albo Nie ma zota w Szarych Grach

Pirg

Andrzej Sapkowski
Gdzie naley szuka pocztkw gatunku - lub subgatunku - literackiego, ktrym przyjdzie nam si oto zaj? dania specjalistw s podzielone! "edni odsy#aj do $alpole%a, &nny 'adcli((e i )ary *+elley, inni wol wskazywa na ,orda -unsany, )errita i .larka &s+tona *mit+a! "eszcze inni - a zdanie tyc+ ostatnic+ podziela niej podpisany - poszukuj /rde# 0ia#ego 1ilu w tak zwanyc+ pulpmagazines! $ jednym z takic+ zeszytw niejaki $indsor )c2ay zacz# oko#o roku 3456 drukowa komiks o przygodac+ bo+atera, noszcego trywialne imi 1emo! 2omiks, wydawany w tygodniowyc+ odstpac+, ukazywa# si przez czas d#ugi, a obrazki )c2aya wyrnia#a spo7rd innyc+ komiksw jedna, do7 c+arakterystyczna cec+a - perypetie wzmiankowanego 1emo nie rozgrywa#y si na -zikim ac+odzie, nie w opanowanym przez gangsterw .+icago lat pro+ibicji, nie w g#bi .zarnej &(ryki i nie na innej planecie! 'ozgrywa#y si w dziwnej krainie, nazwanej przez )c2aya *lumberlandem krainie bogatej w zamki na skale, pikne ksiniczki, walecznyc+ rycerzy, czarodziejw i straszne potwory! *lumberland )c2aya sta# si pierwsz prawdziwie populistyczn 2rain 1igdy-1igdy, 1e8er1e8er ,andem! 2rain )arze9! 2omiks )c2aya nie mg# by zakwali(ikowany jako :przygodowy; <ad8enture=, nie by# (antastyk naukow <science (iction=! 0y# - (antazj! >o angielsku - (antasy! Nieco pniej, w roku 1930, Robert E. Howard, majc lat dwad ie!cia jeden, w"m"!la po#ta$ o#i%ka &onana &immerii dla potr eb pulp'ma(a "nu )*eird +ale#,. -ierw# .i#tor"jek o &onanie /mer"ka o(lda w roku 1930. * roku 1931 Howard odbiera #obie 2"cie, o#tawiajc #c.ed3 w po#taci kilku krtkic. opowiada4 i noweletek d iejc"c. #i3 w podobn"m nieco do na# ej 5iemi, ale pr ecie2 naj upe%niej 6ikc"jn"m i 6anta#t"c n"m Ne7er'Ne7er 8and ie. 9o.ater#ki &onan robi tam to, c e(o je(o twrca nie potra6i%. Howard o#tawia po #obie w"%c nie jedn wi3k# r ec o &onanie, a mianowicie )+.e Hour o6 t.e :ra(on,. R ec t3 ju2 po je(o !mierci publikuje #i3 ponownie pod t"tu%em )&onan t.e &on;ueror,. Howard le2" #obie w mo(ile ciemnej, a !wiatek amer"ka4#kic. 6anw ac "na #i3 tr !$ od kolejn"c. )&onan t.e ...,, produkowan"c. pr e #pr"ciar " c ujc"c. bi ne#. <pr"ciar e c uj dobr e i c uj ju2= Howard #twor "% now", poc "tn", dobr e #pr edawaln" genre ' sword and sorcery, okre!lan" te2 niekied" jako heroic fantasy.

Fantasy - wielki wyb ch!

>rtko po !mierci Howarda, w roku 193?, ma%o nan" pan +olkien, majc" lat c terd ie!ci pi3$, publikuje w /n(lii k#i2ec k3 dla d ieci at"tu%owan )Hobbit, c "li tam i powrotem,. +olkienowa koncepcja Ne7er'Ne7er 8andu, wane(o @rd iemiem, urod i%a #i3 w latac. dwud ie#t"c. na# e(o #tulecia. A dopiero w roku 19BC w"dawnictwo /llen i Dnwin w"daje )*%adc3 -ier!cieni,. +wor enie d ie%a, tr"lo(ii, ktra ma w#tr #n$ !wiatem, aj3%o autorowi dwana!cie lat. *"pr ed i% (o &. <. 8ewi# e #woj )Narni,, w"dan w roku 19B0, ale mimo te(o to nie 8ewi#, ale +olkien r uci% !wiat na kolana. Eako, 2e jednak nikt nie je#t prorokiem we w%a#n"m kraju, owo r ucenie na kolana dokonuje #i3 na dobr #praw3 dopiero w latac. 191BF1911 po w"daniu w <tanac. wer#ji paperbackowej." 5 6aktem paperbackowe(o w"dania tr"lo(ii bie(a #i3 reed"cja Gi reredakcjaH ca%ej #erii )&onanw,, pope%niona pr e 8. <pra(ue de &ampa. 5auwa2m" ' dwc. autorw i dwa d ie%a. : ie%a tak r2ne, jak r2ni # ic. autor ". I%od iutki neurot"k i dojr a%", #tatec n" pro6e#or. &onan &immerii i Jrodo 9a((in# Hobbitonu. :wie jak2e r2ne krain" Ni(d"'Ni(d". A w#pln" #ukce#. Ro poc 3t" kult i # a%. Kd" ro poc % #i3 kult i # a%, #pojr ano w#tec . Lc "wi!cie do#tr e2ono )Narni3, 8ewi#a i trium6alnie dopi#ano tr ecie na wi#ko do li#t". /le do#tr e2ono te2 #tarodawn" )8a# a !wiatem, *illiama Iorri#a, )/licj3 w >rainie & arw, 8ewi#a &arolla, nawet )& arod ieja L , Jranka 8. 9auma roku 1900. :o#tr e2ono te2 )+.e Lnce and Juture >in(, +.H. *.iteMa roku 19BN. Lw# em, to tak2e b"%a 6anta#" '

nac ca w# ak po an(iel#ku t"le co )6anta ja,. *# elako2, jak auwa2"li tr ewi o#d ac e, owe pretolkienow#kie kawa%ki nie mia%" a2 tak populi#t"c ne(o c.arakteru, co )*%adca -ier!cieni, c " )&onan,. / po a t"m, dodali tr ewi o#d ac e, je!li a2 tak na(niem" kr"teria, to (d ie miej#ce dla -iotru#ia -ana i >ubu#ia -uc.atkaO +o pr ecie2 tak2e 6anta ja, 6anta#". Dkuto wi3c napr3dce termin adult fantasy ' ani c."bi po to, b" a(rod i$ >ubu#iowi dro(3 na li#t3 6anta#t"c n"c. be#t#ellerw.

Fantasy - ekspansja
Katunek ro wija #i3 lawinowo, k%ad ie kolejne kamienie milowe, # "bko ape%nia #i3 portretami autorw /leja 5a#%u2on"c., Hall of Fame. * roku 1911 pow#taj #a(i )Elric, i )Hawkmoon, Iic.aela Ioorcocka. * 1913 pojawia #i3 pierw# " )@wiat & arownic, /ndre Norton. * nawia #i3 w paperbacku )Ja6.rda i < are(o >ocura, Jrit a 8eibera. *re# cie, w 191N, wielkim .ukiem ' )*i ard o6 Eart.#ea, Dr#uli 8e Kuin, a jednoc e!nie )+.e 8a#t Dnicorn, -etera <. 9ea(le ' dwie r ec " o ab#olutnie kultow"m c.arakter e. Na#taj lata #iedemd ie#ite ' pojawiaj #i3 i bij rekord" #pr edawalno!ci k#i2ki <tep.ena >in(a. *i3cej tam, co prawda, .orroru ni2 6anta#", ale to prakt"c nie pierw# " pr "padek, b" pi#ar )(etta, w"ko#i% main#treamowcw w# "#tkic. mo2liw"c. li#t be#t#ellerw. >rtko po t"m pojawia #i3 )+.oma# &on7enant t.e Dnbelie7er, <tep.ena R. :onald#ona, )/mber, 5ela ne(o, )Pant., -ier#a /nt.on", ):er"ni, >at.erine >urt , )9irt.(ra7e, +anit. 8ee, )Ii#t# o6 /7alon, Iarion 5immer 9radle", )9el(ariad, :a7ida Eddin(#a. A na#t3pne. Na#t3pne. Na#t3pne. >oniunktura nie #%abnie. Eak powied iano, # a%, kult, #pr eda2e bijce rekord". L(romna popularno!$ i o(romn" bi ne#. A jak w"kle ' mar# c one no#" kr"t"kw. -opularne, poc "tne, lubiane, dobr e #pr edawalne ' a atem (u ik warte. Janta#" jaka!Q *"wod ca #i3, na domiar %e(o, w pro#tej linii pulp-magazines i )*eird +ale#,, w"dawan"c. na n3d n"m papier e pr"mit"wn"c. c "tade%ek dla kret"nw. Nikt nie #%uc.a% +olkiena, (d" #tar", u!miec.ni3t" .obbit t%umac "% #pokojnie, 2e #we(o @rd iemia nie twor "% jako a "lu dla de erterw pracowitej armii realnej r ec "wi#to!ci, a wr3c pr eciwnie, c.cia% otwor "$ bram" wi3 ienia, pe%ne(o nie# c 3#n"c. #ka a4cw cod ienno!ci. Fantazjowanie ' mwi% #tar" E.R.R. ' jest naturaln tendencj w rozwoju psychicznym czowieka. Fantazjowanie ani nie obraa rozsdku ani nie szkodzi mu i nie przyt!pia denia do poznania. "rzeciwnie im bardziej ywy i przenikliwy rozsdek tym pi!kniejsze fantazje zdolen on tworzy#.# -rawda, c.cia%ob" #i3 r ec. A odwrotnie, c.cia%ob" #i3 doda$. 9o (d" ac % #i3 bi ne#, a twrc e 6anta jowanie w i3%" #i3 r2ne, bard o r2ne ro #dki. A talent". /le o t"m potem. -ierwej warto b" popatr e$ i a#tanowi$ #i3, c "m2e to owe #%"nne 6anta#" je#t.

$e%inicje w karecie z dyni

Janta#" ' odpowie na to ka2d" prawd iw" 6an ' jaka je#t, ka2d" wid i. / w"wod i #i3 owa 6anta#" ba!ni. Eu2 8em pi#a% ' r eknie ka2d" prawd iw" 6an ' 2e fantasy to ba$% pozbawiona optymizmu deterministycznego losu, to opowie!$, w ktrej determinizm losu podniszczony zostaje przez stochastyk! traf&w. HaQ 9r mi to tak mdr e, 2e a2 3b" bol, a to pr ecie2 nie koniec je# c e. <tudiujc kla#"ka dalej, dowiem" #i3, 2e 6anta#" a#adnic o r2ni #i3 od ba!ni, bo 6anta#" je#t gr o sumie niezerowej, a ara em upe%nie #i3 od ba!ni nie r2ni, bo je#t jednako ant"wer"#t"c na pod w (l3dem dar eniow"c. i# c e4. 53b" bol nie do w"tr "mania, ale c2, )Janta#t"ka i 6uturolo(ia, nie b"%a pom"!lana dla takic. jak ja pro#tac kw, ktr"m tr eba w"%o2"$ kaw3 na %aw3 i je# c e popr e$ w# "#tko tr"wialn"m pr "k%adem, o tak= 9ajka i 6anta#" # to2#ame, bo ant"wer"#t"c ne. A w bajce, i w 6anta#", >opciu# ek, wem", jed ie na bal d"ni apr 32on w m"# ", a trudno o co! bard iej ant"wer"#t"c ne(o. :etermini m dar e4, w ).omeo#tat, bajki w"ma(a, b" w"dajc" bal krlewic do na% na widok >opciu# ka ataku na(%ej mi%o!ci (ranic cej ob#e#j, a ) erowa #uma (r", 2da, b" #i3 pobrali i 2"li d%u(o i # c 3!liwie, ukaraw# " wpr d % macoc.3 i pr "rodnie #io#tr". * 6anta#" natomia#t m o 2 e ad ia%a$ )#toc.a#t"ka tra6w, ' krlewic , dajm" na to, umiej3tnie #"mulujc uc ucie wabi d iewec k3 na ciemn" kru2(anek i de6loruje, po c "m ka2e .ajdukom w"r uci$ a wier eje. Rdn" em#t" >opciu# ek #kr"je #i3 w < ar"c. Krac., (d ie %ota, jak wiadomo, nie ma. +am or(ani uje part" antk3, b" obali$ i detroni owa$ lubie2nika.

*krtce, d i3ki #tarej pr epowiedni w"jd ie na jaw, 2e to >opciu# kowi pr "#%u(uj prawa do koron", a w#tr3tn" k#i23 je#t b3kartem i u urpatorem, a do te(o je# c e marionetk w r3ku %e(o c arnok#i32nika. *r$m" jednak do owe(o )ant"wer" mu,, #tanowice(o cec.3 c.arakter"#t"c n lub ' jak c.c inni, a w%a# c a pr eciwnic" (atunku ' #t"(mat 6anta#". A wr$m" do opowie!ci o >opciu# ku. Niec. opowie!$ na# a ro poc nie #i3 w #po#b ju2 lekko podni# c on" pr e #toc.a#t"k3 tra6w ' dajm" na to, na balu. &2 tu mam"O /no, mam" amek, kru2(anki, krlewic a i # lac.t3, panie w at%a#ac. i koronkac., lokajw w liberiac. i kandelabr" ' w# "#tko wer"#t"c ne a2 do r "(u. Ee!li dodatkowo pr ec "tam" 6ra(ment dialo(u, w ktr"m (o!cie krlewic a komentuj w"niki obrad <oboru w >on#tancji, wer" m b3d ie ju2 upe%n". /le mam" na(%a wr2k3, karet3 d"ni i ci(nce j polne m"# ". Lj, niedobr e. /nt"wer" mQ po o#taje t"lko mie$ nad iej3, 2e mo2e akcja toc " #i3 na innej planecie, tam, (d ie m"# " ci(aj karet" na co d ie4. Io2e na# dobr wr2k oka2e #i3 ko#monautka N/</ lub te2 pr ebran" Ir. <pock. * (l3dnie, 2e akcja toc " #i3 na 5iemi, po #tra# liw"m katakli mie, ktr" co6n% lud ko!$ do 6eudali mu i kru2(ankw, ale w bo(aci% !wiat o m"# "'mutant". 9o taki wrot akcji b"%b" pr ecie2 naukow", powa2n" i ' .a, .a ' wer"#t"c n". /le ma(iaO *r2kiO Nie. *"kluc one. Niepowa2na b dura. *"r uci$, c"tuj3 a 8emem, do ko# a. Ha, koc.ani, bijcie mnie, ale ja nie wid 3 b"tniej r2nic" pomi3d " ant"wer" mem ma(ic nej d"ni a ant"wer" mem odle(%"c. (alakt"k lub *ielkie(o 9an(u. / d"#ku#ja o t"m, 2e ma(ic n"c. d"4 nie b"%o i nie b3d ie, a! *ielki 9an( m(% nie(d"! mie$ miej#ce lub mo2e kied"! na#tpi$ , je#t dla mnie d"#ku#j c c i !mie# n, prowad on po "cji ow"c. komiteckic. d ia%ac " od kultur", 2dajc"c. nie(d"! od +eo6ila Lciepki, b" pr e#ta% malowa$ kra#noludki, a ac % malowa$ dob"c e komuni mu, bo komuni m je#t, a kra#noludkw nie ma. A powied m" #obie ra , a do ko4ca ' pod w (l3dem ant"wer" mu 6anta#" je#t ani (or# a ani lep# a od t w. #cience 6iction. / na# a opowie!$ o >opciu# ku, b" b"%a wer"#t"c na, mu#ia%ab" w o#tatnic. akapitac. oka a$ #i3 #nem #ekretarki biura projektw w 9iel#ku'9ia%ej, opitej wermutem w noc #"lwe#trow.

&i'dzy histori( a ba)ni(

*racam" jednak do 6anta#" i jej ' jakob" ' ba!niow"c. kor eni. Jakt" #, nie#tet" inne. Nie miernie ma%o je#t kla#"c n"c. utworw te(o (atunku, ktre mot"w bajec n" ek#ploatuj, do(r ebuj #i3 do #"mboliki, po#tmoderni#t"c nie interpretuj pr e#%anieS ktre w bo(acaj narracj3 bajki t%em i bawi #i3 w"ko!lawieniem c"towane(o w"2ej determini mu tra6w, prbuj u%o2"$ lo(ic ne rwnanie matemat"c ne owej c"towanej w"2ej (r" o #umie nie erowej. & e(o! takie(o nie ma lub je#t bard o ma%o. /n(lo#a#i, ktr " w 6anta#" dominuj i ktr " #twor "li (atunek, maj do d"#po "cji o wiele lep# " materia%= mitolo(i3 celt"ck. 8e(enda arturia4#ka, podania irland kie, breto4#kie c " walij#ki Iabino(ion nadaj #i3 na twor "wo do 6anta#" #tokro$ lepiej ni2 in6ant"lna i pr"mit"wnie #kon#truowana bajka. Iit arturia4#ki je#t w!rd /n(lo#a#w wiec nie 2"w", je#t mocno wro!ni3t" w kultur3 #w"m arc.et"pem. A dlate(o arc.et"pem, praw orem *<5T<+>A&H utworw 6anta#" je#t le(enda o krlu /rtur e i r"cer ac. Lkr(%e(o <to%u.* >to c.ce, niec.aj amknie oc " i na o!lep w"ci(nie r3k3 ku p%ce k#i2kami, niec.aj w"ta# c " niej na c."bi%'tra6i% jedn powie!$ 6anta#". A niec.aj #prawd i. >#i2ka opi#uje dwa krle#twa Gkrain", imperiaH ' jedno je#t >rain :obra, dru(ie wr3c pr eciwnie. Ee#t :obr" >rl, tronu i d ied ictwa w" ut" i prbujc" je od "#ka$, pr eciw c emu # <i%" 5%a i &.ao#u. :obre(o >rla w#piera :obra Ia(ia i :obr" & arod iej, jak rwnie2 (romad ona wok% #prawiedliwe(o w%adc" :ru2"na : ieln"c. &.watw. :o totalne(o w"ci3#twa nad <i%ami &iemno!ci nie b3dn" je#t jednakowo2 &udown" /rte6akt, pr edmiot ma(ic n" o nieb"wa%ej moc". -r edmiot ten we w%ad " :obra i Uadu po#iada w%a!ciwo!ci inte(rujce i pokojowe, w r3ku 5%a je#t #i% de#trukc"jn. Ia(ic n" arte6akt tr eba wi3c odnale$ i aw%adn$ nim, anim wpadnie w %ap" Ldwiec ne(o *ro(a... <kd m" to nam"O 5nam" to #ir +.oma#a Ialor", )8a Iorte dM/rt.ur,. :la na#, co prawda, to je#t jed"nie cud a kulturowo le(enda, jedna wielu le(end, obca nam jak bajki E#kimo#w c " podania c erwono#kr"c. e 5wi ku < e!ciu -lemion. Natomia#t w kultur e an(lo#a#kiej mit arturia4#ki #ied i mocno a twardo, je#t t kultur ab#olutnie inte(rowan". A je#t ' tr eba to #twierd i$ ' troc.3 ma%o ba!niow". Ee#t ;ua#i'.i#tor"c n". :o d i! powa2nie d"#kutuje #i3 w /n(lii, c " ab" &amelot najdowa% #i3

na miej#cu d i#iej# e(o *inc.e#teru, c."ba podejmuje #i3 nawet #to#owne w"kopki. :o d i! +inta(el c " Kla#tonbur" # miej#cami ja dw r2n"c. maniakw, po#tdruidw i p#"c.omediewi#tw. 9"%ob" apewne b"t wielkim upro# c eniem rwnole(%e c "tanie )*%adc" -ier!cieni, i )8a Iorte dM/rt.ur,, b"%ob" upro# c eniem odkr"wc e wo%anie, 2e /rtur to /ra(orn, /nduril to EVcalibur, 2e -ier!cie4 to Kraal, Jrodo to Kala.ad, Ierlin to Kandal6, a <auron to kombinacja Ior(an 8e Ja" i d ikic. <ak#onw, pokonan"c. pod Iount 9adon Gna polac. -elennoruH. /le nie #po#b nie auwa2"$ podobie4#tw w (%3b# ej war#twie obu t"c. utworw i 6aktu, 2e ca%" (atunek 6anta#" ek#ploatuje mit atruria4#ki w jedn"m, pod#tawow"m kanonie, w leitmoti7ie walki <i% :obra i -o#t3pu, repre entowan"c. pr e /rtura, Ierlina, EVcalibur i Lkr(%" <t%, a <i%ami &iemno!ci i :e#trukcji, uo#obian"mi pr e Ior(an3, Iordreda i #tojce a nimi moce. 8e(enda o /rtur e #ta%a #i3 nie t"lko arc.et"pem, praw orem 6anta#" ' b"%a te2 polem do popi#u dla utworw, ktr " woleli twrc o ek#ploatowa$ #am mit mia#t opiera$ na nim )w%a#ne, pom"#%". -r ede w# "#tkim w"mieni$ tu nale2" +.H. *.iteMa i je(o )+.e Lnce and Juture >in(,, # tandarowe d ie%o 6anta#" )kamelockiej,. Na#t3pn"m w"dar eniem b"%o opublikowanie )+.e Ii#t# o6 /7alon,, pi3kne(o i na(rod one(o d ie%a Iarion 5immer 9radle". <po!rd inn"c. autorw te(o #ub(atunku w"mieni$ mo2na ' nac nie ci# ej, ni2 dwa popr ednie na wi#ka ' Killian 9rad#.aw, -etera Hanratt" i <tep.ena R. 8aw.eada. L#tatnio do# lu#owa%a :iana 8. -aVton intere#ujc"m, c.o$ w"bitnie wtrn"m wobec )I(ie% /7alonu, d ie%em, at"tu%owan"m )+.e *.ite Ra7en,.

Gandal% na prezydenta!
Iam" ted" pierw# " kor e4, root 6anta#" ' je#t nim arc.et"p le(end" arturia4#kiej. /le 6anta#" nie je#t dr ewem o jedn"m kor eniu. Nie dob"%a popularno!ci t"lko dlate(o, 2e (ra%a na dwi3c n"c. #trunac. le(end", #plecionej kultur. 5dob"%a popularno!$, bo b"%a (atunkiem okre!lone(o &5/<D. / dok%adniej ' c a#w. <po#obu, w jaki autor " 6anta#" odrea(ow"wali na c a#", w ktr"c. pr "# %o im 2"$. -r "pomnijm" ' ek#plo ja 6anta#" na pr e%omie lat # e!$d ie#it"c. i #iedemd ie#it"c., (d" literatura ta o#ta%a aakceptowana i podnie#iona do ran(i #"mbolu na rwni 9eatle#ami, d ie$mi'kwiatami, *ood#tock, b"%a reakcj na #tr a%" w :alla# i na *ietnam, na tec.nic" acj3, atrucie !rodowi#ka, na ro kwit reli(ii welfare state, lan#owanej pr e 6ili#ter#k c 3!$ #po%ec e4#twa, na kult leniwej kon#umpcji pr ed ekranem telewi ora, ktre(o #c " #i3 )9onan a,, ):"na#tia, c " inn" pean na c e!$ 'merican (ay of )ife. * t"m to c a#ie rod i #i3 inn" kult ' kult buntu. Na murac. #tacji metra pojawiaj #i3 opt"mi#t"c ne napi#" )JRL:L 8AWE<, i )K/N:/8J JLR -RE<A:EN+Q,. Notka pra#owa o be m"!ln"m ni# c eniu !rodowi#ka o#taje at"tu%owana )/not.er 9it o6 IordorQ, Lc "wi!cie w t"m #am"m c a#ie na#t3puje ek#plo ja drapie2nej, buntownic ej lub o#tr e(awc ej <J, ale daleko jej do popularno!ci 6anta#". 9o c "telnik ac "na ro umie$ i c u$ tlce #i3 w nim pra(nienie uciec ki od o."dnej i pr era2ajcej cod ienno!ci, od otac ajcej (o be du# no!ci i niec ulic", od alienacji. &.ce uciec od )po#t3pu,, bo to w# ak nie je#t po#t3p, ale )Road to Hell,, jak a!piewa wiele lat pniej &.ri# Rea. 5ej!$ tej dro(i c.o$b" na kilka c.wil, a(%3bi$ #i3 w lektur e, uciec do >rain" Ni(d"' Nid(", b" ra em bo.aterami uda #i3 w < are Kr", (d ie %ota, jak wiadomo nie ma. 9" u boku wiern"c. dru.w #toc "$ bj <i%ami &iemno!ci, bo owe <i%" &iemno!ci, w Iordor, ktr" na kartac. powie!ci a(ra2a 6anta#t"c nemu !wiatu, #"mboli uje i uo#abia te #i%", ktre w !wiecie realn"m a(ra2aj ind"widualno!ci ' i mar eniom. -romieniujc" takic. pra(nie4 e#kapi m je#t w# ak e#kapi mem melanc.olijn"m. *# ak2e te(o, co #i3 dooko%a na# w"rabia, mar eniami ani pow#tr "ma$, ani mieni$ #i3 nie da. A tu wracam" ponownie do 8e(end" Lkr(%e(o <to%u. 9o arc.et"p arturia4#ki pr eno#i 2"wcem do 6anta#" # c e(ln, poet"ck melanc.oli3, w%a!ciw temu (atunkowi. 9o le(enda o /rtur e je#t pr ecie2 le(end #mutn i melanc.olijn, je#t ' jak apewne powied ia%b" 8em ' le(end o )#umie nie erowej,. -ami3tam"= /rturowi !mier$ adana r3k Iordreda uniemo2liwia #twor enie >rle#twa :obra, @wiat%a i -okoju. Kraal, amia#t inte(rowa$, ro pra# a i anta(oni uje R"cer " Lkr(%e(o <to%u, d ieli ic. na godnych i niegodnych dotkni!cia *wi!tego +ielicha. / dla te(o, ktr" je#t naj(odniej# ", dla Kala.ada, etkni3cie Kraalem o nac a po2e(nanie te(o !wiata. 8ancelot wariuje, Ierlin daje #i3 o(%upi$ i uwi3 i$ Nimue. &o! #i3 ko4c ", ko4c " #i3 epoka. <tar# " 8ud :u2ej i Ia%ej 9r"tanii, el6" i inne ra#" mu# odp%"n$ na 5ac.d, do /7alonu lub +ir'Nan'L(u, bo w na# "m !wiecie nie ma ju2 dla nic. miej#ca.

* #amej r ec ", nie b"t c ujem" tu ).omeo#tat bajki,. / walka :obra e 5%emO * le(end ie 5%o nie tr"um6uje be po!rednio i w #po#b oc "wi#t" ' Iorded (inie, Ior(an 8e Ja" pr e(r"wa. /le !mier$ /rtura mu#i ' wiem" to pr ecie2 ' #powodowa$ a%amanie #i3 w#pania%"c. planw krla. 9rak na#t3pc" mu#i #powodowa$ c.ao#, walk3 o w%ad 3, anarc.i3, mrok. /le rwnoc e!nie Ierlin je#t wiec n" i wrci kied"! ' jako Kandal6O / atem ' K/N:/8J JLR -RE<A:EN+. *rci rwnie2 /7alonu /rtur, ktr" je#t w# ak2e ,he -nce and Future +ing. / wrci wted", (d" na# "m !wiatem b3d ie ju2 naprawd3 le, oc "!ci na# !wiat re# tek Iordoru i wwc a# apanuj pokj, (oda i # c 3!liwo!$ wiec na, .iribus unitis pr " bo#kic. Gc arod iej#kic. OH au/iliach.

+ezwany - )cigany
A w%a!nie t3 lir"c n melanc.oli3, #mutek mijajce(o c a#u i pr emijajcej er", %a(od on" opt"mi mem i nad iej, w"kor "#ta% pi3knie +olkien we )*%adc" -ier!cieni,. Ni2ej podpi#anemu %e ka kr3ci%a #i3 w oku, (d" < ar" <tatek abiera% Jroda < arej -r "#tani i #marka%o #i3, ec., #marka%o, (d" <am Kam(ee komunikowa% R2"c ce &otton, 2e w%a!nie b"% wrci%. +ak, tak. 5 < arej -r "#tani. Na 5ac.d. :o /7alonu. +ak, tak. Ii#tr +olkien pojec.a% po arturia4#kim arc.et"pie jak do4#ki >o ak po #tepie, ale c2 ' b"% -ierw# " i *ielki. >to pniej ru# a% po t"m #am"m, arc.et"pic n"m !lad ie, do#tawa% et"kietk3 na!ladowc". / jak nie mia% do#ta$O -r ecie2 arc.et"p b"% ten #am. A nadal je#t ten #am. Na plu# Ii#tr a +olkiena powied ie$ tr eba, 2e w"kor "#ta% r ec on" arc.et"p tak nakomicie, w%o2"% t"le inten#"wne(o trudu w pr etwor enie arc.et"pu w opowie!$ pr "#wajaln w#p%c e!nie, 2e... #twor "% w%a#n" arc.et"p, arc.et"p +olkiena. -owtr m" ek#per"ment, #i3(nijm" nowu po k#i2k3 6anta#" na# ej p%ki, obac m", o c "m to. Lto w mniej lub bard iej #iel#kiej okolic" 2"je #obie bo.ater i ma #i3 niele. Na(le pojawia #i3 tajemnic a po#ta$, w"kle c arod iej, i ten2e c arod iej komunikuje prota(oni!cie, 2e ten nie wlekajc mu#i w"ru# "$ na wielk w"praw3, bo od nie(o, prota(oni#t", ale2" lo# !wiata. 9o oto 5%o amier a dokona$ a(re#ji na :obro, a jed"n"m, co mo2na temu 5%u #kutec nie pr eciw#tawi$, to Ia(ic ne &o! +am. Ia(ic ne &o! +am je#t ukr"te Kd ie! +am, c.olera wie, pewnie w < ar"c. Krac., (d ie %ota, jak wiadomo, nie ma. *e wan" robi wielkie oc ", (d"2 w naj!miel# "c. mar eniac. nie #d i%, 2e od nie(o b3d ie ale2a% lo# !wiata. *tpi nieco w #%owa c arod ieja, ale nienacka dopadaj (o obowi kowo & arni *"#%annic" 5%a i mu#i pr ed nimi um"ka$. Dm"ka do :obre(o Iiej#ca, tam ma c.wil3 #pokoju i tam te2 dowiaduje #i3 o 8e(end ie i -r e nac eniu. Ha, trudno, nie ma w"j!cia. -rota(oni#ta mu#i odb"$ wielk *"praw3 ' Xue#t, (odnie map, ktr autor pr e ornie amie!ci% na poc tku k#i2ki. Iapa po#iada ro #iane bo(ato Kr", -u# c e, 9a(na i -u#t"nie o <tra# n"c. Na wac.. +o nic, 2e K%wna >watera *ro(a, do ktrej tr eba dotr e$, najduje #i3 na p%nocn"m lub w#c.odnim #kraju map". Io2em" b"$ pewni, 2e bo.ater b3d ie podr2owa% "( akiem, bo mu#i odwied i$ w# "#tkie <tra# ne Iiej#ca. &.od enie pro#t dro( je#t w 6anta#" abronione. 9o.ater nie mo2e podr2owa$ #am, wi3c montuje mu #i3 :ru2"n3 ' e#p% malownic "c. i c.ar" mat"c n"c. o#obnikw. 5ac "na #i3 Xue#t, "( akiem, r ec ja#na, a mro2ce krew w 2"%ac. pr "(od" w <tra# n"c. Iiej#cac. pr eplatane # #iel#kim odpoc "nkiem w Iiej#cac. -r "ja n"c.. *re# cie doc.od i do final show-down w <ied ibie 5%a. +utaj jedne(o c %onkw :ru2"n" tra6i # la(, ale re# ta w"ci32". 5%o o#tanie pokonane, pr "najmniej do c a#u, (d" autor nie ec.ce pi#a$ dal# e(o ci(u ' bo wted" 5%o #i3 )odrod i, i tr eba b3d ie ac "na$ da capo al fine. -ow"2# ", celowo upro# c on" i pr e!miewc " (laj# ac.t mia% a adanie pr enie!$ na# do na#t3pne(o tematu ' do 6aktu, 2e ca%a pot32na 6ala 6anta#" po#ttolkienow#kiej je#t (atunkiem ma%o odkr"wc "m, # tampow"m, tandetn"m, mi ern"m i niewart"m, b" o nim mwi$ powa2nie. +aka bowiem je#t opinia kr"t"kw, a c "m2e #i3 lic "$, je!li nie opini kr"t"kw. Na opinie pow"2# , po a ob!mian dopiero co wtrno!ci 6abu% wobec Ii#tr a +olkiena i arc.et"pu arturia4akie(o w o(le, #k%adaj #i3 je# c e dwa element" ' c.orobliwa #k%onno!$ autorw 6anta#" do montowania wielotomow"c. #a( i... ok%adki k#i2ek.

Frontem do zagorzaego
5ac nijm" od ok%adek. Lk%adka k#i2ki to jej wi "twka. Nie o# ukujm" #i3, kr"t"c" nie # w #tanie c "ta$ w# "#tkie(o, co #i3 uka uje ' i nie c "taj. & "tanie nie je#t warunkiem sine 0ua non pi#ania recen ji. *"#tarc " obejr e$ ok%adk3. Ee!li na niej, dla pr "k%adu, mam" t"tu% w"malowan" ociekajc"mi po#ok literami, a poni2ej wid im" w"# c er on (3b3 w"tr e# c em oc u ' wiadomo miej#ca, 2e to splatter-horror, inn"mi #%ow" ' pardon my french ' pr era2ajce (wno. Ee!li a! na ok%adce je#t p%(o%a panienka w obj3ciac. .ero#a o bicep#ac. b%"# c c"c. od Lil o6 Dla" c " innej Eojob", i je!li ten .ero# ma w d%oni jata(an, a (r" #po(lda na to w# "#tko #mok o w"(ld ie w"(%odnia%e(o ak#olotla, to mam" do c "nienia n3d n 6anta#", )pulp, i mi eri, i tak tr eba napi#a$ o t"m recen j3. A tra6i #i3, tra6i, w #amo centro, tak, 2e po a dro!ci%b" >e7in &o#tner 8a#u <.erwood. :lac e(oO 9o nie w #po#b nie tra6i$Q 9o centro je#t wielkie jak Lkr(%" <t% krla /rtura, pr " ktr"m a#iada%o rwnoc e!nie #tu pi3$d ie#i3ciu r"cer " nie lic c krlowej Kinewr" i jej 6rauc"meru. :lac e(o tak #i3 d iejeO :lac e(o, ap"ta kto!, w"dawca 6anta#" #am, w%a#n r3k, pr "lepia w%a#nemu produktowi w )jar%"c ok,, ow et"kietk3 tandet"O Ldpowied je#t pro#ta. *"dawca celuje w tak wane(o 5/KLR5/UEKL. / tak wan" 5/KLR5/UT c.ce na ok%adce 9ori#a Wallejo, c.ce (o%"c. p%dupkw i biu#tw, ktre (ro2 w"pr"!ni3ciem #pod pancern"c. #tanikw. 5/KLR5/UT nie # uka w 6anta#" #en#u, ktr" to #en# winien (%o!no kr "c e$, 2e w a2urowej broi nie ru# a do walki nikt, bo w takiej broi nie t"lko walc "$ niebe piec nie, w takiej broi nie #po#b nawet pr ed iera$ #i3 pr e pokr "w", (3#to pora#tajce jar" Iroc n"c. -u# c i < are Kr", (d ie %ota, jak wiadomo, nie ma. / (o% ' e/cuzes le mot ' dup mo2na robi$ t"lko jedno, to, co nie je#t ani ).eroic, ani )6anta#",. * wi3k# o!ci pr "padkw. Janta#" jako (atunek #prawia wra2enie, jak (d"b" pr e#tra# "% #i3 kr"t"kw tak bard o, 2e w #w"m ro woju ac % uprawia$ #woi#ta mimikr3 ' por uci% jak (d"b" w# elkie preten#je i ca%kowicie aniec.a% walki o miej#ce na !wiec niku, c "li na li!cie d ie% nominowan"c. do Hu(o, Nebuli c " c.ocia2b" Anternational Janta#" /ward. Janta#" nie potr ebuje u nania ' w"#tarc jej tabun" 5/KLR5/UT&H, kupujc"c. w ciemno w# "#tko, co #i3 uka uje. Janta#" ma #w pewn i nie awodn (rup3 kon#umenck i dba w"%c nie o (u#ta tej2e. Najlep# "m pr "k%adem o takie dbanie o (u#ta # #%"nne c"kle, #eriale 6anta#", potworne kob"%" o atrwa2ajcej lic bie odcinkw. Rekord w t"m w (l3d ie nale2" c."ba do niejakie(o /lana 9urta /ker#a, ktre(o c"kl )<corpio, o#i(n% ponad c terd ie!ci tomw. Nie %" je#t te2 #tar" nud iar -ier# /nt.on" e #w"m )Pant., ' na%upa% rwno tr "na!cie k#i2ek w #erii, a pr " oka ji kropn% je# c e #iedem # tuk odcinkw c"klu )/pprentice /dept,, c ter" )+arot", i mn#two inn"c. k#i2ek i c"kli. Eo.n Norman, o ktr"m je# c e pomwim", ma na #umieniu co! jakb" jedena!cie tomw c"klu )Kor,. <kromn"c. autorw o(ranic ajc"c. #i3 do pi3cio', c tero' lub tr "tomow"c. #a(, nie da #i3 lic "$, ale imi3 ic. je#t le(ion. Nie#tet". :lac e(o nie#tet", ap"ta kto!. /no. dlate(o, 2e po a nielic n"mi w"jtkami w# "#tkie w miankowane kob"%" ac "naj b"$ ci32kie, powtar ajce #i3 i nudne ju2 na etapie dru(iej, tr eciej, (ra c wartej k#i2ki. Lpini3 t3 powtar aj 5/KLR5/8A, ktr " ma#owo pr ecie2 w"kupuj ci(nce #i3 jak #mrd a po#polit"m ru# eniem c"kle, bo uparli #i3, 2e mu# wied ie$, jak #i3 to #ko4c ". >r"t"c" i juror " pre#ti2ow"c. na(rd, jak powied iano, lekcewa2 owe #a(i, bo nie # w #tanie ic. !led i$. Ea #am, a mam #i3 a pilne(o kontrolera 6anta#t"c n"c. nowo!ci, re "(nuj3 niekied" akupu uka ujce(o #i3 w%a!nie # #te(o tomu #a(i, bo jako! umkn3%o mojej uwad e popr ednic. pi3$. 5nac nie, nac nie c 3!ciej re "(nuj3 nab"cia tomu pierw# e(o, je!li ok%adki # c er " do mnie 3b" o#tr e2enie= )Jir#t 9ook o6 t.e Ia(ic <.it &"cle,. &2, dar a mi #i3, i to nier adko, kupi$ )9ook +.ree, i b"$ # c 3!liw"m, 2e nie kupi%am popr ednic. dwc., i wied ie$ ca% pewno!ci, 2e nie kupi3 tr ec. na#t3pn"c.. Nie#tet", nobody1s perfect ' c ekam w%a!nie, pr ebierajc no(ami, na d ie#it" )/mber, 5ela ne(o. A wiem, 2e #i3 ro c aruj3. +o troc.3 tak, jak %adn"m d iewc 3ciem ' do!wiadc enie uc ", 2e w# "#tkie one takie #ame, ale co te(o, nie #tr "ma# , c %owieku, oj, nie #tr "ma# .

,(dza pieni(dza
Antere#ujce je#t, 2e wi3k# o!$ t%ukc"c. owe #tra# ne #a(i autorw to pi#ar e dolni, #prawni i ciekawi. &2 #prawia, 2e dobr " pi#ar e r"pi tom po tomie, ci(n c"kle nib" (um3 do 2ucia, mia#t

w"kor "#t"wa$ pom"#%" do c e(o! upe%nie nowe(o, popracowa$ nad c "m! odkr"wc "m, or"(inaln"m, pi3kn"m, nad c "m!, co utar%ob" no#a kr"t"kom i wro(om 6anta#", etatow"m pr edr eniac om i pr e!miewcom te(o (atunkuO *"daje mi #i3, 2e nam odpowied. /utor " akoc.uj #i3 w #woic. bo.aterac. i trudno im #i3 nimi ro #ta$. Nawet (d" c uj, 2e w"ek#ploatowali prota(oni#tw do #uc.ej nitki, wal kolejne tom" o ic. d ieciac. G5ela n", -ier# /nt.on", a c uj3, 2e i Eddin(# nie w"tr "maH. /utor " akoc.uj #i3 w #woic. )!wiatac., i ic. mapac.. Ee!li na takiej mapie # < are Kr", a pi3ciu tomw nie w"#tarc "%o prota(oni#tom na #twierd enie, 2e %ota tam nie ma, pi# e #i3 tom # #t". / w na#t3pn"m, #idm"m, obac "m" ##iedni arku# map" i dowiem" #i3, co je#t na p%noc od < ar"c. Kr ' a je#t to niewtpliwie ' pardon my french ' p%a#kow"2 < are(o Kwna. A wre# cie ' autor " to lenie i nie c.ce im #i3 m"!le$. /utor " to o(ranic one mato%" i c.o$b" p3kli, nie w"kr e# #iebie nic e(o or"(inalne(o, mu# eni # klepa$ o(ran" #c.emat. / nade w# "#tko autor " to w"rac.owane be#tie i id ie im o 6or#3, jaka leci od tomu. -ier# /nt.on" ci(nie )Pant.,, c"kl, pr " ktre(o c "taniu boli nudw otr ewna i .emoroid", bo bier e a konto ka2de(o nowe(o odcinka pot32ne alic ki. /utor " to aro(anckie %obu ", pr ekonane, 2e c "telnik kupi w# "#tko, co amarkuj jako tako w"robion"m na wi#kiem. *# "#tko to napi#a% 6acet produkujc" )*iedmin",. Eak do tej por", 6acet produkujc" )*iedmin", daje #i3 pr " nawa$ racj3 pr eciwnikom 6anta#", ktr " dowod , 2e powtr 3 a Iarkiem Lramu#em ' mizerii gatunku. 5(oda, (atunek w #wojej ma#ie potwornie #i3 umi erni%. Nie mo(3 natomia#t pr " na$ racj3 t"m, ktr " twierd , 2e o owej mi erii dec"duje 6akt umie# c ania akcji w w"ima(inowan"c. !wiatac. i u brajania bo.aterw w miec e. Nie mo(3 twierd i$ nic e(o inne(o po a twierd eniem, 2e .ard <J, c"berpunk, political 6iction # rwnie mi erne ' w #wej ma#ie. Nikt mnie nie pr ekona, 2e !wiat ni# c on" pr e wojn3 lub katakli m, (d ie ka2d" walc " ka2d"m, a w# "#c" mutantami je#t lep# " od >rain" Ni(d"'Ni(d", !wiata ;ua#i' 6eudalne(o, (d ie ka2d" walc " ka2d"m, a poluje #i3 na (oblin". &.o$b" mnie bito, nie auwa2am w"2# o!ci podr2" (wia dolotem na +au &eti nad w"praw w < are Kr", (d ie %ota, jak wiadomo, nie ma. 5buntowan" komputer pok%adow" nie je#t dla mnie wi3cej wart 6abularnie ni2 drajca'c arod iej i 2aden la#er'bla#ter nie #toi dla mnie automat"c nie w"2ej ni2 miec , .alabarda c " okut" cep. / w"2# o!$ pilota -irVa lub Endera nad &onanem, ktr c.3tnie pr " naj3, nie w"nika dla mnie 6aktu, 2e dwaj pierw#i no# #ka6andr", a tr eci pr epa#k3 biodrow. &o dok%adnie wida$, je!li obok po#tawi #i3 Keda <parrow.awka lub +.oma#a &o7enanta Niedowiarka, bo.aterw 6anta#", nie no# c"c. pr epa#ek biodrow"c..

-e G in kontra .olkien
* nowoc e#nej 6anta#" daje #i3 jednak ob#erwowa$ pewien trend, c.3$ w"%amania #i3 arturia4#ko' tolkienow#kie(o #c.ematu, pra(nienie pr em"cenia w!rd )6anta#t"c n"c., rekwi "tw tre!ci i praw o(ln"c. i wa2n"c.. K%wn" trend ' 2eb" nie powied ie$ )mutacja, 6anta#", jak #i3 auwa2a, ma ciekaw" c.arakter ' je#t prawie w"%c nie domen autorek. * 6anta#" o#tatnic. lat panuje dec"dowana pr ewa(a pi# c"c. pa4. -omijajc nie %omn"c. autorw #a(, jak w#pomnian" ju2 -ier# /nt.on" i parod"#ta +err" -ratc.ett, po placu boju ko%ac e #i3 je# c e :a7id Eddin(#, ktr" niedawno r uci% na r"nek o#tatni GOH tom c"klu )Ialloreon, i o#tatni GOH odcinek )Ellenium,. *alc je# c e +ad *illiam# i &.arle# de 8int. Ro(er 5ela n" w ci32kic. blac. urod i% wre# cie o#tatni GOH )/mber,, a +err" 9rook# ' now )<.annar3,. Re# ta ' a imi3 ic. je#t le(ion ' to kobiet". Rewolucja ac 3%a #i3 a! od Dr#uli 8e Kuin, ktra w ca%ej #wej b"najmniej nie ubo(iej pope%ni%a w a#ad ie t"lko jedn kla#"c n 6anta#" ' ale a to tak, d i3ki ktrej #tan3%a na podium obok Ii#tr a +olkiena. &.od i o tr"lo(i3 5iemiomor a, 2arthsea./ 5 atrwa2ajc %atwo!ci pani Dr#ula w"%ama%a #i3 tolkienow#kie(o prawid%a i re "(nowa%a arturia4#kie(o arc.et"pu. Na r ec #"mboliki i ale(orii. /le jakiejO -r "jr "jm" #i3 uwa2nie. Eu2 #am /rc.ipela( 5iemiomor a to (%3boka ale(oria ' ro #iane po mor u w"#p" # jak #amotni, w"alienowani lud ie. Iie# ka4c" 5iemiomor a # odi olowani, #amotni, amkni3ci w #obie. Ac. #tan je#t

taki, a nie inn", bo co! utracili ' do pe%nej # c 3!liwo!ci i #pokoju p#"c.ic ne(o brakuje im utraconej Run" >rlw p3kni3te(o -ier!cienia Erret. /kbe. <amotno!$ i alienacja mie# ka4cw 5iemiomor a u ewn3tr nia #i3 w 6akcie ukr"wania #w"c. prawd iw"c. imion ' ukr"wania uc u$. Djawnienie uc u$, tak jak i ujawnienie imienia, c "ni c %owieka be bronn"m, w"dan"m na cud %a#k3. Elita 5iemiomor a, c arod ieje Roke, pokonuje etap" trudnej, ma#o4#kiej wr3c inicjacji, d2c do do#kona%o!ci ' ta w"ra2a #i3 mi3d " inn"mi w t"m, 2e #prawn" c arod iej be w"#i%ku umie ro # "6rowa$ prawd iwe, ukr"te imi3 c %owieka lub r ec " i t"m #am"m dob"$ w%ad 3 nad blinim lub materi. /le %o ' w k#i2ce pr "bierajce po#ta$ (ebbet.a ' be w"#i%ku ro # "6rowuje prawd iwe imi3 Keda. & "2b" atem c arod ieje po!wi3cali lata nauki po to t"lko, b" mc dorwna$ 5%uO * pierw# "m tomie tr"lo(ii mam" kla#"c n" problem :obra i 5%a, mam" te2 w"praw3 ' ;ue#t ' bo.atera. /le ;ue#t Keda r2nie #i3 od w"k%"c. w"praw w < are Kr" ' ;ue#t Keda to ale(oria, to wiec ne po2e(nania i ro #tania, wiec na #amotno!$. Ked walc " o do#kona%o!$ w ci(%ej walce #am"m #ob i #am"m #ob #tac a o#tatni, 6inaln" bj, bj #"mbolic n" ' w"ci32a, jednoc c #i3 #i3 pierwia#tkiem 5%a, akceptujc jak (d"b" dwoi#to!$ lud kiej natur". L#i(a do#kona%o!$, akceptujc 6akt, 2e pe%no do#kona%o!$ je#t nieo#i(alna. *tpim" nawet w o#i(ni3t ju2 do#kona%o!$ Keda, i #%u# nie. -o )*i ard o6 Eart.#ea, na#t3puj )Krobowce /tuanu,. )Krobowce /tuanu, prowad na# je# c e (%3biej w akamarki p#"c.iki, prowad pro#to tam, (d ie autorka c.ce na# mie$. Lto atua4#ki 8abir"nt, w i3t" 2"wcem arc.et"pu, krete4#kie(o 8abir"ntu Iino#a. +ak jak 8abir"nt >ret", rwnie2 8abir"nt /tuanu ma #woje(o Iinotaura ' ale nie je#t to potwr w #t"lu kla#"c nej sword and sorcery, potwr, ktr" r"c ", pluje, kopie i obr"wa u# ", !miejc #i3 pr " t"m %owie# c o. Na to pani Dr#ula je#t b"t inteli(entna. Iinotaur atua4#kie(o 8abir"ntu to 5%o c "#te i #koncentrowane, 5%o ni# c ce p#"c.ik3 niepe%n, niedo#kona%, nie pr "(otowan na takie #potkanie. A w taki 8abir"nt wkrac a uc.wale Ked, .ero#, +e eu# . A jak +e eu# , Ked dan" je#t na /riadn3. +enar je#t je(o /riadn. 9o +enar je#t t"m, c e(o w .ero#ie brakuje, be c e(o je#t on niepe%n", be radn", a(ubion" w #"mbolic nej pltaninie kor"tar ", (inc" pra(nienia. Ked pra(nie ale(or"c nie ' nie c.od i mu w# ak2e o H0L, ale o anim3 ' pierwia#tek 2e4#ki, be ktre(o p#"c.ika je#t niedo#kona%a i niedoko4c ona, be radna wobec 5%a. Ked, #%awn" :ra(onlord, pot32n" ma(, #taje #i3 na(le pr era2on"m d ieckiem ' w #karbcu 8abir"ntu, w pr epojon"c. oddec.em 5%a ciemno!ciac., ratuje (o dotkni3cie r3ki +enar. Ked id ie a #woj anim ' bo mu#i. 9o w%a!nie odnala % utracon run3 Erret. /kbe. <"mbol. Kraala. >obiet3. -onownie d ia%a arc.et"p ' tak jak +e eu# , Ked por uca /riadn3. +era +enar ura#ta do pot32ne(o #"mbolu, do bard o w#p%c e#nej i bard o 6emini#t"c nej ale(orii. /le(orii kobieco!ci. <tr e2ona klau ur, kultowa d iewic o!$ i pierw# " m32c " na, ktr" w"wraca pouk%adan" !wiat. +enar w"prowad a Keda 8abir"ntu ' dla #iebie, dok%adnie tak, jak to uc "ni%a /riadna +e eu# em. / Ked ' jak +e eu# ' nie umie te(o doceni$. Ked nie ma c a#u na kobiet3, on mu#i pr ecie2 najpierw o#i(n$ ,he Farthest 3hore. >obieca anima nie je#t mu potr ebna. Re "(nuje wi3c, c.o$ lubi cie# "$ #i3 m"!l, 2e kto! c eka na nie(o, m"!li o nim i t3#kni na w"#pie Kont. &ie# " (o to. Eakie2 to br "dko m3#kieQ -o o#iemna#toletniej pr erwie pani Dr#ula pi# e )+e.anu,, dal# " ci( tr"lo(ii, dal# " ci( #wej ale(orii kobieco!ci ' t"m ra em tr"um6ujcej. -ani Dr#ula aw# e b"%a wojujc 6emini#tk. >to nie wier ", a # tac", niec. pr ec "ta bir jej e#ejw pod t"tu%em )+.e 8an(ua(e o6 t.e Ni(.t,. -ani Dr#ula ni(d" nie w"bac "%a #w"m w"dawcom, ktr " na poc tku karier" 2dali, b" podpi#"wa%a #i3 eni(mat"c n"m )D. >. 8e Kuin,. Ni(d" nie darowa%a /ndre Norton i Eulian Ia" ukr"wania #i3 a m3#kimi p#eudonimami. * )+e.anu, ' jak nale2a%o oc ekiwa$ ' %aman" i ni# c on" Ked pr "pe% a do #wej anim" na kolanac., a ona ju2 t"m ra em wie, jak (o atr "ma$, w jakiej roli (o u#tawi$, b" #ta$ #i3 dla nie(o w# "#tkim, najwa2niej# "m #en#em i celem 2"cia, b" w b"%" /rc.ma(e i :ra(onlord o#ta% u jej boku do kre#u #w"c. dni, i to kwic c rado!ci nib" pro#i3. / adu6an"c. c arod iejw Roke c eka niewe#o%a pr "# %o!$ ' praca w 6irmie kobiet jako d"rektorem. Ljej'jej'jej'jejQ

Synowie Amazonek - crki Gigantw

)+e.anu,, jak #i3 r ek%o, pr "# %a pno, w tak wan"m mi3d "c a#ie pr e p%ki pr ewali%a #i3 lawina 6emini#t"c nej 6anta#". 5 jedn"m, w#pln"m tematem ' kobieta w !wiecie m32c " n. >obieta w !wiecie &onanw, tak, jak kobieta w !wiecie Jordw, Rocke6ellerw i Aaccocw. Nie (or# a, wr3c lep# a. 5 trudem, w ci32kiej walce, ale lep# a. >obieta, bo.aterka Iarion 5immer 9radle", &. E. &.err"c., +anit. 8ee, 9arbar" Hambl", -atricii Ic>illip, Eulian Ia", :ian" -aV#on, Iercede# 8acke", Eane Tolen, -auli Wol#k", <u#an :eVter, -atricii >enneal", Jried" *arrin(ton, Eane Iorri#, <.eri +epper, Eenni6er Robert#on, Iar(aret *ei#, -."li# Ei#en#tein, Eudit. +arr i inn"c.. ):am#ka, 6anta#" to odbicie wojujce(o 6emini mu pr e%omu lat # e!$d ie#it"c. i #iedemd ie#it"c., walki kobiet o e0ual rights, ktr"c. jakob" nie c.cieli da$ kobietom m32c "ni, okre!lani podwc a# jako m3#kie # owini#t"c ne !winie, w #krcie I&-, male chau.inistic pigs. Eak to, wr a#n3%" c.rem autorki, a a nimi c "telnic ki, to oprc d"#kr"minacji na cod ie4, maj2 na# je# c e I&- d"#kr"minowa$ w >rainie Iar e4, w Ne7er'Ne7er 8and ieO Nawet tam nie ma uciec kiO /no, oka a%o #i3, 2e nie ma. bo wc e!niej uciekli do Ne7er'Ne7er 8andu autor " )m3#c",. Eu2 praojciec &onan # ala% po krainie mar e4 miec em i... pomi4m" milc eniem, c "m. 9o w"nala ca &onana i je(o #padkobierc" uciekli w mar enia... pr ed kobietami. &onan i je(o bracia b"li w"!nion"mi idea%ami autorw, uo#abiali ic. mar enia. 9"li .ero#ami, ktr"c. dowcipn" <tep.en >in( de6iniowa% krtko, ale tak do#adnie, 2e c"tatu mu# 3 u2"$ w or"(inale= ... strongthewed barbarians whose e/traordinary prowess at fighting is only e/celled by their e/traordinary prowess at fucking . Lpowie!ci o takic. .ero#ac., dowod i >in(, pr emawiaj w"%c nie do impotentn"c. #%abeu# ", nieudac nikw, wa(ino6obw, nie!mia%kw i 2"ciow"c. pierdo%w, lubic"c. ident"6ikowa$ #i3 bo.aterem w ro#tu #iedmiu #tp, w"rbujc"m #obie miec em dro(3 popr e .urm3 niepr "jaci% na alaba#trow"c. #c.odac. rujnowanej !wit"ni, e #kpo od ian pi3kno!ci d"ndajc na #wobodn"m ramieniu. Rekord w t"m w (l3d ie bije Eo.n Norman. 5 je(o c"klu )Kor, pr ebijaj potworne a ewidentne komplek#" i problem", ktr"mi autor winien co r"c.lej biec do #ek#uolo(a, anim nie pr ejd mu one w #tan maniakaln". -rawda, i w inn"c. opowie!ciac. i powie!ciac. 6anta#" bo.aterowie b"waj m3#c", m3#ko!ci (odn de6inicj >in(a. <w arc.et"pow m3#ko!$ objawiaj, r ec ja#na, popr e t%uc enie wro(w po (%owac. i dob"wanie be trudu w# "#tkic. kobiet, po a t"mi, ktre uciek%" na c ubek dr ewa. 9o.aterowie ci maj w# elako2 i inne aj3cia ' ratuj od a(%ad" !wiat" i krle#twa, # ukaj ma(ic n"c. arte6aktw, abijaj #moki. D Eo.na Normana .ero#i w"%c nie (wa%c. 5a! kobieta u Eo.na Normana pr ed (wa%ceniem mu#i b"$ wi ana, akuta w %a4cuc.", w"c.%o#tana i napi3tnowana (orc"m 2ela em. >linic n" pr "padek 6obii wa(inalnej, w bo(aconej komplek#em o6erm", ktr" boi #i3 bli2"$ do kobiet" majcej wolne r3ce i mo(cej dec"dowanie odmwi$ awan#w.0 * opowie!ciac. 6anta#" 6emini#t"c nej kobiet" w"%amuj #i3 conanow#ko'(orow#kie(o #c.ematu. <ame potra6i waln$ nac.a%a miec em lub akl3ciem, a je!li nawet kto! je (wa%ci, to biada mu. 5ap%aci a to dro(o, najpniej w pit"m tomie #a(i. Niektre autorki do# %" tu ju2 do pewnej pr e#ad". 9o.aterki c"klu )Wow# and Honor, Iercede# 8acke", wojownic k3 +arm3 i c arod iejk3 >et.r" (wa%ci #i3 na okr(%o, c 3#to'(3#to biorowo, a one #i3 otr #aj i m# c . -ar3 #tron o nic "m i da capo. >ilka dal# "c. #tron i mam" +arm3 i >et.r" #ied ce pr " o(ni#ku i opowiadajce o dawn"c. (wa%tac.. 9analn" opi# pr "rod" i mam" tr eci, ca%kiem pr "padkow (wa%con kobiet3 i +arm3 >et.r", m# c ce #i3 pr e #olidarno!$. Ee u# Iaria. * tr"lo(ii )8a#t Herald Ia(e, tej #amej autorki bo.aterem je#t Wan"el, m32c " na. >upi%em, ciekaw, co te2 autorka ma do powied enia o m32c " nac.. /no, ma wiele. Wan"el ma do!$ niet"powe dla m32c " n" #k%onno!ci erot"c ne, a autorka w"%a i e #kr", ab" pr ekona$ c "telnika, 2e to je#t w%a!nie to, co t"(r"#" powinn" lubi$ najbard iej. 5re "(nowa%em nab"cia dwc. dal# "c. tomw pr era2on" per#pekt"w te(o, co c eka w nic. bo.atera. * podobnie t"pow"m c"klu )8"t.ande, autor#twa #%"nnej Iarion 5immer 9radle", bo.aterk je#t c arod iejka, ukr"wajca p%e$ pod m3#kim pr ebraniem. Ia(ic ka uko4c "%a c arod iej#ki uniwerek jako lipn" m32c " na. Anac ej ni(d" nie do#tpi%ab" a# c "tu immatr"kulacji. -r ejr "#ta ale(oria w"r ec e4 kobiet", c.ccej robi$ karier3 w 6irmie Rank PeroV. *id ia%em )Tentl,. *ol3 )+oot#ie,.

Ee!li ju2 o 5immer 9radle" mowa, to je#t ona promotork nane(o c"klu )<word and <orcere##,, c "li ' uwa(aQ ' )Iiec em i dam#k ma(i, Gt%umac enie moje i nader #wobodneH. *c.od ce w #k%ad c"klu biorki opowiada4 o#i(n3%" w%a!nie numer d iewit" i maj #i3 niele. Ee#t to ' je2eli c.od i o 6anta#" ' na dobr" por dek jed"ne dobre i pewne miej#ce udane(o #tartu dla debiutantw i m%od"c. pi#ar ". / rac ej pi#arek, wa2"w# " leitmoti.. /utorw te2 #i3 tam c a#em wprawd ie dopu# c a, ale patr w"2ej. Iu# #c."li$ (%ow3 i u(i$ kolana, mu#i im wiotc e$ i opa!$... m3#ka duma. -r "# %o!$ (atunku wid 3 wi3c jak na d%oni.

12**
< a% 6anta#" nie m(%, r ec ja#na, omin$ -ol#ki. -ojawienie #i3 6anta#" w na# "m kraju bie(%o #i3 jednakowo2 w c a#ie pewn"m pr e%omem w d ied inie kultur", pole(ajc"m na ca%kowit"m aniec.aniu mo olne(o proce#u, jakim je#t c "tanie, na r ec %atwiej# e(o w ob#%ud e i percepcji o(ldalnictwa wideo. <td te2 ' obok nakomite(o #kdind )&onana barbar "4c", w re2"#erii Iiliu#a i mu "k -oledouri#a ' 6anta#" dotar%a do na# (%wnie w po#taci pr era2ajce(o wideo'%ajna, pite(o #ortu prodotto italiano de 4inecitta lub w"twrni &.eapo Jilm# <anta Ionica, >ali6ornia. Iieli!m" i k#i2ki, a jak2e. 9"% +olkien, w"dan" (d ie! tam w latac. # e!$d ie#it"c., b"% )& arnok#i32nik /rc.ipela(u,. 5wracam uwa(3 na t%umac enie te(o t"tu%u. -o pierw# e ' brak najomo!ci kanonu i nomenklatur" 6anta#". )*i ard, nie mo2e w 6anta#" b"$ t%umac one jako )c arnok#i32nik,, bo aw# e ten rod aj parajce(o #i3 ma(i o#obnika, o ktr" c.od i tu 8e Kuin, w 6anta#" okre!la #i3 jako )c arod iej,. )& arnok#i32nik,, w (l3dnie )c arownik,, okre!lenia lekko pejorat"wne, ak%adajce ) %, ma(i3, t%umac " #i3 jako sorcerer lub necromancer. 9ard o %"c. c arownikw okre!la #i3 jako warlocks. -o dru(ie ' )/rc.ipela(,. +%umac pr e#tra# "% #i3 5iemiomor a, 2arthsea, nie aakceptowa% >rain" Ni(d"'Ni(d". *ola% okre!lenie bard iej ' .a, .a ' wer"#t"c ne. -opular" owa%" 6anta#" rwnie2 amator#kie t%umac onka w t w. 6an inac., pi#emkac. c "tan"c. pr e t w. 6anw, c "li o#obnikw r e# on"c. w t w. ' e/cusez le mot ' 6andomie. Nawet jednak w!rd b"wa%"c., otr a#kan"c. i a(or a%"c. 6anw wied a na temat 6anta#" je#t nikoma. A nic d iwne(o, bo oprc w"mienion"c. w"2ej +olkiena i 8e Kuin, 8eibera i *.iteMa nie pr et%umac ono na pol#ki R/:NEKL lic ce(o #i3 utworu te(o (atunku. /b" unikn$ nieporo umie4 w"ja!niam, 2e c.od i o utwor", ktre ja uwa2am a lic ce #i3.3 :la t"c., ktr " c.cielib" ar uci$ mi #ubiekt"wi m lub wr3c niewied 3, podaj3 co na#t3puje ' opracowanej pr e )8ocu#a, li#t" 33 be#t#ellerw 6anta#" w# ec.c a#w pr et%umac ono i w"dano w -ol#ce N t"tu%w. 5 opublikowane(o w k#i2ce :a7ida -rin(le )Iodern Janta#", e#tawienia #tu najlep# "c. d ie% te(o (atunku ' d iewi3$ t"tu%w, c e(o c ter" powtar a #i3 a popr edni li#t. 5a ka2d"m ra em uw (l3dniam +olkiena i 8e Kuin, a pomijam t"tu%", ktre na obu li#tac. nala %" #i3 ewidentnie pr e pr "padek. bo nale2 do .orroru G)+.e <.inin(, >in(aH, <J G)Eedc" <mokw, /nne Ic&a66re"H lub 6anta#t"ki d ieci3cej G)/licja w >rainie & arw,H *"obram" #obie wi3c per analogiam, 2e (atunek #cience 6iction repre entowan" je#t w -ol#ce pr e )>roniki Iar#ja4#kie, Ra"a 9radbur" i c"kl )-err" R.odan,, a ):iuna, Herberta nana je#t nam w"%c nie wer#ji 6ilmowej. :o kolekcji pol#ki mi%o!nik <J na je# c e 6ilm )/lien, i wid ia% na ta!mie wideo dwa lub tr " odcinki )<tart +rek ' +.e NeVt Keneration,. A na t"m, w"obram" #obie, koniec ' ani c "telnik, ani kr"t"k, ani autor, ktr" c.cia%b" pi#a$ <J nie na R/:NEKL inne(o pr "k%adu na to, c "m je#t (atunek. -owtar am ' 2adne(o. /le co te(o, w# "#c" twierd , 2e uwielbiaj <J, ac "tuj #i3 -err" R.odanami i po ra #etn" r 3du o(ldaj <tar +rek. / kr"t"c" kr3c no#ami i po ra t"#i3c n" dowod (%3bokiej prawd", 2e 9radbur", ow# em, nic e(o #obie, ale re# ta (atunku to mi eria. 9oki r"wa$, prawdaO / pr ecie2 dok%adnie taka #"tuacja panuje u na# w odnie#ieniu do 6anta#". Janta#", jaka je#t, ka2d" wid i. / poniewa2 r"nek pol#ki je#t w"(%odnia%", w"po# c on" na klubwkac. i #in"m powielac u, w"c uto koniunktur3 i obecnie w"#pecjali owane w t"m kierunku jedno#tki #taraj #i3 a#pokoi$ (%d, powetowa$ nam dawne #trat" ' a pr " t"m arobi$. 5a#"pano #tra(an" k#i2kami o kolorow"c. ok%adkac., na ktr"c. mam" na# e upra(nione miec e, topor", mu#kularn"c. .ero#w , (o%e panienki i ak#olotle, udajce #moki.

Iam" te2 na #tra(anac. mn#two now"c. autorw ' dok%adniej mwic ' dwc.. 9o rbie #i3 be lito!ci Howarda je(o po(robowcami i /ndre Norton. Ad ie #i3 # lakiem pr etart"m pr e )Janta#t"k3,. Iie#i3c nik ma pe%ne pod#taw", ab" 2da$ od w"dawcw, ow"c. po2al #i3 9o2e bi ne#menw, (rat"6ikacji 6inan#ow"c. a ) robienie r"nku,. & "telnic" i mi%o!nic" 6anta#" maj a! w# elkie pod#taw", ab" na )Janta#t"k3, plu$ i p#ioc "$, mo(%a w# ak w"lan#owa$ co! bard iej warto!ciowe(o. +"mc a#em jed"na t%umac ona warto!ciow# a po "cja, )/mber, Ro(era 5ela ne(o, o#ta%a (d ie! a(ubiona po w"daniu dwc. pierw# "c. tomw i kamie4 w wod3, mo(i%a. * amian ru# ono )Pant., -ier#a /nt.on". 5es felicitations, jakkolwiek de gustibus non est disputandum.

Pirg4 czyli Polak potra%i

-anujca u na# totalna niewied a co do kanonu (atunku nie pow#tr "ma%a jednak rod im"c. autorw pr ed prbami napi#ania 6anta#" made in "oland. A w# "#tko b"%o, o d iwo, w miar3 dobr e dopt", dopki d iabano #c.emacik .owardow#ko'tolkienow#ki, dopki u Eacka -iekar" imperia !ciera%" #i3 w walce o dominacj3 nad Ne7er'Ne7er 8andem, a u Jelik#a >re#a mroc ni bo.aterowie ma(ali #i3 lo#em i pr e nac eniem. *# "#tko ro wija%o #i3 jako! normalnie dopt", dopki autor " c.o$ w o(ln"m a%o2eniu wied ieli, co robi i c e(o c.c. 5ac erpujc terminolo(ii mu "c nej ' mieli nut", mieli kawa%ek part"tur" i nieco #%uc.u, a 2e wpraw" i wirtuo erii nie b"%o kied" nabra$, (rali moderato cantabile i nawet dawa%o #i3 te(o #%uc.a$. /le c2, ic. na#t3pcom te(o b"%o ma%o. I%od# "m pr "!ni%o #i3, 2e ka2d" nic. -a(anini. A a(r mia%a nam mu# la koncertowa od #tra# liw"c. 6anta#" alla polacca fortissimo e molto maestoso e furioso andante doloroso con .ariazioni. >omu! bowiem pr "pomnia%o #i3, 2e!m" nie (3#i i nie jac" tac". *"c.od c po ornie #%u# ne(o a%o2enia, 2e opierajce #i3 na arc.et"pac. je#t w#tec nictwem i wtrnictwem, autor " m%od# e(o pokolenia w i3li pira w (ar!$ ' i #ta%o #i3. Na(le robi%o #i3 w na# ej 6anta#" #%owia4#ko, pr a!nie i kra!nie, jurnie, 2urnie, podpiwkowo i lnianie. <woj#ko. 5apac.nia%o (rod i# c em, w#i'ulicwk i pu# c a4#kim w"r3bem, powia%o, jak mawiaj pr "jaciele'Io#kale ' lietom cwietom i - izwninitie - gawnom. UupQ &o tak .ukn3%oO & " to 9olko wbija #%up" w Ldr3O & " to mo2e & ibor %upi Hodona i 5"(6r"da pod &ed"niO & " te2 to mo2e komar e !wi3te(o d3bu #pad%O Nie. +o t"lko na# a, rod ima, #%owia4#ka 6anta#". Ni te(o, ni owe(o nikn3%" wampir", pojawi%" #i3 wpier e i #tr "(aje G sicQH, amia#t el6w mam" bo23ta i inne niebo23ta, amia#t olbr "mw i trolli mam" #tolin". 5amia#t c arod iejw i ma(w mam" wie# c "c., wo%oc.w i 2ercw. 5ai#te, brakuje jeno c.lejcw. A co nam &onan, Ked <parrow.awk, co nam Fellowship of the 6ing. mam" #woj#kic. wojw, wan"c., ma #i3 ro umie$, rwnie #woj#ko= 5bir(, -ir(, >ociej, -ociej, 5a(raj, 5abj, -r "bj i -o amiataj. A ru# "li owi -iro(owie od (rod i# c a do (rod i# c a, "( akiem, r ec ja#na, ru# "li pr e la#", bor" i wele#", pr e tram" i c.ram", #kr nie. (op%a, m%aki i koto%aki, popr e %an" bujne i #tep", poro#%e bur anem i c.r anem, pr e !wi3te (aje i ruc aje. 5ai#te. -r " a(aju, pr " ruc aju, jec.a% -ir( na bu.aju. Eam, pr", je#t -ir(. /le nie ru#ki. Nie celt"cki. Ee#tem na# , #woj#ki, #%owia4#ki -ir(, pr "# %o!$ i nad ieja 6anta#t"ki. A jeno kwe#t c a#u je#t, b" narod i%a #i3 nowa, kultowa #a(a, epicka 6anta#", *ielka -iro(iada, <%owo o *"prawie *ie# c e(o -iro(a na <tr "(ajw. L Uado, Uado, >upa%oQ -r ewr$ #i3 w (robie, +olkienieQ -%ac , 8e KuinQ Kr" be #ilnie war(i a dro!ci, Eddin(#ieQ :r2"j awi!ci, 5ela n"Q +"c., ktr " na *ielk -i(oriad3 doc eka$ #i3 nie mo( , u#pokoj3, #tre# c ajc d ie%o. * < ar"c. *ierc.ac., dokd w"prawi #i3 -ir( i je(o pr a!na dru2"na, %ota nie ma i prawdopodobnie ni(d" nie b"%o. /le niecn" <tr "(aj i w#pierajc" (o rene(aci, li a(raje *olec i <tolec, (in od #ulic" w -iro(owej prawic", pr " c "m c.robremu -iro(owi nawet we%e# (%ow" nie #padnie. <krad ione @wi3te R"to i *ie# c a @mietana o#tan od "#kane i wrc do c.ramu <wantewita, bo tam ic. miej#ce. >oniec. R ec e Iarek Lramu#, 6anta#", pr", je#t mi erna. Ii eria t"tu%w te(o (atunku, jakie #i3 nam #erwuje, je#t, pr", okropna. :"letanctwo, t3pota i aro(ancja dokonujc"c. pr ek%adw )t%umac ", je#t, pr", #tra# liwa. -oc ekaj, marku na -iro(a i -iro(iad3, dopir2 ci b3d ie. :opir2 aw"je# , nic "m #tr "(aj

do mie#ica w pe%ni, amiauc "# , jak koto%ak na bla# an"m dac.u. A wwc a#, /ndre Norton, Howarda i )Pant.,.

%e k w oku w#pomni#

Iam" ju2 lic ne -iro(i, b3dce poc.odn"mi &onana i kla#"c nej sword and sorcery, mam" co! na k# ta%t #piro(owane(o 8o7ecra6ta, mam" prb" piro(owate(o po#ttolkieni mu, mam" nawet & arne -iro(i, udajce dark fantasy. Nie mo(%o abrakn$ poc.odn"c. )Ii#t# o6 /7alon,, c "li -iro(w 6anta#t"c no' .i#tor"c n"c.. A oto amia#t /rtura, 8ancelota i Kawaina mam" -iro(w, >u!midrw i <7en##onw Eom#bor(a. 5amia#t -iktw i <ak#onw mam" <wijw, :unw i -omorcw. 5amia#t Ierlina i Ior(an 8e Ja" mam" wo%oc.w i w#pomnian"c. w"2ej 2ercw. *ojna i po2o(a, kile norma4#kic. drakkarw (r "taj o piac. #%owia4#kic. pla2, #tolin" w"j, Eom#bor( atakuje, ber#eker " # c er 3b". Niemce na (rd #i3 wal, na#i (r, krew #i3 leje. <waro2"c #i3 #waro2", a ant"lopa #i3 (nu. Rerce, jak to 2erce, 2r i u2"waj c arw w #to#unku. :o w# "#tkic.. A coO A -ir(, -ir(, -ir(, po tr "kro$ -ir(.

Postmodernistyczny babol
:ot"kajc jawi#ka pt. )-ol#ka 6anta#", #taram #i3 unika$ na wi#k, albowiem mo(%ob" to b"$ poc "tane a be pardonow walk3 konkurencj. Eednakowo2 #ame(o c.o$b" kronikar#kie(o obowi ku ' w ko4cu, mwili!m" o +olkienie i Howard ie ' (od i #i3 nadmieni$, 2e -raojcem -ol#kic. -iro(w w <%owia4#kiej @mietanie je#t m%od" i doln" autor Ra6a% /. 5iemkiewic , ktr" wpierw w#tr #n% c "telnikiem komik#em )*ilc a kltwa,, a na#t3pnie #twor "% )<karb" #tolinw,, powie!$ 6anta#". 4hapeau/ bas mesdames et messieurs7 8oila le 9rande "irogue :rillante7 * t"m miej#cu mu# 3 wielkim .ukiem uder "$ #i3 w wt%e pier#i. Napi#a%em, pr " naj3 e #kruc., kilka opowiada4 o c.arakter e, na wijm" to, ant"wer"#t"c n"m. * t"c.2e opowiadaniac., nie bac c na !wi3te prawa i akon" 6anta#", co i ru# pope%nia%em ' a pewn m%od kr"t"c k )JeniVa, ' lapsusy. I%oda kr"t"c ka w%a!ciw #obie pr enikliwo!ci be b%3dnie mnie ro # "6rowa%a dowod c, 2e lapsusy owe # b"t c 3#te, b" b"%" pr "padkowe. 9ij3 #i3 w pier#i po ra wtr". Nie b"%". :o naj#tra# liw# "c. lap#u#w, ktre pr " t"m nie da%" #i3 tek#tu ani w"r uci$ ani w"#ub#t"tuci$ c ujn"m poprawiac om )Janta#t"ki,, nale2a%" bat"#towe majtki Ren6ri opowiadania )Iniej# e %o,. +ak wane !rodowi#ko awr a%o i ac 3%o d"#kutowa$. IajtkiQ * 6anta#"Q 9 dura i brak po# anowana dla konwencjiQ Kr ec. i anatemaQ +olkiena nie c "ta%, c " coO >anonu nie na, c " jakO & " Kaladriela no#i majtkiO Nie no#i, bo podwc a# majtek nie no# onoQ -o jakim! c a#ie !rodowi#ko w"c.%d%o nieco i #pac"6ikowa%o #i3, a majtki u nano a )or"(inalne,. 9"$ mo2e i inn"m po a Ia$kiem -arow#kim apac.nia%o w t"c. majtkac. po#tmoderni mem i podr2ami w c a#ie. +"lko jeden m%od" -ir( area(owa% na majtki Ren6ri dumnie, imno i po(ardliwie, opi#ujc w%a#n bo.aterk3, ktra pr "#t3pujc do aktu p%ciowe(o dejmuje, '= ... przepask! biodrow i zw&j podtrzymujcy piersi. E6ekt arwno imnej po(ard" jak i wied " co do te(o, co )podwc a#, no#i%" niewia#t" pod (ie %em, o#ta% jednak ep#ut" opi#em #ame(o aktu p%ciowe(o, !mie# n"m ponad miar3 i w"obra2enie. Anni -iro(owie adumali #i3 (%3boko. /.a, pom"!leli, <apkow#kiemu wolno lap#u#i$ i to je#t po#tmoderni m. / pr ecie2 )8ap#u#,, #%owo obce, na pol#ki t%umac " #i3 jako )babol,. Ee2eli wi3c, pom"!leli -iro(owie, ac niem" #tr ela$ lub )#ad i$, #tra# liwe babole, to i m" do# lu#ujem" do po#tmoderni#tw. A po# %o # "bko. pewna m%od iutka -iro2ka u broi%a #tra2 miej#k w kopie. *olno b"%o Ren6ri no#i$ majtki, to wolno i piec.oci4com kopie, prawdaO Lwe kopie obur "%" jednak inne(o m%ode(o -iro(a, obur "%" do 2"we(o i do(%3bnie. I%od" -ir( je#t w"c ulon"m na takie r ec " pur"#t. <am w# elako2 w lic n"c. utworac. da% taki popi# po#tmoderni mu, 2e bat"#towe majtki mo( opa!$ e !miec.u. -r "k%ad pierw# " br e(u ' u#troi% oto jakie(o! -iro(a c " -iro(#ona 9irki, nie pami3tam, w ka6tan, na# "wan" %u#kami #uma'olbr "ma. *ielka # tuka, wa2"w# ", 2e #um" w o(le %u#ek nie po#iadaj, ani te malutkie, ani te olbr "mie. -rba na# "cia a! na ka6tan c e(o!, c e(o nie ma, w"ma(a albo #ilnej ma(ii, albo #ilne(o po#tmoderni mu. Ee!li mam b"$ # c er", u na%b"m a or"(inalniej# e i abjc o po#tmoderni#t"c ne, (d"b" ka6tan r ec one(o -iro(a nabi$ #rebrn"mi p%dolarwkami.

Anni -iro(owie no# napi3te ku# e w jukac.. 9rakuje t"lko, b" brali dup" w troki. Ee# c e inni pr ep%"waj # erokie i rwce r eki na uplecion"c. napr3dce %dec kac. #itowia. < koda, 2e nie na !wi3toja4#kic. wiankac., ktre w# ak2e maj w"porno!$ niewiele mniej# , a o ile %atwiej je uple!$.

5'ka4 noga4 mzg na )cianie!

:o!$ jednak o t"m, re.enons a nos moutons, wr$m" jednak do ro praw" o metod ie, drobne %o!liwo!ci o#tawiw# " #obie na konwent". *nio#ek a! po#tawm" na#t3pujc"= w pol#kiej 6anta#t"ce mam" )po#tmoderni m, i -iro(i, prawd iwej 6anta#" nie mam", po a kilkoma potwierd ajc"mi re(u%3 w"jtkami. Nie mam" 6anta#", bo ' po pierw# e ' nie mam" arc.et"pu. +ak, wiem, mam" #%owia4#k mitolo(i3, mam" r2n"c. <waro2"cw, <wantewitw i inn"c. *ele#w. /le mitolo(ia owa nie #i3(a na# #w"m arc.et"pem i nie c ujem" jej projekcji na #6er3 mar e4. /lbowiem adbano o to #kutec nie. Iitolo(ia #%owia4#ka to2#ama je#t po(a4#twem, a m", jako pr edmur e c.r e!cija4#twa, pr "j3li!m" :brwk3 & ec. i kr "2 R "mu rado!ci i ro ko# , dnia na d ie4, i to je#t na# arc.et"p. D na# nie b"%o el6w i Ierlina, pr ed rokiem 911 nic e(o u na# nie b"%o, b"% c.ao#, c er4 i pu#tka, mrok. ktr" ro ja!ni% nam dopiero r "m#ki kr "2. Eed"n" kojar c" #i3 arc.et"p to owe 3b", ktre Iie# ko ka a% w"bija$ a %amanie po#tu. A to nam o#ta%o re# t do d i!= tolerancja, w"ro umia%o!$ i mi%o#ierd ie oparte na a#ad ie ' kto m"!li inac ej, niec. m"!li ' ale 3b" tr eba mu obowi kowo w"bi$. A ca%a pra#%owia4#ka mitolo(ia w"lecia%a na# ej kultur" i na# "c. mar e4 nib" owe 3b", w"plute krwi. Ia(ia i miec , oparte na pol#kim arc.et"pieO Eaka ma(iaO -ol#ki arc.et"p c arod iejaO Ia(ia to diabel#two, paranie #i3 c arami je#t niemo2liwe be aparcia #i3 9o(a i odpi#ania diabel#kie(o c"ro(ra6u. +wardow#ki, nie Ierlin. / r2ne wele#", domowiki, wpier e, bo23ta i #tr "(aje G#icQH to b#twa i po#taci o c.arakter e c.tonic n"m, per#oni6ikacja 5%e(o, < atana, 8uc"6era. na# a >raina Ni(d"'Ni(d"O +oc c" #i3 tam bj, walka :obre(o e 5%"m, Uadu &.ao#emO * pol#kiej, arc.et"pic nej krainie mar e4 nie b"%o w# ak :obra i 5%a, b"%o tam w"%c nie 5%o, na # c 3!cie Iie# ko pr "j% c.r e#t i w"bi% 5%u 3b", i od tej por" je#t ju2 t"lko dobro i Uad, i -r edmur e, i co nam tam diabe% 9oruta, wod !wi3con (o, #kurw"#"na. Na# e le(end", mit", ba, nawet ba!nie i bajec ki, na ktr"c. #i3 w"c.owali!m", o#ta%" odpowiednio #ka#trowane pr e r2n"c. katec.etw, w wi3k# o!ci apewne !wieckic., bo tac", jak wiadomo, # naj(or#i. * wi ku t"m na# e bajki pr "pominaj do %ud enia 2"wot" !wi3t"c. ' anio%", modlitw", kr "2, r2aniec, cnota i (r ec. ' a w# "#tko abarwione w"#makowan"m #ad" mem. 5 na# "c. bajek mora% je#t jeden ' je!li nie mwim" paciorka, diabe% porwie na# do piek%a na wid%ac.. Na wiec ne m3c arnie. / 9( je#t w pol#kic. bajkac. w# 3d ie, w"jw# " komrk3 >owal#kie(o, i to w"%c nie dlate(o, 2e >owal#ki nie ma komrki. Nic ted" d iwne(o, 2e jed"n" arc.et"p, jaki t"c. bajek pr ebija, je#t arc.et"pem kruc.t". Na c a#ie, nawia#em mwic. /le nie dla 6anta#". Janta#" to e#kapi m. +o uciec ka do >rain" Iar e4. /rc.et"p pr emawia do na# tak2e t"m, 2e wiem", -R5E: &5TI uciekam". *3drujc u boku Jroda, /ra(orna, Keda, >arraka c " 9el(ariona uciekam" w !wiat, w ktr"m tr"um6uje dobro, #prawd a #i3 pr "ja4, lic " #i3 .onor i prawo!$, w"ci32a mi%o!$. Dciekam" w !wiat, w ktr"m ma(ia, odpowiednik w# ec.mocnej, ale be du# nej tec.niki, nie #%u2", jak tec.nika, ka2demu, nie(od iwemu na rwni e #prawiedliw"m. Dciekam" w !wiat, w ktr"m okrucie4#two, nietolerancja, c.orobliwa 2d a w%ad " i d2enie, b" ielon >rain3 Ni(d"'Ni(d" amieni$ w Iordor, w 5iemi3 Ea%ow, po ktrej (ra#uj .ord" orkw, o#taj pow#tr "mane, pokonane i ukarane. / m", pr ed c "m mam" ucieka$O pomijajc pr emo2n c.3$, ab" ucieka$ w o(le jak najdalej od te(o, co ob#erwujem" dooko%aO 9e du# na tec.nic" acja nie dotkn3%a na# je# c e tak mocno jak /mer"kanw. D na# kalor"6er" wci2 be du# nie nie (r ej, poci(i #i3 #pniaj, kranw leci imna i !mierd ca woda, nie i#tnieje co! takie(o jak k#i2ka be b%3dw drukar#kic., a i ma%" 6iat nie nu2" luk#u#em na t"le, b" mar "$ o jed ie wier c.em pr e 8a# 9roceliande. <#ied i a mied " te2 naj ten problem i je(o implikacje. Lndrej Ne66, p"tan", dlac e(o nie twor " tak modne(o d i! c"berpunku, odr ek%, 2e nie najduje w #obie podniet" do #tra# enia rodakw'& ec.w #tra# liw"mi per#pekt"wami #tec.nic" owania i #komputer" owania !wiata, (d" jednoc e!nie we w#p%c e#nej mu -rad e, c"tuj3, clo.ek nenajde ani fungujici telefonni budku. / ali2 # ukam" w 6anta#" uciec ki w pr "(od3, w ;ue#t, w #olidarno!$ i pr "ja4 dru2"n" bo.ater#kiejO Ja#c"nuje na# # lac.etno!$ i prawo!$ bo.aterw, atr"but" nie do pokonania, pr eciw#tawiane 5%uO

&.cem" mar "$, 2e w walce o #prawiedliwo!$ tr"um6uje nie bicep#, nie pi3!$ i nie imna #tal, ale # lac.etno!$, tolerancja i umiej3tno!$ w"bac aniaO & " ac.owanie Jroda wobec pokonane(o <arumana mie!ci #i3 w kate(orii jakie(o! pol#kie(o arc.et"puO Nie, nie mie!ci #i3. 9li2# " i #"mpat"c niej# " je#t nam im$ pan Nowowiej#ki i / ja +u.aj'bejowic . A -awluk w wole mied ian"m u#ma2on. A taka je#t na# a 6anta#". R3ka, no(a, m ( na !cianie. Iiec , wbit" a2 po jelec. -rute 6laki. Nie(od iwiec w i3t" na m3ki, a tam, 2e ac"tuj3= trysn!a krew i pociek szpik. Iniam, mniam. Ii%a, onir"c na wi ja. >raina na# "c. mar e4. Lprc po#oki i # piku ko#tne(o #erwuje nam #i3 # c odr e tak2e inne p%"n", produkowane pr e or(ani m. opi#" bli2e4 m3#ko'dam#kic. opi#"wane # ' ponownie #kor "#tam terminolo(ii mu "c nej ' fortissimo appassionato, j3 "kiem i #t"lem (odn"m ai#te entu ja#t"c n"c. (inekolo(w e #k%onno!ciami do w"natur e4. &2, nihili no.i sub sole ' pr "pominam casus Eo.na Normana i de6inicj3 >in(a.

$ziecinada
<kd #i3 to bier e, ap"ta kto!. Ld#"%am aintere#owan"c. do )*ariata poc.odni, Eacka An(lota. +r eba pr ecie na# "m 6anta#tom konkurowa$ pokupn a(ranic n mi eri, a atem )wi3cej krwi i #perm"Q, / (atunek, 2e cierpiO / 6anta#"O -r ecie2 i tak nikt nie ma poj3cia, co to takie(o. Nikt nie c "ta%. -r ecie2 nawet tac" nawc", jak >o%od iejc ak i < rejter okre!laj 6anta#" jako konwencj3 )ro r"wkow,, apewne dla odr2nienia od <J, ktra, tu# 3, w ro umieniu obu panw ro r"wkowa nie je#t i dlate(o #toi w"2ej. Ee#t 6anta#", twierd (odnie obaj panowie, konwencj, ktrej mi%o!nic" pragn nieskomplikowanych ale za to krwawych fabu. 9rawo. ,ouch. 8ubi3 te w#pania%e #cen" (wa%tw na niewia#tac. u +. H. *.iteMa. Dwielbiam krwaw i nie#komplikowan 6abu%k3 )+.oma#a &o7enanta, c " )Ii#t# o6 /7alon,. D# " mi p%on, (d" c "tam naturali#t"c n" opi# aktu p%ciowe(o w w"konaniu Eowin" i /ra(orna. -odniecam #i3 #cenami tortur u 8e Kuin. Janta#" je#t w -ol#ce domen autorw m%od"c. ' wiekiem i #ta2em. A to, c.olera ja#na, wida$. Na# a 6anta#" to nie#koord"nowane i #%abo klejce #i3 e #ob obra ki, tc.nce 6a#c"nacj pr emoc 6i "c n i #ek#em, pr " c "m obie 6a#c"nacje # in6ant"lnie ro umiane i in6ant"lnie opi#ane. /le poniewa2 w"celowane # w in6ant"lne(o c "telnika, najduj pokla#k i popularno!$. A autor, i c "telnik 2"j #obie w tej ni# " ekolo(ic nej w #"tej #"mbio ie. >to nie wier ", niec.aj #i3 ro ejr ". oto autor ", ktr"c. dokonania na polu kla#"c nej ' lub niekla#"c nej ' <J # intere#ujce, odkr"wc e i e w# ec. miar (odne uwa(i, twor apierajce dec. w pier#iac. )-iro(i,, (d" dotkn 6anta#". <"mptomat"c neO Lc "wi!cie, 2e #"mptomat"c ne. 9o inkr"minowani autor " naj kanon <J, w"c.owali #i3 na nim, 6a#c"nowali #i3 lekturami, dokop"wali #i3 w nic. pr e#%ania i (%3b# ej tre!ci. 5naj <J jako IE+L:Y +*ZR&5[. 5naj w# "#tkie odcienie i #ubtelno!ci (atunku, wied , 2e (atunek ten nie#ie #ob odrobin3 wi3cej, ni2 rado#ne opi#"wanie pr "b"%"c. otc.%ani >o#mo#u 9u( E"ed Ion#ter#, pra(nc"c. w%ad " nad 5iemi, na# ej krwi i na# "c. kobiet. Nie#tet" ' powtar am ' w pr "padku 6anta#" brak najomo!ci kanonu. A metod". Nie ma metod". 5o#ta% &"r"l. A -ir(. A dlate(o nie mam" 6anta#" mo(cej konkurowa$ +olkienem, 8e Kuin, Eackiem Wancem, -atrici Ic>illip, :onald#onem c " Eddin(#em. Iam" tak, powied m" #obie, splatter-gore-fuck-and-puke fantasy. Janta#" dla takic., ktr"m w"#tarc a mar enie o waleniu adwer#ar a po (%owie lub po nerkac., nad iewaniu (o na # t"c. lub na pal, mar enie o wej!ciu w w"brank3 i tr epotaniu na niej ca%"m #ob d%u(o i apami3tale, podc a# (d" r ec ona w"branka w"je ro ko# " i r"#uje plec" pa urami. Janta#" dla t"c., ktr"m uciec ka w takie w%a!nie, nie inne mar enia po wala poc u$ #i3 lepiej. &2, ka2d" ma tak uciec k3, na jak a#%u2"%. :erlin listopad ;<<=

Andrzej Sapkowski

Ten spektakularny sukces i rozptana w USA tolkienomania dokonay si przy sprzeciwie autora i jego agenta, nie wyraajcyc zgody na popularne, kieszonkowe wydanie! "ona zatem #miao stwierdzi$, e rozkwit %antasy dokona si w drodze wydawniczego piractwa! &iratem, nawiasem m'wic, (y zasuony dla (rany )onald A! *oll eim! Autor przeprasza, ale pomimo e w niniejszym tek#cie cytuje co i rusz, nie (dzie dawa adnyc odsyaczy, (o owe ,Tame- i ,.p! cit- nudz go #miertelnie Autor rozumie, e pogldy takie a prosz si, (y z nimi polemizowa$! Autor przeprasza i uprzedza zarazem, e na adne polemiki nie zareguje, (o (rak mu czasu na gupstwa! .czywi#cie, ,"iejsce &ocztku- te jest %antasy, podo(nie pierwsza nowela w z(iorku ,.rsinian Tales-, tytuu nie pamitam! Autor jest #wiadom darmowej reklamy, jak ro(i 2o nowi 3ormanowi, jak te i %aktu, e wszystkie stragany w &olsce zakwitn nie(awem od cyklu ,4or-! 5', signum temporis! 3o, do(rze, oto moja lista, moje prywatne ,Top Twelwe-! &o Tolkienie i 7e 4uin id8 Step en 9! )onaldson ,T omas 5on:enant-, T! ;! * ite ,T e .nce and <uture =ing-, &eter S! >eagle -T e 7ast Unicorn-, 9oger ?elazny ,Am(er-, "arion ?immer >radley ,T e "ists o% A:alon-, 2ack @ance ,7yonesse-, Tanit 7ee ,>irt gra:e-, &atricia "c=ollip ,9iddlemaster o% ;ed- oraz ,T e <orgotten >easts o% Ald-, )a:id Addings ,>elgariad- i <ritz 7ei(er cykl ,Sword o%!!!-, czyli <ar% rd i Szary =ocur! &ardon, T!;! * ite zosta przetumaczony! 3iedawno! 2edna jask'ka, wiosny nie czynica!