej. udzielił zgody na powołanie Komite- czas służący w wojsku francuskim, dym turnusie dostarczał około 40 woli 120 jeńców. Niedługo potem 1. strzygnięta zwycięsko przez Pol- Kochany Tatusiu, idę dzisiaj ciągle dla oswobodzenia Lwowa. Z tym panteonie był 6-letni Oswald
tu Narodowego Polskiego, któremu Holandii, Anglii, bajończycy z od- kandydatów na oficerów. W lecie pułk połączono z pozostającymi skę dopiero w lipcu 1919 r., w czasie nauk zrobiłem już tyle, ile trzeba Anissimo. Został on zamordowany Objęcie władzy nad Polską Siłą
Sierpień. Powstanie Komite- 23 lutego 1918 r. oddano polityczną działu polskiego utworzonego jesz- 1918 r. dowództwo nad ochotnikami dotychczas w strefie przyfrontowej zwycięskiej ofensywy, w której m.in. zameldować się do wojska, było. Jerzy”. Dołączył do kompanii 18 listopada wraz ojcem Micha- Zbrojną przez Józefa Piłsud-
tu Narodowego Polskiego skiego.
z siedzibą w Paryżu, prowa-
kontrolę nad WP. Jednak faktyczne cze w 1914 r., żołnierze polscy wcie- pozostającymi w licznych obozach 2. i 3. pułkiem strzelców i utworzo- uczestniczyły pułki wielkopolskie i bo ciągle braknie żołnierzy obrońców Kulparkowa. Początko- łem, legionistą, zgodnie z zapowie-
zwierzchnictwo polityczne KNP ob- leni do rosyjskich korpusów ekspe- tzw. strefy wewnętrznej objął spe- no 1. Dywizję Strzelców, której w przybyła z Francji Błękitna Armia wo nie chciano go przyjąć z powo- dzią dowódcy sił ukraińskich Dy- 14 listopada. Przekazanie
dzącego akcję dyplomatyczną jął dopiero na mocy układu z rzą- dycyjnych walczących we Francji i cjalny inspektor wyszkolenia. Zorga- październiku powierzono samo- gen. Józefa Hallera. dla oswobodzenia Lwowa. du zbyt młodego wieku, w końcu je- mitra Witowskiego, że mężczyźni władzy przez Radę Regencyj-
na Zachodzie na rzecz niepod- dem francuskim z 28 września Grecji. Pod koniec 1917 r. władze nizowano wówczas 28 kompanii dzielny odcinek Rambervillers-Ra-
Tato, idę na wojnę
Z nauk zrobiłem już tyle, go dowódca uległ namowom. Kom- zamieszkali w domach, z których ną Piłsudskiemu jako Naczel-
ległości Polski. 1918 r. Od tej pory Polacy uzyskali francuskie zezwoliły na przyjmowa- szkolnych, a także szkołę podoficer- on-L’Étape. pania kulparkowska zaatakowała padną strzały, będą rozstrzeliwani. nikowi Państwa.
ile trzeba było. Jerzy (14 lat,
Lipiec – sierpień. Odmowa prawo mianowania naczelnego do- nie jeńców Polaków z armii mo- ską w Quintin, kilka szkół specjali- Od kwietnia do czerwca 1919 r. ar- Fundament obrony Lwowa stano- 21 listopada oddziały ukraińskie na Poświęcenie i determinacja naj-
zginął 21 listopada 1918 r.) 16 listopada. Telegram Józefa
złożenia przysięgi sojuszowi wódcy, który jednocześnie był prze- carstw centralnych (ok. 38 tys. ludzi). stów (m.in. łączności, karabinów ma- mię Hallera wraz z całym nowocze- wiła młodzież, nazwana Orlętami. Pohulance i Snopkowie. Zajęto młodszych obrońców Lwowa nie
Piłsudskiego do wszystkich
z Niemcami i Austro-Węgrami wodniczącym nowo powołanego Na wiosnę 1918 r. w Błękitnej Armii szynowych, miotaczy min). snym wyposażeniem – samolotami Rekrutowały się one z 1421 chłop- Snopków, jednak atak na koszary były daremne. Niepokonani utrzy-
państw uczestniczących
przez większość żołnierzy Le- Wydziału Wojskowego KNP. W jego pojawili się ochotnicy ze Stanów Uzbrojenie i utrzymanie zapewnił i czołgami – przetransportowano ców i dziewcząt, którzy nie ukoń- naprzeciw Cmentarza Łyczakow- mali miasto do chwili nadejścia od-
w wojnie i neutralnych zawia-
gionów Polskich. Piłsudski kompetencjach znalazło się m.in.: Zjednoczonych Ameryki (ok. 27 tys.) armii polskiej rząd Francji. W Błękit- koleją do Polski. Bezpośrednio po czyli 18. roku życia. Reprezentowa- działaczki niepodległościowej, za- skiego załamał się w silnym ogniu sieczy Wojska Polskiego. W II Rze-
damiający o powstaniu niepod-
uwięziony w Magdeburgu. zatwierdzanie budżetu, wyznacza- i Kanady (ponad 250 ludzi) oraz Bra- nej Armii obowiązywały francuskie przywiezieniu do kraju Błękitna li wszystkie lwowskie warstwy spo- przyjaźnionej z Józefem Piłsud- nieprzyjaciela. W czasie natarcia czypospolitej tradycja Orląt Lwow-
ległego państwa polskiego.
nie dowódców pułków i wyższych, zylii (ok. 300 ludzi), a nawet kilku- regulaminy. Na wszystkich szcze- Armia wzięła udział w walkach łeczne. Stanowili oni czwartą część skim, uczestniczki obrony Lwowa poległ Jerzy Bitschan oraz kilku in- skich weszła na trwałe do
15 września. Powołanie nadawanie odznaczeń, sądownic- dziesięcioosobowy oddział zorgani- blach dowodzenia (od dywizji piecho- przeciwko Ukraińcom na terenie obrońców i mniej więcej czwartą i organizatorki Ochotniczej Legii nych niewiele starszych chłopców, świadomości narodowej, stając się 18 listopada. Powstanie
przez okupantów niemieckich two, wydawanie opinii podczas zowany w Chinach. Armia Hallera 28 ty w dół) stosowano dublowanie Galicji Wschodniej i na Wołyniu, część spośród przeszło tysiąca pię- Kobiet. Uczył się w gimnazjum im. głównie uczniów gimnazjalnych. jednym z elementów kształcenia pierwszego rządu polskiego
i austriackich w Warszawie przyjmowania do wojska, wypłata września 1918 r. mocą układu uzna- funkcji przez oficerów polskich i fran- gdzie ostatecznie przechyliła szalę ciuset poległych po polskiej stronie. Henryka Jordana, należał do har- Pośmiertnie Bitschana odznaczono patriotycznego młodzieży szkolnej pod przewodnictwem polityka
Rady Regencyjnej jako tym- zasiłków dla rodzin wojskowych, kie- na jako „jedyna samodzielna, sojusz- cuskich. Wiosną 1918 r. stan liczebny zwycięstwa na stronę Polaków. Póź- Symbolem Orląt stali się czterna- cerstwa. Uciekł z domu, by dołą- Krzyżem Niepodległości, Krzyżem i wychowania jej w duchu spadko- PPS Jędrzeja Moraczewskiego.
czasowej polskiej władzy pań- rowanie propagandą. Naczelny do- nicza i współwalcząca armia pol- armii polskiej we Francji wynosił niej w obawie przed odrzuceniem stoletni Jurek Bitschan i trzynasto- czyć do walczących. W pozostawio- Walecznych i Krzyżem Obrońców bierców tradycji walk o niepodle-
stwowej. 22 listopada. Dekret Józefa
wódca otrzymał prawo posiadania ska” objęła wszystkie opowiadające ponad 200 oficerów i ponad 10 tys. przez rząd Rzeszy postanowień letni Antoś Petrykiewicz, najmłod- nym liście, datowanym na 20 listo- Lwowa. głość. Do ich dziedzictwa ideowego Piłsudskiego o ustanowieniu
1918, 8 stycznia. Orędzie własnego polskiego sztabu (z francu- się po stronie koalicji formacje woj- żołnierzy, w lecie ok. 20 tys. żołnierzy. traktatu pokojowego część jedno- szy kawaler Krzyża Orderu Virtu- pada 1918 r., pisał do swojego Urodzony w 1905 r. Antoni Petry- nawiązała również organizacja two- najwyższej władzy reprezen-
prezydenta USA Wilsona wy- skim oficerem jako jego szefem) oraz skowe utworzone poza krajem, a Okres największego rozwoju armii stek skierowano na zachód, aby ti Militari. ojczyma: „Kochany Tatusiu, idę kiewicz w chwili rozpoczęcia walk rzona od 1933 r. przy Związku tacyjnej Republiki Polskiej
mieniające 14 warunków przy- prawo wszelkich mianowań i awan- więc również w Rosji. Hallera rozpoczął się po podpisaniu stały w pogotowiu przeciwko Niem- Jurek Bitschan urodził się 29 li- dzisiaj zameldować się do wojska. o Lwów był uczniem drugiej klasy Strzeleckim wśród młodzieży z tej (tzw. mała konstytucja).
szłego pokoju: w punkcie 13. sów do stopnia pułkownika włącznie Znaczny napływ ochotników od zawieszenia broni w Compiégne i com. Ostatecznie 1 września 1919 r. stopada 1904 r. w Piaskach pod Chcę okazać, że znajdę na tyle siły, gimnazjum. Walczył w oddziale Ro- grupy wiekowej, która na wzór
stwierdzano konieczność (nominacje na dowódców pułków początku 1918 r. umożliwił sformowa- udostępnieniu do rekrutacji obozów jednostki armii włączono do Woj- Sosnowcem. Był synem Aleksan- by móc służyć i wytrzymać. Obo- mana Abrahama, późniejszego ge- obrońców Lwowa otrzymała na- oprac. dr Marek Gałęzowski
musiał zatwierdzać KNP). Wojsko- nie większych jednostek piechoty – jenieckich we Włoszech. W 1919 r. li- ska Polskiego. dry Zagórskiej, znanej lwowskiej wiązkiem też moim jest iść, gdy nerała WP, na Górze Stracenia. Jak zwę Orlęta. IPN Warszawa
1 1
6 Wtorek,
Wtorek,
11.11.2008
7
Ignacy Daszyński (1866 – 1936) Daszyńskiego posłowie polscy zgłosili w czasie obrad parlamentu
w Wiedniu wniosek, w którym domagali się przywrócenia
Wojciech Korfanty (1873 – 1939) Śląsku. Kierował wszystkimi przygotowaniami politycznymi
do plebiscytu, który miał zdecydować o przynależności Śląska do Polski
Przywódca Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej, poseł niezawisłego państwa polskiego złożonego z ziem trzech zaborów, Przywódca polskiej chrześcijańskiej demokracji na Śląsku, poseł lub Niemiec. Po niekorzystnym dla Polski podziale terytorium
do parlamentu austriackiego, w niepodległej Polsce wicepremier Pomorza i Śląska. W końcu października wszedł do parlamentu niemieckiego (Reichstagu), w niepodległej Polsce poseł plebiscytowego, nieuwzględniającym wyników głosowania, wydał
w czasie najazdu bolszewickiego, marszałek Sejmu RP. w skład Polskiej Komisji Likwidacyjnej, a 7 listopada 1918 r. i senator RP. 25 października 1918 r. wystąpił w Reichstagu rozkaz rozpoczęcia powstania, na czele którego stanął jako dyktator.
Opowiadał się za niepodległościowym charakterem działalności stanął na czele rządu w wyzwolonym od okupacji austriackiej z żądaniem przyłączenia do powstającego państwa polskiego Czyn zbrojny Górnoślązaków wpłynął na korzystniejszą dla Polski
socjalistów. Po wybuchu pierwszej wojny poparł utworzenie Lublinie, który podporządkował się następnie Józefowi wszystkich ziem zaboru pruskiego. W styczniu 1920 r. został decyzję państw zachodnich w sprawie podziału terytorium Śląska.
Legionów Polskich. 2 października 1918 r. z inicjatywy Piłsudskiemu. mianowany przez rząd RP komisarzem plebiscytowym na Górnym oprac. Marek Gałęzowski, IPN Warszawa
dr Marek Gałęzowski Edmund Szalit (1884 – 1915).

IPN Warszawa
W Legionach Polskich od sierpnia

1914 r. do sierpnia 1917 r. służyło co
najmniej 600 Polaków pochodze-
Urodził się w Tarnopolu. Studio-
wał prawo na uniwersytecie we
Lwowie, dyplom ukończenia stu-
diów otrzymał w 1910 r. na UJ. Pro-
wadził praktykę adwokacką w
Likwidacja okupacji zaborców
nia żydowskiego. Polaków, ponie- Krakowie. Występował publicznie dr Daniel Koreś Niemal równocześnie rozpoczęła uczniów miejscowego gimnazjum. POW i 26 cywilów, wiele osób zosta-
waż w swoich dokumentach w ru- w słynnym procesie swojego szwa- Wrocław się akcja rozbrajania oddziałów au- Na przełomie października Niemcy rzucali granaty w kierunku ło rannych. Grabieży, napadów i
bryce „narodowość” deklarowali gra Stanisława Brzozowskiego stro-węgierskich na terenie Lu- bezbronnych mieszkańców miasta, mordów dokonywano w promieniu
polską, natomiast w rubryce „wy- oskarżanego o współpracę z car- Rozbrajanie Austriaków belszczyzny. W Lublinie lokalnym i listopada 1918 r. miało którzy zgromadzili się na rynku. Zgi- kilkudziesięciu kilometrów od Bia-
znanie” – w przeważającej więk- Oskar Andrzej Józef ską ochraną, zdecydowanie opo- Akcja rozbrajania lokalnych garni- POW dowodził mjr Stanisław Bur- miejsce ogólnonarodowe nęło sześć osób, sporo było rannych. łej i Międzyrzeca przez następnych
szość podawali mojżeszowe, w Berenson Blauer wiadając się po jego stronie. Od zonów okupacyjnych najwcześniej hardt-Bukacki, który napotkał na wystąpienie zbrojne Natomiast w Ostrołęce, Sokołowie kilka dni.
bardzo nielicznych wypadkach – stycznia 1915 r. był żołnierzem, a rozpoczęła się w Galicji Zachodniej. opór żołnierzy narodowości ukraiń- Podlaskim, Siedlcach i wielu innych
katolickie. Wywodzili się z róż- następnie podporucznikiem 2. pp. W koszarach krakowskich powsta- skiej zamierzających odjechać w – powstanie – przeciwko miejscowościach lokalne rady żoł- Zwycięski zryw narodu
nych warstw społecznych, w II Brygady. Odznaczył się wielo- ła wojskowa organizacja konspira- pełnym uzbrojeniu. Operacja zaję- zaborcom, którzy przez 123 nierskie oddawały broń i wyposaże- Należy podkreślić, że ogólny bilans
mniejszej części z rodzin zasymi- krotnie odwagą, „nie uchylając się cyjna kierowana przez porucznika cia miasta rozpoczęta 31 paździer- nie bez oporu. akcji rozbrajania okupantów na zie-
lowanych, w znaczniejszej – z nie- od trudów i nadludzkich niemal austriackiego 57. pp. Antoniego Sta- nika zakończyła się dopiero 3 listo- lata okupowali ziemie polskie. Do największego dramatu doszło miach polskich na przełomie paź-
zamożnych rodzin polskich Ży- wysiłków żołnierskiego życia i zy- warza. Dał on sygnał do akcji zbroj- pada. W Chełmie akcją zbrojną kie- Co najważniejsze, był to jeden w Międzyrzecu Podlaskim, leżą- dziernika i listopada 1918 r. był po-
dów. Wielu służyło w I Brygadzie. skując pełne uznanie pułku i kole- nej, która zapoczątkowała rozbraja- rował mjr Gustaw Orlicz-Dreszer, z nielicznych w naszych cym na terenie obszaru tyłowego zytywny. W całej niemieckiej stre-
Wśród nich tak wybitni ludzie jak gów dla swego męstwa i poświęce- nie Austriaków w Krakowie 31 paź- który oceniając siły peowiaków i mi- niemieckiej Armii Wschodniej – fie okupacyjnej śmierć poniosło ok.
Leopold Gottlieb, artysta malarz, Samuel Bronisław Edmund nia”. Ciężko ranny w nogę 7 listo- dziernika 1918 r. Bez jednego licjantów na zbyt skromne do opa- dziejach zryw w pełni tzw. Etapów Bugu. Miasto wyzwo- 100 osób. Była to stosunkowo nie-
wybitny dokumentalista życia co- Reich Strahlberg Szalit pada 1915 r. w czasie natarcia pod wystrzału zajęto koszary artyleryj- nowania miasta, nie omieszkał po- zwycięski liła 13 listopada 1918 r. kompania wielka ofiara za zupełne wyzwole-
dziennego legionistów, autor prze- Bielgowem, utonął w bagnie. Po- skie przy ul. Kalwaryjskiej, a następ- zyskać jako chwilowego sojusznika POW Ignacego Zowczaka. Komen- nie ziem centralnej Polski. Strona
szło tysiąca rysunków poświęco- śmiertnie odznaczony Krzyżem nie cały kompleks koszarowy na żołnierzy narodowości czeskiej. dant Międzyrzeca odmówił kapitu- polska starała się działać powścią-
nych tej tematyce. Na uwagę za- Virtuti Militari. Brat Edmunda – Podgórzu. Stamtąd polscy żołnierze Opanowanie miast i miejscowości zefa Piłsudskiego. W przeciwień- lacji, lecz jego żołnierze po krótkich gliwie, wypadki zabijania okupan-
sługuje też Ignacy Schrage, Edward (1878 – 1942) – służył w ruszyli w kierunku centrum Krako- zajmowanych przez Austriaków w stwie do Austriaków Niemcy dość negocjacjach oddali broń i odjecha- tów były incydentalne. Rozbrajanie
uczestnik wojny z bolszewikami i Legionach jako oficer, lekarz sto- wa i około godz. 10.30 dokonali sym- Galicji Zachodniej i w generał-gu- często – mimo upadku morale – nie li z miasteczka. Stało się to sygna- Niemców, a także Austriaków bu-
III powstania śląskiego, oficer za- matolog i w stopniu majora w WP. bolicznej zmiany warty na odwachu bernatorstwie lubelskim odbyło się poddawali się bez walki. Ogień do od- łem do rozbrajania Niemców w dziło entuzjazm wśród ludności pol-
wodowy WP, zamordowany przez W niepodległej Polsce mieszkał w w wieży ratuszowej na Rynku Głów- szybko – pomiędzy 30 października działów polskich otworzono m.in. w okolicznych miejscowościach. Re- skiej, która często spontanicznie
NKWD wiosną 1940 r. w Charko- Tarnowie, gdzie należał do wybit- nym. Wydarzenia krakowskie zak- a 3 listopada 1918 r. – i bez rozlewu Rykach, Parysowie, Jadowie, Łuko- akcja oficerów ze sztabu Inspekcji pomagała oddziałom konspiracyj-
wie; Emanuel Buxbaum, kapitan Leopold Gottlieb, Oberhard, Filip Salomon nych społeczników i filantropów, w tywizowały do działania galicyjską krwi. wie, Łomży, w Radzyniu Podlaskim. Etapów Ober-Ostu była błyska- nym w akcjach zbrojnych. Niewąt-
WP, lekarz, uczestnik wojny z bol- Ignacy Schrage, Emanuel Buxbaum Śmiłowski Weinreb latach 30. był wiceprezydentem prowincję. W nocy z 30 na 31 paź- Do walk doszło w wielu punktach wiczna. Najpierw przywrócili po- pliwie na przełomie października i
szewikami, najprawdopodobniej miasta. Został zamordowany dziernika kpt. Stanisław Jakubczyk Walki z Niemcami Łodzi, a bilans wyzwolenia miasta rządek w Białej Podlaskiej. 16 listo- listopada miało miejsce ogólnonaro-
zginął z rąk Niemców w czasie II przez Niemców w getcie lwow- poprowadził grupę oficerów i żołnie- Niestety, w niemieckiej strefie oku- zamknął się liczbą pięciu zabitych i pada niemiecki oddział wjechał do dowe wystąpienie zbrojne – po-
wojny światowej, czy Oberhard,
ju pod Marcinkowicami w 1914 r.

dobrowolnie pozostał na pobojowi-
Legioniści pochodzenia
sanitariusz 1. pp., który w czasie bo-
skim.
Filip Śmiłowski (1893 – 1920),

pseud. Jaśko, kpt. WP. Urodził
rzy do akcji rozbrajania oddziałów
w Tarnowie. W Rzeszowie mimo sil-
nego, blisko 3-tys. garnizonu człon-
kowie POW przejęli jednak bez wal-
pacyjnej wydarzenia miały bardziej
dramatyczny przebieg. Akcja na te-
renie generał-gubernatorstwa war-
szawskiego nabrała lawinowego
kilkunastu rannych po stronie pol-
skiej. Do dramatycznych wydarzeń
doszło w Koninie, gdzie niemiecka
kompania landszturmu otworzyła
Międzyrzeca Podlaskiego, kierując
się do pałacu Potockich, gdzie sta-
cjonowała kompania sierż. Zow-
czaka. Budynek podpalono, a od
wstanie – przeciwko zaborcom, któ-
rzy przez 123 lata okupowali ziemie
polskie. Co najważniejsze, był to je-
den z nielicznych w naszych dzie-
sku z rannymi i został wzięty do się w Łodzi. Studiował architektu- ki koszary i magazyny wojskowe. tempa po przyjeździe do stolicy Jó- ogień do członków POW, harcerzy i ognia Niemców zginęło 19 żołnierzy jach zrywów w pełni zwycięskich.
niewoli rosyjskiej i nie wiadomo, ja-
kie były jego dalsze losy.
Polscy Żydzi służyli również w
żydowskiego rę na politechnice we Lwowie.
Przeszedł cały szlak bojowy 1. puł-
ku I Brygady. Odznaczył się wielo-
dwóch pozostałych brygadach
oraz innych formacjach legiono- bardzo dobre oceny przełożonych, pu. Według swojego kolegi z od-
wych. Oto sylwetki niektórych m.in. był wysoko ceniony przez działu ppłk. Stanisława Kalabiń-
spośród nich. gen. Bolesława Wieniawę-Długo- skiego był jednym z najzdolniej-
zmęczeni kilkudniowymi nie-
ustannymi walkami znajdowali
się w ostatnim dniu pod silnym
krotnie męstwem. Po kryzysie
przysięgowym internowano go w
Beniaminowie. Uczestniczył w
rozbrojeniu Niemców w Łodzi, a
Lotnictwo
szowskiego: „Podkreślam z naci- szych oficerów I Brygady – „nie
Oskar Andrzej Berenson (1892 – skiem wyjątkową wartość tego ofi- uchylał się od żadnego rozkazu i
1939), mjr WP. Urodził się w War- cera. Natura na wskroś szlachet- polecenia. W służbie poważny, po-
szawie. Miał brata Leona (1882 – na o niezwykle wysokim poziomie za nią towarzyski i koleżeński,
ogniem nieprzyjacielskim, przy-
szedł rozkaz do ataku. Nikt nie ru-
szył się z miejsca, jedyny inż. Re-
ich rzucił się naprzód, a widząc
następnie służył WP. W czasie
wojny z bolszewikami dowodził
kompanią 23. pp. W dowód wyka-
zanego męstwa mianowano go na
wielkopolskie
1941), znanego adwokata, obrońcę ideowym, o dużej wytrzymałości prawdziwy żołnierz, nad życie ko-
w procesach politycznych. Od li- moralnej. Bardzo inteligentny, chał swych żołnierzy. Jego wybit-
stopada 1915 r. żołnierz 1. Pułku ogólnie wykształcony o szerokim ne zdolności wojskowe, nadzwy-
Ułanów Beliny. Uczestniczył w zasięgu zainteresowań. Oddany czajna odwaga i precyzyjne wyko-
swych towarzyszy niezdecydowa-
nych, zgromił ich słowami:
»wstydźcie się, ja Żyd mam być
dla was przykładem«. Zawsty-
stopień kapitana. 4 czerwca 1920
r. w boju pod Mozyrzem został
ciężko ranny pociskiem armatnim
w obydwie nogi. Żołnierze kompa-
w walce o wolność
walkach na Wołyniu. Po kryzysie całą duszą zawodowi wojskowe- nanie każdego rozkazu znane były dzeni ruszyli legioniści pod prze- nii usiłowali go ratować, ale jeden Krzysztof Hoff nieważ powstańcy przecięli głów- samolot Gotha G.IV, potężny dwu- bojowa wielkopolskiego lotnictwa. przyjaciela odpierano wyłącznie z
przysięgowym internowano go w mu, zdolny dowódca, pewny za- wszystkim”. Jesienią 1915 r. objął wodnictwem Reicha do ataku, w poległ, a drugi został ranny. Wi- Muzeum Powstania ny przewód elektryczny. Próby per- silnikowy bombowiec. Od samego Na frontach powstania wielkopol- użyciem lotnictwa całodziennymi
Szczypiornie i Łomży. Od listopa- wsze wykonawca”. Na początku w zastępstwie funkcję dowódcy V którym on sam poniósł ciężkie dząc to, Śmiłowski rozkazał pozo- Wielkopolskiego w Poznaniu traktacji nie przyniosły rezultatu, początku współpracowano z wła- skiego lotnictwa używano głównie akcjami szturmowymi! Wspomi-
da 1918 r. służył w 1. Pułku Szwo- sierpnia 1939 r. został przydzielo- baonu. Został śmiertelnie ranny rany”. Zmarł 27 lipca 1915 r. w stawić go na polu bitwy. Nie chcąc więc o godz. 6.25 wywiązała się dzami wojskowymi w Warszawie. do rozpoznania oraz akcji zaopa- nają o tym fakcie w koresponden-
leżerów WP. Uczestniczył w wal- ny na stanowisko kwatermistrza 25 października 1915 r. podczas bi- szpitalu w Tarnowie. Pośmiertnie dostać się do niewoli, odebrał so- Mało znanym epizodem walki o krótka, lecz gwałtowna, dwudzie- Już 14 stycznia 1919 r. wysłano do trzeniowo-propagandowych na te- cji sztabowej dowódcy Konarmii.
kach z Ukraińcami. 25 maja 1919 r. do 12. p.uł. Wołyńskiej Brygady twy pod Kuklami. Pośmiertnie od- odznaczono go Krzyżem Virtuti bie życie. niepodległość były działania pol- stominutowa walka z użyciem bro- stolicy 32 sprawne samoloty. Rów- renie Śląska i Pomorza. Szczególnie spektakularnymi ak-
pod Terbuszową „przy zdobywa- Kawalerii Armii „Łódź”. W drodze znaczony Krzyżem Virtuti Milita- Militari i Krzyżem Niepodległości. skiego lotnictwa. Utworzenie jed- ni ręcznej. nież ekspediowano z Ławicy Od samego początku lotnictwo cjami powietrznymi były ataki na
niu pałacu zajętego przez nieprzy- do broniącej się przed Niemcami ri. Miał brata Zygmunta (1896 – Jego imieniem nazwano jedną z Salomon Weinreb (ur. 1894). nostki lotniczej było możliwe dzię- Zdobycie sprzętu i wyposażenia sprzęt lotniczy dla oblężonego wielkopolskie odegrało ogromną pociągi pancerne. Część z nich zo-
jaciela ranny kulą karabinową w Warszawy 14 września 1939 r. po- 1926), pseud. Chełmski, legionistę, ulic w Stanisławowie. Urodził się w Zastowie (pow. kra- ki odbiciu z rąk Niemców w czasie wycenianego na ogólną kwotę 160 przez Ukraińców Lwowa, którego rolę w walkach z Ukraińcami, a stała zablokowana, a następnie
nogę, pozostał w szeregu, dając legł pod Wiązowną. Był trzykrot- ciężko rannego w bitwie pod Ko- kowski). Żołnierz 2. pp. II Bryga- powstania wielkopolskiego stacji mln ówczesnych marek niemiec- obrońcy mogli nawiązać łączność później z Armią Czerwoną w latach przejęta przez Wojsko Polskie i wy-
swym zachowaniem przykład żoł- nie odznaczony Krzyżem Walecz- narami, oficera WP, zmarłego na Bronisław Strahlberg (1899 – dy, był dwukrotnie ciężko ranny. lotniczej w Ławicy. Powstańcy kich pozwoliło na organizację (od z Warszawą jedynie drogą po- 1919 – 1920, gdzie w czasie walk czę- korzystana bojowo przeciw kra-
nierzom, potem zaś po nadejściu nych i Krzyżem Niepodległości. skutek ran i chorób przebytych w 1914). Urodził się w Mużyłowie Uczestniczył w przejściu na rosyj- sprawnie przejmowali najważniej- lutego do maja 1919 r.) czterech wietrzną. sto stanowiło uzupełnienie wielko- snoarmiejcom. Wielkopolskie jed-
posiłków ukraińskich, gdy pluton czasie służby w Legionach. Obaj (pow. podhajecki), był uczniem II ską stronę frontu pod Rarańczą, sze punkty administracyjne i eskadr lotniczych – dwóch wy- Niemcy dokonali dwukrotnie na- polskiej kawalerii lub piechoty na nostki lotnicze brały udział przez
musiał się gwałtownie wycofywać, Józef Blauer (1895 – 1915), pseud. pośmiertnie zostali odznaczeni szkoły realnej we Lwowie. Na po- walczył w bitwie pod Kaniowem. obiekty wojskowe w samym Po- wiadowczych i dwóch myśliw- lotów bombowych na stację lotni- froncie litewsko-białoruskim. Tam cały czas trwania wojny z bolszewi-
nie bacząc na ranę i silny ogień, po- Kratowicz. Urodził się w Busku. Krzyżem Niepodległości. czątku lipca 1914 r. wstąpił do Pol- Dostał się do niewoli niemieckiej, znaniu. skich. Liczyły ogółem 400 ludzi i czą w Ławicy 7 i 8 stycznia 1919 r. też nasi lotnicy ponieśli najdotkliw- kami, wielokrotnie wyróżniane w
został w tyle i w odległości kilku- Przed wojną studiował na poli- skich Drużyn Strzeleckich w Pod- z której zbiegł do I Korpusu Pol- Na początku stycznia 1919 r. tylko ok. 40 samolotów. Jednostki te Pożar nie wywołał zbyt dotkliwych sze straty. Do największych osią- rozkazach Dowództwa Głównego.
dziesięciu kroków od tyraliery nie- technice we Lwowie. W Legio- Samuel Reich (1886 – 1915). Uro- hajcach. Po wybuchu wojny, poda- skiego gen. Józefa Dowbora-Mu- stacja lotnicza w Ławicy pod Po- należały do najlepiej wyposażo- strat, natomiast w wyniku ostrza- gnięć wielkopolskich jednostek lot- Broniły stolicy w sierpniu 1920 r.,
przyjacielskiej wydobył szwoleże- nach żołnierz 1. pp. 9 październi- dził się w Zagwoździu (pow. stani- jąc wcześniejszą o dwa lata datę śnickiego. W WP był podoficerem znaniem pozostawała w rękach nych w ówczesnej odradzającej łu z broni pokładowej zginęli cywi- niczych można zaliczyć ich udział opóźniały wycofanie się Armii
ra Karola Deduka spod zabitego ka 1914 r. mianowany podporucz- sławowski). Przed wojną praco- urodzenia, by nie zostać uznanym 21. pp., a później 2. pp. W wojnie z Niemców, ci zaś nie zamierzali jej się Polsce, posiadały pełne zaple- le. W ramach odwetu 6 samolotów w powstrzymaniu pochodu 1. Kon- Czerwonej spod Warszawy, uła-
konia, wsadził go na swego i wynikiem, a od 1915 r. jako porucznik wał jako inżynier. Był żołnierzem za młodocianego – wstąpił do 1. pp. bolszewikami został ciężko ranny poddać. 6 stycznia 1919 r. o godz. 6, cze transportowe i naprawcze. Na LVG CV pod dowództwem sierż. nej Armii Budionnego na Lwów. Z twiając kawalerii i piechocie pościg
niósł spod ostrzału” (z wniosku o dowodził kompanią. Uczestniczył 5. pp I Brygady, został ciężko ran- Legionów. Poległ 24 grudnia 1914 pod Gorodkiem. Po demobilizacji korzystając z osłony mgły, siły po- wiosnę 1920 r. powstała tu za spra- pil. Wiktora Pniewskiego dokona- uwagi na małą liczebność polskich za wycofującymi się wojskami na-
Krzyż Walecznych). W 1920 r. we wszystkich bojach I Brygady, ny w głowę w czasie natarcia na r. w bitwie pod Łowczówkiem. Po- pracował jako urzędnik w Krako- wstańcze pod dowództwem ppłk. wą por. Ludomiła Rayskiego (póź- ło zrzutu bomb na lotnisko we wojsk lądowych ataki szturmowe jeźdźcy. Po zakończeniu wojny w
uczestniczył w wojnie z bolszewi- wielokrotnie wyróżniając się mę- pozycje rosyjskie 14 lipca 1915 r. chowano go bez oznaczenia grobu. wie. Najprawdopodobniej został Andrzeja Kopy były gotowe do ata- niejszego dowódcy lotnictwa w II Frankfurcie nad Odrą, niszcząc lotnictwa doskonale wspierały, a WP utworzono pułki lotnicze,
kami, następnie był oficerem 1. stwem. Stale odmawiał wykorzy- pod Dzierzkowicami. Według re- Pośmiertnie odznaczono go Krzy- zamordowany przez Niemców w ku. Stacja lotnicza pogrążona była RP) eskadra bombowa wyjątkowo hangar i samolot. Załogi powróci- czasami zastępowały kontrataki wśród których poznański otrzy-
psk. w Garwolinie. Otrzymywał stania przysługującego mu urlo- lacji świadków: „Gdy legioniści żem Niepodległości. czasie II wojny światowej. w całkowitych ciemnościach, po- dobrze wyekwipowana, m.in. w ły bez strat. Była to pierwsza akcja naziemne. Tak, zdarzało się, że nie- mał nr 3.
1 1
8 Wtorek,
11.11.2008 WWW.DZIENNIK.PL
Wstań, Polsko moja Wstań, Polsko moja! W ogniach zórz

Wstań, Polsko moja! Strząśnij proch! Nowe się szlaki krwawią Tobie!
Uderz w czyn! Żałosne marzeń ucisz łkania! O, lżej Ci będzie w gromach burz,
Idź znów przebojem w bój szalony. Za Tobą zimny smutków loch – Niżeli w zwiędłych wspomnień grobie –
Już płonie lont podziemnych min – Przed Tobą świty zmartwychwstania!... Wstań, Polsko moja, w blaskach zórz!
Krwawą godzinę biły dzwony – Z anielskich skrzydeł strząśnij proch!
Zerwane pęta – Uderz w czyn! Wstań, Polsko moja! Józef Mączka, 1915 r.
Drogi do niepodległości
Dr Marek Gałęzowski (IPN War- czynnik wybitnie sprzyjający reali- W.S.: Pozornie, gdyż były to z całą łalności na rzecz dyskredytacji
wspomnianych przeszkód ze-
szawa): W chwili wybuchu wojny zacji daleko idących zmian na po- pewnością nurty komplementar- Dmowskiego posuwał się wręcz do
wnętrznych i wewnętrznych, Polskę
jeden ze współpracowników Józe- litycznej mapie Europy i w szcze- ne, które w moim przekonaniu nie delatorstwa. trzeba było sobie najpierw wyobra-
fa Piłsudskiego, Michał Sokolnic- gólny sposób sprzyjający dąże- działały wbrew sobie, dlatego że w W.S.: Były to działania rzeczywi-
zić. Nie można było forsować kon-
ki, zapisał: „Nikt na całym świecie niom Polaków. W beznadziejnych obydwu wypadkach dążono do wy- ście bardzo krótkowzroczne, mó-
cepcji ani państwa przedrozbioro-
Polski nie chce”. Z kolei krótko warunkach XIX w. i w wypadku niesienia wyżej polskiego, a nie ze- wego, ani również etnograficznego,
wiąc najdelikatniej, ale jednak mar-
przed wojną premier brytyjski szybkiego biegu wojny sprawa pol- wnętrznego interesu. Stąd przy a opracować racjonalny, cieszący się
ginalne, niereprezentujące niemal
Herbert Asquith powiedział do ska, abstrahując od rezultatów wyborach orientacyjnych był to stabilnym poparciem społecznym
nikogo, bez poważniejszych wpły-
Piłsudskiego: „Nie ma żadnej na- wojny... wybór mniejszego zła w interesie wów społecznych. program stworzenia państwa mają-
dziei na przyszłość dla Ojczyzny P.W. ...nie zdążyłaby zaistnieć. [...] sprawy polskiej. Tak w działaniach cego możliwości rozwoju. Było to
P.W.: Zarówno Józef Piłsudski, jak
Pana”. Na ile te opinie były uza- Jednak panie profesorze, ja uspoko- przedsiębranych, bardziej nawet nieprawdopodobnie trudne.
i Roman Dmowski mieli cechę, któ-
sadnione? Czy sprawa polska rze- ję pańską wrażliwość moralną. Je- na odcinku politycznym niż legiono- M.G.: Możemy więc zakończyć na-
rej zabrakło większości polityków
czywiście nie miała szans na po- śli pokój europejski zbudowano na wym, czy w tych wszystkich ko- szą rozmowę nawiązaniem do „Hi-
polskich w czasie II wojny świato-
myślną realizację? krzywdzie Polski w XIX wieku, to niecznych związkach z Rosją, jed- wej. Nie byli zależni od obcych
storii Polski” Stanisława Cata-Mac-
Prof. Włodzimierz Suleja (IPN nie było powodu, żebyśmy na klę- nak coś innego było celem głów- ośrodków dyspozycyjnych w ża- kiewicza, który pisał, że orientacje
Wrocław): Szans nie było. Jeżeli sce czy krzywdzie Europy, do któ- nym. Praktyczne działania się den sposób, mimo różnego rodza-
austriacko-niemiecka i rosyjsko-
spojrzymy na rok 1914 z perspekty- -koalicyjna spełniły swą rolę, obie
wy 1815 roku, to szans nie było, bo dobrze przysłużyły się ojczyźnie.
wszystko wydawało się poukłada- Dmowski dał nam sympatię en-
ne. Ale było oczywiste, a przewidy- tenty, pomoc wojskową i pieniężną,
wał to jeszcze Bismarck, że w wy- wywalczył granice zachodnie. Pił-
padku konfliktu europejskiego sudski i konsekwencje jego polity-
sprawa polska odrodzi się jak feniks ki – istnienie w Warszawie POW i
z popiołów. I co się stało – pierwszy chociażby pośrednio – Polskiej Si-
strzał oddany w wojnie naruszał so- ły Zbrojnej. Obie orientacje wpły-
jusz zaborców w kwestii polskiej. wały na wywołanie sprawy pol-
Rozbije go jednak dopiero akt 5 li- skiej, której pojawienie się na sce-
stopada 1916 r. nie dziejowej było wynikiem tego,
Prof. Krzysztof Kawalec (IPN że Rosja i Niemcy zaczęły walczyć
Opole): Cytowane słowa były zna- ze sobą. Między obydwoma orien-
komitym komentarzem do wszyst- tacjami nie było żadnego porozu-
kiego, co się działo – albo co się nie mienia, była zawziętość i niena-
wydarzyło – w ciągu XIX w. Nikt wiść, ale gdyby obie były ułożone i
Polski nie chciał. Nie ma żadnej na- zorganizowane z góry, nie mogłyby
dziei. Układ jest stabilny. zdziałać więcej, niż zdziałały. Istnie-
Prof. Paweł Wieczorkiewicz (Uni- nie dwóch orientacji nie tylko nie
wersytet Warszawski): Wszyscy zaszkodziło Polsce, lecz przeciwnie,
są zadowoleni z tego, że jest stabil- pomagały one sobie nawzajem i
ny, w związku z tym Polacy mogą dziś historia musi przyznać, iż do-
tylko zakłócić ten układ i są de fac- brze się stało, że były legiony w Au-
to wrogiem bezpieczeństwa euro- strii, których nie chciała prawica, i
pejskiego. wojsko polskie na wschodzie, które-
W.S.: Bez zewnętrznej koniunktu- Radość z odzyskiwanej wolności, rynek krakowski, 31.10.1918 go nie chciała lewica, i dobrze było,
ry, która pojawiła się w czasie woj- że istniał Komitet Narodowy w Pa-
ny, prawdopodobnie szanse na osią- „rozjeżdżały”, ale to nie oznaczało, ju kontaktów. W związku z tym ryżu, którego nie chcieli aktywiści,
gnięcie niepodległości były rzeczy- Zarówno Piłsudski, jak że wchodziły ze sobą w konflikt. Pa- mogli cały czas prowadzić politykę i Polska Siła Zbrojna w Warszawie,
wiście bardzo niewielkie. Gdyby radoksalnie ci politycy, nawet kon- polską, podkreślam z naciskiem, której nie chcieli pasywiści.
doszło do rozstrzygnięć kongreso- i Dmowski mieli cechę, serwatyści galicyjscy, którzy wspie- tylko w interesie Polski. Tam nie by-
wych, jak w XIX wieku, znów by której zabrakło większości rali niezależne polskie inicjatywy, ło cienia zewnętrznego wpływu. I Fragment rozmowy historyków z naj-
nas dzielono, decydowano o nas polityków polskich w czasie chroniąc je przed władzami au- dlatego z perspektywy ta polityka nowszego „Biuletynu IPN”, listo-
bez naszego udziału. Trzeba jednak stro-węgierskimi, również działali była w gruncie rzeczy perfekcyjna. pad/grudzień 2008.
podkreślić, że ta koniunktura, bez II wojny światowej: w żaden na rzecz głównego celu. Trudno wyobrazić sobie, że można
istnienia polskich kręgów politycz- sposób nie byli zależni K.K.: W zupełności się zgadzam z było to rozegrać lepiej, wygrać wię-
nych reprezentowanych przede taką opinią dotyczącą Józefa Pił- cej. To był cud 11 Listopada i kilku
wszystkim przez Józefa Piłsudskie- od obcych ośrodków sudskiego i tych jego podwładnych, jeszcze następujących po tym wy-
go i Romana Dmowskiego, które dyspozycyjnych, dlatego którzy ściśle wykonywali jego dys- darzeń o podobnej randze. Nigdy
sformułowały program działania mogli cały czas prowadzić pozycje. Natomiast po drodze zda- też nie było już tej klasy polityka co Zespół redakcyjny
na czas przewidywanego konfliktu rzały się jednak tego rodzaju wpad- Józef Piłsudski i pisarza polityczne- IPN: dr Marek Gałęzowski,
europejskiego, byłaby najprawdo- politykę tylko w interesie ki, gdzie można mówić o świado- go co Roman Dmowski. [...] „Dziennik”: Bogumił Łoziński
podobniej zmarnowana. Polski mym komplikowaniu sobie życia – (redaktor prowadzący),
K.K.: Opinia, którą teraz wypo- dotyczy to w szczególności działań M.G.: Czyli to rzekome rozbicie, Andrzej Jacyszyn
wiem, może budzić niesmak, gdyż części środowisk politycznych w a w rzeczywistości świetna stra- (projekt graficzny)
ociera się o brak etycznej wrażli- rej się zresztą w żaden sposób nie Królestwie Polskim, zorientowa- tegia polskich przywódców i ich Źródła ilustracji
wości. Pierwsza wojna światowa przyczyniliśmy, nie odbudowali nych na Niemcy, związanych z re- współpracowników, umiejętnie Album Legionów Polskich,
była bardzo szczególnym konflik- swojego państwa. To był akt spra- alizacją aktu 5 listopada, motywo- dostosowywana do sytuacji, Warszawa 1933, Dziesięciolecie
tem zbrojnym, biorąc pod uwagę wiedliwości historycznej. wanych wiarą, że doprowadzi on do świadczy o naszej klasie poli- Polski Odrodzonej, Warszawa
przewlekły charakter działań, brak utworzenia państwa trwale związa- tycznej bardzo dobrze, oznacza, 1928 (ze zbiorów Biblioteki
szans na szybkie rozstrzygnięcie – M.G.: Polacy szli przez wojnę po- nego z Niemcami. Podobnie doty- że dzięki niej Polska rzeczywi- Narodowej), Żydzi bojownicy
wbrew powszechnym nadziejom w dzieleni na dwie orientacje – sta- czy to zwolenników orientacji na ście żyła i zasługiwała na nie- o niepodległość Polski, Lwów
chwili wybuchu wojny – walkę na wiającą na państwa centralne i państwa centralne, działających w podległość. 1939; j.w. Archiwum Dokumentacji
wyniszczenie. Stawiam tezę, że te drugą, popierającą ententę, któ- Wielkiej Brytanii, na czele z Augu- K.K.: Zasługa ich była jeszcze więk- Mechanicznej Muzeum Powstania
właśnie cechy konfliktu stanowiły rej częścią była Rosja. Pozornie? stem Zaleskim, który w swojej dzia- sza. Niezależnie od wszystkich Wielkopolskiego w Poznaniu

Mamy Niepodleglosc

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mamy Niepodleglosc

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

WTOREK

Specjalny dodatek Instytutu Pamięci Narodowej, we współpracy z „Dziennikiem”

Dan w Warszawie, dnia 11 listopada 1918 roku

Niepokorni dają Polsce wolność

Epopeja Dyplomacja Romana Dmowskiego

Polskich miejsce akt dziejowej sprawiedli-

stworzenia niepodległego pań-

dr Marek Gałęzowski Edmund Szalit (1884 – 1915).

W Legionach Polskich od sierpnia

ju pod Marcinkowicami w 1914 r.

Filip Śmiłowski (1893 – 1920),

Wstań, Polsko moja Wstań, Polsko moja! W ogniach zórz

You might also like