HELSI SKA FUNDACJ A PRAW CZOWI EKA

Warszawa 2012
PRAKTYCZNY PRZEWODNIK
po art. 212 k.k.
I. PODSTAWOWE INFORMACJE 4
II. KONSEKWENCJE PRAWNE 6
III. JAK SI BRONI,
JAK UNIKN ODPOWIEDZIALNOCI KARNEJ? 8

IV. ZNIESAWIENIE A MEDIA 11

V. POSTPOWANIE PRZED SDEM 13

VI. ALTERNATYWA DLA ART. 212 K.K.? 17

VII. STANDARDY MIDZYNARODOWE 18

VIII. STATYSTYKI 21

IX. PRZYDATNE ORZECZENIA SDW I PUBLIKACJE 22

Spis treci
Autorka: Dorota Gowacka,
Obserwatorium Wolnoci Mediw w Polsce Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka
Wsppraca:

Dominika Bychawska-Siniarska,

ObserwatoriumWolnoci MediwwPolsce Helsiskiej Fundacji PrawCzowieka;

Marek Frckowiak,

Izba WydawcwPrasy;

Ewa Barlik,

Stowarzyszenie Gazet Lokalnych.

Konsultacja merytoryczna:

dr AdamBodnar,
Helsisk a Fundacja Pr awCzowieka, Uniwersytet Warszawski;

dr Piotr Kadoczny,
Helsiska Fundacja PrawCzowieka, Uniwersytet Warszawski.

Wydawca: Helsiska Fundacja Praw Czowieka,
00-018 Warszawa ul. Zgoda 11, www.hfhr.org
Publikacja jest dostpna na licencji Creative Commons
Uznanie autorstwa 3.0 Polska.
ISBN 978-83-66245-17-8
Publikacja wspfinansowana przez Szwajcari
w ramach szwajcarskiego programu wsppracy
z nowymi krajami czonkowskimi
Unii Europejskiej.
Publikacja dostpna jest take w formacie PDF
na stronie internetowej Obserwatorium Wolnoci Mediw w Polsce
Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka
www.obserwatorium.org
Druk: Grafmar sp. z.o.o, 36-100 Kolbuszowa Dln., ul. Wiejska 43
Koncepcja i projekt graficzny kampanii Wykrel 212 kk: Dominik Robak, www.studiorobak.com
Opracowanie graficzne: Jacek Brzozowski
Czym jest zniesawienie? Jak jest cigane? Jaka moe spotka za nie kara? Jak przebiega postpowa-
nie? Czym rni si od procesu cywilnego o ochron dbr osobistych? Jakie s obowizki i prawa
Po rozpoczciu kampanii spoecznej Wykrel 212 kk prowadzonej przez Helsisk Fundacj
Praw Czowieka, Izb Wydawcw Prasy oraz Stowarzyszenie Gazet Lokalnych na rzecz zniesienia
odpowiedzialnoci karnej za zniesawienie, otrzymalimy bardzo wiele listw z prob o pomoc
prawn od osb oskaronych o popenienie tego przestpstwa. Nie jestemy w stanie wczy si
w kad zgaszan do nas spraw. Postanowilimy jednak, aby na podstawie najczciej kierowa-
nych do nas pyta, stworzy broszur zawierajc najwaniejsze informacje o postpowaniu z art.
212 k.k.
oskaronego? I wreszcie: jak si broni przed odpowiedzialnoci karn?
WPROWADZENIE
1. Kto pomawia inn osob, grup osb, instytucj, osob prawn lub jednostk organizacyjn nie
majc osobowoci prawnej o takie postpowanie lub waciwoci, ktre mog poniy j w opinii
publicznej lub narazi na utrat zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju
2. Jeeli sprawca dopuszcza si czynu okrelonego w 1 za pomoc rodkwmasowego komuniko-

3. Wrazie skazania za przestpstwo okrelone w 1 lub 2 sd moe orzec nawizk na rzecz po-
krzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzya albo na inny cel spoeczny wskazany przez pokrzy-


Art. 212 Kodeksu karnego
wdzonego.
4. ciganie przestpstwa okrelonego w 1 lub 2 odbywa si z oskarenia prywatnego.

wania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do roku.

dziaalnoci, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolnoci.
1. Nie ma przestpstwa okrelonego w art. 212 1, jeeli zarzut uczyniony niepublicznie
jest prawdziwy.
2. Nie popenia przestpstwa okrelonego wart. 212 1 lub 2, kto publicznie podnosi lub rozgasza

prawdziwy zarzut:

1) dotyczcy postpowania osoby penicej funkcj publiczn lub

2) sucy obronie spoecznie uzasadnionego interesu.

Art. 213 Kodeksu karnego
Jeeli zarzut dotyczy ycia prywatnego lub rodzinnego, dowd prawdy moe by przeprowadzony
tylko wtedy, gdy zarzut ma zapobiec niebezpieczestwu dla ycia lub zdrowia czowieka albo demo-
ralizacji maoletniego.
Art. 212 k.k. ma co do zasady suy oc hronie godnoci i dobrego imienia, ale w praktyce czsto wyko-
rzystywany jest do tumienia uprawnionej krytyki. Dotyka dziennikarzy wykonujcych funkcje publi-
cznego kontrolera (public watchdog), ale take zwykych obywateli, ktrzy komentuj otaczajc ich
rzeczywisto, pisz na blogach, skadaj petycje lub skargi do wadz administracyjnych czy sdw.
3
Art. 212 k.k. chroni takie wartoci jak dobre imi, cze, godno osobist , renom. Zniesawi mo-
na nie tylko osob fizyczn, ale take grup osb, instytucj, osob prawn. Zniesawienie (nazy-
wane rwnie pomwieniem) moe by popenione ustnie, pisemnie, za pored nictwem druku,
rysunku, karykatury czy wszelkich technicznych rodkw przekazu informacji (np. przez telefon,
w internecie), a niekiedy nawet za pomoc gestu. W pewnych okolicz nociach, zniesawienie moe
Z art. 212 k.k. wynika, e zniesawienie musi odnosi si do postpowania lub cech y osoby lub pod-
miotu, ktre mog poniy j w opinii publicznej lub narazi na utrat zauf ania potrzebnego dla
wykonywania konkretnego zawodu lub zajmowania danego stanowiska. Dotyczy to zatem sytuacji,
gdy zarzucamy innej osobie np. popenienie przestpstwa, niemoralne zachowanie czy te przypi-
sujemy jej alkoholizm, chorob psychiczn, skonno do kamstwa etc. Warunkiem odpowiedzial-
noci karnej za zniesawienie jest to, aby wypowied mog a spowodowa podwaenie autorytetu
danej osoby czy instytucji. Nie jest przy tym konieczne rzeczywiste wywoanie powyszych skut-
kw. Wystarczy, e np. dana wypowied moga wpyn negatywnie na czyj reputacj. Istotne
jest rwnie to, e przestpstwo zniesawienia moe by popenione wycznie umylnie, tj. kiedy
sprawca jest wiadomy negatywnych skutkw, jakie mog wywoa zniesawiajce zarzuty i chce
Zniesawiajce zarzuty nie musz zosta wypowiedziane publicznie. Nie bdzie jednak przestp-
stwem zniesawienia przedstawienie krytycznych zarzutw ich adresatowi w cztery oczy. Wy-
starczy jednak obecno cho jednej osoby trzeciej wiadka zdarzenia.
je osign bd si na nie godzi.
Czym jest przestpstwo zniesawienia? Kto i kiedy moe je popeni?
I. PODSTAWOWE INFORMACJE
zosta popenione rwnie poprzez powtrzenie lub zacytowanie cudzych wypowiedzi.
Zniesawienie a zniewaenie
Nie naley myli przestpstwa zniesawienia (art. 212 k.k.) z przestpstwem zniewagi (art. 216 k.k.). Za
zniewag uznaje si najczciej ublienie komu, czsto przy uyciu obelywego, wulgarnego sownic-
twa, obraliwych epitetw czy inne zachowanie (gest, rysunek etc.) wobec drugiej osoby wyraajce
wiksz ni lekcewaenie pogard dla godnoci drugiego czowieka. Zniewag bdzie np. okrelenie
drugiej osoby mianem bawan, winia, idiota. Inaczej ni w przypadku zniesawienia, nie jest wy-
magane, aby zniewaajce zachowanie sprawcy zawierao w sobie jaki przekaz informacyjny. Czasami
rozrnienie zniewagi i zniesawienia powoduje problemy interpretacyjne. Na przykad w okreleniu
zodziej, zalenie od okolicznoci i zamiaru sprawcy, tkwi moe tylko obelga, gdy mamy do czynienia
wycznie z obelywym epitetem, ale moe by to take zniesawienie, gdy w ten sposb zarzuca si ko-

W przeciwiestwie do przestpstwa zniesawienia, w przypadku zniewagi naley przyj, e zakres
ochrony na podstawie art. 216 k.k. jest zasadniczo taki sam, niezalenie od tego, czy osoba pokrzywdzo-
na naley do kategorii tzw. osb publicznych. Obowizujcy kodeks karny wzmacnia wrcz prawnokar-
n ochron czci przed zniewaeniem niektrych kategorii osb publicznych, na przykad Prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej (art. 135 2 k.k.) czy funkcjonariusza publicznego (art. 226 1 k.k.). Znieway
mona wycznie osob fizyczn (zniesawienie moe tymczasem dotyczy take osb prawnych, np.
mu popenienie konkretnego przestpstwa kradziey.
instytucji czy firmy).
4
Niezalenie od tego, czy mamy do czynienia z przestpstwem ciganym z oskarenia publicznego
czy prywatnego, pokrzywdzony ma zawsze prawo zoy zawiadomienie o podejrzeniu popenie-
nia przestpstwa do organw cigania, aby zainicjowa prowadzone przez nie postpowanie kar-
ne. Ofiara zniesawienia take moe zgosi si na policj bd do prokuratury. W wikszo ci przy-
padkw jednak odmwi one wszczcia postpowania powoujc si na to, e czyn zabroniony,
ktry jest przedmiotem zawiadomienia, naley do kategorii przestpstw prywatnoskargowych.
Jednoczenie, zgodnie z art. 60 1 Kodeksu postpowania karnego (dalej: k.p.k ), prokurator moe
wszcz postpowanie lub wstpi do ju wszcztego postpowania w sprawie przestpstw ciga-
nych z oskarenia prywatnego jeli wymaga tego interes spoeczny. Wwczas prokurator bdzie
peni w procesie rol oskaryciela publicznego, natomiast pokrzywdzony bdzie mg korzysta
W przypadku przestpstw prywatnoskargowych, pokrzywdzony moe zoy take pisemn lub
ustn skarg na policji. Policja jest wwczas zobowizana do jej przyjcia, zabezpieczenia dowo-
dw, a nastpnie przesania zaprotokoowanej skargi do waciwego sdu (nie oznacza to jednak,
e w takiej sytuacji postpowanie bdzie toczy si z oskarenia publicznego, oskarenie przed s-
dem bdzie popiera oskaryciel prywatny). Zakres przykadowych czynnoci, ktrych przed prze-
kazaniem skargi do sdu moe dokona policja nie jest jasno okrelony. Najczc iej s to dziaania
zmierzajce do ustalenia precyzyjnych danych wskazywanego przez pokrzywdzonego sprawcy,
ustalenia personaliw i przesuchania wiadkw, ogldziny rzeczy czy zabezpieczenie komputera.
W sprawach z oskarenia prywatnego, na polecenie sdu, policja dokonuje take innych okrelo-
nych czynnoci dowodowych (art. 488 k.p.k.).
z praw oskaryciela posikowego.
Kiedy mimo wszystko postpowanie mog prowadzi organy cigania?
Jaka moe by ich rola?
Zniesawienie jest przestpstwem ciganym z oskarenia prywatnego. Oznacza to, e inicjatywa
cigania tego przestpstwa ley w rkach osb pokrzywdzonych, a nie w gestii organw cigania
(policji czy prokuratury). Pokrzywdzony peni w postpowaniu z art. 212 k.k. funkcj oskaryciela
prywatnego. Co do zasady, w sprawach o zniesawienie po stronie oskarenia nie wystpuje proku-
rator, tak jak w przypadku przestpstw tzw. publicznoskargowych. Oskaryciel prywatny sporz-
dza akt oskarenia samodzielnie (moe to take zrobi przez penomocnika), wnosi go bezpore-
dnio do sdu i popiera oskarenie na dalszych etapach postpowania. Moe si jednak zdarzy,
gdy wymaga tego interes spoeczny, e spraw zajmie si prokurator i to on wniesie do sdu akt
oskarenia (zob. niej).
ciganie zniesawienia w internecie pozorna anonimowo?
Z przepisw pozwalajcych zaangaowa organy cigania w postpowanie o zniesawienie czsto
korzystaj osoby, ktre uwaaj, e zostay pomwione np. anonimowym komentarzem na forum
internetowym. Prosz organy cigania o pomoc w identyfikacji sprawcy, aby mc wskaza jego dane
w prywatnym akcie oskarenia (inaczej sd nie zajmie si spraw). Tylko na danie uprawnionych
organw (m. in. policji, prokuratury) operatorzy telekomunikacyjni czy administratorzy stron interne-
towych maj obowizek wyda dane uytkownika (w tym np. adres IP), ktre mog pozwoli na jego
identyfikacj. Nie maj prawa przekazywa tych danych osobom prywatnym.
W jaki sposb ciga si przestpstwo zniesawienia?
5
Jakie wyroki zapadaj najczciej w sprawach o zniesawienie?
Jakie dolegliwoci wi si z samym procesem karnym?
gawczych.
Naley pamita, e kada sprawa jest inna, a wyrok sdu zawsze zaley od jej szczegowych oko-
licznoci. Statystki wskazuj jednak, e wyroki zasdzajce bezwzgldne kary pozbawienia wolno-
ci zdarzaj si stosunkowo rzadko (zob. rozdzia VIII Statystyki). Najczciej stosowan przez
sdy sankcj jest kara grzywny. Trzeba jednoczenie zauway, e nawet jeli oskarony zostaje
ukarany niewielk grzywn, znacznie bardziej dotkliwe mog okaza si skutki uboczne takiego
wyroku (przede wszystkim wpis do Krajowego Rejestru Karnego, uniemoliwiajcy czsto zatru-
dnienie na okrelonym stanowisku, otrzymanie kredytu lub dotacji) czy te dolegliwoci zwizane
z samym prowadzeniem postpowania karnego. Chodzi przede wszystkim o obowizek osobiste-
go stawiennictwa na rozprawach, moliwo zastosowania przymusowego doprowadzenia na
rozpraw w razie nieusprawiedliwionej nieobecnoci czy moliwo stosowania rodkw zapobie-
Kodeks karny wyrnia dwa typy zniesawienia: podstawowy (art. 212 1 k.k.) oraz kwalifikowany
(art. 212 2 k.k.). Typ podstawowy zagroony jest kar grzywny albo kar ograniczenia woln oci.
Typ kwalifikowany, odnoszcy si do popenienia przestpstwa zniesawienia za pomoc rodkw
masowego komunikowania, przewiduje moliwo surowszej odpowiedzialnoci karnej sprawcy,
wprowadzajc obok kary grzywny i ograniczenia wolnoci, take kar pozbawienia wolnoci do 1
roku. Surowsza sankcja zostaa uzasadniona przez ustawodawc wyszym stopniem spoecznej
szkodliwoci czynu, zwizanym ze szczegln si oddziaywania mediw, ktre umoliwiaj do-
tarcie do zniesawiajcej treci szerszej grupie odbiorcw oraz wpywaj na ksztatowanie wiato-
Ponadto art. 212 3 k.k. przewiduje, e wobec sprawcy przestpstwa zniesawie nia sd moe orzec
majtkowy rodek karny w postaci nawizki na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego
Krzya lub na inny wskazany przez pokrzywdzonego cel spoeczny (do kwot y 100 tys. z). Inne rod-
ki karne, ktre sd moe orzec to m.in. podanie wyroku do publicznej wiadomoci (art. 215 k.k.) czy
przepadek materiau prasowego, jeli przestpstwo zostao popenione przez jego opublikowanie
(art. 37a prawa prasowego), a nawet zakaz wykonywania zawodu (art . 41 1 k.k.). Ponadto, sam fakt
skazania w procesie karnym dla osb zajmujcych okrelone stanowiska moe wiza si z utrat
prawa do wykonywania okrelonej funkcji czy zawodu (np. w przypadku nauczycieli).
pogldu opinii publicznej.
Jakie konsekwencje prawne gro za zniesawienie?
II. KONSEKWENCJE PRAWNE
Na przykad
R. R., dziennikarz, przeciwko ktremu wpyn prywatny akt oskarenia na podstawie art. 212 1 i 2
k.k. nie stawi si na rozpraw, cho zdaniem sdu zosta na ni prawidowo wezwany. Sd zastoso-
wa wobec niego rodek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania na okres dwch mie-
sicy od daty zatrzymania i zarzdzi poszukiwanie R. R. listem goczym. W uzasadnieniu Sd wska-
za, e R. R. wyprowadzi si z dotychczasowego miejsca staego pobytu,
6
nie podajc aktualnego adresu. Zdaniem Policji przebywa w Niemczech. W rzeczywistoci dziennikarz
by tymczasowo zameldowany w Warszawie. Sd stosujc tymczasowe aresztowanie i wysyajc list
goczy nie sprawdzi jego aktualnego adresu w Centralnym Biurze Adresowym. Po 8 dniach R. R. zosta
zwolniony z aresztu.
Po jakim czasie nastpuje zatarcie skazania?
osob niekaran.
Instytucja zatarcia skazania powoduje, e skazanie uznaje si za niebye, a dane oskaronego zo-
staj wykrelone z Krajowego Rejestru Karnego i z formalnego punktu widzenia znw staje si on
Czas, jaki musi upyn zanim nastpi zatarcie skazania z mocy prawa, zaley od wymiaru kary.
W razie wymierzenia:

kary grzywny, kary ograniczenia wolnoci zatarcie skazania nastpuje z upywem 5 lat od
wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania; na wniosek skazanego

kary pozbawienia wolnoci zatarcie skazania nastpuje z upywem 10 lat od wykonania lub
darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. Sd moe jednake na wniosek skaza-
nego zarzdzi zatarcie skazania ju po upywie 5 lat, jeeli skazany w tym okresie przestrze-
ga porzdku prawnego. W razie wymierzenia kary pozbawienia wolnoci z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania zatarcie skazania nastpi z upywem 6 miesicy od zakoczenia
sd moe zarzdzi zatarcie skazania ju po upywie 3 lat;
okresu prby.
W ramach postpowania karnego sd moe take skierowa oskaronego na badania psychiatry-
czne. Nie ma jednoznacznych kryteriw, na podstawie ktrych sd podejmuje takie postanowienie.
Czsto decyduj o tym informacje z przeszoci dotyczce oskaronego w zakresie leczenia psychia-
trycznego, psychologicznego, odwykowego. O takie badanie moe wnioskowa take druga strona.
Warto doda, e jeli sd ma uzasadnione wtpliwoci dotyczce poczytalnoci oskaronego, ktry
w procesie broni si sam, wwczas ma obowizek wyznaczy mu obroc z urzdu (o tym, jak i kie-
Dolegliwoci zwizane ze skazaniem oraz wynikajce z samego faktu udziau w procesie w chara-
kterze oskaronego powoduj, e sdy wymierzajc kar, powinny bra pod uwag zasad pro-
porcjonalnoci. W przypadku postpowania w sprawie o zniesawienie jest to szczeglnie istotne,
poniewa nadmiernie surowe sankcje mog wywoa tzw. efekt mrocy dla wolnoci sowa.
Efekt mrocy powoduje, e w przyszoci osoba skazana, a take inni bd si powstrzymywali
od krytyki pewnych osb czy dziaa w obawie przed poniesieniem odpowiedzialnoci karnej (zob.

te rozdzia VII Standardy midzynarodowe).
dy mona ubiega o obroc z urzdu zob. rozdzia V Postpowanie przed sdem).
7
1
Orzeczenie Trybunau Konstytucyjnego z 12 maja 2008 r. (sygn. SK 43/05).
2
Wyrok Sdu Rejonowego w Zabrzu z 24 sierpnia 2011 r. (sygn. akt II K 1253/10).
art. 213 k.k. str. 3).
przestpstwa zniesawienia i wobec tego powinna zosta uniewinniona przez sd.
Kiedy mona unikn odpowiedzialnoci karnej?
III. JAK SI BRONI, JAK UNIKN ODPOWIEDZIALNOCI
KARNEJ?
Na przykad
Dyrektor lokalnego domu kultury w do arogancki sposb wyprosi grup dziennikarzy z organizo-
wanej przez swoj instytucj publicznej imprezy muzycznej. Jedna z dziennikarek w wypowiedzi tele-
wizyjnej stwierdzia pniej, e wydaje jej si, e w trakcie imprezy wyczua od dyrektora alkohol
i podejrzewa, e to dlatego zachowa si w stosunku do niej i reszty ekipy w tak nieprzyjemny i agre-
sywny sposb. Dyrektor oskary dziennikark o zniesawienie. Sd uniewinni jednak oskaron,
wskazujc, e informowaa jedynie o swoich subiektywnych odczuciach, ktre zdaniem sdu miay
poparcie w faktach. Zachowanie dyrektora, byo podejrzane nie tylko wedug dziennikarki, ale take
zdaniem wielu innych wiadkw tamtego zdarzenia, ktrzy nastpnie zeznawali w procesie. Nieza-
lenie od tego czy byo to zgodne z rzeczywistoci, usprawiedliwione przekonanie co do prawdziwo-
2
ci zarzutu uchyla bezprawno dziaania oskaronej podkreli sd .
Przesanki uwalniajce od odpowiedzialnoci karnej za zniesawienie zostay uregulowane w art.
213 k.k. Ich wypenienie sprawia, e osoba podnoszca okrelone zarzuty w istocie nie popenia
Zgodnie z art. 213 1 k.k., nie mona mwi o popenieniu zniesawienia w wypadku, gdy zarzut,
ktry zosta uczyniony niepublicznie jest prawdziwy. Jeeli jednak zarzuty byy publiczne (np. za-
wsze, kiedy sprawca dziaa za porednictwem mediw), sprawca uniknie odpowiedzialnoci, jeli
udowodni w trakcie postpowania: 1) prawdziwo stawianych zarzutw oraz 2) dziaanie w obro-
nie spoecznie uzasadnionego interesu. Nie ma jednak wymogu udowadniania dziaania w obronie
spoecznie uzasadnionego interesu, jeli prawdziwe zarzuty dotycz postpowania osoby penicej
funkcj publiczn. Uwaa si, e stawianie prawdziwych zarzutw dotyczcych osb penicych
1
funkcje publiczne zawsze suy spoecznie uzasadnionemu interesowi . Jednoczenie sprawca
moe zosta ukarany za podnoszenie nawet prawdziwych zarzutw, ktre jednak nie miay nic
wsplnego z interesem publicznym i dotyczyy np. sfery ycia rodzinnego danej osoby (zob. tre
Unikn odpowiedzialnoci karnej moe take osoba dziaajca pod wpywem tzw. bdu co do
okolicznoci wyczajcej bezprawno (art. 29 k.k.). Dotyczy to okolicznoci, ktre sprawiaj, e
dana osoba obiektywnie dziaa w usprawiedliwionym przewiadczeniu, e zarzuty, ktre stawia
s prawdziwe, nawet jeli ostatecznie okazaoby si, e nie pokrywa si to z rzeczywistoci. Jeli
natomiast bd sprawcy zniesawienia by nieusprawiedliwiony, to zgodnie z art. 29 k.k. sd moe
zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary.
8
W orzecznictwie sdowym przyjmuje si, i osoby publiczne, w szczeglnoci penice funkcje pu-
bliczne (posowie, ministrowie, radni), musz by wiadome, e s w wikszym stopniu naraone
na krytyk i powinny wykazywa si tzw. grubsz skr. Granice dopuszczalnej krytyki s wzgl-
Ponadto, odpowiedzialno karna nie powinna co do zasady wchodzi w rachub, gdy sformuowa-
nie przez sprawc krytycznych uwag stanowi realizacj przysugujcego mu uprawnienia lub obo-
wizku czy ochron wasnych interesw (np. skarga na urzdnika do waciwej instytucji, zawia-
domienie o podejrzeniu popenienia przestpstwa, gdy mamy uzasadnione podstawy, wydawanie
Istotne jest take to, czy sporn wypowied mona zakwalifikowa jako twierdzenie o faktach, czy
jako opini (sd wartociujcy). Tylko twierdzenia faktyczne mog podlega weryfikacji w kate-
goriach prawdy i faszu. Nie mona zatem da przeprowadzenia dowodu prawdy w odniesieniu
do opinii. Jeli goszone opinie maj wystarczajce zaczepienie faktyczne, nie powinny sta si
Sd powinien uwzgldni take form oraz kontekst, w jakim zosta sformuowany okrelony
zarzut, np. wykaza wiksz tolerancj na wypowiedzi satyryczne. Znane s ponadto w orzecz-
3
nictwie tzw. kontratypy pozaustawowe, np. kontratyp krytyki naukowej czy krytyki artystycznej,
ktre zakadaj przyzwolenie na nieco bardziej swobodne prowadzenie debaty akademickiej czy
dyskusji o sztuce. Spory naukowe czy odnoszce si do dziaalnoci artystycznej nie powinny by
Okolicznoci majce wpyw na ocen odpowiedzialnoci karnej za zniesawienie zostay omwione
take w rozdziale VII Standardy midzynarodowe.
rozstrzygane w sdzie.
podstaw skazania za zniesawienie.
opinii o innych w ramach obowizkw zawodowych).
dem nich szerzej zakrelone ni w stosunku do osb prywatnych.
Jakie jeszcze okolicznoci mog by istotne?
Doktor historii napisa krytyczn recenzj naukow ksiki pewnego profesora historii i przesa
do czasopisma naukowego. Recenzja nie zostaa opublikowana, ale staa si gona w rodowisku
historykw. Profesor poczu si zniesawiony recenzj i wnis prywatny akt oskarenia z art. 212
k.k. przeciwko jej autorowi. Sd uzna, e zachowanie oskaronego nie byo bezprawne, gdy
miecio si w ramach kontratypu dozwolonej krytyki naukowej. Sd podkreli, e krytyka jest
osdem wartociujcym i moe by negatywna, zoliwa, nieobiektywna. Z samej swej istoty nie
moe by jednak prawdziwa lub nieprawdziwa i z tego powodu nie mona jej weryfikowa. (...)
Szczeglne reguy przyjmowane s, jeli chodzi o krytyk artystyczn i naukow. Stosowane s
w tej mierze bardziej liberalne kryteria oceny oparte na zaoeniu, e krytyka tego rodzaju podej-
mowana jest w wanym interesie spoecznym oraz stanowi przejaw nie tylko wolnoci sowa, ale
Na przykad
4
i wolnoci sztuki oraz nauki .
3
Kontratyp okoliczno wyczajca bezprawno czynu. Zaistnienie kont ratypu powoduje, e zachowanie wypeniajce zna-
miona czynu zabronionego nie jest przestpstwem. Innymi sowami postpowanie, ktre w normalny ch warunkach jest bez-
bezprawne, stajesi prawnie dozwoloneze wzgldu nazaistnienie okrelonych przesanek.
4
PostanowieniaSdu Rejonowego w Lublinie z 9 listopada 2011 r. (sygn. akt IV K 146/11).
9
Na kim spoczywa ciar udowodnienia winy oskaronego?

5
Wyrok Sdu Rejonowego w Posku z 17 lutego 2011 r. (sygn. akt II K 358/10).
Jak broni si przed faszywym oskareniem?
stpstwo to cigane jest z oskarenia publicznego).
Postpowanie karne o zniesawienie mona stosunkowo atwo zainicjowa (pokrzywdzony wnosi
prywatny akt oskarenia bezporednio do sdu, ktry nie podlega adnej wstpnej kontroli w za-
kresie zasadnoci zarzutw). Naley jednoczenie pamita, e osoba, ktra wiadomie wystpuje
z bezpodstawnym oskareniem, musi liczy si z poniesieniem odpowiedzialnoci karnej za tzw.
pieniactwo. Art. 234 k.k. stanowi, e kto, przed organem powoanym do cigania lub orzekania
w sprawach o przestpstwo (...) faszywie oskara inn osob o popenienie tych czynw zabronionych
lub przewinienia dyscyplinarnego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia
wolnoci do lat 2. Osoba, ktra czuje si pokrzywdzona dziaaniami pieniacza, moe zoy zawia-
domienie o podejrzeniu popenienia przestpstwa z art. 234 k.k. na policji lub w prokuraturze (prze-
6
oskarycielowi prywatnemu byy prawdziwe .
Co do zasady w procesie karnym ciar dowodu spoczywa na oskareniu. To oskaryciel powinien
dy do tego, aby rnymi rodkami dowodowymi udowodni oskaronemu win, podczas gdy
oskarony moe zachowywa si biernie, nie musi wykazywa swojej niewinnoci. Ma prawo od-
mwi skadania wyjanie. Wynika to z tzw. zasady domniemania niewinnoci. W procesie o znie-
sawienie oskarony take ma prawo do biernego zachowania, moe to jednak zadziaa na jego
niekorzy, poniewa w tych sprawach sdy w znacznym stopniu przerzucaj na oskaronego ci-
ar dowodu. W orzecznictwie przyjo si bowiem, e to oskarony musi wykaza, i zachodz
okolicznoci z art. 213 k.k., ktre pozwalaj uwolni si od odpowiedzialnoci karnej. W praktyce
zatem sd moe oczekiwa, e to oskarony udowodni podczas procesu, e zarzuty ktre stawia
M.K. zoya skarg na jednego z policjantw do przeoonego komendanta. Policjant kilkakrotnie
umarza z powodu niewykrycia sprawcw postpowanie ws. drobnych kradziey dokonywanych
na terenie gospodarstwa M. K., bez dostatecznego sprawdzenia jej zdaniem wszystkich istot-
nych okolicznoci sprawy. Przy kolejnej kradziey komendant wyznaczy innego funkcjonariusza do
prowadzenia postpowania, ktre tym razem doprowadzio do zatrzymania zodziei. Policjant, na
ktrego wpyna skarga, oskary M. K. o zniesawienie. Sd uniewinni oskaron, zaznaczajc,
e w demokratycznym pastwie obywatele maj prawo do skargi na dziaalno przedstawicieli
organw publicznych, jeli ich intencj jest ochrona wasnego interesu, a nie zamiar obraenia czy
ponienia funkcjonariusza. Sd zauway, e skarga bya skierowana do organu waciwego do
zbadania i zweryfikowania zastrzee oskaronej wobec policjanta i ewentualnego wycignicia
konsekwencji. W dodatku, policjanci jako funkcjonariusze publiczni powinni wiedzie, e s
Na przykad
5
bardziej naraeni na krytyk i musz uzbroi si w tzw. grubsz skr .
6
HFPC wielokrotnie krytykowaa w stanowiskach skadanych w postpowaniach sdowych przeniesienie ciaru dowodu
z oskaryciela prywatnego na oskaronego w procesach o zniesawienie, wskazujc e moe to prowadzi do naruszenia
gwarancji wynikajcych z zasady domniemania niewinnoci i reguy in dubio pro reo. Pogld taki wyrazia take w swo-
im wystpieniu powiconym art. 212 k.k. Rzecznik Praw Obywatelskich (wystpienie do Ministra Sprawiedliwoci z 6
marca 2012 r., http://www.sprawy-generalne.brpo.gov.pl/pdf/2010/06/649645/1629495.pdf).
10
Nie ma przepisu, ktry wprost przewidywaby szczegln pozycj dziennikarzy w zakresie odpo-
wiedzialnoci karnej za zniesawienie. Publikacje dziennikarskie musz by jednak oceniane przez
pryzmat szczeglnej roli, jak peni prasa w demokratycznym spoeczestwie. Dziaalno kadego
organu pastwa powinna podlega ocenie spoecznej, ma prawo by wartociowana przez dzien-
nikarzy i komunikowana opinii publicznej. Dziennikarze maj zatem prawo, a wrcz obowizek
ujawnia opinii publicznej informacje o nieprawidowociach np. w funkcjonowaniu organw pa-
stwowych lub o innych zagadnieniach dotyczcych interesu publicznego i lecych w sferze uzasa-
dnionego zainteresowania spoeczestwa. Z tego wzgldu media czsto nazywane s tzw. publi-
cznym kontrolerem. Z uwagi na penienie tej wanej funkcji, dziennikarzom atwiej jest wykaza,
e dziaali w obronie spoecznie uzasadnionego interesu (zob. rozdzia III Jak si broni, jak
unikn odpowiedzialnoci karnej?). Przyjmuje si rwnie, i media nie musz ogranicza si do
przekazywania informacji w sposb neutralny, ale mog pozwoli sobie na pewien stopie przesady
bd prowokacji. Sd orzekajcy w sprawie o zniesawienie przeciwko dziennikarzom powinien
wzi take pod uwag, e w przypadku mediw wspomniany wczeniej efekt mrocy moe
by szczeglnie grony. Groba poniesienia odpowiedzialnoci karnej moe utrudnia wykonywa-
nie przypisanej dziennikarzom funkcji publicznego kontrolera i zniechca do prowadzenia dzia-
a kontrolnych, wpywajc jednoczenie na ograniczenie prawa obywateli do pozyskiwania infor-
macji o sprawach majcych istotne publiczne znaczenie (zob. wicej na temat szczeglnej roli me-
diw w rozdziale VII Standardy midzynarodowe).
Zniesawienie okrela si czsto jako przestpstwo prasowe. Czy istniej
szczeglne zasady odpowiedzialnoci dziennikarzy z art. 212 k.k.?
IV. ZNIESAWIENIE A MEDIA
Przedawnienie karalnoci powoduje, e faktyczny sprawca (czy osoba oskarona) nie moe ponosi
odpowiedzialnoci karnej za swj czyn. Przedawnienie nastpuje z upywem roku od czasu, gdy
pokrzywdzony dowiedzia si o osobie sprawcy przestpstwa, nie pniej jednak, ni z upywem 3
lat od czasu jego popenienia (art. 101 2 k.k.). Jeli jednak w tym okresie zostao wszczte post-
powanie przeciwko osobie, przedawnienie karalnoci nastpuje z upywem 5 lat od zakoczenia
tego okresu (art. 102 k.k.). Po wniesieniu aktu oskarenia do sdu, sd bada czy nastpio przedaw-
nienie karalnoci. Jeli stwierdzi, e doszo do przedawnienia, umarza postpowanie (art. 17 1 pkt
6 k.p.k.).
Kto jeszcze jest chroniony przed odpowiedzialnoci karn za zniesawienie?
Kiedy przedawnia si karalno przestpstwa zniesawienia?
dem jedynie po uchyleniu przysugujcego im immunitetu.
Odpowiedzialnoci karnej za zniesawienie mog unikn take okrelone kategorie podmiotw ze
wzgldu na zajmowane stanowisko czy penienie wanych funkcji w pastwie. Przed oskareniem
w procesie karnym chroni je posiadanie immunitetu, ktry obejmuje m.in. sdziw, prokuratorw
czy posw. Jeli nawet osoby te dopuszcz si zniesawienia, mog zosta postawione przed s-
11
7
op. cit. 7.4
8
Wyrok ETPC z dnia 30 marca 2004 r. w sprawie Radio France i inni przeciwko Francji (skarga nr 53984/00), 24
9
Zob. uchwa 7 sdziw SN z dnia 18 lutego 2005 r. (sygn. akt III CZP 53/04), publ. OSNC 2005, nr 78, poz. 114
Dla zakresu odpowiedzialnoci dziennikarzy decydujce powinno by dochowanie szczeglnej sta-
rannoci zawodowej, zgodnie w wymogiem przewidzianym w art. 12 ust. 1 pkt 1 Ustawy prawo
prasowe. Okolicznoci wyczajc bezprawno dziaania w przypadku dziennikarzy nie powi-
nien by zatem wymg udowodnienia prawdziwoci twierdze, ale wykazanie, i dziennikarz dzia-
a w zgodzie z zasadami rzetelnoci zawodowej na etapie przygot owania i publikacji materiau
7
prasowego (zob. np. orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego SK 43/05 i Europejskiego Trybunau
8
Praw Czowieka ws. Radio France i inni p. Francji ). Trzeba mie bowiem na uwadze, e dziennikarz
ma do dyspozycji ograniczone rodki w zakresie ustalania fakt w i e nie s one w aden sposb
wspmierne do rodkw bdcych w dyspozycji np. organw cigania lub wymiaru sprawiedli-
Zakres wymaganych czynnoci wyjaniajcych bdzie zalea od takich czynnikw jak: powaga
zarzutw, istnienie i atwo dostpu do rde informacji, a take pilno ukazania si informacji.
Za kluczowy warunek realizacji obowizku zachowania rzetelnoci dziennikarskiej uznaje si m.in.
wymg sprawdzenia prawdziwoci uzyskanej informacji lub podania jej rda, wykorzystanie
wszelkich dostpnych osobowych rde informacji oraz dokumentw czy te zasignicie porady
osoby posiadajcej specjalistyczn wiedz z danego zakresu w razie wtpliwoci zwizanych z pu-
blikacj. Jedn z zasad rzetelnoci dziennikarskiej jest take obowizek umoliwienia bohaterowi
materiau prasowego przedstawienia wasnego stanowiska opinii publicznej.
9
woci .
Tak. W dodatku sprawcy zniesawienia w sieci musz liczy si z surowsz odpowiedzialnoci
karn. Naley bowiem podkreli, e art. 212 2 k.k. (typ kwalifikowany) obejmuje sytuacje,
w ktrych zniesawiajca tre ukazaa si zarwno w mediach tradycyjnych (telewizja, radio,
prasa drukowana), jak i mediach elektronicznych. Warto pamita zatem, e oskarony z art.
212 2 moe zosta nie tylko dziennikarz lub jego rozmwca, ale kada osoba, ktra wypowiada
si w internecie, np. na blogu, forum internetowym czy w portalu spoecznociowym.
Czy przestpstwo zniesawienia mona popeni w internecie?
WANE: Dziennikarze odpowiadaj z reguy na podstawie art. 212 2 k.k., poniewa
do zniesawienia dochodzi przy uyciu rodkw masowego przekazu. Grozi im wic su-
rowsza kara, nawet do roku pozbawienia wolnoci.
Dziennikarz, ktry w artykule prasowym zarzuci korupcj jednemu z posw i zosta oskarony
przez niego o zniesawienie, zgodnie z treci art. 213 2 k.k. nie musi ju wykazywa, e dziaa
w obronie interesu spoecznego, aby unikn odpowiedzialnoci karnej. Wystarczy, e jego tekst
dotyczy postpowania osoby penicej funkcj publiczn. Dziennikarz moe skupi si jedynie na
udowodnieniu prawdziwoci zarzutw stawianych w artykule bd udowodnieniu, e przygoto-

Na przykad
wujc materia prasowy do publikacji dochowa wymogw rzetelnoci dziennikarskiej.
12
V. POSTPOWANIE PRZED SDEM
Jak przebiega proces sdowy?
Czy istnieje moliwo polubownego zaatwienia sprawy?
Po wniesieniu prywatnego aktu oskarenia do sdu przez oskaryciela prywatnego, sd bada czy
spenia on wymogi formalne, a nastpnie dorcza oskaronemu jego odpis. Wymogi formalne pry-
watnego aktu oskarenia s uproszczone i ograniczaj si do oznaczenia osoby oskaronego, zarzu-
canego mu czynu oraz wskazania dowodw, na ktrych opiera si oskarenie (art. 487 k.p.k.). Co do
zasady sdem waciwym do rozpoznania sprawy bdzie sd rejonowy (wydzia karny) , w ktrego
Po otrzymaniu odpisu, oskarony moe w cigu 7 dni zoy pisemn odpowied na prywatny akt
oskarenia (art. 338 2 k.p.k.). Oskarony moe w niej kwestionowa, czy akt oskarenia zosta
sformuowany w sposb wystarczajco precyzyjny, czy rzekomo znies awiajce wypowiedzi oraz
powody, dla ktrych oskaryciel poczu si zniesawiony zostay w nim w sposb dostateczny opi-
sane. Oskarony powinien ponadto przedstawi argumenty przemawiajce za tym, e jego zacho-
wanie nie wypenio znamion przestpstwa bd istnieje okoliczno wyczajca odpowiedzial-
no (np. prawdziwo spornych twierdze; zob. wicej o tzw. kontratypach w rozdziale III Jak
Sd wzywa ponadto oskaronego na posiedzenie pojednawcze, ktre w sprawach z oskarenia pry-
watnego poprzedza rozpraw gwn (art. 489 k.p.k. i nast.). Posiedzenie pojednawcze prowadzi
sdzia. Na wniosek lub za zgod stron, sd moe zamiast posiedzenia pojednawczego wyznaczy
odpowiedni termin dla przeprowadzenia postpowania mediacyjnego. Posiedzenie pojednawcze
rozpoczyna si wezwaniem stron do pojednania. Niestawiennictwo oskaryciela prywatnego i jego
penomocnika na posiedzenie pojednawcze bez usprawiedliwionej przyczyny uwaa si za odst-
pienie od oskarenia. W takim wypadku postpowanie zostanie umorzone. W razie nieuspr awie-
dliwionego niestawiennictwa oskaronego prowadzcy posiedzenie pojednawcze kieruje spraw
na rozpraw gwn. Jeeli na posiedzeniu dojdzie midzy stronami do pojednania postpowanie
umarza si. Rwnoczenie z pojednaniem strony mog zawrze ugod, ktrej przedmiotem mog
by rwnie roszczenia pozostajce w zwizku z oskareniem (np. kwestia opublikowania przepro-
sin i doprecyzowanie ich treci, zapata okrelonej kwoty przez oskaronego na rzecz oskaryciela
Jeeli posiedzenie pojednawcze nie przyniesie efektu, sd kieruje spraw na rozpraw gwn,
a w miar moliwoci wyznacza od razu jej termin. Strony obecne na posiedzeniu powinny zgosi
wnioski dowodowe (poinformuje o tym sd). Pojednanie si stron, jak i zawarcie ugody moe na-
Sd rozpoznaje sprawy o zniesawienie jednoosobowo. Postpowanie toczy si w tzw. trybie upro-
szczonym.
stpi take na pniejszym etapie postpowania, na rozprawie (art. 499 k.p.k.).
si broni, jak unikn odpowiedzialnoci karnej?).
okrgu popeniono przestpstwo.
prywatnego etc.).
13
Wszystkie osoby obecne na rozprawie, m. in. strony, ich obrocy/penomocnicy, a take osoby za-
ufania, przedstawiciele organizacji spoecznej maj obowizek zachowa przebieg postpowania

w tajemnicy pod rygorem poniesienia odpowiedzialnoci karnej (zob. art. 241 2 k.k.).
Jedn z podstawowych zasad postpowania karnego jest jawno postpowania. Sprawy o zniesa-
wienie nale jednak do tych szczeglnych przypadkw, kiedy rozprawy s niejawne z mocy prawa
Jednak, nawet jeli postpowanie jest niejawne, kada ze stron procesu moe przybra sobie tzw.
osob zaufania (mog by maksymalnie dwie z kadej ze stron), ktra wyjtkowo bdzie moga
pozosta na sali rozpraw w charakterze publicznoci (art. 361 1 k.p.k.). Moe to by osoba nam
bliska, znajomy, przy ktrym poczujemy si pewniej, ale take przedstawiciel organizacji spoe-
cznej, ktry bdzie obserwowa postpowanie i np. zwraca uwag na to, czy zostay zachowane
wszelkie standardy rzetelnego procesu (w szczeglnoci tzw. zasada rwnoci broni, o ktr
powinien dba sd traktujc obie strony w rwnorzdny sposb).
(art. 359 pkt 2 k.p.k.). Mog odbywa si jawnie wycznie na wniosek pokrzywdzonego.
Czy obecno stron na rozprawach jest obowizkowa?
Czy oskaryciel prywatny moe cofn oskarenie?
za zgod oskaronego.
Oskaryciel prywatny ma prawo swobodnie odstpi od oskarenia bez zgody oskaronego do mo-
mentu rozpoczcia przewodu sdowego na pierwszej rozprawie gwnej (przewd sdowy rozpo-
czyna si od odczytania aktu oskarenia). W takiej sytuacji postpowanie si umarza. Oskaryciel
prywatny moe take odstpi od oskarenia po rozpoczciu przewodu sdowego, a przed prawo-
mocnym zakoczeniem postpowania, ale wwczas postpowanie moe zosta umorzone jedynie
Czy rozprawa jest jawna?
Do udziau w postpowaniu sdowym (nawet jeli toczy si niejawnie) moe zosta dopuszczony
przedstawiciel organizacji spoecznej, jeeli zachodzi potrzeba ochrony interesu spoecznego lub
wanego interesu indywidualnego, objtego zadaniami statutowymi tej organizacji, w szczeglnoci
ochrony wolnoci i praw czowieka (art. 90 k.p.k.). Przedstawiciel organizacji spoecznej ma szersze
uprawnienia ni osoba zaufania: moe nie tylko uczestniczy w rozprawie, ale take wypowiada si
i skada owiadczenia na pimie (osoba zaufania moe tylko obserwowa postpowanie, nie ma np.
Udzia organizacji spoecznej w procesie o zniesawienie
prawa gosu w trakcie rozprawy).
Obecno oskaronego na rozprawie jest co do zasady obowizkowa. Wskazane jest zreszt, aby
bra on udzia w postpowaniu, gdy umoliwia to naleyte zadbanie o wasne interesy procesowe.
Natomiast, jeeli oskarony, ktremu dorczono wezwanie, nie stawi si na rozpraw gwn, sd
moe prowadzi postpowanie bez jego udziau, a jeeli nie stawi si rwnie jego obroca wy-
Niestawiennictwo oskaryciela prywatnego i jego penomocnika na rozprawie gwnej bez uspra-
wiedliwionych powodw uwaa si za odstpienie od oskarenia. W takiej sytuacji, jeli oskary-
ciel prywatny (ani jego penomocnik) nie stawi si na ktrym terminie rozprawy, postpowanie
si umarza.
14
Kady wyrok wydawany w pierwszej instancji jest nieprawomocny i moe zosta zaskarony do
sdu drugiej instancji. W przypadku przestpstwa z art. 212 k.k. sdem badajcym spraw w pier-
wszej kolejnoci jest sd rejonowy. Od jego wyrokw kada ze stron postpowania, niezadowolona
z rozstrzygnicia, moe odwoa si do sdu okrgowego. W terminie 7 dni od daty ogoszenia wy-
roku strona moe zoy wniosek o sporzdzenie na pimie uzasadnienia wyroku i jego dorczenie.
Od daty dorczenia wyroku z uzasadnieniem strona ma 14 dni na wniesienie apelacji. Jeli adna ze
stron nie zaskary wyroku sdu pierwszej instancji, staje si on ostateczny (prawomocny).
Od wyroku sdu drugiej instancji, ktry w chwili ogoszenia jest prawomocny, z reguy nie przy-
suguje oskaronemu dalszy rodek odwoawczy, chyba e oskarony zosta skazany na bezwzgld-
n kar pozbawienia wolnoci wwczas przysuguje mu moliwo zoenia kasacji do Sdu
Najwyszego. Obowizuje tu tzw. przymus adwokacki, co oznacza e kasacja musi by sporzdzo-
na i podpisana przez adwokata. W praktyce bezwzgldna kara pozbawienia wolnoci zdarza si
jednak dosy rzadko (zob. rozdzia VIII Statystyki). W przypadku zasdzenia agodniejszych
sankcji, moliwo wniesienia kasacji moe istnie take wwczas, gdy zajd inne szczeglne oko-
Kasacj od kadego prawomocnego orzeczenia sdu koczcego postpowanie, niezalenie od ro-
dzaju orzeczonej sankcji, mog ponadto wnie do Sdu Najwyszego Rzecznik Praw Obywatel-
skich lub Prokurator Generalny (organw tych nie wi adne konkretne terminy art. 521 1
k.p.k.; jednake, niedopuszczalne jest uwzgldnienie kasacji na niekorzy oskaronego wniesio nej
po upywie 6 miesicy od daty uprawomocnienia si orzeczenia art. 524 3 k.p.k.). Strona procesu
(np. osoba skazana) moe przedstawi Rzecznikowi Praw Obywatelskich lub Prokuratorowi Gene-
ralnemu swoj spraw i zwrci si z wnioskiem o sporzdzenie kasacji. Na tej podstawie instytu-
cje te badaj spraw i podejmuj decyzj co do zasadnoci wniesienia kasacji. Kasacja taka moe
licznoci wymienione w Kodeksie postpowania karnego (439 k.p.k.).
Co jeli zostan skazany/a? Jak mona si odwoa od wyroku?
W postpowaniu o zniesawienie oskarony ma prawo do korzystania z pomocy obrocy, ktrym
moe by wycznie adwokat. Oskarony, ktry nie ma obrocy z wyboru, moe da, aby wy-
znaczono mu obroc z urzdu, jeeli w sposb naleyty wykae, e nie jest w stanie ponie ko-
sztw obrony bez uszczerbku dla niezbdnego utrzymania siebie i rodziny. Wniosek naley zoy
do sdu, ktry rozpoznaje spraw. Z reguy sdy daj, aby do wniosku zaczy dowody potwier-
dzajce trudn sytuacj materialn (zob. art. 78 k.p.k.).
Jak mog skorzysta z pomocy obrocy? Co zrobi jeli nie sta mnie
na zaangaowanie adwokata?
10
Np. jeli oskarony nie moe uczestniczy w rozprawie z powodu choroby, wymaga si przedstawienia zawiadczenia po-
twierdzajcego niemono stawienia si w sdzie, wystawionego przez lekarza sdowego (art. 117 2a k.p.k.).
da wyrok zaoczny (wyrok ten, mwic w uproszczeniu, uwzgldnia danie drugiej strony). Jeeli
oskarony nie stawi si na rozpraw, odczytuje si jego uprzednio zoone wyjanienia (jeli byy
skadane na pocztku procesu). Sd moe jednak uzna za konieczny udzia oskaronego i jeeli ten
nie stawi si bez usprawiedliwienia, zarzdzi jego zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie na
rozpraw. Rozprawy gwnej nie mona przeprowadzi w czasie nieobecnoci oskaronego, jeeli
10
poprawnie usprawiedliwi swoje niestawiennictwo i wnosi o odroczenie rozprawy.
15
by wniesiona wycznie z powodu racego naruszenia prawa, ktre miao wpyw na tre orze-
czenia. Nie mona za jej pomoc podwaa poczynionych przez sd ustale faktycznych. Nie moe
by take wniesiona wycznie z powodu racej niewspmiernoci kary.
Czy mona zwrci si o pomoc do instytucji midzynarodowych?
Jeli wszelkie dostpne w polskim systemie prawnym rodki zaskarenia zostay wyczerpane, mo-
11
na skierowa skarg do Europejskiego Trybunau Praw Czowieka w Strasburgu . Skarg skada
si wedug wzoru okrelonego w specjalnym formularzu w jzyku polskim. Skarg mona zoy
samemu, bez koniecznoci angaowania profesjonalnego penomocnika. Naley wskaza w niej
naruszenie jednego z praw zawartych w Europejskiej Konwencji Praw Czowieka (w przypadku
zniesawienia zazwyczaj bdzie to art. 10, tj. swoboda wypowiedzi). Oprcz wykorzystania krajo-
wej drogi prawnej, podstawowym warunkiem wniesienia skargi do Trybunau jest zachowanie
terminu 6 miesicy na jej zoenie od chwili ostatecznego rozstrzygnicia sprawy przez organ kra-
jowy (czas ten liczy si od momentu dorczenia uzasadnienia ostatecznej decyzji). W przypadku
zoenia wniosku o wniesienie kasacji przez Rzecznika Praw Obywatelskich lub Prokuratora Gene-
ralnego, gdy nie zostanie on uwzgldniony, termin 6 miesicy biegnie od dorczenia wyroku z uza-
sadnieniem sdu II instancji, a nie od negatywnego rozpatrzenia proby o kasacj. W takiej sytuacji,
aby zabezpieczy sobie moliwo zoenia skargi do Trybunau, warto zoy wniosek o wniesienie
kasacji oraz skarg do Trybunau rwnolegle (informujc o podjtych przez nas dziaaniach wszyst-
kie te instytucje). Po przekroczeniu 6-cio miesicznego terminu skarga zostanie odrzucona przez
Trybuna. Szczegowe informacje na temat warunkw oraz procedury zoenia skargi, a take for-
12
mularz skargi dostpne s w jzyku polskim na stronie internetowej Trybunau .
WANE: W prawie (k.p.k.) istniej sztywno okrelone terminy na zoenie ww. rodkw
zaskarenia (nie dotyczy to jedynie wniosku o sporzdzenie kasacji skierowanego do
Rzecznika Praw Obywatelskich lub Prokuratora Generalnego). Co do zasady, po przekro-
czeniu tych terminw, sd wyszej instancji nie bdzie zajmowa si spraw merytory-
cznie.
11
W zwizku ze skierowaniem 22 listopada 2012 r. przez Rzecznik Praw Obywatelskich wniosku do Trybunau Konstytucyjne-
go, w ktrym kwestionuje zgodno z Konstytucj przepisw przewidujcych kar pozbawienia wolnoci za przestpstwo
zniesawienia z art. 212 2, osoby skazane na ten rodzaj sankcji mog mie problem ze skutecznym wniesieniem skarg i do

12
http://www.echr.coe.int/NR/rdonlyres/3C9783A5-C1DA-43D5-8A61-6BD5F99DCBDF/0/POL_P0_Pack.pdf
Europejskiego Trybunau Praw Czowieka do czasu wydania orzeczenia TK w tej sprawie.
16
1. danie przeprosin o odpowiedniej treci i formie, z reguy w pozwie okrela si tre
przeprosin oraz podaje, w ktrych mediach, w jakiej wielkoci maj si pojawi;
2. danie zasdzenia odszkodowania, jeli wskutek naruszenia dobra osobistego zostaa
wyrzdzona szkoda majtkowa;
3. danie zasdzenia zadouczynienia;
13
4. danie zasdzenia zwrotu kosztw procesu wedug norm przepisanych .
Gwna rnica pomidzy procesem cywilnym a karnym dotyczy konsekwencji niekorzystnego
wyroku w postpowaniu cywilnym. Osoby, ktre czuj si uraone, mog w obu procesach formu-
owa nieco inne dania. W procesie cywilnym s to najczciej roszczenia majtkowe czy obo-
wizek publikacji przeprosin, ktry pomoe naprawi zepsut reputacj. Natomiast w procesach
karnych mona si przede wszystkim domaga orzeczenia okrelonej kary/rodka karnego (kara
W praktyce oba postpowania kocz si zazwyczaj sankcjami finansowymi dla oskaronego/po-
zwanego. W postpowaniu karnym s one zazwyczaj nisze i wpacane s na rzecz Skarbu Past-
wa. Natomiast w postpowaniu cywilnym mona si na og domaga wyszych kwot bezpore-
dnio na rzecz poszkodowanego. Wyrok skazujcy w postpowaniu karnym wie si dodatkowo
W obu postpowaniach oskarony czy pozwany powinien bra udzia w postpowaniu, aby dba
o swj interes w procesie. Co prawda, w procesie karnym sd powinien wicej czynnoci podejmo-
wa z urzdu, ale w praktyce lepiej jest kontrolowa czynnoci procesowe przez udzia osobisty lub
z wpisem do Krajowego Rejestru Karnego.
pozbawienia wolnoci, ograniczenia wolnoci, grzywna czy nawizka).
Czym rni si proces karny od postpowania cywilnego? Jakie to rozrnie-
nie ma znaczenie dla sprawcy zniesawienia?
Na nieprawdziwe informacje podane w prasie mona ponadto zareagowa wysyajc do redaktora
naczelnego wniosek o publikacj sprostowania. Za niedopenienie obowizku publikacji sprosto-
wania redaktor moe ponie odpowiedzialno cywiln. Obecnie prawo gwarantuje szczeglny,
szybki tryb dochodzenia publikacji sprostowa przed sdem, co ma zwikszy efektywno tej in-

stytucji (zob. art. 31a -33, art. 52 prawa prasowego).
Zamiast wystpowa z prywatnym aktem oskarenia, osoba, ktra czuje si uraona dan wypo-
wiedzi czy te instytucja, ktrej reputacj naruszono moe wystpi na drog procesu cywilnego
i zoy powdztwo o ochron dbr osobistych na podstawie przepisw kodeksu cywilnego (art. 23

-24 k.c.). W takim postpowaniu pozew moe zawiera nastpujce roszczenia:
Jak inaczej mona chroni dobre imi i reputacj?
VI. ALTERNATYWA DLA ART. 212 K.K.?
13
Opata od pozwu 600 z i jeeli przeciwnik by reprezentowany przez profesjonalnego penomocnika 360 z lub wielokrot-
no (maksymalnie szeciokrotno) w zalenoci od czasu trwania i zoonoci sprawy, a jeeli sd zasdzi dodatkowo od-
szkodowanie, to wynagrodzenie penomocnika jest zalene od wysokoci tej kwoty.
17
VII. STANDARDY MIDZYNARODOWE
Za zniesieniem odpowiedzialnoci karnej za zniesawienie, a przynajmniej ograniczeniem stosowa-
nia sankcji karnych za sowo opowiada si wiele organizacji midzynarodowych, m. in. Rada Euro-
14 15
py , OBWE i ONZ . Odpowiedzialno karn za zniesawienie decyduje si znie ponadto coraz
wicej pastw, w tym kraje nalece do tzw. byego bloku wschodniego, takie jak Gruzja, Bonia
Wiele spraw przeciwko Polsce dotyczcych skazania z art. 212 k.k. trafia przed Europejski Trybuna
Praw Czowieka w Strasburgu. Skarcy wskazuj w nich na naruszenie swobody wypowiedzi (art.
10 Europejskiej Konwencji Praw Czowieka). Poniej przedstawiamy najwaniejsze standardy wy-
pracowane przez Trybuna strasburski, ktre mog znale zastosowanie w sprawach o zniesa-
wienie. Niektre z nich zostay ju wspomniane we wczeniejszych rozdziaach. Standardy te po-
winny by respektowane przez sdy krajowe. W przeciwnym razie, moe to narazi polskie wadze
na kolejne skargi do Trybunau i w konsekwencji na odpowiedzialno odszkodowawcz wynika-
jc z naruszenia postanowie Europejskiej Konwencji Praw Czowieka.
i Hercegowina, Modawia, Armenia, czy Rumunia.
14
Rezolucja Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy Ku dekryminalizacji zniesawienia nr 1577 (2007) z 4 X 2007 r.
15
Zob. Wsplna Deklaracja Sprawozdawcw ds. Wolnoci Sowa ONZ i OBWE na rzecz zniesienia odpowiedzialnoci karnej
za zniesawienie, Londyn, 10 grudnia 2000.
udzia obrocy/penomocnika w rozprawie. Natomiast w procesie cywilnym inicjatywa dowodowa
oddana jest stronom, tzn. e sd bez wniosku (poza szczeglnymi okolicznociami) nie bdzie prze-
Naley pamita, e w procesie cywilnym o ochron dbr osobistych na powodzie ciy obowizek
udowodnienia dwch przesanek odpowiedzialnoci pozwanego: istnienia danego dobra osobiste-
go oraz jego naruszenia (w tym przypadku naruszenie dobrego imienia, reputacji). Natomiast, co
bardzo istotne, to pozwany bdzie musia udowodni, e naruszenie nie byo bezprawne (mamy tu
do czynienia z tzw. domniemaniem bezprawnoci naruszenia dbr osobistych). Tymczasem
w procesie karnym oskaryciel prywatny nie korzysta z domniemania bezprawnoci, a dodatko-
wo oskaronego chroni domniemanie niewinnoci, z czego m. in. wynika, e wszelkie wtpliwoci
dowodowe powinno si rozstrzyga na jego korzy. Z tym zastrzeeniem, e w praktyce w spra-
wach o zniesawienie ciar dowodu w zakresie wykazania prawdziwoci rzekomo zniesawiaj-
cych zarzutw spoczywa na oskaronym, a nie na oskarycielu prywatnym (zob. wicej na ten te-
Inne s rwnie konsekwencje niestawiennictwa oskaronego/pozwanego na rozprawach. O ile
w procesie cywilnym udzia pozwanego nie jest obowizkowy, to w procesie karnym brak stawien-
nictwa na rozprawach moe zaszkodzi nie tylko interesom procesowym oskaronego, ale take
narazi go na inne negatywne konsekwencje, np. przymusowe doprowadzenie na rozpraw (wi-
cej na ten temat w rozdziale V Postpowanie przed sdem).
mat w rozdziale III Jak si broni, jak unikn odpowiedzialnoci karnej?).
prowadza adnego dowodu.
18
Oceniajc dan wypowied sdy krajowe powinny rozrnia twierdzenia o faktach od opinii. Je-
dynie twierdzenia faktyczne mog by weryfikowane wedug kryterium prawdy i faszu. Tymcza-
sem wymg wykazania prawdziwoci sdu wartociujcego jest niemoliwy do spenienia. Sd nie
Obowizek odrniania twierdze o faktach od opinii
Wolno sowa to take wypowiedzi nieumiarkowane, kontrowersyjne i szokujce
do posugiwania si pewn przesad, a nawet prowokacj (Mamere p. Francji, Dbrowski p. Polsce).
Swoboda wypowiedzi nie ogranicza si do informacji i pogldw, ktre s odbierane przychylnie
albo postrzegane jako nieszkodliwe lub obojtne, lecz odnosi si w rwnym stopniu do takich, kt-
re s gboko krytyczne, obraaj, oburzaj lub wprowadzaj niepokj. Takie s wymagania plura-
lizmu i tolerancji, bez ktrych demokracja nie istnieje (Handyside p. Wielkiej Brytanii). Funkcja pu-
blicznego kontrolera uprawnia niekiedy dziennikarzy dziaajcych w obronie interesu publicznego
Wolno sowa stanowi punkt centralny funkcjonowania wolnej prasy w demokratycznym spoe-
czestwie. Sprawy dotyczce mediw naley ocenia przez pryzmat kontrolnej funkcji tzw. publi-
cznego kontrolera (public watchdog), jak peni one wobec wadzy publicznej. Rol dziennikarzy
jest rozpowszechnianie informacji, w tym take krytyka spraw i zjawisk majcych publiczne zna-
czenie. Szczeglnie chroniona powinna by wypowied w ramach debaty politycznej, poczyniona
Osoby publiczne musz liczy si ze zwikszonym zainteresowaniem opinii publicznej i w zwizku
z tym powinny wykazywa wiksz tolerancj na krytyk. Granice swobody wypowiedzi s dalej
posunite take w przypadku zagadnie budzcych uzasadnione zainteresowanie opinii publicznej.
W szczeglnoci dotyczy to kwestii zwizanych z wyani aniem oraz sprawowaniem wadzy publi-
cznej lub kontrolowaniem politykw i instytucji poli tycznych. Wie si z tym rwnie uprawnie-
nie obywateli do wolnego od obaw przekazywania skarg na funkcjonariuszy publicznych do ich
przeoonych, instytucji kontrolnych czy sdw (Lingens p. Austrii, Castells p. Hiszpanii, Sanocki p.

Polsce, Lewandowska Malec p. Polsce).
Grubsza skra osb publicznych i szczeglna ochrona wypowiedzi politycznej i dotyczcej
zagadnie budzcych uzasadnione zainteresowanie opinii publicznej
w okresie przedwyborczym (Handyside p. Wielkiej Brytanii, Dugocki p. Polsce, Jucha i ak p. Polsce).
Szczeglna rola prasy w demokratycznym spoeczestwie
1 Kady ma prawo do wolnoci wyraania opinii. Prawo to obejmuje wolno posiadania pogldw
oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji wadz publicznych i bez wzgldu
na granice pastwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Pastw do poddania procedurze
2 Korzystanie z tych wolnoci pocigajcych za sob obowizki i odpowiedzialno, moe podlega
takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie s przewidziane przez
ustaw i niezbdne w spoeczestwie demokratycznym w interesie bezpieczestwa pastwowego,
integralnoci terytorialnej lub bezpieczestwa publicznego ze wzgldu na konieczno zapobieenia
zakceniu porzdku lub przestpstwu, z uwagi na ochron zdrowia i moralnoci, ochron dobrego
imienia i praw innych osb oraz ze wzgldu na zapobieenie ujawnieniu informacji poufnych lub
Art. 10 Europejskiej Konwencji Praw Czowieka
na zagwarantowanie powagi i bezstronnoci wadzy sdowej.
zezwole przedsibiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.
19
moe zatem da od tego, kto wyrazi swoj opini opart na dostatecznych podstawach fakty-
cznych, aby udowodni jej prawdziwo i uzalenia od tego jego uniewinnienie bd skazanie
Satyra i inne formy artystyczne czsto stanowi spoeczny komentarz dcy do prowokowania
i poruszenia i s istotnym elementem debaty publicznej. Dopuszcza si moliwo posuenia si
w ramach utworu artystycznego, satyry wikszym stopniem przerysowania i prowokacji pod wa-
runkiem, e taka wypowied nie wie si z wprowadzeniem w bd co do faktw, a jej gwnym
celem nie jest skompromitowanie czy naruszenie czyjego dobrego imienia ( Leroy p. Francji, Kuli
Korzystanie ze swobody wypowiedzi moe sta w sprzecznoci z innymi wartociami chronionymi
na mocy Europejskiej Konwencji Praw Czowieka (np. ochron dobrego imienia, czci, porzdku pu-
blicznego, wolnoci wyznania). Granice swobody wypowiedzi okrela art. 10 ust. 2 EKPC. Ingeren-
cja wadzy publicznej w sfer wolnoci sowa dopuszczalna jest wycznie w przypadkach:
1) przewidzianych przez ustaw (tj. gdy istnieje odpowiednia podstawa prawna), 2) sucych
realizacji jednego z uprawnionych celw wskazanych w art. 10 ust. 2 EKPC oraz 3) koniecznych
w demokratycznym spoeczestwie.
Wolno sowa nie jest absolutna
i Rycki p. Polsce).
Ochrona satyrycznej, artystycznej formy wypowiedzi
(Lingens p. Austrii, Dalban p. Rumunii, Smolorz p. Polsce, Kurowicz p. Polsce ).
Wolno sowa nie jest absolutna, ale jej nadmierne, nieadekwatne do sytuacji ograniczenia,
w szczeglnoci zwizane z moliwoci naoenia sankcji karnych, wywouj czsto tzw.
efekt mrocy (chilling effect). Sprawia on, e osoby, ktre maj co istotnego do przekaza-
nia mog si samocenzurowa i unika krytyki w obawie przed poniesieniem dotkliwych
konsekwencji. W przypadku dziennikarzy, efekt mrocy moe utrudnia im wykonywanie
funkcji publicznego kontrolera i tym samym wpywa na ograniczenie prawa obywateli do

W orzecznictwie Europejskiego Trybunau Praw Czowieka podkrela si, e stosowanie naj-
surowszych sankcji karnych (kary pozbawienia wolnoci) powinno dotyczy jedynie skraj-
nych przypadkw naduycia wolnoci sowa, np. mowy nienawici czy wypowiedzi podega-
jcych do przemocy (Cumpana i Mazare p. Rumunii), gdy pastwo dziaa jako gwarant porzd-
ku publicznego (Castells p. Hiszpanii). W innym przypadku, wystarczajc ochron zapewniaj
pozyskania informacji (Lingens p. Austrii, Dugocki p. Polsce).
Zasada proporcjonalnoci sankcji za naduycie wolnoci sowa. Efekt mrocy
rodki cywilnoprawne.
20
Kary orzekane z art. 212 k.k. w 2010 r. w liczbach:
Rodzaj kary Liczba skazanych ogem
Liczba skazanych z warunkowym
zawieszeniem wykonania kary
Prawomocne wyroki skazujce za zniesawienie w latach 20002010
(co dwa lata) i w 2011 r.:
2000 2002 2004 2006 2008 2010 2011
43
38
5
48
37
11
124
105
19
176
132
44
193
154
39
187
143
44
232
180
52

art. 212 kk (cznie)
art. 212 1
art. 212 2
Rodzaj przestpstwa
250
200
150
100
0
50
Wzrost liczby skaza z art. 212 k.k. w latach 20002011
Grzywna
Ograniczenie wolnoci
Pozbawienie wolnoci
146
26
15
30
4
11
16
Liczba osb skazanych z art. 212 k. k. gwatownie wzrosa w cigu ostatnich 10 lat .
VIII. STATYSTYKI
16
Statystyki opracowane w oparciu o dokumentacj udostpnion przez Ministerstwo Sprawiedliwoci Prawomocnie
skazani doroli z art. 212 1 i 2 wg rodzajw przestpstw i wymiaru kary czyn gwny.
2000 2002 2004 2006 2008 2010 2011
21
Wyroki Europejskiego Trybunau Praw Czowieka przeciwko Polsce w sprawach dotyczcych
zniesawienia
IX. PRZYDATNE ORZECZENIA SDW I PUBLIKACJE
Wyroki Trybunau Konstytucyjnego
Wyrok z 12 maja 2008 r., sygn. SK 43/05
Wyrok z 30 padziernika 2006 r., sygn. P 10/06
Tezy z orzecznictwa polskich sdw
Wyrok z 23 padziernika 2012 r. w sprawie Jucha i ak przeciwko Polsce, skarga nr 19127/06 (naruszenie art. 10 EKPC)
Wyrok z 18 wrzenia 2012 r. w sprawie Lewandowska-Malec przeciwko Polsce, skarga nr 39660/07 (naruszenie art. 10 EKPC)
Wyrok z 24 lipca 2012 r. w sprawie opuch przeciwko Polsce, skarga nr 43587/09 (brak naruszenia art. 10 EKPC)
Wyrok z 24 lipca 2012 r. w sprawie Ziembiski przeciwko Polsce, skarga nr 46712/06 (brak naruszenia art. 10 EKPC)
Wyrok z 26 czerwca 2012 r. w sprawie Ciesielczyk przeciwko Polsce, skarga nr 12484/05 (brak naruszenia art. 10 EKPC)
Wyrok z 21 lutego 2012 r. w sprawie Gsior przeciwko Polsce, skarga nr 34472/07 (brak naruszenia art. 10 EKPC)
Wyrok z 22 czerwca 2010 r. w sprawie Kuryowicz przeciwko Polsce, skarga nr 41029/06 (naruszenie art. 10 EKPC)
Wyrok z 24 lutego 2009 r. w sprawie Dugocki przeciwko Polsce, skarga nr 23806/03 (naruszenie art. 10 EKPC)
Wyrok z 19 grudnia 2006 r. w sprawie Dbrowski przeciwko Polsce, skarga nr 18235/02 (naruszenie art. 10 EKPC)
Wyrok z 6 kwietnia 2006 r. w sprawie Malisiewicz-Gsior przeciwko Polsce, skarga nr 43797/98 (naruszenie art. 10 EKPC)
Wyrok z 29 marca 2005 r. w sprawie Sokoowski przeciwko Polsce, skarga nr 75955/01 (naruszenie art. 10 EKPC)
Zniesawieniem nie s oglnikowe i niepoddajce si weryfikacji co do zakresu prawdziwoci, felietonistyczne i opinio-
twrcze wypowiedzi nastawionego negatywnie do burmistrza mieszkaca gminy, lecz winny to by zarzuty konkretne
i poddajce si weryfikacji w zakresie faktw. Niewybrednych wypowiedzi na blogu, plasujcych si poniej minimalnych
wymogw kultury i dobrych obyczajw, nie mona jednak zaliczy do kategorii przestpstwa z art. 212 2 k.k. z uwagi
tak na brak niezbdnego elementu ich konkretnoci, jak i na wyraany wielokrotnie w orzecznictwie europejskim pogld,
i inne s kryteria dozwolonej krytyki i wolnoci sowa wobec osb penicych funkcje publiczne wyrok Sdu Najwysze-
Skazanie dziennikarza prawomocnym wyrokiem z art. 212 k.k. nie przesdza w sprawie o naruszenie dbr osobistych
bezprawnoci dziaania wydawcy i redaktora naczelnego tego dziennika wyrok Sdu Najwyszego z 29 marca 2012 r.,
O odpowiedzialnoci z art. 212 k.k. mona mwi wtedy, gdy sprawca zakomunikowa przynajmniej jednej osobie wiado-
mo o postpowaniu innej osoby mogcym poniy j w opinii publicznej postanowienie Sdu Najwyszego z 14 pa-
Chwil popenienia przestpstwa z art. 212 k.k. jest chwila dokonania wpisu w internecie, a nie jego usunicia postano-
W zakresie spraw publicznych, cytujcy cudz wypowied zwolniony jest z odpowiedzialnoci karnej za zniesawienie.
Wypowied nie moe by anonimowa. Nie wycza to jednak ewentualnej odpowiedzialnoci osoby cytowanej postano-
Granicami legalnoci krytyki w rozumieniu art. 41 ustawy o prawie prasowym jest rzetelne i zgodne z zasadami wspy-
cia spoecznego przedstawienie krytycznej oceny. Dziennikarz, ktry ma prawo negatywnej oceny kadej dziaalnoci, nie
jest zwolniony od obowizku zachowania odpowiedniej formy krytyki postanowienie Sdu Najwyszego z 1 lipca 2009 r.,

Nie stanowi zniesawienia zarzut podniesiony w toku procesu sdowego, pod warunkiem, e dziaanie sprawcy zmierza do
obrony wasnego interesu w sprawie, a zarzut postawiony jest we waciwej formie i nie zmierza wycznie do ponienia
go z 16 padziernika 2012 r., sygn. akt. V KK 391/11.
sygn. akt. I CSK 370/11, OSNC 2012/11/133.
dziernika 2010 r., sygn. akt. II KK 105/10.
wienie Sdu Najwyszego z 29 czerwca 2010 r., sygn. akt. I KPZ 7/10.
wienie Sdu Najwyszego z 30 wrzenia 2009 r., sygn. akt. II KK 110/09.
sygn. akt. III KK 52/0.
22
danej osoby wyrok Sdu Najwyszego z 12 lipca 2007 r., sygn. akt. IV KK 75/07.
Inne wyroki polskich sdw powoywane w Przewodniku
Balon A., Granice midzy wolnoci sowa i prawem do informacji a prawem jednostki do ochrony czci wybrane zagadnienia
[w:] Czasopsimo Prawa Karnego i Nauk Penalnych, nr 2/2005 .
Bodnar A., Zniesienie odpowiedzialnoci karnej za zniesawienie i zniewag [w:] (red.) M. Wyrzykowski,
Prawa staj si prawem. Status jednostki a tendencje rozwojowe prawa, Warszawa 2006 r.
Fota T., Zniesawienie i zniewaenie w internecie [w:] Prokuratura i Prawo nr 11/2006 .
Gaberle A., Kwalifikowana posta przestpstwa zniesawienia a Prawo prasowe [w:] Pastwo i Prawo nr 11/2007 r
Gil D., Postpowanie w sprawach z oskarenia prywatnego w polskim procesie karnym, LEX 2011.
Kamiski I. C., Wykreli art. 212 kk.! [w:] Na Wokandzie, nr 2/2012.
Kulesza W., Zniesawienie i zniewaga: ochrona czci i godnoci osobistej czowieka w polskim prawie karnym zagadnienia
podstawowe, Warszawa 1984 r.
Lewandowska-Malec I., 212 k.k. czyli prawo do przeladowania, Na wokandzie, nr 13/2012.
Marek A., Komentarz do art.212 Kodeksu karnego [w:] Kodeks karny. Komentarz, LEX, wyd. V, 2010.
Mozgawa M., Komentarz do art. 212 Kodeksu karnego [w:] M. Mozgawa (red.), Kodeks karny. Komentarz. LEX, Wyd. V, 2013.
Plechowska-ukowska J., Przestpstwo z art. 212 2 KK jako jedno z przestpstw popenianych za porednictwem Internetu,
IUSTITIA 4(6)/2011.
Szecio D., Paragraf 212. Odpowiedzialno karna za zniesawienie, wyd. Helsiska Fundacja Praw Czowieka,
Warszawa 2009 r., publikacja dostpna w formacie PDF na stronie internetowej www.obserwatorium.org.

Raglewski J., Komentarz do art.212 Kodeksu karnego [w:] Zoll A. (red.), Kodeks karny. Cz szczeglna. Tom II. Komentarz do
art. 117-277 k.k., Zakamycze 2006
Zoll A., 212 k.k.: wykreli czy zmieni? [w:] Na Wokandzie nr 4/2012
Publikacje
Uchwaa 7 sdziw Sdu Najwyszego z 18 lutego 2005 r., sygn. akt III CZP 53/04
Wyrok Sdu Rejonowego w Lublinie z 9 listopada 2011 r., sygn. akt IV K 146/11
Wyrok Sdu Rejonowego w Zabrzu z 24 sierpnia 2011 r., sygn. akt II K 1253/10
Wyrok Sdu Rejonowego w Posku z 17 lutego 2011 r., sygn. akt II K 358/10
Gwarantowana w art. 14 Konstytucji RP wolno prasy i innych rodkw spoecznego przekazu obejmuje take rodki ma-
sowego komunikowania, o jakich mowa w art. 216 2 i 212 2 k.k. Internet jest rodkiem masowego komunikowania, za
pomoc ktrego sprawca moe dopuci si zarwno zniesawienia, jak i zniewaenia postanowienie Sdu Najwyszego
Wydanie nawet nieobiektywnej opinii nie zawsze jest rwnoznaczne z pomwieniem, cho daje moliwo dochodzenia
swoich racji zwaszcza na drodze procesu cywilnego, warto przypomnie, e prawo karne jako majce charakter subsy-
diarny nie zawsze jest waciw i skuteczn paszczyzn ich dochodzenia postanowienie Sdu Najwyszego z 7 stycznia
Naley cile odrni wypowiedzi o faktach - ktre podlegaj udowodnieniu - od opinii, a wic sdw ocennych, ktre nie
Nie stanowi zniesawienia owiadczenia i wypowiedzi bdce realizacj uprawnie opartych na prawie. Dotyczy to
w szczeglnoci krytycznych ocen wyraonych w opiniach subowych, skargach, pismach procesowych, krytyce nauko-
z 7 maja 2008 r., sygn. akt. III KK 234/07.
2008 r., sygn. akt. V KK 155/07.
nadaj si do udowodnienia postanowienie Sdu Najwyszego z 26 czerwca 2003 r., sygn. akt. IV KK 84/03.
wej, artystycznej itp. wyrok Sdu Najwyszego z 23 maja 2002 r., sygn. akt. VKKN 435/00.
23
Wystpienie specjalnej przedstawicielki OBWE ds. wolnoci mediw Dunji Mijatovi do Ministra Sprawiedliwoci
17
ws. art. 212 k.k. .
18
Wystpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do Ministra Sprawiedliwoci ws. art. 212 k.k. z 8 marca 2012 r. .
Wystpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunau Konstytucyjnego z 22 listopada 2012 r. z wnioskiem
w sprawie przepisw przewidujcych kar pozbawienia wolnoci za przestpstwo zniesawienia, jako
19
niezgodnych z Konstytucj i Konwencj o Ochronie Praw Czowieka i Podstawowych Wolnoci .
Stanowisko Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka, Izby Wydawcw Prasy i Stowarzyszenia Gazet Lokalnych
20
z 9 lutego 2012 r. ws. wykrelenia art. 212 k.k. .
Drugie stanowisko Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka, Izby Wydawcw Prasy i Stowarzyszenia Gazet Lokalnych
21
z 24 maja 2012 r. ws. wykrelenia art. 212 k.k. .
Stanowisko Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka, Izby Wydawcw Prasy i Stowarzyszenia Gazet Lokalnych
22
z 27 grudnia 2012 r. ws. projektw Ministerstwa Sprawiedliwoci dotyczcych nowelizacji art. 212 i art. 213 k.k. .
Apel Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka, Stowarzyszenia Gazet Lokalnych, Izby Wydawcw Prasy
i Stowarzyszenia Wolnego Sowa z 3 lipca 2012 r. o wystpienie przez Prezydenta RP
na mocy art. 118 ust. 1 Konstytucji z inicjatyw ustawodawcz majc na celu
23
zniesienie odpowiedzialnoci karnej za zniesawienie .
Stanowiska, wystpienia
17
http://wyborcza.pl/1,75478,12012490,OBWE__Przez_karalnosc_znieslawienia_Polska_jest_mniej.html#ixzz1ytlJhfOV
18
http://www.sprawy-generalne.brpo.gov.pl/pdf/2010/06/649645/1629495.pdf
19
http://www.sprawy-generalne.brpo.gov.pl/pdf/2010/06/649645/1684457.pdf
20
http://www.wykresl212kk.pl/files/2012/02/120209_List_JGowin.pdf
21
http://www.wykresl212kk.pl/files/2012/05/120524_pismo_do_Min_Gowina_ws212kk.pdf
22
http://www.obserwatorium.org/images/znieslawienie_27%20grudnia%202012.pdf
23
http://www.wykresl212kk.pl/files/2012/07/120703_IWP_HFPC_SWS_SGL.pdf
Wicej informacji
na temat przestpstwa zniesawienia
oraz procesw sdowych dotyczcych art. 212 k.k. mona znale
na stronie internetowej Obserwatorium Wolnoci Mediw w Polsce HFPC
pod adresem:
www.obserwatorium.org
24
Dorota Gowacka prawniczka Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka, koordynatorka programu
Obserwatorium Wolnoci Mediw w Polsce, absolwentka Wydziau Prawa i Administracji Uni-
wersytetu dzkiego oraz Szkoy Prawa Francuskiego Uniwersytetu Francois-Rebelais w Tours.
Doktorantka w Katedrze Prawa Midzynarodowego i Stosunkw Midzynarodowych WPiA U.
O autorce: