You are on page 1of 43

POLSKIE JZYKI

O JZYKACH ZAWODOWYCH I !RODOWISKOWYCH


M A T E R IA " Y V II FO R U M KULTURY S"OW A GDA#SK, 9-11 PA$DZIERNIKA 2008 ROKU

pod redakcj M a g o rza ty M ilew sk iej-S ta w ia n y i E w y R ogow skiej-C ybu lskiej

W Y DA W N ICTW O UNIW ERSYTETU G D A ! SK IEG O GDA!SK 2010

R ecenzent

Magorzata wicicka

R edaktor 'Wydawnictwa

Maria Mosiewicz

Projekt ok!adki

Andrzej Taranek

Sk!ad i !amanie

Maksymilian Biniakiewicz

Publikacja sfinansowana z funduszu Prorektora ds. N auki U niw ersytetu G da"skiego

IS B N 978-83-7326-761-9

C opyright by U niw ersytet Gda"ski W ydawnictwo U niw ersytetu G da"skiego

Wydawnictwo Uniwersytetu Gda"skiego ul. Armii Krajowej 119/121, 81-824 Sopot http://wyd.ug.edu.pl, e-inail: wyd(ol.ug.edu.pl tcl/farc (58) 523 11 37

Spis treci

O d redak cji................................................................................................................................ O tw arcie F o ru m ....................................................................................................................... Podzikow anie........................................................................................................................... Sowo o d S p o n so ra ..................................................................................................................

9 11 18 19

***
Bogdan Walczak O jzykach, ktre odchodz!............................................................................................. la d e u sz Zglka Param etry odr"niaj!ce odm iany j zy k o w e................................................................. Rafa L. G rski, M arek #azi$ski W zr stylu i w zr na styl. Z r"nicow anie stylistyczne tekstw N arodow ego K orpusu Jzyka Polskiego......................................................................... A dam Pawowski C harakterystyka ilo%ciowa i typologiczna nazw zaw odw w polszczy&nic. N a m ateriale tekstw prasowych z lat 1953 t 2004.................................................... 21

34

41

56

Dyskusja nad referatam i Bogdana Walczaka. Tadeusza Zgki, Rafaa L. G rskiego i M arka #ozi$skiego oraz Adam a Paw ow skiego.............................................................. 80 O dpow iedzi 'referentw .......................................................................................................... 90

* * *

Jerzy Treder W ybrane aspekty jzyka kaszubskich rybakw m orskich..........................................

99

Ewa Koodziejck Spoeczne i kulturow e uw arunkow ania wspczesnych odm ian zawodowych (na przykadzie profesjolektw marynarzy, onierzy i p o lig an t w )...................... 106

Spis treci

Barbara Pdzich Jak powstaje rodowiskowa odm iana jzyka (na przykadzie leksyki paralotniarskiej)................................................................................................................... 117 Dyskusja nad referatam i Jerzego Tredera, Ewy Kotodziejck i Barbary P dzicli O dpow iedzi referentw ...........................
* * *

123 131

M arek Kochan M w iony jzyk biznesu..................................................................................................... 139 Jacek Wasilewski Jzyk m arketingu - o d m arketingowcw do specjalistw od m arketingu Agata H!cia O bezpiecze"stwie i niebezpiecze"stwach jzyka firm ubezpieczeniow ych Dyskusja nad referatam i M arka Kochana, Jacka Wasilewskiego i Agaty H ! c i

176

201 219

O dpow iedzi referentw ............................................................................................................ 234

* * *

Wojciech C hlebda Pozarodowiskowe funkcje frazeologii rodowiskowej (jzyk sportu a polszczyzna og ln a)............................................................................... 243 Dyskusja panelowa O przenikaniu elem entw zawodowych i rodowiskowych do polszczyzny oglnej...................................................................................................... 256 Dyskusja nad referatem Wojciecha C hlcbdy oraz wyst!pieniam i panelistw 274

O dpow iedzi referenta i panelistw .........................................................................................291


kirir

Jan Doroszewski Jzyk nauki i praktyki m edycznej......................................................................................299 Rom ualda Pitkowa Przem iany dyskursu naukow ego a style konw ersacyjne............................................. 320 Magdalena Zawis tawska

Awarie mzgu, powabne kwarki i czarne dziury.


Funkcja m etafory w jzy k u n au k o w y m .......................................................................... 341

Spis treci

G rzegorz Dbkowski Jzyk m uzykw - profcsjolekt czy socjolekt?.............................................................. 354 Dyskusja nad referatam i Jan a D oroszewskiego, R om ualdy Pitkowej, M agdaleny Zawisawskiej i G rzegorza D bkow skiego................................................... 361 O dpow iedzi referen tw ............................................................................................................367

it-irk

Zako!czenie o b ra d .....................................................................................................................373 Zdjcia z VII Forum K ultury Sowa ................................................................................... 377

M a re k K o ch an Uniwersytet Warszawski

Profesorowi Jerzemu Bralczykowi Z okazji czterdziestolecia pracy naukowej

M w io n y j z y k b iz n e s u

Jzyk biznesu jako m ateria badawczy

Analiza pisanego jzyka biznesu wydaje si atwiejsza niz analiza m w ione go jzyka biznesu. C hoby dlatego, c atwiej o materiay: wystarczy sign do publicznych, pisem nych wypowiedzi ludzi biznesu na amach prasy, ewen tualnie do m ateriaw pisanych kierowanych do wasnej grupy (kom unikaty wew ntrz firm , np. tzw. newslettery, czyli jak m w iono kiedy, prasa zakadowa, ewentualnie listy wysyane do pracownikw poczt elektroniczn czy oficjalne kom unikaty typu owiadczenia, ogoszenia do pracownikw, umieszczane w przestrzeni fizycznej lub na stronach internetow ych) lub na zewntrz - ja k si m w i i pisze w jzyku biznesu - organizacji (czyli firmy, korporacji), czyli np. w listach do klientw. Analiza taka zawsze jed n ak bdzie obarczona pew nym ryzykiem, ktre wy nika z samego procesu komunikowania. O t kom unikow anie si nie jest gwnym zajciem biznesm enw - poza oczywicie wyspecjalizowanymi fir mam i reklamowymi i pubhc rclations - i jako takie jest czsto zlecane innym osobom , czyli, ja k si m ow i i pisze w jzyku biznesu, stosuje si tu outsomng. Czyli, innym i sowy, kom unikaty takie bardzo czsto opracowuj inne osoby: pracownicy wyspecjalizowanych kom rek (dziaw PR lub departam entw komunikacji spoecznej) lub pracownicy zewntrznych firm, ktrzy kom uni

M arek Kochan

kuj si w im ieniu swoich klientw. Badajc zatem jzyk pisany biznesu (jzyk, jakim biznes poprzez teksty pisane m w i do publicznoci), trudno analizo wa jzyk biznesm enw jako taki - je st to z reguy jego wersja uprzystpniona, przykrojona ad usum delfini. C o nie zmienia faktu, c i tak wypowiedzi te brzm i czsto niezrozum iale dla zwykego odbiorcy. Jzyk m w iony zapisany, na przykad w wywiadach z ludm i biznesu, pod lega tym samym ograniczeniom. Wywiad w procesie obrbki i autoryzacji jest podw jnie modyfikowany (przez dziennikarza i przez pracownikw odpo wiedniej kom rki w ew ntrz firm y lub przez pracow nikw firm y public rclarions) i jego zapisana, na przykad w gazecie, posta nie pozwala wyrobi sobie pogldu na tem at tego, ja k biznesm eni mwi. Jeli analiza jzyka jakiej zbiorowoci stawia sobie za cel analiz sposobu mylenia tej zbiorowoci, rekonstrukcj moliwych, wedle sw B.L. W horfa zwizkw midzy nawykami mylenia i zachowania a jzykiem , to najlep szym polem bada okae si jzyk mwiony, wystpujcy w moliwie najbar dziej czystej postaci, a wic tam, gdzie czonkowie tej zbiorowoci porozum ie waj si we wasnym gronie, w ramach naturalnego dla tej zbiorowoci sposo bu zachowania. C o to oznacza w praktyce dla badania jzyka biznesu? O t rozum owanie takie prowadzi do w niosku, c najlepszym m ateriaem badawczym byyby wy powiedzi tw orzone indywidualnie (a wic raczej m w ione ni pisane), kiero w ane przez czonkw badanej zbiorowoci (biznesm enw) do czonkw was nej zbiorowoci (innych biznesm enw ), a zarazem wypowiedzi konstruowane w ram ach wykonywania roli: czyli tam , gdzie jeden biznesm en m wi do inne go jako biznesm en d o biznesm ena, a nie jako jed en prywatny czowiek do in nego (kiedy np. dw ch biznesm enw rozmawia wieczorem w pubie). Czyli wypowiedzi do pew nego stopnia oficjalne, a wic dotyczce roli - czyli po wicone zagadnieniom biznesowym. A wic optymalnie byoby analizowa wypowiedzi speniajce trzy warunki: 1) nadawc je st czowiek biznesu kom unikujcy si w ramach wykonywania roli zawodowej, czyli w sytuacji biznesowej; 2) mwicy do biznesowego audytorium ; 3) na tem aty zwizane z biznesem. Krtko mwic, jzy k biznesow y (JB) w najczystszej postaci wystpowa bdzie wtedy, kiedy biznesm eni w sytuacji biznesowej m w i do biznesm e nw o biznesie. N aturalnie JB pojawia si bdzie take w innych sytuacjach, lecz w m niej szym zagszczeniu - kiedy np. biznesm eni bd rozmawia o biznesie w sytu

Mwiony jzyk biznesu

141

acji nieform alnej (na przykad podczas biznesowego lunchu) lub kiedy bd m wi na tem aty biznesowe do audytorium zoonego czciowo z laikw, np. do dziennikarzy na konferencji prasowej. Zagszczenie i czysto jzyka biznesowego da si opisa jako pewne kontinuum - najbardziej typowy JB pojawi si tam, gdzie biznesmeni bd mwi do biznesm enw o biznesie w sytuacji biznesowej, do duze zagsz czenie JB pojawi si moe w sytuacjach, kiedy biznesm eni bd m w i z biz nesm enam i o biznesie w sytuacji pozabiznesowej (na przykad podczas tzw wyjazdu integracyjnego firmy) lub o biznesie w sytuacji biznesowej, ale do cywilw (konferencja prasowa). JB pojawia si m oe praw dopodobnie tak e, cho znacznie rozrzedzony, obecny tylko okazjonalnie, w sytuacjach, kie dy biznesm eni bd rozmawia z innym i biznesmanami w sytuacji bizneso wej, ale na inne tem aty (np. podczas posikw), lub kiedy biznesm eni bd mwili do nie-biznesm enw o biznesie, ale w sytuacji nie-biznesowej (na przykad podczas rodzinnego obiadu, kiedy kto zapyta o sprawy zwizane z prac). Praw dopodobnie ludzie biznesu nie s skazani na posugiwanie si profcsjolektem i w w ielu sytuacjach ich wypowiedzi s od niego cakiem lub prawie cakiem w olne - na przykad kiedy spotykaj innych biznesm enw w sytuacji pozabiznesowej i rozmawiaj na tem aty niezwizanc z biznesem lub kiedy rozmawiaj w sytuacji biznesowej z ludm i spoza biznesu na tem aty niedotyczce biznesu. M ona zaoy, ze biznesm en poza godzinami pracy, roz mawiajc z cywilami na tem aty niedotyczce biznesu, bdzie si najczciej posugiwa jzykiem potocznym , w olnym od naleciaoci JB Powysze rozwaania przedstawia w syntetycznej postaci tabela 1, gdzie odcieniam i szaroci oznaczono zagszczenie JB w opozycji do jzyka potocz nego (JP): odcie ciemnoszary oznacza najwiksze zagszczenie JB , odcie rednio szary - wysokie, jasnoszary - zauwaaln obecno JB , za nieoznaczo ne, biae pola tabeli to tylko ladowa obecno JB lub jego brak.
Tabela 1.O becno jzyka biznesowego a 8 sytuacji m wienia
Z k im w ja k iej sytu acji Z biznesm enam i w sytuacji biO b iz n e sie Prezentacja firmy, oferty: JB Wyjazd integracyjny ---------------" " O c z y m in n y m -i

Obiad, kolacja: JP + elem en ty1 JB Jogging, w sklepie: JP Lunch po konferencji JP + ew. jzyk m ediw Obiad rodzinny. JP i

1 znesowej
Z biznesm enam i w sytuacji pozabiznesowej Z cywilami w sytuacji bizne | sowej

JB

JP

Konferenga prasowa JB + !P

Z cywilami w sytuacji poza Obiad rodzinny: biznesowej JP + elementy JB

142

Marek Kochan

Biznesm eni do biznesm enw o bizn esie: typowe sytuacje i cechy charakterystyczne

D o tych najbardziej typowych sytuacji biznesowych, kiedy pow inien si pojawi JB w czystej postaci, zaliczy m ona wypowiedzi adresowane do ta kich odbiorcw, w stosunku do ktrych nadawcy pozostaj w relacji formal nej, na przykad w ukadzie usugodaw ca-klient lu b oferent-klient, pracownik-zw ierzchnik, ew entualnie odwrotnie: zwierzchnik-pracownicy, a take w relacji poziom ej, kiedy dw ie firm y - potencjalni lub faktyczni partnerzy rea lizujcy w splnie jakie przedsiwzicie - bd si inform oway o istotnych dla tego przedsiwzicia sprawach. Usugodawca, ewentualnie dostarczyciel towa rw (sprztu, softwarcu itp.), bdzie m w i JB podczas prezentowania wasnej firm y i jej oferty handlowej potencjalnym klientom lub w trakcie obsugi klienta, np. referujc postpy prac lub sprawozdajc wyniki zakoczonego pro jek tu . C o bardzo istotne, JB pojawi si raczej tam, gdzie klientem bdzie inna firma, niz tam, gdzie ofert prezentuje si indyw idualnem u uytkownikowi. W jzyku biznesu rozrnia si te sytuacje przez okrelenia B2B (business to bu siness - czyli w w olnym tum aczeniu firma dla firm y) oraz B2C (business to cousumer - co oznacza m niej wicej tyle, co usugi lub towary dla klientw indywidualnych). Przykadem relacji B2B bdzie sprzeda oprogram owania dla firmy, przykadem B2C - sprzeda abonam entu i telefonu kom rkowego indyw idualnem u uytkownikowi. Pracow nik bdzie m w i, uywajc JB , przekazujc swoim zw ierzchnikom nowe projekty, aby zyska dla nich akceptacj, wzgldnie zdajc przeoonym spraw ze stanu zaawansowania prac, za ktre odpowiada. Podobnie, prezes lub czonek zarzdu firm y bdzie uywa JB, mwic o firmie do jej akcjona riuszy lub potencjalnych inwestorw, zainteresowanych nabyciem jej akcji. Wszystkie te sytuacje czy to, e s one zarazem publiczne i w pew ien spo sb prywatne, w tym sensie, e ich uczestnikami s z reguy tylko ludzie na lecy do wiata biznesu, a nie cywilna, zew ntrzna publiczno, w odr nieniu od sytuacji w mediach, gdzie przypadkowy telewidz moe by wiad kiem rozm ow y dziennikarza z biznesm enem . N iniejszy tekst je s t prb zdania sprawy z trwajcych kilkanacie lat tereno wych bada etnograficznych w wiecie biznesu, ktre autor prowadzi jako ba dacz jzyka (m etod obserwacji uczesmiczcej), a zarazem penopraw ny ucze

Mwiony jzyk biznesu

143

stnik tego wiata, majcy wgld w najbardziej naturalne form y zachowa jzy kowych, rejestrowane na uytek treningw komunikacji interpersonalnej1.

Modelow sytuacj komunikacyjn, w ktrej pojawia si typowy JB, s tzw. prezentacje multimedialne, czyli wypowiedzi wygaszane za po
moc kom putera i projektora, kiedy mwca wypowiada si, wspomagany te kstem (i/lub obrazem ) wywietlanym na planszy. Uycie prezentacji m ultim e dialnych je st niekiedy m otywowane realn potrzeb, gdy np. m w ca ma do pokazania mapy, wykresy czy tabele, bdce przedm iotem szczegowych ana liz, na og jed n ak m ona odnie wraenie, ze jest to raczej elem ent rytuau wystpienie bez slajdw byoby w pewien sposb niewane, niepraw om ocne Rytualizm tych wystpie jest widoczny w wielu innych elem entach. N ie rzadko zdarza si, e odbiorcy znaj tre prezentacji, je st im ona wczeniej przesyana do konsultacji lub do wgldu, by pniej mwca mg m im o wszyst ko prezentacj wygosi, na zasadzie dopenienia rytuau. Rytualizm wyraa si take w powtarzalnoci elem entw struktury, stosowaniu tych samych w zor cw, szablonw prezentacji, nie tylko graficznych, ale take strukturalnych i by tak rzec, m oduow ych (przykadem moe by slajd pt. euity sto ry , czyli hi storia rozwoju firm y od powstania do chwili obecnej, umieszczany z reguy w prezentacjach firm wchodzcych na gied, a skierowanych do potencjal nych inwestorw, lub slajdy zakres oferowanych usug i portfolio klientw jako elem enty prezentacji handlowych) Wiele sytuacji biznesowych ma rozpo znawane przez nadawcw i odbiorcw wzorce prezentacji, ktrym konkretna, realna prezentacja m usi sprosta, by rytua by naleycie w ypeniony Te w zor ce, obecne w oczekiwaniach publicznoci, narzucaj okrelone rozwizania for malne.

1 M usz w tym miejscu poczyni pewne zastrzczcmc dotyczce badanego matenatu. O t uytkownicy JB, ktrych jzyk tu analizuj, pracuj w duych bardzo duych firmach, wzgldnie w firmach usugowych o wysokim stopniu specjalizacji, pracujcych dla duych i bardzo duych firm. W ten sposb m wi przedstawiciele zachodnich korporacji firmy giedowe , wchodzce na gied, firmy konsultingowe, prawnicze (ale nic mae kancelarie adwokackie). Takie firmy czsto komunikuj si przez prezentacje ze slajdami i przeprowadzaj szkolenia z tego zakresu. W mniej szych firmach, gdzie zachodnia, mwic w JB , kultura organizacjijest mniej zakorzeniona, jzyk ludzi biznesu bardziej przypomina zwyk polszczyzn. Niem niej rwnie tam m ozc si on poja wia (wraz z ludm i, ktrzy przychodz tam z korporacji), tyle c w mniejszym steniu. Czciej w firmach pracujcych dla biznesu, a wic starajcych si o uwiarygodnienie w oczach potencjal nych klientw, ni w firmach sprzedajcych towary czy usugi bezporednio indywidualnym klien tom , jak np. piekarnie, cukiernie, restauracje (chyba ze w gr wchodzi wsppraca z duymi po rednikami lub klientami biznesowym i, np. w przypadku hotelu czy restauracji, wtedy jzyk m w iony w prezentacji ofertowej bdzie nasycony elementami JB)

Marek Kochan

W duej m ierze ten ry tu a lizm d o ty czy ta k e sfery jzyk a, co je st gw nym tem atem tego tekstu. Uycie okrelonych sw, form u, konstrukcji zda niowych i profcsjolektalnych skrtw (o ktrych bdzie m owa dalej) przesdza 0 tym, c mwca odbierany je st jako wiarygodny, zgodny z rol, i jako taki moe skutecznie zbudowa w splnot z odbiorcami, zosta przez nich zaakce ptowany. Zdolno do posuenia si odpow iednim sownictw em je st prze pustk do biznesowego wiata, w arunkiem koniecznym utrzym ania pozycji za wodowej i awansu, pozyskania klienta czy konkretnego zlecenia. Oryginalno me je st raczej w cenie - przeciwnie, zgodno z szablonem, uywanie klisz j zykowych, przewidywalnych pocze wyrazw wiadcz o przynalenoci do grupy. Uderzajc cechJB jest jego widoczne na pierwszy rzut oka z d o m in o w a n ie p r z e z a n g ie lsz c z y z n . Fachowe sform uowania z dziedziny zarzdzania 1 m arketingu s widocznym i, czsto nieudolnym i tum aczeniam i z angielskie go. w ielu poj uywa si w oryginalnej angielskiej wersji, wreszcie, cae pre zentacje s tum aczone z wersji angielskiej, ew entualnie wygaszane po polsku z anglojzycznych slajdw. W ielu polskich biznesm enw wygasza prezentacje czciej czy prawie zawsze po angielsku, rozmawiajc z anglojzycznymi wacicielami czy przeoonymi. Jeli np. dyrektor finansowy polskiego od dziau midzynarodowej korporacji przygotowuje prezentacj dotyczc wyni kw finansowych firmy w danym roku obrachunkow ym i wygasza j dla dw ch audytoriw - centrali firm y za granic i polskiego zarzdu, ta pierwsza (przygotowana z reguy po angielsku, znacznie rzadziej po francusku, niem iec ku czy w innym europejskim jzyku) je st waniejsza, wzorcowa. Wersja polska czy te polskojzyczna je st traktowana jako co gorszego, m niej istotnego, nie doskonae odbicie oryginau. Czsto wersja angielska powstaje pierwsza, a wersja polska pniej lub - gdy brakuje czasu - nigdy, bo przecie zwykle m ona mwi po angielsku lub po polsku z angielskojzycznymi slajdami, wszak szanujcy si m eneder pow inien zna angielski. To wszystko wpywa na szczeglny stosunek do polszczyzny, ktra bywa traktowana jako drugi, mniej wany jzyk. Sowa, ktre m ona przetumaczy na polski, bo ich angiel skie oryginay maj swoje bliskie odpowiedniki, czsto nie s tum aczone, wy stpuj w oryginale lub s niechlujnie spolszczane. U ytkownicy JB s przy zwyczajeni, e wyraenie swojej myli po polsku nie je st tak wane. To, co wa ne, m w i si po angielsku lub przynajm niej do ludzi, ktrzy angielski znaj, a wic uycie term inw pochodzcych z tego jzyka nie odbije si na zrozu miaoci przekazu.

Mwiony jfz y k biznesu

Posugiwanie si slajdami skutkuje bardzo szczeglnym stylem wygaszania prezentacji. Jeli najpierw powstaje tekst pisany, czyli to, co bdzie wywietlane na slajdach (napisany z myl o wygoszeniu zawartych tam treci), a potem i mwca, i publiczno patrz na ten tekst, czem u towarzyszy wywd mwcy, idcy za tym , co na slajdach, to tekst wygaszany przez mwc, o ile nie jest prostym odczytaniem tego, co napisane, przypom ina bardzo wersj pisan m w ione jest rozw odnionym , rozrzedzonym roztw orem pisanego. Zaciera to albo redefiniuje granic midzy jzykiem m w ionym a pisanym. Powstaje co, co, parafrazujc term in Waltera Onga, ktry pisa o wtrnej oralnoci m e diw elektronicznych (O ng 1992: 183), m ona nazwa pimienn oralno-

ci.

Pim ienna oralno: studium przypadku

Z anim myl ta zostanie rozwinita, w arto posuy si przykadem. Przy w oany w tabeli 2. slajd pochodzi z biznesowej prezentacji, skierowanej do po tencjalnych inwestorw.
Tabela 2. Slajd pt. Przewagi konkurencyjne [firm y X ]
Przewagi konkurencyjne [firmy X) kompleksowo oferty dobry dostp do rde finansowania krtkie terminy realizacji kontraktw wysoka jako wiadczonych usug i wytwarzanych produktw j innowacyjno proponowanych rozwiza projektowych
j

dywersyfikacja dziaalnoci umoliwiajca pclnc i cige wykorzystanie posiadanego poten cjau wytwrczego

G dyby zapisa wypowied towarzyszc pokazywaniu tego slajdu (niezale nie od tego, kto spord pracownikw czy czonkw zarzdu tej firmy byby osob prezentujc), brzmiaaby ona najprawdopodobniej jako cig, w ktrym fragm enty tekstu pisanego ze slajdu byyby w topione w spontanicznie tw orzo ny tekst mwiony. A wic na przykad tak:
Przejdm y teraz d o om w ienia przewag konkurencyjnych naszej firmy. Pierw sz je s t kompleksowo oferty. D ysponujem y penym portfolio usug

146

M arek Kochan

dla brany. Ponadto mamy dobry dostp do rde finansowania, dziki ktremu moemy zapewni krtkie terminy realizacji kontraktw. Kolejn przewag konkurencyjn jest wysoka jako wiadczonych usug i wytwa rzanych przez nas produktw. Nasz si jest te innowacyjno propono wanych rozwiza projektowych. Wszcie, osigamy przewag nad konku rencj dziki temu, e dywersyfikujemy dziaalno, dziki czemu moemy w peni wykorzysta posiadany potencja wytwrczy. Oczywicie pom idzy rnym i m w cam i wygaszajcymi t sam prezen tacj do rnych audytoriw (sytuacja czsto spotykana w biznesie, gdzie jedna prezentacja m oe by z m inim alnym i modyfikacjami lub nawet bez m odyfika cji wykorzystywana przez rne osoby), a take pom idzy rnym i wystpie niami tej samej osoby wystpowaaby pewna wariancja (ilo szczegw, uyte sform uow ania itp.), ale relacja pom idzy tekstem pisanym a m w ionym byaby podobna - pisany byby w zorcem , tekstem -m atk, zawierajcym esencj przekazywanych treci, mwiony za - jed n z wersji, zawierajc obo wizkowo okrelone elem enty oryginau. Form uy z prezentacji powtarzajce si w tekcie uytego wyej przykadu s jeszcze w m iar przyjazne dla uytkownika. Laik, nie bardzo wiedzc, co konkretnie kryje si za tymi form uam i (o jakiej dywersyfikacji dziaalnoci tu mowa), przynajm niej z grubsza rozum ie, czego dotyczy przekaz. C zsto zdarza si jednak, e podobne wypowiedzi s nasycone form uam i zupenie niezrozum iaym i dla odbiorcy nieznajcego fachowego jzyka, a cao brzm i ja k przysowiowe esperanto (tabela 3). Tabela 3. Prbki jzyka biznesu
Dziaalno usugowa dla Ksigi Banku powinna by ukierunkowana na optymalizacj stru ktury bilansu oraz efektywno, tzn. denie do osignicia wyniku na poziomie co najmniej zero na koszyku cen transferowych (na rnicach stawek kursw dla aktyww i pasyww Banku oraz stawek rynku midzybankowego). Dziaalno Spki na tym rynku koncentruje si na budownictwie infrastrukturalnym, pole gajcym na budowie lub przebudowie napowietrznych oraz kablowych linii energetycznych niskich i rednich napi, stacji transformatorowych supowych, kontenerowych i wntrzo wych rozdzielnic niskich i rednich napi, instalacji odgromowych oraz wykonywaniu i uru chamianiu zabezpiecze oraz automatyki w urzdzeniach elektroenergetycznych. Oferowanie konkurencyjnych kwotowa instrumentw pochodnych bdzie wymagao duej aktywnoci Banku na rynku midzybankowym tych instrumentw [zarzdzania ryzykiem], posiadania odpowiednich systemw do wyceny oraz procedur ksigowania derywatyw. [Dzia] analizuje i wdraa nowe modele biznesowe gwarantujce zwikszanie wolumenu procesowanych zyskownych transakcji, w wyniku czego udzia w rynku procesowanych trans akcji bdzie utrzymany na poziomie X. Konwersja produktw realizowanych w systemie transakcyjnym powinna by wykonywana na podstawie przygotowanych tabel mapowa._____________________________________

Mwiony jzyk biznesu

147

Jzyk biznesu: jzyk form ulam y

N iezalenie od poziom u zrozum ienia przywoanych wyej wypowiedzi m ona zauway, e s one w pew nym sensie wykonane z prefabrykatw. W zdaniach atwo rozpozna klocki, zbitki wyrazowe, ktre daoby si z nich w ym ontow a i w budow a w inne konstrukcje. S to albo rozbudow ane nazwy-pojcia (koszyk cen transferowych, wolumen procesowanych zyskow nych transakcji), albo opisy czynnoci wykonywanych na tych bytach (pro cedury ksigowania derywatyw, optymalizacja struktury bilansu), albo tez elem enty mogce by atrakcyjnym spoiwem tych elementw, ja k powinna by ukierunkow ana, koncentruje si na, analizuje i wdraa Taka analiza bardzo przypom ina ustalenia M ilm ana Parry ego dotyczce eposw H om era (O ng 1992: 42-45). Odkrycie form ularnoci tekstw Iliady i Odysei zaprowadzio badacza do w nioskw na tem at oralnej genezy tych epo sw, ktre m iay by zapisanymi wersjami opowieci wygaszanych wczeniej przez w drow nych piewakw. Form ularno, wstydliwe w tekcie pisanym powtarzanie gotowych elem entw zostao opisane jako naturalna konsekw en cja sytuacji wygaszania - aojda, ktry mia z pamici wypiewa dugi epos. do tego przestrzegajc surow ych regu heksametru, budowa swoj wypowied z gotowych klockw. Cay epos - wobec nieistnienia pisma i niem onoci za pisania oryginalnej wersji - by wymylany tak, by byo go atwo zapamita i przywoa. Wymylaj atwe do zapamitania. Tak wic styl eposw by kon sekwencj sytuacji ich wygaszania, technika przekazu decydowaa o formie. Form a za decydowaa o treci: skutkiem uycia form u byo stereotypowe po kazywanie bohaterw i ich dziaa, ktre z kolei w szczeglny sposb eduko wao odbiorcw, kac im zwraca uwag raczej na form ni na tre, znacze nie wypowiedzi. Jak pisa Alfred Gawroski, analizujcy przyczyny niechci Platona do poetw i jego postulat wygnania ich z idealnego Pastwa, form ularne m w ienie ksztatowao form ulam e mylenie. Ludzie wychowani na epo sach - i generalnie na poezji - byli w ograniczonym stopniu zdolni do analizy, dyskusji, precyzowania i uzgadniania swoich stanowisk. W ceme byio pow t rzenie tekstu, a nie jego analiza. Platon krytykowa wic nawet me tyle poetw i poezj, ile m entalne nastawienie, postaw wobec rzeczywistoci, ktr poezja ksztatowaa. Dem okracji potrzebny by jzyk potoczny, pozwalajcy precyzo wa znaczenia, poezja - mowa wzniosa - utosamiaa form z treci i przez to ograniczaa moliwoci porozum ienia (Gawroski 1984: 39-64).

148

M arek Kochan

Eposy H om era wyznaczay zdaniem Waltera O nga granic dw ch epok oralnej (kiedy eposy byy wypiewywane przez aojdw) i pim iennej (kiedy je zapisano), za rozwj m ediw elektronicznych wyznacza granice nowej epoki, wtrnej oralnoci, kiedy to ludzie uksztatowani w kulturze pisma zaczynaj m w i i sucha wypowiedzi m w ionych czciej ni pisa i czyta. Jak to si ma do jzyka biznesu? Proste skojarzenie biznesm ena wyposao nego w laptop i projektor z w drow nym aojd m oe si wydawa paradoksalne i niedorzeczne. M ona jed n ak podobiestw o sytuacji kom unikacyjnej, pole gajce na przygotowywaniu i wygaszaniu tekstu bazujcego na form uach, po traktowa jako p unkt wyjcia do refleksji nad m entalnym i skutkami posugi wania si JB, ktry - ja k w czasach Platona poezja - jest rodkiem indoktryna cji wiedzy. Platon, ja k pisze Gawroski, by zreszt wiadomy take zagroe, jakie niesie ze sob pism o. Obawia si dyktatury tekstu, narzucania przeze per spektywy zapisanej w nim przez autora (Gawroski 1984: 62). D o tego zagad nienia pow rc w kocowej czci tekstu. Pora teraz przyjrze si JB i jego cechom charakterystycznym. Jak zauwa ono wyej, JB skada si z form u, ktre m ona na rne sposoby czy. N ie s one klasycznymi frazeologizmami, utrw alonym i w caym systemie jzyka, nieregularnym i semantycznie. "Wystpuj jako frazeologizmy tylko w ramach pewnej odm iany jzyka, jak je st JB. Przypom inaj frazeologizmy stylistyczne, ktrych obecno w jzyku komunistycznej propagandy analizowa Jerzy Bral czyk (Bralczyk 1985: 108). O to gar przykadowych form u JB: - Segm ent klientw detalicznych - Optymalizacja struktury kosztw - N ow oczesne kanay dystrybucji - W zrost rentow noci netto i brutto - Poprawa dynamiki sprzeday - Dywersyfikacja portfela klientw - Rozszerzenie oferty produktowej - N ow e linie produktow e - Lider w segmencie - Budow anie relacji z klientami - Identyfikacja czynnikw ryzyka - Kana zaspokojenia popytu - Zarzdzanie przepywam i gotwkowymi

t49

- Zarzdzanie acuchem wartoci - Nasycenie rynku usugami - Procesy biznesowe w obszarze - Cykl ycia produktu. O b o k form u wystpuj sowa-klucze, organizujce dyskurs, wystpujce zarwno samodzielnie, ja k i w ramach form u2: - Aktywa - Bilans - Biznes - B rutto - Budowa Finansowy Firma - G enerowa - Gracz Inwestycja, inwestowa - Klient - Koszty Lider M arka Mare M odernizacja Nakady N etto Obsuga O ptym alny Potencja Projekt Przepywy Rentowno - Rozwizania - Rynek - Spka Strategia - Warto - W droenie - Wspiera, wsparcie - Wynik - W zrost - Zasoby - Zobowizania - Zysk

Charakterystyka jzyka biznesu

1. JB - jzyk organizacji Pierwsz uderzajc, a zarazem chyba naturaln cech JB je st silna obe cno w nim sw zwizanych z organizacj i organizowaniem. Poczwszy od czstego uycia sowa organizacja, zarwno w znaczeniu firma korporacja, przedsibiorstwo (np. .jedna z najwikszych organizacji transportow o-spedycyjnych - w znaczeniu je d n a z najwikszych firm transportow o-spcdycyjnych), ja k i w znaczeniu odczasownikowym -jako organizowanie (organi zacja sprzeday). Organizacja to co wicej ni firma Firm a nazywajca sie bie organizacj je st bytem wyszego rzdu, w splnot ludzi, majcych te same cele i reguy w splnego dziaania. Organizacja zawiera w sobie m niejsze organi2 Ponisze zestawienie nie jest oparte na metodycznej analizie frckwcncyjncj, gdyby jednak przeprowadzi tak analiz na reprezentatywnej prbce materiau, w iele / przywoanych tu Ickscm w zajmowaoby prawdopodobnie czoow e pozycje w takim zestawieniu

Marek Kochan

zacje, ktre nazywaj si departamentami (departam ent sprzeday detalicznej), nawet jeli ich liczebno nie je st przesadnie dua, wzgldnie wydziaami (wy dzia klientw instytucjonalnych). Departamenty i wydziay w ywouj skojarze nie ze wiatem urzdw, dodaj powagi (dyrektor departam entu m usi by wan figur), sugeruj posiadanie wadzy, obiecuj cise procedury postpo wania. Organizacja m oe mie take swoj kultur (musia odej, bo nic pasowa do naszej kultury organizacji). JB lubi rzdzenie, a waciwie zarzdzanie. Zarzdza m ona prawie wszyst kim: stresem, ryzykiem, niepewnoci, problemami, procesem, zasobami ludz kimi. N iefo rtu n n e tum aczenie angielskiego sowa to manage, management, ktre pow inno by chyba tum aczone raczej jako gospodarowa, gospodarowa nie (gospodarowanie zasobami ludzkim i brzm iaoby mniej apodyktycznie, wicej byoby w tym wyraeniu odpowiedzialnoci gospodarza-managera za pracownikw), stao si rdem dziwnych pocze sowa zarzdza, odno szonego do tych obszarw rzeczywistoci, ktrymi chyba tak naprawd trudno si zarzdza (np. zarzdzanie stresem czy zarzdzanie niepewnoci). Sowem nieco mniej w JB nobliw ym niz zarzdzanie, ale te ubianym , jest administrowanie, na przykad adm inistrowanie procesem sprzeday. Podan rol je st w ic administrator, lecz nie zwyczajny adm inistrator dom u, taki ja k Sta nisaw Anio z serialu Alternatywy 4, lecz np. bardzo powany administra tor danych lub administrator system u I T . Jeli organizacja i zarzdzanie, to rw nie struktura (kosztw, organizacji) oraz systemy (np. oddymiania, pacowe, szaf przesuwanych, informacji rynko wych). O ile struktura porzdkuje, o tyle systemy uwzniolaj. System oddy m iania to co znacznie wicej ni wentylacja, system szaf przesuw nych to co wicej ni po prostu szafy. Kontrola nad rzeczywistoci i aspiracje zorganizowania jej w sensown cao (przynajmniej na poziom ie jzyka) wymagaj niezwykle czstego uy wania sowa proces, lecz bynajm niej nie w sensie proces sdow y - zwykle jest to proces biznesow y, a raczej procesy biznesowe, m oe te by proces in w estycyjny, proces zm ian y itp. Czste s leksemy standaryzowa i standaryzacja (wystandaryzowane podejcie do wdraania nowych w zorw ). Standaryzacja prowadzi do osigania odpow iednich parametrw (charakteryzuj si dobrym i param etram i jakociow ym i). Uporzdkow anie rzeczywistoci wyraa si w um ieszczaniu obiektw w katalogach (optymalne zarzdzanie katalogiem produktw ), ew entualnie w portfolio (pene portfolio produktw ).

Mwiony jzyk biznesu

151

2. N ieludzki czowiek i ludzka marka JB niesie w sobie pewien paradoks. Jeli m wi si w nim o ludziach, zwy kle redukow ani s oni do zbiorowoci, masy, w ktrej zanikaj cechy osobowe, czsto te JB sprowadza jednostkow e byty do pewnej cechy, uytecznoci, a wic - m ona powiedzie - dehumanizuje ich. Kiedy natomiast m wi si o marce, przybiera ona zwykle cechy ludzkie - je st antropomorfizowana. Ludzie s w tekstach JB zaszyfrowani jako zasoby, bezosobowe zatrudnienie (trzeba zredukowa zatrudnienie) lub zaoga, czasem bardziej brutalnie redu kuje si ludzi do sity roboczej czy sil wytwrczych (lecz bynajmniej m e w kontek cie M arksowego postulatu, by je uwolni). Sprowadzanie czowieka do jego uytecznoci dla firm y (organizacji) wyraa si w uyciu takich kategorii, jak stanowisko (zamiast czowiek pracujcy na stanowisku - np. zredukowano pi stanowisk), wzgldnie redukujce ludzi do posiadanych przez nich kwa lifikacji kompetencje (people exchange to transfer pracownikw z rynkw cha rakteryzujcych si du dostpnoci kom petencji w miejsca, gdzie te kom pe tencje s poszukiw ane). Z upenie inaczej dzieje si z mark, ktra je st czsto antropom orfizow ana W JB m wi si czsto o tosamoci m arla (atutem jest wyrazista tosamo m arki). Marka m oe mie osobowo, charakter, a nawet DNA (DNA marki X ), m oe by mark innowacyjn. Czciowo na podobnej zasadzie ja k marka funkcjonuje take produkt, ktry m oe mie swoj cykl ycia, wzgldnie m og m u przysugiwa takie cechy, ja k np innowacyjno (inno wacyjny p rodukt). W szczeglny sposb traktowany jest klient, jed no z najwaniejszych poj JB. Klient m oe by kluczow y, indywidualny, instytucjonalny, licz si potrzeby klienta, zadowolenie klienta, satysfakcja klienta, caafirtna moe by zorientowana na klienta. O ile jednak zdarzaj si wypowiedzi, w kt rych m wi si o klientach, to najczciej w klient je st pojedynczy, tj grupa klientw je st opisywana jako zbiorowa jednostka, tak jak w wypowiedzi zonierz Polski gin na w ielu frontach, co m ona opisa jako tzw transpozy cj wskanika roli O N I jako O N (O kopie-Sawiska 1998: 73-99). Jest to zarazem podniesienie rangi klientw (jak w form ule klient nasz pan - kady z klientw je st naszym panem , relacja z klientem je st odczowieczona, sfor malizowana i zrytualizowana) i jednoczesne zredukowanie do tego co w tych klientach wsplne, powszechne. Jeli wic klienci s te ludm i, to stajc si m nogim , uoglnionym klientem , take, ja k pracownicy, przybieraj cechy ludzkiej masy.

152

Marek Kochan

3 Sowa potoczne jako abstrakcje W JB niezwykle czsto m ona usysze powszechnie znane sowa, ktre jednak wystpuj w abstrakcyjnych znaczeniach. Czsto mwi si o kanaach, lecz nigdy nie s to kanay w ypenione w od, lecz wycznic kanay dystry bucji, kanay komunikacji, nowoczesne kanay sp rz e d a /, na przykad kanay sprzeday o wyszej m a r /. Kanaom towarzysz czasem sieci, lecz nig dy nie s one zanurzone w wodzie. Sie to zawsze sie dystrybucji, sie do stawcw, siatka kom petencyjna. Jeli w JB syszy si o narzdztach, to na og s to narzdzia m arketingo w e. narzdzia rekrutacyjne lub narzdzia selekcyjne. Instrument to najpew niej instrum ent rynku pieninego lub instrum enty m arketingowe. Czsto wystpuj produkty, ktre bywaj zwykymi produktam i, takimi jak szampony, samochody czy telefony (cho wtedy JB szuka dla tych produktw bardziej wzniosych okrele), znacznie jed n ak czciej odnosz si do takich bytw, ktrych nie m ona zobaczy - na przykad do tego, co oferuj banki i firmy ubezpieczeniowe. M wi si w ic o produktach: bankowych, bankomatowych, inwestycyjnych, emerytalnych, rentowych, ubezpieczeniowych. JB lubi niekiedy zapoycza z jzyka techniki, pojawiaj si w nim dwignie (dwignia finansowa) i motory (m otor produkcji, m otor w zrostu). Jeli si buduje, to warto czy systemy inform atyczne Pka je st zwykle pk cenow (produkty z wysokiej pki cenow ej), model jest modelem biznesow ym lub modelem rozw oju, portfel wystpuje jako portfel in w esty cy jn / lub portfel odbiorcw (firma ma portfel odbior cw dobrze zdyw ersyfikow an/), ewentualnie je st zastpowany portfolio - bar dziej wzniosym i przynoszcym skojarzenia ze wiatem sztuki, nawet gdy mowa o firmie produkujcej dwigi czy nawozy sztuczne (portfolio produk tw , znane obiekty z portfolio). 4 N o w e znaczenia O sobnym , cho pokrew nym zjawiskiem je st upowszechnianie w JB zupenie now ych znacze. U ytkow nika literackiej polszczyzny zapewne zdzi wiyby takie wyraenia jak migracja danych (czyli przenoszenie danych ze starego system u kom puterow ego do nowego wzgldnie z jednego serwera na drugi), acuchy dostaw , akwizycja firm (nabywanie, przejm ow anie in nych przedsibiorstw). Konsumpcja sokw nie zaskakuje, ale ju konsum p cja stali, zwaszcza kiedy je st liczona na gow (konsumpcja stali na gow mieszkaca w zrosa o 25%). U ytkow nik JB nie zawaha si i powie np. kon sumpcja pieluszek jednorazow ych albo konsumpcja opon.

Mwiony jzyk biznesu

153

Karier zrobio sowo dedykowany, ktre nie odnosi si w JB nigdy do ksiek czy poematw, lecz wystpuje w sensie przeznaczony specjalnie do. I tak m ona w JB powiedzie o zespole dedykowanym do wsparcia sprzeday w kanale detalicznym , o pracowniku dedykowanym do obsugi kluczowego klienta, albo o dedykowanych rozwizaniach (czyli przygotowanych specjal nie dla konkretnego uytkow nika). Sowo egzekucja je st uywane w sensie wykonanie, realizacja, ale bez w ar stwy emocjonalnej, neutralnie, jak np. w zdaniu egzekucja strategu nastpuje na innych rynkach. Wikszo tych nowych, obcych polszczynic znacze jest przenoszonych z angielszczyzny. Po polsku nie mwioby si o rekreacji bazy danych, pro cesowaniu (w sensie przetwarzania) czy o krytycznym czynniku sukcesu, np. w zdaniu elastyczno je st okrelana jako krytyczna cecha firmy (ktytyczny jako najwaniejszy, kluczowy*). 5. Anglicyzmy w wersji oryginalnej i czciowo spolszczonej O bok przywoanych wyej przykadw w JB m ona znale wiele bezpo rednich zapozycze, ktre funkcjonuj na zasadzie nazwy wasnej, a w te kstach prezentacji pisane s na og kursyw. Funkcjonuj wic w J B ja k o ciao obce (odm iana i wymowa podkrela ich obco, np. mamy perfekcyjnie roz w inity sourcing z C h in czy spodziewany wysoki free-jloat po emisji przy je d noczesnym zachowaniu pakietu wikszociowego przez gwnego akcjonariu sza), a zarazem co, co uwiarygodnia mwc, podnosi rang wypowiedzi, na takiej zasadzie, ja k w Pamitnikach Paska uycie aciskich cytatw. Wrd czsto spotykanych angielskich term inw m ona wymieni- asset management, back-office, benchmark, book-building, cali center, cash-back. cross-selhng, due diligence,feasibility study, feedback, helpdesk, outsorcing, pre-paid. prwate banking, newsletter. N iektre z tych sw s stopniowo spolszczane, na pimie wystpuj w wersjach odm ienianych (np. prepaidy), w wikszoci w ypadkw mona jednak odnie wraenie, ze uytkownicy JB wol akcentowa obco sw, a przez to podkrela wasne kompetencje, ktre pozwalaj im ich sw obodnie uywa, budujc przez to w splnot z rwnie kom petentnym i odbiorcami Osoby, ktre czsto kom unikuj si w gronie osb o podobnych kom pe tencjach, znajcych fachowe angielskie sownictwo waciwe dla danej gazi biznesu, tw orz czsto rodowiskow gwar, branowy argon, ktry miksuje angielszczyzn z polszczyzn w sposb podobny do jzyka polonusow w C h i cago (m uw nij ta kara - przesu samochd).

Marek Kochan

Angielskie sowa m aj czsto polskie odpowiedniki, ale nasycanie w ypo wiedzi angielszczyzn suy budow aniu wsplnoty, spoufalenia przez uycie sowa znieksztaconego na m ocy um ow y nadawcy z odbiorc. Stosunkowo atwo byoby wyrazi to samo popraw n polszczyzn, uytkownicy JB wol jed n ak posugiwa si gwar. Przykady wypowiedzi tego rodzaju zaprezentowane s poniej: - Jest to kopotliwe, jeli chodzi o stron supplaju - Ma dobry pijar wew ntrz scjlsfbrsu (saleforte - siy s p rz e d a /, czyli dzia sprze
day) - Przenosim y fikus - rApdtjt system w by z a p la n o w an / D odatkow y w jazd na sajl (sile - miejsce) - Skiby (praktyczne um iejtnoci) kom unikacyjne - G eneruje lepszy kesz (wicej gotwki) w przepywach operacyjnych - W limie (teamie) zajmujcym si dewclopmentem (rozwijaniem ) now ych aplikacji - N ie dajem y appmwala - N ic bdzie rejestrowane w tulu (tool - narzdzie) - Odpowiedni stejtment (owiadczenie) zosta wysany - K oncentrujem y si na dziaaniach trejdowych (tracie) - Proces Jorekastowama (prognozowania) po implementacji (w droeniu) system w - Adhoki (badania ad Itoc).

Czsto chodzi te o ekonom i przekazu - polszczyzna nie ma swoich od pow iednikw dla opisywanych tym i pojciami biznesowych zagadnie czy procesw, prby za opisowego w ytum aczenia albo spowalniaj proces ko munikacji (np. back office jako cz biura, ktra nie m a kontaktu z klientam i czy feasibility stndy jako ocena wykonalnoci projektu), albo prowadz do tum aczenia iguotum per ignotum (na przykad kiedy jeden z uytkow nikw JB przetum aczy outplacement jako nieinwazyjn rclokacj zatrudnienia). O to kilka przykadw wypowiedzi, ktrych pokraczno m ona czciowo tumaczy deniem do lapidarnoci, cho cen je st herm etyczno w ypow ie dzi, ktra staje si niezrozum iaa dla osoby spoza grupy: - R nice m idzy produkt forkasletn a sejls-forkastem - Procesowany bdzie tygodniowy submiszyn - Bdzie saportowala detnand plamung - Podkrela to w sw oim brand klcjmie (claim) - N a cmerdensy platform ie oraz global klastrze.

Mwiony jzyk biznesu

155

6. N eologizm y U ytkow nicy JB, dc do zwikszenia swej wiarygodnoci, a zarazem do przekazania swoich myli w lapidarnej formie, tworz take niekiedy neologiz my, ktre m ona okreli jako swoisty polenglisz, czyli polszczyzn, ktra udaje angielszczyzn, je st jakby polszczyzn zangielszczon. N ie chodzi tu je d nak o kalki jzykow e, ale o zupenie nowe sowa, powstajce na styku tych dwch jzykw. N iepopraw ne po polsku, ale te nie majce swoich bezpored nich angielskich odpowiednikw, raczej inspirowane angielskim mz przeno szone w prost z tego jzyka. Przykady:
Sczardowa (czyli pobra opaty" od charge - opata)

Marou/alno (np. wysoka marowalno, czyli moliwo osigania na danych produktach czy usugach wysokiej mary zysku)
Akwirou/a (czyli przejmowa, kupowa inne firmy, np. akwirowac nowe p o d m io ty ) A kw izow ai (j.w., np. wieo zakwizowany przez nas p odm iot) Bezkeszowy (czyli bezgotwkowy, np bezkeszowo oddal sto procent swojego

biznesu) Skeszowa si (spieniy aktywa, np. akcje)


Kompletacja (automatyzacja kompletacji tow arow ) Rekrutobus (autobus sucy rekrutacji now ych pracow nikw )

7. Skrty angielskie W JB wida denie do maksymalnej ekonom ii, skrtowoci przekazu, a przynajm niej do stworzenia takiego wraenia. Bezporednim wyrazem tego denia je st czste uycie skrtw, z ktrych wiele weszo ju na dobre do pol szczyzny, co nie zm ienia faktu, ze ich obecno jest wyrnikiem JB. Najczciej spotykane, popularne i raczej powszechnie zrozum iae skrty to np. P R , 1T i H R (czyli human resources - zasoby ludzkie). Powszechnie uywane w JB skrty to np.: B2B i B2C (wyjanione wczeniej) R&D (research & development, czyli badania i rozwj, np. wydatki na crcndbi)
C EE (C entral and E astcm Europ)

BRIC (Brazylia, Indie, Rosja, Chiny) CRM (customer rclationship management - zarzdzanie relacjami mi) POS (point o f sale - punkt sprzeday)

klienta

156

Marek Kochan

S te skrty uywane tylko w niektrych branach lub dziaach bizne su, np.:
D IY (do it yourself - typ superm arketw z artykuam i dla majsterkowiczw) M V N O (mobile oirtual nctwork operator - wirtualny operator komrkowy*, firm a oferujca usugi telefonii kom rkow ej, nic majca wasnego zaplecza techniczne go, korzystajca z technologii innej finny) H orcco (Hotels Restaurants & Catering - brana hotelowo-rcstauracyjna) A TL i B T L (abooe the line i bclow the linc - dw ie grupy w ydatkw reklamowych, rne czci b udetw reklamowych) CA PI (Computer assisted personal interuicw - wspomagany kom puterow o wywiad indyw idualny)

CATI (compulcr assisted teleplione intenew - wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny)


F G I (focus gmitp interuieu>- zogniskowany wywiad grupow y - technika badawcza w badaniach rynku) ID I (indwidual depth intewiew - pogbiony wywiad indywidualny) G R P (gross raling point - param etr skutecznoci reklamy, miara zasigu dotarcia reklam y d o odsetka zakadanej publicznoci) C P T (cost per thousand - param etr efektywnoci reklam y - koszt dotarcia do tysica odbiorcw, czyli teoretycznego obejrzenia reklamy przez statystyczny tysic odbiorcw z danej grupy) C P R P (cost per rating point - param etr efektywnoci reklamy, koszt dotarcia do odsetka zakadanej publicznoci).

Powysza lista nie jest oczywicie kom pletna, powstaj cae spisy poj z danej dziedziny (np. Sownik poj z dziedziny reklamy), ktrych om wienie przekracza ram y niniejszego artykuu. ,8. Skrty polskie O bok skrtw angielskich wystpuj tez skrty polskie, ktrych jest jednak znacznie m niej. O to kilka przykadw.
M P (segm ent m aych i rednich przedsibiorstw, np. oferta dla segm entu cm epc ) M S R (M idzynarodow e Standardy Rachunkow oci, n p . przeszlimy na em escr/) G P W (Gieda Papierw W artociowych, np. wej na giepew u) K N F (Komisja N ad z o ru Finansowego, np. je li si zgodzi kacncf)) T S L (transport, spedycja, logistyka, np. je d n a z najwikszych firm tccsel)

Mwiony jzyk biznesu

157

FOM i TOM (fizyczna i techniczna ochrona mienia, np. dziaamy w brany fom i tom). 9. Sowa i wyraenia branowe O b o k skrtw w poszczeglnych branach biznesu wystpuj te swoiste, argonowe okrelenia, nazywajce wane dla tej brany obiekty. Jest to typowe sownictwo specjalistyczne, przypominajce jzyk konkretnych grup zawodo wych. O to kilka przykadw wyrae branowych spotykanych w JB. Restauracje obrusowe Folia stretch, folia termokurczliwa, folia propylenowa BOPP, folia Jumbo 3 obszary produktowe- kauczuki i lateksy syntetyczne, tworzywa styrenowe, dys persje winylowe i akrylowe Osiemnastoproccntowcy (akwizytorzy, czyli w JB konsultanci firmy zaj mujcej si bezporedni sprzeda kosmetykw, ktre z tytuu iloci sprzedawa nych towarw maj prawo do 18% prowizji, w odrnieniu od np sicdcmnastoproccntowcw) System farb pczniejcych
Pasma w ietlne z klapami oddymiajcymi

JB: najwaniejsze toposy

Przedstawiona wyej charakterystyka JB jest tylko punktem wyjcia do opi su JB jako reprezentacji rzeczywistoci, ksztatujcej okrelony obraz wiata w um ysach uytkownikw. G rupujc cao m ateriau leksykalnego, m ona w m m w yodrbni sze toposw wystpujcych niezalenie od brany, tem atu wypowiedzi czy osoby mwicej. Toposw, ktre organizuj stylistycznie JB na gbokim poziomie i pozwalaj rozpozna nadawc jako wiarygodnego uytkownika JB, poprawnie form uujcego wypowied w tym systemie jzyka. Te sze toposw to integracja, dezintegracja, ruch do przodu, na boki i w gr, mniej=lepiej, nowo oraz sia. Kady z nich wyraa si w uywaniu okrelonych poj i pozytywnym waloryzowaniu tego, co je st nim i opisywane.

158

Marek Kochan

Integracja JB jest, ja k napisano wyej, jzykiem organizacji. Dlatego pozytywnie ocenia to, co poczone, wsplne, jednolite. Obcujc z JB, m ona odnie wra enie, e jego podskrnym deniem jest denie do osignicia peni, zlania si wiata w pierw otn jedni. Utopia, do ktrej dy JB , to poczenie wszy stkiego ze wszystkim. Std zwykle pozytywnie konotowana konsolidacja (bran y, kosztw lub w ynikw finansowych), ktra moe by zagroeniem dla kon kretnej firm y (kiedy konsoliduj si inne firmy i konkurencja ronie w si), ale jako proces uwaana je st za co naturalnego, oczywistego. Kiedy m owa np. o procesie konsolidacji sektora, je st to opis zbliony do opisu pogody: tak po prostu jest, e wszystkie sektory si konsoliduj, to zjawisko nieuchronne, jak proces przyrodniczy, w ktrym najlepiej - dla wasnego dobra - wzi udzia (m usim y aktywnie wczy si w proces konsolidacji sektora). Bardzo podobnie, tylko w granicach firmy, jest uywany lcksem integracja, np. integracja systemw. Systemy pow inny zosta zintegrowane, wtedy wszystko bdzie funkcjonowao lepiej, skuteczniej. Zreszt, same systemy, naj lepiej zintegrowane systemy s te czym lepszym ni obiekty rozproszone (systemy drzwi przesuw nych s lepsze ni same drzwi przesuw ne). Podo bnie zintegrowana komunikacja marketingowa - rozproszenie, atomizacja dziaa to co zego, ideaem je st synchronizacja dziaa, podporzdkowanie ich jednolitem u planowi i zarzdzaniu. Kolejnym sowem z tej grupy jest centralizacja. D obry je st scentralizowany proces, scentralizowane zarzdza nie. W cenie je st te centrum, bo dobr rzecz jest umieszczenie podobnych obiektw w jednej przestrzeni, skupienie ich obok siebie (centrum ksigo w e, cali center, centrum kosztw ). W podobnych kontekstach, cho nie co rzadziej, m ona spotka sowo koncentracja (np. kapitau), koncentrowanie si (firma skoncentrow ana na usugach detalicznych) czy te, bardziej wzniole jokusowanie (sfokusowany na optymalizacji kosztw ) albo kompatybilno. JB ceni te to, co kom pletne w ew ntrznie, w ramach firmy, ja k i to, co moe przynie podobny efekt przez poczenie firm , ich oferty czy dziaa. Std atrakcyjno kompleksowoci i komplementamoci. Kompleksowa m oe by oferta, usugi (np. kompleksowe budow nictw o infrastrukturalne), podobnie je st z komplementamosci (dwa banki m aj kom plem entarn ofert). Wikszo sw przeciwnych do przywoanych wyej (nieskonsolidowany; dezintegracja) pojawia si w negatywnych kontekstach, wyjtkiem m oe by, niezbdna niekiedy (gdy organizacja uronie do zbyt duych rozm iarw ), decen tralizacja.

Mwiony jzyk biznesu

159

Specjalizacja W prawdzie to, co zdezintegrowane, jest w JB postrzegane negatywnie, ale obok im peratywu czenia funkcjonuje te imperatyw specjalizacji. JB dy do naukowoci, precyzji, m w i si w nim o skutecznym dziaaniu, std potrzeba uporzdkowania rzeczywistoci, jej racjonalne porcjowanie. JB lubi dzieli, porzdkowa, systematyzowa, aby zoptymalizowa efekty. Std - zastpujca banalne zrnicowanie - dywersyfikacja (dywersyfikacja narzdzi m arketin gowych, zdywersyfikowany portfel klientw ). wiat je st w JB podzielony na segmenty (segm ent klientw detalicznych), sektory (sektor M P ), nisze (nisza rynkow a, produkt niszowy^), linie biznesowe (mamy cztery linie biz nesow e), obszary (odpowiada za obszar kom unikacji w ew ntrznej), kanay (kana kom unikacji, sprzeda w kanale hurtow ym ), filary. W JB bardzo po zytywnie brzm i przym iotniki opisujce precyzyjne dostrojenie si do jakiego obszaru, np. zdefiniowany (precyzyjnie zdefiniowany segm ent klientw ), zo rientowany (jestem y zorientowani na zaspokajanie potrzeb klientw o najwy szych wymaganiach), wyspecjalizowany (organizacja wyspecjalizowana w do starczaniu kom pleksowych rozwiza dla segm entu B2B). O w a specjalizacja jest w idoczna w - jednym z najwaniejszych w JB - po jciu targetu, ktre funkcjonuje albo w penej wersji (target group - grupa klien tw, do ktrych kierowana jest reklama czy oferta), albo - najczciej - jako tar get po prostu. Czsto, zwaszcza w brany reklamowej i w argonie m arketin gowym, m w i si, e kto j e s t w targecie albo nie je st w targecie, target trzeba zawsze precyzyjnie zdefiniowa. Specjalizacja je st cile zwizana z integracj - je st po prostu integracj na ni szym poziomic organizacji.

Ruch do przodu, na boki i w gr JB wysoko ceni dynamik. Przym iotnik dynam iczny i rzeczow nik dynam i ka to je d n e z najczciej uyw anych sw m w ionego jzyka biznesu Dyna miczny bywa oczywicie w zrost (to take jed n o z ulubionych sw w JB, np. wzrost rentow noci), rozw j (dynam icznie rozwijajcy si rynek, dy nam iczny rozwj sieci placwek detalicznych), podobnie m w i si o dyna mice w zrostu przychodw czy po prostu o dynamice zm ian.

160

Marek Kochan

Ruch, o ktrym tu mowa, odnosi si do tych obszarw, ktre w jzyku s konotow ane pozytywnie3 - je st to wic ruch do przodu i w gr, a take na boki, jeli odznacza to poszerzenie, zwikszenie obszaru. I tak, w J B m w i si o potencjale w zrostu sp rz e d a /, podnoszeniu standardu obsugi klientw (albo kwalifikacji czy standardw), przodow aniu (np. w implementacji innowacyjnych rozwiza). W tym zakresie w JB m ona zauwazy obecno jzyka sportowego, zwaszcza w zakresie pola semantycznego wycig, tam, gdzie m wi si np. o zwikszaniu dystansu do konkurencji, wyprzedzaniu konkurencji czy zostawaniu w tyle za konkurencj, a wic w kontekcie ru chu do przodu i walki o pozycj lidera. Ruch na boki i zwikszanie obszaru s obecne w leksemach poszerza (po szerza baz klientw ) i szeroki (szeroka gama rozwiza). G eneralnie metafor sterujc tym obszarem je st wicej= lepiej3: aby byo wicej i tym sam ym lepiej, potrzebny jest ruch - do przodu, w gr i na boki.

M niej= lepiej Z powyszych rozwaa m ona by wnosi, c zmniejszanie bdzie w JB waloryzowane negatywnie. Tak rzeczywicie jest, np. spadek (spadek dynam i ki przychodw ) pojawia si z reguy -w kontekstach negatywnych, tak jak w polszczynie oglnej. Jest jednak w JB wiele wyrae, ktre odnosz si do pomniejszania i s konotow ane pozytywnie - tam gdzie to, co pomniejszane, ma negatywn konotag. W tedy aktywne dziaania obliczone na pom niejszenie czego bd po w odem do chway i pom og zyska uznanie w oczach odbiorcy. I tak, topos m n iej= lepiej je st obecny w leksemach redukowa (zaduenie, zatrudnienie, koszty), ogranicza (ryzyko, sezonowo dostaw lub sprzeday), obnia (koszty), minimalizowa (ryzyko kursowe), zmniejsza (zatrudnienie, udzia kosztw staych), skraca (czas: skraca czas potrzebny na pene u ru chom ienie system u). Zakodowany w JB idea dobrego m enedera, czyli gospodarza, objawia si w pozytywnym ocenianiu redukowania, ograniczania czy minimalizowania tych elementw, ktre ograniczaj moliwo rozwoju, wzrostu, wyprzedzania.
Por. rozwaania na temat waloryzacji metafor przestrzennych (gra i do przodu - dobrze, w dl i do tylu - le) w ksice Metafory w naszym yciu (Lakoff, Johnson, 1988: 36-47). 4 O powizaniu gra i d o przodu = dobrze z wicej to lepiej por. Lakof", Johnson 1988: 45.

Mwiony jzyk biznesu

161

N ow o W JB to, co nowe, je st dobre: nowe p r o d u k t/. nowe technologie, nowe rozwizania w zakresie logistyki. D obre s rzeczy nowoczesne (nowoczesny kana sp rz e d a /, nowoczesne m etody zarzdzania), dlatego te czsto mwi si o unowoczenieniu (unowoczenienie gamy produktw ) albo o modernizacji (modernizacja placwek)5. Topos nowoci obejm uje take innowacyjno (innowacyjne rozwizania personalne) oraz wieo (odwieone portfolio produktw ). Sia W JB m ona zauway swoisty kult mocy Kiedy m ow i si, ze ktos je st sil nym graczem na rynku albo ze trzeba wzm ocni siy sprzeday czy te bar dziej potocznie sejlsfors, nietrudno zauway, ze sia jest wartoci cenion niezwykle wysoko. N aw et tam, gdzie uycie tego leksemu nie jest, m ona po wiedzie, intuicyjne. O ile silne relacje z dostawcami daoby si jeszcze wytum aczy (tak ja k silne wizi rodzinne ? polszczyzny oglnej), o tyle sil na kultura korporacyjna m oe przynosi dalekie skojarzenia z kultem siy w propagandzie nazistowskiej czy bolszewickiej. Sia to tez moc: gdy m owa o mocach produkcyjnych, ale o wszystkim, co je st m ocne, np. klient m oe by m ocno ukierunkow any na cen, oferta m oe by m ocno rozw inita. Deklaracja w rodzaju: bdziemy m ocno pro mowali nasz m ark brzm i jak zaklcie: m wi o m ocy i kreuje w izerunek na dawcy jako kogo m ocnego, posiadajcego moc, tak jak rycerze Jedi z Gwiez dnych w ojen. Skoro Icksemy sia i moc s konotowane bardzo pozytywnie, trudno si dzi wi, e podobnie bdzie w J B z agresj, ktra w jzyku oglnym ma raczej ne gatywne konotacje. Agresywne dziaania m arketingowe s w JB czym do brym, bo m og by skuteczne, podobnie pozytywn konotacj maj wyraenia w rodzaju agresywna strategia, agresywna polityka m arketingowa, agresy w ne w chodzenie na rynek. Jeli uda si osign co przez agresywn akwi zycj na rynku, to dobrze - by m oe dziaania nie do agresywne nie przy niosyby efektu. Kult siy w JB je st wic powizany z pragm atyzmem i z kultem skuteczno ci. Si i agresj ocenia si jako rodek do celu. Jeli nawet kto w JB odnoto5 Obecnoci przymiotnika nowy w jzyku rckiamy zajmowa si W Pisarek w artykule Sowa na usugach rckiamy w Polsce (1962-1993)" (Pisarek 1993: 7 0 - 74).

162

Marek Kochan

w ujc np. agresywne dziaania konkurencji, nie jest to oceniane w kategoriach etycznych, a tylko jako realistyczny opis sytuacji, ktrej trzeba jako zaradzi by m oe przez zastosowanie sam em u bardziej agresywnej strategii walki o klienta. "Wypukanie obecnych w polszczynie oglnej negatywnych konotacji sowa agresja dotyczy te innych sw z tego obszaru. N eutralnie, a czasem po zytywnie brzm i wyraenia z leksemami dominowa i dominujcy (dominujca pozycja, udao si zdom inowa rynek, dominujcy podm iot na rynku). Dominowanie je st czym podanym - kady chciaby dominowa, nawet jeli sam jest zdominowany, nic m a pretensji o samo zjawisko dom inowania, a je dynie o to, e nie o n (jego firma) je st na rynku dom inatorcm 6. W yrazem dominacji m oe by kontrola, kiedy nic odnosi si do czynnoci kontrolowania w sensie sprawdzania, ale do posiadania i sprawowania wadzy (zdoby pakiet kontrolny w spce, kontrolowa spki przez swoich przedstawicieli w radzie nadzorczej). N aturalnie zbir szeciu opisanych wyej toposw JB nie je s t zbiorem penym, obejm ujcym cae uniw ersum . Jest to propozycja uporzdkowania niezwykle obszernego m ateriau, jakim je st m w iony jzyk biznesu. M ona tylko w tym m iejscu odnotowa, c obok jzyka sportu (konkurencji, rywali zacji) i walki (walka z konkurencj, zdobywanie now ych rynkw ) w JB po jawia si bdzie wiele innych jzykw (np. jzyk wojenny, obecny np. w ta kich wyraeniach, ja k kampania reklamowa, wojna cenow a) czy toposw.

Obraz wiata w JB
wiat przedstaw iony w JB je st wiatem w pew ien sposb zredukowanym. M ona opisa go jako konstrukcj skadajc si z kilku zaledwie elementw. C entralnym elem entem je st oczywicie FIRM A i jej D ZIAANIA, ktre odbywaj si w przestrzeni, czyli w O T O C Z E N IU RYNKOWYM, i przy nosz okrelone skutki. FIRM A jako centrum i podm iot je st zorganizowana w postaci ST R U K T U R Y (dziaw, departam entw itp.), dysponuje okrelonym i ZASOBAM I (na ktre skadaj si pracownicy, maszyny, wiedza, kontakty itp.). M a te oczywicie O FERT, czyli produkty lub usugi, a jej DZIAA-

6 Wieloaspektowe rozwaania na temat zjawiska dominacji, take w odniesieniu do sfery jzy kowej, zawiera ksika Retoryka dominacji (Wasilewski 2006: 19-38).

Mwiony jzyk biznesu

N IA s obliczone na sprzedaz tych tow arw i usug, a take podporzdkowane z jednej strony C E L O M , PL A N O M I STRATEGII, a z drugiej - cho m e za wsze, pewnego rodzaju ideologii, ktra nazywana jest W ARTOCIA M I FIRM Y lub jej MISJ. DZIAANIA te (czyli PROCESY) odbywaj si w pe w nym O T O C Z E N IU RYNKOWYM, okrelajcym w arunki dziaania. Ele m entam i tego otoczenia m og by regulacje prawne, sia nabywcza populacji, dostpno surow cw i technologii itp., a najwaniejszymi elem entam i rzeczy wistoci na zew ntrz firm y s K LIEN CI, do ktrych kierowana je st OFERTA, oraz K O N K U R E N C JA - inne firmy. DZIAANIA FIRM Y s obliczone na wzmacnianie pozycji rynkowej, ekspansj, wyraajc si w zwikszaniu liczby klientw, poszerzaniu oferty i tym sam ym maksymalizowaniu obrotw i zy skw, czyli osiganiu ja k najlepszych W YNIKW FIN A N SO W Y C H . Oczywicie nie kada wypowied obejm uje wszystkie te elementy, wiele prezentacji je st powiconych konkretnem u zagadnieniu, na przykad tylko w ynikom finansowym. Gdyby jed n ak wszystkie wypowiedzi m w ionego jzy ka biznesu poczy w jed n i potraktowa jako obiekt analizy, nazywajc go dyskursem , powstaby taki wanie obraz Zdarza si tez, ze to wszystko, o czym tu mowa, m ona zobaczy w jednej wypowiedzi. N a przykad prezen tacja firm y wchodzcej na gied, kierowana do potencjalnych inwestorw, je st kom pletn makronarracj (z punktu widzenia jednego przedsibiorstwa) i za wiera w sobie cay biznesowy kosmos. O braz wiata w JB m ona symbolicznie przedstawi w postaci wykresu 1.

Wyniki finansowe

Olocanit
tynkowa

FIRMA

Konkurenta

Struktura

Cela

n
W B nD D C I

j....... n

-P**.
Misja

Wykres 1. Obraz wiata w JB

164

M arek Kochan

JB a wartoci

Interesujcym, ja k si wydaje, zagadnieniem, je st obecno w wiccie kon struow anym przez JB wartoci. Bya o tym ju mowa, wiele wartoci je st zako dowanym w JB implicite7. S to wartoci zwizane z si, dynamik dziaania, w zrostem , rozw ojem , a przede wszystkim z osiganiem i maksymalizacj zys kw oraz w zrostem wartoci firmy, co z kolei wie si z efektywnoci i sku tecznoci dziaania. To sprawy poniekd oczywiste, wynikajce z natury biznesu. Znacznie cie kawszym zagadnieniem je st analiza wypowiedzi form uowanych w ramach JB, odnoszcych si explicite do wartoci, czyli mwicych o wartociach dekla rowanych (Puzynina 1992: 29). O wartociach m w i si w JB do czsto, lecz tylko w okrelonych konte kstach. Najczciej, gdy m owa o wartociach 0 / czy wartociach m arki. Jeli m owa o firm ie, to te wartoci odnosz si na og do efektywnego dziaania i zaspokajania potrzeb klientw (np. wrd wartoci naszej firmy na czelne miejsce zajmuje troska o zdobycie i utrzym anie zaufania klientw ) lub do wyceny przedsibiorstwa. W ym iennie pojawia si tu sowo misja, ktre do tyczy zwykle tego samego co wartoci (np. misj naszej firm y je st dostarcza nie klientom rozwiza opartych o najnowsze technologie). N ieco inaczej ma si sprawa z mark i jej wartociami, ktre czsto od nosz si do szerszego spektrum idei. Tu m og si pojawia odwoania do eko logii, zrw now aonego rozw oju, harm onii z natur itp. Wiele sw opisujcych wartoci, ktre pojawiaj si w JB, to sowa uw i zione w okrelonych kontekstach, niem al na zasadzie staych zwizkw frazeo logicznych. Jeli mowa o lojalnoci, zwykle bdzie to lojalno konsum entw czy lojalno wobec m arki, ostatecznie lojalno pracownikw (ale rza dziej). Podobnie przywizanie: wystpi jako przywizanie do m arki. Jeli b dzie m ow a o kulturze, to najpewniej o kulturze organizacyjnej czy kulturze korporacji. Wraliwo( objawi si jako wraliwo cenowa (klienci w seg m encie wykazuj du wraliwo cenow, czyli chc kupowa jak najtaniej i przy podwyszeniu ceny wybior inny produkt lub usug), ewentualnie wraliwo na kurs euro (dynamika zyskw cechuje si du wraliwoci na zm ienno kursu eu ro ). Blisko/ bdzie si najprawdopodobniej odnosia

' Szczegowe om w ienie problematyki wartociowania w jzyk u mona znale w pracy Je yk warfo/ci (Puzynina 1992).

Mwiony jzyk biznesu

165

do bliskich relacji z klientami lub dostawcami. Doskonao nic bdzie w JB nigdy oznaczaa doskonaoci moralnej czy duchowej, ale tylko optymalizacj dziaania czy maksymaln efektywno, suce zwikszaniu zysku (w swoich dziaaniach skupia si na doskonaoci operacyjnej, pracuje nad do skonaleniem w yniku finansowego). Poprzez takie uycie leksemw opisujcych wartoci dokonuje si w JB swoiste uw zniolenie utylitam oci i pragmatyzmu. Jeli misj jest dostar czanie klientom tow arw i usug, to dziaania te s traktowane jako nalece do biznesowego sacrum. Patrzc na to samo zjawisko od strony polszczyzny oglnej, m ona mwi 0 redukowaniu wartoci do wymiaru utylitarnego. Wraliwo nie istnieje jako pojcie opisujce cechy emocjonalne, duchowe - m oe odnosi si tylko do ceny, a wic do zachowania, pragmatyki postpowania wrobcc klientw. Kul tura m e istnieje jako warto autoteliczna, jako kultura po prostu - m oe by tylko kultur korporacji, a wic pewn technik zarzdzania pracownikami, standaryzowania ich dziaa i zachowa. Lojalno je st przede wszystkim para m etrem opisujcym trwao preferencji konsum enckich. W JB wszystkie w ar toci sprowadzaj si w ostatecznym rozrachunku do maksymalizacji zysku 1 opisuj to, co moe w maksymalizacji zysku pomaga

C zyJB dehum anizuje

Takie podejcie do wartoci przynosi w efekcie pewnego rodzaju amoralno JB. Zorientow anie na pragmatyk dziaania, na efekt w postaci maksy malizacji zysku powoduje, e uytkownicy tego jzyka zatracaj si w nim i wygaszaj niekiedy zdania, ktre w racy sposb naruszaj niepisane zasady etyczne Wypowiadajc si na tem at ludzi, redukuj ich do wym iaru masy to warowej, przedm iotu oddziaywania czy zagospodarowania. Jakkolw iek sytua cje takie nie zdarzaj si czsto, chciabym przytoczy kilka takich wypowiedzi, ktre ilustruj to zjawisko - pojawiajce si incydentalne, lecz wypywajce na turalnie z logiki JB. O to na przykad czonek zarzdu firm y zajmujcej si porednictw em pra cy m w i o wolumenie ludzi wym ienialnych (czyli zasobach pracow nikw okrelajcych potencja rynku, na ktrym operuje), natom iast przedstawiajc swoj firm , mwi: Jestem y jed n z najwikszych firm -eksporterw ludzi.

166

Marek Kochan

Opisujc strategi dziaania tej firmy (w jakim segmencie rynku zamierza operowa), wypowiada si niemal jak handlarz niew olnikw w osiemnasto wiecznej Ameryce: Klienci s w stanie zapaci za takich pracownikw wysze wynagrodzenie, zapewniajc sobie cigo produkcji i realizacji usug. Inny przykad: wypowied szefa dziau B H P w duym przedsibiorstwie produkcyjnym , zatrudniajcym ok. 1000 osb: (...) wypadki lekkie: liczba tych wypadkw, czsto, wie si z kosztami, poniewa wskanik czstoci wpywa na kategori ryzyka, kategoria ryzyka jest dla naszej fabryki wysza o ponad pi od kategorii branowej (...) odstajemy na niekorzy. W ic to nas kosztuje podwyszon skadk wypadkow. Ta skadka jest w tym roku 20%, w przyszym bdzie 50% wysza od przysugujcej w b rany. Wypowied ta pomija cakowicie (take w poprzedzajcej i nastpujcej dalej czci) aspekt ludzki. O wypadkach m w i si jedynie w perspektywie zwikszonych kosztw - wyszej skadki. Poszkodowani ludzie, troska o ich zdrowie itp. zagadnienia, w ogle nie s brane pod uwag. Rola nadawcy (szef dziau B H P raportujcy do zarzdu firmy) wymaga skoncentrowania si na perspektywie wpywu za gadnienia na zyski lub straty firmy. Motywacj do ograniczania liczby wypad kw je st ograniczenie strat z tytuu absencji poszkodowanych w pracy i pod wyszonych opat ubezpieczeniowych. Tego rodzaju wypowiedzi s przykadami ekstremalnymi, ale rzeczywisty mi. W wielu innych wypowiedziach ten sam problem wystpuje w agodniej szej wersji, co je st zwizane z wysz kultur korporacji. N ie zm ienia to je d nak faktu, e JB je s t jzykiem , ktry potencjalnie d ehum anizuje jed n o stk i ludzkie, podpowiada taki sposb mylenia i mwienia, w ktrym czowiek nie tylko m e je st w centrum uwagi, ale czsto je st zupenie z pola uwagi usunity.

JB: zw izk i m idzy nawykami mylenia i zachow aniem a jzykiem

Przywoujc w tym miejscu hipotez Sapira-Whorfa8, m ona podj szer sze zagadnienie oddziaywania JB na zachowanie i mylenie jego uytkow ni kw

8 Odwouj si tu oczywicie do eseju B.L. Whorfa Zwizek midzy nawykami mydlenia i zacho waniem ajzykiem (WItorf 1981:181-215). Por. take Sapir 1978.

Mwiony jzyk biznesu

167

JB je st bow iem nie tylko osobnym jzykiem , ale rwnie - ja k m ona do mniem ywa, idc za myl W horfa - pewn zapisan w nim filozofi, ktra podobnie ja k w przypadku Indian H opi - wywiera istotny w pyw na codzien ne funkcjonow anie ludzi, ktrzy si nim posuguj (W horf 1981: 198-205), ale take innych osb pozostajcych w zasigu wpywu uytkow nikw JB Rekonstruujc sposb mylenia (a wic najprawdopodobniej take dziaania) zapisany w JB, m ona zauway, ze charakterystyczne je st dla niego osiem atrybutw: 1. racjonalizm, 2. redukcjonizm (koncentracja na zysku i wartociach materialnych). 3. optymalizacja efektw, 4. obsesja kontroli, 5. algorytmizacja, 6. ujcie technologiczne, 7. instrumentalizacja dbr i obie ktw, 8. w idzenie w szerokim kontekcie. 1. Racjonalizm JB wie si z racjonalizm em w podw jnym sensie - pozytywnym i nega tyw nym . Z jed n ej strony przez obecno, a naw et nadobecno trzewego, racjonalnego, pozbawionego emocji analizowania i omawiania wszelkich za gadnie, z drugiej - przez cakowit nieobecno emocji i pierwiastkw irra cjonalnych, duchow ych itp. W tym sensie je st zarazem potencjalnie bardzo skuteczny w diagnozie rzeczywistoci i jednoczenie cakowicie nieskuteczny, gdy pom ija te sfery zachowa czy motywacji ludzkich, ktre wymykaj si tem u sposobowi mylenia. JB m usi je wtedy wypiera z pola uwagi lub nazy wa tak, e pew ne atrybuty rzeczywistoci pozostaj nieopisane lub opisane nieadekwatnie9. 2. Redukcjonizm O tej cesze JB bya ju mowa wczeniej. W ypowiedzi w JB s koncentro wane na tych zagadnieniach, ktre przynosz lub m og przynie zysk (lub strat), a wic na wartociach materialnych. O wszelkich innych sprawach i wartociach m w i si jedynie wtedy, gdy maj one odniesienie to moliwego zysku, i w sposb, ktry akcentuje moliwo zdyskontowania ich w postaci m ierzalnego zysku.
9 Przykadem tak rozumianego racjonalizmu mozc by wypowied pewnego dyrektora, zaj mujcego si w duym wydawnictwie sprzeda kolorowych pism, ktry opisujc potencjalnych czytelnikw pewnego miesicznika, podzieli populacj na czytelnikw i potencjalnych czytelni kw, przy czym zachowania tych drugich opisywa w kontekcie istniejcych u nich baner zaku pu, ktre naley usun, a wtedy stan si czytelnikami. Barier byo to, ze pismo si tym oso bom nie podobao, nie byo dla nich interesujce i nie chcieli go kupowa ani czyta. Mimo tak przejrzystego komunikatu (wynikajcego z przeprowadzonych bada rynku) dyrektor ow skupia si w swojej wypowiedzi na perspektywach usunicia baner"

168

Marek Kochan

3. Optymalizacja efektw N aturalnym nastawieniem JB je st im peratyw doskonalenia wyniku: osiga nie jak najlepszych efektw, m ierzonych ilociowo. W ikszy zysk, wiksza sprzeda, nisze koszty, mniejsze ryzyko - to wszystko je st w centrum uwagi. H om eostaza, harm onia, zrwnowaenie itp. zagadnienia nie m og nigdy zo sta w JB zauwaone i opisane, chyba e jako cecha rzeczywistoci, ktr nale y skalkulowa i zutylizowa (np. jako warto grupy konsum entw , ktr m o na przeku na argum ent w reklamie). 4. Obsesja kontroli W JB m ona zaobserwowa tendencj do zarzdzania wszystkim, do ob jcia kontrol kadego aspektu rzeczywistoci, take tych, ktre z natury nie podlegaj kontroli. W JB m ona z penym przekonaniem m wi o zarzdza n iu ryzykiem, czasem, stresem, niepewnoci, zagroeniami. Tego typu za gadnienia s szeroko w JB omawiane, s naw et przedm iotem specjalistycznych szkole i publikacji. W ram ach fachowej w iedzy biznesowej naucza si tzw. controllingu, w w ielu firm ach istniej stanowiska, na ktrych zatrudnieni s specjalici zajmujcy si controllingiem . 5. Algorytmizacja Aspiracje do ogarnicia kontrol caego uniw ersum rzeczywistoci wyraaj si w skonnoci do ujm ow ania rzeczywistoci w kategoriach procedur, pro cesw (rozum ianych jako sekw enge czynnoci) czy te projektw10, dzielo nych na etapy, porzdkowanych, dyscyplinowanych. Wypowiedzi form uow a ne w J B czsto opisuj wiat i dziaania ludzi jako etapy, fazy (cykl ycia pro duk tu ), ktre m ona scharakteryzowa i powiza w logiczne nastpstwa. Algorytmizacja to take ocena i analiza etapw, a wic raportowanie, rw nie poddane kontroli procedur. Raporty m iesiczne, kwartalne, sprawozdania itp. dokumenty, a take tzw. audyty s wyrazem denia do sprawowania kontroli nad rzeczywistoci podzielon na czstki, ujm ow an w szablony i matryce. 6. U jcie technologiczne O pis dziaa ludzkich jako procesw niesie w sobie take ukryt metaforyzacj dziaa ludzkich jak o pracy maszyn. Z arw no jednostki, ja k i cae orga nizm y spoeczne, dziay czy departam enty, a take cae firmy (w JB nazywa

10 Czste stanowisko w fumach niezalenie od brany to tzw. kierownik projektu, czyli Pro ject Manager, a wic osoba, ktrej praca polega na zarzdzaniu projektami

Mwiony jzyk biznesu

ne czsto organizacjami) maj by sprawnie dziaajcymi m echanizmam i i tak s opisywane. S wraz z wytworami swoich dziaa okrelane jako syste m y , ktrych prac si integruje, m ona ich dziaanie optymalizowa, m o na przeprowadza na nich operacje11. 7. Instrum entalizacja dbr i obiektw N ic wic dziwnego, c w ramach takiego podejcia wszelkie obiekty s instrum cntalizowane: funkcjonuj w dyskursie najczciej jako przedm ioty od dziaywania lub narzdzie oddziaywania, wzgldnie czynnik pomagajcy lub przeszkadzajcy w realizacji zamierze. O ludziach (klientach lub zasobach ludzkich w firm ie), przyrodzie, kulturze, tradycji, regulacjach prawnych lub instytucjonalnych (np. o zakazie umieszczania reklam w niektrych miejscach) mwi si jako o czym, co m a w sobie potencja przynoszenia zysku lub strat. Doskona ilustracj m oe by czsta w wypowiedziach ludzi biznesu tzw. ana liza SW OT, czyli om w ienie sabych i m ocnych stron oraz szans i zagroe w realizacji jakiego przedsiwzicia (Strenghts, wcaknesses, opportunities, threats). 8. W idzenie w szerokim kontekcie Denie d o optymalizacji efektw wymaga analizy m etodycznej i skutecz nej, tj. wkalkulowujcej ja k najwicej czynnikw, a wic take uwzgldniajcej szeroki kontekst. JB nie zajmuje si z reguy przypadkami, jego dom en s zbiorowoci, skala m akro, dusze odcinki czasu, trendy i tendencje widoczne z lotu ptaka (np. omawianie danych finansowych zakada czsto pokazywa nie ich w perspektywie dugoterm inow ych trendw, analiz zm iennoci tych wynikw w czasie; aby pokaza relatywne w zrosty czy spadki, niezbdnym punktem odniesienia s wyniki z poprzednich lat czy kwartaw, czyli tzw. dane historyczne). Czsto wypowiedzi form uow ane w JB dotycz otocze nia rynkow ego, trendw opisujcych zmian zachowa caych populacji, po rwnania z regionem , krajem czy kontynentem , a wic skalowanie i relatywi zowanie w czasie oraz przestrzeni. M ona powiedzie, ze JB pokazuje rzeczy wisto w szerokim kadrze. Biorc pod uwag te 8 cech JB, m ona powiedzie, cytujc sowa J. Bral czyka odnoszce si do nowomowy, e te ograniczenia jzyka s zarazem

11 Std czste w wielkich firmach stanowisko dyrektora operacyjnego, ktry odpowiada za procesy biznesow e.

170

Marek Kochan

ograniczeniami prezentow anego na uytek odbiorcw wiata (Bralczyk 1985: 109). Oczywicie uytkownicy JB nie s skazani tylko na posugiwanie si tym jzykiem . Potrafi i m og m w i inaczej o wiecie i niemal pewne, e wszyscy to robi. C o nie znaczy, e wpyw tego jzyka na postrzeganie pozabiznesowej rzeczywistoci je st aden. JB moe, jak u Indian H opi, wytwarza w rd ludzi zanurzonych w tym jzyku trwae nastawienie, postaw wobec rzeczywistoci i w tym sensie by zagroeniem dla wiata zewntrznego wobec biznesu. N ie mwic ju o tym, e ludzie biznesu mwicy JB na co dzie do swo ich wsppracow nikw i kontrahentw bardzo podobnym jzykiem mwi czsto w mediach, co - w przypadku prasy m niej, w przypadku telewizji bar dziej - oddziauje bezporednio na cywilnych uytkow nikw polszczyzny12.

Odm iany JB

JB nie je st jzykiem jednolitym , co wida, gdy si obserwuje jego uytkow nikw pochodzcych z rnych firm i bran. M ona zauway, e istnieje pe w ien rdze, cz wsplna, swoista filozofia jzyka i w splne m inim um lek sykalne, obecne w rnych odm ianach. JB cechuje si korzystaniem ze wspl nego zbioru form u, ktre pasowayby do wypowiedzi osb z rnych firm, wykorzystywaniem pewnego m inim um leksykalnego, ma te gramatyk, czyli reguy budow ania wypowiedzi mieszczcych si w kanonie. Jednoczenie ist niej jego odmiany, style czy te gatunki JB, waciwe konkretnym branom czy typom firm, wyrniajce si skupieniem na okrelonej sferze rzeczywisto ci i posiadajce wyspecjalizowan baz leksykaln do opisu tej sfery. Najczystsza, najbardziej kanoniczna wersja opisywanego tu JB wystpuje w firmach konsultingow ych i w wypowiedziach m enederw z firm w cho dzcych na gied, ktrzy m w i o sw oich firmach do potencjalnych inwesto rw. O pisany tu m w iony JB je st spokrew niony z opisanym przez M . W olnyFeirs j z y k ie m sukcesu (Wolny-Peirs 2005), przy czym tam ten, tak ja k go
12 Z pewnoci warto podj szczegowe badania powicone temu zagadnieniu. Autor tego tekstu, jak zaznaczono na wstpie, skupi si na mwionym jzyku biznesu - jzyk pisany biznesu (w wewntrznych dokumentach firm i w medialnych wypowiedziach ludzi biznesu) wykazuje zreszt bardzo due podobiestwo do opisywanego tu mwionego JB.

Mwiony jzyk biznesu

171

opisaa autorka tej pracy, funkcjonuje w nieco innych gatunkach wypowiedzi w wypowiedziach i listach motywacyjnych osb starajcych si o prac czy po radnikach populam opsychologicznych, ma wic czsto cechy .jzyka prywat nego; zarazem autorka bada obecno j z y k a sukcesu take w oficjalnych kom unikatach pisanych firm, na przykad w misjach i wizjach, std pokrewie stwo do m w ionego JB (Wolny-Peirs 2005. 99). Relacje pom idzy JB a innym i wyspecjalizowanymi jzykam i biznesowy mi, posiadajcymi czciowo odrbn leksyk, pokazuje wykres 2.

Wykres 2. Relacje midzy JB a innymi jzykami biznesowymi

JB: rodowody i pokrewiestwa

N a koniec, ju tylko w form ie oglnych spostrzee, kilka uwag do tyczcych umieszczenia JB w szerszym kontekcie i wskazania innych jzykw specjalistycznych, z ktrym i JB je st w taki czy inny sposb powizany. Z daniem autora JB m ona umieci pom idzy now om ow 13, jzykiem urzdow ym a jzykiem religijnym. Jeli chodzi o now om ow , to taki zwizek1 4 wydaje si najbliszy. JB bywa czsto rytualny, z reguy suy nakanianiu (do przyjcia okrelonej wizji wiata, wyraenia zgody na okrelone dziaania, do zakupu tow arw lub usug), posuguje si form uam i, nierzadko operuje w przestrzeni midzy prawd a faszem. D o jzyka urzdowego czy te stylu kancelaryjnego zbhza JB take form ulam o, skonno do posugiwania si matrycami, nastawienie na pro ceduralne opisywanie rzeczywistoci i tendencja do bezosobowego ujm owania spraw, ktre dotycz ludzi.
13 Na temat zjawiska nowomowy w polszczynic istnieje obszerna literatura, m.m. Rokoszowa, Twardzik (red.), 1985; Bralczyk 2001; Gowiski 1990, 1991. 1993.
14 Szczegow y jeg o opis przekraczaby niestety ramy tej pracy, podobnie jak podobiestwa do jzyka urzdowego i religijnego.

172

Marek Kochan

Skojarzenie z jzykiem religijnym je st najmniej oczywiste. JB dy niekie dy do uw zniolenia tego. co opisuje. U zurpuje sobie prawo do m wienia o swoich sprawach w kategoriach 'wartoci i misji, do definiowania wartoci na wasn m odl i zawaszczania sw. O ba jzyki s kategoryczne i bazuj na for m uach. N iekiedy w JB wida bezporedni inspiracj jzykiem religijnym. O pisane wyej relacje przedstawia symbolicznie wykres 3.

Wykres 3. Relacje m idzy IB a innym i jzykam i specjalistycznymi

iriric

Powysze rozwaania nic s w adnej m ierze skoczonym i zam knitym opisem nieskoczenie rozlegego pola badawczego, jakim jest jzyk biznesu zarwno mwiony, jak i pisany. Pom idzy tymi wersjami istniej zreszt zwizki, o ktrych w ielokrotnie bya tu m owa. Biznesm eni nie tylko mwi, czytajc przy tym ze slajdw i budujc szkielet wypowiedzi z zapisanych uprzednio form u. Taki sam proces m ona zaobserwowa w m owie ludzi biz nesu. kiedy nie posuguj si oni slajdami, take kiedy wypowied z zaoenia kierowana je st do laikw (np. wypowiedzi przed kamer, konstruow ane z myl o wykorzystaniu ich w program ie informacyjnym). M ona wtedy usysze sowa i cae wyraenia pochodzce ywcem z pisanej odm iany jzyka biznesowego - z prezentacji, dokum entw firm owych, folderw reklam o wych, strategii itp. tekstw, ktre najwyraniej steruj m yleniem uytkow ni kw JB. Z arw no teksty m w ione s generowane wedle gotowych szablonw, ja k i proces pisania tych tekstw podlega szablonizacji - one te s tw orzone z uyciem matryc. Jzyk ten z pewnoci wywiera wielki w pyw na polszczyzn i na umysy Polakw. Ludzie biznesu czsto wypowiadaj si w m ediach, s czsto pozy

Mwiony jzyk biznesu

173

tywnymi bohateram i rodkw masowego przekazu. M w i z pozycji autoryte tu, wcielajc si w rol bezstronnego i fachowego arbitra, ktry ma narzuci waciw, najbardziej adekwatn perspektyw postrzegania wiata. Ich sposb mwienia i zakodowany w nim sposb postrzegania rzeczywistoci moe by przez wiele osb odbierany jako w zr do naladowania. Dlatego wanie JB trzeba opisa i odczarowa. Podsum ow aniem i ilustracj tych rozwaa niech bdzie autorski Schemat prezentacji biznesowych, napisany na w zr analogicznego schem atu tworzenia wypowiedzi w ramach nowomowy. Losowy dobr ktregokolwiek elem entu z pierwszej, z drugiej, z trzeciej i z czwartej kolum ny pozwala zbudowa w JB 14 641 rnych zda, im itujcych sensown wypowied na tem aty biznesowe (np.1-1, 2-4 , 3-8 , 4-9: Szanowni Pastwo, zdaniem zarzdu naszej firmy / intensywna penetracja rynku w kanale odbiorcw detalicznych / wymaga lep szej ni dotychczas alokacji zasobw, tylko w tedy osigniemy cele dugoterm i nowe, a przede wszystkim / zdobycie pozycji lidera w segmencie). Tabela 4. Schemat prezentacji biznesowych w JB
Szanowni Pastwo, zdaniem zarzdu naszej firmy to warunek realizacji dywersyfikacja dziaalnoci planu, ktrego klu i znaczne poszerzanie po czowym elem entem rtfela produktw jest oznacza konieczno podjcia dziaa, przynoszcych 1 znaczcy wzrost ren- j townoci netto i brutto podwyszenie pozio m u marz operacyj nych. realizowanych na sprzeday pene wykorzystanie potcncialu wytwr czego 1 i w zm ocnienie naszej pozycji rynkowej

Strategia firmy, k t rej istotnym ele m entem jest

konsolidacja rynku przez agresywne akwizycje

Z drugiej strony

wertykalna integracja pro cesw produkcyjnych i acucha dostaw intensywna penetracja rynku w kanale odbior cw detalicznych rozwj efektywnej sieci dystrybucji w kanale hur towym znaczna redukcja zatrud nienia w obszarze pro dukcji

ma dzi w pyw na

Z naszego modelu biznesowego wyni ka, c

generuje dodatnie przepywy z dziaal noci operacyjnej i pozwala na umoliwia uzyskiwa nie ponadprzecit nych zyskw i

M usim y w zm ocni sity sprzeday;

skokowy wzrost w nowych segm entach rynku

Analiza SW O T w y kazuje dobitnie, c

zwiksza efektywno obnienie kosztow dziaania a tym sa pozyskania kapitau mym przynosi obrotowego

174

M arek Kochan

W naszej brany

innowacyjne podejcie, polegajce na zastosowa niu nowych technologii i rozwiza

to nie tylko

zoptymalizowanie struktury kosztw

Chciabym w tym miejscu podkreli:

uznanie za priorytet mo bilnoci elastycznoci i szybkoci dziaania

wymaga lepszej ni dotychczas alokacji utrzymanie dotych zasobw - tylko wte czasowej dynamiki dy zrealizujemy cele EBITDA dugoterminowe, a przede wszystkim moe oznacza zdobycie pozycji lide ra w segmencie osignicie trwaej przewagi konkuren cyjnej poszerzenie posiada nej bazy klientw

Wiemy doskonale, ze Obserwacja dziaa konkurencji skania nas do wniosku, e Jednego jestemy pewni:

korzystanie ze znacznej dwigni finansowej

budowanie bliskich relacji z klientami, kredytowanie powinno w duszej ich i dostarczanie im perspektywie przy kompleksowych roz nie wiza inwestowanie w progra my lojalnociowe niemal gwarantuje

Literatura Bralczyk J., 1985, Ograniczony wiat propagandy, [w:] Nowomowa. Materiay z sesji naukowej powiconej problemom wspczesnegojzyka polskiego odbytej na UniwersytecieJagielloskim w dniach 16 i 17 stycznia 1981, red. J. Rokoszowa i W. Twardzik, Londyn, s. 99-109. Bralczyk J., 2001, O jzyku polskiej propagandy politycznej. Warszawa. Gawroski A., 1984, Dlaczego Platon wykluczy poetw z Pastwa, [w.] tego. Dlaczego Platon wykluczy poetw z Ihstwa, Warszawa, s. 39-64. Gowiski M., 1990, Nowomowa po polsku. Warszawa. Gowiski M., 1991, Marcowe gadanie. Warszawa. Gowiski M., 1993, Peereliada, Warszawa. Lakoff G., Johnson M., 1988, Metafory w naszytn yciu, t. T. Krzeszowski, Wirszawa. Okopic-Sawiska A., 1998,Jak formy osobowe graj w teatrze mowy, [w:] teje, Semanty ka wypowiedzi poetyckiej, Krakw, s. 73-99. Ong W., 1992, Orano i pimiennoc, t. J. Japola, Lublin. Pisarek W., 1993, Sowa na usugach reklamy w Polsce (1962-1993), Zeszyty Prasoznaw cze 1993 nr 3-4, s. 65-77. Puzynina J., 1992, Jzyk wartoci, Warszawa.

Mwiony jzyk biznesu

175

Rokoszowa J., Twardzik W (red.), 1985, Nowomowa. Materiay z sesji naukowe] powico nej problemom wspczesnego jzyka polskiego odbytej na Uniwersytecie Jagielloskim w dniach 16 i 17 stycznia 1981, Londyn. Sapir E., 1978, Kultura, jzyk, osobowo, d. B Stanosz, R. Zimand, Warszawa. Wasilewski J., 2006, Retoryka dominacji, Warszawa. Whorf B.L., 1981, Zwizek midzy nawykami mylenia i zachowaniem a jzykiem, [w:] tego, Jzyk, myl i rzeczywisto, t. T. Howka, Warszawa, s. 181-215. Wolny-Peirs M., 2005, Jzyk sukcesu we wspczesnej polskiej komunikacji publicznej. War szawa.

You might also like