1

MODA NA ALTERNATYW
Copyright: Agata Rudnicka, CSR Impact
Kopiowanie, powielanie, rozpowszechnianie oraz wykorzystywanie w inny sposb czci lub caoci
niniejszej publikacji bez zgody autorw zabronione.
Publikacja jest oparta na tekstach przygotowanych dla portalu internetowego altmoda.pl, ktry powsta
w ramach projektu Aktywni obywatele na rzecz odpowiedzialnej mody, wspfnansowanego przez
Szwajcari w ramach szwajcarskiego programu wsppracy z nowymi krajami czonkowskimi Unii
Europejskiej.
Wydawca:
Centrum Strategii i Rozwoju Impact
ul. Zielona 27, 90-602 d
Tel.: (+48) 666344233
Strona internetowa: http://www.csri.org.pl
E-mail: biuro@csri.org.pl
Projekt grafczny okadki: Alisa Kashytska
Projekt grafczny ukadu tekstu, skad i amanie: Spa Dziaa
ISBN: 978-83-932160-4-8
Miejsce i rok wydania: d 2014
Spis treci
Wprowadzenie ................................................................................................................................................................................ 4
Sprawiedliwy i odpowiedzialny przemys odzieowy (A. Rudnicka) ........................................................................... 5
Spoeczna odpowiedzialno konsumentw w przemyle tekstylno-odzieowym (M. Koszewska) .............. 8
Etycznie wyprodukowane w Gwatemali (rozmowa z Anna i Iwon Pilch) ................................................................12
Egzotycznie i etycznie (J. Lompart-Chlaciak) ................................................................................................................... 14
Dco czyli kreujc mod etycznie (rozmowa z A. Bkowsk) .................................................................................. 17
Prowadzenie frmy spoeczno-odpowiedzialnej w brany odzieowej w Polsce
(M. Krawczykowska) .................................................................................................................................................................... 20
Nietypowe ubrania marki Uncommon (rozmowa z L. Panfl) ....................................................................... 23
Slow Fashion nowa opowie na trudne czasy (R. Kostka-Zawadzki) ........................................................ 26
Wyrniajc si upcyclingowo (rozmowa z M. Zieliskim) ........................................................................................ 28
Wpyw aspektw rodowiskowych na nowe trendy w brany odzieowej (E. Persidok) ........................... 32
Wisaki promuj ekologi w modzie (rozmowa z D. Naziby i . Goswaskim) ............................................ 34
Greenwashing w Modzie - czyli o tym jak dostrzec prawdziwe proekologiczne dziaania frm
(A. Bkowska) ................................................................................................................................................................................. 36
Nie taki zwyky sklep z ubraniami (rozmowa z . Kaliciskim) .......................................................................... 39
Nowoczesne technologie a przyszo brany odzieowej (M. Lesiakowska Jaboska) ......................... 44
4
MODA NA ALTERNATYW
Wprowadzenie
Jedn z cech charakterystycznych przemysu odzieowego jest to, e wszyscy jestemy jego konsu-
mentami. Ubrania bez wzgldu na to, gdzie i ile kupujemy s wan pozycj w naszych budetach. Ten,
kto dostarczy szybciej i wicej towaru wygrywa walk z konkurencj. Nic dziwnego, e w zwizku z tym
frmy przecigaj si w pomysach jak zachci klienta to nabycia kolejnych czci garderoby, ktr za chwil
trzeba bdzie wymieni na co z jeszcze nowszej kolekcji. Tempo tego procesu jest zawrotne, co niestety
ma swoje negatywne konsekwencje dla ludzi, ktrzy dbaj o to, by nie zabrako nam asortymentu oraz dla
rodowiska zasypywanego rosnc gr ubra. amanie praw pracowniczych, trudne i niebezpieczne wa-
runki pracy, zatrudnianie nieletnich to tylko niektre z grzechw popenianych w fabrykach rozlokowanych
w rnych zaktkach wiata szyjcych dla bardziej i mniej znanych marek. Kryzysy, jakie od czasu do czasu
dotykaj przedsibiorstwa funkcjonujce na rynku odzieowym i modowym s najlepszym sygnaem m-
wicym o koniecznoci podjcia dziaa na rzecz poprawy obecnej sytuacji.
Alternatyw s coraz liczniejsze inicjatywy pokazujce inny, bardziej przyjazny rodowisku i odpowie-
dzialny wobec ludzi sposb funkcjonowania. Certyfkacja baweny, lokalne rynki produkcji, przejrzyste acu-
chy dostaw, recykling odziey czy rozwijajcy si ruch slow fashion to pozytywne przykady na to, e moda
nie musi kojarzy si z tani produkcj w krajach rozwijajcych si czy prac dzieci.
W niniejszej publikacji znajdziecie Pastwo przykady pokazujce jak mona wyrni si na rynku b-
dc spoecznie odpowiedzialnym. Ponadto zawarte w publikacji artykuy eksperckie wzbogac Pastwa wie-
dz na temat moliwoci, jakie daje zarwno konsumentom jak i przedsibiorcom alternatywny sposb
mylenia o modzie.
Oddajc w Pastwa rce niniejsz publikacj mamy nadziej, e bdzie stanowia inspiracj do dziaa-
nia i motywowaa do podejmowania bardziej wiadomych i przemylanych decyzji zakupowych.
Z yczeniami owocnej lektury,
Agata Rudnicka
5
MODA NA ALTERNATYW
Szafa pena markowych ubra to dla niektrych symbol sukcesu i wiadectwo wysokiego statutu spo-
ecznego. Nabywajc kolejne czci garderoby czsto zwracamy uwag na to, kto frmuje je swoim logiem
ale tylko niewielu z nas sprawdza, jak histori kryje w sobie kupowana przez nas odzie. Rzadko zastana-
wiamy si nad tym jak nasze zakupy ksztatuj relacje handlowe, spoeczne czy jak oddziauj na rodowisko
naturalne. Wystarczy tylko sprawdzi kraj pochodzenia na metce by odkry w jak odlegych miejscach byy
produkowane.
Globalizacja przyczynia si do zniesienia granic w handlu pozwalajc na rozwj kontaktw gospodar-
czych z krajami, ktre do tej pory pozostaway poza obszarem zainteresowa biznesowych. Rezultatem two-
rzonych relacji jest przenoszenie produkcji do krajw rozwijajcych si, gdzie koszty pracy s duo tasze.
Wybr takiego sposobu zaspokajania potrzeb konsumpcyjnych mieszkacw bardziej rozwinitych czci
wiata rodzi pewne ryzyka, na ktre naraeni s zatrudnieni w sektorze odzieowym. Nieprzestrzeganie pod-
stawowych praw czowieka i praw pracowniczych czy niebezpieczne warunki pracy to jedne z najczciej
pojawiajcych si problemw w krajach rozwijajcych si. Dla wielu osb w tym gwnie kobiet z krajw
rozwijajcych si praca za niewielkie wynagrodzenie, ktre nie pozwala na zaspokajanie podstawowych po-
trzeb jest smutn rzeczywistoci. Po drugiej stronie stoj konsumenci, ktrzy bez gbszej refeksji dokonuj
swoich wyborw zakupowych. Zrwnowaenie interesw obu stron to jedno z wyzwa, przed jakimi staje
caa brana odzieowa.
Mimo niechlubnych przykadw i nieetycznych praktyk (jak np. katastrofa Rana Plaza w Bangladeszu,
niebezpieczne warunki pracy pracownikw piaskujcych jeans czy liczne naduycia zwizane z nieprzestrze-
ganiem podstawowych praw[1]) w brany odzieowej znale mona wiele inicjatyw i dziaa zwizanych
z budowaniem odpowiedzialnych marek. Zmiana widoczna jest rwnie wrd najwikszych korporacji,
ktre do swojej oferty wprowadzaj odzie wyprodukowan z materiaw przyjaznych rodowisku i nadzo-
ruj cay acuch dostaw pod ktem speniania przez dostawcw i innych partnerw biznesowych standar-
dw spoecznych i rodowiskowych. Biorc pod uwag wolumen sprzeday produkty organiczne w ofercie
znanych marek odzieowych s tylko niewielk czci ich masowej produkcji ale ich obecno jest coraz
Sprawiedliwy i odpowiedzialny przemys
odzieowy
Dr Agata Rudnicka- Wydzia Zarzdzania Uniwersytetu dzkiego.
6
MODA NA ALTERNATYW
bardziej eksponowana. Odpowiedzialna moda to rwnie domena wzrastajcej liczby projektantw, ktrzy
chcc si wyrni na konkurencyjnym rynku dbaj o przestrzeganie wysokich standardw zwizanych z y-
ciem produktu w caym acuchu dostaw.
Do najwaniejszych kryteriw, ktre warto bra pod uwag mylc o odziey wyprodukowanej w spo-
sb odpowiedzialny nale:
przestrzeganie praw czowieka i praw pracowniczych w caym acuchu dostaw,
zapewnienie bezpiecznych warunkw pracy w fabrykach szyjcych ubrania,
znajomo miejsca pochodzenia surowcw surowce z certyfkowanych upraw,
wykorzystywanie materiaw nie zawierajcych substancji szkodliwych,
wykorzystywanie materiaw pochodzcych z recyklingu,
lokalne systemy produkcji.
Rozwj trendu, jakim jest odpowiedzialna moda zaley w duym stopniu od klientw, ktrzy gotowi
bd zapaci wicej, zrezygnowa z czci garderoby czy wybiera produkty z frm stosujcych kryteria spo-
eczne i rodowiskowe w swojej dziaalnoci oraz wytwarzanych lokalnie.
Jednym z rozwiza sprzyjajcych promocji odpowiedzialnej mody jest certyfkacja sprawiedliwego
handlu (ang. Fair Trade). Sprawiedliwy handel to idea bdca odpowiedzi na nierwnomierny podzia zy-
skw pochodzcych z transakcji handlowych midzy krajami Pnocy i Poudnia. Mimo pojawiajcych si
gosw krytycznych[2] pod adresem wspomnianej idei warto zwrci uwag na jej gwne zaoenia.
Fair Trade to koncepcja zakadajca sprawiedliwy podzia zyskw midzy poszczeglnymi ogniwami
acucha dostaw ze szczeglnym uwzgldnieniem pracownikw plantacji w krajach o sabszej sile ekono-
micznej. Jest partnerstwem w handlu opartym na dialogu, przejrzystoci i szacunku, ktre dy do wikszej
rwnoci w handlu midzynarodowym. Przyczynia si do zrwnowaonego rozwoju, oferujc lepsze warunki
handlowe i bronic praw marginalizowanych producentw i pracownikw z krajw Globalnego Poudnia.[3]
Zasady Sprawiedliwego handlu to:
tworzenie moliwoci dla ekonomicznie wykluczonych producentw (w tym rozwj ich
niezalenoci),
przejrzysto i rozliczalno,
uczciwe praktyki handlowe,
godziwa cena,
respektowanie zakazu pracy dzieci i pracy przymusowej,
praktyki antydyskryminujce, rwno pci, wolno zrzeszania si,
zapewnienie odpowiednich warunkw pracy,
rozwijanie moliwoci rynkowych,
promocja sprawiedliwego handlu,
szacunek dla rodowiska naturalnego.[4]
Produkty certyfkowane przez Fairtrade Labelling Organisation sprzedawane s w 70 krajach na wiecie
a ich liczba siga 27000 rodzajw. Rnorodno rodzajw produktw i ich rozpoznawalno zaley od ich
dostpnoci, poziomu wiadomoci konsumentw, poziomu zainteresowania sprzedawcw ich promowa-
niem oraz od gotowoci importerw, producentw i przetwrcw do spenienia okrelonych wymaga syste-
mu certyfkacji.[5] Towary Sprawiedliwego handlu sprzedawane s zgodnie z przyjtymi zasadami. Wanym
aspektem jest niezalena weryfkacja badajca zgodno z obowizujcymi reguami postpowania w caym
acuchu dostaw (przez producentw, importerw oraz przetwrcw wytwrcw produktw fnalnych)
lub jeli jest to niemoliwe u producentw, ktrzy w acuchu wartoci produktu s szczeglnie marginalizo-
wani. Wyrnia si standardy oglne i specyfczne zwizane z konkretnymi produktami. Opieraj si one na
kilku kryteriach: cenie minimalnej Fairtrade, premii na rzecz spoecznoci lokalnej, moliwoci prefnansowa-
nia w systemie poyczkowym, zapewnieniu odpowiednich warunkw socjalnych i zrwnowaonym rozwoju.
7
MODA NA ALTERNATYW
Surowcem, na ktry mona otrzyma certyfkat Sprawiedliwego handlu jest m.in. bawena. Bawena
naley do jednego z waniejszych surowcw wykorzystywanych w przemyle odzieowym. Jednak w ostat-
nich latach jej udzia w produkcji odziey maleje na rzecz wkiem sztucznych. Powoduje to, e produk-
cja wkien bawenianych staje si coraz mniej opacalna. W przypadku Stanw Zjednoczonych czy Europy,
gdzie rolnictwo jest subsydiowane rolnicy nie odczuwaj tak mocno spadku jej wartoci. Odmienna sytuacja
jest w krajach rozwijajcych si, ktre musz radzi sobie bez dodatkowego wsparcia fnansowego.
Certyfkacja baweny dotyczy tylko fazy produkcji a aby otrzyma oznaczenie Sprawiedliwego handlu
w kocowym produkcie ilo wkiem pochodzcych z upraw certyfkowanych nie moe by mniejsza ni
50%. Wad tego systemu jest brak kontroli produktu na kolejnych etapach produkcji co oznacza, e otrzy-
many produkt moe powstawa w warunkach, gdzie nieprzestrzegane s standardy spoeczne czy zawiera
niepodane substancje chemiczne (np. wykorzystywane w procesie barwienia). Dodatkowo w ramach tego
certyfkatu nie ma koniecznoci przestrzegania zasad rolnictwa ekologicznego, co moe by dla niektrych
dodatkowym argumentem przeciw prezentowanej koncepcji.[6] Innym surowcem, ktry moe zosta pod-
dany certyfkacji jest zoto. Podobnie jak w przypadku baweny chcc uzyska certyfkat naley podda si
niezalenemu procesowi audytu.
Polscy konsumenci maj moliwo wspierania Sprawiedliwego handlu poprzez zakup produktw
z charakterystycznym oznaczeniem. W ofercie sklepw znale mona biuteri, chusty do noszenia dzieci,
ubrania, torby i inne akcesoria uzupeniajce garderob. Dostpno produktw jest coraz wiksza co by
moe przeoy si na wiksze zainteresowanie konsumentw i lepsz promocj idei.
Sprawiedliwy handel to tylko jeden z moliwych kierunkw rozwijania trendu odpowiedzialnoci
w przemyle odzieowym. Mimo wspomnianych wczeniej gosw przeciw zaoeniom koncepcji warto
spojrze na ni jak na przewodnik z katalogiem istotnych obszarw, na jakie naley zwrci uwag produ-
kujc odzie. Dbanie o ludzi i rodowisko w caym acuchu dostaw powinno by priorytetem nie tylko dla
tych, ktrzy chc si wyrni na rynku posiadanym certyfkatem ale dla kadego przedsibiorstwa myl-
cego o swojej dziaalnoci w perspektywie dugookresowej. Istotne jest rwnie to by o odpowiedzialnoci
w przemyle odzieowym nie mwi jako o zjawisku wyrniajcym garstk przedsibiorstw ale o koniecz-
nej zmianie, ktra wyznacza bdzie ksztat rynku w przyszoci.
Literatura:
[1] Informacje ze strony Clean Clothes Campaign, http://www.cleanclothes.pl/, data dostpu 20.03.2014
[2] Strona Internetowa http://www.telegraph.co.uk/foodanddrink/foodanddrinknews/8107746/Fair-Trade-does-not-
help-the-poorest-report-says.html, data dostpu 20.03.2014 oraz http://www.grifthsspeaker.com/Fairtrade/why_fair_tra-
de_isn.htm, data dostpu 20.03.2014
[3] FINE, http://www.fairtraderesource.org/uploads/2007/09/What-is-Fair-Trade.pdf, data dostpu 25.03.2014
[4] World Fair Trade Organization, www.wfto.com, data dostpu 30.06.2011.
[5] A.Rudnicka, Rynek FairTrade w wybranych krajach Unii Europejskiej [w:] Z. Pisz. M. Rojek-Nowosielska, Prace
Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, Vol. 288.
[6] Ekonsument, http://www.ekonsument.pl/s192_bawelna_fairtrade.html, data dostpu 20.03.2014
8
MODA NA ALTERNATYW
Duo mwimy i dyskutujemy o spoecznej odpowiedzialnoci lub te nieodpowiedzialnoci przed-
sibiorstw. Zdecydowanie mniej zastanawiamy si nad zagadnieniem spoecznej odpowiedzialnoci kon-
sumentw. Kim jest konsument spoecznie odpowiedzialny? Jak rozumie coraz czciej pojawiajce si
okrelenie odpowiedzialna czy zrwnowaona konsumpcja? Czy konsumenci mog mie jakikolwiek wpyw
na sposb postpowania zdecydowanie silniejszych podmiotw takich jak np. korporacje midzynarodo-
we? Jaki wpyw mog mie konsumenci na rozwizanie problemw ekologicznych i spoecznych przemysu
tekstylno-odzieowego? Sprbujmy odpowiedzie na te kilka pyta.
Kim jest konsument spoecznie odpowiedzialny?
W literaturze przedmiotu jak i w potocznym jzyku spotykamy si z wieloma okreleniami takim jak
np.: ekokonsument, konsument (spoecznie) odpowiedzialny, konsument spoecznie wiadomy/zaangao-
wany, czy te etyczny konsument. Rozumienie i defniowanie tych poj jest bardzo zrnicowane. Wiele de-
fnicji za wiadomego spoecznie (ang. socially-conscious consumer), konsumenta uznaje osob wiadom
konsekwencji swoich decyzji w sferze konsumpcji. Osob, ktra po pierwsze bierze pod uwag publiczne/
spoeczne konsekwencje swojej prywatnej konsumpcji a ponadto stara si wykorzysta swoj si nabywcz
w celu wywoania pewnych pozytywnych zmian spoecznych[1].
Jednoczenie wielu autorw defniujc spoecznie odpowiedzialnego konsumenta koncentruje si je-
dynie lub przede wszystkim na fazie zakupu. W tym rozumieniu konsumenci spoecznie odpowiedzialni to
konsumenci voting with their dollars, ktrzy poprzez swoje decyzje zakupowe doceniaj i nagradzaj frmy
postpujce w sposb spoecznie odpowiedzialny a tym samym ka i bojkotuj frmy, ktrych zachowanie
jest sprzeczne z ich wiatopogldem[2].
W podobny sposb defniuje si take pojcie zrwnowaonej konsumpcji okrelajc j, jako kupowa-
nie produktw wytworzonych z poszanowaniem podstawowych zasad spoecznych i etycznych oraz z posza-
nowaniem rodowiska naturalnego.
Moe ona przyjmowa dwie formy:
pozytywnego kupowania (ang. positive buying) faworyzowania zrwnowaonych produk-
tw, czyli wytworzonych przez przedsibiorstwa, ktre dziaaj w najlepiej pojtym, dugofalo-
wym interesie klientw i spoeczestwa w ktrym funkcjonuj przedkadajc dobro oglne nad
wasny tylko interes
bojkotu moralnego (ang. moral boycott) unikanie lub rezygnacja z zakupu produktw lub usug
przedsibiorstw oskaranych o nieetyczne praktyki [3].
W rekomendacji stworzonej przez Grup Robocz do spraw Zrwnowaonej Konsumpcji znajdujemy
nieco szersze spojrzenie na to zagadnienie. W dokumencie tym zrwnowaona konsumpcja defniowana
jest jako optymalne, wiadome i odpowiedzialne korzystanie z dostpnych zasobw naturalnych, dbr
i usug na poziomie jednostek, gospodarstw domowych, wsplnot i spoecznoci lokalnych, rodowisk biz-
nesowych, samorzdw terytorialnych, rzdw krajowych i struktur midzynarodowych, zgodne z zasadami
Spoeczna odpowiedzialno
konsumentw w przemyle tekstylno-
odzieowym.
Dr Magorzata Koszewska, Politechnika dzka Katedra Materiaoznawstwa,
Towaroznawstwa i Metrologii Wkienniczej
9
MODA NA ALTERNATYW
zrwnowaonego rozwoju. W tym przypadku postawa zrwnowaonej konsumpcji oprcz dokonywania
wiadomych wyborw (zakup produktw, ktre w najwikszym stopniu speniaj okrelone kryteria etycz-
ne, spoeczne i ekologiczne) uwzgldnia take postulat ograniczenia marnotrawstwa, produkcji odpadw
i zanieczyszcze[4].
Wydaje si wic, e chcc w peni zdefniowa spoecznie odpowiedzialnego konsumenta musimy
oprcz fazy wyboru a nastpnie zakupu, uwzgldni jeszcze co najmniej dwa wymiary odpowiedzialnej kon-
sumpcji: sposb uytkowania produktu oraz postpowanie z produktem po jego zuyciu.
Sam fakt zakupu wyrobu spoecznie odpowiedzialnego nie wydaje si bowiem wystarczajcym kry-
terium. Po pierwsze dlatego, e zakup tego typu produktw wynika moe z bardzo rnych przesanek
(chwilowa moda, oszczdno itp.), nie zwizanych zupenie ze wiadomoci czy chci przyczynienia si
do dugofalowych pozytywnych zmian spoecznych i rodowiskowych. Po drugie, czy moemy nazwa spo-
ecznie odpowiedzialnym konsumenta, ktry kupuje wyroby ekologiczne, ale jednoczenie nie bierze pod
uwag ekologii podczas uytkowania tego produktu czy te po jego uyciu?
Innymi sowy czy waciwe jest nazwanie spoecznie odpowiedzialnym konsumenta, ktry mimo za-
kupu spoecznie odpowiedzialnych produktw poprzez inne aspekty zachowa konsumpcyjnych takich
jak czstotliwo zakupu, sposb uytkowania, sposb pozbywania si zuytego produktu przyczynia si
w istotny sposb do problemw ekologicznych i spoecznych danego przemysu? Wydaje si, e nie[5].
Czy konsumenci maj wpyw na sposb postpowania frm i korporacji?
Na pytanie czy konsumenci mog mie jakikolwiek wpyw na sposb postpowania zdecydowanie
silniejszych podmiotw takich jak np. korporacje midzynarodowe czsto pada odpowied negatywna. Ten
wanie brak wiary w moliwo zmiany sytuacji, z ktr si wewntrznie jako konsumenci nie zgadzamy,
uzna mona za jedn z najwikszych barier hamujcych podane zmiany zarwno w sferze produkcji jak
i konsumpcji. Przekonanie, e ja jako konsument nie mam adnego wpywu, bo to korporacje, due frmy
i sieci handlowe dyktuj warunki, to one wyznaczaj ceny, trendy, zasady handlu i to na nich spoczywa caa
odpowiedzialno, to take dobra wymwka i uciszenie wasnego sumienia.
Dua cz konsumentw zakadajc swoj bezsilno zwalnia si z jakiejkolwiek odpowiedzialnoci
i usprawiedliwia brak aktywnoci w kierunku zmiany sytuacji. Ale czy rzeczywicie konsumenci to jedynie
maszyny do kupowania nie majce adnej mocy sprawczej?
Rol konsumenta w swoim yciu odgrywa niemal kady z nas. Nie ulega wtpliwoci, e konsumenci
we wspczesnej gospodarce rynkowej stanowi najliczniejsz grup ekonomiczn i staj si tym samym
jednym z najwaniejszych podmiotw rynku. To od ich wyborw zaley by albo nie by nawet najwikszych
korporacji. Problem jedynie w tym, aby uwierzyli w sw si i zaczli z niej aktywnie i wiadomie korzysta.
Jaki wpyw mog mie konsumenci na rozwizanie problemw ekologicznych i spoecznych
przemysu tekstylno-odzieowego?
Zastanawiajc si nad rol konsumentw w pokonaniu problemw ekologicznych i spoecznych wsp-
czesnego przemysu tekstylno-odzieowego naley podkreli, e do problemw tych w znacznym stopniu,
w sposb bezporedni lub poredni, przyczynia si wanie przybierajca masowy rozmiar konsumpcja i to-
warzyszce jej zjawisko fast-fashion.
Tym samym jednym z kluczowych warunkw stopniowego pokonywania problemw ekologicznych
i spoecznych tego przemysu s zmiany wanie w sferze konsumpcji[6]. Zmiany wiadomoci, mentalnoci
i zachowa zmierzajce w kierunku bardziej odpowiedzialnej konsumpcji, zarwno w obszarze dokonywa-
nych wyborw, wzorcw zakupowych jak i w obszarze uytkowania odziey i postpowania z odzie zuyt
(naprawianie, przerabianie, recyclingowanie).
Analizujc negatywne skutki spoeczne i rodowiskowe przemysu tekstylno-odzieowego musi-
my bra pod uwag cay cykl ycia produktu, czyli okres od momentu, w ktrym pozyskiwane s surowce
10
MODA NA ALTERNATYW
potrzebne do jego wytworzenia, poprzez projektowanie, produkcj, wszystkie fazy transportu i dystrybucji,
uytkowanie a po utylizacj.
Problemy rodowiskowe i spoeczne wspczesnego przemysu tekstylno-odzieowego, we wspo-
mnianych wyej fazach cyklu ycia produktu, pojawiaj z rnym nateniem. Take moliwoci wpywu
konsumentw na ich rozwizywanie s zrnicowane. W niektrych przypadkach np. w fazie uytkowania
produktu konsumenci maj bezporedni wpyw na popraw sytuacji. W innych ich wpyw ma charakter po-
redni, gwnie poprzez oddziaywanie na producentw czy dystrybutorw.
Negatywne skutki dla rodowiska generowane przez wspczesny przemys tekstylno-odzieowym
wynikaj gwnie z: nadmiernego wykorzystania energii, wody oraz toksycznych substancji chemicznych.
Z kolei gwne problemy spoeczne z ktrymi zmierzy musi si przemys tekstylno-odzieowy odczu-
walne s przede wszystkim w krajach rozwijajcych si, gdzie odnotowuje si rekordowe liczby zatrudnia-
nych dzieci, praktyki przymusu pracy, pracy niewolniczej, fzycznego i psychicznego nkania pracownikw,
nadmiernych godzin pracy, wynagrodze poniej pacy minimalnej, niebezpiecznych dla zdrowia i ycia wa-
runkw pracy, oraz rne formy dyskryminacji.
Analizujc moliwoci wpywu konsumentw na ograniczanie tych negatywnych zjawisk mona
stwierdzi, e do etapu uytkowania produktu moliwoci wpywu konsumentw maj charakter poredni
i zwizane s ze wspomnianymi wczeniej wiadomymi i przemylanymi wyborami zakupowymi. W tych
fazach podane formy aktywnoci konsumentw to:
wybr produktw tekstylno-odzieowych w oparciu o informacje na temat sposobu i warunkw
produkcji (znaki ekologiczne i spoeczne, sprawdzanie skadu surowcowego, miejsca produkcji
itd.),
aktywnie poszukiwanie informacji o sposobie postpowania frm tekstylno-odzieowych,
unikanie/rezygnacja z zakupu produktw tych frmy tekstylno-odzieowych, ktrych dziaania s
nieetyczne (szkodz rodowisku, wykorzystuj pracownikw itd.),
polecanie innym produktw tych frm tekstylno-odzieowych, ktre postpuj w sposb spoecz-
ne odpowiedzialny,
angaowanie si w kampanie konsumenckie i wydarzenia zwizanym z promocj idei odpowie-
dzialnej konsumpcji lub egzekwowaniem od frm pojcia okrelonych dziaa,
ograniczanie iloci kupowanej odziey wybieranie produktw ze wzgldu na jako i trwao
mniej odziey, wystarczajcej na duszy okres czasu, wypoyczanie odziey na specjalne okazje
np. suknie lubne, odzie ciowa, kupowanie odziey uywanej.
Mwic o moliwociach i odpowiedzialnoci spoczywajcej na konsumentach czsto zapominamy
o dalszych fazach cyklu ycia produktu a mianowicie fazie uytkowania i utylizacji. Tutaj za moliwoci
wpywu konsumentw s niemniej wane, a co wicej maj charakter bezporedni.
Wemy jako przykad zuycie energii zuywanej w caym cyklu ycia produktu bawenianego typu
majtki czy koszulka. Okazuje si 80% zuycia energii przypada wanie na faz uytkowania tych produktw
przez konsumentw, z czego niemal poowa to suszenie a okoo 30% pochania proces prania. Wytworzenie
wkna to jedynie 3% wykorzystywanej energii, 13% przypada na produkcje cznie z pakowaniem a 4% na
procesy zwizane z dystrybucj[7].
Rozoenie tych procentw bdzie inne w zalenoci od rodzaju surowca czy kocowego przeznacze-
nia produktu. Niemniej jednak zuycie energii w fazie uytkowania produktw tekstylno-odzieowych jest
ogromne. Dziaania, jakich oczekiwalibymy, wic od konsumenta spoecznie odpowiedzialnego w fazie po
zakupowej to przede wszystkim:
racjonalne podejcie do czstoci prania odziey, segregacja ze wzgldu na skad surowcowy odzie-
y podczas prania i suszenia
uywanie ekologicznych rodkw piorcych
11
MODA NA ALTERNATYW
rezygnacja z suszarek elektrycznych na rzecz suszenia na powietrzu
wybieranie energooszczdnych pralek i suszarek
naprawianie i przerabianie odziey
oddawanie odziey do punktw zajmujcych si przetwrstwem i/lub recyclingiem
branie udziau w akcjach wymiany odziey.
Z kad z wymienionych form dziaalnoci wi si pewne bariery i ograniczenia. W wielu przypad-
kach jest to proces wymagajcy czasu i wyrzecze. Zmiana postpowania w kierunku bardziej odpowiedzial-
nego zarwno ze strony frm jak i konsumentw to proces stopniowy, wymagajcy odpowiedniej wiedzy
i wiadomoci, czsto zwizany z koniecznoci zmiany przyzwyczaje i wieloletnich nawykw. Wane jed-
nak by go rozpocz od niewielkich nawet zmian i uwierzy, e konsumenci, wbrew panujcej powszechnie
opinii, maj ogromn si i od ich pojedynczych decyzji zaley bardzo wiele.
Literatura:
[1] Webster Jr., Frederick E., Determining the Characteristics of the Socially Conscious Consumer, Journal of Consumer
Research. Dec75, Vol. 2 Issue 3, p188-196; Carol A. Scott, Modifying Socially-Conscious Behavior: The Foot-in-the-Door
Technique, Journal of Consumer Research Vol. 4, No. 3 (Dec., 1977), pp. 156-164
[2] Remi Trudel, Socially conscious consumerism, 2011 Network for Business Sustainability, 2011, http://nbs.net/wp-con-
tent/uploads/NBS-Consumerism-Primer.pdf; Roberts, James A., Profling Levels of Socially Responsible Consumer Behavior:
A Cluster Analytic Approach and Its Implications for Marketing, Journal of Marketing Theory & Practice; Fall95, Vol. 3 Issue 4
[3] Global Lifestyle of Health and Sustainability. An overview on the growing global market and consumer base for
sustainable products and services August 2008, Moxie Design Group Limited, http://www.nzbcsd.org.nz/_attachments/
GLOHAS_international_publication_FINAL.pdf (dostp: 10.03.2011)
[4] Ministerstwo Gospodarki Rekomendacje Grupy Roboczej do spraw Zrwnowaonej Konsumpcji, http://www.go-
ogle.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CCwQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.mg.gov.pl%2Ffles%2F
upload%2F10902%2FRekomendacje%2520i%2520uzasadnienia%2520gr_zr%2520_konsumpcji_ost.pdf&ei=17S-UpmLEoic
tQaqpoDYCQ&usg=AFQjCNF6kZy7RSFoNoPqOi3jmbcresXKdg&bvm=bv.58187178,d.Yms
[5]. Majc na uwadze powysze trzeba jednak wzi pod uwag fakt, e tak jak wspomniano na pocztku, sposb de-
fniowania konsumentw spoecznie odpowiedzialnych jest zrnicowany, czsto ze wzgldu na cele i zaoenia badawcze.
Jeli celem jest wyodrbnienie segmentu rynku spoecznie odpowiedzialnych produktw, wwczas fakt zakupu tego typu
produktw staje si kwesti kluczow. Motywy zakupu czy sposb uytkowania produktu maj znaczenie drugorzdne cho
mog stanowi dodatkowe kryterium segmentacji. Uwzgldnienie wic wszystkich wymienionych wyej aspektw spoecznie
odpowiedzialnej konsumpcji w badaniach empirycznych nie zawsze jest moliwe bd zasadne. Jednoczenie warto zazna-
czy, e rnorodno prowadzonych w tym obszarze bada zarwno ze wzgldu na ich cel jak i zakres powoduje trudnoci w
bezporednim porwnywaniu wynikw bada prowadzonych w rnych krajach i na rnych rynkach
[6] Kim Y. Hiller Connell, Internal and external barriers to eco-conscious apparel acquisitions, International Journal of
Consumer Studies 34 (2010) 279286
[7] Mapping of Evidence on Sustainable Development Impacts that Occur in the Life Cycles of Clothing, A resear report
completed for the Department for Environment, Food and Rural Afairs by Environmental Resources Management (ERM) Ltd.
December 2007, http://randd.defra.gov.uk/Document.aspx?Document=EV02028_7073_FRP.pdf
12
MODA NA ALTERNATYW
P|AGE marka zaoona przez siostry Ani i Iwon Pilch to nie tylko rcznie tkane i naturalnie
farbowane materiay Majw, ale te transparentny acuch dostaw. W wywiadzie altmoda.pl projek-
tantki opowiadaj o tym, jak znaj po imieniu kad z kobiet pracujcych nad wyrobem ich tkanin
i chtnie odwiedzaj je w wiosce San Juan, by wsplnie z nimi tworzy nowe wzory i kolory.
Altmoda.pl: Gdybycie miay okreli jednym sowem czym Wasza marka wyrnia si na rynku mo-
dowym, co to by byo za sowo?
Iwona i Ania Plich: Przygoda.
Altmoda.pl: Zrwnowaona produkcja i transparentny acuch dostaw jest wan czci Waszego
biznesu. Dlaczego postanowiycie tworzy wanie mod odpowiedzialn?
Iwona i Ania Plich: Naszym zdaniem w dzisiejszych czasach konieczna jest zmiana nastawienia konsu-
menta do produktu, a wiec inwestowanie raczej w wyszukane, dugotrwae i ekologiczne ubrania zamiast
kupowanie jednorazowej taniej odziey kiepskiej jakoci. Poza tym projektujemy odpowiedzialnie, poniewa
poznanie historii i pochodzenia kadej z naszych rzeczy nadaje stylizacji charakteru i osobowoci co pozwala
nie tylko wizualnie wyrni si z tumu.
Altmoda.pl: Wasza marka ma ciekaw nazw: P|AGE. To skrt od jakiego sowa?:)
Iwona i Ania Plich: No tak PAGE (z ang.: strona, kartka) jak my skada si z dwch stron. Podzielone na
P (jak Pilch, nasze wsplne nazwisko) i age (z ang.: epoka) to gra sw, poniewa frm zaoyymy dokadnie
21.12.2012 w dniu nowej epoki (a nie koca wiata;) Majw, ktrym zawdziczamy inspiracje do kolekcji
P|AGE.
Altmoda.pl: Skd pomys na wykorzystanie w kolekcjach rcznie wykonanych i barwionych tkanin
Majw?
Iwona i Ania Plich: Byo to bardzo przypadkowe odkrycie w trakcie naszego wsplnego wyjazdu do
rodkowej Ameryki, gdzie przez miesic podrowaymy z plecakiem z Panamy do Gwatemali. W trakcie
tej podry poznaymy fascynujce kultury, ludzi no i wanie tradycyjn sztuk wyrabiania tkanin. Tak nam
si to spodobao, e po powrocie do Berlina bardzo szybko powsta pierwszy koncept P|AGE uwzgldniajcy
tkaniny produkowane w Gwatemali.
Altmoda.pl: Ciko byo poczy w projektach Wasz nowoczesny design z tradycyjnym charakterem
materiaw?
Etycznie wyprodukowane w Gwatemali
Rozmowa z Ann i Iwon Pilch z frmy P|AGE, rozmawiaa Marta Roskowiska)
13
MODA NA ALTERNATYW
Iwona i Ania Plich: Nie, chocia materiay s bardzo specyfczne i oczywicie troch inaczej zachowuj
si od konwencjonalnych tkanin. Z drugiej strony akurat przez to wyzwanie stajemy si bardziej kreatywne,
gdy inspiruje nas to do szukania nowej interpretacji i nowego kontekstu tej tysicletniej tradycji.
Altmoda.pl: Tkaniny produkujecie w Gwatemali, a gdzie szyjecie swoje kolekcje?
Iwona i Ania Plich: Lokalnie w maych szwalniach w Berlinie oraz w Polsce.
Altmoda.pl: Jak kontaktujecie si z kobietami, ktre produkuj Wasze materiay? Znajcie je, wiecie jak
maj na imi?
Iwona i Ania Plich: Tak, byymy w Gwatemali ju cztery razy. Znamy wszystkie tkaczki naszych mate-
riaw. Na metce kadego projektu wykonanego z tkanin gwatemalskich wpisujemy te zawsze imi kobie-
ty, ktra je wyrabiaa. Bardzo wyjtkowe s te nasze spotkania w maej wiosce San Juan gdy przyjedamy
i dzielimy si zdjciami oraz nagraniami wideo z pokazw lub sesji. Kobiety pracujce dla nas przy wyrobie
tkanin s wtedy bardzo dumne i ciesz si z kadej pozytywnej reakcji na ich prace. Bardzo czsto okazuje
si, i dziki naszym zleceniom mogy np. pozwoli sobie na zakup dachu nad gwnym warsztatem, co nie-
wtpliwie uatwio ich prac. May postp, ale bardzo byymy z tego powodu szczliwe. Na chwil obecn
niestety nie moemy sobie pozwoli czasowo na nastpny wyjazd, jednak wypracowaymy razem katalog
wzorw i kolorw, dziki czemu z atwoci moemy komunikowa si przez poczt elektryczn. Cho nie
ukrywamy, i oczywicie nie moemy doczeka si nastpnego wyjazdu w te strony:).
Altmoda.pl: Czym rni si praca tych kobiet dla Was od pracy dla innych podwykonawcw?
Iwona i Ania Plich: Po pierwsze, nie produkuj one na niepewn i czsto nie opacan sprzeda. Nasze
zlecenia to konkretna ilo produktu za cen przekraczajc podwjn stawk normalnej zapaty u innego
podwykonawcy. Po drugie, razem z pracownikami omawiamy i wymylamy te wzory i kolory, s to wic za-
wsze tkaniny jeszcze nieistniejce w ich repertuarze i indywidualnie dla nas projektowane. Dziki temu kobie-
ty te mog si te szkoli i orientowa w aktualnych trendach w modzie, czym si zawsze bardzo interesuj.
Altmoda.pl: Jak konsumenci podchodz do Waszych kolekcji? Interesuje ich historia powstania
produktu?
Iwona i Ania Plich: Tak, cho oczywicie jeszcze stoimy na pocztku naszej drogi i czsto musimy si
przedstawia i wyjania koncept naszych kolekcji, ale do tej pory byo to przyjmowane bardzo pozytywnie.
Konsumenci coraz czciej doszukuj si informacji o tym skd dany produkt pochodzi i jak ma histori.
Altmoda.pl: Czy klient ogldajc Wasze ubrania ma szans znale tam informacje na temat acucha
dostaw?
Iwona i Ania Plich: Tak, krtki tekst o naszej marce oraz wszystkie materiay s umieszczone przy ety-
kietce razem z imieniem tkajcej kobiety i nazwami naturalnych barwnikw. Dodatkowo te na naszej stronie
internetowej mamy dokadne opisy, ciekawe flmy oraz zdjcia przedstawiajce wszystkie etapy produkcji,
przez ktre przechodzi kada nasza rzecz.
Altmoda.pl: Na co dzie mieszkanie i pracujecie w Niemczech. Ostatnio jednak gociycie na kilku im-
prezach modowych w Polsce, m.in. na Fashion Week Poland. Widzicie jakie rnice midzy klientem
polskim, a niemieckim?
Iwona i Ania Plich: Bardzo podoba nam si udzia w Fashion Week Poland i jestemy bardzo zaintereso-
wane rynkiem polskim, ktry jednak rni si od niemieckiego. Chtnie bymy si jednake dalej pojawiay
w Polsce, poniewa tutejszy rynek wydaje nam si by obecnie bardzo otwartym na nowe trendy i super
zorganizowanym, jeli chodzi wanie o takie imprezy modowe jak FW. Temat mody ekologicznej jest jednak
bardziej popularny w Niemczech, chocia i tam trzeba jeszcze popracowa nad troch nieatrakcyjnym ste-
reotypem tego z czym nam si kojarzy kolekcja Eko.
Bardzo dzikujemy za rozmow.
14
MODA NA ALTERNATYW
Nasze ubrania widziay wicej wiata ni my. Produkowane w egzotycznych dla nas krajach,
przeszy przez setki rk zanim zawiesilimy je w naszej szafe. Gdyby mogy mwi, jakie historie opo-
wiedziayby nam o swych twrcach? Czy byli nimi szczliwi ludzie, ktrych sta na wyywienie rodzi-
ny i posanie dzieci do szkoy? Czy te osoby zmuszone przez okolicznoci do pracy ponad siy, z dala
od bliskich i za godow pensj? Miejsca, gdzie wielu z nas chtnie pojechaoby na wakacje, s domem
dla jednych i drugich.
Indie tu wszystko si zaczyna
Historia wielu naszych ubra zaczyna si w doni rolnika, ktry sieje bawen na swym polu. 90% osb
utrzymujcych si z uprawy baweny mieszka w krajach rozwijajcych si.[1] A przecie bawen uznaje si
za jeden z najbardziej ryzykownych i kapitaochonnych upraw. Ta uprawiana konwencjonalnie wymaga
mnstwa wody, nawozw sztucznych i pestycydw. Dodatkowo ceny na rynkach wiatowych s sztucznie
zanione ze wzgldu na rzdowe subsydia dla amerykaskich farmerw baweny. Jak wic radz sobie z tym
drobni rolnicy z Indii, Pakistanu, czy Afryki? Wielu z nich bardzo le. Do tego stopnia, e prawie 300 tysicy
osb uprawiajcych bawen w Indiach popenio samobjstwo[2] z powodu niemonoci spaty dugw.
Z pomoc przychodz organizacje takie jak Agrocel, ktra od 26 lat dziaa w Indiach na rzecz zwikszenia
zyskw drobnych rolnikw i ulepszania metod upraw.[3]
Khima Ranchhod ma gospodarstwo wielkoci 1,6 hektara, gdzie mieszka z on i czwrk dzieci.
Uprawia on bawen cae swe ycie tak, jak jego ojciec przed nim. Khima sprzedawa wczeniej plony lokal-
nym kupcom. Dowozilimy bawen naszym wozem zaprzgnitym w woy, a kupiec zawsze potraf znale
powd, dla ktrego oferowa nam nisk cen mwi rolnik. Teraz sprzedaje cay zbir baweniany Agrocelowi.
Otrzymuje stabiln, wysz cen, a przy pomocy doradcw tej organizacji udao mu si przej na produkcj
organiczn. Dziki Fairtrade Khima posya teraz syna do szkoy (starsze crki nie miay tyle szczcia) i widzi
sw przyszo w janiejszych barwach. Na pewno zyskamy na tym ekonomicznie, ale co waniejsze, b-
dziemy mogli zainwestowa w edukacj dzieci z naszej wioski.() Wyszy dochd oznacza, e bdziemy
Egzotycznie i etycznie
Joanna Lompart-Chlaciak, wacicielka sklepu z mod ekologiczn i blogu ZielonaNitka.pl
15
MODA NA ALTERNATYW
mogli zwikszy wydajno gleby kupujc wicej organicznego obornika a wwczas ulepszymy nasz dom.
Khima planuje ju wymieni somiany dach na dachwki.[4]
Bangladesz odzieowe zagbie
Gdzie szyte s nasze ubrania? Najwicej osb odpowie pewnie w Chinach. To prawda, ale zaraz za
nimi plasuje si Bangladesz. Najnisze koszty pracy w regionie sprawiy, e wiele wiatowych marek tam
wanie przenioso sw produkcj. W fabrykach ubra pracuje ok. 4 miliona osb (80% to kobiety), a przemys
odzieowy stanowi 76% eksportu Bangladeszu. W ostatnich latach tragiczne historie z tego kraju obiegy
wiatowe media. W 2012 i 2013 roku poary i katastrofy budowlane w fabrykach odzieowych pochony
ponad 1200 ofar miertelnych. Jednak brak perspektyw powoduje, e mieszkacy ubogich wiosek masowo
podaj do miast, zgadzajc si na prac za godow pensj i w skrajnie trudnych warunkach.
Ale mona inaczej. Organizacja Thanapara Swallows Development Society dziaa w przepiknie poo-
onej wiosce Thanapara niedaleko Gangesu w pnocno-zachodnim Bangladeszu. Mieszkacy tej osady pa-
mitaj cigle masakr z 1971 roku, kiedy to w czasie wojny o niepodlego onierze armii pakistaskiej za-
mordowali ponad 100 mczyzn. Z pomoc przysza szwedzka organizacja charytatywna Swallows, najpierw
dostarczajc ywno i ubrania dla ocalaych rodzin, a pniej pomagajc kobietom rozpocz prac zarob-
kow w rzemiole. Dzi Thanapara Swallows dziaa ju niezalenie i zatrudnia 168 osb, ktre specjalizuj
si w rnych etapach produkcji ubra: przdzeniu nici, farbowaniu ich, tkaniu materiaw, projektowaniu
i szyciu oraz haftowaniu.[5] Swallows kieruje si nie tylko zasadami sprawiedliwego handlu, ale jest rwnie
atrakcyjna dla tych zleceniodawcw z Japonii i Europy, ktrym ley na sercu ekologia. Wikszo prac wyko-
nywana jest bowiem rcznie, tradycyjnymi metodami maszyny tkackie, koowrotki, a nawet maszyny do
szycia nie wymagaj elektrycznoci, a barwniki s naturalne. Zyski inwestuje si w lokaln szko dla 320 dzie-
ci. Gini Ali, asystentka dyrektora Swallows, uwaa, e dyskryminacja i brak szans dla kobiet w Bangladeszu s
najwikszymi przeszkodami dla poprawy warunkw bytu w tym kraju. Mwi ona: Zasady sprawiedliwego
handlu () stworzyy stabilno ekonomiczn dla Swallows, pozwalajc nam sta si niezalen organizacj,
co doprowadzio do wzmocnienia i usamodzielnienia si kobiet w Thanapara.[6]
Kenia biuteria daje szans
Dzieci wspaniale nadaj si do pracy przy produkcji biuterii. W kopalniach szlachetnych kamieni i me-
tali atwo przecisn si przez szyby za wskie dla dorosych. A ich mae palce mog sprawnie obrabia drobne
elementy biuterii i szlifowa kamienie. Organizacja World Vision odnotowaa takie przypadki pracy dzieci
w 29 krajach Ameryki Poudniowej, Afryki, Azji i Oceanii.[7] Dugi acuch porednikw sprawia, e jest prak-
tycznie niemoliwe, by jubiler wiedzia, skd pochodz kruszce i kamienie w biuterii, ktr nam sprzedaje.
Inicjatywy Fairtrade i Fairmined staraj si to zmieni wyznaczajc standardy i system certyfkacji dla ma-
ych kopalni. Certyfkat Fairtrade posiadaj obecnie kopalnie zota w Boliwii, Kolumbii, Ekwadorze i Peru.
[8] Zasady sprawiedliwego handlu wprowadzaj rwnie producenci biuterii taszej, tej z nieszlachetnych
metali, szklanych i ceramicznych koralikw, czy krysztakw.
Bombolulu w Mombasa, w Kenii dziaa wanie zgodnie z zasadami fair trade. Organizacja powsta-
a 45 lat temu jako centrum rehabilitacji dla osb niepenosprawnych. Z biegiem czasu przeksztacia si
w przedsibiorstwo z misj spoeczn, zapewniajce prac dla ok. 150 niepenosprawnych osb, mieszkanie
dla tych najbardziej pokrzywdzonych przez los, szko i opiek medyczn. Oprcz biuterii z mosidzu war-
sztaty Bombolulu produkuj rwnie wszystko rcznie wyroby ze skry i drewna, tekstylia oraz wzki
inwalidzkie.[9] Alice Maundu jako dziecko zachorowaa na polio i stracia wadanie nogami. Od tego czasu
16
MODA NA ALTERNATYW
jedzi na wzku. ycie z niepenosprawnoci w Kenii jest bardzo trudne. Czuj si okropnie, gdy widz
osoby niepenosprawne ebrzce na ulicach mwi Alice. Szczciara ze mnie, e jestem tutaj bezpiecz-
na i z szans na dowiadczenie ycia w peni. Alice od 1993r. jest jednym z rzemielnikw produkujcych
biuteri w Bombolulu. Zaadoptowaa dwjk dzieci i w czasie szkolnych wakacji opiekuje si rwnie sw
siostrzenic i siostrzecem.[10]
Jak mod wybierzemy?
Moda moe zmieni wiat na lepsze. I dziki alternatywnym sposobom produkcji tak si dzieje w wie-
lu miejscach na wiecie. FLO-CERT, czyli organizacja nadajca certyfkat sprawiedliwego handlu, wylicza 29
grup producenckich uprawiajcych bawen z logo Fairtrade w 11 krajach najwicej w Indiach, ale rw-
nie i w Pakistanie, Nikaragui, Kirgistanie, Egipcie, Brazylii i pastwach Afryki Zachodniej.[11] Certyfkacja nie
obejmuje obecnie innych etapw produkcji ubra, biuterii, czy innych dodatkw. Jednak zasady sprawied-
liwego handlu s przestrzegane przez etyczne marki odzieowe, ktre zlecaj produkcj maym, rodzinnym
zakadom, czy te spdzielniom rzemielniczym. Marki People Tree i Traidcraft wsppracuj cznie z 16
organizacjami w krajach rozwijajcych si.[12] Midzy innymi z peruwiask Minka, ktra produkuje rcznie
dziergane ubrania z weny alpaki, z Fundacion Solidaridad z Chile oferujc biuteri, czy z KTS w Nepalu,
gdzie powstaj swetry z wkien bambusa i nepalskiego jedwabiu. Czy cigle to za mao? Oczywicie! Ale to
ju zaley od konsumentw z Zachodu. Wybierajc mod produkowan w odpowiedzialny sposb na dru-
gim kocu wiata dajemy ludziom szans na godne wyjcie ze skrajnej biedy.
Literatura:
[1] Kupuj Odpowiedzialnie, Bawena konwencjonalna, [dostp: 29 stycznia 2014], <www.ekonsument.pl/s128_bawel-
na_konwencjonalna.html>
[2] Wesley Stephenson, Indian farmers and suicide: How big is the problem?, BBC News Magazine, [dostp: 29 stycznia
2014], <http://www.bbc.co.uk/news/magazine-21077458>
[3] Agrocel, [dostp: 29 stycznia 2014], <www.agrocel.co.in/new/agri_index.html>
[4] Fairtrade Foundation, Agrocel Pure & Fair Cotton Growers Association, Gujarat, India, [dostp: 29 stycznia 2014],
<www.fairtrade.org.uk/producers/cotton/agrocel_pure_and_fair_cotton_growers.aspx>
[5] Thanapara Swallows Ethical Business, [dostp: 29 stycznia 2014], <www.thanaparaswallows.com>
[6] People Tree, Swallows, [dostp: 29 stycznia 2014], <www.peopletree.co.uk/about-us/who-makes-our-products/
swallows>
[7] World Vision Australia, Behind the Blig: Forced and Child Labour in the Global Jewellery Industry, 2013, s.3, [dostp: 29 stycz-
nia 2014], < http://campaign.worldvision.com.au/wp-content/uploads/2013/09/7185_DTL_Factsheet_Jewellery_LR.pdf>
[8] Fairtrade Foundation, [dostp: 29 stycznia 2014], <www.fairtrade.org.uk/gold/about_us/qa.aspx>
[9] Bombolulu Workshops and Cultural Centre, [dostp: 29 stycznia 2014], <www.apdkbombolulu.org>
[10] People Tree, Bombolulu, [dostp: 29 stycznia 2014], <www.peopletree.co.uk/about-us/who-makes-our-products/
bombolulu>
[11] FLO-CERT, Operators, [dostp: 29 stycznia 2014], <www.fo-cert.net/fo-cert/index.php?id=29>
[12] People Tree, Who Makes Our Products, [dostp: 29 stycznia 2014], <www.peopletree.co.uk/about-us/who-makes-
-our-products>; Traidcraft, Fair Trade Producer Details, [dostp: 29 stycznia 2014], <www.traidcraftshop.co.uk/t-producer.
aspx>
17
MODA NA ALTERNATYW
Odpowiedzialna produkcja kolekcji to najciekawsze wyzwanie w tworzeniu mody. Tak uwa-
a Ola Bkowska uczestniczka pierwszej edycji programu Project Runway i autorka kolekcji dco.
W wywiadzie dla altmoda.pl opowiada nam o tym jak zainteresowaa si ide slow fashion i skd bie-
rze inspiracje do tworzenia swoich ubra.
Altmoda.pl: Co Ci najbardziej pozytywnie zaskoczyo podczas programu Project Runway?
Ola Bkowska: Pozytywnie oczywicie ludzie! Uczestnicy to bardzo rne, mocne, ciekawe osobowoci.
Do tego super ekipa pracujca z nami na planie- naprawd najlepsza atmosfera do wielogodzinnej, stresu-
jcej pracy.
Altmoda.pl: W jednym z odcinkw mielicie do przygotowania stylizacj z wykorzystaniem parasoli.
Jeste na tak, czy na nie dla takiego modowego upcyclingu?
Ola Bkowska: Moim zdaniem to nie by upcycling. To cz programu telewizyjnego, ktry ma nieco
rozrywkowy charakter i nikt do niego nie wprowadza idei recyclingu czy upcyclingu, czy w ogle ekolo-
gicznego podejcia do mody i nie doszukiwaabym si na si takiego znaczenia. Koniec kocw niewiele
powstao funkcjonalnych ubra, a i parasole mona byo wykorzysta znacznie lepiejChocia ju inne za-
danie w kolejnym odcinku: nadanie nowego ycia kostiumom z Taca z Gwiazdami, ktre nie s ju uywane
wydaje si sensownym pomysem.
Altmoda.pl: Kiedy po raz pierwszy zainteresowaa si zrwnowaonym rozwojem?
Ola Bkowska: Na powanie to podczas Erasmusa w Helsinkach, co mnie wyranie cigno w tym kie-
runku:). Tam zapisaam si na wykady o zagadnieniach ekologicznych w projektowaniu i produkcji odziey,
Dco czyli kreujc mod etycznie
Rozmowa z Aleksandr Bkowsk projektantk mody,
rozmawiaa Marta Roskowiska
18
MODA NA ALTERNATYW
ale take podczas zwykych kursw projektowania te tematy byy poruszane. Mielimy te spotkania z pra-
cownikami fskich korporacji, ktrzy decyduj si na produkcj odziey w Europie lub na Dalekim Wschodzie
i opowiadali o zwizanych z tym wyzwaniach.
Altmoda.pl: Dlaczego jako mody polski projektant postanowia pj w kierunku odpowiedzialnej
mody?
Ola Bkowska: Bo to jest dla mnie najciekawsze wyzwanie w kreowaniu mody. Moda jest drugim naj-
bardziej zanieczyszczajcym rodowisko przemysem na wiecie, wic chciaabym, eby powoli ekologiczna
i odpowiedzialna moda wypchna z rynku t masow i szybk. Ekologia i zrwnowaone projektowanie s
teraz wyzwaniem nie tylko dla projektantw ubioru, ale oglnie dla projektantw wszystkich dziedzin na ca-
ym wiecie. Mam ten przywilej, e w Polsce surowce i przemys odzieowy istniej i s dostpne. Jest to prze-
mys, ktry wedug mnie powinien si rozwija i by coraz bardziej konkurencyjny pod wzgldem zrwno-
waonej produkcji nie tylko na rynku lokalnym, ale te wobec europejskich i wiatowych frm i projektantw.
Altmoda.pl: Czym dla Ciebie jest odpowiedzialna moda?
Ola Bkowska: To cz takiego stylu ycia, na ktry moemy si zdecydowa jeli wyznajemy pewne
wartoci. Jeeli chcemy mniej, a za to rozsdniej konsumowa, zastanawiamy si nad losami naszej planety
i nad tym w jakim stanie zostawimy j dla naszych dzieci to odpowiedzialna moda jest dla nas.
Altmoda.pl: Czy wedug Ciebie odpowiedzialno w brany odzieowej w Polsce ma szans na rozwj
porwnywalny do sytuacji obecnej w Europie Zachodniej, czy Ameryce Pnocnej?
Ola Bkowska: d nie stanie si od razu San Francisco ale skoro ju teraz marki zagraniczne i lokal-
ne frmy decyduj si na produkcj i dystrybucj takich kolekcji w Polsce to znaczy, e w wiadomoci kon-
sumenta odpowiedzialna moda pomau zaczyna kiekowa i mam nadziej, e na naszym rynku szybko si
rozwinie. Jest wyrane zapotrzebowanie na eko produkty i produkty fair trade. Mody konsument w Polsce
nie rni si tak bardzo od konsumenta europejskiego i dlatego sdz, e ju niedugo pojawi si wiksza
grupa ludzi, ktra bdzie chciaa tworzy i kupowa Slow Fashion.
Altmoda.pl: Porozmawiajmy o Twoich kolekcjach. Jak tworzysz ubrania? Gdzie szukasz inspiracji?
Ola Bkowska: Na co dzie towarzyszy mi notes, gdzie zbieram szkice, notatki i inne bardziej lub mniej
inspirujce rzeczy. Inspiruj mnie miejsca, podre, ludzie ktrych spotykam, wystawy jest to niestety to
pytanie, na ktre mam ochot odpowiedzie, e inspiruje mnie WSZYSTKO. Ze szkicw przechodz do two-
rzenia konstrukcji i odszycia prototypu i po przymiarkach powstaje ostateczna wersja projektu w tkaninie
waciwej. Zazwyczaj;).
Altmoda.pl: A jak wybierasz tkaniny do swoich kolekcji?
Ola Bkowska: Punktem wyjcia w doborze tkanin do kolekcji dco byo wyzwanie stworzenia tkaniny
poliestrowej z przdzy z recyclingu butelek PET w Polsce. W midzyczasie szukaam te gotowych tkanin
i dzianin. W wyborze kieruj si zawsze certyfkatami jakie posiada producent, a take tym czy na zadane py-
tania o ekologiczne wytyczne produkcji i ekologiczne cechy surowca potraf odpowiedzie jasno i przejrzy-
cie. W Polsce czasem nie dostaj odpowiedzi na takie pytania od producentw, ale wierz, e to si zmieni.
Altmoda.pl: W swojej kolekcji masz take elementy z naturalnej skry. Dlaczego akurat zdecydowaa
si na taki materia? Moe w trosce o zwierzta lepiej byoby postawi na sztuczn skr?
Ola Bkowska: Naturaln skr stosowaam zanim zajam si odpowiedzialn mod. Na razie nie sto-
suj sztucznej skry. Musiaabym poszuka wicej danych na ten temat, ale wydaje mi si e polichlorek
winylu jako tworzywo sztuczne, pochodzce z ropy nie jest dobrym rozwizaniem. Proces rozkadania si
tego odpadu po zakoczeniu uywania go trwa setki lat i nie poddaje si go recyclingowi. Skra sztuczna
pochodzca z recyclingu i poddawana recyclingowi jak najbardziej byaby idealna, ale ja takiej nie znam.
Powstaje obecnie masa nowych tworzyw, a take certyfkowana skra naturalna, ktrej metody barwienia
i wykaczania rwnie s naturalne i zuywaj mniej wody oraz mniej zwizkw chromu. Jeli chodzi o zwie-
rzta- lepiej byoby ich nie je, ani nie nosi ich skr i nie hodowa ich na skal przemysow. Ale taka
19
MODA NA ALTERNATYW
zmiana w wiatopogldzie i potrzebach ludzi, moim zdaniem, jest moliwa tylko w wymiarze lokalnym, a nie
globalnym. Skra bydlca, cielca i jagnica w przemyle odzieowym pochodzi w wikszoci z ubojni. Nie
wyobraam sobie, eby ich skra bya traktowana jako bezuyteczny odpad skoro moe by wykorzystana.
Na razie alternatyw s hodowle organiczne, gdzie ycie zwierzt jest szanowane, nie stosuje si GMO, mimo,
e zwierzta gin w subie czowiekowi. Skr stosowaam przed tym jak zajam si kolekcj dco, a moje
projekty i mj wiatopogld dojrzewaj wraz ze mn.
Altmoda.pl: Co najbardziej lubisz w projektowaniu?
Ola Bkowska: No nie ukrywam, e najbardziej lubi gdy moje propozycje spotykaj si z pozytywnym
odbiorem, kiedy mona zobaczy swoje ubrania na kim albo zobaczy w trakcie sesji, e ona graj, maj styl
i swoje ycie. Ciesz si te, e mog suy komu ubraniami z surowcw ekologicznych, bo ich wybr na
polskim rynku nadal jest troch ograniczony.
Altmoda.pl: Jak ubierasz si na co dzie? Zakadasz rzeczy tylko ze swoich kolekcji czy te nosisz ubra-
nia innych projektantw?
Ola Bkowska: Nosz swoje ubrania- zwykle odszyte pojedyncze projekty lub sample, ubrania polskich
i zagranicznych projektantw, ale te rzeczy z second hand i z sieciwek. Czytam metki i wiem czemu co
kupuj. Nosz te naturaln skr.
Altmoda.pl: Ludzie zazwyczaj uwaniej przyglda si osobom, ktre w jaki sposb mocniej promu-
j ekologiczne rozwizania. Czy zdarza Ci si, e kto ocenia inne aspekty Twojego ycia, np. pyta czy
jeste wegetariank, czy jedzisz samochodem itp.?
Ola Bkowska: W Polsce na razie nie. Tutaj w Antwerpii gdzie jestem obecnie na stau rozmawiamy
o tym bardzo otwarcie. Jestemy na stau w frmie, ktra jest transparentna, stosuje surowce organiczne
i europejskie- Honest by Bruno Pieters. Nikt z nas nie jest idealny i nikt z nas nie potraf y tak, by nie zosta-
wia adnego ladu po sobie w rodowisku. Wszyscy kochamy mod i uczymy si podejmowa coraz lepsze
wybory. Napisaam o tym prac magistersk, sporo o tym czytam i taka wymiana pogldw zawsze bardzo
odwiea pogld na wiat. Myl, e moje decyzje projektowe i yciowe bd ewoluowa. Nie mam samo-
chodu i nie jestem wegetariank.
Altmoda.pl: Co dalej? Kolejne kolekcje pod mark dco:)?
Ola Bkowska: Zdecydowanie! To spore wyzwanie, ale ju w gowie powoli sobie ukadam dalszy plan.
Bardzo dzikujemy za rozmow.
20
MODA NA ALTERNATYW
Prowadzenie frmy, w opisywanym przypadku manufaktury spoeczno-odpowiedzialnej, wie
si z zagadnieniem Spoecznej Odpowiedzialnoci Biznesu[1] (z ang. Corporate Social Responsibility,
CSR). Nie ma prostej recepty na prowadzenie takiej frmy, mona jedynie pokazywa przykady marek
odzieowych takich jak SLOGAN eco streetwear. Slogan, ktry ju od kilku lat wychodzi naprzeciw
obowizujcym trendom i idealnie wpasowuje si w nurt Slow Fashion.
Gwn motywacj do wejcia na ciek odpowiedzialnoci w brany odzieowej byo dowiadczenie,
jakie udao si zdoby wacicielce podczas pracy w frmach odzieowych. Nie godzc si z polityk tych
przedsibiorstw, obserwowaa ona nisk wiadomo spoeczn idc w parze z nagminnymi naduyciami
producentw odziey w obszarze rodowiskowym. Na co dzie utwierdzaa si w przekonaniu, e brana
odzieowa nie jest wolna od amania norm rodowiskowych i etycznych. Wyzwaniem okazyway si wyjazdy
subowe do Azji, ktre za kadym razem dostarczay wielu duchowych i emocjonalnych przey. Te podre
na rynki azjatyckie odkryway nie tylko brak poszanowania praw pracowniczych, ale przede wszystkim prze-
kraczanie wszelkich standardw rodowiskowych w caym procesie produkcyjnym. Widzc wyzysk pracow-
nikw, ktry tam jest daleki od kultury pracy oraz degradacj rodowiska rodzi si we mnie bunt przeciwko
wiatowemu, szczeglnie korporacyjnemu przemysowi odzieowemu, dla ktrego ziemia jest jednym wiel-
kim wysypiskiem. Byam przeciwna produkcji odziey, w ktrej procesie wykorzystuje si si robocz, nie
dajc przy tym adnych lepszych perspektyw, niejednokrotnie pracujc za godowe stawki, bez gwarancji
wiadcze zdrowotnych oraz emerytalnych. Wykorzystywanie dzieci do pracy i amanie ich ustawicznych
Prowadzenie frmy spoecznie
odpowiedzialnej w brany odzieowej
w Polsce
Monika Krawczykowska, wacicielka marki Slogan Ecostreetwear.
21
MODA NA ALTERNATYW
praw to kolejna powszednio, z ktr nie mogam si zgodzi. Najwaniejsze w acuchu dostaw byy: osta-
teczna cena oraz termin dostawy.[2]
Zebrane dowiadczenia spowodoway, e wacicielka zacza si zastanawia: co ja jako jednostka
mog zrobi dla tych ludzi i globalnego rodowiska naturalnego. Miaam okazj przyglda si temu od
kuchni i std te pomys na wasny, etyczny i pro ekologiczny biznes.. Jako moda marka funkcjonujca na
rynku krok za krokiem zacza rozwija swoj dziaalno. Jednym z pierwszych byo wykorzystywanie do
procesu produkcji proekologicznych tkanin (30% recyklowanego poliestru oraz wiskozy z bambusa). Firma
bya pena obaw o to, czy znajdzie klientw na swoje ubrania poniewa tematyka ekologicznej i spoeczno-
-odpowiedzialnej produkcji odziey w Polsce jest tematem, ktry dopiero zaczyna si rozwija.
Utrudnieniem dla polskich marek odzieowych pro ekologicznych, takich jak SLOGAN, jest kwestia mi-
nimw produkcyjnych, zarwno w zakresie materiaw, jak i iloci. Nasze materiay z baweny bio, czy te
poliestru z recyklingu robimy na zamwienie. Ustalajc zapotrzebowanie wymagana jest minimalna ilo
danego artykuu w okrelonym kolorze. Chcc wprowadzi szersz palet kolorw zmuszeni jestemy za-
mwi minimum produkcyjne, ktre dla takich maych manufaktur jak SLOGAN jest olbrzymim nakadem
fnansowym, wicym si nastpnie z koniecznoci znalezienia odbiorcy na te produkty. Podobna sytuacja
dotyczy szwalni. Obecnie polskie szwalnie nastawione s na masow produkcj. Ich minima zaczynaj si
od kilkuset sztuk z danego modelu. Trudno jest znale szwalnie, ktre przyjmuj zamwienia limitowanych
serii. Firmie udao si jednak pozyska takie zakady krawieckie, ktre akceptuj mniejsze iloci i od kilku lat
cile z nimi wsppracuje. Oczywicie ilo zamwie materiaw, czy te odszy determinuje cen. Mae
zapotrzebowanie generuje wysz cen ni w przypadku, gdyby skadane byy zamwienia na kilkaset sztuk
czy nawet tysicy. Wpywa to na cen kocow naszej odziey, ktra jest kilkanacie procent wysza od ubra
szytych np. z baweny konwencjonalnej. Na pewno takie marki jak SLOGAN nie mog konkurowa pod wzgl-
dem ceny z gigantycznymi korporacjami, ktrych produkcja usytuowana jest w krajach taniej siy roboczej,
przy wykorzystaniu sabej jakoci, a nawet czasem szkodliwych materiaw wytwrczych. Dlatego te, pro-
jektujc nowe kolekcje, frma zwraca szczegln uwag na bardzo wysok jako materiaw oraz warto
odszycia. Odzie, trafajc do wymagajcych klientw, cieszy si coraz wikszym uznaniem. Docenione zo-
stay: niebanalne wzornictwo, naturalny surowiec naszych dzianin i tkanin oraz efektowno odszycia, co jest
dla najwikszym sukcesem marki.
Wyznawane przez organizacj wartoci etyczne i poczucie odpowiedzialnoci za rodowisko podkrela
staranny dobr tkanin oraz dzianin. Wymagamy certyfkatw organizacji ekologicznych takich jak: GOTS
(Global Oraganic Textile Standars), OCIA (Stowarzyszenie Poprawy Upraw Ekologicznych Organic), NOP
(National Organic Program Organicy), czy IFOAM (Federacja Ruchu Ekologicznego Organic). Wyznacznikiem
naszego standardu, ktry rzutuje na zaufanie klientw jest rwnie certyfkat Oeko-Tex 100, bdcy gwaran-
cj bezpieczestwa dla zdrowia uytkownikw. Akcesoria typu zamki, guziki, ktrych uywamy do naszych
produkcji zamawiamy u polskich producentw. Chcc implementowa idee ekologiczne w swojej produkcji
frma dba o rzetelne etykietowanie wyrobw, co pozwala na waciw weryfkacj pochodzenia pozyskiwa-
nych surowcw. Ponadto kilkuletnia ju wsppraca z zaprzyjanionymi szwalniami daje take moliwo
monitoringu produkcji i gwarancj wysokiej jakoci odszy.
Interesujemy si przemysem odzieowym zarwno od strony branowej, jak i spoecznej. Slogan jest
proekologiczn i etyczn mark, nie tylko z idei. Jej warto i presti determinuj dziaania wielu osb, wspie-
rajcych i pomagajcych w rozpowszechnianiu naszego przedsiwzicia. Do wsppracy w ramach projektu
SLOGAN Street View zapraszamy najlepszych wspczesnych polskich malarzy ulicznych. Bez nich nie
udaoby si nam zaj tak daleko.
Organizacja wspiera rodowisko poprzez tworzenie alternatywy dla wszystkich konsumentw, ktrzy
chc wiedzie co kupuj kierujc si w yciu wartociami etycznymi i rodowiskowymi. Jednak naley pod-
kreli, e frma nie chce budowa swojego wizerunku na aktywizmie i jak zauwaa sama wacicielka: Nie
22
MODA NA ALTERNATYW
jestemy aktywistami ekologicznymi! Zajmujemy si sprzeda dobrych, komfortowych ubra, nie bdcych
obecnie produktem masowym. Tym samym wybr materiaw, z jakich s szyte i w jakich warunkach produ-
kowane, to wybr ideologiczny. Nazywanie tego aktywizmem byoby jednak mocno nacigane.
Przedstawiciele frmy pogbiaj swoj wiedz biorc udzia w wydarzeniach zwizanych z tematyk
odpowiedzialnej mody[3]. W lutym 2014 przedsibiorstwo zostao pierwsz polsk mark, ktra doczya
do programu Fur Free Retailer[4]. Za pomoc kont na portalach spoecznociowych frma promuje akcje
i kampanie ekologiczne.
Jako manufaktura miewamy momenty zwtpienia, wynikajce przede wszystkim z ogromnych po-
trzeb fnansowych, generowanych tym przedsiwziciem, zwaszcza w brany opanowanej przez globalne
giganty, ktrych wizerunek cho tak daleki od naszych idei, bardzo silnie wpywa na dzisiejsz mod. Nasze
dziaania wyrniaj jednak postawy, ktre ksztatuj nie tylko wygld ale rwnie styl ycia. Tak mocno zako-
rzenione w nas wartoci przypominaj dlaczego rozpoczlimy t podr i nadal j kontynuujemy.
Literatura:
[1] Spoeczna Odpowiedzialno to strategia, w ktrej frma dobrowolnie uwzgldnia interesy spoeczne, jak i te zwiza-
ne z ochron rodowiska, a take relacje z rnymi grupami zw. Interesiuszami.
[2] Wypowied wacicielki opisywanej frmy.
[3] Udzia w takich wydarzeniach jak konferencje: Modnie i etycznie w odzi oraz WearFair Seminarium w Austrii.
[4] Sprzedawcy Wolni od Futer). FFR wspiera wycznie sprzedawcw, ktrzy zobowizali si pisemnie do niesprzeda-
wania futer oraz dodatkw futrzanych.
23
MODA NA ALTERNATYW
W szafe ma przede wszystkim ubrania swojej marki. Stawia na minimalizm w yciu i konsumpcji, nie
lubi nadmiaru rzeczy, ubra, butw. Kiedy wikszo zarobionych pienidzy potrafa wyda na ciuchy,
buty, ale teraz woli mie kilka rzeczy lepszej jakoci i nosi, a si zniszcz. Lidia Panfl, wacicielka marki
Uncommon Ethical Streetwear opowiada w specjalnym wywiadzie dla Altmoda.pl o swojej pracy i o tym
czym jest dla niej odpowiedzialna moda.
Altmoda.pl: Sowo uncommon w jzyku angielskim znaczy niezwyky, rzadki, niecodzienny. Czy tak
wanie opisaaby Pani swoj mark?
Lidia Panfl: Nazw, cho dosy trudn, wymyliam po to by opisa ubrania, ktre powstaj w niety-
powy sposb. Chodzio mi o odpowiedzialny sposb produkcji, ktry w brany odzieowej niestety nie jest
zbyt powszechny. Do gowy przyszo mi haso: Be Ethical, Be Uncommon, ktre w pewien sposb defniuje
te ubrania. Poza tym staram si wprowadza nietypowe kroje, stosowa dzianiny tam, gdzie czsto wykorzy-
stuje si tkaniny.
Altmoda.pl: Jest Pani magistrem ekonomii, skoczya Pani te studia doktoranckie z zarzdzania.
Skd zatem w ogle pomys na tworzenie ubra?
Lidia Panfl: Studia doktoranckie, niestety jeszcze nie skoczone, wanie ze wzgldu na frm, zosta
mi jeden egzamin:). Od zawsze interesowaam si biznesem, tym jak prowadzi frm w sposb odpowie-
dzialny spoecznie. Pracowaam w rnych organizacjach, gdzie nie szanowao si ludzi, wiedziaam, e jeli
kiedy bd szefow to zupenie inn. Szukaam swojej drogi i ubrania pojawiy si w momencie yciowej
rewolucji. Chciaam robi co ciekawego. Postanowiam: teraz albo nigdy. I nie auj. Obawiaam si, e bez
Nietypowe ubrania marki Uncommon
Rozmowa z Lidi Panfl wacicielk marki Uncommon Ethical Streetwear,
rozmawiaa Marta Roskowiska
24
MODA NA ALTERNATYW
dowiadczenia sobie nie poradz, ale p roku intensywnej pracy pozwolio mi pozna bran modow, na
tyle by ruszy z wasn mark.
Altmoda.pl: Kiedy po raz pierwszy zetkna si Pani z tematem etycznej mody?
Lidia Panfl: Pewnie jak wikszo z nas od czasu do czasu czytaam artykuy o tragediach w odlegych
fabrykach ubra. Zawsze myl, o tym jak powstay rzeczy ktre mam wokoo. Ale tak naprawd zagbi-
am si w temat etycznej mody rok temu, gdy przypadkiem dostaam ksik Etyka w Modzie Magdaleny
Ponki. Wtedy zdecydowaam, e moja marka bdzie mwi o tym, jak powstaj ubrania, chciaam ebymy
zastanawiali si, jakim cudem bluzka w sieciwce kosztuje 29 z, a jest produkowana tysice kilometrw od
miejsca zbytu.
Altmoda.pl: Dlaczego wanie spoeczna odpowiedzialno marki jest dla Pani tak wana? Co znaczy
dla Pani odpowiedzialna produkcja w brany odzieowej?
Lidia Panfl: Wierz, e cokolwiek robimy, szyjemy ubrania, produkujemy inne rzeczy, wiadczymy usu-
gi, powinnimy robi to z myl o innych ludziach i rodowisku. Jest to trudne dla osb, ktre prowadz frmy
z myl o szybkim zysku. Ale stosowanie praktyk CSR (z ang. Corporate Social Responsibility spoeczna
odpowiedzialno biznesu) przynosi zyski, a raczej korzyci rozumiane nie tylko w sposb fnansowy. Robic
co dugofalowo musimy dba o ludzi i to, co nas otacza. Wtedy moemy dugotrwale si rozwija jako spoe-
czestwo. O swojej maej frmie, myl szerzej, e jestemy z moim zespoem czci jakiej caoci, e mamy
wpyw na otoczenie. W brany odzieowej odpowiedzialna produkcja to przede wszystkim materiay, wie-
dza skd pochodz jak byy przygotowane, barwione ideaem byoby wykorzystywanie tylko organicznej
baweny, uprawianej bez chemii, na ma skal. Poza tym wane jest kto zrobi nasze ubranie, czy dosta
godziwe wynagrodzenie, w jakich warunkach je szy. W produkcji istotne s take odpady, recykling, wyko-
rzystywanie powtrne rnych rzeczy. Jest to nie tylko ekologiczne, ale i ekonomiczne.
Altmoda.pl: Czy obecnie klienci w Polsce s bardziej zainteresowani tym gdzie i w jakich warunkach
wyprodukowano kolekcje?
Lidia Panfl: Spotykam si z coraz wiksz wiadomoci ludzi, cho mam wraenie e w Polsce wci
mocno panuje przekonanie, e zagraniczne rzeczy s lepsze. Moje klientki myl o tym, jak powstao ubranie,
ceni sobie, e mog kupi co lokalnie wyprodukowanego. Ostatnio zafascynoway mnie berliskie butiki,
pracownie, gdzie na ma skal produkuje si ubrania. Mam nadziej, e ten nurt za spraw wielu wietnych
modych marek, bdzie w Polsce jeszcze bardziej widoczny, nie tylko w Warszawie.
Altmoda.pl: Dla kogo tworzy Pani swoje kolekcje? Czy to, e projekty Uncommon unikaj chwilowych
trendw w modzie zawa jako grono klientw, ktrzy s gotowi kupi Pani ubrania?
Lidia Panfl: Z pewnoci nie da si zrobi kolekcji, ktra zadowoli wszystkich. Moje klientki doceniaj
krj, kolory, komfort , ktry daj te ubrania. Przyznam te, e nie ledz trendw, pamitajmy take, e due
frmy planuj kolekcje z bardzo duym wyprzedzeniem czasowym. Ja nie ledz informacji, jaki kolor bdzie
modny latem 2016 roku. Sucham siebie i klientek, tego co chc nosi, ja proponuj to co sama lubi nosi
i tak powstaj te ubrania.
Altmoda.pl: Jak wyglda Pani dzie w pracy?
Lidia Panfl: Przede wszystkim rnie. Kady dzie jest inny:). S elementy wsplne, ustalenie z pania-
mi szyjcymi co robimy, omwienie nowych projektw, bo co kilka tygodni wypuszczamy nowe ubranie.
Odpowiadam take za produkcj, marketing i formalnoci frmowe, wic codziennie mam sporo obowizkw.
Do tego czste wyjazdy na targi, spotkania z klientkami. Teraz pracuj nad pokazami mody w kilku miastach
Polski wsplnie z jednym z najwikszych w Polsce producentw okularw optycznych i przeciwsonecznych.
Altmoda.pl: A praca nad now kolekcj? Zaczyna Pani od projektu, czy wybiera najpierw materiay?
A moe przede wszystkim szuka inspiracji?
Lidia Panfl: Ze wzgldu na to, e uywamy certyfkowanych dzianin, teraz take przygotowujemy kilka
modeli z baweny organicznej, materiay s podstaw do projektowania. Nie wszystko mona uszy z takich
25
MODA NA ALTERNATYW
dzianin. Nie jestem projektantk ubra, nie skoczyam w tym kierunku szkoy, projektuj ubrania w poro-
zumieniu z konstruktork odziey. Wskazuj, opisuj co chc i potem dopracowujemy dany model. Wiem,
jakie ubrania chc nosi, kobiece i wygodne. Staram si nie szuka inspiracji w magazynach, u innych pro-
jektantw, bo robi wietne rzeczy i bardzo atwo jest zainspirowa si za bardzo. Cho prawda jest te taka,
e w modzie wiele rzeczy ju wymylono. Staram si take pracowa z utalentowanymi ludmi. Kolekcj
dziecic zaprojektowaa na przykad moja zaprzyjaniona projektantka Joanna Barczak.
Altmoda.pl: Naley Pani do grona nielicznych projektantw w naszym kraju, ktrzy podaj trendem
etycznej mody. Jak takie niszowe marki s przyjmowane przez bran modow w Polsce?
Lidia Panfl: Myl, e ten trend nie jest a taki niszowy. Na portalach z modymi projektantami jest
kilkaset polskich marek, pewnie wikszo z nich mona by zaliczy do nurtu etycznej mody, ze wzgldu na
sposb produkcji, lokalno, materiay.
Dziaam na rynku dosy krtko. Na pocztku syszaam wiele opinii np. od dostawcw, e nie uda mi
si w obliczu tak duej konkurencji. Sama baam si bardziej o porwnania z polskimi projektantami duego
formatu. Trzeba jednak dostrzec, e rynek modowy w Polsce zmieni si, jest on dostpny nie tylko dla projek-
tantw po ASP, ale take dla ludzi ktrzy po prostu pasjonuj si ubraniami. Myl, e popularno rodzimych
marek wpywa dobrze na ca bran modow. Mode marki musz jednak pamita o jakoci ubra, co
rwnie w moim przypadku jest surowo oceniane, nie tylko przez klientw, ale take bardziej dowiadczon
konkurencj.
Altmoda.pl: Czy wedug Pani rozwj odpowiedzialnej mody na wiecie ma jaki wpyw na bran
odzieow w Polsce?
Lidia Panfl: Oczywicie, e tak! Ten nurt globalny dociera do nas, do wiadomoci polskich klientw
i coraz czciej bdziemy myle o tym, jak powstaj ubrania.
Altmoda.pl: Czy ma Pani swoich ulubionych projektantw? Osoby, ktrych praca, projekty Pani
inspiruj?
Lidia Panfl: Niestety nie ledz na bieco kolekcji wiatowych i polskich projektantw, wic nie mog
powiedzie, e kogo lubi najbardziej.
Altmoda.pl: A jaki jest Pani styl prywatnie? Czy nazwaaby si Pani odpowiedzialnym konsumentem,
jeli chodzi o dobr ubra w swojej garderobie?
Lidia Panfl: W szafe mam w wikszoci ubrania Uncommon. Stawiam na minimalizm w yciu i kon-
sumpcji, nie lubi nadmiaru rzeczy, ubra, butw. Kiedy wikszo zarobionych pienidzy potrafam wyda
na ciuchy, buty. Teraz wiem, e chc mie kilka rzeczy, lepszej jakoci i nosi, a si zniszcz. Chyba dopiero,
gdy dojrzaam jako osoba, zrozumiaam, e bez sensu jest nadmierne kupowanie, gromadzenie. Teraz gdy
mam kilka ciuchw w szafe nie trac czasu na mylenie: w co si ubra? Ten problem znikn zupenie.
Altmoda.pl: Kolejne 12 miesicy co mog przynie Pani i marce Uncommon?
Lidia Panfl: Przyznam, e patrzc wstecz na to, ile wydarzyo si przez ostatnie 10 miesicy, mam na-
dziej, e kolejny rok bdzie rwnie ciekawy. Chciaabym rozpocz sprzeda zagraniczn, wprowadzi lini
tylko z organicznej baweny i produkowa odzie msk. Sporo wyzwa, ale wierz, e maymi krokami uda
si je zrealizowa.
Altmoda.pl: Pani Lidio, dzikujemy za rozmow i trzymamy kciuki za rozwj Pani frmy!
26
MODA NA ALTERNATYW
Odpowiedzialna moda to nie tyle opozycja do Fast Fashion uprawianego przez due korporacje i sieci
odzieowe. To nie tyle zdecydowana reakcja na wci napywajce doniesienia o przeraajcych warunkach
pracy, jakie panuj w fabrykach produkujcych odzie dla znanych marek odzieowych. Slow Life to jedna
z wielu opowieci tworzonych aby mc przetrwa trudne i niepewne czasy dynamicznego rozwoju techno-
logii i rosncych nierwnoci spoecznych.
Na mod mona patrze tak, jak robi to znany, niemiecki socjolog Georg Simmel. Dla niego moda
wyraa nieodpart potrzeb wyrnienia si spord innych, stania si przedmiotem uwagi, jaka nie przy-
pada w udziale innym z uczuciem zazdroci wcznie. To do trafne ujcie zwaszcza, pamitajc o tym, ile
ludzie s w stanie wyda pienidzy aby mc ubiera si modnie. Nie wane, e czsto ulegaj pokusie, jak
tworz reklamy znanych, odzieowych marek, zwaszcza tzw. sieciwek. W kadym duym miecie moemy
spotka tyle podobnie ubranych kobiet i mczyzn, zadowolonych ze swojej oryginalnoci.
Ale moda to te jedno z najbardziej sensytywnych, wraliwych dziedzin ycia, wraliwych na to, co
dzieje si w gospodarce i samym spoeczestwie. To wyraz tych nierzadko nie wypowiadanych wprost emo-
cji, lkw i projekcji. Podobnie ma si rzecz z nowoczesn sztuk, ktra prcz tego posiada zdolno przewi-
dywania nowych trendw, napi i konfiktw spoecznych.
Moda jest technik prezentacji siebie i manifestacji przynalenoci do okrelonych grup, czy kategorii
spoecznych, wspczesna sztuka za stanowi bardziej analiz, czy wrcz krytyk tyche technik prezentacji
i wzorw spoecznych, nierzadko penetrujc ich drugie dno.
Przemiany mody s niezwykle czuym barometrem spoecznych nastrojw. W okresie nadchodzcego
kryzysu i potem w trakcie jego trwania moda staje si zdecydowanie bardziej ostrona, zaczynaj by wi-
doczne proste, czy wrcz konserwatywne wzory, wraca si do natury, widoczne staj si detale nawizujce
do tradycji i lokalnoci. Na popularnoci trac ekspresja i ywioowy kolor, eksperymentowanie i przekracza-
nie granic.
Ale nie tylko gdy nadchodzi kryzys Moda odbija, jak w lustrze wszelkie waniejsze trendy obecne
w kulturze.
W kocu lat 60-tych w Europie Zachodniej, ale szczeglnie w USA narodzi si zwrot. Dla beatnikw,
a potem przez jaki czas rwnie hipisw uganianie si, za karier, sukcesem materialnym stao si passe.
Zaczy rozwija si postawy wskazujce wag ekologii, odpowiedzialnoci, ycia w zgodzie ze sob. Dla
niektrych stao si jasne, e prawdziwe ycie nie polega na pracy od-do, czy robieniu kariery na Wall Street
i gromadzeniu pienidzy.
Slow Fashion nowa opowie na trudne
czasy
Robert Kostka-Zawadzki, autor wielu tekstw m.in. z dziedziny identyfkacji trendw, bada
rynkowych, marketingu; prowadzi zajcia z zakresu metodologii identyfkacji trendw
w szkole mody i designu Viamoda, analityk (digital analysis) w wydawnictwie Agora.
27
MODA NA ALTERNATYW
Fast-Life zamienio si w Slow-life.
Ale obok zwrotu krya si te zapowied zapowied coraz wikszych perturbacji i napi, wzrostu nie-
rwnoci spoecznych osigajcych poziomy wiksze od tych spotykanych w XIX wieku. Nie ulega wtpliwo-
ci, e to amerykaska kontrkultura przyczynia si do niespotykanej wczeniej dynamiki rozwoju nowoczes-
nych technologii. W tym samym czasie kiedy narodzia si kultura hipisw rozpocz si proces drastycznej
redefnicji struktury zawodowej. Dopiero, co powstaa Dolina Krzemowa uruchomia proces, ktry dopiero
teraz zaczyna by dobrze widoczny.
Od koca lat 70-tych wzrost PKB coraz sabiej przekada si na wzrost dochodw przecitnej rodziny.
Oznacza to, e rynek pracy potrzebuje coraz mniej ludzi aby mia miejsce wzrost gospodarczy. Wczeniej
przemys mg agregowa duo wicej zasobw ludzkich, bo potrzebni byli pracownicy o niewielkich umie-
jtnociach wykonywane prace byy stosunkowo proste. Niewane, czy byy to prace przy tamie montao-
wej, czy w biurze. Dzi automatyzacja i robotyzacja dotyka coraz wicej dziedzin: od produkcji przemysowej,
przez usugi a po dziedziny wymagajcych ju bardziej subtelnych umiejtnoci.
W okresie pierwszej rewolucji przemysowej zostay stworzone podwaliny dla masowego rynku. Ludzie
byli potrzebni aby obsugiwa klientw i sprzedawa (na wielk skal rozwin si rynek usug), ale dzisiaj
produkcj zajmuj si roboty, usugi staj si wirtualne, a sprzeda jest online. Do tworzenia tych nowych
technologii potrzeba znacznie mniej pracownikw ni do produkcji, czy sprzeday. Gruntownie zmieni si
charakter caego systemu gospodarczego.
Bogatsi staj si jeszcze bogatsi, a biedni biedniejsi. Nowe technologie, w tym szczeglnie internet tyl-
ko przyspieszaj ten proces. Powstaje prawdziwy paradoks coraz wiksza otwarto, ktra polega na zaniku
sztywnych hierarchii i rozwoju spoeczestwa sieci prowadzi do prawdziwej przepaci midzy bogactwem,
a ndz.
Nie oznacza to, e nagle wszyscy strac prac, ale na pewno mniej bdzie jej w krajach centrum, a coraz
wicej na peryferiach. Tylko niewielka cze pracownikw bdzie miaa stay, dobrze patny etat, dla reszty
pozostanie nisko-patna praca tymczasowa.
W efekcie wyej wymienionych procesw postpuje drena klasy redniej w krajach uprzemysowio-
nych, produkcja ucieka z centrum do peryferii, narasta wyzysk. Std palca konieczno powstania zupenie
nowych opowieci, popularyzujcych nowe postawy i wartoci pozwalajcych w miar bezbolenie pogo-
dzi si z faktem, e czasy nieograniczonej konsumpcji i wysokiego standardu ycia ju raczej nie powrc.
Ruch Slow-Life jest nie tylko kontynuacj zjawisk, ktre swj pocztek maj w latach 60-tych. Stanowi
jeden z wielu elementw znacznie szerszego trendu, ktry mona okreli wszystko we wasnych rkach.
Media ulegaj indywidualizacji, na popularnoci zyskuj blogi, serwisy spoecznociowe, pojawiaj si
drukarki 3D pozwalajce na samodzieln produkcj wielu przedmiotw codziennego uytku, zrb to sam
(DIY), freeganizm, self-publishing, rower dla niektrych staje si gwnym rodkiem komunikacji w miecie,
coraz wicej zwolennikw znajduje nomadyzm. Wyej waloryzowana jest rola freelancera, czy pozyskiwanie
kapitau na rozwj wasnego start-up-u ni praca na etat w duej, midzynarodowej korporacji. Poszukuje si
unikalnej, samodzielnie wypracowanej drogi yciowej obejmujcej nie tylko konkretny styl ycia, ale rwnie
szereg technik pozwalajcych przetrwa na wci kurczcym si rynku pracy.
Mylc o Slow-Life, w tym rwnie slow-fashion, warto pamita, e to nie tylko przejaw naszej od-
powiedzialnoci, czy potrzeba wyjcia poza szybki nurt miejskiego ycia, ale te kolejny element znacznie
wikszej ukadanki, na ktr skadaj si trendy gospodarcze i te majce miejsce w obrbie kultury. A rozwj
kadego z tych trendw przypomina powolne wchodzenie we mg. Wszystko z pocztku wydaje si by
tajemnicze i pocigajce, dopiero po duszym czasie czujemy, e jestemy przemoczeni do suchej nitki.
28
MODA NA ALTERNATYW
Altmoda.pl: Jak si zacza historia Twojej frmy?
Marcin Zieliski: Historia zakiekowaa okoo 8 lat temu jako niewinny i niemiay oboczek marze, kt-
ry kady z nas na rnych etapach ycia projektuje. Z roku na rok marzenia nabieray mocy i powolutku prze-
ksztacay si w realny plan, ktry w kocu postanowiem zrealizowa. Troch pomoga mi w tym rwnie
coraz gorsza kondycja frm kaletniczych na polskim rynku. W kocu miaem do wyboru: albo bd pracowa
po 10-12 godzin dziennie, eby zarobi 1500 z albo zaryzykuj i pjd na swoje poszedem na swoje:).
Altmoda.pl: A skd w ogle pomys na tworzenie torebek z wykorzystaniem dtek rowerowych?
Marcin Zieliski: Jeli chodzi o pomys to jest to do prozaiczna historia. Kilka lat temu pracujc w jed-
nej z frm dane mi byo zrobi torb z wykorzystaniem dtek rowerowych. By to pomys mojej szefowej,
przed ktr chyl czoa. Torba prezentowaa si doskonale, ale gorzej byo z frm, ktra po kilku miesicach
przestaa istnie. Pomys na tworzenie toreb z dtek zapakowaem jednak do swojej gowy. Wiedziaem, e
jeli kiedy otworz swoj dziaalno to z pewnoci go wykorzystam.
Altmoda.pl: Jednak czy od razu bye przekonany, e bd to produkty wykonane jedynie z dtek?
Marcin Zieliski: Chcc by do koca szczerym musz przyzna, e w pocztkowej fazie pomys na
profl mojej dziaalnoci obejmowa produkcj toreb dtkowych tylko jako jedn z kilku moliwoci. Przede
wszystkim chciaem skupi si na robieniu toreb skrzanych. Sytuacja fnansowa zmusia mnie jednak do
tego by rozpocz dziaanie z wykorzystaniem surowca, za ktrego nie trzeba paci. Z serwisw rowerowych
odebraem pierwsze partie materiau i do roboty. Pomys tak si ludziom spodoba, e po ptora roku od
zaoenia frmy cay czas robi torby z dtek i pki co nie widz potrzeby eby cokolwiek zmienia:)
Altmoda.pl: Zakadajc frm miae ju spore dowiadczenie zawodowe. Czy to w jaki sposb ua-
twio Ci start w prowadzeniu swojej wasnej dziaalnoci?
Marcin Zieliski: Myl, e gdyby nie moje dowiadczenie to nie zdecydowabym si na taki ruch. Zaley
mi na tym by mj produkt by najwyszej jakoci. 20 lat pracy w zawodzie kaletnika pozwala mi ten warunek
speni. Inaczej musiabym zleca prac fachowcom co znacznie zwikszyoby koszta, a i tak czsto nie mia-
bym wpywu na jako wykonanego zlecenia (wiem co o tym, bo czsto sysz jak al si moi znajomi na
odwalenie chatury przez podwykonawcw).
Altmoda.pl: Jak wyglda proces tworzenia torby z wykorzystaniem opon rowerowych?
Marcin Zieliski: No wanie z wykorzystaniem opon, czy dtek ? Bo to dwa zupenie inne surowce.
Altmoda.pl: Racja. Zatem czym rni si tworzenie toreb z opon od tych z dtek?
Marcin Zieliski: Pierwsz torb zrobiem z wykorzystaniem zarwno opon jak i dtek. Ale potem
z opon zrezygnowaem zostajc tylko przy dtkach:). Opona jest sztywna i bardzo ciko ni operowa przy
montau. Dtka jest mikka i to koniec kocw bardzo wdziczny materia. Wyglda to tak, e odcinam t
cz dtki gdzie jest wentyl, nastpnie przecinam ca dtk na p. Tak przecite dtki zszywam ze sob
i mam paty materiau, z ktrych wycinam ju gotowe formy. Jeszcze zanim wycite czci zaczn zszywa to
myj je dokadnie mydem, eby pozby si kurzu i talku.
Altmoda.pl: Czy dtki to prosty materia do upcyclingu?
Wyrniajc si upcyclingowo
Rozmowa z Marcinem Zieliskim wacicielem marki Zielinskibags,
rozmawiaa Marta Roskowiska
29
MODA NA ALTERNATYW
Marcin Zieliski: Jest prosty, ale wymaga chyba kaletniczego dowiadczenia, czyli pracy przy ciszych
materiaach typu skra a nie tylko tkaninach. Przede wszystkim nie mona zrobi porzdnej torby z dtek na
maszynie krawieckiej. Potrzebny jest do tego ciszy kaliber czyli maszyna kaletnicza. Dtki po przeciciu
nie zachowuj paskiej formy ( jak tkanina) ale s pofalowane co utrudnia zszywanie. Czsto by usprawni
proces montau wykorzystuj rne sposoby wspomagajce (wzmacnianie, podklejanie, zawijanie), ktrych
nauczyem si szlifujc swj warsztat kaletniczy :).
Altmoda.pl: Co Ci inspiruje do tworzenia nowego modelu torby? Kierujesz si trendami, czy moe
zupenie nie zwracasz na nie uwagi?
Marcin Zieliski: Na pocztku staraem si projektowa modele ktre pozostay w mojej gowie po
latach dowiadcze zawodowych. W sumie to chyba byem zadowolony, ale czego mi w nich brakowao.
Ktrego razu mj znajomy opowiedzia mi, e oglda moj stron razem z pewn Pani, ktra pracuje
w modowych klimatach wiele lat i ona zauwaya, e pomys jest fajny tylko modele s troch zbyt ograne
i powinienem znale wasny jzyk wyrazu. To by moment zwrotny.
Altmoda.pl: Co wic si od tego momentu zmienio?
Marcin Zieliski: Od tego czasu kady kolejny wzr torby to poszukiwanie wasnych rozwiza. Co cie-
kawe moje wzory duo bardziej mi si podobaj. Mam wraenie jak bym z powstaniem kolejnego wzoru
odkrywa co co byo we mnie upione, co czemu nie miaem odwagi pozwoli si zmaterializowa. Dzisiaj
nie ogldam si na trendy ani na to co si moe dobrze sprzeda. Robi to co podpowiada mi serce i to co mi
by si podobao, a e moje pomysy znajduj odbiorcw to najwiksze szczcie w tej caej historii.
Altmoda.pl: A kim s Twoi klienci? To raczej osoby dbajce o rodowisko, czy indywidualici szukajcy
oryginalnego produktu?
Marcin Zieliski: I tacy i tacy. Te dwie rzeczy czsto id w parze. Gdybym mia opisa statystycznego
klienta bazujc na wypadkowej cech wszystkich odbiorcw moich toreb to byaby to osoba z dredami, kol-
czykiem w nosie, tatuaem i praktykujca wegetarianizm:). Oczywicie w duej mierze to art, aczkolwiek jest
w nim te sporo prawdy;).
Altmoda.pl: A osoby dbajce o rodowisko? Dlaczego chc kupowa Twoje produkty?
Marcin Zieliski: Reanimujc dtki rowerowe aktywuj mieci, za ktrych wywz waciciele serwisw
musz dodatkowo paci, gdy jest to odpad do utylizacji. To pokazuje, e zuyte dtki rozkadajc si na
mietniku w duym stopniu zanieczyszczaj rodowisko. Opowiadam o tym moim klientom co zwiksza ich
wiadomo. Chtniej wydaj wtedy pienidze na zakup mojej torby. Wiedz, e w ten sposb przyczyniaj
si do szlachetnego czynu jakim jest dbanie o zdrowe rodowisko. Jestem jednak przekonany, e wielu mo-
ich klientw kupuje moj torb bo poszukuj niebanalnych form wyrazu. Chc si wyrnia z tumu a torba
zakupiona u mnie im to gwarantuje. To co mwi troch pachnie pych, ale s to sowa osb ktre dokonay
u mnie zakupu. Czsto otrzymuj mie informacje od swoich klientw, e s zaczepiani na ulicy i pytani skd
maj tak oryginaln torb:).
Altmoda.pl: Czy Polacy chtnie kupuj hand-made? Czy wedug Ciebie potrafmy doceni rcznie wy-
konane produkty?
Marcin Zieliski: Mog odpowiedzie na to pytanie w oparciu o progres tworzenia si rynku z alterna-
tywn mod, jaki obserwuj od jakiego czasu. Jeszcze kilka lat temu imprezy hand-madowe zwane wtedy
kiermaszami byy bezpatne (lub za przysowiow zotwk), odbyway si rzadko, a z braku odpowiedniej
reklamy trafali na nie raczej przypadkowi klienci. Zreszt to byy czasy gdy sieciwki swoj ofert przycigay
tumy i nikt nie myla wtedy o tym czym s odpowiedzialne zakupy . Dzisiaj w miejsce kiermaszw pojawiy
si targi mody i jest ich z roku na rok coraz wicej. Organizatorzy by przycign odwiedzajcych musz
woy duy wysiek w reklam i profesjonaln opraw. Robi to z godnym podziwu uznaniem i na takich
wydarzeniach czsto s tumy odwiedzajcych.
30
MODA NA ALTERNATYW
Oczywicie wymaga to nakadw fnansowych i dzi by wystawi si na prestiowych targach trzeba
zapaci naprawd spore pienidze:). Warto jednak to przemyle, bo pojawia si tam odbiorca, ktry chce
kupowa hand made od polskich twrcw. Uwaam, e obecnie jest moda na polski hand made. Dzi w do-
brym tonie jest ubiera si u niezalenych rodzimych projektantw, wspierajc tym samym polski rynek.
A co najwaniejsze, jest to cay czas tendencja rosnca, jestem przekonany, e potencja na rozwj polskiego
rynku hand madowego jest wci ogromny.
Altmoda.pl: Czym jest dla Ciebie moda? Czy swoje produkty nazwaby mod odpowiedzialn?
Marcin Zieliski: Czym jest dla mnie moda? Moda jest dla mnie kreowaniem swojego zewntrznego
wizerunku. Kiedy moda ograniczaa si do wizualneo-estetycznego aspektu. Obecnie pojawi si take dru-
gi aspekt- moralny. Czyli nie chodzi juz tylko o to by kupi fajny ciuch, ale by kupi go odpowiedzialnie.
Dzisiejszy przemys odzieowy by wyprodukowa jak najwicej, jak najtaszym kosztem opiera produkcj
na metodach destrukcyjnych, ktre zanieczyszczaj rodowisko i wykorzystuj pracownikw. Wiadomo nie
od dzi, e prym wiod w tym rnego rodzaju sieciwki. Nie jestemy jednak skazani na wspieranie tego
acucha. Dziki modzie odpowiedzialnej moemy dokonywa wyboru gdzie kupowa ubrania i dodatki
tworzc swj wizerunek. Robic odpowiedzialne zakupy moemy wspiera prnie rozwijajcy si rynek
polskich niezalenych projektantw. Tu nie ma miejsca na zanieczyszczanie rodowiska, wprost przeciwnie,
coraz wicej frm tworzy swoj ofert z wykorzystaniem produktw recyklingowych lub upcyklingowych.
Niezalene marki dziaaj lokalnie, tworzc swj produkt w kraju generuj nowe miejsca pracy i zasilaj rodzi-
m gospodark. Niestety nie s w stanie konkurowa z sieciwkami jeli chodzi o cen . Dlatego z pewnoci
odpowiedzialna moda jest pewnego rodzaju wyzwaniem i nigdy nie traf do szerokiego odbiorcy. Jednak
jestem przekonany, e potencja ma ogromny i wszystko dopiero przed nami.
Altmoda.pl: Jakimi zasadami kierujesz si prowadzc swoj frm? Jak wane jest dla Ciebie etyka
i odpowiedzialno w tworzeniu swoich produktw?
Marcin Zieliski: Gwna zasad jak kieruj si prowadzc frm jest potrzeba stworzenia produktu
ktry sam chciabym kupi. Nie zrobibym dla siebie torby wiedzc, e rozpadnie si ona po krtkim okresie
uytkowania. Kady element procesu technologicznego wykonuj precyzyjnie, kada skadowa torebki musi
funkcjonowa bez zarzutu tak by klient by zadowolony z zakupu, a zadowolony klient to najlepsza reklama
. bo prawdziwa. Oczywicie ogromnie wane jest te umiejtne sprzedawanie produktu poprzez reklam
medialn, ale tak naprawd dopiero podczas uytkowania przekonujemy si czy dany produkt by wart wy-
danych pienidzy.
Altmoda.pl: Taka precyzja i dokadno w tworzeniu produktu musi z pewnoci zabiera czasu i wy-
maga duo cierpliwoci.
Marcin Zieliski: Czasem bierze mnie ch pjcia na atwizn by zaoszczdzi czas kosztem dodatko-
wej operacji w tworzeniu torebki. Zawsze wtedy stawiam si do pionu bo wiem, e taki ukad odbije si ne-
gatywnie na jakoci mojej oferty i w konsekwencji przyniesie straty. Nie jest to prosty wybr szczeglnie na
pocztku dziaalnoci, bo wymusza cierpliwe i konsekwentne budowanie fundamentw, na ktrych bdzie
mona zbudowa solidn mark. Takie dziaanie jest pracochonne i by przynosio korzyci cena za produkt
nie moe by zbyt niska. I tu jest pies pogrzebany bo nie kady bdzie chcia zapaci wicej za torb. Dlatego
czasem nachodzi mnie ch by kosztem jakoci obniy cen i tym samym wicej sprzeda i tym samym
wicej zarobi. Ale czy rzeczywicie wicej bym zarobi? Tego przecie nie wiem, wiem jednak z pewnoci,
e nie zbudowabym tak postaw dobrej marki ktra bdzie kojarzona z solidnoci i wysok jakoci ofero-
wanego produktu. Zaley mi na tym by nazwa ZIELINSKIBAGS dobrze si ludziom kojarzya.
Altmoda.pl: Twoja frma istnieje na rynku od niedawna, co ci najbardziej zaskoczyo w byciu swoim
wasnym szefem?
Marcin Zieliski: To e bycie swoim szefem jest zajciem nigdy niekoczcym si i trwa 24h na dob :).
Kiedy gdy pracowaem na etacie to w wizji zaoenia wasnej frmy najbardziej pociga mnie fakt, e sam
31
MODA NA ALTERNATYW
bd ustala sobie godziny pracy, e bd mg pospa duej albo zrobi sobie wakacje kiedy bd chcia.
Rzeczywisto bya jednak inna. Okazao si e jeli bior odpowiedzialno za tworzenie wizerunku frmy to
wiecznie mam za mao czasu. Zawsze jest co do zrobienia. Nawet jeli nie pracuj rce to gowa prawie
nigdy nie odpuszcza;). Cigle myl o tym co mona poprawi i jak zaplanowa kolejne dziaanie. Z jednej
strony to bardzo pochania energi, ale jest to energia twrcza, wic jestem czsto zmczony cho te bardzo
szczliwy. Tak naprawd bycie swoim szefem to spenienie ukrytych marze i warto jest inwestowa w to
cay swj twrczy potencja.
Altmoda.pl: Co by poradzi dopiero co wchodzcym na rynek hand-madeowcom?
Marcin Zieliski: To zaley czy hand made owiec traktuje swoj przyszo w kategoriach hobby, czy te
bdzie chcia si z tego utrzyma. Jeli to pierwsze to niech nie oglda si na innych i nie stara si kopiowa
tego co modne. To bezwzgldny kana, ktry wysysa yciodajne soki. Zamiast mie fun i dobrze si bawi,
tylko wzniecamy napicie i zawi. Natomiast jeli chodzi o szerzej zakrojone dziaanie, kiedy wchodzc na
rynek mamy plany zbudowania rozpoznawalnej i solidnej marki to mog podzieli si kilkoma wnioskami
z wasnych dowiadcze.
Altmoda.pl: Bardzo chtnie posuchamy:).
Marcin Zieliski: Przede wszystkim najlepiej jest zapomnie o dochodach przez kilka pierwszych lat.
Oczywicie wszystko zaley od budetu, ale jeli jest zerowy (tak jak u mnie) to lepiej nie mie oczekiwa.
Prawda jest taka e jeli zarobione pienidze nie bd przeznaczane na inwestycje w rozwj frmy to nie
ruszymy z miejsca. Po jakim czasie poczujemy, e krcimy si w kko i chocia cay czas mamy pene rce
roboty to wci mamy puste kieszenie i brak perspektyw na ich wypenienie. Dzisiaj fajny produkt to nie
wszystko, nie wiem nawet czy to nie mniej ni poowa sukcesu. Dzisiaj nasz sukces generuje dobra reklama.
Ja reklam na pocztku nie zawracaem sobie gowy. Zdjcia produktw?. jako ogarn, strona interne-
towa?. kto mi pomoe, prowadzenie sprzeday internetowej? .dam rad. Zaczynajc dziaalno wie-
dziaem tylko jak zrobi fajn torb i mylaem e reszta zrobi si sama. Albo ta reszta w ogle nie bdzie
potrzebna bo torby bd tak rewelacyjne, e ludzie ustawi si w kolejce przed drzwiami pracowni. Niestety
nie ustawili si. Prawda jest taka, e samemu nie ogarnie si wszystkiego. Potrzebna jest wsppraca z profe-
sjonalistami albo (tak jak w moim przypadku) oddanie czci obowizkw wsppracownikowi i podzielenie
si zyskami. Taka decyzja rwna si niestety pozbawienia naszej osoby dochodw przez jaki czas, ale jest
niezbdna. Jeli chcemy by nasza frma przynosia nam stae zyski to musimy zbudowa solidne podsta-
wy. Wszystkim pocztkujcym radz zatem przygotowa dobry biznes plan dotyczcy take (a moe przede
wszystkim) inwestycji na reklam .
Altmoda.pl: A jakie Ty masz plany na przyszo? Nowa kolekcja torebek, czy moe rozszerzenie oferty
produktw?
Marcin Zieliski: To bardzo dobre pytanie bo sam do koca nie znam na nie odpowiedzi:). Prawda jest
taka, e profl dziaalnoci frmy jest owocem moich dowiadcze i kreuje go rzeczywisto. Pocztkowo my-
laem, e bd robi torby ze skry a upcycling bdzie jedn z linii. Po ptora roku mj profl sta si jednak
cile upcyclingowy. Nie zarzuciem jednak pomysu toreb skrzanych. Nie wiem czy nie popracuj jeszcze na
umacnianiu marki w oparciu o upcycling i gdy praca przyniesie efekt i ZIELINSKIBAGS bdzie rozpoznawalny
i kojarzony z dobr jakoci to wtedy wyskocz z torbami z innych surowcw. Myl te o podzieleniu mojej
oferty w zamknite kolekcje. Pki co wprowadzam nowoci pojedynczo bez wikszej promocji i nie wiem
czy to skuteczna metoda. Jeli przygotowywabym nowe wzory i wypuszcza je systematycznie 2-3 razy do
roku w poczeniu z sesj zdjciow i ca otoczk promocyjno medialn to mogoby to okaza si duo
skuteczniejsze.
Altmoda.pl: Bardzo dzikujemy za rozmow.
32
MODA NA ALTERNATYW
Zmiany klimatyczne oraz malejce zasoby naturalne to tematy, ktre dotykaj praktycznie wszystkich
aspektw naszego ycia. Dotyczy to rwnie brany odzieowej. Zapobieganie zmianom klimatycznym, a co
za tym idzie dbanie o ochron rodowiska powinno charakteryzowa kady etap ycia produktu w tym
odziey: od momentu pozyskania surowcw (jak np. prowadzenie upraw baweny z zachowaniem zasad
zrwnowaonego rozwoju), przez przetwarzanie (np. podczas procesw farbowania tkanin) poprzez trans-
port, dystrybucj, produkcj oraz potencjalne zagospodarowanie odpadw.
Przewaajca cz dostpnych na rynku produktw odzieowych pod wzgldem jakoci nie przypo-
mina ju odziey dostpnej kilkanacie lat temu. Materiay nie s ju tak trwae, a co za tym idzie, czas ycia
produktu kocowego drastycznie si skrci. Powoduje to powstawanie odpadw, a te jeli nie zostan od-
powiednio zagospodarowane stanowi obcienie dla rodowiska.
Obecnie ronie wiadomo klientw odnonie produktw, ktre nabywaj. Coraz wicej z nich prag-
nie robi zakupy wiadomie. Wrcz modne staje si kupowanie produktw odpowiedzialnych, co, do kt-
rych mamy wiedz o ich wpywie na rodowisko, ile zuyto, prdu, czy te ile odpadw wytworzono w celu
stworzenia produktu docelowego. Poniewa ronie spoeczna odpowiedzialno za rodowisko, ludzie co-
raz czciej zaczynaj kupowa ekologiczne produkty. Ekologia staa si te swojego rodzaju mod a co za
tym idzie trzeba mdrze odrni to, co faktycznie jest ekologiczne, a co tylko tak si nazywa. Naley take
zaznaczy, e w odpowiedzialnoci rodowiskowej i spoecznej frmy zaczy dostrzega now sposobno
dla prowadzenia biznesu. Wynikiem tego s rne eko-trendy jakie jak np. koszulki z ekologicznej baweny
w ofercie koncernw modowych. Wane jest jednak aby takie dziaania nie ograniczyy si jedynie do dziaa
marketingowych, a stay si efektywnymi rozwizaniami na rzecz rodowiska.
Wedug raportu FEELGOODFASHION[1] opublikowanego przez Rank a Brand e.V. w marcu 2014 roku
prezentujcego wyniki dotyczce wdraania przez frmy odzieowe zasad zrwnowaonego rozwoju temat
ochrony rodowiska nie wyglda zbyt optymistycznie. Dziaania podejmowane w sferze rodowiskowej
w porwnaniu do zyskw osiganych ze sprzeday s marginalne. 63% (z 368 zbadanych w raporcie marek)
pisze o zrwnowaonym rozwoju na swoich stronach internetowych, jednak niewiele z nich pisze o konkret-
nych dziaaniach. Ponad 30% z tych marek w rzeczywistoci ma niewiele wsplnego ze zrwnowaonym
rozwojem. Wiele z nich to znane wiatowe marki z wyszej pki. W przypadku 20% marek zrwnowao-
ny rozwj ograniczy si do publikacji raportu CSR. 50% wszystkich marek odzieowych deklaruje redukcj
emisji dwutlenku wgla, jednak w rzeczywistoci jedynie ok. 4 % marek odzieowych wykazaa jakkolwiek
redukcj emisji w cigu ostatnich 5 lat. 3% marek postawio sobie za cel znaczn redukcj gazw cieplarnia-
nych w cigu najbliszych 5 lat, a jedynie 7% uwzgldnio polityk klimatyczn w acuchu dostaw, ktry jest
Wpyw aspektw rodowiskowych na
nowe trendy w brany odzieowej
Ewa Persidok, Head of Environment Section, United Nations Global Compact
33
MODA NA ALTERNATYW
jednym z gwnych rde emisji gazw cieplarnianych. Wiele frm raportuje o wdroeniu polityki zrwno-
waonego rozwoju, ale czsto ich dziaalno ogranicza si do strony www i niesprecyzowanych informacji.
Przestrzeganie zasad ochrony rodowiska podczas poszczeglnych etapw procesu produkcji ubra
nie jest najmocniejsz stron brany odzieowej. Zgodnie z danymi Environmental Justice Foundation [2]
ponad 70% wiatowej produkcji baweny produkowana jest z uyciem irygacji (nawadniania), przy czym
ok 15-30% nawodnie odbywa si w sposb niezrwnowaony powodujc susze wywoane zachwianiem
stosunkw wodnych. Ponadto ludzie pracujcy w fabrykach pracuj czsto w cikich warunkach, bez opieki
medycznej czy zasad BHP. Innym przykadem jest produkcja skry. Z jednej strony hodowla byda przyczy-
nia si do deforestacji Amazonii, z drugiej strony sprzyja zapotrzebowaniu na przemys garbarski w Indiach
i Bangladeszu, w ktrym uywane s due iloci niebezpiecznych chemikaliw, powodujc choroby oraz
zmniejszajc yzno pl uprawnych. Kolejnym problemem jest kwestia okruciestwa w stosunku do zwie-
rzt. Dodatkowo pracownicy garbarni naraeni s na liczne choroby (w tym powstawanie nowotworw)
w zwizku z prac bez odpowiedniego zabezpieczenia w rodowisku, gdzie obecne s liczne, niebezpieczne
chemikalia.
Od postaw konsumentw zaley to jak zmienia si bdzie brana odzieowa. Jeli ludzie bd chcie-
li y bardziej wiadomie, z poszanowaniem rodowiska trzeba bdzie przeksztaci produkcj w bardziej
ekologiczn. Niestety, ze wzgldu na skomplikowany acuch dostaw wprowadzenie zauwaalnych zmian
(ktre faktycznie bd dziaaniami na rzecz zrwnowaonego rozwoju) zajmie cae lata. Naley take pami-
ta, e dla producentw odziey przejcie na ekologiczn produkcj jest niezwykle kosztowne i czasochon-
ne rwnoczenie moliwe i jak najbardziej potrzebne. Do osignicia takiego celu niezbdna jest edukacja
konsumentw.
Zapotrzebowanie na odzie bardziej ekologiczn wymusi na producentach konieczno zintensyf-
kowania poszukiwa nowych materiaw, ktre, produkowane z zachowaniem zasad zrwnowaonego roz-
woju, znajd w uyciu ekonomiczne uzasadnienie z punktu widzenia frmy. Prawdopodobnie nastpi take
wzrost produkcji odziey z recyclingu.
Trudno oczekiwa drastycznego wzrostu takich praktyk, bo przechodzenie na wersje eko, z poszano-
waniem rodowiska, to proces, a nie jednorazowa akcja. Bdzie trwa dugo. To raczej dugotrway trend ktry
ju zacz by wprowadzany. Firmy bd dyy do tego aby produkowa ekologiczne ubrania ale w przy-
stpnych cenach. Na ten moment ceny produktw ekologicznych s duo wysze.
Nie tylko jednak konsument jest bezporedni przyczyn przejcia na produkcj odziey ekologicznej.
Kurczce si zasoby naturalne oraz coraz czciej wystpujce susze czy powodzie wymuszaj na acuchu
dostaw konieczno prowadzenia bada na nad alternatywnymi surowcami. Surowcami ktre charaktery-
zowa si bd niskim oddziaywaniem na rodowisko ale take takimi, ktre wyka wysz odporno
na zmieniajce si warunki klimatyczne. Zmiany klimatyczne i zachwianie rwnowagi ekosystemu stanowi
bowiem konkretne ryzyko biznesowe.
Jedna z 10 Zasad Global Compact mwi o tym e w zwizku z tym i biznes ma niezwykle istotny wpyw
na zmiany klimatyczne, powinien podejmowa dziaania na rzecz ochrony klimatu. UN Global Compact ma
na celu promowanie najlepszych praktyk biznesowych i wskazywanie globalnych i lokalnych liderw w po-
dejmowaniu dziaa na rzecz przeciwdziaania zmianom klimatycznym. Firmy z brany odzieowej musz
znale si w gronie tych najlepiej dziaajcych frm.
Literatura:
[1] RaportRank a Brand e.V. FEELGOODFASHION marzec 2014r
[2] http://www.ejfoundation.org/
34
MODA NA ALTERNATYW
Altmoda.pl: Kim s Wisaki?
Dominika i ukasz: Moda, edukacja, ekologia, zwierzaki, radocha! to wanie WISAKI:)
Stworzylimy spoecznie odpowiedzialny projekt, ktry rozumiemy jako ekologiczny styl ycia.
Realizujc go posugujemy si jzykiem mody.
Planujemy kolekcj WISAKOWYCH ubiorw basicowych (codziennych) dla dzieci i dorosych. Nasze
propozycje uszyte zostan z ekologicznej baweny organicznej z certyfkatem Gots. Na ubraniach pojawi si
ilustracje naszych bohaterw nadwilaskich zwierzakw bdcych pod ochron. Ilustracje stworz ultraz-
dolne grafczki Agata Dudek i Magorzata Nowak. 5 z z kadego ubrania przeznaczymy na realne wsparcie
ochrony zwierzakw, co umoliwia nam wsppraca z Oglnopolskim Towarzystwem Ochrony Ptakw.
Filozofa WISAKW zakada, e razem mona wicej. Dlatego te projekt realizujemy wsplnie z na-
szymi Partnerami. Nie bdcie zaskoczeni gdy spotkacie WISAKA na miecie. Bo danie WISAK czy koktajl
WISAK, gra edukacyjna WISAKI to rwnie cz projektu a take wsparcie dla zwierzakw.
Co istotne: projekt WISAKI powstanie z funduszy crowdfundingowych. Rwnie z tej zbirki cz
rodkw przeznaczymy dla WISAKOWYCH zwierzakw. Partnerem merytorycznym naszego projektu jest
WislaWarszawska.pl projekt Miasta Stoecznego Warszawy.
Wisaki promuj ekologi w modzie
Rozmowa z Dominik Naziby i ukaszem Gosawskim z Wisakw,
rozmawiaa Agata Rudnicka
35
MODA NA ALTERNATYW
Altmoda.pl: Proponowany model biznesowy niesie ze sob pewne ryzyko, skd motywacja do zaan-
gaowania w ten projekt?
Dominika i ukasz: Rzeczywicie model powstawania marki odzieowej poprzez realizacj zbirki
crowdfundingowej nie zdarza si czsto. Wierzymy jednak, e dziki rzetelnemu przygotowaniu i zaangao-
waniu naszym i naszych Partnerw jestemy na dobrej drodze do realizacji zakadanego celu.
Jednoczenie wiemy, e sprawa jest bardziej ni zwyka. WISAKI to projekt lokalny, to nasze miasto,
nasza rzeka, nasze zwierzaki. Sprawa wic te jest wsplna. Wiemy o co walczymy, mamy cile okrelone
cele. A naszym gwnym jest wsparcie chronionych nadwilaskich zwierzakw. Zwierzaki te s niezwykle
urokliwe i obcowanie z nimi jako bohaterami projektu daje radoch w czystej postaci.
To nasza energia i motywacja do dziaania.
Altmoda.pl: Jakie cele sobie stawiacie i jakie rezultaty chcecie osign, by moc powiedzie, e plan
si powid?
Dominika i ukasz: Mamy zielone cele. Chcemy dba o nadwilaskie chronione zwierzaki i edukowa
w tym zakresie. Chcemy szerzy ide ekologii i ekologii w modzie. Marzy nam si klient wiadomy i rwnie
tak wiadomo konsumenck bdziemy propagowa.
Jak moemy to zweryfkowa? Jeli WISAKI stan si mark rozpoznawaln moemy mniema, e wi-
cej nas ma ten sam cel. Wicej osb ni my myli podobnie i dziaa podobnie. To bdzie rezultat na 5!
Altmoda.pl: Skd pomys na tworzenie kolekcji ekologicznych? Budujecie rozpoznawalno na byciu
eko, czy to czysty przypadek i potrzeba chwili?
Dominika: Projektowanie ekologiczne, a szerzej wiadomy design (ekologiczny i etyczny) byo wyni-
kiem poszukiwania wiadomoci w projektowaniu ubioru jako takim. Przygoda ta rozpocza si jeszcze na
studiach na dzkiej ASP, gdzie wanie pierwsz kolekcj ekologiczn, a ucilajc recyclingow, bya moja
kolekcja dyplomowa. Pniejsze moje dziaania jako projektanta byy ju tylko konsekwentnym kontynu-
owaniem obranej drogi wiadomego projektowania. Zgbiajc wiedz na ten temat i zdobywajc kolejne
dowiadczenia nie wyobraam sobie projektowania w innym nurcie.
Dlatego projekt WISAKI, ktrego jestem autork, to naturalna kolej rzeczy.
Altmoda.pl: Jak bdzie wyglda przemys modowy w 2050? Czy bdzie w nim miejsce dla eko
projektantw?
Dominika i ukasz: Innej przyszoci ni ekoprojektowanie nie widzimy. Jasne jest dla nas, e to co nas
otacza to nasze podwrko. I jeli sami o nie nie zadbamy nikt za nas tego nie zrobi. Dlatego wiadomy design
to nasza szansa wobec natury.
Dzikujemy za rozmow!
36
MODA NA ALTERNATYW
Na pocztek warto wyjani czym jest Greenwashing? Wedug sownika Oxford English Dictionary
to dezinformacja wprowadzona w celu kreowania swojego wizerunku jako frmy odpowiedzialnej za ro-
dowisko.[1] Sowo grenwashing, bdce kombinacj angielskich wyrazw green i whitewashing, po raz
pierwszy uyte zostao w 1986 w felietonie Jaya Westervelda na temat hoteli, ktre namawiaj goci do
ponownego uycia rcznikw rzekomo z pobudek proekologicznych, a tak naprawd z czystej oszczdnoci.
O ile suszne wydaje si kilkakrotne uycie jednego rcznika to mianem greenwashing nazwa mona znacz-
nie bardziej nieetyczne dziaania. Najlepszym przykadem jest komentarz, ktry wydaa do swojego raportu,
o najbardziej Zielonych markach na wiecie w 2011 roku, frma konsultingowa Interbrand: ludzie mog
uzna, e McDonald dziaa pro rodowiskowo, tylko dlatego, e frma stosuje kolor zielony (tum autorki). [2]
Konsumenci i projektanci, ktrzy chc zmniejszy swj negatywny wpyw na rodowisko i kupuj od-
powiedzialnie mog mie poczucie, e dziaania jednostki maj znacznie mniejszy efekt, ni te ktre mog
zosta podjte przez lokalne spoecznoci, czy midzynarodowe korporacje. Szczeglnie te ostatnie czsto
dziaaj bezkarnie i trudno jest zobligowa je do ujawnienia szczegw ich dziaalnoci czy podporzdko-
wania si ustawom rodowiskowym. Samo dziaanie w zgodzie z prawem nie oznacza, e frmy nie dopuszcz
si dziaa nieetycznych polegajcych wanie na Greenwashingu.
Dlaczego niektrzy decyduj si na prowadzenie dziaa greenwashingowych? Marki i projektanci, nie
tylko w przemyle mody, tworz by zaspokoi potrzeby klienta, ktry coraz czciej chce kupowa dobre dla
ziemi i ludzkoci produkty. Bez wyrzutw sumienia i najlepiej tak by unikn te wyrzucania odpadw, na
rzecz recyklingu. W trendbooku Natalii Hatalskiej na rok 2014 czytamy, e zrwnowaony rozwj w biznesie
to jeden z 6 trendw konsumenckich na 2014 rok i wyranie naley odrni tu dziaania realne od czysto
wizerunkowych- te drugie s niewystarczajce i coraz mniej przekonujce dla wiadomych konsumentw.
Wedug bada Meaningful Brands z 2013 roku 71% respondentw na wiecie uwaa, e marki powinny od-
grywa istotn rol w poprawianiu jakoci ycia ludzi [3]. Mwic krtko, eby nie by posdzonym o green-
washing nie wystarcz wielostronicowe raporty i deklaracje o CSR marki, ktrych nikt nie ma czasu czyta,
lecz realne dziaania, w ktrych konsument uczestniczy i sam moe oceni ich warto.
eby lepiej zrozumie na czym polega Greenwashing warto pozna kilka przykadw pochodzcych
z poza brany mody. Koncern British Petroleum w 2000 roku zainwestowa 200 mln dolarw w reklam
pod hasem Beyond Petroleum. Zaprojektowano nowe logo w formie przypominajcej to-zielonego
Greenwashing w modzie - czyli o tym
jak dostrzec prawdziwe proekologiczne
dziaania frm
Aleksandra Bkowska, projektantka mody
37
MODA NA ALTERNATYW
sonecznika, ale miliony wydane na reklam i logo wywoujce pozytywne skojarzenia nie przeszkadzay
frmie lobbowa na rzecz pozwolenia na wydobycie w rezerwacie na Alasce. Nastpnie w 2007 roku koncern
dosta najwysz w Stanach wedug Environmental Protection Agency kar za wyciek ropy, wanie w stanie
Alaska. Gazeta Charleston Gazette w 2007 roku ujawnia te jakoby koncern Du Pont mia ukrywa pewne
wyniki bada nad ich tworzywami i ich wpywem na zdrowie uytkownikw. Gigant modyfkowanych gene-
tycznie nasion Monsanto, twierdzi, e pomaga farmerom na caym wiecie hodowa lepsze i bardziej wydaj-
ne roliny, lecz w 2002 roku Washington Post ujawni, e frma ta nielegalnie zostawiaa toksyczne odpady
na wysypisku mieci w Anniston w Alabamie (na podstawie investopedia.com). Przykady mona mnoy,
pojawiaj si w kadym rodzaju aktywnoci i w miejscu na wiecie.
W przemyle mody trzeba rozwiza liczne problemy jak: masowa produkcja, amanie praw pracow-
nikw, uywanie toksycznych substancji, globalny transport, niehumanitarne traktowanie zwierzt i inne.
Na licie frm deklarujcych wartoci sprzeczne z pewnymi ich dziaaniami, znajdziemy due sklepy siecio-
we, ktre produkcj masow generuj ogromny popyt na caym wiecie i dlatego mierz si ze wszystkimi
wymienionymi kwestiami. Jednoczenie te wprowadzaj kolekcje zielone i wiadome dajc klientom na
wybr. Krytycznie mwi o tym Livia Firth z Londyskiej Eco Age midzynarodowe marki proponujce tzw
szybk mod, czyli czsto zmieniajce si, stosunkowo tanie kolekcje odpowiadajce biecym trendom
musz zmieni swj model postpowania, bo inaczej kade ich dziaania w kierunku zrwnowaonego bi-
znesu mona nazwa terminiem Greenwashing, czyli wybielaniem nieprawidowych praktyk. Czyteln dla
konsumentw i przydatn list stworzya organizacja Greenpeace w ramach programu Detox. Poprzez maile
i petycje aktywici nakaniaj frmy do zmian w ich acuchu dostaw. Korporacje nie mog by na takie apele
obojtne, bo Greenpeace skrupulatnie publikuje informacje o wszystkich niedocigniciach jak i postpach
na dedykowanej tematowi stronie (http://www.greenpeace.org/international/en/campaigns/toxics/water/
detox/Detox-Catwalk - stona do wrzucenia do przypisw) Greenpeace wyznaczy najwaniejsze cele i termin
realizacji. Wrd nich znalazy si: nazwanie szkodliwych substancji, podanie w jakich dokadnie produktach
i surowcach wystpuj i wyeliminowanie ich do stycznia 2020 roku. Chodzi o substancje uywane do pro-
dukcji, ktre szkod zarwno osobom pracujcym w zakadach szwalniczych i farbiarniach jak i rodowisku
Wrd frm znajduj si rwnie takie, ktre sta na pozytywne zmiany i wywizywanie si z obiet-
nic skadanych swoim klientom: Adidas i Nike zostali nazwani liderami, a zaraz po nich: United Colours of
Benetton, C&A, Esprit, G-Star Raw, H&M, Levis, Puma, Mango, Marks& Spencer oraz Valentino. Negatywn
ocen Greenpeace wystawia frmom: Armani, Gap oraz Only the Brave wacicielowi marek: Diesel, Maison
Martin Margiela, Victor&Rolf, Marni i PVH wacicielowi m.in. Tommy Hilfger.
Jednym ze sposobw odrnienia produktw odpowiedzialnych mog by certyfkaty. Naley jednak
zwrci uwag na kilka elementw. Po pierwsze naley odrni od siebie certyfkaty, ktre: frma nadaje
sama swoim produktom wedle wasnego uznania, od tych ktre przydziela organizacja zewntrzna. To, e
marka posiada lini odziey ekologicznej, nie znaczy nic jeli tkaniny, z ktrych korzystaj nie posiadaj ze-
wntrznych certyfkatw potwierdzajcych rdo pochodenia czy sposb uprawy. . Przykadem certyfkaty,
ktry moe wprowadzi w bd konsumenta jest OEKO TEX.Oznaczenie wiadczy o bezpieczestwie produk-
tu dla uytkownika i nie ma nic wsplnego z procesami, w jakich powstay surowce i ich wpywem na rodo-
wisko. Ten przykad jasno pokazuje w jaki sposb producent odziey buduje swj wizerunek i wprowadza
konsumenta w bd, zakadajc, e nie ma on wystarczajcej wiedzy.
Kilka certyfkatw, ktrymi moemy kierowa si szukajc odziey jak najmniej szkodzcej rodowisku
to: organiczny GOTS, sprawiedliwy handel Fairtrade, czy organiczny certyfkat z Niemiec Naturland. Warto
wiedzie, e Niemcy i Szwecja to kraje o najbardziej zaostrzonych przepisach rodowiskowych na wiecie,
std mona zaoy, e producenci z tych krajw s wzorem do naladowania i mona zaufa ich produktom.
Jeli chodzi o sytuacj w Polsce, to trudno mwi o zjawisku Greenwashing na wiksza skal, bo
najwyraniej niewiele marek widzi interes w modzie zgodnej z ide odpowiedzialnoci rodowiskowej..
38
MODA NA ALTERNATYW
Najwikszy polski koncern odzieowy LPP nie ma nawet na swojej stronie informacji o CSR czy walorach
ekologicznych swoich ubra.i. Po ubiegorocznej tragedii Rana Plaza, LPP podpisao porozumienie miedzy
midzynarodowymi korporacjami, a rzdem Bangladeszu, e bdzie kontrolowa bezpieczestwo w zaka-
dach pracy. Trudno oceni czy byo to dziaanie czysto wizerunkowe w odpowiedzi na jawn krytyk inter-
nautw i mediw. Niestety jedyn przewag tego kraju nad innymi krajami azjatyckimi jest skrajnie tania
sia robocza i moe okaza si, e koszty ktre miaaby ponie frmy podpisujce porozumienie spowoduj,
e przenios one produkcj do Chin, czy Wietnamu.
Na szczcie wikszo polskich projektantw korzysta z moliwoci lokalnej produkcji ubra i tka-
nin oraz wsppracy z krajowymi ekspertami w dziedzinie konstrukcji i krawiectwa. Na uwag zasuguje np.
marka Nenukko, ktra nie tylko, nie stosuje tkanin pochodzenia zwierzcego ale uywa wycznie tkanin
robionych w Polsce. Ekologia to te wiodca warto projektw Dominiki Naziby, ktra stosuje recycling,
upcycling i materiay organiczne. W zgodzie z natur i tradycyjnym polskim rzemiosem tworzy te mar-
ka Rabarbar. Podobne ideay wprowadzaj te w ycie marki: VanMarkoviec, Vyosna Leisure Time, Dream
Nation. Na szczcie coraz wicej projektantw dostrzega korzyci pynce z bycia opowiedzialnym projek-
tantem i wytwrc.
Literatura:
[1] http://www.oxforddictionaries.com/defnition/english/greenwash
[2] http://www.treehugger.com/corporate-responsibility/best-green-brands-list-implies-that-greenwash-works.html
[3] Trendbook 2014 str 58 autorstwa Natalii Hatalskiej dostpny na www.hatalska.com
39
MODA NA ALTERNATYW
Jak si okazuje po rozmowie z ukaszem Kaliciskim, wacicielem Not Just Shopa rwnie w Polsce
mona prowadzi mark odzieow, a przy tym pomaga spoecznie. Zapraszamy na szczery, peen pozy-
tywnej energii wywiad z osob, ktra potraf poczy biznes modowy z dobroczynnoci.
Altmoda.pl: Jak to si wszystko zaczo? Czy tworzc frm od razu wiedziae, e prowadzenie bizne-
su poczysz z dziaalnoci charytatywn?
ukasz Kaliciski: Nie, zupenie si tego nie spodziewaem. Na pocztku zajmowaem si czym innym.
Prowadziem frm oferujc recycling odpadw elektronicznych. Po paru latach kiedy frma staa si ju do
znana zaczli do nas dzwoni ludzie z rnych fundacji z prob o wsparcie fnansowe dla ich dziaalnoci.
Altmoda.pl: Chtnie przekazywalicie im pienidze?
ukasz Kaliciski: Tak, ale w pewnym momencie zaczem si zastanawiam nad tym gdzie te pienidze
trafaj. Zgaszay si do nas fundacje, ale te frmy farmaceutyczne, od ktrych kupowano lekarstwa, ktre
nastpnie trafay do szpitali. Jednak to wszystko byo dla mnie do koca troch niejasne. Fajna sprawa po-
maga, ale pomylaem sobie, e mona by to byo tak naprawd wszystko robi samemu.
Altmoda.pl: Pomaganie na wasny rachunek nie jest proste. Jak si za to zabrae?
ukasz Kaliciski: Wraz z moj on zaoylimy specjaln skarbonk i zamiast przekazywa pienidze
fundacjom sami organizowalimy za zebran kwot pomoc. Pamitam, e pierwsza rodzina, ktrej udao
nam si pomc bya to rodzina picioletniej Oli. Potrzebowali ubra na zim, wic zdecydowalimy si kupi
Nie taki zwyky sklep z ubraniami
Rozmowa w ukaszem Kaliciskim wacicielem frmy Not Just Shop,
rozmawiaa Marta Roskowiska
40
MODA NA ALTERNATYW
im potrzebne przedmioty. Ale kiedy zaczlimy rozmawia z rodzicami Oli okazao si, e brakuje im znacznie
wicej: przede wszystkim brakuje im na jedzenie. Skoczyem wic do sklepu i kupiem troch ywnoci. Kiedy
wracaem z powrotem do Oli z narczem tych wszystkich rzeczy, nagle drzwi do ich domu si otworzyy, wy-
leciaa z nich uradowana Ola i mocno mnie przytulia. To by niesamowity moment. Poczuem, e to co dzisiaj
zrobiem to nie bya jaka wielka sprawa, ale dla tego dzieciaka byo to co wyjtkowego. Potem w samocho-
dzie rozryczaem si z przejcia i zaczem myle w jaki sposb i w tym kierunku. Fundacja w ogle nie
wchodzia w gr od samego pocztku, bo to po prostu mi nie grao. Wyciganie rki i proszenie, takie zwyke
proszenie o pomoc to nie jest w moim stylu, wic zaleao mi na tym, by bya to transakcja wizana: ja daj ci
co w zamian za to, e Ty pomagasz razem ze mn dzieciakom.
Altmoda.pl: I na jaki pomys wtedy wpade?
ukasz Kaliciski: Pomylaem, e najatwiejszym sposobem bdzie prowadzenie frmy. Ja sprzedaj
produkty, a w zamian za to otrzymuj rodki, dziki ktrym mog pomaga. Proste. Wtedy akurat frma recyc-
lingowa nie za bardzo ju pasowaa pod ten mj nowy pomys na biznes, wic dziaania biznesowe skierowa-
em w inn stron. Miaem wtedy ju mark Not Just Shop, ktra co prawda powstaa znacznie wczeniej, ale
jej nazwa idealnie wpisywaa si w to co chc robi.
Altmoda.pl: Co daje Ci zaangaowanie w dziaalno dobroczynn?
ukasz Kaliciski: Czsto jed teraz po Polsce i opowiadam rnym osobom, jak bardzo wana jest
w tym co si robi pasja i e to powinno by waciwie pierwszym celem w naszym yciu. Bo kiedy masz
prawdziw pasj w swoim yciu bez wzgldu na okolicznoci, na to jakie masz trudnoci ze wszystkim sobie
poradzisz. Ja swoj pasj odkryem w trakcie spotkania z Ol. Kiedy ten dzieciak mnie przytuli, to byo to. Po
prostu eksplozja w rodku, co niesamowitego, emocje, ktre byy nie do opisania. To spowodowao, e wie-
dziaem, e wanie w tym kierunku musz si porusza. Kiedy wczeniej tworzyem rnego rodzaju frmy
to zawsze tej pasji podwiadomie szukaem, a kiedy poznaem Ol to dowiedziaem si po co to wszystko
robi- wanie dla takiej jednej chwili.
Altmoda.pl: Ubrania marki Not Just Shop to nie tylko ubrania. Jak mona przeczyta na Waszej stronie
to moc, ktra zmienia wiat i ludzi. Skd takie poczenie? Jaki jest zwizek midzy moda a zmienia-
niem wiata?
ukasz Kaliciski: To jest dosy proste. Wchodzc do sklepu typu Zara albo Reserved wida od razu efek-
ty pracy niesamowitych zespow, bardzo kreatywnych ludzi, ktrzy s zdolni i powicaj mas energii na
to co w tych sklepach potem widzimy. Zaczem si zastanawia w jaki sposb ja mog z nimi konkurowa?
Zawsze ich produkty bd adniejsze, zawsze ich projekty bd lepsze od tego, co ja stworzyem, poniewa ja
w odrnie do nich nie mam wyksztacenia zwizanego z projektowaniem ubra, grafk itp. Potem jednak
co zrozumiaem: przecie to nie o nadruk, czy o krj jedynie chodzi. To znaczy, te rzeczy te s wane, ja sam
chc robi ubrania, ktre s fajne, adne. Jednak w moich produktach chodzi jeszcze o co waniejszego: o to
co ta koszulka za sob niesie i jaka historia za ni stoi. Kupujesz nasz koszulk i od razu masz wiadomo
tego, e dokonae czego dobrego dla innej osoby. Ta koszulka jest jak peleryna Supermana.
Altmoda.pl:. To znaczy?
ukasz Kaliciski: Kupujc nasz koszulk pomagasz innym i w ten sposb stajesz si bohaterem jak
Superman:). Ponadto chodzc w tej koszulce mona wszystkim opowiada skd t koszulk si ma, co ona
oznacza, e dziki tej koszulce konkretna suma trafa na pomoc dla konkretnego dzieciaka itd. Wic pocze-
nie mody z dobroczynnoci wystpuje wanie w tym momencie. Nasze produkty to fajny nonik reklamo-
wy, dziki ktremu kolejne dzieciaki dostaj pomoc. Niekoniecznie bowiem ludzie od razu docieraj do nas
i dokonuj kolejnych zakupw, ale np. dziki takiej koszulce Wyjd wiedz, e istnieje co takiego jak Dom
Dziecka w Sieborowicach i istniej dzieciaki, ktrym mona pomc. Dziki temu zgaszaj si tam kolejne
osoby, pynie konkretna pomoc, wic ta moda staje si fajnym nonikiem do tego by opowiedzie o tym co
si dzieje, jak i komu kady z nas moe pomc.
41
MODA NA ALTERNATYW
Altmoda.pl Wikszo Waszych dziaa skupia si na pomocy dzieciom, dlaczego akurat one?
ukasz Kaliciski: No bo sam mam dzieci (miech). Chyba wanie zaczo si od tego. Cho z drugiej
strony ju od dziecistwa zawsze cigno mnie do pomagania sabszym. Pamitam jak w przedszkolu mia-
em za przyjaciela najniszego chopca w naszej grupie, ktrego zawsze inni chcieli popycha, bi itd. Ja jako
najwyszy przedszkolak byem jego takim bodyguardem. To samo w szkole podstawowej, miaem kumpla
Adasia. Podobno jak chodzilimy na wycieczki to wszyscy si miali, e oto idzie Kaliciski z najmniejszym go-
ciem w caej szkole. A wic od maego zawsze lubiem opiekowa si sabszymi. A dzieci to w kocu ludzie,
ktrzy sami sobie w wiecie nie poradz i trzeba si nimi opiekowa. To jest te fajny moment, by czego ich
nauczy, co im pokaza. Te akcje, ktre wsplnie z nimi organizujemy jak koszulka Wyjd, czy Bluza 37- dzi-
ki nim dzieciaki dowiedziay si, e maj moc twrcz, mog stworzy co, co ma normaln warto rynkow
i ludzie chc to kupowa. Do dzieciakw to trafa, one to lubi.
Altmoda.pl: Za kadym Waszym produktem stoi jaka historia. Czsto wzruszajca, ale i ciekawa, tak
jak w przypadku Bluzy 37. Skd czerpiecie pomysy na projekty Waszych ubra?
ukasz Kaliciski: Tak jak w przypadku bluzy to bya chwila, przypadek. My wiemy jakimi rodkami dys-
ponujemy, mamy pewne narzdzia i moemy si nimi posugiwa w dowolny sposb. Jak kto si do nas
zgasza i mwi e zna jak ekip i moe bymy co z nimi zrobili to dugo si nie zastanawiamy, po prostu to
robimy! Czsto te szalone pomysy same wpadaj nam do gowy. Przykadowo przy koszulce Chopcy kontra
Basia wystarczyo wzi do rki aparat polaroid, no i ju mielimy fajny temat do tego by nie tylko zrobi cie-
kawy projekt grafczny, ale te mie ubaw przy wywoywaniu wszystkich tych zdj.
Altmoda.pl: A jaka jest reakcja konsumentw na Wasze produkty? Czy s oni zainteresowani historia-
mi kryjcymi si za konkretnymi ubraniami?
ukasz Kaliciski: To jest bardzo ciekawa sprawa przede wszystkim od strony marketingowej. Jestemy
mark, ktr do trudno w tradycyjny sposb pokazywa i promowa. Jeli wemiemy koszulk znanej mar-
ki odzieowej, ktra jest bardzo adna, kolorowa, zaprojektowana zgodnie z najnowszymi trendami i pokae-
my j na stronie internetowej, a obok niej damy koszulk naszego projektu to zawsze patrzc wycznie w ten
sposb na te produkty, zawsze wygra koszulka znanej marki, poniewa jest ona zrobiona przez profesjonali-
stw. Natomiast w momencie kiedy my zaczynamy opowiada o tym skd nasza koszulka wysza, co oznacza
ten napis itd. to wtedy wanie wychodzimy na pierwszy plan. Wic odpowiadajc na to pytanie: pocztko-
wo ludzie przewanie nie s zainteresowani histori naszych produktw, poniewa w ogle nie wiedz, e
mona tworzy wanie w taki sposb i e nasze ubrania mog znaczy co wicej. Jednak kiedy zaczynamy
im opowiada o tym jak powstay nasze koszulki, bluzy ludziom byszcz oczy i zaczynaj zupenie inaczej
myle o tym produkcie.
Altmoda.pl: W ofercie sklepu macie bluzy, na ktre wedug informacji na fanpageu trzeba sobie zasu-
y:). Co mona zrobi, by na nie zasuy?
ukasz Kaliciski: (miech) Trzeba sta si bohaterem. A! Ju nawet niekoniecznie takim bohaterem jak
Ci pokazani na flmach naszego projektu Zaley mi, ale trzeba by osob, ktra dziaa w podobny sposb
co nasi bohaterowie z flmikw. Potraf oni zrezygnowa z wielu rzeczy by goni za swoimi marzeniami. To
osoby, ktre motywuj, inspiruj innych- jeli tak wanie osob jeste to zasugujesz na to, by rzeczywicie
tak bluz otrzyma. Z drugiej strony ta bluza jest drosza ni inne podobne produkty. Dlaczego? Bo z niej
wiksza kwota pienidzy trafa na pomoc dla dzieciakw. Wic kady kto kupi t bluz staje si wzorem do
naladowania i w ten sposb te staje si takim bohaterem. Tych bluz jest bardzo niewiele i nie chcemy pro-
dukowa wikszej iloci, bo zaley nam, by kady kto to ubranie nosi by wyjtkowy.
Altmoda.pl: Dlaczego postanowie stworzy frm a nie np. fundacj? Niektrzy by powiedzieli, e
zadaniem frmy jest tylko zarabianie, a organizacji pozarzdowej udzielanie pomocy.
ukasz Kaliciski: Tak? No dobra, a zadaniem samochodu jest przewiezienie osoby z punktu A do punktu
B. Dlaczego wic ludzie kupuj takie fajne samochody jak porsche? Ale tak na powanie, ludzie rzeczywicie
42
MODA NA ALTERNATYW
czasami generalizuj to, czym zajmuje si frma, a czym np. fundacja. Posuguj si schematami i to powoduje
z kolei, e bardzo mao ludzi idzie w kierunku np. zakadania fundacji, bo to nie jest fajne. Dlatego te mona
mwi, e fundacja, e bycie wolontariuszem jest czym atrakcyjnym, powodem do dumy, ale dla modziey
tak nie jest. Dla nich prawdziwym powodem do dumy jest, jeeli sobie radzisz, jeli potrafsz zbudowa frm
i robisz co wielkiego. Ale gdyby poczy prowadzenie fundacji z prowadzeniem wasnego biznesu, jeli by
poczy te dwa wiaty moe si okaza, e modzi ludzie, ci ktrzy nie wiedza jak drog maj wybra nagle
sobie pomyl: ej, to jest fajne. Bo nie do, e bd co budowa, co realnego, dziki ktremu zarobi na
chleb, co da utrzymanie mi i moim pracownikom to jeszcze do tego robimy co wanego- pomagamy.
Altmoda.pl: Twoja frma dziaa ju od jakiego czasu (od 2010r.) i ma si bardzo dobrze. Niektrzy
jednak twierdz, e w brany modowej nie mona by zbyt odpowiedzialnym, bo to zmniejsza zyski
i przestajemy by konkurencyjni. Zgodzisz si z tak opini?
ukasz Kaliciski: Nie. yjemy teraz w takich czasach, kiedy ludzie zaczynaj zupenie inaczej patrze
na to co kupuj. W Polsce moe ten trend dopiero si rozwija, ale za granic jest ju spora cz spoecze-
stwa, ktra wiadomie nie chce kupowa produktu tylko dlatego, e jest on tani. Ludzie zaczynaj te inaczej
patrze na produkty ktre wykonane s w lokalnych warunkach, ale przez to s drosze i kady to rozumie.
Wystarczy popatrzy np. na rynek Stanw Zjednoczonych. Znajdziemy tam kilkaset rnych marek, kada
sprzedaje swoje produkty, po to by pomaga i to dziaa.
Altmoda.pl: Podasz nam jakie przykady takich marek?
ukasz Kaliciski: Takim dobrym przykadem jest frma Warby Parker. Jak idziemy do sklepu w Polsce
kupi okulary to dobra para kosztuje zazwyczaj okoo 700 z. Odpowiednik takich okularw w Warby Parker
kosztuje 95$, a wic niecae 300z. Moesz wic kupi u nich wietnej jakoci okulary, a co jest w tym jeszcze
wane? Jedna para jest kupowana przez Ciebie, a druga para trafa od Warby Parker do ludzi, ktrzy takiej
pary potrzebuj, ale ich na to nie sta. Podsumowujc, nie do e jest u nich taniej, to dodatkowo jest to
biznes spoecznie odpowiedzialny i ty jako konsument tego sklepu pomagasz innym. Podobnie dziaa frma
Toms Shoes. Kupujc u nich jedn par butw sprawiasz, e sklep wyle te tak par do dzieciakw, ktre ich
potrzebuj. I nie s to produkty, za ktre jak si okazuje trzeba paci wiksze pienidze. Po prostu waciciele
frm zaczli inaczej myle, inaczej konstruuj swoje frmy. Pocztkowo to byy mae przedsibiorstwa, ktre
zostay stworzone dosownie kilka lat temu, ale od pocztku zaczy podchodzi zupenie inaczej do tego co
robi. Jeli w USA si da, to dlaczego nie da si tego zrobi w Europie.
Altmoda.pl: Gdzie i przez kogo produkowane s Wasze ubrania? Zwracacie uwag na certyfkaty pro-
spoeczne lub pro rodowiskowe wybierajc tkaniny do kolekcji?
ukasz Kaliciski: Wszystko co produkujemy jest tworzone na bazie materiaw polskich i produkowa-
ne u nas w kraju, w zaprzyjanionej podkrakowskiej szwalni, a materiay cigamy z odzi. Jeeli chodzi o cer-
tyfkaty, c nie mona od razu mie wszystkiego, ale rzeczywicie czasami zdarzaj si nam takie produkty,
ktre maj te certyfkaty specjalne. O ile dobrze pamitam koszulka Chopcy kontra Basia miaa certyfkat
bio. Niestety nie za kadym razem udaje nam si i w tym kierunku. Ale wiemy na pewno, e s to produkty
robione w Polsce, wic nawet jeli nie mamy tego certyfkatu to on nie jest nam potrzebny tak bardzo jak
frmie, ktra ciga te materiay z Azji. Nasze materiay s drosze, ale wiedzc e s to materiay w caoci
produkowane u nas w kraju mamy gwarancje, e s tworzone w bezpiecznych dla pracownikw warunkach.
Altmoda.pl: Do tej pory pomoglicie ju 78 dzieciom, ale nadal jest wiele dzieci, ktre potrzebuj
wsparcia. Jak kady z nas moe wczy si w Wasz akcj dobroczynn?
ukasz Kaliciski: Najprociej rzecz biorc kupujc nasze produkty. Mona te promowa nasz mar-
k, mwi o niej, ale to s proste rzeczy. Mona te do mnie napisa (lukasz@notjustshop.com). Kady kto
do mnie napisze i powie: to mi si podoba i chciabym si w to wczy, jak mog Wam pomc, ten kto
jest ju naszym przyjacielem. Taka osoba bdzie miaa szans wsptworzy nasz mark, robi co fajnego.
Niekoniecznie kady z nich musi od razu kupowa nasze produkty. Wystarczy, e si wczy w dziaania. Poza
43
MODA NA ALTERNATYW
tym mona dziki temu pozna innych ludzi, ktrzy maj tyle pozytywnej energii i nagle okazuje si, e jeli
spotykaj si ludzie z tak niesamowit pasj do tworzenia, dziaania to moemy razem wiat zmienia.
Altmoda.pl: A jakie macie plany na przyszo? Jakie nowe projekty?
ukasz Kaliciski: Jeeli chodzi o nowe projekty to jak najbardziej tak. Jedn z takich gwnych rze-
czy, ktr ju planujemy i niedugo bdziemy wdraa to zaproszenie do siebie innych marek odzieowych.
Chcemy stworzy platform, w ktrej kady moe sprzedawa swoje produkty, o ile s one fajne, dobrej ja-
koci, lokalnej produkcji i cz dochodu z tych produktw bdzie trafaa na pomoc dla dzieciakw. Liczymy
na to, e uzupenienie asortymentu produktw o inne marki pomoe rozwin nasze dziaania i pomoc dla
dzieciakw.
Kolejna sprawa to jest wyjcie do biznesu. Bdziemy wybiera fajne frmy, ktre mogyby si wczy
w stworzenie koszulek, bluz, ale te produkty bd ju produkowane przez nas. Dodatkowo chtnie z innymi
frmami zorganizujemy te wsplnie spotkanie z dzieciakami, zrobimy zwariowany projekt itp.
Po trzecie, przymierzamy si do stworzenia zupenie nowego modelu marketingowego, opierajcego
si na idei budowania bazy przyjaci marki Not Just Shop. Chcemy wyj do ludzi, szczeglnie do naszych
klientw. S to wyjtkowe osoby, ktre zrozumiay flozof naszej marki i zdecydoway si na zakup naszych
produktw. Do nich wanie chcemy dociera, angaowa w kolejne projekty, zmienia wsplnie wiat.
A pozostae plany? Chciabym otworzy te sklep stacjonarny, gdzie bdzie mona przyj i nie tylko
kupi co fajnego, ale dodatkowo take poczu t pozytywn energi marki Not Just Shop. Akurat mam to
szczcie, e u mnie jest tyle pozytywnej energii, e mona by ni byo obdzieli ca kul ziemsk, wic taki
klient po spotkaniu ze mn w sklepie, po wyjciu z niego nie byby ju normalnym czowiekiem (miech).
Byby klientem z naadowanymi akumulatorami.
Altmoda.pl: Bardzo dzikujemy za rozmow i yczymy powodzenia w dalszym rozwoju marki.
44
MODA NA ALTERNATYW
wiat mody, skupiony na byciu sawnym i rozpoznawalnym, oparty na zmiennoci i tymcza-
sowych trendach, nastawiony na promowanie konsumpcjonizmu, nie dostrzega powanych zmian
w wielu aspektach naszego ycia. Szybkie tempo ycie, wirtualizacja otaczajcego nas wiata, postp
i rozwj technologii, zapa demografczna w naszej czci globu wpywaj na zachowania spoeczne
i potrzeby konsumenckie oraz bd determinoway bran mody w niedalekiej przyszoci.
Tendencje zauwaone i sygnalizowane przez powane platformy zajmujce si przewidywaniem tren-
dw spoecznych, demografcznych, technologicznych czy nawet politycznych, sugeruj, e pora pomyle
o nowym podejciu do projektowania, produkcji, sprzeday i funkcji odziey w naszym yciu. Sytuacja w ota-
czajcym wiecie zmusza do bada i rozwoju technologii oraz produktw przemysu mody. Projektuje si
odzie i tekstylia o nowych funkcjach np. opiekuczych, medycznych oraz wykonan w niekonwencjonal-
ny sposb np. druk 3D. Rwnie przenoszenie produkcji do rejonw wiata o taszej sile roboczej przy ro-
sncym bezrobociu w duej czci krajw UE i pojawienie si na modowej mapie wiata nowych wanych
punktw jak Azja a zwaszcza Chiny i Indie, ktre nie s ju tylko miejscem taniego rynku pracy, zmuszaj do
gbszej refeksji.
Wymienione wyej aspekty decyduj o podejmowanych inicjatywach, ktre angauj si w badania
nad nowymi technologiami oraz zmierzaj do zachowania potencjau wytwrczego w naszej czci wiata.
Powstaj strategiczne plany majce na celu przeksztacenie czci przemysu mody w sektor oparty na wiedzy
i nowoczesnych technologiach. wiatowe organizacje i placwki badawcze, wyznaczajce kierunki rozwoju
na najblisze lata, jednym gosem promuj nowe, ktre zrewolucjonizuj przemys odzieowo tekstylny.
Nowoczesne technologie a przyszo
brany odzieowej
Marzanna Lesiakowska Jaboska, dr in. prorektor i wykadowca Viamoda Szkoy Wyszej
w Warszawie; specjalistka w dziedzinie systemw projektowania odziey, systemw CAD,
nowoczesnych struktur odzieowych oraz projektowania i sterowania procesami produkcji
odziey.
45
MODA NA ALTERNATYW
Fachowcy z brany zwracaj uwag na fakt, e odzie i tekstylia speniaj wiele funkcji w yciu czowie-
ka i waciwie trudno dzi wskaza obszar, w ktrym nie korzystano by z wyrobw wkienniczych, odziey
czy tekstyliw technicznych.
Struktury te s czsto zaawansowane technologicznie i odpowiadaj rozwizaniom na miar XXI wie-
ku. Nowe tysiclecie przynioso zmiany prowadzce do powstania innowacyjnych systemw projektowa-
nia odziey (np. skanowanie 3D, symulacje i projektowanie odziey w 3D). To okres, w ktrym pojawiy si
innowacyjne materiay i struktury odzieowe zwane inteligentnymi intelligent, sprytnymi smart, teks-
tronicznymi, bionicznymi, nanotekstyliami czy elektronik ubieraln wereableelectronics. Warto usystema-
tyzowa pojcia uywane do opisu skomplikowanych struktur tekstylnych, ktrych funkcje nie ograniczaj
si wycznie do biernej ochrony ciaa ludzkiego i estetyki. Rozwizania powszechnie nazywane smart s
zwykle tekstylnymi, zintegrowanymi ukadami elektronicznymi skadajcymi si z: sensorw, sygnalizatorw
okrelonych stanw a tzw. inteligentne, cho lepiej byoby je nazwa interaktywnymi, dodatkowo wykazuj
si zdolnoci reakcji, czyli zmianami zachodzcymi w odziey (np. otwieranie kanaw wentylacyjnych, za-
mykanie si struktury, grzanie, chodzenie) w wyniku odbieranych bodcw z otoczenia lub organizmu uyt-
kownika. Smart clothing to specjalne rodzaje odziey, w ktrej strukturze znajduj si mikroprocesory, in-
stalacje, czujniki np. czynnoci yciowych czowieka czy stanu otoczenia, telefony komrkowe, odtwarzacze
muzyki, obrazu, systemy lokalizacji GPS itp. Intelligentclothing to struktury odzieowe zmieniajce swoje
waciwoci stosownie do potrzeb np. zapewniajce odpowiedni przewodno lub izolacyjno termiczn,
przepuszczalno dla deszczu i wiatru lub przeciwnie w okrelonych warunkach wiatroszczelno i wodo-
odporno, reagujce na wskazania znajdujcych si w odziey czujnikw itp. Czy struktury tego typu to
kolejny gadet technologiczny, czy te mog one peni okrelone funkcje spoeczne?
Brana mody a demografa
Obserwujc pokazy mody i to, co publikuj wszelkiego rodzaju mainstreamowe media, mona od-
nie wraenie, e gwnym odbiorc odziey jest mody czowiek (gwnie kobieta), skory do eksperymen-
tw stylistycznych i z nieograniczonym budetem. Rzeczywisto wyglda inaczej. Najwikszymi klientami
przemysu mody w Polsce nie s ludzie modzi, o nieograniczonych moliwociach fnansowych. Zmienia
si wyranie rednia wieku konsumentw odziey. Niestety statystycznie, wobec sygnalizowanego kryzy-
su systemu emerytalnego, ludzie ci s i bd coraz mniej zamoni. Wanym elementem bada i rozwoju
technologii oraz produktw odzieowych jest wic podnoszenie funkcjonalnoci odziey, ktra ma si sta
opiekunem ludzi starszych, monitorujc ich zdrowie i chronic ycie. Tekstronika to dziedzina wiedzy z po-
granicza nauki i technologii zajmujca si wprowadzaniem do tekstyliw i odziey ukadw elektronicznych
w celu podniesienia ich funkcjonalnoci. E- tekstylia (z ang.: electronictextiles) to wyroby tekstylne (przdze,
tkaniny, dzianiny, wkniny, odzie), do ktrych struktury dodano elementy elektroniki przy uyciu tech-
nik wkienniczych. Wkna przewodzce, fotooptyczne, czujniki, przekaniki i obwody stanowi integraln
cz materiau. To pozwala na umieszczanie w strukturach odzieowych np. czujnikw oddechu, akcji serca,
cinienia. Znane i skomercjalizowane s np. rozwizania frmy NuMetrex. Smart-odzie to nie tylko pomysy
polepszajce jako ycia codziennego czy zawodowego ale rwnie, a moe przede wszystkim, systemy da-
jce ochron i bezpieczestwo organizmowi czowieka w warunkach ekstremalnych, wzmoonej aktywnoci
lub wtedy, gdy stan organizmu powoduje potrzeb cigego monitorowania funkcji yciowych. Taka odzie
dziki wbudowanym w jej struktur: sensorom wknistym do pomiaru pulsu, temperatury ciaa i skadu
potu, zintegrowanym ukadom pomiarowym i urzdzeniom bezprzewodowego przesyu danych, umoliwia
komunikacj oraz nawigacj poprzez system GPS. Dodatkowo, w zalenoci od odczytw urzdze pomia-
rowych monitorujcych parametry yciowe czowieka oraz warunki otoczenia, system decyduje o wysaniu
komunikatu o zagroeniu zdrowia lub ycia do odpowiedniej placwki ratowniczej lub medycznej.
46
MODA NA ALTERNATYW
Technologia a przyszo brany odzieowej
Nie sposb w tak krtkim tekcie opisa wszystkie aspekty prospoeczne nowych technologii stosowa-
nych w brany odzieowej. Mona wiele pisa o dziaaniach innowacyjnych z obszaru ekologii: niciach z re-
cyklingu PET np. EcoVerde frmy Coats; upcyclingu stosowanym na skal przemysow np. produktach frmy
Patagoni; nowych surowcach wkienniczych, ktrych cykl produkcji jest nieobciajcy dla rodowiska np.
Tencel; innowacyjnych, organicznych lub prawie w peni odzyskiwanych substancjach wykorzystywanych
do produkcji, uszlachetniania i wykaczania tekstyliw, nowych sposobach pozyskania i obrbki wkien na-
turalnych (bambus, abaka); pracach nad bawen organiczn i naturalnie kolorow. Naley tu jednak wspo-
mnie o jeszcze jednym, czsto pomijanym, a wanym spoecznie aspekcie produkcji wykorzystujcej inno-
wacyjne technologie. Wykorzystanie innowacji w przemyle tekstylnym niesie szans powrotu produkcji do
kraju i UE. Wyroby zaawansowane technologicznie i rzemioso wymagajce wiedzy, umiejtnoci i kunsztu,
maj by szans na odrodzenie si produkcji w UE. Daje to perspektyw tworzenia nowych miejsc pracy i za-
pewnia wiksz przejrzysto acucha dostaw, ktry jest kontrolowany przez przedsibiorstwa realizujce
cay proces produkcji odziey. Jest to niezwykle istotny aspekt z punktu widzenia spoecznej i ekonomicznej
odpowiedzialnoci brany odzieowej.
47
MODA NA ALTERNATYW
Centrum Strategii i Rozwoju IMPACT
Fundacja Centrum Strategii i Rozwoju IMPACT powstaa w 2010. Celem dziaania fundacji CSR Impact
jest wspieranie innowacji spoecznych i promowanie spoecznej odpowiedzialnoci oraz rozwoju zrwnowa-
onego. Interesuje nas podnoszenie poziomu etyki ycia spoecznego i gospodarczego, rozwj spoecze-
stwa obywatelskiego i ekonomii spoecznej. W tych obszarach pomagamy planowa, wdraa i doskonali
procesy zarzdzania. Doradzamy i szkolimy kadry i organizacje z sektora biznesowego, pozarzdowego i
publicznego. Realizujemy projekty. Wspieramy dziaalno naukow i badawcz. Prowadzimy wspprac
midzynarodow.
Jeli uwaacie Pastwo, e dziaania Fundacji s wane i potrzebne zachcamy do przekazania darowi-
zny na cele statutowe. Aby dokona darowizny naley wpaci wybran przez siebie kwot na konto fundacji
ALIOR BANK: 17 2490 0005 0000 4500 2929 6012 Jako tytu przelewu naley wpisa: darowizna na cele sta-
tutowe poytku publicznego.
Cele poytku publicznego realizowane przez CSR Impact s opisane w jej statucie ( 5-8), ktry znaj-
dziecie Pastwo wraz z informacjami o jej dotychczasowych dziaaniach na naszej stronie internetowej:
www.csri.org.pl
Dodatkowe informacje o korzyciach pyncych z przekazania darowizny znajduj si na stronie fun-
dacji www.csri.org.pl
SERDECZNIE DZIKUJEMY!
48
MODA NA ALTERNATYW