Przedmowa

Kognitywistyka, neuroflozofa
i badania nad moralnoci
D
o rk Czytelnika oddajemy ksik Moralno mzgu.
Co neuronauka mwi o moralnoci autorstwa Patriii
S. Churhland
1
. W naszym przekonaniu jest to jedna z waniej
szyh pra, jakie w ostatnih latah pojawiy si w kognitywi
stye. Deyduje o tym zarwno waki temat, jak i osoba autorki.
Nie trzeba przekonywa hyba nikogo, e natura moralnoi jest
zagadnieniem istotnym nie tylko dla nauki i flozofi, ale take dla
szeroko pojmowanej kultury, ktra nieustannie oddziauje na na
sze umysy. Ten ostatni zynnik sprawia, e Moralno mzgu na
biera wymiaru praktyznego. Z kolei, jeli hodzi o sam autork,
na uwag zasuguje jej zdolno do analizy i syntezy danyh z r
nyh dysyplin nauki, przenikliwa reeksja flozofzna i zdolno
do pisania o rzezah trudnyh w sposb przystpny i byskotliwy.
Patriia S. Churhland jest profesorem flozofi na Uniwer
syteie Kalifornijskim w San Diego (UCSD), wspprauje rw
nie z Salk Institute for Biologial Studies. Prowadzone przez
ni od wielu lat badania dotyz przede wszystkim zagadnie
1
Oryginalnie ksika ukazaa si jako: P.S. Churhland, Braintrust: What
Neuroscience Tells Us about Morality, Prineton University Press, Prineton
Oxford 2011.
8 Moralno mzgu 8
z pograniza neuronauki oraz flozofi. Wraz z mem flozo
fem i kognitywist Paulem M. Churhlandem spopularyzo
waa ona dysyplin okrelan jako neuroflozofa.
Prz Moralnoci mzgu, Patriia Churhland jest autork
ksiek takih jak
2
: Neurophilosophy: Toward a Unifed Science
of the Mind-Brain, Brain-Wise: Studies in Neurophilosophy oraz
Touching a Nerve: The Self as Brain. Wsplnie z Terrenem
J. Sejnowskim napisaa ponadto ksik The Computational
Brain, za wybrane artykuy Paula oraz Patriii Churhlandw
opublikowane zostay w zbiorze On the Contrary: Critical Essays
19871997. Moralno mzgu jest jej pierwsz ksik ukazu
j si w jzyku polskim. Jestemy przekonani, e niniejsza po
zyja wypenia wan luk w polskojzyznej literaturze flozo
fznej i naukowej.
Moralno mzgu odzytywa mona jako z szer
szego projektu bada nad natur zowieka. Ksika ta wpi
suje si w powizane ze sob ile, o najmniej trzy iekawe
i istotne nurty badawze. Pierwszym z nih jest wspomniana
kognitywistyka
3
, zyli interdysyplinarna perspektywa badaw
za, uwzgldniaja osigniia dysyplin takih jak neuro
nauka, psyhologia, informatyka, antropologia i flozofa. Na
2
Oto szzegowe dane bibliografzne wymienionyh pozyji: P.S. Chur
hland, Neurophilosophy: Toward a Unifed Science of the Mind-Brain, MIT
Press, Cambridge, MA 1986; P.S. Churhland, Brain-Wise: Studies in Neuro-
philosophy, MIT Press, Cambridge, MA 2002; P.S. Churhland, Touching
a Nerve: The Self as Brain, W.W. Norton & Company, New York 2013; P.S.
Churhland, T.J. Sejnowski, The Computational Brain, MIT Press, Cam
bridge, MA 1992; P.M. Churhland, P.S. Churhland, On the Contrary: Cri-
tical Essays 19871997, MIT Press, Cambridge, MA 1998.
3
Autorem terminu kognitywistyka, bdego niemale ofjalnym odpo
wiednikiem dla cognitive science jest Jerzy Perzanowski, jeden z ojw za
oyieli tej dysypliny na grunie polskim.
9 Przedmowa 9
przestrzeni lat kognitywistyka zmieniaa swj ksztat, przeho
dz od paradygmatu, w ktrym dominuja wizja umysu opie
raa si na analogii z dziaaniem komputera, do paradygmatu
opartego na empiryznyh badaniah mzgu, interakji organi
zmu ze rodowiskiem oraz perspektywie ewoluyjnej. Ewoluja
nomen omen samej dysypliny nie wydaje si nizym niepo
danym. Cel kognitywistyki, zyli h zbadania i zrozumie
nia umysu oraz poznania, niezmiennie jest wyznaznikiem jej
tosamoi. Na kartah Moralnoci mzgu zytelnik bdzie mia
okazj zetkn si z kognitywistyk, zy moe lepiej powiedzie
neurokognitywistyk, w aej okazaoi.
Nurtem drugim jest neuroflozofa, ktr od wielu lat po
pularyzuje autorka niniejszej ksiki (wraz mem Paulem
M. Churhlandem). Czym jest neuroflozofa i zym si zaj
muje? W jednej z wzeniejszyh pra Patriia Churhland wy
jania nastpujo:
(...) Natura umysu (obejmuja natur pamii, uzenia si, wia
domoi zy wolnej woli) tradyyjnie naleaa do zakresu kom
petenji flozofi. Filozofowie zmagali si z ni przez wiele wie
kw. Neuroflozofa wypywa z uznania, e nauki badaje mzg,
wraz ze wspomagaj je aparatur, wreszie stay si zaawan
sowane na tyle, by doprowadzi do prawdziwego postpu w zro
zumieniu umysu. Mwi bardziej zuhwale, flozofa umysu
uprawiana bez zrozumienia jak dziaaj mzg i neurony jest ja
owa. W rezultaie neuroflozofa konentruje si na problemah
znajdujyh si na skrzyowaniu zieleniej si neuronauki i si
wiejej flozofi
4
.
4
P.S. Churhland, Brain-Wise: Studies in Neurophilosophy, op. cit., s. 23.
10 Moralno mzgu
Zdaniem Churhland najbardziej owon perspektyw upra
wiania flozofi w ogle jest wanie neuroflozofa. Wspzesny
flozof, zainteresowany nawet klasyznymi problemami, powi
nien by wyksztaony lub przynajmniej dobrze poinformowany
w osigniiah neuroscience
5
. Innymi sowy, neuroflozofa po
lega z jednej strony na metodyznym wykorzystywaniu przez flo
zofw osigni neuronauki, a z drugiej na stosowaniu tyh osi
gni w rozwizywaniu tradyyjnyh problemw flozofznyh,
takih jak bda tematem ksiki moralno, ale take wolna
wola, tosamo osobowa, natura emoji zy perepji. Neurof
lozofowie twierdz, e aby pisa odpowiedzialnie o tyh tematah
nie tylko mona, ale wrz trzeba ledzi biee osigniia nauk
biologiznyh w ogle, a neuronauki w szzeglnoi.
Trzeim nurtem jest naturalistyczne podejcie do etyki i mo-
ralnoci. O ile moralno i etyka tradyyjnie uznawane byy za
przedmiot reeksji flozofznej, o tyle druga poowa dwudzie
stego wieku nieo zmienia ten stan rzezy. Podjte przez sojo
biologw (przede wszystkim Edwarda O. Wilsona
6
) pierwsze
prby spojrzenia na moralno z perspektywy biologiznej wy
daj si ze wspzesnej perspektywy naiwne i obarzone liz
nymi bdami oraz uproszzeniami. Nie zmienia to jednak faktu,
e prby te byy impulsem dla stworzenia pniejszyh bar
dziej wyrafnowanyh i owonyh propozyji. Ozywiie
nie moemy w tym miejsu przedstawi aej, niezwykle roz
legej perspektywy naturalistyznyh bada nad moralnoi.
Byoby to zreszt bezelowe, gdy traktuje o tym wanie Mo-
5
Zob. P.S. Churhland, Neurophilosophy: Toward a Unifed Science of the
Mind-Brain, op. cit.
6
E.O. Wilson, Socjobiologia. Nowa synteza, prze. M. Siemiski, Zysk i Ska,
Pozna 2000 (orygina: 1975).
11 Przedmowa
ralno mzgu. Chemy w tym miejsu powiedzie tylko, e za
perspektyw bada nad moralnoi, w jakiej porusza si Patri
ia Churhland, stoi wiele odkry i teorii sformuowanyh w ra
mah neuronauki poznawzej, psyhologii rozwojowej i biolo
gii ewoluyjnej, a take antropologii kulturowej i prymatologii.
Nale do nih hoby: badania nad powstawaniem emoji i ih
wpywem na podejmowanie deyzji (ktre zdaj si zaiera tra
dyyjne rozrnienie na afekt i poznanie), teorie dotyze al
truizmu i kooperaji (a take ih ewoluji), odkryie neuronw
lustrzanyh, konepja uielenionej symulaji, hipoteza marke
rw somatyznyh, badanie rnyh rodzajw dylematw moral
nyh oraz studia nad wpywem oksytoyny na zaufanie, a take
wiele innyh hipotez, teorii i danyh empiryznyh
7
.
W tym kontekie warto wspomnie o perspektywie ba
dawzej Churhland. Z jednej strony godne pohway jest to,
e unika ona uproszze, polegajyh na bezgraniznym za
ufaniu danym biologiznym i neurokognitywnym, kosztem za
niedbania zmiennoi indywidualnej i kulturowej (te ostanie
niewtpliwie trzeba uwzgldnia badaj ludzkie i nie tylko
praktyki moralne). Z drugiej jednak strony kontrowersje bu
dzi moe to, e Churhland nie poprzestaje jedynie na opisie
mehanizmw moralnyh (sfera faktu), ale podejmuje rw
nie kwestie normatywne (sfera powinnoci). Tym samym wy
stawia si na iie gilotyn Humea oraz potpienie zwi
zane ze wskazanym przez Moorea bdem naturalistyznym
8
.
7
Omwienie tyh konepji, a take informaje bibliografzne Czytelnik
znajdzie na kartah Moralnoci mzgu.
8
Zob. synne prae: D. Hume, Traktat o naturze ludzkiej, prze. Cz. Znamie
rowski, Aletheia, Warszawa 2005; G.E. Moore, Zasady etyki, prze. Cz. Zna
mierowski, De Agostini, Warszawa 2003, rozdz. 1, 10, a take dwie prae zbio
rowe powione tym zagadnieniom: W wiecie powinnoci, red. B. Broek,
12 Moralno mzgu
Churhland podejmuje jednak dojrza polemik z Davidem Hu
mem i G.E. Moorem, wskazuj, e ih zastrzeenia nie tylko
nie s flozofzn witoi, ale opieraj si na kontrower
syjnyh, a zarazem podwaalnyh, zaoeniah. Osd tej pole
miki pozostaje ozywiie po stronie Czytelnika.
Bez wtpienia Churhland naley si wielki podziw za
ostrone, a zarazem kompleksowe przedstawienie ogromnej
iloi danyh empiryznyh, poddanie ih flozofznej reek
sji, zajie wyrazistego stanowiska w dyskusji, a take stworze
nie unikatowej syntezy znaturalizowanej perspektywy bada
nad moralnoi. W Moralnoci mzgu przeplataj si wszyst
kie trzy perspektywy: jest to ksika powstaa na kanwie kogni
tywistyznej rewoluji naukowej, podejmuja naturalistyzne
doiekania nad natur moralnoi, a tym samym realizuja je
den z elw neuroflozofi.
Na konie hielibymy wyjani tytu niniejszego wyda
nia. Oryginalnie ksika zatytuowana jest Braintrust: What
Neuroscience Tells Us about Morality. O ile oryginalny pod
tytu zosta przez nas zahowany, o tyle w porozumieniu z Wy
daw zdeydowalimy si jednak jak ufamy w zgodzie z tre
i i przesaniem ksiki zmieni tytu gwny. W deyzji tej
utwierdzi nas wsppraownik autorki Piotr Winkielman, psy
holog i kognitywista z UCSD. Naszym zdaniem poszukiwanie
za wszelk en polskiej kalki byoby krzywdze. Z pewnoi
nie udaoby si nam bowiem odda wszystkih niuansw zna
zeniowyh, bazujego na pomysowej grze sw oryginau.
Co oznaza neologizm bdy tytuem pray? Zapewne inspi
M. Hohol, . Kurek, J. Stelmah, Copernius Center Press, Krakw 2013; The
Many Faces of Normativity, red. J. Stelmah, B. Broek, M. Hohol, Coperni
us Center Press, Krakw 2013.
13 Przedmowa
raj by termin Brain Trust oznazajy grono fahowyh do
radw polityka, osoby ubiegajej si o urzd publizny zy
po prostu kogo, kto musi podj wan a zarazem trudn de
yzj. Na kartah ksiki Churhland przekonuje, e dla ka
dego z nas, takim podstawowym organem doradzym jest
mzg, osadzony jednak w okrelonyh praktykah kulturowyh.
Jej zdaniem mzg nie jest jednak organem wszehwiedzym,
a wi zdolnym do nieomylnyh podpowiedzi w kadej sytu
aji. Podejmowane przez mzg deyzje o harakterze moralnym
s rezultatem proesw uzenia si (na przykad na drodze imi
taji), uspoeznienia zy odzytywania stanw mentalnyh in
nyh osb. Samo angielskie sowo trust oznaza zaufanie. Jak
zaufanie ma si do moralnoi? Churhland przekonuje, e za-
ufanie jest jedn z podstaw zahowa spoeznyh w oglnoi
i zahowa moralnyh w szzeglnoi. Podejmuj trudne de
yzje moralne, powinnimy zdaniem autorki zaufa ukszta
towanemu w trakie flo i ontogenezy mzgowi, a nie bezwy
jtkowym reguom i nakazom. Ponadto w samyh doiekaniah
nad natur moralnoi powinnimy zaufa dysyplinom takim
jak neuronauka, ewolujonizm zy psyhologia.
* * *
Serdeznie dzikujemy Mihaowi Furmanowi z Centrum Ko
pernika Bada Interdysyplinarnyh za wnikliw lektur pierw
szej wersji tumazenia oraz bezenne korekty i propozyje
zmian. Bez wtpienia odegra on rol naszego Brain Trust.
Mateusz Hohol i Natalia Marek
Krakw, lipiec 2013