Nik P 13 112 Zus Egzekucja

MARZEC 2 01 1
Informacja owynikach kontroli

EGZEKUCJA NALENOCI
Z TYTUU SKADEK
NA UBEZPIECZENIA SPOECZNE
KPS-4101-04-01/2013
Nrewid. 154/2014/P/13/112/KPS
MISJ
Najwyszej Izby Kontroli jest dbao ogospodarno iskuteczno wsubie
publicznej dla Rzeczypospolitej Polskiej
WIZJ
Najwyszej Izby Kontroli jest cieszcy si powszechnym autorytetem
najwyszy organ kontroli pastwowej, ktrego raporty bd oczekiwanym
i poszukiwanym rdem informacji dla organw wadzy ispoeczestwa
Dyrektor Departamentu Pracy,
Spraw Spoecznych iRodziny:
Jacek Szczerbiski
Akceptuj:
Jacek Uczkiewicz
Wiceprezes Najwyszej Izby Kontroli
Zatwierdzam:
Krzysztof Kwiatkowski
Prezes Najwyszej Izby Kontroli
dnia
Najwysza Izba Kontroli
ul. Filtrowa 57
02-056 Warszawa
T/F +48 22 444 50 00
www.nik.gov.pl
Spi s t reci
WPROWADZENIE ......................................................................................................................................7
1. ZAOENIA KONTROLI .....................................................................................................................9
2. PODSUMOWANIE WYNIKW KONTROLI ................................................................................ 11
2.1. Ocena kontrolowanej dziaalnoci ..................................................................................................11
2.2. Synteza ustale kontroli .......................................................................................................................13
2.3. Uwagi kocowe i wnioski ....................................................................................................................17
3. WANIEJSZE WYNIKI KONTROLI ................................................................................................. 19
3.1. Charakterystyka obszaru objtego kontrol ................................................................................19
3.2. Istotne ustalenia kontroli .....................................................................................................................21
3.2.1. Centrala Zakadu Ubezpiecze Spoecznych ...................................................................21
3.2.1.1. Centralna informatyczna obsuga rozlicze z patnikami skadek .........21
3.2.1.2. Dane charakteryzujce skal nalenoci ZUS................................................23
3.2.1.3. Nalenoci objte i nieobjte dziaaniami egzekucyjnymi ......................24
3.2.1.4. Tytuy wykonawcze skierowane do realizacji ................................................26
3.2.1.5. Skuteczno egzekucji ...........................................................................................27
3.2.1.6. Przychody z egzekucji ............................................................................................28
3.2.1.7. Podejmowanie przewidzianych prawem dziaa w celu
wyegzekwowania nalenoci ..............................................................................29
3.2.1.8. Wydatki z tytuu egzekucji ...................................................................................31
3.2.1.9. Kontrole u patnikw skadek ..............................................................................31
3.2.1.10. Wydawanie wewntrznych instrukcji i prowadzenie szkole ................32
3.2.1.11. Dziaania na rzecz zwikszenia skutecznoci egzekucji
prowadzonej przez urzdy skarbowe ..............................................................32
3.2.1.12. Wsppraca z Ministerstwem Sprawiedliwoci .............................................33
3.2.1.13. Kontrole wewntrzne w oddziaach ZUS ........................................................33
3.2.1.14. Porozumienie Prezesa ZUS i Gwnego Inspektora Pracy ........................34
3.2.1.15. Umarzanie nalenoci, odraczanie ich spaty
oraz rozkadanie na raty...........................................................................................35
3.2.2. Oddziay Zakadu Ubezpiecze Spoecznych ..................................................................36
3.2.2.1. Uwarunkowania zwizane z systemem informatycznym ...........................36
3.2.2.2. Listy szacowanych zalegoci .................................................................................36
3.2.2.3. Oglne dane o prowadzonych postpowaniach egzekucyjnych ............38
3.2.2.4. Terminowo realizacji wasnej egzekucji administracyjnej .......................39
3.2.2.5. Terminowo przekazywania tytuw wykonawczych
do urzdw skarbowych ........................................................................................40
3.2.2.6. Tytuy wykonawcze z wadami prawnymi ..........................................................41
3.2.2.7. Pozostae ustalenia kontroli ...................................................................................41
3.2.2.8. Udzielanie ulg w spacie nalenoci ....................................................................42
3.2.3. Urzdy skarbowe.......................................................................................................................43
3.2.3.1. Oglna dane o terminowo prowadzenia
postpowa egzekucyjnych ..................................................................................43
3.2.3.2. Nadawanie biegu tytuom wykonawczym .......................................................44
3.2.3.3. Rozpoczynanie czynnoci egzekucyjnych ........................................................44
3.2.3.4. Przerwy w czynnociach egzekucyjnych ...........................................................44
3.2.3.5. Korzystanie z dostpnych instrumentw prawnych
przy dochodzeniu nalenoci ................................................................................44
3.2.3.6. Ewidencja czynnoci w podsystemie Egapoltax ............................................45
3.2.3.7. Rozliczenia z ZUS z tytuu wyegzekwowanych wierzytelnoci ................45
3.2.3.8. Pozostae ustalenia kontroli ...................................................................................46
4. INFORMACJE DODATKOWE O PRZEPROWADZONEJ KONTROLI .................................. 47
4.1. Organizacja i metodyka kontroli .......................................................................................................47
4.2. Postpowanie kontrolne i dziaania podjte po zakoczeniu kontroli ...............................47
5. ZACZNIKI ......................................................................................................................................... 49
Wykaz stosowanych skrtw i poj
Aplikacja FW Aplikacja umoliwiajca prowadzenie rozlicze z patnikami skadek
i biece kierowanie do egzekucji nalenoci za okres odstycznia 1999 r.
w oparciu o dane z zasobw KSI.
Aplikacja ARS Aplikacja do obsugi rozlicze za okres do koca 1998 r.
dane nie pochodz z zasobw KSI.
Dunik (zobowizany) Podmiot zobowizany do opacenia nalenoci z tytuu skadek
na ubezpieczenia spoeczne, zalegajcy z opaceniem skadek.
Egzekucja Dziaania prowadzone w ramach postpowania egzekucyjnego
przez uprawniony organ administracyjny lub sadowy, majce na celu
doprowadzenie do uregulowania przez dunika zalegoci wobec
wierzyciela.
Komisja Komisja opiniujca do spraw ulg i umorze w oddziale ZUS.
Koszty egzekucyjne Opaty przypadajce na rzecz organu egzekucyjnego wymienione
w ustawie egzekucyjnej rozdzia 6 Koszty egzekucyjne.
KSI, SEKiF Kompleksowy System Informatyczny ZUS oraz System Ewidencji Kont
i Funduszy. Obsuguj ewidencj kont patnikw skadek
i ubezpieczonych.
Naleno z tytuu
skadek
Nieopacone w terminie skadki i odsetki za zwok, koszty egzekucyjne,
koszty upomnienia i dodatkowa opata, w rozumieniu art.24 ust.2
ustawy o systemie ubezpiecze spoecznych.
Naleno gwna Pobierane, ewidencjonowane i rozliczane przez Zakad skadki
na Fundusz Ubezpiecze Spoecznych (FUS), Fundusz Pracy (FP),
Fundusz Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych (FGP),
Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP) i ubezpieczenie zdrowotne (UZ).
Organ egzekucyjny Organ uprawniony przepisami ustawy egzekucyjnej do stosowania
rodkw sucych doprowadzeniu do wykonania przez zobowizanego
obowizku wobec wierzyciela, w rozumieniu art.1a pkt7 ustawy
o postpowaniu egzekucyjnym w administracji.
O/ZUS Oddzia Zakadu Ubezpiecze Spoecznych.
Patnik skadek Patnik skadek w rozumieniu art.4 pkt2 ustawy o systemie ubezpiecze
spoecznych.
Postpowanie
Egzekucyjne
Proces okrelony przepisami ustawy egzekucyjnej, zmierzajcy
do ustalenia stanu majtkowego dunika oraz do uregulowania
zalegoci dunika wobec wierzyciela.
Terenowa jednostka
organizacyjna (TJO)
Jednostka organizacyjna Zakadu oddzia, inspektorat, biuro terenowe.
Tytu wykonawczy Dokument stanowicy podstaw wszczcia egzekucji wobec dunika.
Ulgi Umarzanie, odraczanie i rozkadanie na raty nalenoci z tytuu skadek.
Umorzenie Umorzenie nalenoci z tytuu skadek.
Upomnienie
przedegzekucyjne
Dokument stanowicy podstaw wystawienia tytuu wykonawczego.
US Urzd skarbowy.
Ustawa egzekucyjna Ustawa z dnia 17czerwca 1966 r. o postpowaniu egzekucyjnym
w administracji
1
.
Ustawa o systemie
ubezpiecze spoecznych
Ustawa z dnia 13padziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze spoecznych
2
.
WSA Wojewdzki Sd Administracyjny.
Wskanik
efektywnoci egzekucji
Stosunek sumy kwot cignitych przez organ egzekucyjny
i dobrowolnych wpat dokonanych po wszczciu egzekucji,
do rnicy sumy kwot pozostajcych do realizacji na koniec poprzedniego
okresu sprawozdawczego oraz kwoty skierowanej do egzekucji
w biecym okresie sprawozdawczym oraz sumy kwot wstrzymanych
na skutek ukadw ratalnych, odrocze terminw patnoci, wycofanych
lub zwrconych bez realizacji nalenoci oraz zaatwionych
w inny sposb (np.przez umorzenie i odpis nalenoci).
ZUS, Zakad Zakad Ubezpiecze Spoecznych.
XXXXX3 XXXXXXXXXXX4
1
Dz.U. z 2012 r. poz.1015 zezm.
2
Dz.U. z 2013 r. poz.1442 zezm.
7
WPR OWADZE NI E
Konstytucja RP stanowi, e obywatel ma prawo dozabezpieczenia spoecznego wrazie niezdolnoci
dopracy zewzgldu nachorob lub inwalidztwo oraz poosigniciu wieku emerytalnego
oraz, e zakres iformy zabezpieczenia spoecznego okrela ustawa3. Podstawowym funduszem
celowym, finansujcym zadania pastwa wdziedzinie zabezpieczenia spoecznego, jest Fundusz
Ubezpiecze Spoecznych, ktrego dysponentem jest Zakad Ubezpiecze Spoecznych.
ZUS jest pastwow jednostk organizacyjn posiadajc osobowo prawn, gromadzc
wpywy ztytuu skadek naubezpieczenia spoeczne obywateli oraz wypacajc wiadczenia
(emerytury, renty, zasiki chorobowe, macierzyskie itp.) wwysokoci ina zasadach ustalonych
wprzepisach prawa. Zakad gromadzi te dane osobowe patnikw skadek dla Narodowego
Funduszu Zdrowia oraz identyfikuje skadki przesyane na indywidualne konta w otwartych
funduszach emerytalnych. Zadania te, poza Central ZUS, realizuje 326 jednostek organizacyjnych:
43 oddziay, 216 inspektoratw i67 biur terenowych. Przecitne zatrudnienie wZUS wynosio w2013 r.
ok. 46tys. osb, wtym wCentrali ok. 1,4tys. osb4. Realizacj zada ZUS, wobecnym ksztacie systemu
ubezpiecze spoecznych, wspiera Kompleksowy System Informatyczny (KSI).
W 2014 r. zmianie ulegy przepisy dotyczce OFE5. Ustawodawca nakaza przekazanie do ZUS
51,5% wartoci aktyww wportfelach funduszy, conastpio 3lutego br. Pozostaa cz aktyww (48,5%)
nadal pozostaa nakontach czonkw OFE. Przekazane doZUS aktywa obejmoway posiadane przez
OFE obligacje Skarbu Pastwa oraz inne instrumenty dune gwarantowane przez Skarb Pastwa.
Wedug zaoe Ministerstwa Finansw, zmiany te maj przynie skokowe obnienie dugu
publicznego w2014 r. iograniczenie potrzeb poyczkowych, cow rezultacie ma obniy poziom
dugu wprzyszych latach. Wedug szacunkw MF, pastwowy dug publiczny (PDP)6 w2014 r.
ma obniy si, wstosunku dostanu, wktrym nie byoby zmian, ook. 146,1 mld z (8,5% PKB),
adug sektora instytucji rzdowych isamorzdowych ook. 158,2 mld z (9,2% PKB). Skutkiem zmian
wsystemie emerytalnym by zapis wustawie budetowej na2014 r. ozmniejszeniu dotacji doFUS
o6,7 mld z. Ponadto wplanie finansowym Funduszu zapisano postronie przychodw kwot 15,4 mld z,
jako pochodzc zreformy OFE. Kwoty, oktrych jest mowa, bd skutkiem funkcjonowania
tzw. suwaka przejcia przez ZUS kapitaw pierwszych rocznikw ubezpieczonych, ktrzy maj
mniej ni 10 lat doczasu przejcia naemerytur.
Mimo przewidywanego zwikszenia wpyww ztytuu skadek, atake przenoszenia rodkw
zotwartych funduszy emerytalnych, ZUS prognozuje dalszy wzrost deficytu FUS. W2014 r. wyniesie
on 51,7 mld z, w2015 r. 53,1 mld z, w2020 r. 56,4 mld z, aw 2025 r. 64,5 mld z7. Wzrost deficytu
finansw publicznych stanowi gwn przesank dowprowadzenia zpocztkiemlutego 2014 r.
zmian wprzekazywaniu skadek doOFE idokonania ponownej reformy systemu emerytalnego.
Wrezultacie tych zmian nastpio przejcie aktyww odOFE owartoci 153,2 mld z, ktre zostay
przekazane doMinistra Finansw wcelu ich umorzenia (obligacje skarbowe) oraz doFunduszu
Rezerwy Demograficznej ifunduszu emerytalnego Funduszu Ubezpiecze Spoecznych8.
3
Art.67 ust.1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zdnia 2kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr78, poz.483 zezm.).
4
W przeliczeniu napene etaty.
5
Ustawa zdnia 6grudnia 2013 r. ozmianie niektrych ustaw wzwizku zokreleniem zasad wypaty emerytur zerodkw
zgromadzonych wotwartych funduszach emerytalnych (Dz.U. z2013 r., poz.1717).
6
Obliczony wedug metodologii krajowej, tj.zgodnie zart.73 ust.1 ustawy zdnia 27sierpnia 2009 r. (Dz. Uz 2013 poz.885
j.t. zezm.).
7
Kwoty nominalne przy zaoeniu, e udzia czonkw OFE opacajcych skadk wyniesie 50%.
8
Przygotowanie ZUS dorealizacji zada wynikajcych zustawy zdnia 6grudnia 2013 r. ozmianie niektrych ustaw wzwizku
zokreleniem zasad wypaty emerytur zarodkw zgromadzonych wotwartych funduszach emerytalnych. Informacja
owynikach kontroli NIK (nrI/14/002), lipiec 2014 r.
8
WP R OWA D Z E N I E
Niepokojce wskaniki demografczne w zakresie liczby urodze, systematyczny przyrost liczby
osb wwieku poprodukcyjnym oraz emigracja maj charakter trway iistotnie pogarszaj sytuacj
fnansow FUS.
Kontrola egzekucji nalenoci ztytuu skadek naubezpieczenia spoeczne, zostaa przeprowadzona
zinicjatywy Najwyszej Izby Kontroli9, wramach priorytetowego kierunku pn.Zapewnienie biecej
idugookresowej stabilnoci fnansowej pastwa. Podjto j wzwizku zzauwaalnym wzrostem
wostatnich latach zalegoci ztytuu skadek naubezpieczenia spoeczne, zwikszajcym defcyt
Funduszu Ubezpiecze Spoecznych.
9
Art.6 ust.1 ustawy zdnia 23grudnia 1994 r. oNajwyszej Izbie Kontroli (Dz.U. z2012 r., poz.82 zezm.).
9
Z A OE NI A KONT R OL I
1
1.1 Temat inumer kontroli
Egzekucja nalenoci ztytuu skadek naubezpieczenia spoeczne (P/13/112).
1.2 Cel gwny kontroli
Ocena skutecznoci dziaa Zakadu Ubezpiecze Spoecznych iurzdw skarbowych wzakresie
egzekucji nalenoci ztytuu skadek naubezpieczenia spoeczne (oraz naFundusz Pracy, Fundusz
Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych, Fundusz Emerytur Pomostowych iubezpieczenie
zdrowotne).
1.3 Cele czstkowe
w Centrali Zakadu Ubezpiecze Spoecznych: ocena dziaa Prezesa ZUS narzecz zwikszenia
skutecznoci egzekucji nalenoci oraz realizacji uprawnie wzakresie umarzania, odraczania
irozkadania naraty nalenoci ztytuu skadek;
w oddziaach Zakadu Ubezpiecze Spoecznych: ocena wykorzystania dostpnych instrumentw
prawnych wcelu wyegzekwowania nalenoci, atake ocena dziaa narzecz zwikszenia
skutecznoci egzekucji oraz realizacji uprawnie wzakresie umarzania, odraczania irozkadania
naraty nalenoci ztytuu skadek;
w urzdach skarbowych: ocena wykorzystania przez naczelnika urzdu skarbowego dostpnych
instrumentw prawnych wcelu wyegzekwowania nalenoci ztytuu skadek oraz dziaa
narzecz zwikszenia skutecznoci egzekucji.
1.4 Zakres podmiotowy kontroli
Kontrol przeprowadzono wCentrali i16 oddziaach ZUS oraz w16 urzdach skarbowych10.
1.5 Zakres przedmiotowy kontroli
Kontrol objto: ustalanie rzeczywistego stanu zaduenia patnikw ztytuu skadek; wspieranie
przez systemy informatyczne procesu egzekucji; dziaania narzecz zwikszenia efektywnoci
egzekucji; stan zalegoci idochodzenie skadek odwybranych podmiotw, wtym branowych;
tytuy egzekucyjne, wpodziale narodzaje egzekucji; pobieranie dodatkowych opat, wtym
prolongacyjnych; dziaania w przypadku zbiegu egzekucji; ksztatowanie si wskanikw
efektywnoci egzekucji; wielko kwot odzyskanych; wydatki poniesione na egzekucj;
zabezpieczanie nalenoci nanieruchomociach iruchomociach dunikw; wnioski owpis
do rejestru dunikw niewypacalnych; decyzje przenoszce odpowiedzialno na osoby
trzecie ispadkobiercw; wnioski oogoszenie upadoci; stosowanie sankcji wobec dunikw;
ustalanie wewntrznych przepisw, standardw iprocedur postpowania; zakres szkolenia
pracownikw oddziaw, rozpatrywanie skarg na przebieg postpowa egzekucyjnych;
przedawnienia nalenoci; przeciwdziaanie negatywnym zjawiskom (nierealizowanie tytuw,
opnienia wnadawaniu biegu sprawom, przewleko postpowa, nieproporcjonalne podzia
wyegzekwowanych kwot); zakres kontroli upatnikw skadek iw oddziaach ZUS; podejmowanie
kontroli sprawdzajcych realizacj wnioskw; korzystanie zuprawnie doumarzania, odraczania
10
Badania przeprowadzono pod wzgldem: legalnoci, gospodarnoci, celowoci irzetelnoci, tj.zzastosowaniem kryteriw
kontrolnych, okrelonych wart.5 ust.1 ustawy zdnia 23grudnia 1994 r. oNajwyszej Izbie Kontroli (Dz.U. z2012 r.,
poz.82 zezm.). Kontrol przeprowadzono napodstawie art.2 ust.1 ustawy oNIK.
10
Z A O E N I A K ON T R OL I
i rozkadania na raty nalenoci; skadanie skarg dourzdw skarbowych iodwoa doizb
skarbowych; przeciwdziaanie negatywnym zjawiskom polegajcym naunikaniu pacenia skadek;
korzystanie zpodsystemu Egapoltax wurzdach skarbowych.
1.6 Okres objty kontrol
Lata 2012201311. Ponadto, dla celw porwnawczych, zebrano dane o: nalenociach ztytuu
skadek, kwotach skierowanych doegzekucji ikwotach wyegzekwowanych, wskaniku efektywnoci
egzekucji iwydatkach poniesionych wzwizku zegzekucj nalenoci wlatach 20102011.
11
Do dnia zakoczenia czynnoci kontrolnych, tj.31grudnia 2013 r.
11
P ODS UMOWANI E WY NI KW KONT R OL I
2
2.1 Ocena kontrolowanej dziaalnoci
Najwysza Izba Kontroli stwierdza, e wbadanym okresie Zakad Ubezpiecze Spoecznych
nie dysponowa narzdziami umoliwiajcymi dokonywanie wiarygodnej, biecej oceny
skutecznoci dziaa egzekucyjnych zarwno woddziaach terenowych, jak iw Centrali
Zakadu. Gwn przeszkod wsformuowaniu miarodajnej oceny skutecznoci tych dziaa
bya niefunkcjonalno uytkowanych narzdzi informatycznych. W1999 r., wzwizku
zreform systemu emerytalnego, przystpiono wZUS douytkowania scentralizowanego
Kompleksowego Systemu Informatycznego (KSI), obsugujcego rozliczenia zpatnikami
skadek iwiadczenia emerytalno-rentowe. Doczasu wdroenia w2013 r. nowych rozwiza
wzakresie dotyczcym rozlicze zpatnikami (e-SEKiF), nie byo moliwe bez potrzeby
wykonywania dodatkowych czynnoci weryfikujcych stan zaduenia na podstawie
dokumentacji rdowej ustalenie wsposb wiarygodny rzeczywistego stanu nalenoci
na podstawie danych wprowadzonych do systemu dla okrelonego patnika skadek,
wszystkich patnikw w rejonie dziaania oddziau oraz wszystkich patnikw ZUS.
Dla ustalenia globalnych kwot zalegoci stosowano algorytmy zawierajce uproszczenia.
Wykorzystywany w ZUS tzw. wskanik efektywnoci egzekucji, wobec niemonoci
bezspornego ustalenia globalnej kwoty zalegoci, nie mg by wic rzetelnym narzdziem
sucym ocenie dziaa egzekucyjnych. Dopiero uruchomienie wpoowie 2013 r. systemu
e-SEKiF ujawnio rzeczywisty stan nalenoci, ktry wlatach 20122013 wzrs z33,8 mld z
do55,4 mld z, czyli o21,6 mld z (o 64%). Powysze okolicznoci uniemoliwiy dokonanie
przez NIK oceny faktycznej skutecznoci dziaa egzekucyjnych ZUS wokresie objtym
kontrol. Jednoczenie NIK dostrzega podjte przez Prezesa ZUS decyzje majce nacelu
usunicie przyczyn uniemoliwiajcych rzetelne ustalanie stanu zaduenia patnikw
skadek, zaznacza jednak, e zakoczenie akcji weryfikowania danych nakontach patnikw
przewidziano dopiero napoow 2015 r.
Oceniajc wykonywanie przez Central ioddziay ZUS okrelonych wprzepisach prawa rangi
ustawowej oraz waktach wykonawczych doustaw, procedur iczynnoci wzakresie egzekucji
nalenoci ztytuu skadek naubezpieczenia spoeczne, Najwysza Izba Kontroli stwierdza,
e Prezes ZUS zapewni warunki organizacyjne dowykonywania tych zada, wyda wytyczne
okrelajce wewntrzne procedury dochodzenia wierzytelnoci, atake wspdziaa zinnymi
organami pastwa, wtym zorganami Ministra Finansw, wcelu cignicia zalegoci
zdunikw. Jednak mimo objcia egzekucj wikszej kwoty zalegych skadek, wcigu
8 miesicy 2013 r., wporwnaniu zkocem 2012 r., znaczco wzrosa zprzyczyn lecych
postronie ZUS kwota zalegoci ztytuu skadek naubezpieczenia spoeczne, wstosunku
doktrych nie zostay podjte dziaania egzekucyjne o10 mld z (o 153%).
W wyniku dziaa egzekucyjnych uzyskano w2012 r., cznie zkwotami wpaconymi dobrowolnie
przez dunikw po wdroeniu egzekucji, wpywy na poziomie 2,1 mld z, czyli wysze
od osignitych w 2010 r. (1,6 mld z) i porwnywalne z uzyskanymi w 2011 r. (2,1 mld z).
WI proczu 2013 r. uzyskano wpywy wkwocie okoo 1 mld z. Wpywy wstosunku dooglnej
kwoty zalegoci stanowiy wlatach 20102012: 4,7%, 6,5% i6,2%. Wszczte postpowania
egzekucyjne, wprzewaajcej ich liczbie prawidowe, nie przyczyniy si jednak dozmniejszenia
kwoty zalegoci, mimo ponoszenia relatywnie wysokich kosztw zwizanych zegzekucj. Fakt
ten moe wskazywa naobnienie wbadanym okresie efektywnoci prowadzonej egzekucji.
12
P OD S U MOWA N I E WY N I K W K ON T R OL I
Rwnolegle odnotowano bowiem wzrost liczby niezrealizowanych tytuw wykonawczych:
z11,2mln nakwot 9,4 mld z wedug stanu nakoniec 2010 r. do14,4mln nakwot 13,3 mld z
wI proczu 2013 r.
Zarzd ZUS eksponowa dwie przyczyny wzrostu zaduenia: sytuacj gospodarcz, wpywajc
na ograniczenie zdolnoci patnikw skadek do regulowania zobowiza wobec ZUS
oraz rezultat akcji weryfikacji danych nakontach patnikw iich uzgadniania zdanymi wdotychczas
wykorzystywanych systemach. Nie by jednak wstanie okreli, wjakiej proporcji miay one wpyw
naskokowy wzrost niecignitych nalenoci. Oznacza to, e szacowanie zaduenia wlatach
poprzednich obarczone byo duym bdem, azatem ocena skuteczno egzekucji nalenoci nie
posiada rzeczywistego poziomu odniesienia.
Pozytywnie oceniono korzystanie przez Prezesa ZUS zustawowych uprawnie doodraczania
terminw patnoci, rozkadania nalenoci naraty iumarzania nalenoci ztytuu skadek. Jednak
podsystemy informatyczne woddziaach ZUS, obsugujce iwspierajce proces udzielania ulg
wspacie nalenych skadek, nie daway moliwoci generowania listy patnikw niewywizujcych
si zwarunkw spaty. Monitorowanie przebiegu realizacji ukadw ratalnych iodrocze terminu
patnoci skadek byo wic utrudnione. Doda naley, e adna zwykorzystywanych wZUS
aplikacji nie dawaa moliwoci skutecznego, biecego monitorowania procesu egzekucji, m.in.
przez automatyczne generowanie dla tych celw list patnikw zalegajcych zpatnociami.
Utrudniao tooddziaom prawidowe zarzdzanie nalenociami ipodejmowanie stosownych
dziaa, aCentrali ZUS skuteczne monitorowania samego procesu egzekucji.
Ujawnione podczas kontroli woddziaach ZUS nieprawidowoci wdochodzeniu wierzytelnoci
z tytuu skadek, nie miay powszechnego charakteru. Jednak ich zakres uzasadnia
przedstawienie przez NIK dyrektorom oddziaw ZUS wnioskw zmierzajcych doich usunicia.
Oceniajc prac oddziaw, NIK wzia pod uwag znaczcy odsetek tytuw wykonawczych
wystawionych z opnieniem w stosunku do instrukcyjnego terminu (w I kwartale 2013 r.
zopnieniem wystawiono 31% oglnej liczby tytuw, za wII kwartale 2013 r. 21%), atake inne
nieprawidowoci. Polegay one gwnie nawysyaniu dozobowizanych upomnie, wystawianiu
tytuw, anastpnie kierowaniu ich doegzekucji znaruszeniem procedur okrelajcych zasady
iterminy przymusowego dochodzenia nalenoci, opnionym przekazywaniu tytuw dourzdw
skarbowych, zarwno pobezskutecznym zakoczeniu wasnej egzekucji, jaki iw przypadku zbiegu
egzekucji, atake naprzekazywaniu tytuw doniewaciwych miejscowo urzdw lub tytuw
zbdami formalnymi, cowyduao proces dochodzenia zalegych skadek. Odnotowano te
przypadki odstpienia odpodejmowania dziaa egzekucyjnych wobec niektrych podmiotw,
wtym prowadzcych dziaalno wobszarze ochrony zdrowia. wiadczyy one onierwnym
traktowaniu podmiotw zobowizanych downoszenia skadek. Stanowiy te naruszenie przepisw
prawa, zgodnie zktrymi nalenoci ztytuu skadek naubezpieczenia spoeczne, nieopacone
wterminie, podlegaj cigniciu wtrybie egzekucji administracyjnej lub sdowej.
W okresie objtym kontrol wzrs udzia urzdw skarbowych wdochodzeniu wierzytelnoci
ztytuu skadek nawniosek Zakadu. W2010 r. urzdy obsugiway 26% tytuw wystawianych
przez ZUS, w2011 r. 24% w2012 r. 27%, aw Iprocze 2013 r. prawie 36%. Naley jednak
zauway, e urzdy skarbowe prowadz egzekucj tzw. trudnych nalenoci wobec, ktrych
dziaania ZUS okazay si bezskuteczne. Przychody zegzekucji realizowanej przez urzdy skarbowe
zwikszyy si z326mln z w2010 r. do345mln z w2011 r. oraz do366mln z w2012 r.
13
WI proczu 2013 r. uksztatoway si napoziomie 164mln z. Wzakresie egzekwowania nalenoci ZUS,
w urzdach skarbowych stwierdzono nieprawidowoci polegajce gwnie naopnieniach
wprowadzeniu postpowa iniekorzystaniu zwszystkich dostpnych instrumentw prawnych
przy dochodzeniu nalenoci. Miay te miejsce przypadki niewaciwego rozliczania zZUS
wyegzekwowanych wierzytelnoci (wszystkie naniekorzy Zakadu). Ponadto stwierdzono
nierzetelne lub zezwok dokumentowanie czynnoci egzekucyjnych wpodsystemie Egapoltax,
wspierajcym proces egzekucji wurzdach skarbowych.
2.2 Synteza ustale kontroli
1) Przy tendencji wzrostowej przychodw (wpyww) Funduszu Ubezpiecze Spoecznych ztytuu
skadek naubezpieczenie spoeczne (w 2010 r. 119,5 mld z, w2011 r. 122,3 mld z, w2012 r.
132,5 mld z iI proczu 2013 r. 136,4 mld z), FUS wymaga dodatkowego zasilenia: dotacj
zbudetu pastwa (odpowiednio: 38,1 mld z, 37,5 mld z, 39,5 mld z i37,1 mld z), poyczkami
zbudetu pastwa (5,4 mld z, 5,0 mld z, 3,0 mld z i12,0 mld z), atake rodkami zFunduszu
Rezerwy Demograficznej (7,5 mld z, 4 mld z, 2,9 mld z i2,5 mld z). Ponadto FUS, dla zapewnienia
biecej wypaty wiadcze emerytalno-rentowych, zaciga kredyty wbankach komercyjnych
(po 0,8 mld z w2011 r. iw 2012 r.). Podstawowym zewntrznym rdem finansowania zada FUS
jest rwnie refundacja zbudetu pastwa utraconych wpyww ztytuu skadek przekazywanych
przez ZUS doOFE (w 2010 r. 22,4 mld z, 2011 r. 15,4 mld z, 2012 r. 8,2 mld z, 2013 r. 10,7 mld z).
Jedn z metod do polepszenia sytuacji finansowej FUS, ktrej nie towarzyszy wiadczenie
przez pastwo pomocy wformie dotacji poyczek ikorzystanie zerodkw innych funduszy
celowych, jest zwikszenie skutecznoci egzekucji nalenoci ztytuu skadek naubezpieczenia
spoeczne. Kwota nalenoci (skadki i odsetki w ujciu memoriaowym cznie) wyniosa12
w2010 r. 34,2 mld z, w2011 r. 32,5 mld z, aw 2012 r. 33,8 mld z, wzrastajc nakoniec
sierpnia 2013 r.13 do55,4 mld z, cooznacza, e wrelacji dostanu na31grudnia 2012 r., zwikszya si
ona o21,6 mld z (o 64%). Wwyniku egzekucji administracyjnej prowadzonej przez urzdy skarbowe,
oddziay Zakadu iegzekucji wpozostaych trybach, w2010 r. uzyskano przychody (z pominiciem
wpat dunikw dokonanych powdroeniu egzekucji) wkwocie 1,2 mld z, w2011 r. 1,6 mld z,
w2012 r. 1,5 mld z, za wI proczu 2013 r. wyniosy one 707,7mln z. Wbadanym okresie
odnotowano wzrost przychodw naskutek prowadzenia wasnej egzekucji przez oddziay ZUS
653,2 mln z w 2010 r., 746,3 mln z w 2011 r., 963,1 mln z w 2012 r. oraz 446 mln z
wI proczu 2013 r. Przychody zegzekucji prowadzonej przez urzdy skarbowe rwnie wzrastay,
w2010 r. wyniosy 326mlnz, w2011 r. 344,6mlnz, w2012 r. 365,6mlnz, aw Iproczu 2013 r.
163,5mlnz (str. 19, 2128).
2) Sytuacja finansowa FUS nie ulega zmianie w2014 r. Wydatki (koszty) ustalono napoziomie
193,9 mld z, tj.o36 mld z wysze odprzychodw. Przewidziano te dotacje zbudetu pastwa
30,4 mld z, zasilenie rodkami FRD 2,5 mld z, zacignicie poyczek zbudetu pastwa
6,8 mld z ikredytw wbankach komercyjnych 0,3 mld z. Jako uzasadnienie wsparcia FUS
rodkami z FRD wskazano sytuacj demograficzn, ktra niekorzystnie wpywa na system
emerytalny. Zdaniem NIK, dorane dziaania umoliwiajce utrzymanie pynnoci finansowej FUS,
12
Nalenoci z tytuu skadek na: Fundusz Pracy (FP), Fundusz Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych (FGP),
Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP) ina ubezpieczenie zdrowotne.
13
Dane wygenerowane zsystemu informatycznego e-SEKiF, uruchomionego wczerwcu 2013 r.
14
nie mog, wduszym horyzoncie, stanowi podstawy doskutecznego rozwizania problemu jego
deficytu. Wtej sytuacji, brak skutecznych rozwiza systemowych powstrzymujcych zaduanie
FUS, atym samym wzrost dugu publicznego, stanowi realne zagroenie dla finansw publicznych
pastwa14 (str. 2021).
3) Skokowy wzrost w2013 r. nalenoci mia zwizek zzastosowaniem nowej metodologii irda
ustalania globalnej ich kwoty odczerwca 2013 r. wsystemie e-SEKiF15. Doczasu uruchomienia tego
systemu, Zakad nie posiada jednego rda raportowania danych ostanie rozlicze zpatnikami.
Pojego uruchomieniu, dane nakontach patnikw sweryfikowane iuzgadniane zdanymi
wprowadzonymi dodotychczas wykorzystywanych podsystemw. Zauway jednak naley,
e dopiero pozakoczeniu tych czynnoci ZUS bdzie dysponowa jednolit ikompletn ewidencj
analityczn rozlicze zpatnikami, ktra zostanie zintegrowana zksig gwn, atym samym
ustalona zostanie rzeczywista globalna kwota nalenoci ztytuu zalegych skadek (zakoczenie
tego procesu przewidziano napoow 2015 r.). Ograniczenia systemu informatycznego wzakresie
rejestrowania danych o stanie nalenoci uniemoliwiay wic ustalenie ich rzeczywistego
stanu, comiao te negatywny wpyw naich raportowanie. NIK dostrzega jednoczenie podjte
dziaania majce wcelu zmiany tego stanu. Uwagi oograniczeniach systemu informatycznego ZUS
znajdoway si wwystpieniach pokontrolnych NIK icorocznie wopiniach biegych rewidentw
badajcych sprawozdania finansowe FUS iZUS (str. 19, 2123).
4) Wlatach 20102013 (I procze) systematycznie wzrastaa kwota nalenoci ztytuu skadek
na ubezpieczenia spoeczne, wobec ktrych podjte zostay dziaania egzekucyjne (przez
oddziay ZUS, urzdy skarbowe iw pozostaym trybie). Rwnolegle wzrastaa te kwota zalegych
skadek nieobjtych biecymi dziaaniami egzekucyjnymi. Wedug stanu na31sierpnia 2013 r.,
w porwnaniu z kocem 2012 r., kwota ta wzrosa o 10,2 mld z (o 153%). Podczas kontroli
nie byo moliwe wyodrbnienie z danych Centrali ZUS informacji dotyczcych zaduenia
podmiotw, wobec ktrych ZUS nie podj dziaa zmierzajcych doich odzyskania. Rwnie nie
byo moliwe wygenerowanie takich danych przez Central Zakadu z8 wybranych oddziaw ZUS16
wobec patnikw zzadueniem 10tys.ziwicej. Funkcjonalnoci suce ewidencjonowaniu
danych ozadueniu nie pozwalay nawydzielenie zgrupy dunikw tych podmiotw, wobec
ktrych nie zostao wszczte postpowanie majce nacelu odzyskanie nalenoci. Szczegowa
analiza akt dotyczcych 25 podmiotw o najwyszej kwocie zaduenia (od 10,8 mln z
do46,2mlnz) naczn kwot 537,1mlnz wykazaa, e gwnymi przyczynami braku tych
dziaa byy: postpowania upadociowe (w toku izakoczone), postpowania kompensacyjne,
realizacja czciowego ukadu ratalnego, prawomocne decyzje oumorzeniu, likwidacje podmiotw
nieposiadajcych majtku, postpowania restrukturyzacyjne. Wodniesieniu dodwch podmiotw
(z cznym zadueniem 46,9mlnz) prowadzcych dziaalno wobszarze ochrony zdrowia,
III Oddzia ZUS wWarszawie nie podj dziaa egzekucyjnych. Jako przyczyn podano, e sto
instytucjeoszczeglnym znaczeniu; zajcie ich rachunkw bankowych spowodowaoby parali
placwek. Takie dziaanie wiadczy onierwnym traktowaniu przez ZUS podmiotw zobowizanych
14
Informacja owynikach kontroli wykonania budetu pastwa w2013 r. wczci 73 ZUS oraz planw fnansowych FUS,
FEP iFRD oraz planu fnansowego ZUS pastwowej osoby prawnej, nr 43/2014/P/14/001/KPS, czerwiec 2014 r.
15
System Ewidencji Kont iFunduszy zosta uruchomiony wcelu przeniesienia caoci rozlicze nakontach patnikw skadek
zaokres odstycznia 1999 r. nacentralny serwer. Umoliwi ma on codzienne rozliczanie kont patnikw iubezpieczonych
oraz naliczanie odsetek memoriaowych nadzie zamknicie miesica sprawozdawczego.
16
Oddziay w: Chorzowie, Lublinie, Olsztynie, Opolu, Poznaniu (I), Tomaszowie Mazowieckim, Rzeszowie iWarszawie (III).
15
downoszenia skadek. Stanowi te naruszenie przepisw prawa17, zgodnie zktrymi nalenoci
ztego tytuu, nieopacone wterminie, podlegaj cigniciu wtrybie przepisw opostpowaniu
egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sdowej. Analiza akt dunikw, ujmowanych
wsystemie jako patnikw, wobec ktrych nie prowadzono adnych dziaa egzekucyjnych,
ujawnia dodatkowo dwa przypadki faktycznego niepodejmowania takich dziaa (str. 20, 2425).
5) Wedug danych ZUS, wskanik efektywnoci egzekucji dla urzdw by oponad poow niszy
odosignitego woddziaach ZUS. Dla egzekucji prowadzonej przez ZUS wynis w2010 r. 26,8%,
aw Iproczu 2013 r. 11,4%, natomiast dla egzekucji prowadzonej przez urzdy skarbowe
wlatach 20102012 ksztatowa si nazblionym poziomie (10,0%10,8%), ulegajc obnieniu
wI proczu 2013 r. do4,3%. Spadkowi wskanika towarzyszy wzrost liczby niezrealizowanych
tytuw wykonawczych: z11,2mln nakwot 9,4 mld z wedug stanu nakoniec 2010 r. do14,4mln
tytuw nakwot 13,3 mld z wI proczu 2013 r. Wskanik efektywnoci egzekucji nie moe by
jednak miarodajnym rdem informacji. Wielko kwot odzyskanych nie moe by podstaw
dooceny skutecznoci tych dziaa, zewzgldu naniemono odniesienia jej docakowitej,
faktycznej kwoty zaduenia (str. 20).
6) Umorzeniem zalegych skadek oraz udzieleniem ulg wich spacie (odroczenie terminu patnoci,
rozoenie naraty) objto wlatach 20102013 (I procze) kwot ponad 1,9 mld z. Wlatach 20102012
o45,7% wzrosa kwota objta ukadami ratalnymi oraz o24% kwota zodroczeniem terminu
patnoci. Jednoczenie odnotowano o80,2% spadek kwoty umorze. Wcelu zapewnienia
jednolitoci stosowania prawa, wsprawach dotyczcych egzekucji zalegych skadek, ich umarzania,
odraczania irozkadania naraty, wydawane byy wewntrzne instrukcje, wytyczne, zalecenia
iinterpretacje. Ponadto, dla zapewnienia jednolitoci stosowania procedur wtych sprawach,
przeprowadzano bieco szkolenia dla pracownikw oddziaw (str. 35).
7) Rzeczywisty stan nalenoci patnikw skadek skontrolowane oddziay ZUS byy wstanie
wykaza jedynie dla zaduenia powstaego dokoca 1998 r., czyli zokresu sprzed reformy
systemu emerytalnego, ktre ewidencjonowane byo wpodsystemie ARS. Dane ostanie nalenoci,
ktrymi dysponoway, byy jedynie danymi szacunkowymi. Nie posiaday one take narzdzi,
ktre wsposb kompleksowy ibezsporny wskazywayby rzeczywisty stan zaduenia wszystkich
patnikw, bez koniecznoci jego zweryfikowania. Uytkowane aplikacje umoliwiay jedynie
wstopniu dostatecznym biece monitorowanie procesu egzekucji. Szacowanie kwot zaduenia
woddziaach opierao si nadanych przekazywanych przez Central ZUS (odwrzenia 2009 r.
dolutego 2013 r.) wformie tzw. List szacowanych zalegoci. Generowane byy one wokresach
od3 do5 miesicy izawieray baz wszystkich patnikw przypisanych dodanego oddziau.
Stan nalenoci (zaduenia) patnikw skadek, przekazywany wewspomnianych Listach, nie
odzwierciedla wic rzeczywistego stanu zaduenia. Przekazywane dooddziaw dane nie zawieray
take rzetelnych informacji ofaktycznej liczbie wystawionych tytuw egzekucyjnych. Zauway ponadto
naley, e systemy informatyczne woddziaach ZUS, obsugujce iwspierajce proces udzielania ulg
wspacie nalenych skadek, nie daj moliwoci generowania listy patnikw niewywizujcych si
zwarunkw spaty. Tym samym monitorowanie przebiegu realizacji ukadw ratalnych iodroczenia
terminu patnoci skadek byo utrudnione iodbywao si przez comiesiczne rozliczanie wpat
ibyo czynnoci cile zwizan zrozliczaniem konta patnika skadek (str. 36, 4243).
17
Art.24 ust.2 ustawy osystemie ubezpiecze spoecznych.
16
8) Opnienia w prowadzeniu wasnej egzekucji, spowodowane m.in. obcieniem prac
sub powoanych do dochodzeni em nal enoci , stwi erdzono w 12 oddzi aach ZUS
(75% objtych kontrol). W9 oddziaach (56,3%) stwierdzono opnienia wwysyaniu upomnie
dozobowizanych, przy czym liczba spraw, wktrych stwierdzono nieprawidowoci, wyniosa
od 1 do 11 (od 3% do 36,7% zbadanych). Przekroczenie terminu na wystawienie tytuu
wykonawczego ujawniono w10 oddziaach (62,5%), przy liczbie spraw od2 do12 (od 0,6% do40%
zbadanych). W4 oddziaach (25%) stwierdzono opnienia wprzekazaniu tytuw dourzdw
skarbowych, pozakoczeniu prowadzenia wasnej egzekucji dotyczyo tood 10% do45%
zbadanych spraw, nie wystpiy wnich obiektywne okolicznoci uzasadniajce zwok. Opnienia
wprzekazaniu dokumentacji zpostpowania egzekucyjnego, wprzypadku zbiegu egzekucji,
stwierdzono rwnie w4 oddziaach, przy liczbie spraw od1 do6 zbadanych. W2 oddziaach
(12,5%) stwierdzono pojedyncze przypadki przekazywania do urzdu skarbowego tytuw
zwadami prawnymi, uniemoliwiajcymi dalsze prowadzenie egzekucji. W2 oddziaach ujawniono
te pojedyncze przypadki skierowania spraw dodalszego postpowania doniewaciwego urzdu
skarbowego. Poczwszy odI kwartau 2013 r., wskanik terminowoci wystawiania tytuw Zarzd
ZUS uwzgldni wocenie pracy oddziaw18. Instrukcyjny termin ustalono na45 dni, liczc oddaty
dorczenia upomnienia lub uprawomocnienia si decyzji. Dane wygenerowane dla wszystkich
tytuw wykonawczych z okresu I procza 2013 r. wskazuj, e termin ten by generalnie
niedotrzymywany. WI kwartale wystawiono ponad 690tys. tytuw, wtym prawie 218tys. (31%)
potym terminie, za wII kwartale, spord 566tys. tytuw, 118tys. (21%) wystawiono poupywie
45 dni. Zwoka wwystawieniu tytuu, gdy wierzyciel by jednoczenie organem egzekucyjnym,
skutkowaa odoeniem wczasie zastosowania rodkw egzekucyjnych (str. 27, 3941).
9) Uchybienia inieprawidowoci, ornej skali, stwierdzono wdziaalnoci objtych kontrol
urzdach skarbowych. W13 znich (81% objtych kontrol) byy toopnienia wprowadzeniu
postpowa egzekucyjnych nalenoci ZUS. Naich powstanie wpyw miay rwnie przyczyny
obiektywne. Wikszo tytuw odnosia si dodunikw, niedysponujcych majtkiem, zktrego
prowadzi mona skuteczn egzekucj. Przyczynami opnie wprowadzeniu postpowa byy
te: wzrost liczby tytuw dorealizacji, przy niezmienionym stanie zatrudnienia wkomrkach
egzekucji oraz liczby przydzielanych poborcom skarbowym dodatkowych zada. Opnienia
wnadawaniu biegu tytuom stwierdzono w3 urzdach (19%). Liczba spraw, wktrych stwierdzono
nieprawidowoci, wynosia od3 do207 (od 5% do34,3% zbadanych). Przypadki opieszaego
(od 13% do 55% zbadanych tytuw) rozpoczcia czynnoci, po wydaniu postanowienia
oskierowaniu tytuu doegzekucji, stwierdzono w11 urzdach (69%). W11 urzdach (69%)
ujawniono te przypadki nieuzasadnionych przerw wczynnociach egzekucyjnych lub brak
jakichkolwiek dziaa (od 13% do100% zbadanych spraw), za w5 (31%) przypadki niewykorzystania
wszystkich, dostpnych instrumentw prawnych przy dochodzeniu nalenoci (do 17% zbadanych
spraw). Liczne byy te przypadki (do 55% zbadanych tytuw) niewaciwego dokumentowania
czynnoci zpostpowania egzekucyjnego wpodsystemie Egapoltax, wspomagajcego dziay
egzekucyjne administracji skarbowej. Nieprawidowoci, odnotowane w10 urzdach (62%),
dotyczyy gwnie opnie wewprowadzaniu danych lub dokonywania bdnych zapisw.
Po zakoczeniu egzekucji, nie wszystkie nalenoci ZUS byy te proporcjonalnie dzielone
18
Zarzdzenie nr10 Prezesa ZUS zdnia 28stycznia 2013 r. wsprawie wprowadzenia Zasad dokonywania oceny zada
podstawowych realizowanych przez oddziay oraz prowadzenia monitoringu zada dodatkowych realizowanych
przez wyznaczone komrki organizacyjne ZUS.
17
dowyegzekwowanych kwot nanalenoci ZUS ipodatkowe. Przypadki takie (do 30% zbadanych
tytuw) stwierdzono w5 urzdach (31%). Nie zawsze wyegzekwowane wierzytelnoci ZUS byy
te bezzwocznie odprowadzane doZUS przypadki takie stwierdzono w4 urzdach (25%).
Naley przy tym zauway, e urzdy skarbowe prowadz egzekucj nalenoci dopiero wsytuacji,
gdy dziaania ZUS oka si bezskuteczne, azatem wolumen tych postpowa dotyczy nalenoci
najtrudniejszych doegzekucji (str. 4446).
2.3 Uwagi kocowe iwnioski
Dziaania egzekucyjne wobec nalenoci z tytuu skadek na ubezpieczenia spoeczne
charakteryzoway si trendem wzrastajcym, oczym wiadczya kwota zalegoci objtych tymi
dziaaniami. Rwnolegle, wostatnich dwch latach wzrosa te kwota skadek nieobjtych
biecymi dziaaniami egzekucyjnymi. Wielko kwot odzyskanych nie moe by jednak
miarodajn podstaw dooceny skutecznoci dziaa egzekucyjnych. Nie mona jej bowiem
odnie docakowitej kwoty zaduenia. Doczerwca 2013 r., kiedy zakoczono wdraanie
nowego oprogramowania wspomagajcego rozliczenia z patnikami skadek, architektura
i funkcjonalnoci oprogramowania uytkowanego od 1999 r. nie pozwalay na ustalenie
rzeczywistej, globalnej kwoty zaduenia. Dla celw sprawozdawczych bya ona wic
szacowana zzastosowaniem algorytmw zawierajcych uproszczenia. Wdroenie nowego
oprogramowania stworzyo warunki dozweryfikowania danych naindywidualnych kontach
patnikw, zwykorzystaniem informacji wprowadzonych dobaz danych systemw dotychczas
uytkowanych. Odpozytywnego zakoczenia tej operacji (termin: poowa 2015 r.), uzalenione
jest dysponowanie przez ZUS jednolit ikompletn ewidencj analityczn ostanie rozlicze
z patnikami, a tym samym ustalenie rzeczywistej, oglnej kwoty zaduenia. Szacowanie
zaduenia wlatach poprzednich nie oddawao wpeni skali zjawiska, azatem skuteczno
egzekucji nalenoci nie posiada rzeczywistego poziomu odniesienia. Nadotrzymanie tego
terminu moe mie jednak wpyw potrzeba dostosowania ZUS dorealizacji nowych zada,
majcych zwizek zreform systemu emerytalnego zgrudnia 2013 r. Fakty teuzasadniaj,
adresowany doPrezesa ZUS, wniosek oustalenie faktycznego globalnego stanu zaduenia
patnikw ztytuu skadek naubezpieczenia spoeczne; atake zintensyfikowania prac nad
ukoczeniem jednolitej ikompletnej ewidencji analitycznej rozlicze zpatnikami.
Wyduony proces ustalania stanu zaduenia, anastpnie potrzeba jego weryfikacji woddziaach ZUS,
przesuway wczasie podejmowanie pierwszych czynnoci egzekucyjnych. Sprzyjay temu
wewntrzne procedury, okrelajce terminy rozlicze nakontach patnikw iwystawiania
tytuw. Majc nauwadze techniczne uwarunkowania procesu dochodzenia nalenoci ztytuu
skadek naubezpieczenia spoeczne, NIK wskazuje jednoczenie napotrzeb zintensyfikowania
przez Zarzd ZUS nadzoru nad jednostkami organizacyjnymi Zakadu, uczestniczcymi wprocesie
egzekucji, wcelu zwikszenia skutecznoci egzekucji zalegych skadek, m.in. przez: zapewnienie
terminowego wystawiania tytuw i wszczynania postpowa, wyeliminowanie opnie
wpodejmowaniu poszczeglnych czynnoci egzekucyjnych; korzystanie zuprawnie dokontroli
dunikw wcelu ustalenia ich sytuacji majtkowej; wyeliminowanie opnie wprzekazywaniu
spraw innym organom egzekucyjnym, wtym niezwoczne przekazywanie tytuw naczelnikom
urzdw skarbowych wprzypadkach bezskutecznoci wasnej egzekucji. Zauway naley,
e zmniejszenie przykadowo ojeden punkt procentowy oglnej kwoty nalenoci ZUS ztytuu
skadek na ubezpieczenia spoeczne, przez zintensyfikowanie czynnoci egzekucyjnych,
18
spowodowaoby uzyskanie dodatkowych wpyww dla poszczeglnych lat okresu 20102013
(I procze) odpowiednio wwysokoci okoo: 340mln z, 320mln z, 340mln z oraz 530mln z,
atym samym zmniejszeniu ulegyby potrzeby poyczkowe dla Funduszu Ubezpiecze Spoecznych.
Ustalenia kontroli wskazuj take napotrzeb zintensyfikowania przez ZUS wsppracy zurzdami
skarbowymi, wcelu zwikszenia skutecznoci egzekucji wierzytelnoci Zakadu, prowadzonej
przez teurzdy. Zdaniem NIK, efektywno wsppracy ZUS iurzdw skarbowych powinna
sta si przedmiotem analizy idziaa zestrony Ministra Pracy iPolityki Spoecznej oraz Ministra
Finansw. Dziaania tepowinny prowadzi dostaego monitorowania skutecznoci egzekucji
prowadzonej przez urzdy skarbowe narzecz ZUS. Napotrzeb t wskazuj ustalone fakty
podejmowania zezwok czynnoci egzekucyjnych wstosunku dootrzymywanych zZUS tytuw;
nieprzestrzegania zasad podziau wyegzekwowanych nalenoci; nieprzestrzegania obowizku
rzetelnego i biecego dokumentowania podejmowanych czynnoci; niewykorzystywania
wszystkich rodkw egzekucyjnych wpostpowaniach prowadzonych przez urzdy skarbowe.
WA NI E J S ZE WY NI K I KONT R OL I
3
19
3.1 Charakterystyka obszaru objtego kontrol
1) WCentralnym Rejestrze Patnikw prowadzonym przez ZUS, zaewidencjonowanych byo wdniu
30wrzenia 2013 r. prawie 2,3mln aktywnych patnikw skadek naubezpieczenie zdrowotne
(na koniec lat 20102012 ok.: 2,2mln, 2,2mln i2,1mln ). rodki FUS, stanowi prawie 50% zasobw
pieninych pastwa.
2) W 1999 r., w zwizku z reform systemu ubezpiecze spoecznych, ZUS zleci wykonanie
Kompleksowego Systemu Informatycznego. Skutki wynikajce zopnie iniepenego wdroenia
wszystkich aplikacji wramach tego systemu odczuwane byy doczasu przeprowadzenia kontroli.
Odstycznia 1999 r. kontynuowany by wZUS proces wyjaniania dokumentw zgoszeniowych
irozliczeniowych patnikw skadek, niezalenie odkoniecznoci biecego wyjaniania bdw wtych
dokumentach. Doczerwca 2013 r., kiedy zakoczono wdraanie nowego oprogramowania e-SEKiF19,
ZUS nie dysponowa jednolitym systemem informatycznym, umoliwiajcym raportowanie danych
ostanie rozlicze zpatnikami. Architektura ifunkcjonalnoci oprogramowania wdroonego w1999 r.
nie pozwalay naustalenie rzeczywistej, globalnej kwoty zaduenia. Dla celw sprawozdawczych
bya wic ona szacowana zzastosowaniem algorytmw zawierajcych uproszczenia.
3) Przychody funduszy FUS (wpywy) wzrosy w2013 r., wporwnaniu z2010 r. o14,1%, natomiast
nalenoci ztytuu skadek20 o56,4%. Zmiany wstanie nalenoci wtych latach, wporwnaniu
zoglnymi wpywami, przedstawiono wtabeli nr1.
Tabela nr1
Wpywy FUS inalenoci ztytuu skadek naubezpieczenia spoeczne wlatach 20102013
Lp. Wyszczeglnienie
2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r.
(w mld z)
1 2 3 4 5 6
1. Ogem nalenoci ZUS 34,2 32,5 33,8 53,5
1.1. skadki na ubezpieczenia spoeczne 18,5 19,3 21,2 30,3
1.2. odsetki za zwok 15,7 13,2 12,6 23,2
x Wskanik dla poz. 1 (rok 2010=100) 100,0 95,0 98,8 156,4
3. Ogem wpywy FUS 119,5 122,3 132,5 136,4
x Wskanik w % (1:3) 28,6 26,6 25,5 39,2
rdo: Dane ZUS.
Kwota nalenoci ZUS ztytuu skadek (cznie zodsetkami wujciu memoriaowym)21 utrzymywaa
si wlatach 20102012 nazblionym poziomie. Znaczcy wzrost nalenoci do53,5 mld z
odnotowano w2013 r.
Do oceny skutecznoci egzekucji stosuje si tzw. wskanik efektywnoci egzekucji22. Wokresie
objtym kontrol odnotowano spadek wartoci wskanika, przy czym dla urzdw by on
wedug danych ZUS niszy ni dla oddziaw. Dane ilustrujce ksztatowanie si wskanikw
egzekucji wlatach 20102013 przedstawiono wtabeli nr2.
19
Elektroniczny System Ewidencji Kont iFunduszy.
20
Por. przypis 13.
21
Art.24 ust.2 ustawy osystemie ubezpiecze spoecznych stanowi, e skadki oraz odsetki zazwok, koszty egzekucyjne,
koszty upomnienia idodatkowe opaty, zwane dalej nalenociami ztytuu skadek, nieopacone wterminie podlegaj
cigniciu wtrybie przepisw opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji lub egzekucji sdowej.
22
Por. defnicj przytoczon wWykazie stosowanych skrtw i poj.

20
WA N I E J S Z E WY N I K I K ON T R OL I
Tabela nr2
Ksztatowanie si wskanika efektywnoci egzekucji wlatach 20102013 (I procze)
Lp. Wskanik efektywnoci egzekucji
2010 r. 2011 r. 2012 r.
I procze
2013 r.
(w %)
1 2 3 4 5 6
1. Oddziay ZUS 26,8 23,3 19,5 11,4
1/
2. Urzdy skarbowe 10,8 10,5 10,0 4,3
1/
Nakoniec 2013 r. 8,1%.
rdo: Dane ZUS.
4) Kwota nalenoci ztytuu skadek (bez odsetek), wobec ktrych podjto dziaania egzekucyjne
(przez oddziay ZUS, urzdy skarbowe i w pozostaych trybach), systematycznie wzrastaa.
Zauway jednak naley, e wlatach 20122013 (do 31sierpnia) wzrosa rwnolegle kwota skadek
nieobjtych tymi dziaaniami o10,2 mld z (o 153%)23. Wwyniku dziaa egzekucyjnych uzyskano
wlatach 20122013 (I procze), cznie zkwotami wpaconymi dobrowolnie przez dunikw
powdroeniu egzekucji, wpywy wiksze odosignitych w2010 r. iporwnywalne zuzyskanymi
w2011 r. Wstosunku dooglnej kwoty zalegoci stanowiy one wlatach 20102012: 4,7%, 6,5%
i6,2%24. Wtabeli nr3 zamieszczono dane ilustrujce nalenoci FUS objte inieobjte dziaaniami
egzekucyjnymi oraz wielko wpyww osignitych wwyniku tych dziaa.
Tabela nr3
Nalenoci FUS objte inieobjte dziaaniami egzekucyjnymi oraz wpywy zegzekucji uzyskane wlatach 20102013
Lp. Wyszczeglnienie
2010 r. 2011 r. 2012 r.
I procze
2013 r.
(w mld z)
1 2 3 4 5 6
1. Nalenoci objte dziaaniami egzekucyjnymi
1/
9,4 11,4 13,6 13,3
2. Nalenoci nieobjte dziaaniami egzekucyjnymi 8,0 6,8 6,7 16,8
3. Wpywy uzyskane w wyniku egzekucji 1,6 2,1 2,1 1,0
1/
Bez odsetek.
rdo: Dane ZUS.
5) Narastajcy deficyt FUS uzupeniany jest dotacjami ipoyczkami zbudetu

pastwa, atake rodkami
zFunduszu Rezerwy Demograficznej. Ponadto, wcelu pozyskania rodkw finansowych nawypat
emerytur irent, FUS zaciga kredyty wbankach komercyjnych. Wustawie budetowej na2014 r. wydatki
FUS (koszty) zaplanowano na193,9 mld z, tj.kwot wysz o36 mld z odplanowanych przychodw.
Zaplanowano te dotacje zbudetu pastwa (30,4 mld z), zasilenie rodkami FRD (2,5 mld z)
izacignicie poyczek zbudetu pastwa (6,8 mld z). Przychody iwydatki FUS, wraz zerdami
finansowania jego deficytu wlatach 20102014, przedstawiono wtabeli nr4.
23
ZUS nie wygenerowa inie przekaza doNIK danych okwocie nalenoci nieobjtych dziaaniami egzekucyjnymi nadzie
31grudnia 2013 r., tj.powdroeniu systemu e-SEKIF.
24
Danych okwocie wyegzekwowanych skadek nie mona odnie dozaduenia, poniewa dotycz Iprocza 2013 r.
21
Tabela nr4
Wydatki iprzychody FUS wraz zerdami finansowania jego deficytu wlatach 20102014
Lp. Wyszczeglnienie
2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r.
2014 r.
(plan)
4/
(w mld z)
1 2 3 4 5 6 7
1. Wydatki funduszy FUS (koszty) 157,1 162,9 171,1 183,8 193,9
2. Przychody
1/
funduszy FUS (wpywy) 119,5 122,3 132,5 136,4 157,9
3/
3. Dotacje z budetu pastwa do FUS 38,1 37,5 39,5 37,1 30,4
4. rodki z FRD do FUS 7,5 4,0 2,9 2,5 2,5
5. Refundacja skadek do OFE 22,4 15,4 8,2 10,7 8,2
6. Zobowizania z tyt. kredytw kom. 0 0,8 0,8 0 0,3
7. Zobowizania z tyt. poyczek
2/
10,9 15,9 18,9 30,9 37,7
8. Stan FUS na koniec roku (minus) -10,9 -16,7 -19,0 -31,9 -33,9
1/
Przychody wasne.
2/
Z budetu pastwa nieoprocentowane.
3/
W tym 15,4 mld z z tytuu reformy OFE.
4/
Plan wedug ustawy budetowej narok 2014 zdnia 24stycznia 2014 r. (Dz.U. z2014 r., poz.162).
rdo: Dane ZUS.
3.2 Istotne ustalenia kontroli
3.2.1. Centrala Zakadu Ubezpiecze Spoecznych
3.2.1.1. Centralna informatyczna obsuga rozlicze zpatnikami skadek
Ustawa osystemie ubezpiecze spoecznych stanowi, e skadki oraz odsetki zazwok, koszty
egzekucyjne, koszty upomnienia idodatkowe opaty, zwane dalej nalenociami ztytuu skadek,
nieopacone wterminie podlegaj cigniciu wtrybie przepisw opostpowaniu egzekucyjnym
w administracji lub egzekucji sdowej25. Do czerwca 2013 r., kiedy zakoczono wdraanie
oprogramowania e-SEKiF, ZUS nie posiada jednolitego systemu informatycznego, umoliwiajcego
raportowanie danych ostanie rozlicze zpatnikami. Architektura ifunkcjonalnoci oprogramowania
wdroonego w1999 r. nie pozwalay naustalenie rzeczywistej, globalnej kwoty zaduenia.
Dla celw sprawozdawczych bya ona wic szacowana zzastosowaniem algorytmw zawierajcych
uproszczenia. Wielko kwot odzyskanych nie moe by wic miarodajn podstaw dooceny
skutecznoci dziaa egzekucyjnych napoziomie Zakadu, zewzgldu naniemono odniesienia
jej docakowitej kwoty zaduenia.
y Stwierdzenie tonie oznacza, e podczas kontroli wZUS nie byo moliwe ustalenie stanu rozlicze zkadym
zpatnikw oraz okrelenie ewentualnych zalegoci wspacie skadek, lecz jedynie to, e uwarunkowania zwizane
zestosowaniem rozwiza informatycznych, przed wdroeniem oprogramowania e-SEKiF, wymagay dostpu
dodokumentacji rdowej woddziale ZUS isprawdzenia dla okrelonego patnika przypisw nalenoci ipatnoci
oraz skonfrontowania tych danych zdanymi wprowadzonymi dosystemu informatycznego.
Wdroenie nowego oprogramowania stworzyo warunki dozweryfikowania danych naindywidualnych
kontach patnikw, zwykorzystaniem informacji wprowadzonych dobaz danych systemw dotychczas
uytkowanych. Odpozytywnego zakoczenia tej operacji (termin: poowa 2015 r.), uzalenione jest
dysponowanie przez ZUS jednolit ikompletn ewidencj analityczn ostanie rozlicze zpatnikami,
atym samym ustalenie rzeczywistej, oglnej kwoty zaduenia ztytuu niezapaconych skadek.
25

22
y Piln potrzeb przeprowadzenia tej operacji potwierdzaj dane ozadueniu, uzyskane powdroeniu nowego
oprogramowania. Oile kwota tautrzymywaa si wlatach 20102012 nazblionym poziomie, tow cigu 8 miesicy
2013 r. wzrosa do55,4 mld z, czyli o21,6 mld z (o 64%).
Prace nad e-SEKIF rozpoczto w2005 r. Wtym celu powoano Zesp ds. zada specjalnych
dotyczcych realizacji koncepcji funkcjonowania ewidencji analitycznej rozlicze ztytuu skadek.
Pozatwierdzeniu koncepcji dokonano zmiany wsystemie informatycznym KSI.
y Wdroenia e-SEKiF dokonano wdwch etapach. Pierwszy (1stycznia30czerwca 2012 r.) obejmowa przygotowanie
iprzeniesienie danych donowych struktur, natomiast drugi (29maja2czerwca 2013 r.) uruchomienie rozlicze
indywidualnych kont patnikw skadek przez system centralny.
Wdraanie docelowego oprogramowania zakoczono wczerwcu 2013 r. Kolejnym etapem prac
jest integracja ewidencji analitycznej, prowadzonej nakontach patnikw skadek we-SEKiF, zksig
gwn prowadzon wsystemie SAP. Integracj wzakresie Funduszu Emerytur Pomostowych
zaplanowano na2014 r., apo zakoczeniu uzgodnie nastpi integracja wzakresie FUS w2015 r.
Koszt projektu oszacowano na35mln z.
Przejcie odczerwca 2013 r. nanow metodologi irdo ustalania globalnej kwoty nalenoci ztytuu
skadek wsystemie e-SEKiF spowodowao zaktualizowanie stanu nalenoci nakontach patnikw
skadek, atym samym skokowe zwikszenie, wporwnaniu zlatami poprzednimi, ich kwoty. Zakad,
doczasu uruchomienia tego systemu, nie posiada jednego rda raportowania danych ostanie rozlicze
zpatnikami. Poczwszy odczerwca 2013 r. dane nakontach patnikw sweryfikowane iuzgadniane
zdanymi wprowadzonymi dodotychczas wykorzystywanych systemw. Zakoczenie tych czynnoci
planowane jest napoow 2015 r.
y W systemie e-SEKiF rozliczane swszystkie konta patnikw poczwszy odstycznia 1999 r. Akcj objto
ok. 6mln kont, dla ktrych dokonano penego rozliczenia, uwzgldniajc wszystkie zaewidencjonowane deklaracje
(w tym wymiary zurzdu), wpaty inoty rozliczeniowe. Celem byo m.in. ustalenie stanu rozlicze nawszystkich
kontach patnikw naten sam dzie. Przejcie nacentralny ijednolity system wyeliminowao skutki uproszcze
stosowanych walgorytmie szacowania zalegoci oraz umoliwio objciem centralnymi rozliczeniami rosncej
liczby patnikw nowo zarejestrowanych. Nastan nalenoci mia wpyw rwnie, trwajcy rwnie w2013 r.,
proces korygowania dokumentw rozliczeniowych zinicjatywy patnikw skadek.
Istotne zmiany nastpiy te wzakresie naliczania odsetek. Dokoca 2012 r., odsetki zazwok
nalicza Departament Realizacji Dochodw, napodstawie globalnych kwot ustalonych nalenoci
skadkowych iwpyww. Odczasu uruchomienia e-SEKiF, ich wysoko jest ustalana nakoncie
kadego patnika odkwoty zalegoci (po ich uzgodnieniu nastpuje automatycznie urealnienie
kwoty odsetek). Wykazane do30sierpnia 2013 r. nalenoci ztytuu skadek obejmuj take nalenoci
pochodne, np.ztytuu kosztw upomnie.
Zakad nie prezentowa nazewntrz stanu rozlicze nakontach wedug stanw szacunkowych. Wcelu
urealnienia stanu rozlicze kont patnikw skadek iograniczenia zakresu ich szacowania, napoziomie
Centrali Zakadu generowano iprzekazywano dooddziaw ZUS, tzw. listy szacowanych zadue.
Obejmowano nimi wszystkich obsugiwanych przez oddzia patnikw skadek (rwnie opacajcych
terminowo skadki), zuwzgldnieniem ich dokumentw rozliczeniowych oraz danych oegzekucji
zaplikacji FW26 iARS27. Listy nie zawieray jednak danych odnoszcych si dotoczcych si postpowa
upadociowych izawieranych ukadw ratalnych (dane tenie byy dostpne wsystemie centralnym).
Napodstawie list woddziaach aktualizowano stany rozlicze nakontach patnikw. Proces ten by
monitorowany przez Central ZUS. Wprowadzenie wczerwcu 2013 r. systemu e-SEKiF spowodowao,
26
FW. Aplikacja wspomaga rozliczenia nalenoci ztytuu skadek naubezpieczenia spoeczne zaokres odstycznia 1999 r.
27
ARS. Automatyczna Rejestracja Skadek, podsystem wspierajcy rozliczenie nalenoci ztytuu skadek naubezpieczenia
spoeczne zaokres dogrudnia 1998 r.
23
i dane nakontach patnikw sprzetwarzane irozliczane dobowo wsposb scentralizowany. Dodatkowo,
wpadzierniku ilistopadzie 2013 r., przekazano dooddziaw ZUS pliki dane doobsugi kont patnikw,
umoliwiajce analiz patnikw zzadueniem. Powdroeniu nowego systemu, pojcie szacowania
rozlicze nie ma ju zastosowania. Poczwszy odczerwca 2013 r., kade konto patnika skadek zaoone
wKSI ZUS woparciu odokumentacj zgoszeniow, powiksza baz kont rozliczanych przez e-SEKiF.
y Okres sprawozdawczy zaczerwiec 2013 r. zamknito wedug algorytmw e-SEKiF zrozliczeniami dla 5.953,4tys. kont
patnikw skadek (dane na29czerwca 2013 r.). Nadzie 22listopada 2013 r., liczba rozliczanych kont we-SEKiF wyniosa
6.071,3tys. Ich przyrost o117,9tys. odnosi si donowo utworzonych kont patnikw rozliczanych wnowym systemie.
Z uwagi naodmienne rozliczanie poboru skadek zaokres sprzed reformy systemu ubezpiecze
spoecznych, utrzymano system ARS-98, sucy dorozlicze nalenoci zaokres dogrudnia 1998 r.
Wspomniany podsystem wspiera terenowe jednostki organizacyjne ZUS, wzakresie prowadzenia
egzekucji, ktra bya rozpoczta przed uruchomieniem dodatkowej, docelowej funkcjonalnoci
w tym zakresie w aplikacji FW. System ARS nie jest systemem centralnym: bazy danych
zlokalizowane sw oddziaach ZUS.
3.2.1.2. Dane charakteryzujce skal nalenoci ZUS
Nalenoci ZUS ztytuu skadek (cznie skadki iodsetki wujciu memoriaowym) utrzymyway
si wlatach 20102012 nazblionym poziomie. Znaczcy wzrost nalenoci do55.397,2mlnz
(o21.589,5mln z, tj.o63,9%), odnotowano dopiero wedug stanu nakoniecsierpnia 2013 r.
Dane onalenociach ztytuu skadek (z odsetkami wujciu memoriaowym) dla poszczeglnych
rodzajw ubezpiecze ifunduszy wlatach 20102013 (do 30sierpnia) przedstawiono wtabeli nr5.
Tabela nr5
Nalenoci ztytuu skadek dla poszczeglnych ubezpiecze ifunduszy wlatach 20102013
Lp.
Nalenoci ZUS wedug poszczeglnych
rodzajw ubezpiecze i funduszy
2010 r. 2011 r. 2012 r. 2013 r.
1/
(w mln z)
1 2 3 4 5 6
1. Ubezpieczenia spoeczne 25.231,8 24.967,7 25.711,9 38.352,6
x Wskanik dla poz. 1 (rok 2010=100) 100.0 98,9 101,9 152,0
2. Fundusz Emerytur Pomostowych 5,4 5,6
2/
10,2 14,5
3. Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
wiadcze Pracowniczych
2.034,9 1.436,9 1.385,5 3.424,7
4. Ubezpieczenie zdrowotne 6.933,8 6.082,8 6.701,7 13.605,4
5. Ogem 34.206,0 32.492,9 33.807,7 55.397,2
5.1. skadki 18.526,6 19.316,7 21.249,7 31.043,8
5.2. odsetki za zwok (w ujciu memoriaowym) 15.679,4 13.176,2 12.558,0 24.353,4
1
/ Do 30 sierpnia 2013 r. Dane wygenerowane z systemu e-SEKiF.
2/
Wycznie skadki. W latach 20102011
nie ewidencjonowano odrbnie odsetek. Od2014 r. dane oodsetkach (w ujciu memoriaowym) sksigowane
miesicznie, woparciu ostany rozlicze nakontach patnikw skadek.
rdo: Dane ZUS.
Na wzrost nalenoci wlatach 20102012 wpyw miaa rwnie sytuacja gospodarcza, oddziaujca
nazdolno patnikw doterminowego regulowania nalenoci ZUS ztytuu skadek.

24
3.2.1.3. Nalenoci objte inieobjte dziaaniami egzekucyjnymi
Wedug danych ZUS, kwota nalenoci ztytuu skadek (bez odsetek), wobec ktrych podjto
dziaania egzekucyjne (przez oddziay ZUS, urzdy skarbowe iw pozostaym trybie), systematycznie
wzrastaa z9.385,9mln z w2010 r. do13.346,1mlnz wI proczu 2013 r.
Zmniejszya si natomiast kwota nalenoci objta ukadami ratalnymi, odroczeniem terminu spaty
oraz restrukturyzacj zaduenia (cznie skadki, opata dodatkowa, odsetki iopata prolongacyjna)
z1.555mlnz w2010 r. do1.248,5mlnz wI proczu 2013 r.
Mimo objcia dziaaniami egzekucyjnymi wikszej kwoty zalegych skadek, w2013 r. (wedug
stanu na31sierpnia), wzrosa wporwnaniu z2012 r., kwota skadek nieobjtych tymi dziaaniami
do 16.823,8 mln z. tj. o 10.170 mln z (o 152,8%). Skadki nieobjte biecymi dziaaniami
egzekucyjnymi stanowiy w2010 r. 43,4%, w2011 r. 35,5%, w2012 r. 31,3%, aw 2013 r. 54,2%
kwoty zalegych skadek (bez odsetek zazwok).
W tabeli nr6 przedstawiono dane onalenociach ZUS odwybranych podmiotw branowych,
wtym objte przymusowym dochodzeniem oraz spat wformie ukadw ratalnych lub odroczeniem
terminw patnoci.
Tabela nr6
Nalenoci ZUS odwybranych podmiotw branowych28, wlatach 20102013 (I procze)
Lp.
Nalenoci ZUS od wybranych
podmiotw branowych
1/
2010 r. 2011 r. 2012 r.
I procze
2013 r.
(w mln z)
1 2 3 4 5 6
1. Ogem, w tym: 4.112,7 3.420,3 3.103,3 3.001,6
1.1. objte przymusowym dochodzeniem
2/
1.262,4 1.124,5 1.300,1 1.267,5
1.2. spat w formie ukadw ratalnych
lub odroczeniem terminw patnoci
1.191,9 916,3 727,2 648,7
1/
Dane ZUS dla: przemysu hutniczego, lekkiego, siarkowego, zbrojeniowego, stoczniowego, grnictwa wgla
kamiennego oraz dla PKP SA, publicznych zakadw opieki zdrowotnej i urzdw pracy.
2/
W trybie egzekucji
administracyjnej isdowej.
rdo: Dane ZUS.
Podczas kontroli nie byo moliwe wyodrbnienie zdanych ewidencyjnych Centrali ZUS dotyczcych
zaduenia z tytuu skadek podmiotw, wobec ktrych ZUS nie podj dziaa zmierzajcych
doodzyskania zalegych skadek. Rwnie nie byo moliwe wygenerowanie takich danych przez
Central Zakadu z8 wybranych oddziaw ZUS29, wobec patnikw zzadueniem 10tys.z iwicej.
Stwierdzono, e ukad, wktrym ewidencjonowane sdane ozadueniu, uniemoliwia wydzielenie
z grupy dunikw tych podmiotw, wobec ktrych nie zostao wszczte postpowanie zmierzajce
doodzyskania nalenoci. Szczegowe informacje wtym zakresie sdostpne jedynie wterenowych
jednostkach organizacyjnych ZUS.
Z ustale kontroli wynika, e wpraktyce wystpuj uwarunkowania isytuacje, ktre uniemoliwiaj
podjcie dziaa egzekucyjnych, odraczaj takie dziaania wczasie, bd te skutkuj zawieszeniem
egzekucji.
28
Dane ZUS dla: hutnictwa, przemysu lekkiego, siarkowego, zbrojeniowego, stoczniowego, grnictwa wgla kamiennego
oraz dla PKP SA, zakadw opieki zdrowotnej ipowiatowych urzdw pracy.
29
Por. przypis 16.
25
y Kwot nalenoci nieobjtych egzekucj stanowi bieco nieopacone skadki zajeden lub dwa miesice,
ktre znajduj si naetapie przygotowania lub skierowania upomnie przedegzekucyjnych lub pism
ostrzegawczych, take kwoty dozweryfikowania. Inn okolicznoci uzasadniajc stan przejciowy nieobjcia
zalegoci egzekucj jest m.in. prowadzenie postpowa wcelu orzeczenia oodpowiedzialnoci osb innych,
ni patnicy skadek, wtym spadkobiercw, czy te nastpcw prawnych. Kolejn istotn przyczyn jest realizacja
tzw. ustawy abolicyjnej
30
, zgodnie zprzepisami ktrej postpowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu oddnia
zoenia wniosku dodnia uprawomocnienia si decyzji oumorzeniu lub odmowie umorzenia nalenoci.
Ponadto brak dziaa egzekucyjnych nie musi oznacza, i takie dziaania nie byy podejmowane wczeniej,
lecz zewzgldu naokolicznoci (m.in. brak majtku dunika, ogoszenie przez niego upadoci, trwajce
postpowanie sdowe wzakresie ustalenia waciciela nieruchomoci), nie skontynuowane inie skutkuj
zlikwidowaniem zalegoci.
Analizie poddano zaduenie 25 podmiotw ztytuu skadek onajwyszej ich kwocie (od 10,8mlnz
do46,2mlnz), naczn kwot 537,1mlnz oraz przyczyny braku dziaa egzekucyjnych. Dunikami
byy gwnie przedsibiorstwa: brany stoczniowej, grnictwa, przemysu wkienniczego,
meblarskiego, metalowego, drzewnego, budowlano-hutniczego, budowlano-grniczego,
hutnictwa szka, kolejnictwa oraz zakady opieki zdrowotnej.
Dla 23 podmiotw, przyczynami braku dziaa egzekucyjnych byo postpowanie upadociowe
(w toku i zakoczone), postpowanie kompensacyjne, realizacja czciowego ukadu
ratalnego, prawomocna decyzja oumorzeniu, likwidacja podmiotu nieposiadajcego majtku,
postpowanie restrukturyzacyjne. Spord 25 objtych badaniem podmiotw, 3 prowadziy
dziaalno wobszarze ochrony zdrowia. Wprzypadku 2 znich, III Oddzia ZUS wWarszawie
odstpi odpodjcia dziaa egzekucyjnych.
y Jako przyczyn braku tych dziaa podano dla SP ZOZ zWarszawy (zaduenie 30,4mln z): instytucja
oszczeglnym znaczeniu; zajcie rachunkw bankowych szpitala spowodowaoby parali placwki; dobrowolne
wpaty napoczet zaduenia; adla Instytut Reumatologii (zaduenie 16,5mln z): postpowanie egzekucyjne
prowadzone zaokres dosierpnia 2009 r. Zaokres odwrzenia 2009 r. postpowanie egzekucyjne nie zostao
wszczte. Instytucja oszczeglnym znaczeniu; zajcie rachunkw bankowych szpitala spowodowaoby
parali placwki; patnik podejmuje dziaania zmierzajce dozawarcia ukadu ratalnego. Wprzypadku
trzeciego podmiotu SP ZOZ zKostrzyna nad Odr (zaduenie 24,4mlnz), postpowanie zostao umorzone
przez komornika.
Brak dziaa egzekucyjnych wobec wskazanych dwch podmiotw stanowi naruszenie
obowizujcych przepisw prawa31, zgodnie zktrymi nalenoci ztytuu skadek, nieopacone
w terminie, podlegaj cigniciu w trybie przepisw o postpowaniu egzekucyjnym
wadministracji lub egzekucji sdowej.
30
Ustawa z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu nalenoci powstaych z tytuu nieopaconych skadek przez osoby
prowadzce pozarolnicz dziaalno (Dz.U. z2012 r., poz.1551).
31

26
3.2.1.4. Tytuy wykonawcze skierowane dorealizacji
Ogln liczb i kwot skierowanych do realizacji tytuw wykonawczych, w podziale
naposzczeglne rodzaje egzekucji, przedstawiono wtabeli nr7.
Tabela nr7
Liczba tytuw wykonawczych skierowanych dorealizacji w latach 20102013 (I procze) oraz kwota nimi objta
Lp.
Wyszczeglnienie
(egzekucja)
2010 r. 2011 r. 2012 r.
I procze
2013 r.
A B A B A B A B
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1. Wasna ZUS 5.384,7 4.004,0 5.865,0 4.462,1 4.393,7 5.403,2. 1.503,3 2.372,5
2. Urzdy skarbowe 2.044,0 1.284,7, 1.967,2 1.278,9 1.869,5 1.595,5 982,6 1.253,5
3. Pozostay tryb
1/
346,1 733,5 473,9 1.465,6 566,7 1.049,3 273,0 552.0
4. Ogem 7.774,7 6.022,1 8.305,1 7.206,5 6.829,9 8.048,0 2.758,9 4.178,1
x Wskanik dla poz. 4
(rok 2010=100)
100,0 100,0 106,8 119,7 87,9 136,4 35,5 69,4
A Liczba tytuw (wtys. ). B kwota objta tytuami (wmln z).
1/
Egzekucja sdowa, syndyk masy upadociowej.
rdo: Dane ZUS.
Przecitna warto jednego tytuu wykonawczego systematycznie wzrastaa. W2010 r. wyniosa 775 z,
w2011 r. 868 z, w2012 r. 1.178 z, aw Iproczu 2013 r. 1.514 z.
W tabeli nr8 przedstawiono natomiast procentow struktur tytuw wykonawczych skierowanych
doegzekucji wlatach 20102013 (I procze), zarwno wodniesieniu dooglnej ich liczby ikwot
nimi objtych, wpodziale naposzczeglne rodzaje egzekucji.
Tabela nr8
Procentowa struktura tytuw wykonawczych skierowanych dorealizacji wlatach 20102013 (I procze)
Lp.
Wyszczeglnienie
(egzekucja)
2010 r. 2011 r. 2012 r.
I procze
2013 r.
A B A B A B A B
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1. Wasna ZUS 69,3 66,5 70,6 61,9 64,3 67,1 54,5 56,8
2. Urzdy skarbowe 26,3 21,3 23,7 17,8 27,4 19,8 35,6 30,0
3. Pozostay tryb
1/
4,4 12,2 5,7 20,3 8,3 13,1 9,9 13,2
x Ogem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
A Liczba tytuw. B kwota objta tytuami.
1/
Egzekucja sdowa, syndyk masy upadociowej.
rdo: Dane ZUS.
Z przedstawionych danych wynika, e w2011 r., wporwnaniu z2010 r., oglna liczby wystawionych
tytuw wzrosa o6,8%, aich kwota o19,7%. W2012 r., wporwnaniu zrokiem poprzednim, odnotowano
spadek ich liczby o17,8% oraz wzrost ich wartoci o11,7%.Najwicej tytuw wystawiano wramach
egzekucji wasnej ZUS; wdalszej kolejnoci bya egzekucja prowadzona przez urzdy skarbowe
oraz wpozostaym trybie. Przyczyn zmniejszenia, poczwszy od2012 r., liczby wystawianych
tytuw, bya zmiana przez Zakad sposobu ich wystawiania, polegajca nawprowadzeniu tytuw
wielopozycyjnych wmiejsce jednopozycyjnych.
27
Poczwszy odI kwartau 2013 r., wskanik terminowoci wystawiania tytuw wykonawczych
wczony zosta przez Zarzd ZUS dosystematycznej oceny pracy oddziaw ZUS32. Zadotrzymanie
terminu jednake przyjto wystawienie tytuu wykonawczego w okresie do 45 dni od daty
dorczenia upomnienia lub daty uprawomocnienia si decyzji. Zwoka wwystawieniu tytuu,
w wypadkach, w ktrych wierzyciel jest jednoczenie organem egzekucyjnym, skutkowaa
odoeniem wczasie zastosowania rodkw egzekucyjnych.
y W Ikwartale 2013 r. wystawiono 690,5tys. tytuw wykonawczych, wtym 217,6tys. (31,5%) poterminie 45 dni
oddaty dorczenia upomnienia lub uprawomocnienia si decyzji. Zkolei wII kwartale 2013 r., spord 565,7tys.
tytuw, 117,9tys. (20,9%) wystawiono poupywie 45 dni.
3.2.1.5. Skuteczno egzekucji
Do oceny skutecznoci egzekucji stosuje si w ZUS tzw. wskanik efektywnoci egzekucji. W okresie
objtym kontrol odnotowano spadek wskanika efektywnoci egzekucji prowadzonej przez oddziay ZUS
iurzdy skarbowe (por. tabela nr2 nastr. 11). Jednoczenie odnotowano wzrost liczby niezrealizowanych
tytuw wykonawczych oraz kwot nimi objtych. Tendencj t zilustrowano wtabeli nr9.
Tabela nr9
Liczba niezrealizowanych tytuw wykonawczych w latach 20102013 (I procze) oraz kwota nimi objta
Lp. Wyszczeglnienie
Niezrelizowane tytuy wykonawcze, wedug stanu na koniec:
2010 r. 2011 r. 2012 r. I procze 2013 r.
Liczba
(w tys.)
Kwota
(mln z)
Liczba
(w tys.)
Kwota
(mln z)
Liczba
(w tys.)
Kwota
(mln z)
Liczba
(w tys.)
Kwota
(mln z)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1. Oddziay ZUS i urzdy
skarbowe cznie
11.171,4 9.385,9 14.073,1 11.424,9 15.706,3 13.626,5 14.439,1 13.346,1
2. Wskanik
(rok 2010 =100)
100,0 100,0 126,0 121,7 140,6 145,2 129,2 142,2
rdo: Dane ZUS.
W latach 20102011 liczba niezrealizowanych tytuw wzrosa o26%, aich kwota o21,7%,
natomiast wlatach 20112012 o11,6% io 19,3%. Zkolei wedug stanu nakoniecczerwca 2013 r.
takich tytuw byo wicej, akwota nimi objta wysza ni w2010 r. i2011 r.
W obowizujcym stanie prawnym, Zakad jest zobowizany dokierowania doegzekucji zalegoci
zaokresy biece, jak iza poprzednie, wprzypadku ktrych dotychczasowe dziaania okazay si
bezskuteczne, bd odzyskanie nalenoci nastpuje wduszym okresie czasu. Skutkiem tego jest
sytuacja, wktrej czsto zalegoci dotycz tych samych podmiotw. Niezalenie odtego, wpyw
nadochodzenie nalenoci miay te czynniki niezalene odZUS: spowolnienie gospodarki; objcie
czci patnikw rwnolegle egzekucj administracyjn iegzekucj sadow; specyfika praw majtkowych
dunikw. Zkolei w2013 r. (I procze) wpyw miao take wejcie wycie, 15stycznia 2013 r.,
ustawy oumorzeniu nalenoci powstaych ztytuu nieopaconych skadek przez osoby prowadzce
pozarolnicz dziaalno, czyli tzw. ustawy abolicyjnej.
Zakad jako wierzyciel, poza dziaaniami interwencyjnymi dotyczcymi braku skutecznej egzekucji,
nie ma wpywu nasprawno iefektywno dziaa urzdw skarbowych.
32
Zarzdzenie nr 10 Prezesa ZUS z dnia 28 stycznia 2013 r. w sprawie wprowadzenia Zasad dokonywania oceny zada
podstawowych realizowanych przez oddziay oraz prowadzenia monitoringu zada dodatkowych realizowanych
przez wyznaczone komrki organizacyjne ZUS.

28
3.2.1.6. Przychody zegzekucji
Przychody osignite zegzekucji administracyjnej wlatach 20102013 (i procze), prowadzonej
przez urzdy skarbowe, oddziay Zakadu oraz egzekucji wpozostaych trybach, przedstawiono
wtabeli nr10.
Tabela nr10
Przychody uzyskane zegzekucji administracyjnej W latach 20102013 (I procze)
Lp.
Przychody uzyskane
z egzekucji
administracyjnej
1/
2010 r. 2011 r. 2012 r.
I procze
2013 r.
Kwota
(mln z)
Struktura
(w %)
Kwota
(mln z)
Struktura
(w %)
Kwota
(mln z)
Struktura
(w %)
Kwota
(mln z)
Struktura
(w %)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1. Ogem 1.158,4 100,0 1.569,3 100,0 1.543,8 100,0 707,7 100,0
1.1. wtym prowadzonej
przez: oddziay ZUS
653,2 56,4 746,3 47,6 963,1 62,4 446,0 63,0
1.2. urzdy skarbowe 326,0 28,1 344,6 22,0 365,6 23,7 163,5 23,1
1.3. wpozostaych trybach
2/
179,1 15,5 478,4 30,4 215,0 13,9 98,2 13,9
x Wskanik (rok 2010 =100)
dla poz.1 ogem
100,0 x 135,5 x 133,3 x 61,1 x
1/
Z pomiciem wpat dunikw dokonanych po wdroeniu egzekucji.
2/
Egzekucja sdowa, syndyk masy
upadociowej.
rdo: Dane ZUS.
Z danych ujtych wtabeli wynika, e wokresie objtym kontrol zwikszyy si przychody
zegzekucji prowadzonej zarwno przez oddziay ZUS, jak iurzdy skarbowe. Wwyniku egzekucji
w pozostaych trybach, przychody rwnie si zwikszyy, ale w duo mniejszym stopniu,
zwyjtkiem 2011 r.
Uzyskane przychody zegzekucji, wtym wasnej ZUS, dotyczyy zarwno tzw. starych zalegoci,
powstaych do31grudnia 1998 r., jak izalegoci powstaych powdroeniu reformy systemu
emerytalnego, czyli po1stycznia 1999 r.
Z powodu rozliczania wZUS nalenych skadek wdwch niezintegrowanych zesob systemach
informatycznych33, nie byo moliwe zaprezentowanie penych danych ouzyskanych przychodach
z prowadzonej przez oddziay ZUS egzekucji wasnej, w podziale na zastosowane rodki
egzekucyjne (z wynagrodzenia zaprac, wiadcze zubezpieczenia spoecznego, renty socjalnej,
wierzytelnoci pieninych, rachunkw bankowych34).
y Z dostpnych czciowo danych dotyczcych zaj, ewidencjonowanych waplikacji FW wynika, e gwnym
rodkiem egzekucyjnym stosowanym przez oddziay ZUS byo zajcie rachunku bankowego. W2011 r.
przy pomocy tego rodka uzyskano przychody wkwocie 363,1mlnz (48,7% przychodw zegzekucji wasnej),
w2012 r. 783mlnz (81,3%), aw Iproczu 2013 r. 352mlnz (78,9%).
W tabeli nr11 przedstawiono dane oprzychodach osignitych ztytuu dobrowolnych wpat
dokonanych przez dunikw powdroeniu egzekucji, uzyskanych naskutek realizacji ukadw
ratalnych35 oraz wwyniku odroczenia terminu patnoci irestrukturyzacji zaduenia36.
33
ARS do31grudnia 1998 r., KSI od1stycznia 1999 r., wtym aplikacja FW.
34
Art.19 4 ustawy opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji.
35
36
Nalenoci spacone w wyniku realizacji odrocze i harmonogramw spat na podstawie przepisw ustaw innych,
ni ustawa osystemie ubezpiecze spoecznych.
29
Tabela nr11
Przychody osignite wlatach 20102013 (i procze) wwyniku dobrowolnych wpat dunikw,
ukadw ratalnych irestrukturyzacji zaduenia
Lp.
Przychody
uzyskane z tytuu:
2010 r. 2011 r. 2012 r.
I procze
2013 r.
(w mln z)
1 2 3 4 5 6
1. Dobrowolnych wpat dunikw
1/
409,5 538,9 535,1 288,9
x Wskanik dla poz. 1 (rok 2010 =100) 100,0 131,9 130,7 70.6
2. Realizacji ukadw ratalnych 328,5 352,9 324,2 139,9
x Wskanik dla poz. 2 (rok 2010 =100) 100,0 107,4 98,7 42,6
3. Odroczenie terminw patnoci 11,1 15,3 16,5 10,7
4. Restrukturyzacji zaduenia
2/
228,7 178,2 186,4 98,3
1/
Dokonanych powdroeniu egzekucji.
2/
Nalenoci spacone wwyniku realizacji odrocze iharmonogramw
spat napodstawie przepisw ustaw innych, ni ustawa osystemie ubezpiecze spoecznych.
rdo: Dane ZUS.
3.2.1.7. Podejmowanie przewidzianych prawem dziaa wcelu wyegzekwowania nalenoci
ZUS korzysta zewszystkich, przewidziane prawem, narzdzi wcelu wyegzekwowania nalenoci
ztytuu skadek. Najczciej dokonywano zabezpieczenia nalenoci nanieruchomoci dunika,
jednoczenie, w badanym okresie, odnotowano wzrost liczby wnioskw dotyczcych tego
zabezpieczenia. Wtabeli nr12 przedstawiono dane dotyczce liczby wnioskw ozabezpieczenie
wierzytelnoci nanieruchomoci dunika wlatach 20102013 (I procze).
Tabela nr12
Wnioski ozabezpieczenie wierzytelnoci nanieruchomoci dunika wlatach 20102013 (i procze)
Lp. Wyszczeglnienie
2010 r. 2011 r. 2012 r.
I procze
2013 r.
(liczba w tys.)
1 2 3 4 5 6
1. Wnioski o zabezpieczenie wierzytelnoci
na nieruchomoci dunika
46,4 47,6 52,6 21,8
x Wskanik (rok 2010 =100) 100,0 102,6 113,4 47,0
rdo: Dane ZUS.
Drugim, najczciej podejmowanym przez ZUS, dziaaniem, zmierzajcym dowyegzekwowania
zalegych skadek, byo zoenie wniosku owpis dorejestru dunikw niewypacalnych. Rwnie
wprzypadku tego dziaania wzrosa liczba zoonych wnioskw. Wtabeli nr13 przedstawiono dane
dotyczce liczby takich wnioskw.
Tabela nr13
Wnioski owpis dorejestru dunikw niewypacalnych wlatach 20102013 (I procze)
Lp. Wyszczeglnienie
2010 r. 2011 r. 2012 r.
I procze
2013 r.
(liczba w tys.)
1 2 3 4 5 6
1. Wnioski o wpis do rejestru dunikw
niewypacalnych
26,1 27,5 29,8 9,2
x Wskanik (rok 2010 =100) 100,0 105,4 114,2 35,3
rdo: Dane ZUS.

30
Kolejnym, najczciej podejmowanym przez ZUS, dziaaniem majcym nacelu zwikszenie
efektywnoci egzekucji byo dokonywanie zabezpieczenia nalenoci naruchomoci dunika.
Liczba wnioskw wsprawie ustanowienia tego zabezpieczenia utrzymywaa si, jak wynika
zdanych zamieszczonych wtabeli nr14, nazblionym poziomie.
Tabela nr14
Wnioski ozabezpieczenie wierzytelnoci naruchomoci dunika wlatach 20102013 (i procze)
Lp. Wyszczeglnienie
2010 r. 2011 r. 2012 r.
I procze
2013 r.
(liczba w tys.)
1 2 3 4 5 6
1. Wnioski o zabezpieczenie wierzytelnoci
na ruchomoci dunika
16,5 15,3 15,1 5,6
x Wskanik (rok 2010 =100) 100,0 92,7 91,5 33,9
rdo: Dane ZUS.
W ramach posiadanych uprawnie, ZUS wymierza patnikom skadek take dodatkow opat37
oraz zwraca si do sdu z wnioskami o ukaranie za popenienie wykroczenia38, w zwizku
zniewywizywaniem si patnika zobowizku opacenia nalenych skadek. Wokresie objtym
kontrol, jak wynika zdanych zamieszczonych wtabeli nr15, zmniejszya si liczba ikwota
wymierzonych przez ZUS dodatkowych opat dla patnikw skadek.
Tabela nr15
Opaty dodatkowe wymierzone patnikom skadek wlatach 20102013 (i procze)
Lp. Wyszczeglnienie
2010 r. 2011 r. 2012 r. I procze 2013 r.
Liczba
(w tys.)
Kwota
(mln z)
Liczba
(w tys.)
Kwota
(mln z)
Liczba
(w tys.)
Kwota
(mln z)
Liczba
(w tys.)
Kwota
(mln z)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1. Wymierzone opaty
dodatkowe
11,0 11,8 7,7 7,6 5,4 5,8 2,0 2,5
x Wskanik (rok 2010 =100) 100,0 100,0 70,0 64,4 49,1 49,1 18,2 21,2
rdo: Dane ZUS.
Wysoko wymierzanej opaty dodatkowej wynosia przecitnie (Iloraz oglnej kwoty doliczby
decyzji owymierzeniu opaty dodatkowej wdanym okresie): w2010 r. 1.067 z, w2011 r. 985 z,
w2012 r. 1.078 z, wzrastajc wI proczu 2013 r. do1.255 z.
Zmniejszya si take liczba kierowanych przez ZUS wnioskw dosdu oukaranie zapopenienie
wykroczenia. Dane oliczbie rozpatrzonych przez sd wnioskw oukaranie grzywn zamieszczono
wtabeli nr16.
37
Art.24 ust.1a-1d, dodane zdniem 31maja 2012 r przez art.2 pkt1 ustawy zdnia 10maja 2012 r. ozmianie ustawy Kodeks
karny oraz ustawy osystemie ubezpiecze spoecznych (Dz.U. z2012 r., poz.611). Dotychczasowy ust.1, zgodnie zwyrokiem
Trybunau Konstytucyjnego z18lipca 2010 r. (Dz.U. Nr225, poz.1474), utraci moc obowizujc zdniem 31maja 2012 r.
Take art.40 ust.2 ustawy zdnia 19grudnia 2008 r. oemeryturach pomostowych (Dz.U. Nr237, poz.1656 zezm.).
38
Art.98 ustawy osystemie ubezpiecze spoecznych.
31
Tabela nr16
Rozpatrzone przez sd wnioski oukaranie patnikw skadek grzywn wlatach 20102013 (I procze)
Lp. Wyszczeglnienie
2010 r. 2011 r. 2012 r. I procze 2013 r.
Liczba
(w tys.)
Kwota
(mln z)
Liczba
(w tys.)
Kwota
(mln z)
Liczba
(w tys. )
Kwota
(mln z)
Liczba
( w tys.)
Kwota
(mln z)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1. Rozpatrzone przez sd
wnioski o ukaranie
7,7 5,3 5,8 5,0 4,0 3,8 1,8 2,0
x Wskanik (rok 2010 =100) 100,0 100,0 75,3 94,3 51,9 71,7 23,4 37,7
rdo: Dane ZUS.
Opata dodatkowa, jako rodek dyscyplinujcy powinna by wymierzana wsytuacjach, kiedy istnieje
wysokie prawdopodobiestwo, i cel tej kary zostanie osignity. Dotyczy torwnie wnioskw
dosdu oukaranie grzywn. Zastosowanie sankcji pozostaje wgestii dyrektora oddziau ZUS,
ktry kieruje si rwnie praktyk sdw orzekajcych okarze grzywny. Kara grzywny orzeczona
przez sd nie stanowi przychodu Zakadu.
3.2.1.8. Wydatki ztytuu egzekucji
Wydatki ZUS ztytuu egzekucji wokresie objtym kontrol utrzymyway si nazblionym poziomie,
zniewielk tendencj malejc. Dane owydatkach zamieszczono wtabeli nr17.
Tabela nr17
Poniesione przez ZUS wydatki ztytuu egzekucji wlatach 20102013 (I procze)
Lp. Wyszczeglnienie
2010 r. 2011 r. 2012 r.
I procze
2013 r.
(w mln z)
1 2 3 4 5 6
1. Wydatki ZUS z tytuu egzekucji
1/
221,1 189,5 203,2 101,3
x Wskanik (rok 2010 =100) 100,0 85,7 91,9 45,8
1/
Obejmujce pozycje: amortyzacja, zuycie materiaw ienergii, usugi obce, podatki iopaty, wynagrodzenia,
narzuty nawynagrodzenia iinne wiadczenia narzecz pracownikw, pozostae koszty rodzajowe.
rdo: Dane ZUS.
3.2.1.9. Kontrole upatnikw skadek
Systematycznie wzrastaa liczba kontroli przeprowadzanych u patnikw przez inspektorw
kontroli ZUS39, a take uzyskiwany w ich wyniku przypis skadek. Kadego roku realizowano
dodatkow liczb kontroli wzrost wynosi od 15,8% do 22,5% w relacji do planu. W wyniku
przeprowadzonych kontroli uzyskano wymierne efekty w postaci przypisu z tytuu skadek
naubezpieczenia spoeczne. Wcelu wsparcia dochodzenia zalegych skadek, inspektorzy kontroli
ZUS rwnie dokonywali upatnikw ogldzin skadnikw majtku, wtrybie kontroli doranych.
W okresie objtym kontrol zmalaa liczba takich kontroli. Dane o dziaalnoci kontrolnej ZUS
wobec patnikw skadek zawiera tabela nr18.
39
Podstawa prawna kontroli: art.86 inastpne ustawy osystemie ubezpiecze spoecznych.

32
Tabela nr18
Dziaalno kontrolna ZUS wobec patnikw skadek wlatach 20102013 (I procze)
Lp. Wyszczeglnienie
2010 r. 2011 r. 2012 r. I procze 2013 r.
Liczba
Kwota
1/
(mln z)
Liczba
Kwota
1/
(mln z)
Liczba
Kwota
1/
(mln z)
Liczba
Kwota
1/
(mln z)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1. Kontrole inspektorw
ZUS (w tys. )
66,0 179,0 67,5 183,0 72,1 240,3 19,3 77,0
(rok 2010 =100)
100,0 100,0 102,3 102,2 109,2 134,3 29,2 43,0
2. Ogldziny skadnikw
majtku
2/
434 x 227 x 141 x 55 x
(rok 2010 =100)
100,0 x 52,3 x 32,5 x 12,7 x
1/
Przypis ztytuu skadek uzyskany wwyniku przeprowadzonych kontroli.
2/
Wtrybie kontroli doranych.
rdo: Dane ZUS.
3.2.1.10. Wydawanie wewntrznych instrukcji iprowadzenie szkole
W celu zapewnienia jednolitoci stosowania prawa, wsprawach dotyczcych egzekucji zalegych
skadek, ich umarzania, odraczania irozkadania naraty, Zarzd ZUS bieco wydawa wewntrzne
instrukcje, wytyczne, zalecenia iinterpretacje. Ponadto, dla zapewnienia jednolitoci stosowania
procedur przy dochodzeniu zalegych skadek, przeprowadzano na bieco szkolenia dla
pracownikw oddziaw. Wlatach 20102013 (I procze), zrealizowano 402 szkolenia. Ich tematyka
dotyczya postpowania egzekucyjnego oraz udzielania ulg wspacie zalegych skadek.
3.2.1.11. Dziaania narzecz zwikszenia skutecznoci egzekucji prowadzonej przez urzdy skarbowe
Zarzd ZUS podejmowa liczne dziaania wcelu zwikszenia efektywnoci egzekucji prowadzonej
przez urzdy skarbowe.
y W tym celu ZUS skierowa m.in. wystpienia doMinisterstwa Finansw wsprawie: uruchomienia tzw. przegldarki
tytuw wykonawczych, narzdzia informatycznego umoliwiajcego Zakadowi, jako wierzycielowi, skuteczne
monitorowanie dziaa podejmowanych przez naczelnikw urzdw skarbowych wzakresie egzekucji nalenoci
ZUS; okrelenia trybu postpowania wprzypadku zbiegu egzekucji sdowej iegzekucji administracyjnej; braku
obowizku wydawania postanowie wsprawie stanowiska wierzyciela, gdy jest on organem egzekucyjnym;
przygotowania rozwiza legislacyjnych itechnicznych wramach projektu e-administracja; kierowania dobankw
wformie elektronicznej zawiadomie ozajciu rachunku bankowego; zapisu umoliwiajcego wierzycielowi
doczenie dotytuu wykonawczego alternatywnie: dowodu dorczenia lub owiadczenia odorczeniu upomnienia;
proponowanych zmian wprzepisach ustawy opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji; zmiany waciwoci
miejscowej irzeczowej dyrektora oddziau ZUS jako organu egzekucyjnego.
Ponadto ZUS wystpowa doMinisterstwa Finansw owyjanienie rozbienoci interpretacyjnych,
jakie pojawiay si midzy oddziaem ZUS aorganem egzekucyjnym.
Przedstawiciele ZUS brali rwnie udzia worganizowanych przez Ministerstwo Finansw spotkaniach
dotyczcych zmian legislacyjnych wzakresie postpowania egzekucyjnego wadministracji.
W celu poprawy sprawnoci funkcjonowania organw egzekucyjnych, jak rwnie ograniczenia
kosztw samego postpowania egzekucyjnego, ZUS podejmowa dziaania suce wypracowaniu
rozwiza legislacyjnych i technicznych, umoliwiajcych m.in. elektroniczne przekazywanie
tytuw wykonawczych.
33
W dniu 18 listopada 2009 r. Prezes ZUS zawar z Ministrem Finansw porozumienie w sprawie
formy itrybu wymiany informacji wpostaci elektronicznej oskierowanych doegzekucji tytuach
wykonawczych oraz oprzebiegu prowadzonej naich podstawie egzekucji.
y Na podstawie porozumienia przesyana jest elektronicznie dourzdw skarbowych ewidencja tytuw
wykonawczych oraz cz informacji wnich zawartych, conie zwalniao ZUS zobowizku przesyania organowi
egzekucyjnemu papierowych wersji dokumentw. Umoliwia tourzdom sprawne ewidencjonowanie przekazanych
postpowa egzekucyjnych, aw konsekwencji skrcenie czasu oczekiwania napodjcie czynnoci egzekucyjnych.
Niezalenie odtego, 16listopada 2011 r., Prezes ZUS zwrci si doMinistra Finansw zprob
o podjcie dziaa legislacyjnych, zmierzajcych do ograniczenia obrotu dokumentw
egzekucyjnych wformie papierowej. Postulaty m.in. wtym zakresie zostay zawarte wpimie
z13lipca 2012 r. doPodsekretarza Stanu wMinisterstwie Finansw. Wdniach 12-14czerwca 2013 r.
miao miejsce spotkanie zprzedstawicielami resortu finansw. Jego celem byo konsultowanie
zmian legislacyjnych wzakresie postpowania egzekucyjnego oraz zmian, jakie maj nastpi
wformularzach tytuw wykonawczych iwzorach zawiadomie ozajciu.
y Na skutek dziaa ZUS, od10maja 2013 r., wterenowych jednostkach organizacyjnych ZUS uruchomiona
zostaa tzw. przegldarka tytuw wykonawczych przekazanych przez ZUS dorealizacji urzdom skarbowym.
Narzdzie to, powinno mie wpyw nazmniejszenie liczby niezrealizowanych tytuw oraz kwot nimi objtych
(w opinii Zarzdu ZUS, pierwszych efektw tej formy wsppracy zurzdami skarbowymi naley spodziewa
si poupywie minimum jednego roku odjej wdroenia).
Pod koniec 2013 r. pojawia si techniczna moliwo przekazywania tytuw wykonawczych doorganu
egzekucyjnego drog elektroniczn. Jednake wtym celu niezbdne jest opublikowanie nowego wzoru
tytuu wykonawczego, umoliwiajcego elektroniczne przetwarzanie danych wnim zawartych40.
3.2.1.12. Wsppraca zMinisterstwem Sprawiedliwoci
W ramach dziaa ZUS zmierzajcych dozwikszenia efektywnoci egzekucji zalegych skadek
prowadzona bya take wsppraca zMinisterstwem Sprawiedliwoci.
y W jej wyniku uwzgldnione zostay wnioski Zakadu dotyczce umoliwienia korzystania zopcji elektronicznego
pozyskiwania danych zCentralnej Bazy Danych Ksig Wieczystych, zuwzgldnieniem rnych kryteriw
wyszukiwania oraz dostpu dodanych zgromadzonych wCentralnej Bazie Danych Krajowego Rejestru Sdowego.
Przedstawiciele ZUS uczestnicz te wpracach nad wdroeniem udostpniania wtrybie on-line informacji
gromadzonych wCentralnej Bazie Danych Ksig Wieczystych oraz wKrajowym Rejestrze Sdowym.
3.2.1.13. Kontrole wewntrzne woddziaach ZUS
Departament Kontroli Wewntrznej wlatach 20102012 przeprowadzi 29 postpowa wterenowych
jednostkach organizacyjnych ZUS (oddziaach) wzakresie prawidowoci postpowania egzekucyjnego
oraz udzielania ulg wspacie zalegych skadek. Kontrolami objto 26 oddziaw (w 3 przeprowadzono
kontrol dwukrotnie). W2013 r. nie przeprowadzono kontroli wpowyszym zakresie. Stwierdzone podczas
ww. kontroli nieprawidowoci naposzczeglnych etapach postpowania egzekucyjnego polegay na:
40
Po wejciu wycie wdniu 21listopada 2013 r. ustawy zdnia 11padziernika 2013 r. owzajemnej pomocy przy dochodzeniu
podatkw, nalenoci celnych iinnych nalenoci pieninych (Dz.U. z2013 r., poz.1289), ktra stanowi implementacj
dyrektywy Rady 2010/24/UE zdnia 16marca 2010 r. wsprawie wzajemnej pomocy przy odzyskiwaniu wierzytelnoci
dotyczcych podatkw, ce iinnych obcie (Dz.U. UE L 84 z31marca 2010 r.), wtreci art.26 1c ustawy opostpowaniu
egzekucyjnym wadministracji, pojawia si taka moliwo. Zgodnie zart.127 wspomnianej ustawy, akt wykonawczy
ustalajcy wzr tytuu powinien zosta wydany w okresie nie duszym ni 6 miesicy od jej wejcia w ycie. Nowe
rozporzdzenie Ministra Finansw wsprawie wzorw tytuw wykonawczych stosowanych wegzekucji administracyjnej
zostao wydane wdniu 16maja 2014 r. (Dz.U. z2014 r., poz.650).

34
y Kierowanie nalenoci doprzymusowego dochodzenia, wtym wcelu odzyskania nalenoci odosb trzecich:
braku systematycznej analizy kont patnikw skadek, niepodejmowaniu lub przewleko wpodejmowaniu
dziaa majcych nacelu rozpoczcie procedury egzekucyjnej.
y Dziaania podejmowane powdroeniu egzekucji: niesystematyczne monitorowanie spraw objtych egzekucj
wasn oraz postpowa egzekucyjnych prowadzonych przez naczelnikw urzdw skarbowych.
y Obsuga wnioskw wsprawie zawarcia ukadu ratalnego lub umorzenia nalenoci ztytuu skadek:
przewleko dziaa, brak systematycznego monitorowania zawartych umw oprzyznaniu ulgi.
Po zakoczeniu kontroli istwierdzeniu nieprawidowoci, wydawano zalecenia iokrelano terminy naich
usunicie. Departament Kontroli Wewntrznej nabieco weryfikowa sposb itermin realizacji zalece.
Niezalenie odkontroli przeprowadzanych przez Departament Kontroli Wewntrznej, woddziaach
ZUS byy rwnie przeprowadzane kontrole funkcjonalne przez pracownikw Departamentu Realizacji
Dochodw.
y W latach 20102013 (I procze) przeprowadzono 21 takich kontroli, wtym 9 zzakresu egzekucji (odzyskiwanie
nalenoci wtrybie egzekucji wasnej wkontekcie wycofania lub zwrotu bez relacji zaj, zuwzgldnieniem
zasadnoci przekazywania nalenoci ztytuu skadek dodochodzenia przez naczelnika urzdu skarbowego).
W przypadku stwierdzenia nieprawidowoci, dyrektor oddzia ZUS zobowizany by dopodjcia
rodkw naprawczych. Ponadto, wwyniku przeprowadzonej przez Departament weryfikacji akt
spraw, kontrolowanych wobszarze przymusowego dochodzenia nalenoci ztytuu skadek,
28 maja 2013 r. terenowe jednostki organizacyjne zostay zobowizane do weryfikacji akt
prowadzonych spraw egzekucyjnych oraz podjcia dziaa zapewniajcych prawidow realizacj
przepisw dotyczcych przymusowego odzyskiwania nalenoci.
3.2.1.14. Porozumienie Prezesa ZUS iGwnego Inspektora Pracy
W celu minimalizowania skali zjawiska niezgaszania doubezpiecze spoecznych oraz nieopacania
(zaniania) skadek nate ubezpieczenia, 5listopada 2010 r., Prezes ZUS iGwny Inspektor Pracy podpisali
porozumienie owspdziaaniu organw Zakadu Ubezpiecze Spoecznych iPastwowej Inspekcji Pracy41.
y Realizacja porozumienia odbywa si gwnie przez podejmowanie dziaa naszczeblu terenowym, tj.midzy
okrgowymi inspektoratami pracy aoddziaami ZUS, przez informowanie ostwierdzonych, podczas kontroli
naruszeniach przepisw oubezpieczeniach spoecznych, wtym dotyczcych nieprzestrzegania obowizku
dokonywania zgosze doubezpiecze spoecznych oraz nieopacenia lub zaniania skadek nato ubezpieczenie.
Realizujc porozumienie, instytucje tedokonyway wymiany informacji, wcelu podjcia kontroli.
Dane oliczbie przekazanych spraw wlatach 20102013 (I procze) przedstawiono wtabeli nr19.
Tabela nr19
Realizacja porozumienia Prezesa ZUS i Gwnego Inspektora Pracy wlatach 20102013 (I procze)
Lp. Wyszczeglnienie
2010 r. 2011 r. 2012 r.
I procze
2013 r.
(liczba spraw)
1 2 3 4 5 6
1. Sprawy przekazane przez PIP do ZUS 232 217 247 .
x Wskanik dla poz. 1 (rok 2010 =100) 100,0 93,5 106,5 x
2. Sprawy przekazane przez ZUS do PIP 116 124 66 36
rdo: Dane ZUS.
41
Art.10 ust.1 pkt3 ustawy zdnia 13kwietnia 2007 r. oPastwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z2012 r., poz.404 zezm.) stanowi,
e dozada PIP naley m.in. kontrola legalnoci zatrudnienia iinnej pracy zarobkowej.
35
3.2.1.15. Umarzanie nalenoci, odraczanie ich spaty oraz rozkadanie naraty
W latach 20102013 (I procze) dokonano umorzenia zalegych skadek oraz udzielono ulg wich
spacie (odroczenie terminu patnoci, rozoenie naraty) naogln kwot 1.921,2mln z. Wtabeli
nr20 przedstawiono dane oposzczeglnych formach pomocy udzielonej patnikom skadek
zalegajcych zich spat.
Tabela nr20
Pomoc udzielona patnikom skadek zalegajcych zich spat wlatach 20102013 (I procze)
Lp. Wyszczeglnienie
2010 r. 2011 r. 2012 r.
I procze
2013 r.
Ogem
(w mln z)
1 2 3 4 5 6 7
1. Umorzenie zalegych skadek
1/
229,5 59,7 45,4 61,4 396,0
x Wskanik dla poz. 1 (rok 2010 =100) 100,0 26,0 19,8 26,8 x
2. Odroczenie terminu patnoci skadek 24,6 20,6 30,5 23,3 99,0
3. Ukady ratalne 340,0 379,6 495,4 211,3 1.426,3
4. Ogem 594,1 459,9 571,3 296,0 1.921,2
1/
Spord 5,8tys.wnioskw rozpatrzonych pozytywnie, 5,3tys. (91%) dotyczyo umorzenia napodstawie ustawy
o umorzeniu nalenoci powstaych z tytuu nieopaconych skadek przez osoby prowadzce pozarolnicz
dziaalno.
rdo: Dane ZUS.
Z danych zamieszczonych wtabeli wynika, e wlatach 20102012 wsposb znaczcy wzrosa
kwota objta ukadami ratalnymi oraz, wmniejszym zakresie, kwota zodroczeniem terminu
patnoci. Jednoczenie odnotowano duy spadek kwoty umorzonych nalenoci.
y Wzrost liczby wnioskw orozoenie nalenoci naraty mia zwizek zpopularyzowaniem przez ZUS wiedzy
omoliwoci skorzystania ztej ulgi. Liczba odrocze terminw patnoci skadek jest uzaleniona odkoniecznoci
opacenia, wustawowych terminach, nalenoci niepodlegajcych uldze. Wysoko umorzonych nalenoci wlatach
20102011 miaa natomiast zwizek zrealizacj ustaw szczeglnych42, atake jednostkowymi przypadkami duych
umorze ztym zwizanych. Natomiast wzrost o16mln z (o 35,3%) kwoty umorze wIproczu 2013 r. wstosunku
doroku poprzedniego, by gwnie wynikiem realizacji przepisw tzw. ustawy abolicyjnej. Wedug stanu nadzie
18padziernika 2013 r., kwota umorze wynikajca zprawomocnych decyzji wydanych napodstawie przepisw
tej ustawy wynosia 44,1mln z.
W celu ujednolicenia procesu podejmowania decyzji wtych sprawach przez terenowe jednostki
organizacyjne ZUS, zdniem 1listopada 2013 r. przekazano im dostosowania nowe procedury43.
42
Ustawa zdnia 24kwietnia 2009 r. ozmianie ustawy osystemie ubezpiecze spoecznych oraz ustawy Prawo bankowe
(Dz. U. z 2009 r. Nr 71, poz. 609 ze zm.); ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia
iinstytucjach rynku pracy oraz niektrych innych ustaw (Dz.U. z2010 r. Nr257, poz.1725 zezm.) iustawa zdnia 28lipca 2011 r.
zmieniajca ustaw ozmianie ustawy osystemie ubezpiecze spoecznych oraz ustaw Prawo bankowe oraz ustaw
ozmianie ustawy opromocji zatrudnienia iinstytucjach rynku pracy oraz niektrych innych ustaw (Dz.U. z2011 r. Nr185,
poz.1095).
43
Zasady rozpatrywania spraw zzakresu odraczania terminu patnoci skadek, umarzania irozkadania naraty nalenoci ztytuu
skadek oraz kosztw egzekucyjnych. Zastpiy one Instrukcj wsprawie umarzania, odraczania irozkadania naraty nalenoci
ztytuu skadek pobieranych przez ZUS oraz Jednolite standardy udzielania ulg iumarzania nalenoci ztytuu skadek ikosztw
egzekucyjnych.

36
W Centrali ZUS, wlatach 2012-2013 (I procze), podjto rozstrzygnicia wsprawie 61 wnioskw
oprzyznanie ulgi wspacie nalenoci ztytuu skadek (w 2012 r. 45 iI proczu 2013 r. 16 wnioskw).
Wszystkie wnioski rozpatrzono zgodnie zobowizujcymi przepisami prawa44 oraz wewntrznymi
wytycznymi ZUS.
y Wrd rozpatrzonych wnioskw, 26 (42,6%) dotyczyo zakwestionowania ulgi, 16 (26,2%) rozoenia naraty,
11 (18%) zmiany warunkw ukadu ratalnego i5 (8,2%) umorzenia (w tym 2 dotyczce ponownego rozpatrzenia).
Wnioski skadane byy gwnie przez osoby fizyczne 39 (64%) oraz zakady opieki zdrowotnej 17 (27,9%).
W wypadku 23 z61 wnioskw (37,7%), Prezes ZUS nie wyrazi zgody naumorzenie (5 wnioskw) lub
udzielenie ulgi (18). Dla pozostaych 38 pozytywnie rozpatrzonych wnioskw, podpisano 31 umw
nakwot 126,6mln z, aw 7 przypadkach nie doszo, zprzyczyn obiektywnych, dopodpisania umowy.
Szczegowe badanie 31 spraw nie wykazao nieprawidowoci.
3.2.2. Oddziay Zakadu Ubezpiecze Spoecznych
3.2.2.1. Uwarunkowania zwizane zsystemem informatycznym
Zgodnie zestatutem ZUS45, dopodstawowego zakresu rzeczowych dziaa oddziaw naley
dochodzenie nalenych skadek iopat. Warunkiem umoliwiajcym natychmiastowe wdroenie
przez oddzia czynnoci egzekucyjnych wobec zalegajcych zwnoszeniem skadek, jest posiadanie
przez niego wiedzy ofaktycznym stanie zaduenia patnikw wobszarze jego dziaania.
Oddziay ZUS nie posiaday jednak penej wiedzy ostanie zaduenia, wzwizku zczym rzeczywiste
nalenoci patnikw byy one wstanie wykaza jedynie dla zaduenia powstaego dokoca
1998 r., ewidencjonowanego wpodsystemie ARS, tj.zokresu sprzed reformy systemu emerytalnego.
Wprowadzona w1999 r. centralizacja gromadzenia danych spowodowaa, e skadane przez
patnikw dokumenty zgoszeniowe irozliczeniowe ewidencjonowane byy wKSI poza oddziaami.
Dokonywane przez patnikw wpaty skadek byy rwnie przekazywane bezporednio narachunki
Centrali ZUS. Brak penej funkcjonalnoci systemu informatycznego KSI skutkowa wic brakiem
penej wiedzy orzeczywistym stanie zaduenia. Wrezultacie miao towpyw naskuteczno
dochodzenia nalenoci oraz wyduao proces prowadzenia egzekucji.
y W procesie egzekucji nalenoci woddziaach ZUS wykorzystywano cztery aplikacje: FW Modu obsugi tytuw
wykonawczych (budowana imodyfikowana od2002 r. wramach KSI); ARS Automatyczne Rozliczanie
Skadek (pochodzca zpocztku lat 90, tj.sprzed reformy systemu emerytalnego w1999 r.); BW Brak Wpat
(zbudowana wramach KSI) oraz PTW Przegldarka Tytuw Wykonawczych (skierowanych dourzdw
skarbowych, udostpniona odmaja 2013 r.).
3.2.2.2. Listy szacowanych zalegoci
Dane ostanie nalenoci patnikw skadek obsugiwanych przez oddzia ZUS byy jedynie danymi
szacunkowymi. Oddziay nie posiaday narzdzi, ktre wsposb kompleksowy ibezsporny
wskazywayby rzeczywisty stan zaduenia wszystkich patnikw, bez koniecznoci jego weryfikacji
przez pracownikw oddziau. Aplikacje, oktrych wspomniano wpoprzednim punkcie, umoliwiay
jedynie wstopniu dostatecznym biece monitorowanie procesu egzekucji. Ponadto adna
ztych aplikacji nie umoliwiaa samodzielnego typowania patnikw doprowadzenia czynnoci
egzekucyjnych lub tzw. poszukiwania kont zzadueniem dojrzaym doegzekucji.
44
45
Par. 10 ust.1 pkt5 statutu ZUS.
37
Szacowanie kwot zaduenia woddziaach opierao si nadanych zotrzymywanych zCentrali ZUS,
wokresie odwrzenia 2009 r. dolutego 2013r., tzw. list szacowanych zalegoci. Generowane byy
one rednio cokilka miesicy (35). Zawieray baz danych owszystkich patnikach przypisanych
dooddziau ZUS. Napodstawie list, pracownicy oddziaw weryfikowali konta patnikw wcelu
ustalenia ich rzeczywistego salda. Dopiero podokonanej weryfikacji iustaleniu zalegoci, mogy
by podejmowane dziaania egzekucyjne.
Stan nalenoci (zaduenia) patnikw skadek przekazywany wListach szacowanych zalegoci
nie odzwierciedla rzeczywistego stanu zaduenia inie zawiera rzetelnej informacji ofaktycznej
liczbie wystawionych tytuw.
y Oddzia ZUS wJale. Analiza 5 akt patnikw (o najwyszych kwotach zalenoci wokresie objtym kontrol)
ujawnia rozbienoci wszacowanym (wedug list przekazywanych przez Central ZUS) irzeczywistym zadueniu
oraz wliczbie aktywnych tytuw. Itak, wedug stanu na26padziernika 2012 r. wykazano 3 patnikom zalegoci
(odpowiednio: 124,3tys.z, 54,5tys.z i50,8tys.z), mimo i skadki zostay przez nich faktycznie wpacone.
Wodniesieniu dopozostaych 2 patnikw stwierdzono brak aktywnych tytuw, mimo prowadzonej wtym
czasie egzekucji przez urzdy skarbowe. Wedug stanu na20lutego 2013 r., wykazane 4 patnikom zalegoci
(odpowiednio: 346,6tys. z, 97,4tys.z, 91,8tys.z i80,2tys.z) zostay zawyone (o: 9,3tys.z, 20,4tys.z, 57,9tys.z
io 0,3tys.z). Przyczyn byo m.in. wprowadzenie doewidencji nalenoci, ktrych termin patnoci nie upyn.
W wyniku badania akt dunikw, ujmowanych wsystemie jako patnicy, wobec ktrych nie prowadzono
adnych dziaa egzekucyjnych stwierdzono, i wwikszoci przypadkw postpowania egzekucyjne
byy faktycznie prowadzone lub zakoczone.
y Oddzia ZUS wBielsku-Biaej. Analiza akt 29 dunikw, ktrych czne zaduenie wynosio prawie 42mlnz,
wykazaa: wjednym przypadku wierzytelnoci zostay zgoszone dosyndyka masy upadociowej, postpowanie
wtoku, kwota zaduenia 10,9mlnz; w20 przypadkach wydano postanowienia ozakoczeniu postpowania
upadociowego, zewzgldu nabrak moliwoci dalszego dochodzenia zaduenia odpodmiotw wupadoci
czna kwota zaduenia 27,1mlnz; wjednym przypadku prowadzono postpowanie orozoenie zaduenia
naraty, wostatecznoci skierowano zaduenie doegzekucji, kwota zaduenia 1,7mlnz; wjednym przypadku
prowadzona bya egzekucja przez urzd skarbowy, kwota zaduenia 1,3mlnz; w2 przypadkach prowadzono
postpowanie orozoenie zaduenia naraty, kwota zaduenia 268,7tys.z; w4 przypadkach prowadzono
postpowanie przedegzekucyjne, czna kwota zaduenia 743,5tys.z.
y Oddzia ZUS wOstrowie Wielkopolskim. Badanie 5 patnikw onajwyszym zadueniu (wedug listy
szacowanego zaduenia nadzie 1listopada 2012 r.), ocznym zadueniu 1,4mlnz, wykazao wprzypadku
jednego patnika (zaduenie 75,3tys.z) wszczcie postpowania egzekucyjnego (a od22marca 2013 r.
kontynuowanie przez Urzd Skarbowy wKpnie), aw pozostaych 4 przypadkach (z szacowanym zadueniem
1,3mlnz) brak zaduenia. Ustalono, e nadzie przeprowadzania kontroli NIK (19wrzenia 2013 r.), wOddziale
nie byo moliwe wygenerowanie docelw kontroli listy patnikw zaI procze 2013r. zzadueniem ztytuu
nieopaconych skadek oraz zdanymi oniewdroeniu wobec nich postpowania egzekucyjnego.
Analiza akt dunikw, ujmowanych wsystemie jako patnicy, wobec ktrych nie prowadzono adnych
dziaa egzekucyjnych, ujawnia 4 przypadki faktycznego niepodjcia dziaa egzekucyjnych,
czym naruszono obowizujce przepisy prawa46, zgodnie zktrymi nalenoci ztytuu skadek,
nieopacone wterminie, podlegaj cigniciu wtrybie przepisw opostpowaniu egzekucyjnym
wadministracji lub egzekucji sdowej.
y III Oddzia ZUS wWarszawie. Nie podjto dziaa egzekucyjnych wobec 2 dunikw: SP ZOZ 30,4mlnz
iInstytutu Reumatologii 16,5mlnz. Niepodjcie tych dziaa Dyrektor Oddziau argumentowa szczeglnym
charakterem tych podmiotw (zajcie rachunkw bankowych uniemoliwioby ich funkcjonowanie).
y Oddzia ZUS wTomaszowie Mazowieckim. Nie podjto dziaa egzekucyjnych wobec jednego dunika,
zzadueniem 22tys.z. Podjto jedopiero podczas kontroli NIK odpowiednio 9 i20 miesicy oddecyzji
potwierdzajcej zaduenie.
y I Oddzia ZUS wPoznaniu. Nie podjto dziaa egzekucyjnych wobec czci zaduenia wkwocie 17tys.z
dotyczcego jednego dunika. Zostay one podjte dopiero wczasie kontroli NIK.
46

38
3.2.2.3. Oglne dane oprowadzonych postpowaniach egzekucyjnych
Badanie losowo wybranej dokumentacji zpostpowa egzekucyjnych (po 30 spraw, wkadym
zoddziaw, onajwyszej wartoci kwotowej, wedug podziau: zadnotacj cignicia zalegych
skadek, zwrconych wskutek niecigalnoci, wycofanych lub zwrconych bez realizacji nalenoci
oraz zrealizowanych winny sposb egzekucja sdowa prowadzona przez komornika) wykazao,
e byy one naog prowadzone wsposb prawidowy. Itak:
y W zakresie prowadzenia czynnoci przygotowawczo-sprawdzajcych. Wtrybie okrelonym ustaw
opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji wysyano dodunikw upomnienia oraz wystawiano decyzje
okrelajce wysoko zaduenia ztytuu skadek napodstawie przepisw ustawy osystemie ubezpiecze
spoecznych, aczynnoci terejestrowano naindywidualnym koncie patnika wsystemie KSI.
W sposb rzetelny ikompletny dokonywano analizy stanu majtkowego dunikw napodstawie posiadanych
danych, pod ktem moliwoci wyegzekwowania nalenoci ztytuu skadek wtrybie egzekucji administracyjnej,
aw przypadku niekompletnych informacji omajtku dunika zwracano si, wtrybie okrelonym przepisami
ustawy osystemie ubezpiecze spoecznych, doinnych podmiotw, wcelu ich uzupenienia (m.in. Centralna
Ewidencja Kierowcw iPojazdw; Centralna Informacja Ksig Wieczystych; urzdy skarbowe), jak rwnie dano
oddunikw wyjawienia posiadanych nieruchomoci oraz przysugujcych im innych praw majtkowych.
y W zakresie prowadzenia postpowania egzekucyjnego. Wsposb prawidowy wystawiono tytuy wykonawcze.
W lad zawystawionym tytuem wystawiono zawiadomienia ozajciu wierzytelnoci pieninej zobowizanego
zrachunku bankowego dowysokoci egzekwowanej nalenoci pieninej wraz zodsetkami ztytuu niezapacenia
wterminie dochodzonej wierzytelnoci oraz kosztami egzekucyjnymi; jednoczenie wzywano dany bank, aby
bez zgody organu egzekucyjnego nie dokonywa wypat zrachunku dowysokoci zajtej wierzytelnoci, lecz
bezzwocznie przekaza zajt kwot organowi egzekucyjnemu napokrycie egzekwowanej nalenoci.
Kwoty nalenoci okrelone wtytuach egzekucyjnych odpowiaday kwotom ustalonym przez ich patnikw
wdeklaracjach rozliczeniowych DRA, bd deklaracjach wystawionych systemowo.
Zazwyczaj postpowanie egzekucyjne byo wdraane niezwocznie powystawieniu tytuu wykonawczego.
W sytuacji zbiegu egzekucji prowadzonej narachunku bankowym przez ZUS iurzd skarbowy, niezwocznie
przekazano tytuy wykonawcze dowaciwego naczelnika urzdu skarbowego, wcelu prowadzenia postpowania
egzekucyjnego przez ten organ; tytuy kierowane dourzdw skarbowych speniay ustawowe wymogi.
y W przypadku zbiegu zegzekucj sdow. Pouzyskaniu informacji zbanku owyznaczeniu organu docznego
prowadzenia egzekucji administracyjnej isdowej (na podstawie postanowienia sdu rejonowego) bd
Kodeksu postpowania cywilnego, wtrybie ktrego egzekucja sdowa bya prowadzona napodstawie tytuu
wykonawczego wydanego welektronicznym postpowaniu upominawczym, przekazywano kompletn
dokumentacj dowaciwego komornika sdowego.
W zwizku zezbiegiem egzekucji administracyjnej zsdow nie prowadzono egzekucji wewasnym zakresie,
aw uzasadnionych przypadkach wnoszono dowaciwego sdu zapytanie, ktry organ administracyjny,
czy sdowy powinien prowadzi czn egzekucj zewiadczenia wtrybie waciwym dla danego organu.
Na bieco zawiadamiano organy egzekucyjne, tj.naczelnika urzdu skarbowego ikomornika sdowego, okadej
zmianie wysokoci nalenoci objtej tytuem wykonawczym, atake wystpowano doorganu egzekucyjnego
opodanie informacji osposobie realizacji wniosku oprowadzenie egzekucji.
y W zakresie rozliczania kosztw postpowania egzekucyjnego. Prawidowo iterminowo dokonywano rozliczenia
kosztw egzekucji pomidzy ZUS aorganami egzekucyjnymi wzakresie dochodzenia nalenoci ztytuu skadek.
Koszty postpowa egzekucyjnych zwracano wnalenej wysokoci.
Stwierdzono, e dyrektorzy oddziaw sprawowali biecy nadzr nad prawidowoci prowadzenia
postpowa egzekucyjnych. Zadanie torealizoway m.in. wydziay kontroli wewntrznej, wedug
ustalonego wczeniej harmonogramu kontroli. Wwyniku stwierdzenia nieprawidowoci wydawano
zalecenia wcelu ich usunicia.
Rwnie nabieco podejmowano dziaania wcelu zdiagnozowania iprzeciwdziaania (we wsppracy
zinnymi instytucjami) wystpowaniu negatywnych zjawisk, polegajcych naunikaniu pacenia skadek.
Realizowano jew ramach zalece iwytycznych Centrali ZUS oraz wramach dziaa wasnych.
39
Z dziaa wasnych istotnym elementem byo diagnozowanie obszarw ryzyka: zawieranie
zpracownikami umw cywilnoprawnych, nieopacanie skadek przez patnikw prowadzcych
jednoosobowo dziaalno gospodarcz, wyrejestrowywanie si zubezpiecze spoecznych wzwizku
zzawieraniem fikcyjnych umw oprac winnych pastwach czonkowskich UE. Wnastpstwie
zdiagnozowania ryzyk, wobszarach tych prowadzono postpowania wyjaniajce lub kontrolne
wtrybie doranym. Kontrole obejmoway sprawdzenie prawidowoci irzetelnoci obliczania, potrcania
iopacania skadek oraz zgaszania doubezpiecze spoecznych iubezpieczenia zdrowotnego.
Dysponowanie przez Oddziay ZUS jedynie szacunkowymi danymi ostanie nalenoci ztytuu
skadek oraz brak narzdzi, ktre wsposb kompleksowy ibezsporny wskazywayby rzeczywisty
stan zaduenia wszystkich patnikw, bez koniecznoci jego weryfikowania, utrudniao jednak
prawidowe zarzdzanie tymi nalenociami, wtym podejmowanie dziaa egzekucyjnych.
y Stwierdzone nieprawidowoci generalnie dotyczyy: opnie wewdraaniu postpowa egzekucyjnych wobec
dunikw zalegajcych zopacaniem skadek, polegajcych nawysyaniu dozobowizanych upomnie, wystawianiu
tytuw wykonawczych, anastpniekierowaniu ich doegzekucji wterminie niezgodnym zwewntrznymi uregulowaniami
wzakresie przymusowego dochodzenia nalenoci; opnie wprzekazywaniu tytuw dowaciwych miejscowo urzdw
skarbowych, zarwno pobezskutecznym zakoczeniu prowadzenia wasnej egzekucji, jaki iw przypadku tzw. zbiegu
egzekucji; przekazywaniu tytuw doniewaciwych miejscowo urzdw lub tytuw obarczonych bdami formalnymi.
3.2.2.4. Terminowo realizacji wasnej egzekucji administracyjnej
Wystpowanie opnie w prowadzeniu wasnej egzekucji administracyjnej stwierdzono
w 12 oddziaach ZUS (75% objtych kontrol). Przyczyn byo due obcienie prac sub
zajmujcych si dochodzeniem nalenoci ztytuu skadek, spowodowane znaczn liczb kont
patnikw dorozliczenia przypadajcych najednego pracownika.
Do zobowizanych wysyane byy upomnienia informujce ozagroeniu wszczcia egzekucji
poupywie terminu siedmiu dni oddnia jego dorczenia47. Wedug wewntrznych wytycznych48,
kierowanie nalenoci doprzymusowego dochodzenia powinno odbywa si raz nakwarta,
aczstotliwo rozliczania kont aktywnych raz natrzy miesice.
Opnienia wwysyaniu upomnie dozobowizanych stwierdzono w9 oddziaach ZUS (56,3%
objtych kontrol), przy czym liczba spraw, wktrych stwierdzono nieprawidowoci wyniosa
wtych oddziaach od1 do11 zbadanych (od 3% do36,7%).
y Oddzia ZUS wChorzowie. Wprzypadku 11 spraw (36,7% zbadanych), 107 upomnie naczn kwot
2.058,9tys. z, wysano wczasie powyej trzech miesicy odujawnienia zalegoci.
y III Oddzia ZUS wWarszawie. Wprzypadku 9 spraw (18% zbadanych) naczn kwot 1.094,3tys.z,
upomnienia wzywajce zobowizanych dozapaty nalenoci wysane zostay zopnieniem, wtym
w4 przypadkach poupywie od4 do6 miesicy poterminie patnoci, aw jednym przypadku poupywie 5 lat
49

odww. terminu.
y Oddzia ZUS wLublinie. Wprzypadku 7 spraw (23,3% zbadanych), 26 upomnie naczn kwot 156,4tys.z
wystawionych zostao poupywie trzech miesicy odwyznaczonego terminu patnoci nalenoci: 21 upomnie
wterminie od100 do193 dni, 3 wterminie od161 do315 dni, 2 wterminie od285 do845 dni. Przyczyn zwoki
byo wykonywanie czynnoci polegajcych naanalizie stanu majtkowego dunikw.
y II Oddzia ZUS wWarszawie. Wprzypadku 5 spraw (16,7% zbadanych) naczn kwot 590.958,50 z, upomnienia
wzywajce zobowizanych dozapaty nalenoci zostay wysane poupywie ponad trzech miesicy odterminu
patnoci.
47
Par. 3 ust.1 rozporzdzenia Ministra Finansw zdnia 22listopada 2001 r. wsprawie wykonania niektrych przepisw
ustawy opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji (Dz.U. Nr137, poz.1541 zezm.).
48
Okrelonych przez ZUS wStandardach rozlicze kont patnikw skadek (obowizuj od1czerwca 2012 r.).
49
TW Nr45550012017501 upomnienie zdnia 13.12.2011 r. dotyczce nalenoci wkwocie 103 277,00 z zaokres marzec
czerwiec z2006 r., ktrego termin patnoci min wlipcu 2006 r.

40
Termin wskazany wwewntrznych wytycznych ZUS50 nakazywa wystawienie tytuu wykonawczego
do45 dni oddaty dorczenia upomnienia lub uprawomocnienia si decyzji okrelajcej wysoko
zaduenia. Przekroczenie tego terminu stwierdzono w10 oddziaach ZUS (62,5% objtych
kontrol), przy czym liczba spraw wyniosa od2 do12 zbadanych (od 0,6% do40% zbadanych).
y Oddzia ZUS wChorzowie. Wprzypadku 12 spraw (40% zbadanych), 122 tytuy naczn kwot 3.423,4tys.z
wystawionych zostao po45 dniach oddaty dorczenia upomnienia lub uprawomocnienia si decyzji okrelajcej
wysoko zaduenia.
y Oddzia ZUS wPoznaniu. Wprzypadku 11 spraw (36,7% zbadanych), naczn kwot 3.059,7tys.z, tytuy
wykonawcze zostay wystawione zezwok, wtym 3 postpowania powyej 50 dni i6 powyej 100 dni.
y Oddzia ZUS wLublinie. Wprzypadku 8 spraw (25,8% zbadanych), 45 tytuw wykonawczych naczn kwot
486,2tys.z wystawione zostay zopnieniem, wtym: 22 tytuy wterminie od46 do98 dni, 15 od138 do168 dni,
6 od208 do231 dni, 2 poupywie ponad 18 miesicy (545 dni) oddaty uprawomocnienia si decyzji okrelajcej
stan nalenoci.
y III Oddzia ZUS wWarszawie. Wprzypadku 6 spraw (20% zbadanych), naczn kwot 700,4tys.z tytuy
wykonawcze wystawione zostay poupywie od2 do7 miesicy oddaty skutecznego dorczenia upomnienia.
3.2.2.5. Terminowo przekazywania tytuw wykonawczych dourzdw skarbowych
Po stwierdzeniu przez oddzia ZUS nieskutecznoci wasnego postpowania egzekucyjnego,
postpowanie to powinno by przekazanie do naczelnika waciwego urzdu skarbowego
dodalszego prowadzenia wraz zkompletem dokumentacji51.
Przypadki opnie (od 10% do45% zbadanych) wprzekazywaniu tytuw wykonawczych
dourzdw skarbowych stwierdzono w4 oddziaach ZUS (25% objtych kontrol). Wsprawach
tych nie wystpiy okolicznoci uzasadniajce zwok wprzekazywaniu tytuw egzekucyjnych.
y Oddzia ZUS wLublinie. Wprzypadku 5 spraw (45,5% zbadanych)
,
34 tytuy wykonawcze nakwot 116,4tys.z
przekazano dourzdu skarbowego wterminie powyej miesica odstwierdzenia nieskuteczno prowadzenia
wasnej egzekucji, tj.poupywie od41 do236 dni.
y I Oddzia ZUS wodzi. Dwie sprawy naczn kwot 242,2tys.z przekazano dourzdu skarbowego poupywie
1,5 i2 miesicach oddaty ustalenia skadnikw majtku dunika.
Opnienia wprzekazywaniu dokumentacji zpostpowania egzekucyjnego, wprzypadku zbiegu
egzekucji, stwierdzono w4 oddziaach ZUS (25% objtych kontrol), przy czym liczba spraw
wyniosa od1 do6 zbadanych.
y I Oddzia ZUS wPoznaniu. W6 przypadkach dokumentacja zpostpowania egzekucyjnego zostaa przekazana
naczelnikowi urzdu skarbowego lub komornikowi sdowemu dopiero po53, 84, 93, 149, 210 i241 dniach
odpowiadomienia oddziau ZUS ozbiegu egzekucji.
y Oddzia ZUS wTomaszowie Mazowieckim. Wjednym przypadku, wktrym docznego prowadzenia egzekucji
wyznaczony zosta komornik sdowy, akta zpostpowania egzekucyjnego przekazane zostay komornikowi
poupywie 2 miesicy oddaty otrzymania postanowienia sdu wtej sprawie.
y Oddzia ZUS wRzeszowie. Wjednym przypadku spraw przekazano po195 dniach oduzyskania informacji
ozbiegu egzekucji.
y Oddzia ZUS wPocku. Przekazanie komornikowi sdowemu jednej dokumentacji egzekucyjnej nastpio
podwch miesicach oduzyskania informacji ozbiegu egzekucji.
50
Termin okrelony zarzdzeniem Prezesa ZUS nr10 zdnia 28stycznia 2013 r.
51
Par. 6 ust.5 rozporzdzenia Ministra Finansw zdnia 22listopada 2001 r. wsprawie wykonania niektrych przepisw
ustawy opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji.
41
3.2.2.6. Tytuy wykonawcze zwadami prawnymi
W 2 oddziaach ZUS (12,5% objtych kontrol) stwierdzono pojedyncze przypadki przekazywania
do waciwego urzdu skarbowego tytuw wykonawczych zawierajcych wady prawne,
uniemoliwiajce dalsze prowadzenie skutecznej egzekucji.
y Oddzia ZUS wOpolu. Wprzypadku jednego patnika, 42 tytuy wykonawcze naczn kwot 82,5tys.z,
przekazane zostay donaczelnika urzdu skarbowego bez dowodw dorczenia zobowizanemu upomnie
ikompletnej dokumentacji
52
. Ponadto, wwypadku jednego patnika, 6 tytuw naczna kwot 7,7tys.z,
wzwizku zezbiegiem egzekucji, dwa wnioski oczne prowadzenie egzekucji ww. tytuw, przekazano rwnie bez
dowodw dorczenia zobowizanemu upomnie ibez kompletnej dokumentacji. Zarwno upomnienia jak itytuy
wystawiono nanieaktualny adres siedziby zobowizanego. Wrezultacie korespondencja nie zostaa dorczona
53
.
Brak dorczenia upomnie skutkowa tym, e nie mona byo wszcz egzekucji, apodjte przez Dyrektora Oddziau
czynnoci zmierzajce dozastosowania rodka egzekucyjnego, nastpiy znaruszeniem przepisw ustawy
54
.
Nieprawidowoci tebyy przyczyn umorzenia postpowa egzekucyjnych przez Naczelnika Opolskiego Urzdu
Skarbowego. Nalenoci objte tytuami nie zostay wyegzekwowane, azalego zobowizanego ztytuu skadek
ZUS zwikszya si z7,7tys.z do19,1tys.z, wedug stanu na2grudnia 2013 r.
y Oddzia ZUS wOstrowie Wielkopolskim. W2 sprawach zakoczonych zwrotem przez urzd skarbowy tytuw
wykonawczych zpowodu niecigalnoci nalenoci ZUS, naczn kwot 192,5tys.z, tytuy byy wystawione
nieprawidowo (nie podano imion inazwisk oraz adresw wsplnikw) oraz nie uzupeniono niezbdnej
dokumentacji
55
.
Stwierdzono take w2 oddziaach ZUS (12,5% objtych kontrol) pojedyncze przypadki skierowania
spraw odalsze prowadzenie postepowania egzekucyjnego doniewaciwego urzdu skarbowego.
y Oddzia ZUS wRzeszowie. Wjednym przypadku skierowano spraw nakwot nakwot 233,1tys.z donaczelnika
niewaciwego urzdu skarbowego. Powodem byo niezweryfikowanie danych adresowych dunika. Doczasu
zakoczenia kontroli NIK, Oddzia ZUS nie zosta obciony kosztami egzekucyjnymi ztego tytuu.
y Oddzia ZUS wOstrowie Wielkopolskim. Wjednym przypadku przekazano spraw donaczelnika niewaciwego
urzdu skarbowego. Przyczyn by bd pracownika odpowiedzialnego zaprowadzenie sprawy.
3.2.2.7. Pozostae ustalenia kontroli
y Oddzia ZUS wOpolu. Mimo zawieszenia postpowania egzekucyjnego, naskutek zawarcia przez ZUS zdunikiem
ukadu ratalnego, wdniu 8lutego 2012 r. Zakad przekaza wierzytelno (23 tytuy nakwot 825,3tys. z)
doNaczelnika Urzdu Skarbowego wKdzierzynie-Kolu, wcelu dalszej jej egzekucji. Sprawa przekazana
zostaa doniewaciwego organu egzekucyjnego, ponadto wymaganych dowszczcia egzekucji dokumentw
(potwierdzenia dorczenia upomnie iodpisw tytuw). Postwierdzeniu, i dunik nie wywizuje si
zpostanowie ukadu ratalnego (brak wpat), anastpnie jego zerwaniu (dunik zosta poinformowany otym
4lipca 2012 r.), Zakad wystpi doorganu egzekucyjnego owycofanie izwrot wszystkich tytuw, powoujc
si nazawarty 8lutego 2012 r. ukad ratalny. Wdniu 13grudnia 2012 r. ZUS ponownie przekaza doNaczelnika
Urzdu Skarbowego tytuy, wcelu kontynuowania egzekucji, take bez dokumentw wymaganych dojej
wszczcia. Zewzgldu nabezskuteczno egzekucji (brak majtku), Naczelnik Opolskiego Urzdu Skarbowego
wdniu 14maja 2013 r. umorzy postpowanie. Tym samym nastpi wzrost zalegoci z825,3tys.z do2.740tys.z
(wedug stanu na23padziernika 2013 r.).
y Oddzia ZUS wRybniku. Ujawniono przypadek 10-miesicznej zwoki, liczc oddaty umorzenia postpowania,
wpodjciu czynnoci polegajcej naprzeniesieniu odpowiedzialnoci zazaduenie spki cywilnej ztytuu skadek
w2010 r. najej wsplnikw. Dopiero podczas kontroli NIK powiadomiono wsplnikw owszczciu postpowania
wpowyszej sprawie oraz wystpiono dourzdu skarbowego zestosownym wnioskiem.
52
Art.27 3 ustawy zdnia 17czerwca 1966 r. opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji, wbrzmieniu sprzed 21listopada 2013 r.
53
Jak wyej stosownie doart.44, wtrybie tzw. dorczenia zastpczego.
54
Jak wyej art.15 1.
55
Jak wyej art.27 1.

42
y II Oddzia ZUS wodzi zsiedzib wZduskiej Woli. Ograniczono stosowanie ustawowych instrumentw
wobec niesolidnych patnikw
56
. W2012 r. iI proczu 2013 r. nie skadano wnioskw owpisanie ich dorejestru
dunikw niewypacalnych. W 2010 r wpisano do rejestru 42 patnikw, w 2011 r. 33, w 2012 r. 8,
wI proczu 2013 r. nie dokonano adnego wpisu.
y II Oddzia ZUS wWarszawie. Wprzypadku jednego patnika, zalegajcego zeskadkami nakwot 308tys.z,
ponaglenie wysano poupywie 8 miesicy odostatniego pisma wtej sprawie
57
. Wtym czasie nie monitorowano
postpowania inie podjto adnych czynnoci egzekucyjnych. Wprzypadku innego patnika (z dugiem wkwocie
100,6tys.z oraz 5 innych tytuw dotyczcych tego patnika nakwot 660tys.z) stwierdzono, e Oddzia, przed
wystawieniem tytuw, nie wyda decyzji owysokoci zaduenia patnika. Wtytuach podano, e przypisu
nalenoci dokonano woparciu ozoone deklaracje (zgoszenia), podczas gdy dunik nie zoy deklaracji
zamiesic wrzesie 2012 r. Skutkowao tokoniecznoci umorzenia postpowania egzekucyjnego
58
.
y Oddzia ZUS wJale. adnego z30 skontrolowanych postpowa nie monitorowano codo prawidowoci
prowadzenia egzekucji przez naczelnikw urzdw skarbowych. Tym samym nie skorzystano zuprawnie
59
umoliwiajcych uzyskanie worganie egzekucyjnym informacji osposobie zaatwienia wniosku.
3.2.2.8. Udzielanie ulg wspacie nalenoci
Przy realizacji uprawnie wzakresie umarzania, odraczania irozkadania naraty nalenoci ztytuu
skadek, ZUS kierowa si postanowieniami obowizujcych przepisw prawa60 oraz wydanymi
wewntrznymi wytycznymi61. Dokumentacja zpostpowa oudzielenie ulgi wspacie nalenoci
bya kompletna wzakresie oceny moliwoci patniczych patnika ubiegajcego si oprzyznanie
ulgi. Kade zpostpowa byo opiniowane przez powoane wtym celu woddziaach komisje
opiniujce. Ukadami ratalnymi nie obejmowano nalenoci przeterminowanych. Umorze nalenoci
dokonywano wsytuacji cakowitej ich niecigalnoci.
W dwch oddziaach ZUS stwierdzono uchybienia:
y I Oddzia ZUS wPoznaniu. Wprzypadku 6 spraw dotyczcych umorze (40% zbadanych) decyzje byy wydawane
wterminach od75 do164 dni odich wszczcia (lub oddnia otrzymania odwoania), mimo i zaatwienie
sprawy wymagajcej postpowania wyjaniajcego powinno nastpi nie pniej ni wcigu miesica,
asprawy szczeglnie skomplikowanej nie pniej ni wcigu dwch miesicy oddnia wszczcia postpowania,
aw przypadku postpowania odwoawczego wcigu miesica oddnia otrzymania odwoania
62
. Ponadto
wadnej zww. spraw, ojej niezaatwieniu wterminie nie zawiadamiano strony postpowania inie wskazywano
nowego terminu zaatwienia sprawy
63
.
y I Oddzia ZUS wodzi. Wprzypadku 2 spraw dotyczcych ukadw ratalnych (20% zbadanych), pozaistnieniu
okolicznoci skutkujcych rozwizaniem umowy orozoeniu nalenoci naraty, poinformowano dunika
otym fakcie zopnieniem wynoszcym 16 i19 dni wstosunku doobowizujcego terminu
64
.
Ustalono, e systemy informatyczne woddziaach ZUS, suce obsudze iwspieraniu procesu
udzielania ulg wspacie nalenych skadek, nie daj moliwoci generowania listy patnikw
56
Art.24 ust.1a iart.98 ustawy osystemie ubezpiecze spoecznych.
57
Zawiadomienia ozajciu wierzytelnoci.
58
Na podstawie art.59 1 pkt. 3 ustawy zdnia 17czerwca 1966 r. opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji (Dz.U.
z2012 r., poz.1015 zezm.).
59
Par. 8 rozporzdzenia Ministra Finansw zdnia 22listopada 2001 r. wsprawie wykonania niektrych przepisw ustawy
opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji.
60
Rozporzdzenie Ministra Gospodarki, Pracy iPolityki Spoecznej zdnia 31lipca 2003 r. wsprawie szczegowych zasad
umarzania nalenoci ztytuu skadek naubezpieczenie spoeczne (Dz.U. Nr141, poz.1365).
61
Instrukcja w sprawie umarzania, odraczania i rozkadania na raty nalenoci z tytuu skadek pobieranych przez ZUS.
Wprowadzona uchwa nr12/2010 Zarzdu ZUS z27stycznia 2010 r., zmieniona uchwa nr13/2011 z30marca 2011 r.
oraz Jednolite standardy udzielania ulg iumorze nalenoci ztytuu skadek z1kwietnia 2010 r.
62
Art.35 3 Kpa.
63
Jak wyej art.36 1.
64
Par. 14 Instrukcji wsprawie umarzania, odraczania irozkadania naraty nalenoci ztytuu skadek pobieranych przez ZUS.
43
niewywizujcych si zwarunkw spaty nalenoci. Tym samym monitorowanie przebiegu
realizacji ukadw ratalnych iodroczenia terminu patnoci skadek jest znacznie utrudnione
iodbywa si przez comiesiczne rozliczanie wpat ijest czynnoci cile zwizan zrozliczaniem
konta patnika skadek. Aplikacje Elektroniczna Ewidencja Wnioskw (EW) iARS umoliwiaj jedynie
generowanie, napoziomie oddziau, listy patnikw, ktrym ulgi zostay udzielone65.
3.2.3. Urzdy skarbowe
Stwierdzone nieprawidowoci dotyczyy gwnie: opnie w prowadzeniu postpowa
egzekucyjnych nalenoci ZUS ztytuu skadek naubezpieczenia spoeczne; niewykorzystywania
wszystkich dostpnych instrumentw prawnych; pnego lub nierzetelnego dokumentowania
czynnoci w podsystemie Egapoltax oraz niewaciwego dokonywania rozlicze z ZUS
wyegzekwowanych wierzytelnoci.
3.2.3.1. Oglne dane oterminowoci prowadzenia postpowa egzekucyjnych
W zakresie terminw, wprowadzeniu postpowania egzekucyjnego zastosowanie maj przepisy
Kpa, zktrych wynika, e organy administracyjne obowizane szaatwia sprawy bez zbdnej
zwoki66. Zaatwienie sprawy powinno nastpi nie pniej ni wcigu miesica, asprawy szczeglnie
skomplikowanej nie pniej ni wcigu dwch miesicy oddnia wszczcia postpowania67. Minister
Finansw zobowiza naczelnikw urzdw skarbowych68 dozapewnienia efektywnego isprawnego
prowadzenia postpowa egzekucyjnych.
y Przepisy ustawy opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji stanowi, e egzekucja administracyjna moe
by wszczta, jeeli wierzyciel, poupywie terminu dowykonania przez zobowizanego obowizku, uprzednio
przesa mu pisemne upomnienie, zawierajce wezwanie dowykonania obowizku zzagroeniem skierowania
sprawy nadrog postpowania egzekucyjnego, chyba e przepisy szczeglne inaczej postanawiaj. Postpowanie
egzekucyjne moe by wszczte dopiero poupywie siedmiu dni oddnia dorczenia tego upomnienia. Przepisy
te
69
, jak rwnie przepisy wykonawcze doustawy, nie okrelaj precyzyjnie terminw wszczcia postpowania
ipodejmowania kolejnych czynnoci egzekucyjnych.
Wystpowanie opnie wprowadzeniu postpowa egzekucyjnych nalenoci ZUS ztytuu
skadek naubezpieczenia spoeczne stwierdzono w13 urzdach (81,3% objtych kontrol).
Przyczyn ww. opnie wprowadzeniu postpowa egzekucyjnych by gwnie wzrost (w porwnaniu
dolat ubiegych) liczby tytuw wykonawczych dorealizacji przy niezmienionym stanie zatrudnienia
wkomrkach egzekucji, wzrost liczby przydzielanych poborcom skarbowym dodatkowych zada.
Ponadto nanieterminowo prowadzenia egzekucji mia bezporednio wpyw fakt, i wikszo
kierowanych przez ZUS tytuw odnosio si dotzw. trudnych dunikw, niedysponujcych
majtkiem, zktrego moliwe byoby prowadzenie przez urzdy skarbowe skutecznej egzekucji,
wstosunku doktrych Zakad wyczerpa moliwoci prowadzenia dziaa egzekucyjnych.
Wyduony czas prowadzenia postpowa wobec wierzytelnoci ZUS wynika take zopieszaego
nadawaniu biegu tytuom wykonawczym, zwoce wrozpoczynaniu czynnoci egzekucyjnych
inieuzasadnionego ich przerywania.
65
EW przez zastosowanie odpowiedniego fltru; ARS przez sporzdzenie wydruku Rejestr zawartych ukadw ratalnych.
66
Art.35 1 Kpa.
67
Jak wyej art.35 3.
68
Wytyczne pn.Zadania dla dyrektorw izb skarbowych inaczelnikw urzdw skarbowych wzakresie realizacji polityki fnansowej
pastwa oraz wytyczne doich realizacji na2012 r. i2013 r.
69

44
3.2.3.2. Nadawanie biegu tytuom wykonawczym
Opnienia wnadawaniu biegu tytuom wykonawczym zZUS stwierdzono w3 urzdach (18,8%
objtych kontrol), przy czym liczba spraw, wktrych stwierdzono nieprawidowoci wyniosa
od3 do207 (od 5% do34,3% zbadanych).
y II Urzd Skarbowy wLublinie: 207 tytuw (34,3% zbadanych) zarejestrowano wokresie duszym ni
jeden miesic; Urzd Skarbowy wTomaszowie Mazowieckim: 3 tytuy (5%) zarejestrowano odpowiednio
po31 (2 tytuy) ipo 50 dniach (1 tytu) odich otrzymania; Urzd Skarbowy Pozna-Wilda: 7 tytuw (17,5%)
zarejestrowano wpo upywie jednego miesica odich otrzymania.
3.2.3.3. Rozpoczynanie czynnoci egzekucyjnych
Przypadki opieszaego (od 13,3 % do55% zbadanych) rozpoczcia czynnoci egzekucyjnych,
po wydaniu postanowienia o skierowaniu tytuu do egzekucji, stwierdzono w 11 urzdach
skarbowych (68,8% objtych kontrol).
y Urzd Skarbowy wOtwocku: w33 sprawach (55% zbadanych) pierwsze czynnoci egzekucyjne byy
podejmowane poupywie miesica oddaty otrzymania tytuu wykonawczego zZUS; II Urzd Skarbowy wLublinie:
ok. 50% zbadanych postpowa podjto poupywie miesica oddaty rejestracji; Urzd Skarbowy wLesznie:
w7 sprawach (17,5%) pierwsze czynnoci podejmowano poupywie od33 do250 dni oddaty wpywu tytuu.
3.2.3.4. Przerwy wczynnociach egzekucyjnych
Stwierdzono take w11 urzdach skarbowych (68,8% objtych kontrol) przypadki nieuzasadnionych
przerw wczynnociach egzekucyjnych lub braku jakichkolwiek dziaa egzekucyjnych (od 13,3%
do100% zbadanych).
y Urzd Skarbowy wRybniku. Wodniesieniu dowszystkich zbadanych 29 tytuw stwierdzono 49 nieuzasadnionych
przerw wczynnociach egzekucyjnych. W12 przypadkach wynosiy one od31 do60 dni, w10 od61 do100 dni,
w13 od101 do200 dni, aw 3 ponad 200 dni. Stwierdzono rwnie, i wprzypadku 5 tytuw naczn kwot
41,7tys.z, nie podjto adnych czynnoci egzekucyjnych odotrzymania zZUS tytuw do30czerwca 2013 r.
upyno odpowiednio: 42, 228, 303, 311 i396 dni.
y Urzd Skarbowy Pozna-Wilda. W10 postpowaniach egzekucyjnych (25% zbadanych) nieuzasadnione
przerwy pomidzy kolejnymi czynnociami egzekucyjnymi wyniosy odpowiednio od5 do26 miesicy. Ponadto
wUrzdzie ujawniono 4 przypadki braku podjcia czynnoci egzekucyjnych.
y Urzd Skarbowy wKronie. W19 przypadkach (31,7%) okresy bezczynnoci wzakresie podejmowania dziaa
egzekucyjnych przekraczay 6 miesicy.
y Urzd Skarbowy wTomaszowie Mazowieckim. W8 sprawach (13,3%) stwierdzono ponad proczne przerwy
wpodejmowaniu kolejnych czynnoci egzekucyjnych.
y Urzd Skarbowy wPocku. Wprzypadku 3 zalegoci nakwot 62,6tys.z nie podjto adnych czynnoci
egzekucyjnych.
3.2.3.5. Korzystanie zdostpnych instrumentw prawnych przy dochodzeniu nalenoci
W 5 urzdach skarbowych (31,3% objtych kontrol) stwierdzono przypadki (do 16,7% zbadanych)
niewykorzystywania wszystkich dostpnych instrumentw prawnych przy dochodzeniu nalenoci.
y Urzd Skarbowy wRybniku. Wprzypadku 3 podmiotw (5% zbadanych) nie wykorzystano wszystkich
przewidzianych prawem instrumentw wcelu ujawnienia majtku dunikw. Wprzypadku 1 zpodmiotw
nie podjto prby zajcia rachunku winnych bankach, mimo posiadania informacji ouzyskiwanych przychodach
ikoniecznoci prowadzeniarozlicze finansowych zapomoc rachunku bankowego. Wprzypadku pozostaych
2 podmiotw nie spisano zdunikami protokow ostanie majtkowym spek.
y Urzd Skarbowy wLublinie. Dokonano umorzenia postpowania egzekucyjnego bez uprzedniego wyegzekwowania
odzobowizanego nalenych kosztw egzekucyjnych, atake wobec spki przejtej przez innego waciciela. Dopiero
naskutek zaale ZUS dokonano wtrybie odwoawczym korekty ww. postanowie.
45
y Urzd Skarbowy wKronie. Wprzypadku jednej spki nie przeprowadzono analiz wzakresie powiza
osobowych ikapitaowych pomidzy czonkami zarzdu winnych spkach kapitaowych, ani te kontroli
celem ustalenia wierzytelnoci, doktrych mona by byo skierowa egzekucj. Wprzypadku odmowy zoenia
wyjanie przez dunika nie skorzystano zuprawnie, jakie dawa art.168d ustawy opostpowaniu egzekucyjnym
wadministracji, tj.naoenia kary pieninej nadunika. Nie prowadzono rwnie analizy sprawozda finansowych
spki pod ktem posiadanego przez ni majtku.
y Urzd Skarbowy wPocku. Postpowania egzekucyjne prowadzone napodstawie 5 tytuw wykonawczych
(8,3% zbadanych), zostay umorzone pomimo posiadania przez spk wierzytelno wdwch podmiotach
gospodarczych odpowiednio nakwot 209tys.z i80tys.z.
3.2.3.6. Ewidencja czynnoci wpodsystemie Egapoltax
Stwierdzono liczne przypadki (do 55% zbadanych) pnego lub nierzetelnego dokumentowania
czynnoci zpostpowania egzekucyjnego wpodsystemie Egapoltax, ktry wspomaga informatycznie
dziay egzekucyjne administracji skarbowej, przez umoliwienie rejestracji tytuw pochodzcych
zwasnego urzdu, jak rwnie zZUS iinnych organw. Nieprawidowoci odnotowano w10 urzdach
skarbowych (62,5% objtych kontrol). Dotyczyy one gwnie opnie wewprowadzaniu danych
dopodsystemu lub dokonywania bdnych zapisw.
y Urzd Skarbowy wOtwocku. 33 tytuy wykonawcze (55% zbadanych) zostay zarejestrowane wsystemie dopiero
poupywie miesica oddaty ich wpywu doUrzdu.
y Urzd Skarbowy wPocku. 25 tytuw wykonawczych (41,7%) zostao zaewidencjonowano wpodsystemie
pomiesicu oddaty ich wpywu, mimo i obowizujca instrukcja nakazywaa ich niezwoczn rejestracj.
y Urzd Skarbowy wOpolu. 17 tytuw wykonawczych (28%) odnotowano wpodsystemie pod dat o14 dni
pniejsz oddaty otrzymania tytuu. Ponadto jeden tytu zarejestrowano wpodsystemie poupywie 68 dni
oddaty jego otrzymania.
y II Urzd Skarbowy wBielsku-Biaej. Wprzypadku 53 adnotacji (17,7%) stwierdzono rozbienoci midzy
odnotowan wsystemie dat dokonania czynnoci adokumentem rdowym. Wprzypadku 37 adnotacji (12,3%)
wbazie podsystemu brak byo dokumentu rdowego potwierdzajcego dokonanie wpisu, aw 13 przypadkach
(4,3%) waktach postpowania znajdywa si dokument rdowy wiadczcy odokonaniu czynnoci, brak byo
natomiast odnotowania tej czynnoci wsystemie lub wtytule wykonawczym.
y Urzd Skarbowy wChorzowie. Odnotowano 7 przypadkw (11,7%) bdnego zaewidencjonowania danych
wpodsystemie. Wjednym przypadku umorzono postpowanie egzekucyjne izamknito tytu wykonawczy wsystemie,
bez wydania postanowienia
70
; w6 kolejnych przypadkach zamknito postpowania zwyprzedzeniem wstosunku
dodaty wydania postanowie Naczelnika Urzdu oich umorzeniu.
y Urzd Skarbowy wLesznie. Dla 4 tytuw (10%) nie odnotowano wykonanych czynnoci zmierzajcych
doustalenia: miejsca pobytu lub zamieszkania zobowizanych, aktualnego miejsca zatrudnienia (pracodawcy)
lub informacji opobieranych wiadczeniach emerytalnych lub oposiadanych ruchomociach inieruchomociach.
3.2.3.7. Rozliczenia zZUS ztytuu wyegzekwowanych wierzytelnoci
Stwierdzono, e wprocesie egzekucji nie wszystkie nalenoci ZUS byy przez naczelnikw urzdw
skarbowych dzielone proporcjonalnie dowyegzekwowanych kwot nanalenoci ZUS inalenoci
podatkowe.
y Kiedy kwota przeznaczona dopodziau nie wystarcza nazaspokojenie wcaoci wszystkich nalenoci, obowizuje
ustawowa zasada, wedug ktrej nalenoci wdalszej kolejnoci zaspokaja si dopiero pozupenym zaspokojeniu
nalenoci wczeniejszej kolejnoci, agdy kwota nie wystarcza napokrycie wcaoci wszystkich nalenoci tej
samej kolejnoci, nalenoci tezaspokaja si proporcjonalnie dowysokoci kadej znich.
Przypadki nieproporcjonalnego podziau wyegzekwowanych kwot (do 30% zbadanych) odnotowano
w5 urzdach skarbowych (31,3% objtych kontrol).
70
Art.59 ustawy opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji.

46
y II Urzd Skarbowy wLublinie. Wwyniku prowadzenia egzekucji wobec zobowizanego A.W., uzyska kwot
253,1tys.z, zktrej przeznaczy 1,4% (3,4tys.z) naspat skadek ZUS, 1,7% (4,4tys.z) naspat nalenoci
PFRON, a96,9% (245,2tys.z) nanalenoci podatkowe.
y II Urzd Skarbowy wBielsku-Biaej. Napodstawie badania 20 tytuw wykonawczych stwierdzono,
e wyegzekwowano odpodmiotw, naktrych byy one wystawione, 342,7tys.z, zktrej tokwoty: 30,1%
(103,2tys.z) przekazano nanalenoci ZUS, a67,4% (230,8tys.z) nanalenoci podatkowe. Podmioty te, nadzie
wpywu tytuw wykonawczych doUrzdu, byy zobowizane wobec ZUS nakwot 866,5tys.z, awobec Urzdu
Skarbowego 597,4tys.z.
y Urzd Skarbowy wChorzowie. Znalenoci wkwocie 627tys.z, objtych tytuami skierowanymi doegzekucji
przez ZUS wlatach 20122013 (I procze), wyegzekwowano kwot 314,9tys.z, zktrej 17,7% (55,7tys.z)
przekazano nanalenoci ZUS, a82,3% (259,2tys.z) nanalenoci podatkowe. Podmioty te, nadzie wpywu
tytuw wykonawczych doUrzdu, byy zobowizane wobec ZUS nakwot 10.576,3tys.z, awobec Urzdu
Skarbowego 1.697,8tys.z.
y Urzd Skarbowy wRybniku. Napodstawie badania 20 tytuw wykonawczych stwierdzono, e zwyegzekwowanej
kwoty 372,2tys.z, 19,6% (72,9tys.z) przekazanych zostao nanalenoci ZUS, a62,1% (231,1tys.z) nanalenoci
podatkowe. Podmioty te, nadzie wpywu doUrzdu tytuw wykonawczych, byy zobowizane wobec ZUS
nakwot 2.504,3tys.z, awobec Urzdu Skarbowego 1.501,6tys. z.
Ustalono rwnie, e nie zawsze wyegzekwowane wierzytelnoci ZUS byy bezzwocznie odprowadzane
na rachunek Zakadu. Stwierdzone nieprawidowoci dotyczyy jednostkowych przypadkw
odprowadzania zopnieniem doZUS przez urzdy skarbowe wyegzekwowanych przez poborcw
skarbowych rodkw pieninych. Nieprawidowoci takie stwierdzono w4 urzdach skarbowych
(25% objtych badaniem).
y I Urzd Skarbowy wRzeszowie. Poodprowadzeniu przez poborcw nakonto Urzdu cignite rodki
pienine byy nastpnie zezwok odprowadzane przez Urzd doZUS. Zwok stwierdzono w8 przypadkach
(13,3% zbadanych). Nalenoci teprzekazano odpowiednio wterminie 23, 36, 21, 20 i50 dni (dotyczy spraw z2012r.)
oraz 25, 22 i26 dni (sprawy zI procza 2013 r.) oddaty ich pobrania.
y Urzd Skarbowy wOtwocku. Wjednym przypadku wyegzekwowan naleno przekazano doZUS poupywie
35 dni oddaty wpywu rodkw nakonto Urzdu.
3.2.3.8. Pozostae ustalenia kontroli
W 3 urzdach skarbowych stwierdzono pojedyncze przypadki przekazywania akt zezwok wsytuacji,
kiedy nastpia zmiana organu egzekucyjnego, np.wwyniku zbiegu egzekucji lub zmiany miejsca
prowadzenia sprawy.
y Urzd Skarbowy wZduskiej Woli. Zbieg egzekucji administracyjnej zsdow akta sprawy przekazano
komornikowi sdowemu po11 miesicach oddorczenia postanowienia sdu.
y Urzd Skarbowy wTomaszowie Mazowieckim. Akta sprawy przekazano komornikowi sdowemu z43-dniow
zwok.
y Urzd Skarbowy wOtwocku. W3 przypadkach tytuy przekazano po220 dniach, aw jednym po204 dniach
oddaty uzyskania przez Urzd informacji onowym adresie zameldowania zobowizanego.
W przypadku zoenia zaalenia przez Dyrektora Oddziau ZUS doDyrektora Izby Skarbowej
napostanowienie Naczelnika Urzdu Skarbowego, stosownie dopostanowie art.133 Kpa,
Naczelnik powinien jeprzekaza wraz zaktami postpowania wterminie 7 dni oddnia jego
otrzymania.
Urzd Skarbowy wRybniku. Zaalenie Dyrektora Oddziau ZUS wRybniku doDyrektora Izby
Skarbowej wKatowicach przekazane zostao zopnieniem 13 dni wrelacji doobowizujcego
terminu. Zkolei Naczelnik II Urzdu Skarbowego wBielsku-Biaej, zaalenia Dyrektora Oddziau ZUS
przekaza zopnieniem wynoszcym od1 do26 dni.
47
I NFORMACJ E DODATKOWE
4
4.1 Organizacja imetodyka kontroli
1) Uzasadnieniem podjcia kontroli bya potrzeba zbadania przyczyn staego wzrostu zalegoci
ztytuu skadek naubezpieczenia spoeczne, pogarszanie si efektywnoci egzekucji prowadzonej
przez ZUS, przy prawie dwukrotnie niszej skutecznoci egzekucji wykonywanej przez urzdy
skarbowe, atake innych niekorzystnych zjawisk wdziaalnoci ZUS iurzdw skarbowych,
sygnalizowanych wrodkach masowego przekazu.
2) Podczas kontroli zasigano informacje wjednostkach nieobjtych kontrol.
3) Przy pobieraniu dla celw kontroli dokumentw zawierajcych dane osobowe71 (patnikw
skadek zalegajcych zich wnoszeniem), zostay one zanonimizowane przez upowanionych
pracownikw jednostki kontrolowanej, czyli pozbawione cech umoliwiajcych ustalenie
tosamoci osb, ktrych dokumenty tedotycz.
4) Kontrol przeprowadzi Departament Pracy, Spraw Spoecznych iRodziny oraz Delegatury NIK
w: Katowicach, Lublinie, odzi, Olsztynie, Opolu, Poznaniu, Rzeszowie iWarszawie.
4.2 Postpowanie kontrolne idziaania podjte pozakoczeniu kontroli
Do dyrektorw skontrolowanych oddziaw Zakadu Ubezpiecze Spoecznych, naczelnikw
urzdw skarbowych oraz Prezesa ZUS skierowano cznie 33 wystpienia pokontrolne72, zawierajce
78 wnioskw pokontrolnych. W4 przypadkach adresaci wystpie skorzystali zprawa zoenia
zastrzee doocen, uwag iwnioskw zawartych wwystpieniach. cznie wniesionych 19 zastrzee,
zktrych zespoy orzekajce Komisji Rozstrzygajcej NIK oddaliy wcaoci 13 zastrzee, uznay
czciowo 4 iw caoci 2 zastrzeenia.
W odpowiedzi nawystpienia, ich adresaci poinformowali, e 43 wnioski zrealizowali, 6 nie zostao
zrealizowanych, a29 jest wfazie realizacji. Wnioski dotyczyy:
1) Prezes Zakadu Ubezpiecze Spoecznych:
ustalenia faktycznego globalnego stanu zaduenia patnikw ztytuu skadek naubezpieczenia
spoeczne;
zintensyfikowania prac nad ukoczeniem jednolitej ikompletnej ewidencji analitycznej
rozlicze zpatnikami;
zintensyfikowania nadzoru nad oddziaami, wcelu zwikszenia efektywnoci egzekucji
zalegych skadek, wtym zapewnienia terminowego wystawiania tytuw wykonawczych.
2) Dyrektorzy oddziaw Zakadu Ubezpiecze Spoecznych:
objcia postpowaniem egzekucyjnym wszystkich niezapaconych nalenoci ztytuu skadek;
terminowego wszczynania postpowa egzekucyjnych;
przestrzegania terminw wystawiania tytuw wykonawczych, okrelonych wwewntrznych
regulacjach;
wyeliminowania opnie wpodejmowaniu poszczeglnych czynnoci egzekucyjnych;
korzystania zuprawnie dokontroli dunikw wcelu ustalenia ich sytuacji majtkowej;
kontynuowania dziaa wcelu zwikszenia efektywnoci egzekucji nalenoci ztytuu skadek;
wyeliminowania opnie wprzekazywaniu spraw innym organom egzekucyjnym, wtym
niezwocznego przekazywania tytuw donaczelnika urzdu skarbowego wprzypadkach
bezskutecznoci prowadzenia wasnej egzekucji;
podjcia dziaa wobec urzdw skarbowych, wcelu zwikszenia efektywnoci egzekucji
prowadzonej przez teurzdy.
71
Art.27 ust.1 ustawy zdnia 29sierpnia 1997 r. oochronie danych osobowych (Dz.U. z2002 r. Nr101, poz.926 zezm.).
72
Art.53 ust.6 ustawy oNIK.
48
I N F OR MA C J E D ODAT K OWE
3) Naczelnicy urzdw skarbowych:
niezwocznego podejmowania czynnoci egzekucyjnych wstosunku dootrzymywanych zZUS
tytuw wykonawczych;
przestrzegania zasady podziau wyegzekwowanych nalenoci wtoku prowadzonych
postpowa wsposb proporcjonalny midzy wszystkich wierzycieli, bdcych stronami
postpowa;
rzetelnego ibiecego dokumentowania podejmowanych czynnoci wpostpowaniu
egzekucyjnym wtytuach wykonawczych oraz wpodsystemie Egapoltax;
przekazywania dokumentacji zegzekucji administracyjnej uprawnionym organom bez zbdnej
zwoki;
kontynuowania dziaa zmierzajcych dowyeliminowania czynnikw zmniejszajcych
efektywnoci isprawno prowadzenia postpowa egzekucyjnych;
wykorzystywania wszystkich rodkw egzekucyjnych wprowadzonych postpowaniach.
49
Z A C ZNI K I
5
5.1. Analiza stanu prawnego
1) Ustawa osystemie ubezpiecze spoecznych
Zakad Ubezpiecze Spoecznych
Zakad jest pastwow jednostk organizacyjn posiadajc osobowo prawn, nad ktr nadzr,
codo zgodnoci dziaa zprzepisami prawa, sprawuje minister waciwy ds. zabezpieczenia
spoecznego73. Organami Zakadu s: Prezes, Zarzd, ktrego przewodniczcym zurzdu jest Prezes
iRada Nadzorcza74. Zakad, wskad ktrego wchodzi centrala iterenowe jednostki organizacyjne,
realizuje przepisy oubezpieczeniach spoecznych, m.in. wzakresie:
stwierdzania iustalania obowizku ubezpiecze spoecznych;
ustalania uprawnie dowiadcze zubezpiecze spoecznych oraz wypacania tych wiadcze;
chyba e namocy odrbnych przepisw obowizki tewykonuj patnicy skadek;
wymierzania ipobierania skadek naubezpieczenia spoeczne, ubezpieczenie zdrowotne, FP iFGP;
prowadzenia rozlicze zpatnikami skadek ztytuu nalenych skadek iwypacanych przez nich
wiadcze podlegajcych finansowaniu zfunduszy ubezpiecze spoecznych lub innych rde;
prowadzenie indywidualnych kont ubezpieczonych ikont patnikw skadek75.
Statut Zakadu
Zgodnie zestatutem76 zakres rzeczowy dziaania Centrali Zakadu obejmuje m.in.:
dysponowanie Funduszami Ubezpiecze Spoecznych, Emerytur Pomostowych iRezerwy
Demograficznej;
prowadzenie rozlicze skadek naubezpieczenia spoeczne, ubezpieczenie zdrowotne, FP iFGP;
prowadzenie kont ubezpieczonych ipatnikw skadek;
prowadzenie rejestrw ubezpieczonych, patnikw skadek, czonkw otwartych funduszy
emerytalnych oraz rejestru uprawnionych dowiadcze zdrowotnych;
zarzdzanie finansami Zakadu.
Terenowymi jednostkami organizacyjnymi ZUS soddziay oraz podlegajce im inspektoraty ibiura
terenowe. Odziaem Zakadu kieruje dyrektor, ainspektoratem ibiurem terenowym kierownik. Zakres
rzeczowy dziaania terenowych jednostek organizacyjnych Zakadu obejmuje wszczeglnoci:
stwierdzanie iustalanie obowizku ubezpiecze spoecznych;
ustalanie uprawnie dowiadcze ztytuu ubezpiecze spoecznych iinnych wiadcze
zleconych;
dochodzenie zwrotu nienalenie pobranych wiadcze oraz nalenych skadek iopat77.
Konta ubezpieczonych ipatnikw skadek
Zakad prowadzi:
konta ubezpieczonych ikonta patnikw skadek;
Centralne Rejestry: Ubezpieczonych, Patnikw Skadek, Czonkw Otwartych Funduszy
Emerytalnych, Otrzymujcych Emerytury zFunduszy Doywotnich Emerytur Kapitaowych
78
;
inne rejestry niezbdne dorealizacji zada okrelonych odrbnymi przepisami79.
73
Art.66 ust.1 i2 ustawy osystemie ubezpiecze spoecznych.
74
Jak wyej art.72.
75
Jak wyej art.6871.
76
8 ust.1 i2 oraz 10 ust.1 statutu ZUS, stanowicego zacznik dorozporzdzenia Ministra Pracy iPolityki Spoecznej
zdnia 13stycznia 2011 r. wsprawie nadania statutu ZUS (Dz.U. Nr18, poz.93).
77
Jak wyej 8 ust.1 i2 oraz 10 ust.1.
78
Do dnia 31stycznia 2014 r.
79
50
Z A C ZNI K I
Zakad zapewnia rzetelno ikompletno informacji gromadzonych nakontach ubezpieczonych
ina kontach patnikw skadek, natomiast informacje zawarte nakoncie ubezpieczonego ikoncie
patnika skadek prowadzonych wformie elektronicznej, ktre przekazane zostay wpostaci
dokumentu pisemnego albo elektronicznego, s rodkiem dowodowym w postpowaniu
administracyjnym isdowym zzakresu ubezpiecze spoecznych. Doinformacji zawartych
nakontach ubezpieczonych ikontach patnikw skadek oraz danych rdowych bdcych
podstaw zapisw natych kontach, stosuje si przepisy oochronie danych osobowych80.
Na koncie patnika skadek prowadzone srozliczenia nalenych skadek, wypacanych przez
patnika zasikw oraz zasikw rodzinnych ipielgnacyjnych podlegajcych zaliczeniu napoczet
skadek oraz innych skadek pobieranych przez Zakad81.
Obowizki patnika skadek
Patnik skadek jest obowizany oblicza, potrca z dochodw ubezpieczonych, rozlicza
iopaca nalene skadki zakady miesic kalendarzowy. Rozliczenie skadek oraz wypaconych
przez patnika wtym samym miesicu zasikw oraz zasikw rodzinnych ipielgnacyjnych
podlegajcych rozliczeniu napoczet skadek nastpuje wdeklaracji rozliczeniowej wedug
ustalonego wzoru. Deklaracj rozliczeniow oraz imienne raporty miesiczne patnik skadek
przekazuje bezporednio dowskazanej przez Zakad jednostki organizacyjnej
82
.
Patnik skadek przesya w tym samym terminie deklaracj rozliczeniow, imienne raporty
miesiczne oraz opaca skadki zadany miesic, nie pniej ni: do5 dnia nastpnego miesica
dla jednostek budetowych isamorzdowych zakadw budetowych; do10 dnia nastpnego
miesica dla osb fizycznych opacajcych skadk wycznie zasiebie oraz do15 dnia nastpnego
miesica dla pozostaych patnikw.
Skadki opaca si nawskazane przez Zakad rachunki bankowe odrbnymi wpatami, wpodziale
na: ubezpieczenia spoeczne; ubezpieczenie zdrowotne; FP iFGP; FEP
83
.
Odsetki zazwok idodatkowa opata
Od nieopaconych w terminie skadek nalene s od patnika skadek odsetki za zwok84.
Odsetek tych nie nalicza si, jeeli ich wysoko nie przekraczaaby 6,60 z.
W razie nieopacenia skadek lub opacenia ich wzanionej wysokoci Zakad moe wymierzy
patnikowi skadek dodatkow opat dowysokoci 100% nieopaconych skadek. Oddecyzji
wsprawie wymierzenia dodatkowej opaty przysuguje odwoanie dosdu85.
Nalenoci ztytuu skadek
Skadki oraz odsetki zazwok, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia idodatkowa opata, zwane
nalenociami ztytuu skadek, nieopacone wterminie, podlegaj cigniciu wtrybie przepisw
opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji lub egzekucji sdowej86.
80
Jak wyej art.34 ust.13.
81
Jak wyej art.45 ust.1 pkt2.
82
83
Jak wyej art.47 ust.1 oraz ust.4 pkt15.
84
Jak wyej art. 23 ust. 11a. Odsetki s naliczane i pobierane na zasadach i w wysokoci okrelonych w rozdziale 6
Dzia III (pn. Odsetki zazwok iopata prolongacyjna) ustawy zdnia 29sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. z2012 r.,
poz.749 zezm.). Przepisw art.23 ust.1 i2 nie stosuje si doskadek opacanych zerodkw FGP (ust.4).
85
Jak wyej art.83. Wymierzanie przez Zakad dodatkowej opaty reguluj przepisy art.24 ust.1a1d, dodane zdniem
31maja 2012 r przez art.2 pkt1 ustawy zdnia 10maja 2012 r. ozmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy osystemie
ubezpiecze spoecznych (Dz.U. z2012 r., poz.611). Dotychczas obowizujcy ust.1, zgodnie zwyrokiem Trybunau
Konstytucyjnego z18lipca 2010 r. (Dz.U. Nr225, poz.1474), utraci moc obowizujc zdniem 31maja 2012 r.
86
51
Z A C ZNI K I
Przedawnienie nalenoci
Nalenoci ztytuu skadek ulegaj przedawnieniu poupywie 5 lat, liczc oddnia, wktrym stay
si wymagalne87 przepis ten obowizuje od1stycznia 2012 r.88; dotego czasu nalenoci ztytuu
skadek ulegay przedawnieniu poupywie 10 lat, liczc oddnia, wktrym stay si wymagalne.
Zawieszenie, przerwanie biegu przedawnienia
Przepisy ustawy osystemie ubezpiecze spoecznych reguluj instytucj zawieszenia oraz przerwania
biegu przedawnienia89. Nie ulegaj przedawnieniu nalenoci ztytuu skadek zabezpieczone hipotek
lub zastawem, jednake poupywie terminu przedawnienia nalenoci temog by egzekwowane tylko
zprzedmiotu hipoteki lub zastawu dowysokoci zalegych skadek iodsetek zazwok liczonych
dodnia przedawnienia.
Bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna si, arozpoczty ulega zawieszeniu oddnia zawarcia
umowy90, dodnia terminu patnoci odroczonej nalenoci ztytuu skadek lub ostatniej raty. Bieg
terminu przedawnienia zostaje zawieszony oddnia podjcia pierwszej czynnoci zmierzajcej
dowyegzekwowania nalenoci ztytuu skadek, oktrej dunik zosta zawiadomiony, dodnia
zakoczenia postpowania egzekucyjnego.
Bieg terminu przedawnienia przerywa ogoszenie upadoci. Po przerwaniu bieg terminu
przedawnienia rozpoczyna si nanowo oddnia nastpujcego podniu uprawomocnienia si
postanowienia oukoczeniu postpowania upadociowego lub jego umorzeniu.
Przedawnienie nalenoci ztytuu skadek wynikajcych zdecyzji oodpowiedzialnoci osoby
trzeciej lub nastpcy prawnego nastpuje poupywie 5 lat, liczc odkoca roku kalendarzowego,
wktrym decyzj wydano.
Bieg terminu przedawnienia zawiesza si, jeeli wydanie decyzji jest uzalenione odrozstrzygnicia
zagadnienia wstpnego przez inny organ lub sd. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia trwa
dodnia, wktrym decyzja innego organu staa si ostateczna lub orzeczenie sdu uprawomocnio
si, nie duej jednak ni przez 2 lata.
W wypadku wydania przez Zakad decyzji ustalajcej obowizek podlegania ubezpieczeniom
spoecznym, podstaw wymiaru skadek lub obowizek opacania skadek, bieg terminu
przedawnienia ulega zawieszeniu oddnia wszczcia postpowania dodnia, wktrym decyzja staa
si prawomocna. Bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu oddnia mierci spadkodawcy
dodnia uprawomocnienia si postanowienia sdu ostwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania
aktu powiadczenia dziedziczenia, nie duej jednak ni dodnia, wktrym upyny 2 lata odmierci
spadkodawcy.
Wyczenie nalenoci ZUS zpostpowania ukadowego
Nalenoci ztytuu skadek swyczone zpostpowania ukadowego91. Zakad moe wyrazi zgod
naobjcie ukadem nalenoci ztytuu skadek finansowane przez patnika skadek. Spata nalenoci
ztytuu skadek, ktre zostay objte ukadem, moe polega wycznie narozoeniu naraty92.
87
88
Zmieniony przez art. 11 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 16 wrzenia 2011 r. o redukcji niektrych obowizkw obywateli
iprzedsibiorcw (Dz.U. Nr232, poz.1378).
89
Art.24 ust.5, ust.5a-5f iust.6 ustawy osystemie ubezpiecze spoecznych.
90
Jak wyej art.29 ust.1a. Odroczenie terminu patnoci nalenoci irozoenie jej naraty nastpuje wformie umowy.
91
Jak wyej art.25 ust.1. Postpowanie ukadowe okrelaj przepisy ustawy zdnia 28lutego 2003 r. Prawo upadociowe
inaprawcze (Dz.U. z2012 r., poz.1112 zezm.).
92
Jak wyej art.25 ust.2-3. Rozoenie naraty odbywa si nazasadach okrelonych wPrawie upadociowym inaprawczym.
52
Z A C ZNI K I
Hipoteka przymusowa nanieruchomociach dunika
Zakad ma prawo wystpienia zwnioskiem ozaoenie ksigi wieczystej dla nieruchomoci dunika
zalegajcego zopat nalenoci ztytuu skadek take wtedy, gdy dunikiem jest pastwowa
jednostka organizacyjna niebdca jednostk budetow. Wystawione przez Zakad dokumenty
stwierdzajce istnienie nalenoci ztytuu skadek oraz jej wysoko spodstaw wpisu hipoteki
doksigi wieczystej nieruchomoci stanowicej wasno zobowizanego. Jeeli nieruchomo
nie posiada ksigi wieczystej, zabezpieczenie jest dokonywane przez zoenie tych dokumentw
dozbioru dokumentw. Nalenoci ztytuu skadek szabezpieczane hipotek przymusow
nawszystkich nieruchomociach dunika. Podstaw ustanowienia hipoteki przymusowej jest
dorczona decyzja ookreleniu wysokoci nalenoci ztytuu skadek, oodpowiedzialnoci osoby
trzeciej lub oodpowiedzialnoci nastpcy prawnego93.
Hipotek przymusow mona ustanowi na:
czci uamkowej nieruchomoci, jeeli stanowi udzia dunika;
nieruchomoci stanowicej przedmiot wspwasnoci cznej dunika ijego maonka;
nieruchomoci stanowicej przedmiot wspwasnoci cznej wsplnikw spki cywilnej
lub cz uamkow nieruchomoci stanowica udzia wsplnikw spki cywilnej wwypadku
gdy dunikiem jest spka;
prawie uytkowania wieczystego wraz zbudynkami iurzdzeniami nauytkowanym gruncie
stanowicymi wasno uytkownika wieczystego;
spdzielczym wasnociowym prawie dolokalu;
wierzytelnoci zabezpieczonej hipotek;
statku morskim lub statku morskim wbudowie wpisanym dorejestru okrtowego94.
Wyjawienie nieruchomoci ipraw majtkowych
Na danie Zakadu lub kierownika terenowej jednostki organizacyjnej Zakadu bdcego
jednoczenie organem egzekucyjnym dunik obowizany jest dowyjawienia nieruchomoci
oraz przysugujcych mu praw majtkowych, ktre mog by przedmiotem hipoteki przymusowej
lub zastawu, jeeli zdowodw zgromadzonych wpostpowaniu wynika, e nalenoci ztytuu
skadek mog zosta nieopacone95.
Wyjawienia dokonuje si wformie owiadczenia skadanego pod rygorem odpowiedzialnoci
karnej zafaszywe zeznania. Przed odebraniem owiadczenia Zakad lub kierownik terenowej
jednostki organizacyjnej bdcej jednoczenie organem egzekucyjnym jest obowizany uprzedzi
dunika oodpowiedzialnoci karnej zafaszywe zeznania. danie wyjawienia stosuje si96 do:
maonka, nastpcw prawnych iosb trzecich odpowiadajcych zazaduenie patnika
skadek;
osb, ktre pobray nienalene wiadczenia, patnikw skadek lub innych podmiotw
zobowizanych dozwrotu nienalenych wiadcze97, zwyjtkiem przypadku, gdy nienalene
wiadczenia podlegaj potrceniu zbieco wypacanych wiadcze.
93
Art.26 ust.1-3 ustawy osystemie ubezpiecze spoecznych.
94
Jak wyej art.26 ust.3a-3b. Zgodnie zart.26 ust.4, dohipoteki przymusowej stosuje si odpowiednio przepisy ustawy
Ordynacja podatkowa.
95
96
97
Jak wyej oktrych mowa wart.84 (dotyczy wiadcze zubezpiecze spoecznych oraz innych pieninych wiadcze
wypacanych przez ZUS namocy odrbnych przepisw).
53
Z A C ZNI K I
Zastaw narzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majtkowych
Nalenoci ztytuu skadek szabezpieczone ustawowym prawem zastawu nawszystkich bdcych
wasnoci dunika oraz stanowicych wspwasno czn dunika ijego maonka rzeczach
ruchomych oraz zbywalnych prawach majtkowych98.
Umorzenia
Ustawa osystemie ubezpiecze spoecznych daje Zakadowi moliwo umarzania wcaoci
lub wczci nalenoci ztytuu skadek. Umorzenie nalenoci moe mie miejsce tylko wprzypadku
ich cakowitej niecigalnoci, tj.gdy99:
dunik zmar nie pozostawiajc adnego majtku lub pozostawi ruchomoci niepodlegajce
egzekucji napodstawie odrbnych przepisw albo pozostawi przedmioty codziennego
uytku domowego, ktrych czna warto nie przekracza kwoty stanowicej trzykrotno
przecitnego wynagrodzenia ijednoczenie brak jest nastpcw prawnych oraz nie ma
moliwoci przeniesienia odpowiedzialnoci naosoby trzecie;
sd oddali wniosek oogoszenie upadoci dunika lub umorzy postpowanie upadociowe100;
nastpio zaprzestanie prowadzenia dziaalnoci przy jednoczesnym braku majtku, zktrego
mona egzekwowa nalenoci, maonka, nastpcw prawnych, moliwoci przeniesienia
odpowiedzialnoci naosoby trzecie101;
nie nastpio zaspokojenie nalenoci wzakoczonym postpowaniu likwidacyjnym;
wysoko nieopaconej skadki nie przekracza kwoty kosztw upomnienia wpostpowaniu
egzekucyjnym;
naczelnik urzdu skarbowego lub komornik sdowy stwierdzi brak majtku, zktrego mona
prowadzi egzekucj;
jest oczywiste, e wpostpowaniu egzekucyjnym nie uzyska si kwot przekraczajcych wydatki
egzekucyjne.
Umorzenie skadek powoduje take umorzenie odsetek za zwok, kosztw upomnienia
idodatkowej opaty102.
Umorzenia tryb szczeglny
Nalenoci ztytuu skadek naubezpieczenia spoeczne ubezpieczonych bdcych rwnoczenie
patnikami skadek nate ubezpieczenia mog by wuzasadnionych przypadkach umarzane mimo
braku ich cakowitej niecigalnoci103.
Zakad moe umorzy nalenoci ztytuu skadek, jeeli zobowizany wykae, e zewzgldu nastan
majtkowy isytuacj rodzinn nie jest wstanie opaci tych nalenoci, poniewa pocignoby
tozbyt cikie skutki dla zobowizanego ijego rodziny, wszczeglnoci wprzypadku104:
98
Jak wyej art.27 ust. 1. Art.27 ust.2 stanowi, i dozastawu stosuje si odpowiednio przepisy ustawy Ordynacja
podatkowa dotyczce zastaww skarbowych. aart.27 ust.2a, e zastaw wpisuje si dorejestru zastaww skarbowych
prowadzonego napodstawie art.43 Ordynacji podatkowej.
99
Art.28 ust.1-3 ustawy osystemie ubezpiecze spoecznych.
100
Z przyczyn, oktrych mowa wart.13 iart.361 pkt1 ustawy Prawo upadociowe inaprawcze.
101
W rozumieniu przepisw ustawy Ordynacja podatkowa.
102
103
Jak wyej art.28 ust.3a.
104
Par. 3 ust.1 rozporzdzenia Ministra Gospodarki, Pracy iPolityki Spoecznej zdnia 31lipca 2003 r. wsprawie szczegowych
zasad umarzania nalenoci ztytuu skadek naubezpieczenia spoeczne (Dz.U. Nr141, poz.1365). Rozporzdzenie wydano
napodstawie art.28 ust.3b ustawy jak wyej. Okrela zasady umarzania, zuwzgldnieniem przesanek uzasadniajcych
umorzenie, zewzgldu nawany interes osoby zobowizanej doopacenia nalenoci ztytuu skadek oraz stan fnansw
ubezpiecze spoecznych.
54
Z A C ZNI K I
gdy opacenie nalenoci ztytuu skadek pozbawioby zobowizanego ijego rodzin
moliwoci zaspokojenia niezbdnych potrzeb yciowych;
poniesienia strat materialnych wwyniku klski ywioowej lub innego nadzwyczajnego
zdarzenia powodujcych, e opacenie nalenoci ztytuu skadek mogoby pozbawi
zobowizanego moliwoci dalszego prowadzenia dziaalnoci;
przewlekej choroby zobowizanego lub koniecznoci sprawowania opieki nad przewlekle
chorym czonkiem rodziny, pozbawiajcej zobowizanego moliwoci uzyskiwania dochodu
umoliwiajcego opacenie nalenoci.
Ulgi wspacie nalenoci odroczenie spaty, raty
Ze wzgldw gospodarczych lub innych przyczyn zasugujcych nauwzgldnienie, Zakad moe
nawniosek dunika odroczy termin patnoci nalenoci ztytuu skadek oraz rozoy
nalenoci naraty, uwzgldniajc moliwoci patnicze dunika istan finansw ubezpiecze
spoecznych. Odroczenie terminu patnoci moe dotyczy jedynie nalenoci finansowanej przez
patnika skadek. Odroczenie terminu patnoci nalenoci ztytuu skadek irozoenie nalenoci
na raty nastpuje w formie umowy. Za czynnoci te Zakad ustala opat prolongacyjn105.
Odskadek, ktre rozoono naraty, nie nalicza si odsetek zazwok poczwszy odnastpnego
dnia podniu wpywu wniosku oudzielenie tych ulg106. Jeeli dunik nie spaci wterminie ustalonych
przez Zakad rat, pozostaa kwota staje si natychmiast wymagalna wraz zodsetkami zazwok107.
Ustawa osystemie ubezpiecze spoecznych wymienia przepisy Ordynacji podatkowa, ktre maj
zastosowanie donalenoci ztytuu skadek108.
Skadki naFP, FGP, FEP iUZ
Do skadek naFundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych iFundusz
Emerytur Pomostowych oraz naubezpieczenie zdrowotne wzakresie: ich poboru, egzekucji,
wymierzania odsetek za zwok i dodatkowej opaty, przepisw karnych, dokonywania
zabezpiecze nawszystkich nieruchomociach, ruchomociach iprawach zbywalnych dunika,
odpowiedzialnoci osb trzecich ispadkobiercw oraz stosowania ulg iumorze stosuje si
odpowiednio przepisy dotyczce skadek naubezpieczenia spoeczne109.
Uprawnienia kontrolne ZUS
Zakad posiada uprawnienia dokontroli wykonywania zada zzakresu ubezpiecze spoecznych.
Kontrola moe obejmowa wszczeglnoci:
zgaszanie doubezpiecze spoecznych;
prawidowo irzetelno obliczania, potrcania iopacania skadek oraz innych skadek iwpat,
doktrych pobierania zobowizany jest Zakad;
ustalanie uprawnie dowiadcze zubezpiecze spoecznych iwypacanie tych wiadcze
oraz dokonywanie rozlicze ztego tytuu;
105
Art.29 ust.4 ustawy jo systemie ubezpiecze spoecznych. Opat prolongacyjn ustala si nazasadach iw wysokoci
przewidzianej wart.5758 Ordynacji podatkowej dla podatkw stanowicych dochd budetu pastwa.
106
Art.29 ust.1-1a i2 ustawy osystemie ubezpiecze spoecznych.
107
Jak wyej art.29 ust.3. Odsetki zazwok snaliczane nazasadach okrelonych wustawie Ordynacja podatkowa.
108
Jak wyej art.31. Przepisy, oktrych jest mowa, to: art.12, art.26, art.29 1 i2, art.33, art.33a, art.33b, art.51 1, art.55,
art.59 1 pkt1, 3, 4, 8 i9, art.60 1, art.61 1, art.62 1, 35, art.72 1 pkt1 i4 i2, art.73 1 pkt1 i5, art.77b 1 i2,
art.91, art.93, art.93a93c, art.93e, art.94, art.97 1, art.98 1 i2 pkt1, 2, 5 i7, art.100, art.101, art.105 1 i2, art.106
1 i2, art.107 1, 1a, i2 pkt2 i4, art.108 1 i4, art.110 1, 2 pkt2, 3, art.111 14 i5 pkt1, art.112, art.113, art.114,
art.115, art.116, art.116a, art.117, art.118 1 i2 oraz art.119.
109
55
Z A C ZNI K I
prawidowo iterminowo opracowywania wnioskw owiadczenia emerytalne irentowe;
wystawianie zawiadcze lub zgaszanie danych dla celw ubezpiecze spoecznych;
dokonywanie ogldzin skadnikw majtku patnikw skadek zalegajcych zopat nalenoci
ztytuu skadek110.
Izby i urzdy skarbowe s obowizane przekazywa Zakadowi informacje o stwierdzonych
przypadkach naruszenia przepisw oubezpieczeniach spoecznych111; ponadto organy kontroli,
rewizji iinspekcji dziaajce wadministracji rzdowej isamorzdzie terytorialnym szobowizane
doudostpniania Zakadowi, najego wniosek, wynikw kontroli przeprowadzonych przez teorgany112.
Odpowiedzialno karna
Za wykroczenia przeciwko przepisom ustawy okrelona zostaa odpowiedzialno113. Kto, jako
patnik skadek albo osoba obowizania dodziaania wimieniu patnika:
nie dopenia obowizku opacania skadek naubezpieczenia spoeczne wprzewidzianym
przepisami terminie114;
nie zgasza wymaganych ustaw danych lub zgasza nieprawdziwe dane albo udziela wtych
sprawach nieprawdziwych wyjanie lub odmawia ich udzielenia;
udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli;
nie dopenia obowizku wypacania wiadcze zubezpiecze spoecznych izasikw
finansowanych zbudetu pastwa albo wypaca jenienalenie;
nie prowadzi dokumentacji zwizanej zobliczaniem skadek oraz zwypat wiadcze
zubezpiecze spoecznych;
nie dopenia obowizku przesyania deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych raportw
miesicznych wprzewidzianym terminie;
nie stwierdza nieprawidowoci wimiennym raporcie miesicznym115;
nie dopenia obowizku przekazywania dokumentw zwizanych zubezpieczeniami
spoecznymi iubezpieczeniem zdrowotnym116;
podlega karze grzywny do5tys.z.
2) Ustawa opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji
Egzekucji administracyjnej podlegaj m.in.117:
podatki, opaty iinne nalenoci, doktrych stosuje si przepisy dziau III ustawy Ordynacja
podatkowa;
grzywny ikary pienine wymierzane przez organy administracji publicznej;
nalenoci pienine przekazane doegzekucji administracyjnej napodstawie innych ustaw;
wpaty narzecz funduszy celowych utworzonych napodstawie odrbnych przepisw.
110
Jak wyej art.86 ust.2 ustawy.
111
Dotyczy wszczeglnoci przypadkw zatajania prowadzenia dziaalnoci gospodarczej lub rzeczywistych rozmiarw tej
dziaalnoci (art.113 Ordynacji podatkowej).
112
Art.96 ust.1 i 2 ustawy osystemie ubezpiecze spoecznych.
113
Jak wyej art.98.
114
Pkt1a dodany przez art.2 pkt3 lit. austawy zdnia 10maja 2012 r. ozmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy osystemie
ubezpiecze spoecznych, zmieniajcej m.in. ustaw zdniem 31maja 2012 r. (Dz.U. z2012 r., poz.611).
115
W terminie okrelonym wart.47 ust.7 ustawy osystemie ubezpiecze spoecznych.
116
W formie okrelonej wart.47a ust.1 i2 ustawy jak wyej.
117
Art.2 1 ustawy zdnia 17czerwca 1966 r. opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji (Dz.U. z2012 r., poz.1015 zezm.).
56
Z A C ZNI K I
W razie uchylania si zobowizanego odwykonania obowizku, wierzyciel powinien podj
czynnoci zmierzajce dozastosowania rodkw egzekucyjnych118. Nabezczynno wierzyciela
wpodejmowaniu czynnoci, oktrych mowa wyej, suy skarga podmiotowi, ktrego interes
prawny lub faktyczny zosta naruszony w wyniku niewykonania obowizku oraz organowi
zainteresowanemu wykonaniem obowizku. Postanowienie wsprawie skargi wydaje organ
wyszego stopnia. Napostanowienie oddalajce skarg przysuguje zaalenie119.
Egzekucja administracyjna moe by wszczta, jeeli wierzyciel, poupywie terminu dowykonania
przez zobowizanego obowizku, przesa mu pisemne upomnienie, zawierajce wezwanie
dowykonania obowizku zzagroeniem skierowania sprawy nadrog postpowania egzekucyjnego,
chyba e przepisy szczeglne inaczej stanowi. Postpowanie egzekucyjne moe by wszczte
dopiero poupywie 7 dni oddnia dorczenia tego upomnienia120.
O ile przepisy ustawy o postpowaniu egzekucyjnym w administracji nie stanowi inaczej,
rozstrzygnicie izajmowane przez organ egzekucyjny lub wierzyciela stanowisko wsprawach
dotyczcych postpowania egzekucyjnego nastpuje wformie postanowienia. Napostanowienie
tosuy zaalenie, jeeli niniejsza ustawa lub Kodeks postpowania administracyjnego tak stanowi.
Zaalenie wnosi si doorganu odwoawczego zaporednictwem organu egzekucyjnego wterminie
7 dni oddnia dorczenia lub ogoszenia postanowienia121.
Jeeli przepisy ustawy opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji nie stanowi inaczej,
wpostpowaniu egzekucyjnym maj odpowiednie zastosowanie przepisy Kodeksu postpowania
administracyjnego122.
Naczelnik urzdu skarbowego jest organem egzekucyjnym uprawnionym do stosowania
wszystkich rodkw egzekucyjnych wegzekucji administracyjnej nalenoci pieninych123.
Uprawnienia organu egzekucyjnego przysuguj take dyrektorowi oddziau Zakadu Ubezpiecze
Spoecznych124, dostosowania egzekucji:
z wynagrodzenia zaprac;
ze wiadcze zubezpieczenia spoecznego;
z renty socjalnej;
z wierzytelnoci pieninych;
z rachunkw bankowych;
w egzekucji administracyjnej nalenoci pieninych ztytuu skadek naubezpieczenia spoeczne
inalenoci pochodnych odskadek oraz nienalenie pobranych wiadcze zubezpieczenia
spoecznego lub innych wiadcze wypacanych przez ten oddzia, ktre nie mog by potrcane
zbiecych wiadcze.
Nadzr nad egzekucj administracyjn sprawuj organy wyszego stopnia wstosunku doorganw
waciwych dowykonywania tej egzekucji125. Minister waciwy ds. finansw publicznych sprawuje
zwierzchni nadzr ikontrol przestrzegania wtoku czynnoci egzekucyjnych przepisw ustawy
przez wierzycieli iorgany egzekucyjne wzakresie egzekucji nalenoci pieninych126.
118
Jak wyej art.6 1.
119
Jak wyej art.6 1a.
120
121
Jak wyej art.17 1.
122
Jak wyej art.18.
123
Jak wyej art.19 1 (Dzia I, rozdzia 2), zzastrzeeniem 28.
124
Jak wyej art.19 4.
125
Jak wyej art.23 1.
126
Jak wyej art.25 1.
57
Z A C ZNI K I
Postpowanie egzekucyjne jest wszczynane nawniosek wierzyciela ina podstawie wystawionego
przez niego tytuu wykonawczego, sporzdzonego wedug okrelonego wzoru127. Jeeli wierzyciel
jest jednoczenie organem egzekucyjnym, przystpuje zurzdu doegzekucji napodstawie tytuu
wykonawczego przez siebie wystawionego128. Wszczcie egzekucji administracyjnej129 nastpuje
zchwil dorczenia zobowizanemu odpisu tytuu wykonawczego lub dorczenia dunikowi
zajtej wierzytelnoci zawiadomienia ozajciu wierzytelnoci lub innego prawa majtkowego,
jeeli todorczenie nastpio przed dorczeniem zobowizanemu odpisu tytuu wykonawczego.
We wniosku owszczcie egzekucji administracyjnej wierzyciel moe wskaza rodek egzekucyjny.
Wierzyciel powinien wskaza rodek egzekucyjny, gdy wniosek dotyczy egzekucji obowizku
ocharakterze niepieninym130. Wprzypadku przejcia obowizku objtego tytuem wykonawczym
nanastpc prawnego zobowizanego, postpowanie egzekucyjne jest kontynuowane, adokonane
czynnoci egzekucyjne pozostaj wmocy. Zastosowanie dalszych rodkw egzekucyjnych moe
jednak nastpi powystawieniu przez wierzyciela nowego tytuu wykonawczego iskierowaniu go
doorganu egzekucyjnego wraz zurzdowym dokumentem wykazujcym przejcie dochodzonego
obowizku nanastpc prawnego131.
Organ egzekucyjny bada z urzdu dopuszczalno egzekucji administracyjnej; organ ten
nie jest natomiast uprawniony dobadania zasadnoci iwymagalnoci obowizku objtego tytuem
wykonawczym132. Jeeli obowizek, ktrego dotyczy tytu wykonawczy, nie podlega egzekucji
administracyjnej lub tytu wykonawczy nie spenia okrelonych wymogw133, organ egzekucyjny
nie przystpuje do egzekucji, zwracajc tytu wierzycielowi. Na postanowienie organu
egzekucyjnego o zwrocie tytuu wykonawczego przysuguje wierzycielowi, niebdcemu
jednoczenie organem egzekucyjnym, zaalenie134.
Organ egzekucyjny wegzekucji obowizku ocharakterze niepieninym moe zastosowa inny
rodek egzekucyjny ni wskazany wewniosku, jeeli jest mniej uciliwy dla zobowizanego,
aprowadzi bezporednio dowykonania obowizku. Opowyszym organ egzekucyjny zawiadamia
wierzyciela niebdcego jednoczenie organem egzekucyjnym135.
Organ egzekucyjny moe zleci organowi rekwizycyjnemu wykonanie czynnoci egzekucyjnych
wzakresie skadnikw majtku zobowizanego znajdujcych si naterenie dziaania tego organu136.
Organ rekwizycyjny wykonuje prawa iobowizki organu egzekucyjnego wzakresie zleconych
czynnoci egzekucyjnych137.
Organ egzekucyjny lub egzekutor, przystpujc do czynnoci egzekucyjnych, dorcza
zobowizanemu odpis tytuu wykonawczego, oile nie zosta wczeniej dorczony138.
127
Jak wyej art.26 1.
128
Jak wyej art.26 4.
129
Jak wyej art.26 5.
130
Jak wyej art.28.
131
Art.28a ustawy opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji.
132
Jak wyej art.29 1.
133
Art.27 1 i2 ustawy opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji.
134
Jak wyej art.29 2, wbrzmieniu sprzed 21listopada 2013 r.
135
Jak wyej art.30.
136
Jak wyej art.31 1.
137
Jak wyej art.31 1a.
138
Jak wyej art.32.
58
Z A C ZNI K I
rodkami egzekucyjnymi139 wpostpowaniu egzekucyjnym dotyczcym nalenoci pieninych
jest egzekucja: zpienidzy; zwynagrodzenia zaprac; zewiadcze zzaopatrzenia emerytalnego
oraz ubezpieczenia spoecznego, atake zrenty socjalnej; zrachunkw bankowych; zinnych
wierzytelnoci pieninych; zpraw zinstrumentw finansowych wrozumieniu przepisw oobrocie
instrumentami finansowymi, zapisanych narachunku papierw wartociowych lub innym rachunku,
oraz zwierzytelnoci zrachunku pieninego sucego doobsugi takich rachunkw; zpapierw
wartociowych niezapisanych narachunku papierw wartociowych; zweksla; zautorskich
praw majtkowych ipraw pokrewnych oraz zpraw wasnoci przemysowej; zudziau wspce
zograniczon odpowiedzialnoci; zpozostaych praw majtkowych; zruchomoci inieruchomoci.
Zakres rodkw egzekucyjnych, ktrymi dysponuje Zakad Ubezpiecze Spoecznych wprowadzonej
przez siebie egzekucji administracyjnej jest ograniczony wycznie zwynagrodzenia zaprac,
ze wiadcze z ubezpieczenia spoecznego, z renty socjalnej, z wierzytelnoci pieninych
oraz zrachunkw bankowych.
Zobowizany ma dodyspozycji dwa rodki zaskarenia czynnoci organu egzekucyjnego zarzut
iskarg.
Podstaw zarzutu140 moe by m.in.:
wykonanie lub umorzenie wcaoci albo wczci obowizku, przedawnienie, wyganicie
albo nieistnienie obowizku;
odroczenie terminu wykonania obowizku albo brak wymagalnoci obowizku zinnego
powodu, rozoenie naraty spaty nalenoci pieninej;
niedopuszczalno egzekucji administracyjnej lub zastosowanego rodka egzekucyjnego;
zastosowanie zbyt uciliwego rodka egzekucyjnego;
prowadzenie egzekucji przez niewaciwy organ egzekucyjny.
Zobowizanemu przysuguje skarga naczynnoci organu egzekucyjnego lub egzekutora iskarga
naprzewleko postpowania egzekucyjnego141. Naprzewleko postpowania egzekucyjnego
skarga przysuguje rwnie wierzycielowi niebdcemu jednoczenie organem egzekucyjnym, atake
podmiotowi, ktrego interes prawny lub faktyczny zosta naruszony wwyniku niewykonania obowizku
oraz organowi zainteresowanemu wwykonaniu obowizku142. Wniesienie skargi nie wstrzymuje
postpowania egzekucyjnego. Organ egzekucyjny lub organ nadzoru moe jednak, wdrodze
postanowienia, wstrzyma wuzasadnionych przypadkach prowadzenie postpowania egzekucyjnego143.
Minister Finansw, realizujc upowanienie zawarte wustawie opostpowaniu egzekucyjnym
wadministracji144, uregulowa niektre kwestie zwizane zkosztami upomnienia145, okreli ich
wysoko146, aRada Ministrw wysoko odsetek ustawowych147.
139
Jak wyej art.1a pkt12 lit. a.
140
Art.33 ustawy opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji.
141
Jak wyej art.54 1.
142
Jak wyej art.54 2.
143
144
Jak wyej art.64-66.
145
Rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 22 listopada 2001 r. w sprawie wykonania niektrych przepisw ustawy
opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji (Dz.U. Nr137, poz.1541 zezm.); 14-15 (Rozdzia IV Wydatki egzekucyjne).
146
O ktrym mowa wart.15 1 ustawy opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji. Rozporzdzenie Ministra Finansw
zdnia 27listopada 2001 r. wsprawie wysokoci kosztw upomnienia skierowanego przez wierzyciela dozobowizanego
przed wszczciem egzekucji administracyjnej (Dz.U. Nr137, poz.1543).
147
Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 4 grudnia 2008 r. w sprawie okrelenia wysokoci odsetek ustawowych
(Dz.U. Nr220, poz.1434).
59
Z A C ZNI K I
W zakresie terminw wprowadzeniu postpowania egzekucyjnego zastosowanie maj przepisy
Kpa148. Stanowi one, e organy administracyjne obowizane szaatwia sprawy bez zbdnej
zwoki149. Zaatwienie sprawy wymagajcej postpowania wyjaniajcego powinno nastpi nie
pniej ni wcigu miesica, asprawy szczeglnie skomplikowanej nie pniej ni wcigu dwch
miesicy oddnia wszczcia postpowania, za wpostpowaniu odwoawczym wcigu miesica
oddnia otrzymania odwoania150.
3) Ustawa ourzdach iizbach skarbowych
Do zakresu dziaania naczelnikw urzdw skarbowych naley m.in.:
ustalanie lub okrelanie ipobr podatkw oraz niepodatkowych nalenoci budetowych,
jak rwnie innych nalenoci, napodstawie odrbnych przepisw, zwyjtkiem podatkw
inalenoci budetowych, ktrych ustalanie lub okrelanie ipobr naley doinnych organw;
rejestrowanie podatnikw oraz przyjmowanie deklaracji podatkowych;
wykonywanie kontroli podatkowej;
wykonywanie egzekucji administracyjnej nalenoci pieninych;
wykonywanie innych zada okrelonych wodrbnych przepisach151.
Do zakresu dziaania dyrektorw izb skarbowych naley natomiast nadzr nad urzdami skarbowymi,
rozstrzyganie wdrugiej instancji wsprawach nalecych wpierwszej instancji dourzdw skarbowych
oraz wykonywanie innych zada okrelonych wodrbnych przepisach152. Izba skarbowa jest organem
wyszego stopnia wstosunku dourzdu skarbowego153.
4) Umarzanie zobowiza ztytuu skadek przejtych odSPZOZ
Od 1lipca 2011 r. istnieje moliwo umarzania podmiotom przeksztacajcym samodzielny publiczny
zakad opieki zdrowotnej wspk kapitaow (do 31grudnia 2013 r.) zobowiza przejtych odtych
zakadw154. Umorzeniu podlegaj155 znane nadzie 31grudnia 2009 r. zobowizania podmiotu
tworzcego przejte odsamodzielnego publicznego zakadu opieki zdrowotnej wraz zodsetkami m.in.:
z tytuu skadek naubezpieczenia spoeczne wczci finansowanej przez patnika oraz naFundusz
Pracy, zwyjtkiem skadek naubezpieczenie emerytalne;
z tytuu odsetek zazwok, opaty prolongacyjnej, opaty dodatkowej, kosztw upomnienia156.
Umorzeniu podlegaj rwnie157: zobowizania158, wstosunku doktrych dodnia przeksztacenia
wpisania tej spki dorejestru przedsibiorcw159, zostay wydane decyzje rozkadajce ich spat
naraty lub odraczajce termin ich patnoci, albo gdy zobowizania testanowi nalenoci sporne;
opaty prolongacyjne160 ikoszty egzekucyjne161.
148
Ustawa zdnia 14czerwca 1960 r. Kodeks postpowania administracyjnego (Dz.U. z2013 r., poz.267).
149
Jak wyej art.35 1.
150
Jak wyej art.35 3.
151
Art.5 ust.6 ustawy z21czerwca 1996 r. ourzdach iizbach skarbowych (Dz.U. z2004 r. Nr121, poz.1267 zezm.).
152
Art.5 ust.7 ustawy ourzdach iizbach skarbowych.
153
154
Art.190 ustawy zdnia 15kwietnia 2011 r. odziaalnoci leczniczej (Dz.U. z2013 poz.217.).
155
Jak wyej art.191.
156
Jak wyej odzalegoci wymienionych wart.191 pkt16.
157
158
Jak wyej art.191.
159
160
Jak wyej ustalone wzwizku zdecyzjami, oktrych mowa wpkt1.
161
Jak wyej dotyczce zobowiza ztytuw wymienionych wart.191.
60
Z A C ZNI K I
Umorzeniu nie podlegaj zobowizania ztytuu skadek naubezpieczenia spoeczne iskadek
naFundusz Pracy okrelone wwyniku postpowania kontrolnego, jeeli zalegoci teokrelone
zostay wzwizku zdokonywaniem czynnoci prawnych majcych nacelu obejcie przepisw
podatkowych, onalenociach celnych, oubezpieczeniach spoecznych lub przepisw dotyczcych
wymiaru ipoboru tych nalenoci162.
5) Abolicja zalegych skadek
Z dniem 15stycznia 2013 r. zaczy obowizywa przepisy umoliwiajce umorzenie nalenoci
ztytuu nieopaconych skadek163. Uprawnione dozoenia wniosku wtej sprawie s:
osoby podlegajce wokresie od1stycznia 1999 r. do28lutego 2009 r. obowizkowo ubezpieczeniu
emerytalnemu irentowym oraz wypadkowemu ztytuu prowadzenia pozarolniczej dziaalnoci,
tj.pozarolniczej dziaalnoci gospodarczej napodstawie przepisw odziaalnoci gospodarczej
lub innych przepisw szczeglnych, dziaalnoci twrczej lub artystycznej, bd dziaalnoci
w zakresie wolnego zawodu, albo jako wsplnik jednoosobowej spki z ograniczon
odpowiedzialnoci lub wsplnik spki jawnej, komandytowej, partnerskiej164;
spadkobiercy iosoby trzecie wobec ktrych ZUS wyda decyzje oprzeniesieniu odpowiedzialnoci
zazobowizania patnika ztytuu nieopaconych przez niego skadek najego wasne ubezpieczenia
zaokres od1stycznia 1999 r. do28lutego 2009 r.165.
Umorzeniu podlegaj nalenoci ztytuu166:
skadki naubezpieczenia emerytalne irentowe oraz wypadkowe, zaokres od1stycznia 1999 r.
do 28 lutego 2009 r., za osoby obowizkowo podlegajce tym ubezpieczeniom z tytuu
prowadzonej dziaalnoci;
skadki naubezpieczenie zdrowotne iFundusz Pracy zaokres, zaktry zostan umorzone skadki
naubezpieczenia spoeczne;
odsetki zazwok naliczone odskadek podlegajcych umorzeniu;
opaty prolongacyjnej, opaty dodatkowej, kosztw upomnienia oraz kosztw egzekucyjnych
naliczonych odnalenoci podlegajcych umorzeniu.
Warunki umorzenia nalenoci167:
nieposiadanie nadzie wydania decyzji oumorzeniu nalenoci niepodlegajcych umorzeniu
zawyjtkiem nalenoci ztytuu skadek zaokres do31grudnia 1998 r. bd te:
spata nalenoci niepodlegajcych umorzeniu wterminie 12 miesicy oddnia uprawomocnienia
si decyzji okrelajcej warunki umorzenia lub wterminie wynikajcym zzawartej umowy
orozoeniu zaduenia naraty.
Osoby uprawnione mog zoy wniosek oumorzenie nalenoci wterminie 24 miesicy oddnia
wejcia wycie ustawy168. ZUS wydaje decyzj okrelajc warunki umorzenia, wktrej ustala take
kwoty nalenoci169, zwyczeniem kosztw egzekucyjnych170.
162
Jak wyej art.192 ust.2 pkt2.
163
Ustawa z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu nalenoci powstaych z tytuu nieopaconych skadek przez osoby
prowadzce pozarolnicz dziaalno (Dz.U. z2012 r., poz.1551).
164
165
166
Jak wyej art.1 ust.1 i6.
167
Jak wyej art.1 ust.10 i11.
168
169
Jak wyej oktrych mowa wart.1 ust.1 i6.
170
61
Z A C ZNI K I
6) Pomoc publiczna
Umorzenie, ulga lub zmiana warunkw udzielonej ulgi przez ZUS stanowi pomoc publiczn, oktrej
mowa wTraktacie ofunkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)171. Zasady postpowania wsprawach
dotyczcych pomocy publicznej okrela ustawa172.
Zgodnie zprzepisami Unii Europejskiej, system pomocy publicznej opiera si nawyjtkach
odreguy, ktr jest generalny zakaz udzielania pomocy zerodkw publicznych.
TFUE wskazuje nasytuacje, wwypadku ktrych, pospenieniu okrelonych warunkw, pomoc
uwaa si zadopuszczaln173. Dotyczy to:
pomocy socjalnej dla indywidualnych konsumentw (przyznawanej bez dyskryminacji
codo pochodzenia produktw);
pomocy nanapraw szkd spowodowanych klskami ywioowymi lub innymi zdarzeniami
nadzwyczajnymi, przy czym jej udzielenie zwizane jest zobowizkiem notyfikacji izatwierdzenia
przez Komisj Europejsk;
pomocy przyznawanej gospodarce niektrych regionw Republiki Federalnej Niemiec
dotknitych podziaem Niemiec.
Zwolnienia warunkowe odzakazu stosowania pomocy publicznej mona zaliczy dopiciu
kategorii174:
pomocy przeznaczonej nasprzyjanie rozwojowi gospodarczemu regionw, wktrych poziom
ycia jest nienormalnie niski lub regionw, wktrych istnieje powany stan niedostatecznego
zatrudnienia;
pomocy przeznaczonej nawspieranie realizacji wanych projektw stanowicych przedmiot
wsplnego europejskiego zainteresowania lub majcej na celu zaradzenie powanym
zaburzeniom wgospodarce pastwa czonkowskiego;
pomocy przeznaczonej nauatwiane rozwoju niektrych dziaa gospodarczych lub niektrych
regionw gospodarczych, o ile nie zmienia warunkw wymiany handlowej w zakresie
sprzecznym zewsplnym interesem;
pomocy przeznaczonej nawspieranie kultury izachowanie dziedzictwa kulturowego, oile nie
zmienia warunkw wymiany handlowej ikonkurencji wUnii Europejskiej wzakresie sprzecznym
zewsplnym interesem;
innych kategorii pomocy, jakie Rada moe okreli decyzj, stanowic nawniosek Komisji
Europejskiej.
Ponadto, dowyjtkw zaliczy naley pomoc publiczn udzielan wramach zasady de minimis.
Stanowi ona niewielk warto, przez conie powoduje zakcenia konkurencji wwymiarze
unijnym. Nie stanowi ona pomocy publicznej175 oraz nie podlega obowizkowi notyfikacji Komisji
Europejskiej.
171
Wersja skonsolidowana traktatu Dz.U. UE C 83 zdnia 30marca 2010 r. Por. art.107 ust.1. Stanowi on, e zzastrzeeniem
innych postanowie przewidzianych w Traktatach, wszelka pomoc przyznawana przez Pastwo Czonkowskie
lub przy uyciu zasobw pastwowych wjakiejkolwiek formie, ktra zakca lub grozi zakceniem konkurencji poprzez
sprzyjanie niektrym przedsibiorstwom lub produkcji niektrych towarw, jest niezgodna ze wsplnym rynkiem
wzakresie, wjakim wpywa nawymian handlow midzy Pastwami Czonkowskimi.
172
Ustawa zdnia 30kwietnia 2004 r. opostpowaniu wsprawach dotyczcych pomocy publicznej (Dz.U. z2007 r. Nr59,
poz.404 zezm.).
173
Art.107 ust.2 TFUE.
174
Art.107 ust.3 TFUE.
175
Jak wyej wrozumieniu art.107 ust.1.
62
Z A C ZNI K I
Prawo wsplnotowe wyrnia trzy rodzaje pomocy de minimis:
pomoc de minimis ogln176;
pomoc de minimis wrolnictwie177;
pomoc de minimis wrybowstwie178.
Przez pomoc de minimis naley rozumie, inn ni pomoc de minimis wrolnictwie lub rybowstwie,
pomoc speniajc przesanki okrelone wewaciwych przepisach prawa Unii Europejskiej dotyczcych
pomocy de minimis innej ni pomoc de minimis wrolnictwie lub rybowstwie179.
Oglna pomoc de minimis nie jest przyznawana podmiotom gospodarczym dziaajcym wrolnictwie
lub wrybowstwie, podmiotom gospodarczym znajdujcym si wtrudnej sytuacji oraz przedsibiorcom,
naktrych ciy obowizek zwrotu pomocy wynikajcy zdecyzji Komisji Europejskiej uznajcej pomoc
zaniezgodn zewsplnym rynkiem. Udzielenie pomocy de minimis jest moliwe, gdy czna warto
tego rodzaju pomocy dla jednego przedsibiorcy nie przekracza rwnowartoci 200tys. euro
wokresie trzech lat budetowych, aw przypadku podmiotu prowadzcego dziaalno wsektorze
transportu drogowego 100tys. euro.
Podmiot ubiegajcy si opomoc de minimis jest zobowizany doprzedstawienia podmiotowi
udzielajcemu pomocy, wraz zwnioskiem oudzielenie pomocy:
wszystkich zawiadcze opomocy de minimis, jakie otrzyma wroku, wktrym ubiega si
opomoc, oraz wcigu 2 poprzedzajcych go lat, albo owiadczenia owielkoci pomocy de minimis
otrzymanej wtym okresie, albo owiadczenia onieotrzymaniu takiej pomocy wtym okresie;
informacji niezbdnych do udzielenia pomocy de minimis, dotyczcych w szczeglnoci
wnioskodawcy iprowadzonej przez niego dziaalnoci gospodarczej oraz wielkoci iprzeznaczenia
pomocy publicznej otrzymanej wodniesieniu dotych samych kosztw kwalifikujcych si
doobjcia pomoc, napokrycie ktrych ma by przeznaczona pomoc de minimis180.
Podmioty udzielajce pomocy wydaj beneficjentowi pomocy zawiadczenie stwierdzajce,
e udzielona pomoc publiczna jest pomoc de minimis albo pomoc de minimis wrolnictwie
lub rybowstwie181. Sone ponadto zobowizane182 dosporzdzania iprzedstawiania Prezesowi
Urzdu Ochrony Konkurencji iKonsumentw sprawozda oudzielonej pomocy publicznej innej
ni pomoc publiczna wrolnictwie lub rybowstwie albo informacji onieudzieleniu takiej pomocy
w danym okresie sprawozdawczym183. Sprawozdania zawieraj w szczeglnoci informacje
obeneficjentach pomocy oraz orodzajach, formach, wielkoci iprzeznaczeniu udzielonej pomocy.
176
Rozporzdzenie Komisji (WE) nr1998/2006 zdnia 15grudnia 2006 r. wsprawie stosowania art.87 i88 Traktatu dopomocy
de minimis (Dz.U. UE L 379 zdnia 28grudnia 2006 r.).
177
Rozporzdzenie Komisji (WE) nr1535/2007 zdnia 20grudnia 2007 r. wsprawie zastosowania art.87 i88 Traktatu WE
w odniesieniu dopomocy de minimis wsektorze produkcji rolnej (Dz.U. UE L 337 zdnia 21grudnia 2007 r.).
178
Rozporzdzenie Komisji (WE) nr 875/2007 z dnia 24 lipca 2007 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu WE
w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis dla sektora rybowstwa i zmieniajce rozporzdzenie (WE)
nr1860/2004 (Dz.U. UE L 193 zdnia 25lipca 2007 r.).
179
Art.2 pkt10 ustawy opostpowaniu wsprawach dotyczcych pomocy publicznej.
180
Art.37 ust.1 uustawy opostpowaniu wsprawach dotyczcych pomocy publicznej. Szczegowy zakres informacji
przedstawianych przez podmiot ubiegajcy si opomoc de minimis okrelony zosta wrozporzdzeniu Rady Ministrw
zdnia 29marca 2010 r. wsprawie zakresu informacji przedstawianych przez podmiot ubiegajcy si opomoc de minimis
(Dz.U. Nr53, poz.311 zezm.).
181
Jak wyej art.5 ust.3. Form, tre, termin isposb wydawania zawiadcze okrelono wrozporzdzeniu Rady Ministrw
zdnia 20marca 2007 r. wsprawie zawiadcze opomocy de minimis ipomocy de minimis wrolnictwie lub rybowstwie
182
Jak wyej napodstawie art.32 ust.1.
183
Obowizek sprawozdawczy reguluje rozporzdzenie Rady Ministrw zdnia 7sierpnia 2008 r. wsprawie sprawozda
oudzielonej pomocy publicznej, informacji onieudzieleniu takiej pomocy oraz sprawozda ozalegociach przedsibiorcw
wewpatach wiadcze nalenych narzecz sektora fnansw publicznych (Dz.U. Nr153, poz.952 zezm.).
63
Z A C ZNI K I
5.2. Wykaz jednostek objtych kontrol
Departament Pracy, Spraw Spoecznych iRodziny
Centrala Zakadu Ubezpiecze Spoecznych.
Delegatura NIK wKatowicach
Zakad Ubezpiecze Spoecznych Oddzia wBielsku-Biaej;
Zakad Ubezpiecze Spoecznych Oddzia wChorzowie;
Zakad Ubezpiecze Spoecznych Oddzia wRybniku;
Drugi Urzd Skarbowy wBielsku-Biaej;
Urzd Skarbowy wChorzowie;
Urzd Skarbowy wRybniku.
Delegatura NIK wLublinie
Zakad Ubezpiecze Spoecznych Oddzia wLublinie;
Drugi Urzd Skarbowy wLublinie.
Delegatura NIK wodzi
Zakad Ubezpiecze Spoecznych IOddzia wodzi;
Zakad Ubezpiecze Spoecznych II Oddzia wodzi zsiedzib wZduskiej Woli;
Zakad Ubezpiecze Spoecznych Oddzia wTomaszowie Mazowieckim;
Urzd Skarbowy wKutnie;
Urzd Skarbowy wTomaszowie Mazowieckim;
Urzd Skarbowy wZduskiej Woli.
Delegatura NIK wOlsztynie
Zakad Ubezpiecze Spoecznych Oddzia wOlsztynie;
Urzd Skarbowy wOlsztynie.
Delegatura NIK wOpolu
Zakad Ubezpiecze Spoecznych Oddzia wOpolu;
Opolski Urzd Skarbowy.
Delegatura NIK wPoznaniu
Zakad Ubezpiecze Spoecznych IOddzia wPoznaniu;
Zakad Ubezpiecze Spoecznych Oddzia wOstrowie Wielkopolskim;
Urzd Skarbowy wLesznie;
Urzd Skarbowy Pozna-Wilda.
Delegatura NIK wRzeszowie
Zakad Ubezpiecze Spoecznych Oddzia wJale;
Zakad Ubezpiecze Spoecznych Oddzia wRzeszowie;
Pierwszy Urzd Skarbowy wRzeszowie;
Urzd Skarbowy wKronie.
64
Z A C ZNI K I
Delegatura NIK wWarszawie
Zakad Ubezpiecze Spoecznych II Oddzia wWarszawie;
Zakad Ubezpiecze Spoecznych III Oddzia wWarszawie;
Zakad Ubezpiecze Spoecznych Oddzia wPocku;
Urzd Skarbowy wOtwocku;
Urzd Skarbowy wPiasecznie;
Urzd Skarbowy wPocku.
65
Z A C ZNI K I
5.3. Wykaz aktw prawnych
1. Ustawa zdnia 17czerwca 1966 r. opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji (Dz.U. z2012 r.,
poz.1015 zezm.).
2. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postpowania administracyjnego (Dz. U. z 2013 r.,
poz.267).
3. Ustawa z dnia 13 padziernika 1998 r. o systemie ubezpiecze spoecznych (Dz. U. z 2013 r.,
poz.1442 zezm.).
4. Ustawa zdnia 29sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. z2012 r., poz.749 zezm.).
5. Ustawa zdnia 23kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z2014 r., poz.101 zezm.).
6. Ustawa zdnia 6lipca 1982 r. oksigach wieczystych ihipotece (Dz.U. z2013, poz.707 zezm.).
7. Ustawa zdnia 6grudnia 1996 r. ozastawie rejestrowym irejestrze zastaww (Dz.U. z2009 r.
Nr67, poz.569 zezm.).
8. Ustawa zdnia 28lutego 2003 r. Prawo upadociowe inaprawcze (Dz.U. z2012 r., poz.1112 zezm.).
9. Ustawa zdnia 27sierpnia 2009 r. ofnansach publicznych (Dz.U. z2013, poz.885).
10. Ustawa z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzdach i izbach skarbowych (Dz. U. z 2004 r. Nr 121,
poz.1267 zezm.).
11. Ustawa zdnia 15kwietnia 2011 r. odziaalnoci leczniczej (Dz.U. z2013, poz.217).
12. Ustawa zdnia 9listopada 2012 r. oumorzeniu nalenoci powstaych ztytuu nieopaconych
skadek przez osoby prowadzce pozarolnicz dziaalno (Dz.U. z2012 r., poz.1551).
13. Ustawa zdnia 30kwietnia 2004 r. opostpowaniu wsprawach dotyczcych pomocy publicznej
(Dz.U. z2007 r. Nr59, poz.404 zezm.).
14. Rozporzdzenie Ministra Pracy iPolityki Spoecznej zdnia 13stycznia 2011 r. wsprawie nadania
statutu Zakadowi Ubezpiecze Spoecznych (Dz.U. Nr18, poz.93).
15. Rozporzdzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spoecznej z dnia 31 lipca 2003 r.
w sprawie szczegowych zasad umarzania nalenoci z tytuu skadek na ubezpieczenia
spoeczne (Dz.U. Nr141, poz.1365).
16. Rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 22 listopada 2001 r. w sprawie wykonania niektrych
przepisw ustawy opostpowaniu egzekucyjnym wadministracji (Dz.U. Nr137, poz.1541 zezm.).
17. Rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 27 listopada 2001 r. w sprawie wysokoci kosztw
upomnienia skierowanego przez wierzyciela dozobowizanego przed wszczciem egzekucji
administracyjnej (Dz.U. Nr137, poz.1543).
18. Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 4 grudnia 2008 r. w sprawie okrelenia wysokoci
odsetek ustawowych (Dz.U. Nr220, poz.1434).
19. Rozporzdzenie Komisji (WE) nr 1998/2006 z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie stosowania
art.87 i88 Traktatu dopomocy de minimis (Dz.U. UE L 379 zdnia 28grudnia 2006 r.).
20. Rozporzdzenie Komisji (WE) nr1535/2007 zdnia 20grudnia 2007 r. wsprawie zastosowania
art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy de minimis w sektorze produkcji rolnej
(Dz.U. UE L 337 zdnia 21grudnia 2007 r.).
21. Rozporzdzenie Komisji (WE) nr875/2007 zdnia 24lipca 2007 r. wsprawie zastosowania art.87
i88 Traktatu WEw odniesieniu dopomocy wramach zasady de minimis dla sektora rybowstwa
izmieniajce rozporzdzenie (WE) nr1860/2004 (Dz.U. UE L 193 zdnia 25lipca 2007 r.).
66
Z A C ZNI K I
22. Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 29 marca 2010 r. w sprawie zakresu informacji
przedstawianych przez podmiot ubiegajcy si opomoc de minimis (Dz.U. Nr53, poz.311 zezm.).
23. Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 20 marca 2007 r. w sprawie zawiadcze o pomocy
de minimis opomocy de minimis wrolnictwie lub rybowstwie (Dz.U. Nr53, poz.354 zezm.).
24. Rozporzdzenie Rady Ministrw zdnia 7sierpnia 2008 r. wsprawie sprawozda oudzielonej
pomocy publicznej, informacji onieudzieleniu takiej pomocy oraz sprawozda ozalegociach
przedsibiorcw we wpatach wiadcze nalenych na rzecz sektora fnansw publicznych
67
Z A C ZNI K I
5.4. Wykaz organw, ktrym przekazano informacj
1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
2. Marszaek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
3. Marszaek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej
4. Prezes Rady Ministrw
5. Rzecznik Praw Obywatelskich
6. Prezes Trybunau Konstytucyjnego
7. Przewodniczcy Komisji Polityki Spoecznej iRodziny Sejmu RP
8. Przewodniczcy Komisji Rodziny iPolityki Spoecznej Senatu RP
9. Szef Kancelarii Prezydenta RP
10. Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrw
11. Szef Kancelarii Sejmu RP
12. Szef Kancelarii Senatu RP
13. Minister Pracy iPolityki Spoecznej
14. Minister Finansw
15. Prezes Zakadu Ubezpiecze Spoecznych

Nik P 13 112 Zus Egzekucja

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nik P 13 112 Zus Egzekucja

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MARZEC 2 01 1

Informacja owynikach kontroli

You might also like