Professional Documents
Culture Documents
Cho na polskim rynku wydawniczym pojawiaj si pozycje ksikowe zawierajce refleksje nad mediami ikomunikowaniem, to rzadko jednak wcaociowy
sposb powicone s metodologicznym aspektom funkcjonowania mediw, komunikacji isystemu medialnego. Tym wiksza to zasuga Tomasza Gackowskiego
iwsppracujcych znim medioznawcw. Niniejsz publikacj naley doceni za
rzetelne wpisanie si wistniejc ju tradycj tematyczn bada nad mediami,
ale rwnie za ciekawe podejcie do wtkw wybranych do analiz. Ksika jest
udana zarwno na poziomie tematycznym (relewancja tematw), jak imerytorycznym (zaprezentowanie tematw wposzczeglnych rozdziaach). Tematyka
poszczeglnych czci jest heterogeniczna, co zdecydowanie naley zapisa jako
jej kolejn zalet. Redaktor ksiki pokazuje wten sposb, e mamy do czynienia
zkwesti niezwykle zoon, ale rnorodne tematy badawcze mog tworzy
przekonujc cao.
Prof. Marek Jeziski, Uniwersytet Mikoaja Kopernika wToruniu
tom 26
Metodologie
bada
medioznawczych
redakcja naukowa
Tomasz Gackowski
Metodologie
bada medioznawczych
SERIA
TOM 26
Instytut Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego
Komitet redakcyjny
Janusz W. Adamowski, Jerzy Bralczyk, Bogusawa Dobek-Ostrowska,
Micha Gajlewicz, Wodzimierz Gogoek, Rafa Habielski,
Marek Jabonowski przewodniczcy, Andrzej Kozie, Pawe Machcewicz,
Magorzata Marcjanik, Maciej Mrozowski, Jerzy Oldzki, Radosaw Pawelec,
Wiesaw Sonczyk, Wiesaw Wadyka
Metodologie bada
medioznawczych
pod redakcj
Tomasza Gackowskiego
Instytut Dziennikarstwa
Uniwersytetu Warszawskiego
Warszawa 2014
Wydawca
Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR
03-982 Warszawa, ul. Dedala 8/44
tel. 602 247 367, faks 22 615 34 21
e-mail: oficyna@aspra.pl
www.aspra.pl
Skad i amanie
OFI
ISBN 978-83-7545-564-9
Spis treci
Tomasz Gackowski
Zamiast wstpu. O triangulacji caociowej w naukach o mediach . . . .
Jolanta Makiewicz
Co jzykoznawstwo moe da medioznawstwu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
Zamiast wstpu
O triangulacji caociowej
w naukach o mediach
Tomasz Gackowski
Tomasz Gackowski
T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu, Warszawa
2009, s. 5253.
2
L.C. Hawes, Pragmatics of Analoguing: Theory and Model Construction in Communication, Reading 1975,
s. 122123.
Zamiast wstpu
Zaraz potem cytuje amerykaskiego badacza Deana Barnlunda stwierdzajcego, e model jest narzdziem pojciowym. Dostarcza ram odniesienia
dla zaoe, identyfikuje kluczowe zmienne, postuluje pewne relacje, ktre
istniej w badanych zjawiskach. Okrela rodzaj danych i sposb ich interpretacji. W kocu adekwatno kadego modelu zaley od stopnia, w jakim
stymuluj one badania oraz syntetyzuj wyniki w zrozumiay schemat3.
Krakowski medioznawca, podsumowujc rozwaania na temat modeli teoretycznych, dostrzega ich warto heurystyczn i przekonuje, e pozwalaj
one trafniej uchwyci istot badanych zjawisk i procesw. Przekonuje, e
model peni wwczas rol podobn do tej, jak mapa odgrywa w podry:
wskazuje przebyt drog i orientuje podrnika w moliwociach wyboru
dalszego szlaku4.
Te trzy wskazane podejcia stay si obiektem rozwaa grona polskich
medioznawcw podczas IV OKMM. W tym kontekcie pytalimy o rol,
jak w tych projektach peni metodologia. Czy suy ona weryfikacji teorii
poprzez badania empiryczne, czy te moe coraz czciej jest celem samym
w sobie, tzn. e badaczowi zaley przede wszystkim na stworzeniu narzdzia
badawczego, ktre po prostu pomoe mu zoperacjonalizowa w sposb
rzetelny i bezstronny analiz okrelonego problemu badawczego? Kwestia
ta zdaje si by fundamentalna, pojawia si bowiem w gowie kadego
medioznawcy przystpujcego do przygotowania projektu badawczego.
W ramach IV OKMM odbya si rwnie kolejna edycja cieszcych si
niesabnc popularnoci warsztatw metodologicznych medioznawcw.
Dotyczyy one analizy wizerunku, analizy narracji oraz analizy dyskursu.
Dyskusja podsumowujca prace trzech grup warsztatowych jednoznacznie
pokazaa, e u rde sukcesu wikszoci medioznawczych projektw badawczych ley tzw. mylenie triangulacyjne, a wic postawa, ktra omiela
badacza do korzystania z bardzo rnorodnego, interdyscyplinarnego instrumentarium badawczego.
W zwizku z powyszym warto przypomnie koncepcj triangulacji caociowej (wielokrotnej), rozumianej za Normanem K. Denzinem5 jako:
wykorzystywanie wicej ni jednej metody w badaniu okrelonych zjawisk, procesw, przedmiotw; schemat dziaania pozwalajcy badaczom
na wzniesienie si ponad osobiste preferencje zwizane z okrelonymi metodologiami; krzyowanie rnych podej teoretycznych, metod, badaczy
Interpersonal Communication: Survey and Studies, pod red. D.C. Barnlunda, Boston 1968, s. 18.
T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, s. 53.
5
N.K. Denzin, The Research Act in Sociology: A Theoretical Introduction to Sociological Methods, London 1970,
passim.
4
Tomasz Gackowski
10
Por. U. Flick, Jako w badaniach jakociowych, tum. P. Tomanek, Warszawa 2011, s. 75175.
N.K. Denzin, The Research Act in Sociology, s. 301.
Tame, s. 303 [tum. T.G.].
Zamiast wstpu
11
Tomasz Gackowski
czym przygotowany przez mgr. Pawa Wron z Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie. W toku wywodu stwierdza on, e protomedia
to przedmedialne rodki komunikowania, blisze naturze czowieka i jego
codziennej egzystencji. Media natomiast to bardziej sprofesjonalizowane
przekaniki informacji, ktrych celem samym w sobie jest wanie przekaz
informacji. Zdaniem badacza przedmedialne rodki komunikowania takie jak choby telegrafy optyczne, transkrypcje, inkunabuy to zjawiska
stojce czsto na pograniczu protomediw i mediw sensu stricto, media
klasyczne za to telegraf, prasa, radio, telewizja, ale rwnie pierwsze media
elektroniczne. W dalszej czci autor zastanawia si, czy protomedia w ogle
powinny stanowi przedmiot analiz w obrbie medioznawstwa. Rozwaania lubelskiego badacza maj w sobie niewtpliwie potencja do rozpoczcia dyskusji nad interesujcym w pewnym zakresie take nowym obszarem bada w ramach nauk o mediach.
W artykule pt. Etyka zawodowa public relations potrzeba triangulacji
respondentw i metod badawczych dr Monika Kaczmarek-liwiska przekonuje o koniecznoci stosowania triangulacji wielopaszczyznowej w badaniach przedstawicieli brany public relations w zwizku z rnymi aspektami i dylematami natury etycznej. Badaczka z Politechniki Koszaliskiej
susznie zauwaa, e triangulacja w obszarze metod badawczych powinna
pozwoli na minimalizacj ryzyka zgromadzenia danych, ktre () mog
skania respondentw do idealizowania swoich postaw, opinii i dziaa,
a nie przedstawiania ich z zachowaniem realnych dziaa. Potrzeba triangulacji danych w obrbie respondentw jest za zwizana z deniem do
poznania opinii i przekona rnych aktorw brany w sferze etyki zawodowej PR. Obie zastosowane formy triangulacji () mog w efekcie umoliwi analiz etyki zawodowej brany public relations w wielu wymiarach
w tym normatywnym, poprzez analiz deontologiczn i aksjologiczn badanego obszaru czy etyki przestrzeni medialnej, w kontekcie ktrej prowadzone s zadania PR.
Autork rozdziau zatytuowanego wiadomo kadry marketingowej w zakresie idei marketingu w mediach spoecznociowych jest mgr
Agnieszka Chwiakowska z Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu.
Prezentuje w nim wyniki badania przeprowadzonego za pomoc kwestionariuszy elektronicznych wrd menederw przedsibiorstw ujtych
w rankingach Socialbakers.com. Badaczka proponuje konkretne rozwizania natury metodologicznej w badaniu trudno dostpnych grup, majcych
tak jak w tym przypadku bezporedni wpyw na sposb prowadzenia okrelonej polityki ekspozycji i aktywnoci firm w przestrzeni mediw
spoecznociowych.
12
Zamiast wstpu
Badania terenowe a badania nad mediami przykad bada nad funkcjonowaniem prasy lokalnej w maej spoecznoci to artyku przygotowany
przez mgr Sylwi Mcfal z Uniwersytetu dzkiego. Autorka z jednej strony
prezentuje w nim pierwsze wyniki bada terenowych powiconych prasie lokalnej, z drugiej za bardzo dokadnie ukazuje sposb uycia metody
badawczej, jak jest indywidualny wywiad pogbiony, w badaniach typu
case studies w tym wypadku powiconych procesom oraz mechanizmom
funkcjonowania tytuw lokalnych adresowanych do relatywnie maych
spoecznoci.
Rozdzia, ktrego autorem jest redaktor naukowy niniejszego tomu
Twitter w rkach politykw. Rzecz o metodologii i potencjale bada mediw spoecznociowych koncentruje si na sposobach korzystania przez
polskich politykw z tej najwikszej na wiecie platformy mikroblogowej.
Wywd ma charakter na wskro politologiczno-medioznawczej analizy,
majc na celu m.in. wskazanie na zmiany, jakie zachodz w komunikacji
spoecznej pod wpywem Twittera, a take dc do zidentyfikowania rde jego popularnoci. Autor przedstawia wyniki projektu badawczego10,
w ramach ktrego do analizy zostao zakwalifikowanych dziesi oficjalnych kont polskich politykw na Twitterze, ktrzy mieli najwiksz liczb
zwolennikw ledzcych w dniu 24 grudnia 2013 roku. Poprzez prezentacj wynikw empirycznych wyrnia rwnie okrelone aspekty metodologiczne zwizane z analizowaniem aktywnoci politykw na Twitterze.
Ponadto autor proponuje okrelone metody i techniki badawcze (kryteria,
wskaniki oraz indeksy) suce do analizy komunikacji politycznej w mediach spoecznych.
Dr Karolina Brylska w artykule pt. Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu
Europejskiego w 2014 roku przedstawia wyniki analiz retorycznych prowadzonych podczas niedawnej kampanii do europarlamentu w polskich audycjach publicystycznych emitowanych w ostatnich dwch tygodniach przed
wyborami (1623 maja 2014 roku) na szeciu kanaach telewizyjnych: TVP 1,
TVP 2, TVP Info, Polsat News, TV 24 oraz TV Trwam. Autorka prowadzi badanie, przysuchujc si temu, co mwili na antenie zarwno dziennikarze,
jak i ich gocie politycy, co skutkuje licznymi wnioskami postawionymi
w formie pyta do dyskusji i prowokujcych do polemiki hipotez (zwaszcza w przypadku ostatniej z nich, ktra miaaby tumaczy, dlaczego niemal
powszechne straszenie Januszem Korwin-Mikkem oraz eurosceptykami
10
Pierwsze wyniki zostay przedstawione tutaj: T. Gackowski, Top 10 Polish Politicians on Twitter A Revolution
in Political Communication. Reconnaissance Research, e-Politikon 2014, iss. 9, s. 132164.
13
Tomasz Gackowski
Zob. M. Jabonowski, T. Gackowski, Tosamo nauk o mediach. Obszary, perspektywy, postulaty, Studia
Medioznawcze 2012, nr 2 (49), s. 1524; M. Mrozowski, Tosamo nauk o mediach. Przyczynek do dyskusji, Studia
Medioznawcze 2012, nr 2 (49), s. 2432; T. Gackowski, Konferencja Tosamo nauk o mediach, czyli medioznawcza
polifonia starej-nowej dyscypliny naukowej, Studia Medioznawcze 2012, nr 3 (50), s. 1127; W. Sonczyk, Tosamo
nauk o mediach (refleksje po konferencji), Studia Medioznawcze 2012, nr 3 (50), s. 2837; M. Lisowska-Magdziarz,
Metodologia bada nad mediami nurty, kierunki, koncepcje, nowe wyzwania, Studia Medioznawcze 2013,
nr 2 (53), s. 2745; T. Sasiska-Klas, Swoisto zjawisk w komunikacji medialnej i problemy w ich badaniach empirycznych, Studia Medioznawcze 2014, nr 1 (56), s. 1320.
14
Zamiast wstpu
przy ocenie rzeczywistoci. Mona rzec, e internet spod znaku web 2.0 to
swoisty styl ycia, sposb postrzegania, rozumienia i przetwarzania otaczajcego nas wiata tego realnego i wirtualnego. To sprawia, e klasyczne
podziay mediw masowych rwnie przestaj by ostre, a dla wielu badaczy staj si wrcz archaiczne. Telewizor nie jest bynajmniej tym samym
urzdzeniem, co jeszcze par lat temu. Dzisiaj jest to centrum multimedialne, czce w sobie funkcje telewizji, komputera, radia czy prasy.
Moemy te spojrze na powysze procesy od drugiej strony: wemy pod
uwag dzisiejsze tablety i smartfony. Czym byyby dla czowieka XX wieku?
Telewizorami poddanymi miniaturyzacji? Moe radioodbiornikami z kolorowym wywietlaczem? A moe komputerem, tyle tylko, e mobilnym, maym, bardziej personalnym i interaktywnym ni wysuony pecet? W tej
perspektywie nie bez znaczenia jest rwnie silna personalizacja wspczesnych mediw, ktre dostosowuj si nie tyle do grup odbiorcw, co raczej
do kadego z nas z osobna i wszystkich razem. Ponadto obserwujemy dzi
dynamicznie postpujc indywidualizacj mediw, ktre staj si dobrem/
usug na zamwienie. Tu i teraz. To spostrzeenie nieuchronnie potwierdza
fakt, e w dzisiejszych czasach zasada trzech jednoci czasu, miejsca i akcji bezpowrotnie odchodzi do lamusa. Nie tylko dlatego, e zmieniaj si
technologie, ale dlatego, e zmienia si rwnie sposb korzystania z nich.
My odbiorcy mediw rwnie si zmienilimy!
Tym problemom powicilimy jubileuszow OKMM. Czwartkowe
warsztaty metodologiczne (IV edycja) poprowadz: prof. Adam Pawowski z Uniwersytetu Wrocawskiego (analiza sekwencyjna), dr Radosaw
Sojak z Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu (analiza konwersacyjna) oraz dr Emanuel Kulczycki z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu (analiza semiologiczna). Przed rozpoczciem obrad plenarnych
uczestnicy a wielu z nich bierze udzia w konferencji ju nie po raz pierwszy zostan zaproszeni na ekskluzywn prezentacj Laboratorium Bada
Medioznawczych Uniwersytetu Warszawskiego12, ktra ma zachci ich do
podjcia staej wsppracy.
Tych, ktrzy nie mog by z nami w listopadzie tego roku, ju teraz zapraszamy na VI Oglnopolsk Konferencj Metodologiczn Medioznawcw pt. Grywalizacja mediw, czyli o zmianach w komunikacji spoecznej
oraz pit edycj warsztatw metodologicznych, ktre odbd si w dniach
1920 listopada 2015 roku, oczywicie na Uniwersytecie Warszawskim.
Tomasz Gackowski
12
http://www.lbm.uw.edu.pl/.
15
Uwaga, eurosceptycy!
Sposoby mwienia
o zagroeniu ruchami
radykalnymi przed
wyborami do Parlamentu
Europejskiego w 2014 roku
Karolina Brylska
209
Karolina Brylska
Materia i metodologia
W badaniu wzito pod uwag dwadziecia siedem programw publicystycznych wyemitowanych w szeciu kluczowych kanaach telewizyjnych3
w cigu dwch tygodni poprzedzajcych wybory do Parlamentu Europejskiego (a wic w okresie 1023 maja 2014 roku)4. Tak przyjte kryteria czasowe i gatunkowe uzupeniono kryterium tematycznym: do analizy kwalifikowano tylko te audycje, w ktrych wystpowa kandydat do Parlamentu
Europejskiego lub w ktrych wtek zwizany z wyborami dominowa
w dyskusji5. Ten pierwszy etap selekcji wyoni cznie sto szedziesit audycji publicystycznych, ktre zbadano pod ktem wystpienia w dyskusji
wtku ruchw eurosceptycznych jako jakiegokolwiek typu zagroenia bez
znaczenia byo, czy temat jest wywoany przez dziennikarza, czy przez gocia,
istotne byo tylko to, e wtek ten (eurosceptycyzm w szerokim rozumieniu6) pojawi si w dyskusji w tym konkretnym ujciu (jako zagroenie).
Ten drugi poziom selekcji doprowadzi do stworzenia ostatecznej prby badawczej, na ktr zoyo si pidziesit siedem audycji telewizyjnych.
2
Zjawisko straszenia i groenia w dyskursie publicznym jest ju od pewnego czasu przedmiotem bada autorki niniejszego artykuu. Zob. Komunikaty groce jako narzdzie nakaniania przykady polskich kampanii
spoecznych, [w:] Quo vaditis? Interdyscyplinarne horyzonty nauk o mediach, pod red. T. Gackowskiego, Warszawa
2012, s. 239262. Z kocem 2014 r. w serii wydawniczej Media Pocztku XXI Wieku ukae si rwnie monografia
powicona retoryce groby w przestrzeni publicznej.
3
Dane telemetryczne Audience Nielsen Measurement (badanie na reprezentatywnej prbie ludnoci Polski powyej
4 r..) wykazay, e w pierwszym kwartale 2014 r. widownia programw informacyjnych ksztatowaa si nastpujco:
TVN 24 203 tys. widzw, TVP Info 182 tys. widzw, Polsat News 82 tys. widzw, Superstacja 14 tys. widzw, [za:]
Widownia programw informacyjnych TVP Info, TVN 24, Polsat News, Superstacja. Raport Krajowej Rady Radiofonii
i Telewizji, oprac. J. Reisner, http://www.krrit.gov.pl/Data/Files/_public/pliki/publikacje/raporty/kontrola-nadawcowwyniki-badan/widownia-programow-informacyjnych-i-kwartale-2014.pdf (odczyt: 17.07.2014).
4
Referowane w niniejszym artykule analizy stanowi uzupenienie badania Monitoring wyborczy telewizyjnych
audycji publicystycznych. Wybory do Parlamentu Europejskiego 2014 przeprowadzonego dla KRRiT w maju 2014 r.
http://www.krrit.gov.pl/krrit/aktualnosci/news,1572,kampania-pe-2014---wyniki-monitoringu.html (odczyt: 1.08.2014).
5
Tzn. taki, ktry zajmowa ponad 50 proc. czasu trwania audycji. W badaniu stosowana bya take kwalifikacja
czciowa, ktra polegaa na analizowaniu tylko fragmentw audycji speniajcych przyjte kryteria.
6
Do grupy tej kwalifikowano take takie sformuowania, ktre w istocie oznaczay straszenie Kongresem
Nowej Prawicy i jej liderem Januszem Korwin-Mikkem jako podmiotami zagraajcymi Unii Europejskiej i Polsce
(np. cytowanie wypowiedzi Korwin-Mikkego o rozwaleniu Parlamentu Europejskiego, ale take tych o niszej
inteligencji kobiet, jeli z kontekstu wynikao, e jest to jaki rodzaj zagroenia, np. groba wstydu, ktry poczuj
Polacy, jeeli taka wypowied padnie w Parlamencie Europejskim).
210
Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu
7
Autorka rozumie dyskurs, za T.A. van Dijkiem, jako interakcyjne uycie jzyka w okrelonym kontekcie,
czyli pewne dziaanie spoeczne wykorzystujce sprawcz rol jzyka. Istotne s tu trzy, wskazane przez badacza,
wymiary dyskursu: uycie jzyka, przekazywanie idei oraz interakcja w sytuacjach spoecznych. Por. tene, Badania
nad dyskursem, [w:] Wspczesne teorie socjologiczne, wyb. i oprac. A. Jasiska-Kania i in., t. 2, Warszawa 2006,
s. 10201046.
211
Karolina Brylska
212
Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu
mwiono czasem, e oczywicie generuje on pewne zagroenie, ale nie mona zalicza go do organizacji o pogldach skrajnie prawicowych.
Jako ciekawostk mona tu zaznaczy, e niektre formacje (np. Ruch
Narodowy, Solidarna Polska) nazyway siebie formacjami eurosceptycznymi, czynic z tej identyfikacji zalet w oczach swojego elektoratu. Powodowao to zabawne sytuacje, w ktrych przedstawiciele rnych ugrupowa
spierali si ze sob (czasem wrcz zachcani przez dziennikarza) o to, ktre
jest bardziej eurosceptyczne. Z drugiej strony odmawiano innym partiom
prawa do nazywania si tak wanie formacj, wskazujc, e taka autoidentyfikacja jest tylko manipulacj na potrzeby wyborw (por. np. wypowied Artura Dziambora z KNP w programie Mina dwudziesta z 22 maja
2014 roku: Prawo i Sprawiedliwo nie jest parti eurosceptyczn. Prawo
i Sprawiedliwo jest parti establishmentu, tego, ktry cay czas jest).
Majc wiadomo tych uwarunkowa, autorka kwalifikowaa do analizy wszystkie wypowiedzi, ktre polegay na okrelaniu czowieka lub organizacji jako gronych ze wzgldu na werbalizowan przez nich postaw
eurosceptyczn.
W tym miejscu naley jeszcze wskaza dwa wane konteksty faktograficzne okresu kampanii, ktre niejako intensyfikoway (lub wrcz wywoyway) dyskusj na temat zagroenia ruchami radykalnymi czy eurosceptycznymi w Europie. Pierwszym z nich bya emisja szeroko omawianego
spotu profrekwencyjnego przygotowanego przez szwedzk modziewk
socjaldemokratyczn SSU (Sveriges Socialdemokratiska Ungdomsfrbund).
W krtkim filmie wnuk nazistowskiego zbrodniarza, komendanta niemieckiego obozu KL Auschwitz, Rainer Hss mwi: Moja historia nauczya
mnie, e demokracja, rwno i prawa czowieka nigdy nie s dane raz na
zawsze. Nigdy nie zapomnij. Gosuj10. Emisja spotu staa si pretekstem do
dyskusji o radykalizmach politycznych w kilkunastu audycjach telewizyjnych poddawanych analizie11.
Drugim istotnym kontekstem faktograficznym byy publikowane cyklicznie w rnych krajach Europy sondae opinii publicznej, ktre wskazyway na rosnc popularno ruchw i ugrupowa radykalnych czy eurosceptycznych w co najmniej kilku pastwach czonkowskich UE. W Polsce
dotyczyo to przede wszystkim Kongresu Nowej Prawicy Janusza Korwin-Mikkego, ktremu sondae, po raz pierwszy od wielu lat, wieszczyy moliwo przekroczenia progu wyborczego.
10
Tumaczenie wasne z jz. angielskiego. Tekst w oryginale brzmi: My history taught me that democracy,
equality and human rights never can be taken for granted. Never forget. To vote. Spot by emitowany od 13 maja
2014 r. i szybko wywoa dyskusj w wielu krajach Unii Europejskiej.
11
https://www.youtube.com/watch?v=KicA_0LNrsw (odczyt: 28.07.2014).
213
Karolina Brylska
Wykres 1. Liczba audycji zawierajcych komunikaty groce eurosceptykami w podziale na stacje telewizyjne
Opracowanie wasne
Na powyszym wykresie zaprezentowano liczb audycji, w ktrych pojawiao si straszenie eurosceptykami w podziale na poszczeglne programy.
Tutaj z kolei wyrniaj si: Fakty po Faktach (TVN 24) oraz Mina dwu214
Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu
Wykres 2. Liczba audycji zawierajcych komunikaty groce eurosceptykami w podziale na poszczeglne programy
Opracowanie wasne
Przy okazji mona te wspomnie, e wrd politykw najchtniej grob eurosceptycyzmu posugiwali si politycy lewicy, zwaszcza za Leszek
Miller (SLD), Wojciech Olejniczak (SLD), Andrzej Celiski (PD, startowa z li215
Karolina Brylska
sty E+TR) i Robert Kwiatkowski (E+TR). Czynili to nie tylko zapytani przez
dziennikarzy, ale take z wasnej inicjatywy, co kae sdzi, e straszenie
eurosceptykami zawarte byo w strategii wyborczej obu wymienionych
partii. O zagroeniu eurosceptykami mwili te sporo eksperci (politolodzy,
socjolodzy, komentatorzy polityczni dziennikarze), ale oni byli ju w duo
wikszym stopniu zachcani do tego przez prowadzcych audycje.
Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu
217
Karolina Brylska
Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu
Karolina Brylska
Moe to bdzie w mediach, ale to nie bdzie miao takiego wpywu. Natomiast w gruncie rzeczy to jest jednak tendencja pozytywna. Gdyby nawet
w miar skrajne, ale powane partie si tam dostay, dlatego e uwaam, e
Parlament Europejski nie by dotd do koca reprezentatywny, co zreszt
potwierdzaj
M. Olejnik: Czyli powinno si go odwiey?
Z. Krasnodbski: Ja myl, e to jednak jest decyzja wyborcw (). Myl, e tam wicej polityki, a w zasadzie wicej kontrowersji, tej instytucji
dobrze zrobi (Kropka nad i, 23.05.2014 r.).
W tym przypadku mona zauway podobnie jak w jednej z wczeniej
cytowanych wypowiedzi sugesti, jakoby to, czym zajmuj si media,
byo niepowane, nieistotne, niemajce znaczenia w realnym wiecie.
Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu
Opisywanie zagroenia
Kluczowym zaoeniem, jakie naley poczyni na wstpie tej czci artykuu,
jest relacja midzy grob a krytyk i opisem nacechowanym negatywnie.
221
Karolina Brylska
Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu
223
Karolina Brylska
czyli uniosceptykiem], czyli czowiekiem, ktry chce zburzy fundamenty polskiego rozwoju i polskiego bezpieczestwa (Mina dwudziesta,
22.05.2014 r.).
Analiza materiau przyniosa take przykady form konstruowania zagroenia oparte na zakotwiczaniu podmiotw, ktre chce si skrytykowa,
i pokazywaniu ich jako niebezpiecznych poprzez czenie ich z bytem, co do
ktrego zagraajcych waciwoci istnieje wzgldne porozumienie. Przedmiotem tego zabiegu by najczciej Janusz Korwin-Mikke, o ktrym mwiono na przykad tak:
K. Lewicka: Panowie, chciaabym zacz od Janusza Korwin-Mikkego,
ktry sta si takim gorcym kartoflem tej kampanii, a przynajmniej ostatnich kilkunastu godzin, bo i Platforma, i Prawo i Sprawiedliwo, nawet Sojusz Lewicy Demokratycznej wczy si do tej gry przerzucania Januszem
Korwin-Mikke. Zacznijmy od Donalda Tuska: eurosceptycyzm PiS-u jest
bardziej niebezpieczny ni ten Korwin-Mikkego, bo ukryty. Adam Hofman: Korwin-Mikke jest bliski Tuskowi, bo jego prorosyjskie pogldy realizowa Tusk przez ostatnie sze lat. No i jeszcze Sojusz Lewicy Demokratycznej, z ostatnich kilku godzin, ktre twierdzi, e Platforma Obywatelska
powinna przyzna si do tej umowy, ktr zawara z UPR, parti Janusza
Korwin-Mikkego, w 2001 roku. Co si dzieje, panowie? (Mina dwudziesta, 22.05.2014 r.).
Nastpnym uytecznym narzdziem straszenia jest intensyfikacja zagroenia, ktra polega na wskazywaniu, e problem z ugrupowaniami eurosceptycznymi (radykalnymi) dotyczy caej Europy.
J. Pochanke: A propos radykaw: Boj si, e Europa wybierze parlament tak wrogi samej Europie, jak nigdy wczeniej mwi w tym studiu
kilka dni temu Aleksander Smolar. Parlament nieufny, homofobiczny, populistyczny, antyimigrancki Menaeria antypartii tak powiedzia.
Czy pana niepokoj zjawiska radykalne, czy to, e umiarkowani przestali si
miarkowa i z radykaw bior przykad? Pytam o Francj, o Wielk Brytani, o to, e Cameron nagle zacz nie znosi imigracji, tylko po to, eby przecign si z tymi, ktrzy imigrantw nie znosz naprawd. e umiarkowani
ludzie od Sarkozyego zaczynaj mwi hasami Marine Le Pen
D. Tusk: Jest co trafnego w tym powiedzeniu, e istotna cz Parlamentu Europejskiego bdzie sama siebie nienawidzia. No bo jak si sucha tych najbardziej zajadych eurosceptykw, no to suchamy dziwnych
politykw, ktrzy marz o tym, eby by w europarlamencie, ktrego nienawidz i ktrym pogardzaj. Pan Janusz Korwin-Mikke, nasz przedstawiciel
J. Pochanke: nasza kropla w morzu nieszcz
224
Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu
Wnioski
Jak wykazao badanie, eurosceptycyzm jako pewien konstrukt wiatopogldowy jest instrumentalizowany przez rne podmioty ksztatujce dyskurs polityczny i publicznie posugujce si grob w celach perswazyjnych.
Bardzo dobrze wida to przy analizie wypowiedzi dotyczcych Janusza Korwin-Mikkego: jednego dnia dziennikarze rozmawiaj o liderze KNP z Janu225
Karolina Brylska
Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu
227
Karolina Brylska
P. Bourdieu, Language and Symbolic Power, Cambridge 1991. Elit symboliczn polscy badacze dyskursu
definiuj jako tych, ktrzy sprawuj bezporedni kontrol nad publicznie dostpn wiedz, publicznie prawomocnymi przekonaniami, nad ksztatem i treci dyskursu publicznego (Rytualny chaos, s. 24).
228
Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu
gra, walka
(dziaanie
strategiczne, instrumentalne)
konfrontacyjne
techniki
erystyczne,
ideologizacja, brutalizacja, rytualizacja,
dychotomizacja
dyskurs
zamknity
(blokada
komunikacyjna)
pokonanie
przeciwnika
politycznego, wykluczenie
z dyskursu,
tworzenie
sztucznych
podziaw
racjonalna
dyskusja
(dziaanie
komunikacyjne)
kooperacyjne
argumenta- dyskurs
cja meryto- otwarty
(swobodny
ryczna
przepyw
argumentacji)
uzgodnienie znacze,
wymiana
argumentacji,
osignicie
porozumienia, wypracowanie
wnioskw
Rezultat
DYSKURS
NIEOBYWATELSKI
Cel komunikacji
DYSKURS
OBYWATELSKI
Drono
komunikacji
PSEUDOKOMUNIKACJA
Rodzaje
argumentacji
WSPLNOTA
KOMUNIKACYJNA
DEBATA RACJONALNA
SPEKTAKL
NastawieStrategie
Rodzaj
nie uczestdyskursywdyskusji
nikw kone
munikacji
B. Jaboska, Telewizyjny spektakl czy racjonalna debata? Analiza sownictwa i strategii argumentacyjnych w wybranych programach politycznych TVP1 dotyczcych problematyki UE,
Przegld Socjologii Jakociowej 2010, t. 6, nr 2, s. 42.
Wydaje si, e przeanalizowany materia dowodzi tworzenia w kontekcie dyskusji o ruchach eurosceptycznych takiego wanie dyskursu
nieobywatelskiego. Cytowany na pocztku Monteskiusz sugerowa, e fundamentem demokracji winny by cnoty obywatelskie. Wyglda na to,
e przestrze medialna (a co najmniej telewizyjna) nie jest obszarem sprzyjajcym demonstracji cnoty, jak jest odpowiedzialne i rozsdne uywanie
sowa w sferze publicznej.
Dyskusja
Przeprowadzona analiza moe skania do postawienia kilku pyta o charakterze nie tyle medialnym, co wrcz politologicznym. Mamy bowiem do
czynienia z sytuacj, w ktrej przedmiot grb kluczowa partia eurosceptyczna, jak jest Kongres Nowej Prawicy przekroczya prg wyborczy i po
229
Karolina Brylska
Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu
przekonujce uwaa postulaty polityczne tej partii i jej lidera ni komunikaty innych partii politycznych o KNP. Podatno elektoratu na propozycje polityczne Korwin-Mikkego to temat wymagajcy oczywicie odrbnej
analizy, tutaj jedynie autorka wskazuje go jako w pewnym stopniu istotny
dla omawianego tematu.
Ostatnia, czwarta, hipoteza byaby zapewne mao pocieszajca dla
nadawcw, dziennikarzy politycznych i samych politykw: moe naley
przyj, e telewizyjne programy publicystyczne maj po prostu mae znaczenie w procesie podejmowania przez Polakw decyzji wyborczych? Z pewnoci waniejsze z tego punktu widzenia s treci wieczornych serwisw
informacyjnych, prawdopodobnie te rosncy udzia w ksztatowaniu opinii elektoratu maj treci publikowane w internecie. W takim zestawieniu
formua programw publicystycznych, a take ich zawarto moe okaza
si dla odbiorcw nieatrakcyjna lub niezrozumiaa.
Bibliografia
Boniecka B., Struktura i funkcje pyta w jzyku polskim, Lublin 2000.
Bourdieu P., Language and Symbolic Power, Cambridge 1991.
Brylska K., Komunikaty groce jako narzdzie nakaniania przykady
polskich kampanii spoecznych, [w:] Quo vaditis? Interdyscyplinarne horyzonty nauk o mediach, pod red. T. Gackowskiego, Warszawa 2012.
Dyskurs jako struktura i proces. Praca zbiorowa, pod red. T.A. van Dijka,
tum. G. Grochowski, Warszawa 2001.
Gitlin T., The Whole World is Watching: Mass Media in the Making and
Unmaking of the New Left, Berkeley 1980.
Goffman E., Frame Analysis: An Essay on the Organization of Experience,
Cambridge 1974.
Horolets A., Obrazy Europy w polskim dyskursie publicznym, Krakw 2006.
Jaboska B., Obywatelski i nieobywatelski dyskurs polityczny w aspekcie
procesw integracyjnych Polski z Uni Europejsk, [w:] Europa w polskich dyskursach, pod red. A. Horolets, Toru 2006.
Jaboska B., Telewizyjny spektakl czy racjonalna debata? Analiza sownictwa i strategii argumentacyjnych w wybranych programach politycznych TVP1 dotyczcych problematyki UE, Przegld Socjologii Jakociowej 2010, t. 6, nr 2.
Kochan M., Przyklejanie etykietek, czyli o negatywnym nazywaniu przeciwnika, [w]: Jzyk polityki a wspczesna kultura polityczna, pod red. J. Anusiewicza, B. Siciskiego, Jzyk a Kultura, t. 11, Wrocaw 1994.
231
Karolina Brylska
Kubala K., Obrazy Unii Europejskiej w polskim dyskursie prasowym. Analiza kompleksw dyskursywnych, [w:] Dyskursywne i niedyskursywne
obrazy rzeczywistoci, pod red. D. Walczak-Duraj, d 2008.
Lipiski A., Europa jako zasb symboliczny w dyskursie polskich partii politycznych po 2004 r., [w:] Transformacja polska oczekiwania i rzeczywisto, cz. 2, pod red. J. Dzwoczyk, J. Kornasia, Krakw 2011.
Monteskiusz, O duchu praw, tum. T. Boy-eleski, Kty 1997.
Neuman W.R., Just M.R., Crigler A.N., Common Knowledge. News and the
Construction of Political Meaning, ChicagoLondon 1992.
Palczewski M., Koncepcja framingu i jej zastosowanie w badaniach newsw w Wiadomociach TVP i Faktach TVN; Studia Medioznawcze
2011, nr 1 (44).
Psychologia polityczna, pod red. K. Skaryskiej, Pozna 1999.
Rytualny chaos. Studium dyskursu publicznego, pod red. M. Czyewskiego,
S. Kowalskiego, A. Piotrowskiego, Warszawa 2010.
Sitarska K., Sowo w komunikacji telewizyjnej. Strategie nadawczo-odbiorcze,
d 2013.
Sownik terminologii medialnej, pod red. W. Pisarka, Krakw 2006.
Smolski R., Smolski M., Stadtmller E.H., Edukacja obywatelska. Sownik
encyklopedyczny, Wrocaw 1999.
Wspczesne teorie socjologiczne, wyb. i oprac. A. Jasiska-Kania i in., t. 2,
Warszawa 2006.
uk G., Twierdza czy wsplnota? Europa w polskim dyskursie publicznym,
Lublin 2010.
rda internetowe:
http://www.krrit.gov.pl/krrit/aktualnosci/news,1572,kampania-pe-2014--wyniki-monitoringu.html.
Widownia programw informacyjnych TVP Info, TVN 24, Polsat News, Superstacja. Raport Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, oprac. J. Reisner,
http://www.krrit.gov.pl/Data/Files/_public/pliki/publikacje/raporty/kontrola-nadawcow-wyniki-badan/widownia-programow-informacyjnychi-kwartale-2014.pdf.
SUMMARY
The aim of the analysis was to determine whether and how the Polish
current affairs programmes aired during the election campaign for the European Parliament pointed eurosceptic groups and parties as some kind of
232
Uwaga, eurosceptycy! Sposoby mwienia o zagroeniu ruchami radykalnymi przed wyborami do Parlamentu
233