Szeroka jest brama iprzestronna ta droga, ktra prowadzi do

zguby, awielu jest takich, ktrzy przez ni wchodz.

Jezus zNazaretu
(Ewangelia wedug w. Mateusza)
Nasi przyjaciele, ktrzy pragnliby pozby si kary wiecznej,
powinni zaprzesta dowodzenia przeciwko Bogu, a raczej
okaza posuszestwo Boym nakazom, pki jeszcze czas.
Augustyn zHippony
(Opastwie Boym)
I ujrzaem drog wiodc do pieka, i to od samych bram
niebieskich.
Bunyan of Bedford
(Wdrwka pielgrzyma)
Droga do pieka jest wybrukowana dobrymi chciami.
Baxter zKidderminster
(cytowany przez Samuela Johnsona iBernarda Shawa)
Ilekro ujrz czy to jednego, czy tysic mw biegncych
ku pieku, czy wAnglii to bdzie, czy wIrlandii, we Francji,
anawet wEuropie, Azji, Afryce albo iwAmeryce, zatrzymam
ich, jeli zdoam; jako suga Chrystusowy zaklina ich bd
wJego imi, aby zawrcili ipojednali si zBogiem.
John Wesley
(list do Johna Smitha)

Najwikszym zagroeniem XX wieku bd: religia bez Ducha witego, chrzecijanie bez Chrystusa, przebaczenie bez
skruchy, zbawienie bez odrodzenia, polityka bez Boga iniebo
bez pieka.
William Booth
(zaoyciel Armii Zbawienia)
Prosz pana, gdybym wierzy wto, wco pan i jak twierdzicie wierzy Koci, to nawet gdyby Anglia bya pokryta potuczonym szkem od kraca do kraca, przeszedbym
przez ni, nawet na czworakach iuwaabym to za rzecz wart
wysiku, gdybym w ten sposb mg wybawi choby jedn
dusz od takiego wiecznego pieka.
Sowa przypisywane Charliemu Peaceowi
(mordercy skazanemu na powieszenie, ktry mia je wypowiedzie wrozmowie zkapelanem wizienia wLeeds
niedugo przed egzekucj)
Tradycja religijna daje ludziom komfort wdrodze do pieka.
John Gaughan
(Przed nawrceniem czonek zespou Hermans Hermits)

Tytu oryginau:
THE ROAD TO HELL
Przekad:
Tomasz Pompowski
Zesp VOCATIO
Redakcja:
Anna Kaszubowska
Zesp VOCATIO
Korekta:
Zesp VOCATIO
Skad i amanie:
Studio KARANDASZ
Projekt okadki:
Radosaw Krawczyk
Copyright David Pawson, 2013. This edition issued by special
arrangement with Terra Nova Publications. The right of David Pawson
to be identified as author of this work has been asserted by him
in accordance with the Copyright, Design and Patents Act 1988.
Copyright 2014 by Oficyna Wydawnicza VOCATIO
All rights to the Polish edition reserved

Jeli nie wskazano inaczej wszystkie cytaty biblijne uyte wtej ksice
pochodz zBiblii Tysiclecia, wydanie IV.
NPD oznacza Nowy Przekad Dynamiczny Pisma w.,
ktry jest przygotowywany przez Wydawnictwo NPD
we wsppracy z VOCATIO.
Wszelkie prawa do wydania polskiego zastrzeone. Ksika ani adna
jej cz nie moe by przedrukowywana ani w jakikolwiek inny sposb
reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie,
zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana
w rodkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy.
W sprawie zezwole naley zwraca si do:
Oficyna Wydawnicza VOCATIO
02-798 Warszawa, ul. Polnej Ry 1
e-mail: vocatio@vocatio.com.pl
Redakcja: tel. (22) 648 54 50,
Dzia handlowy: tel. (22) 648 03 78, fax (22) 648 03 79,
e-mail: handlowy@vocatio.com.pl
Ksigarnia Wysykowa
02-798 Warszawa 78, skr. poczt. 54,
tel. (603) 861 952
e-mail: ksiegarnia@vocatio.com.pl
www.vocatio.com.pl
ISBN: 978-83-7829-169-5

Wstp do polskiego wydania

Oddaj wPastwa rce niezwykle wan icenn ksik. Porusza ona kwestie, ktre szczeglnie wostatnich czasach ssystematycznie pomijane milczeniem przez duchownych i kaznodziejw. Bardzo rzadko mona usysze kazania lub homilie
na ten temat. wiat, ze swoimi humanistycznymi tendencjami,
peen rozwydrzonego liberalizmu, ktry wie lepiej, conaley,
aczego nie naley mwi, wywar takmocny wpyw na Koci,
enim si obejrzelimy, zostalimy wprzgnici wjego obdny
taniec, aduchowni nazbyt atwo kupili owe wiatowe modele
mylenia i nauczania. Nic wic dziwnego, ejako spoeczestwo, atakejako spoeczno wierzcych ludzi, pacimy teraz
cen odstpienia od ywego sowa Boego, od jego nauczania
iprzesania. Ajeli nawet ju po nie sigamy, to nazbyt atwo
staramy si dopasowa je do koncepcji wiatowych, ktre czsto
uwaamy ju za wasne, iktre stay si dla nas kanonem oraz
punktem odniesienia. Czas z tym zerwa! Czas powrci do
rde Prawdy, zawartej wJezusie Chrystusie, ktry jest wcielonym Sowem Boym!
Z uwagi na pewne uproszczenia pojciowe, Autor
niewszdzie w tej publikacji wyakcentowa rozrnienia pomidzy takimi rzeczywistociami jak pieko czy jezioro ognia. Uszanowalimy to w polskim wydaniu, jednak chcemy

PIEKO mit czy rzeczywisto?

podkreli, ewnikliwa analiza Pisma w. wskazuje, ezarwno raj, jak i pieko s czciami tej samej rzeczywistoci zwanej Otchani Krain Umarych (po hebrajsku Szeol, a po
grecku Hades) por. k 16,22-27. One, wbrew uproszczeniu
przyjtemu przez Pawsona, s systematycznie zasilane kolejnymi ludmi, ktrzy trafiaj tam po swej cielesnej mierci.
Tym miejscem, ktre cigle jest puste iczekajce na zasiedlenie, jest apokaliptyczne jezioro ognia. Zarwno raj, jak ipieko
s tymczasowymi miejscami, do ktrych ludzie wchodz systematycznie, iwktrych (pozbawieni swych ziemskich cia)
oczekuj na dzie Sdu Ostatecznego. Po tym sdzie Otcha
(razem z rajem i piekem) oraz mier zostan wrzucone do
jeziora ognia (Ap 20,14), ktre zostao przygotowane diabu
ijego anioom (Mt 25,41).
Wskutek istnienia obiegowych poj wikszo z nas
przyzwyczaia si do mylenia, eraj by miejscem, gdzie
mieszkali stworzeni przez Boga pierwsi ludzie (cho wrzeczywistoci Biblia mwi oOgrodzie wEdenie), awprzyszoci bdzie to takemiejsce wiecznego pobytu zbawionych.
Biblia jednak przedstawia to inaczej. Wiecznym miejscem
pobytu odkupionych i zbawionych ludzi bdzie nowa ziemia, ktr (wrazz nowym niebem) Bg uczyni tak samo, jak
kiedy uczyni star ziemi. Gdy Jezus zapowiedzia jednemu z otrw, ktry wisia obok na krzyu, ebdzie z Nim
w raju (k 23,43), odnosi si do swego zstpienia do Otchani (Dz2,27; Dz 2,31; Rz 10,6; Ap 1,8), gdzie przebywa
3 dni woczekiwaniu na swoje zmartwychwstanie. Miejscem
ostatecznego iwiecznego pobytu wszystkich ludzi wszystkich
czasw bdzie albo nowa ziemia, na ktrej Bg umieci nowe
miasto wite Now Jerozolim, w ktrej zamieszka wraz
ze swoim ludem (Ap 21, 1-4) albo jezioro ognia (Ap 20,15;
6

Wstp do polskiego wydania

Ap21,8). Tak wic nasze obiegowe pogldy oniebie ipiekle jako omiejscach ostatecznych naley spokojnie ibez
emocji zweryfikowa wwietle nauczania biblijnego.
ycz owocnej lektury igbokiej refleksji nad zagadnieniami uwypuklonymi przez Davida Pawsona.
Wydawca

Przedmowa
Blisko pi lat temu zapisaem w moim notatniku: Musz gosi wicej homilii o piekle. Przypomniaem sobie,
ew modoci regularnie suchaem kaznodziejw, ktrzy
stale wpajali we mnie przekonanie, eniebo trzeba zdoby,
aod pieka stroni. Niepokoiem si takewyranie dostrzegalnym brakiem bojani Boej uwielu chrzecijan. Zdawao
mi si, ewielu nawrconych chrzecijan wostatnich latach
uczyo si o mioci Boga Ojca, ale czy uwiadomili sobie,
ibdzie On takeich sdzi? Wnastpnych latach w dysonans nie zmala, ale musz wyzna, enie przywizywaem
do tego wagi. Teraz mj przyjaciel David Pawson przypomina
otym bardzo wyranie.
Wielu czytelnikw zdaje sobie spraw, ewostatnich latach pieko stao si tematem kontrowersyjnym. Autor listu,
ktry zosta niedawno opublikowany, stwierdzi: Musz walczy ztematem pieka. Nie mgbym kocha Boga, ktry skazaby ludzi na tortury trwajce ca wieczno. David niezaprzeczalnie doskonale rozumie istot sporu, piszc wszstym
rozdziale: Nawet wierzcy, z oczywistych przyczyn, mog
kwestionowa istnienie pieka.
David Pawson jest autorem wielu polemik, ale ta ksika
nie jest ani prb zaostrzania sporu, ani te jeszcze jednym

Przedmowa

gosem wtej debacie. Pawson napisa j zwyranym wspczuciem, ogromnym szacunkiem do sowa Boego izazdroci Pask o natur i autorytet Boga. Polecam t ksik
bez wahania wszystkim czytelnikom, zarwno tym, ktrzy
doszli do wnioskw podobnych do opisanych na jej kartach,
jakitym, ktrzy nie maj jeszcze swojego zdania na ten temat
albo prezentuj odmienny wiatopogld.

C. Lynn Green

Dyrektor ds. Europy, Bliskiego Wschodu iAfryki

worganizacji Modzie zMisj

Wprowadzenie
Pewnego razu gosiem kazanie do zgromadzenia psw,
w ktrym przewaay psy myliwskie rasy labrador. Na naboestwo zudziaem goci kady pies przyprowadzi przyjaciela osob niewidom! Organizacja Torch Trust organizuje je co roku dla tych, ktrzy stracili wzrok lub urodzili
si niewidomi. Przygotowujc kazanie, odczuwaem presj, by
wygosi je na temat pieka. Co si jednak we mnie sprzeciwiao tej myli. Przecie ci wspaniali ludzie ju si wystarczajco wycierpieli. Potrzebowali raczej wspczucia, niewyzwania, przede wszystkim zrozumienia, nie za pouczenia. Jednak
przyszy mi na myl sowa Jezusa: Jeli wic prawe twoje oko
jest ci powodem do grzechu, wyup je iodrzu od siebie. Lepiej bowiem jest dla ciebie, gdy zginie jeden ztwoich czonkw, ni eby cae twoje ciao miao by wrzucone do pieka
(Mt 5,2; fragment Kazania na grze).
Na kanwie tego sowa wygosiem kazanie. Powiedziaem
moim niewidomym suchaczom, ewikszo pokus odczuwanych przez widzcych przychodzi poprzez to, co Nowy
Testament nazywa podliwoci oczu (1 J 2,16). Poprosiem ich omodlitw za mnie, poniewa ja mam wzrok.
Wrd zebranych siedziaa starsza pani, ktra bya
zgorzkniaa ioburzona, poniewa nie widziaa od urodzenia.
10

Wprowadzenie

Kiedywczasie kazania powiedziaem oduchowym upoledzeniu wzroku, ta kobieta zacza wspczu tym, ktrzy
widz. Jej serce stao si mikkie iotwarte na Pana. Jej przyjaciele powiedzieli mi, ewdrodze powrotnej do domu piewaa wtakswce pieni Boej chway akilka dni pniej
zmara, radujc si bardzo ze zbawienia. Jezus by pierwsz
osob, ktr ujrzaa.
Po raz kolejny zmagaem si ztym budzcym groz tematem wlipcu 1955 roku wkociele metodystw wAddlestone
whrabstwie Surrey. Nie przypominam sobie jednak ani jednej
wzmianki, ani tym bardziej kazania czy dyskusji na w temat,
cho byem czonkiem tego kocioa od najmodszych lat.
Pniej studiowaem teologi na Uniwersytecie wCambridge,
lecz wiedz na temat pieka zdobyem, studiujc samodzielnie
sowo Boe.
Sdz, esamo sowo pieko wywouje wnaszym umyle obraz zwykle zwizany zjakim przeraajcym dowiadczeniem zprzeszoci. Przychodz mi na myl dwa takie zdarzenia zokresu, wktrym pracowaem nad niniejsz ksik.
Jedno z nich miao miejsce w Hong Kongu. Odwana
i powicajca si Angielka Jackie Pulinger, ktra sprawia,
eChrystus staje si ywy dla narkomanw mieszkajcych na
tej wyspie, zaprowadzia mnie do miasta za murami (mury
si nie zachoway Japoczycy zburzyli je wczasie drugiej
wojny wiatowej, za zgruzw zbudowali pas startowy biegncy a do zatoki). Potrafibym opisa je jako dzielnic ndzy,
wktrej mieszkania, cinite jedno na drugim, lokoway si
w wielkich wieowcach. Wewntrz panowaa przygnbiajca atmosfera. Byo ciemno i brudno. Nie obowizyway
tam adne prawa. Ten niewielki teren by niczyj inie podlega adnej jurysdykcji, dlatego to miejsce miao wyjtkowy
11

PIEKO mit czy rzeczywisto?

charakter. Mieszkali tam sutenerzy i prostytutki, handlarze

narkotykw i narkomani, hazardzici i cieszca si wtpliw saw przestpcza chiska triada wszyscy uprawiajcy
swoje poniajce rzemioso iwykorzystujcy ludzkie saboci. Kiedy pniej wydostaem si zwntrza tego strasznego
miejsca, stojc wwietle przyjaznych promieni sonecznych,
czuem si, jakbym wanie wyszed zpieka. Nawet tam jednak janiao wiato Ewangelii wjedynym owietlonym pokoju znajdujcym si na najniszym poziomie tych slumsw,
wpokoju, wktrym Jackie ijej koledzy udowodnili, eChrystus ma moc wyzwoli jecw. Na szczcie to miasto miao
zosta zburzone.
Drugie zdarzenie zaszo w Polsce, w miejscu, ktrego
sama nazwa mrozi krew w yach Auschwitz. Sowa nie
zdoaj wyrazi tego, co czuem, kiedy staem whermetycznie
zamykanej ani zprysznicami, wktrej tysice ydw, Polakw, Cyganw iinnych niepodanych osb zostao przez
hitlerowcw otrutych mierciononym cyklonem B. Ich citymi wosami wypchano poduszki, zote zby zostay wyrwane iwysane do banku, wytatuowana skra ostronie wycita,
by mc ni ozdobi abaury, tuszcz stopiony do produkcji
myda, za chude szcztki spopielone isprzedane jako nawz.
Musiaem sobie przypomina, eludzie odpowiedzialni za te
niewiarygodne barbarzystwa szli do domu, by okaza mio onom, bawi si z dziemi i piewa koldy! Gdybym
tego nie uczyni, podobnie jak oni, ponosibym win za ow
pogard, ktra sprawia, i jedni ludzie traktuj innych stworzonych przez Boga na Jego obraz jak podludzi, ktrzy nie
maj prawa do ycia. Kiedy wyszedem ztego pomieszczenia
bez okien izobaczyem soce na bezchmurnym niebie, poczuem, jakbym wanie wyszed zpieka.
12

Wprowadzenie

Gdy pisz ten wstp, przypomina mi si powiedzenie Roberta Browninga: Niebo by moejest, ale pieko na pewno
istnieje. Moralno jest konieczna we wszechwiecie. Jeli
ycie doczesne byoby kresem wszystkiego, niesprawiedliwo
odniosaby zwycistwo. Jeli jednak istnieje ycie poza tym
ziemskim izoczyca otrzyma kar, wwczas mona znowu
uwierzy, esprawiedliwo wystpuje iBg jest dobry.
Wtym sensie dobrze wic, epieko istnieje. Nawet jeli nieprawym uda si unikn konsekwencji ikary za swoje
zbrodnie wtym wiecie, to nie znaczy, epozostan bezkarni.
Otrzymaj odpat za swoje czyny.
Wikszo z nas zgodziaby si, eniektrzy zasuguj
na nie mniejsz kar ni pieko. Kady wskazaby wasnych
kandydatw do ognistej otchani: zbrodniarzy odpowiedzialnych za zabjstwa masowe, okrutnych dyktatorw, osoby napastujce seksualnie dzieci, strczycieli on. Dlaczego
nigdy nie bierzemy pod uwag siebie samych? Pieko jest
zawsze dla innych! Zostatniego sondau przeprowadzonego przez orodek badania opinii Gallupa wynika, i dwie
trzecie Amerykanw wierzy w niebo. S pewni, etam si
znajd. Ta sama cz badanych stwierdzia, ezna kogo,
kto na pewno pjdzie do pieka!
Pewnie dlatego nauka Jezusa o piekle jest tak niepopularna. Chrystus wskazywa, eznakomita wikszo ludzi uda
si tam (por. Mt 7,13) za tak trywialne przestpstwa, jak nazwanie kogo gupcem czy spojrzenie na dziewczyn zpodaniem (por. Mt 5,22.28).
Takie stwierdzenia sprawiaj, eczujemy si bezbronni.
Czy to aby nie jest nadinterpretacja? Wikszo znas, oczywicie, nie jest zepsuta wtakim stopniu. Jednak gdzie gboko w nas kryje si nieprzyjemne uczucie, ejeli Jezus mia
13

PIEKO mit czy rzeczywisto?

racj, to moegrozi nam powane niebezpieczestwo nam

wszystkim.
Nic dziwnego zatem, ejest to najbardziej prowokacyjna
inajmniej akceptowana prawda spord wszystkich doktryn
chrzecijaskich. Ona nie zniknie, cho prbujemy j ignorowa. Mimo eusiujemy j usprawiedliwia, wci powraca.
Lepiej jednak zmierzy si zprawd, nawet jeli ona rani, ni
udawa, ejej nie ma. Zudzenie nie przynosi otuchy.
Napotykaem na niemae trudnoci podczas pisania tej
ksiki. Zaczynaem izatrzymywaem si wiele razy. wiadomo, enauczycieli bardziej surowy czeka sd (por. Jk 3,1)
wiesi z ogromn odpowiedzialnoci. Zastanawiaem si,
czy Pan nie mwi mi czasem, ebym nie wydawa tej ksiki,
szczeglnie wwczas, gdy moja walizka zjedynym manuskryptem tej ksiki znikna zparkingu przed lotniskiem wBolonii.
Dziki Opatrznoci, wodpowiedzi na wiele modlitw, kilka dni
pniej w zupenie innym miecie elegancki mczyzna,
ktrego nigdy wczeniej nie widziaem, znienacka podszed do
mnie wlobby hotelowym iwrczy mi ten manuskrypt wnienaruszonym stanie. To zdarzenie sprawio, enabraem przekonania, i publikacja powinna ujrze wiato dzienne.
Jaki jest cel takiej ksiki? Na pewno nie zyskanie przyjaci iwywieranie wpywu na innych. Duch naszych czasw
nie sprzyja podjtemu zagadnieniu. Egzystencjalizm skania
raczej do ycia wobecnym wiecie, nie wprzyszym. Hedonizm ukierunkowuje na osignicie przyjemnoci iunikanie
blu. Tu i teraz dowiadczamy wystarczajcej liczby kopotw, po co zatem mnoy obawy oto, co bdzie gdzie indziej
ipniej?
Zapominanie opiekle ani go nie neguje, ani nikogo nie
ratuje przed nim. Jeli istnieje takie miejsce iryzyko, ekto
14

Wprowadzenie

si w nim znajdzie, to wyrazem wspczujcej mioci jest

przestroga dla tych, ktrzy najprawdopodobniej tam zdaj.
Podobnie jak wyjanienie im, jak mog unikn pieka. Jednakekim s owi oni?
Gwne uderzenie tej ksiki bdzie zaskoczeniem, anawet wywoa szok wrd wielu chrzecijan, poniewa to oni s
jej podstawowymi adresatami. Najprawdopodobniej przeczytaj j wszyscy wici, a nie grzesznicy. Wskazuj na to
dwa powody.
Po pierwsze, duch naszych czasw zaatakowa i zatru
Koci. Wierzcy s wtakim stopniu pochonici sprawami
doczesnymi (zarwno wKociele, jak iwwiecie), ezaniedbuj kwesti wiecznoci. Ponadto, co jest alarmujcym sygnaem, dokonuje si zmiana mylenia nawet wrd komentatorw Biblii, ktrzy odrzucaj tradycyjn interpretacj pieka
jako niekoczcego si cierpienia. Modn alternatyw wobec
tego pogldu staje si unicestwienie. W tym kontekcie zamiast pytania Gdzie spdzisz swoj wieczno? stawia si
inne Czy bdziesz gdzie y wiecznie?. Jednym zcelw,
jakie sobie wyznaczyem, piszc t ksik, bya konfrontacja
ztym coraz bardziej popularnym pogldem.
Jezus bardzo rzadko ostrzega grzesznikw przed piekem. Czyni to czasami wobec religijnych hipokrytw (takich jak faryzeusze), jednak najczciej mwi onim swoim
uczniom, przede wszystkim Dwunastu. Ten fakt, jako zasadniczy kontekst, bywa zwykle pomijany nawet przez tych,
ktrzy nadal wierz wistnienie pieka, ucz si onim ipisz
na jego temat. Niniejsza publikacja, zwracajc uwag na ten
aspekt, wnosi przypuszczalnie wyjtkowy wkad do wspczesnej debaty na temat pieka. Konsekwencje s oczywicie
dalekosine i bardzo nieprzyjemne dla tych, ktrzy swoje
15

PIEKO mit czy rzeczywisto?

bezpieczestwo opieraj na stereotypie: Raz zbawiony na

zawsze zbawiony (sformuowania, ktrego nie ma wPimie
witym) i s przekonani, ezbawiony oznacza bezpieczny. Pieko przypomina okoniecznoci trwania wuwiceniu
iprzebaczeniu. Kto omieli si stwierdzi, etaka nauka jest
dzi ju niepotrzebna Kocioowi?
Jestem przekonany, eodzyskanie tej zagubionej prawdy jest absolutnie niezbdne do uzdrowienia wspczesnego
Ciaa Chrystusa, jakim jest spoeczno ufajcego Mu ludu.
Jest te niezbdne do wypenienia zadania goszenia Ewangelii wszystkim narodom (grupom etnicznym, anie wadzom
politycznym). Taki by mj cel, kiedy chwyciem za piro.
Przypuszczalnie, podobnie jak nieatwo pisao mi si t
ksik, tak ijej lektura bdzie sprawia trudno wielu osobom. Pierwsze rozdziay mog wprawia w przygnbienie.
Pamitajmy jednak, eEwangelia zawsze bya najpierw z
nowin (ogniewie Boga), zanim stawaa si dobr (oJego
mioci) celnie ilustruje t zasad List w. Pawa do Rzymian. Pominicie mrocznego nastroju pierwszych czterech
rozdziaw byoby takim samym bdem, jak zakoczenie
lektury przed napywem radoci, jak przepojone s rozdziay pity iszsty.
Ostatni rozdzia ksiki powsta za namow przyjaci
iwydawcy. Wich mniemaniu ksika opiekle powinna dawa wytchnienie nauk o niebie. Pocztkowo niechtnie
odnosiem si do tego pomysu, poniewa nie zamierzaem
pisa traktatu o yciu po yciu, dlatego chciaem zamieci
kwesti oniebie wdodatku do publikacji. Niebo jest punktem kulminacyjnym, anie suplementem, dlatego ten rozdzia
wkomponowaem w tekst zasadniczy, przeciwstawiajc niebo pieku. Mam nadziej, eczytelnik zrozumie, estosunek
16

Wprowadzenie

szeciu rozdziaw opiekle do jednego na temat nieba waden sposb nie odzwierciedla proporcji tego, o czym pisz
imwi. To jest refleksja na temat pieka, ktre, zoczywistych
przyczyn, jest bardziej spornym tematem ni niebo.
Ostatnia cz ksiki zbiera materiay do studium biblijnego (wcznie zwersetami, ktre stay si przedmiotem
gorcych debat lub zostay celowo pominite). Materia egzegetyczny jest adresowany do kaznodziejw, ktrzy mog
posuy si nim, piszc swoje homilie.
Niech Bg obdarzy Ci, Szanowny Czytelniku, swoj
ask, eby mg przeczyta moj ksik. Wytrwaj, cho
moewyda si ona intelektualnie trudna, emocjonalnie
wyczerpujca i wstrzsajca z moralnego punktu widzenia.
Wlekturze, podobnie jak wprzypadku zbawienia, kto wytrwa do koca, otrzyma bogosawiestwo. Nie mog pogodzi si z myl, ekto nie przeczyta choby tyle, eby si
dowiedzie, i nie musi i na wieczne potpienie do pieka.
Nasz dobry Bg, okazujc swoj ogromn mio iswoje miosierdzie, dokona wszystkiego, co byo moliwe, eby uratowa nas przed tym strasznym przeznaczeniem. Modl si,
eby po przeczytaniu tej ksiki, Drogi Czytelniku, wyrazi
wdziczno, nie ba si izechcia pozna doskona mio,
ktra usuwa strach. Szalom!

David Pawson

17

Nota
Kiedy ta ksika bya ju niemal ukoczona, ukazaa si inna
ksika na ten sam temat, noszca tytu Crucial Questions
About Hell, napisana przez dyrektora Modziey z Misj
na Sri Lance, Ajith Fernando, opatrzona przedmow Jima
Packera. Porusza ten sam problem iprezentuje pogld zbieny zpierwszymi trzema rozdziaami mojej ksiki. Odczuwaem nawet pokus, by przerwa swoj prac iustpi wobec tej
doskonaej publikacji. Jednak, jak kada ksika podejmujca
w temat, pomija ona fakt, eJezus najczciej ostrzega swoich oddanych uczniw. Zkorespondencji zautorem wynikao,
eby to jak zwykle niezamierzony przez niego bd pominicia kontekstu tych ostrzee. Odczytaem z tej odpowiedzi,
ejego interpretacja byaby podobna do mojej: Wmoich kazaniach oczywicie przestrzegam przed utrat ich wiecznego
zbawienia wskutek braku wytrwaoci wwierze. Jestem mu
wdziczny za to, ezachci mnie do kontynuowania pracy
nad moj ksik (Im czciej gosimy nauk ewangeliczn
na temat pieka, tym wikszy zyskuje ona wpyw na wsplnot chrzecijask, ktra jej potrzebuje). Nad wyraz polecam
moim Czytelnikom jego studium.

David Pawson

Sherborne St John
18

Rozdzia 1

Reszta
Wgazetach iczasopismach na caym wiecie ukaza si nastpujcy reporta:
Otworzyy si bramy pieka?
Naukowcy obawiaj si, e otworzyli bramy do pieka.
Grupa geologw, ktra przewiercia si do wntrza ziemi nagboko 14,4 km twierdzi, esyszaa krzyki ludzi.
Z najgbszych czeluci ziemi dochodz krzyki potpionych
dusz. Przeraeni naukowcy boj si, epozwolili wyj na
powierzchni ziemi zym mocom pieka.
Zebrane przez nas informacje s tak zaskakujce, epowanie si obawiamy, na co si tam na dole natknlimy
stwierdzi meneder projektu szybu o gbokoci 14,4 km
naodlegych terenach Syberii, dr Azzacov.
Geolodzy byli zdumieni. Po przewierceniu otworu do gbokoci kilkunastu kilometrw wierta nagle nabray ogromnej prdkoci. Mona to zjawisko wytumaczy tylko wjeden
sposb gboko w rodku ziemi znajduje si pusta przestrze wyjani zaskoczony Azzacov. Drug niespodziank byo odkrycie, ewrodku ziemi panuje wysoka temperatura. Obliczenia wskazuj, etemperatura utrzymywaa si
na poziomie 1100 stopni Celsjusza, czyli ponad 2000Fahrenheita zauway dr Azzacov. To jest znacznie wysza

PIEKO mit czy rzeczywisto?

temperatura, ni si spodziewalimy. Wydaje si, jakby piekielny ogie szala we wntrzu ziemi.
Ostatnie odkrycie byo tak szokujce, enaukowcy obawiaj si kontynuowa prace nad projektem. Prbowalimy
nasuchiwa ruchw ziemi w pewnych okresach czasowych,
wychwytujc dwiki przy pomocy superczuych mikrofonw,
ktre zostay umieszczone w dolnych czciach otworu. Logicznie mylcy naukowcy zaamali si po tym, co usyszeli.
Sdzilimy, e wysokiej czstotliwoci dwik, czasami bardzo saby, emituj nasze urzdzenia wyjania
drAzzocov. Po pewnych korektach stwierdzilimy jednak,
eten dwik rzeczywicie wydobywa si zwntrza ziemi.
Nie moglimy uwierzy wasnym uszom. Usyszelimy gos
czowieka krzyczcego zblu. Cho jeden gos udao si nam
rozrni, to wtle usyszelimy tysice, amoemiliony dusz
krzyczcych wblu cierpienia. Niemal poowa przeraonych
naukowcw zrezygnowaa zprac przy tym projekcie wskutek tego straszliwego odkrycia. Miejmy nadziej, eto, co jest
nadole, pozostanie tam.
Udao si ustali, ereporta ukaza si najpierw wfiskiej gazecie. Tam lad ginie. Ten opis jest wielce podejrzany iprzypuszczalnie mieci si wkategorii plotek lub mistyfikacji zprzyczyn, ktre stan si bardziej zrozumiae wtej ksice (jedn
znich jest fakt, epieko jest jeszcze bezludne). Przytoczony
artyku skania natomiast do dwch wanych przemyle.
Taka opowie bardziej wzbudzi dzi strach ni jakiekolwiek gromy piekielne z kazalnicy. W naszych czasach
wiksze wraenie sprawiaj odkrycia naukowe ni prawda
biblijna. Nawet chrzecijanin moeznale si wpuapce zastpowania prawd biblijnych naukowymi dowodami, mimo
20

Reszta

woli traktujc jak autorytet rozum ludzki, a nie objawienie

Boe. Moepowinnimy przypomnie, jak Jezus realistycznie ocenia niedowiarstwo tych, ktrzy nie uwierz sowom
prorokw, nawet jeli kto wrciby zza grobu (por. k 16,31).
Bardzo znaczcy iuderzajcy jest brak wyjanienia istoty
pieka. Reporter susznie zakada, ewikszoci czytelnikom
znana jest koncepcja mczarni miliardw dusz wnieznonym
upale. W kulturze ludowej Zachodu gboko zakorzeni si
taki obraz. W dziejach Kocioa jest to przykad przypuszczalnie najskuteczniejszego przekazu prawdy wiary.

Tradycja redniowieczna
Wczasach, kiedy wikszo wiernych stanowili analfabeci, za
Biblia bya zamknit ksig, ktr studiowali wycznie uczeni, doktryna chrzecijaska bya przekazywana raczej wpostaci wizualnej ni sowem zarwno wformie dynamicznej
(rytuay), jak istatycznej (witrae, rzeby, malarstwo). Tylko
niewiele redniowiecznych katedr nie miao wyranego wizualnego przypomnienia, jaki bdzie los niewierzcych. Typowym przykadem takiej proklamacji jest kamienny tympanon
nad drzwiami wejciowymi od strony zachodniej dokatedry
we Freiburgu wSzwajcarii. Takie makabryczne sceny wywieray na wiernych niezatarte wraenie. Kiedy strach przed nimi
czy si zmonopolem Kocioa na udzielanie sakramentw,
atwo zrozumie, jak doszo do tego, ekapani trzymali
zagardo wczesne spoeczestwo.
redniowieczna idea pieka przetrwaa Reformacj.
Zmieni si jednak cakowicie sposb mwienia o piekle.
W nastpnych stuleciach t ponur prawd przekazywano
21

PIEKO mit czy rzeczywisto?

werbalnie, anie wizualnie. WXIV wieku wystpi precedens

ztym zwizany: Boska komedia Dantego bya podr przez
pieko iczyciec do raju. Takie poetyckie ujcie wystpi takew Raju utraconym i Raju odzyskanym Miltona. Tradycja
utrwali si jednak poprzez homiletyk, a nie przez poezj.
O najsynniejszym kazaniu na ten temat, zatytuowanym
Grzesznicy wrku penego gniewu Boga, wygoszonym przez
amerykaskiego purytanina Jonathana Edwardsa, syszao
wielu, ale przeczytaa je mniejszo. To kazanie zapocztkowao przebudzenie za Atlantykiem istao si wzorem dlawielu kaznodziejw od epoki wiktoriaskiej po wspczesnych
teleewangelistw.
Naley jednak doda, eczsto zarwno wizualne, jak
i sowne obrazy przekraczay granice wyznaczone przez
Pismo wite. Koszmar pieka skuteczniej wyraa skpa
informacja z Biblii ni szczegowe opisy okrelonych komentatorw. Przypuszczalnie niektre prby wzmocnienia wpywu opisu biblijnego odniosy odwrotny skutek do
zamierzonego, naraajc temat nie tylko na dyskredytacj,
ale nawet na drwiny. Jednym z powodw powtpiewania
wpieko wwiecie wspczesnych idei jest sprzeciw wobec
takiego prymitywizmu.

Wspczesna trywializacja
Pieko jest elementem do dobrze zakorzenionym w naszym myleniu. Jednak nie rodzi ono ju w nas ani strachu, ani przeraenia. Wspczesny czowiek pogodzi si
z nim poprzez blunierstwo, komedi i egzystencjaln
reinterpretacj.
22

Reszta

Na ironi zakrawa fakt, eznacznie czciej to sowo

sycha poza Kocioem ni w nim. Razem z innymi przeklestwami (jak np. niech ci pieko pochonie) naley do powszechnie uywanych wulgaryzmw w codziennym jzyku.
Urda takich blunierstw ley nieposuszestwo, zuchwalstwo, miao prowokowania bstwa do ukarania za uycie
witych sw wsposb grzeszny (co wyjania dlaczego wikszo nieprzyzwoitoci zaczerpnitych jest z dwu najwitszych relacji: czowieka zBogiem imczyzny zkobiet).
Sowo pieko jest tak czsto uywane wmowie potocznej, euwaa si je tylko za agodny element wzmacniajcy
przekaz. Klasycznym tego przykadem jest Charlie Sucha
dziura Woods. Po kilku latach niepowodze przy wierceniu
szybw Woods odkry wkocu najwiksze rdo ropy wKalifornii (dzienne wydobycie na poziomie osiemdziesiciu baryek ropy). Posugujc si niewielkim zasobem sw, tak opowiedzia dziennikarzom o swoim odkryciu: To jest pieko.
Dosownie pieko. Ryczy tam jak wpiekle. Tak jak wpiekle
spitrza si, bryzga igotuje. Nikt tego nie kontroluje, podobnie jak wpiekle. Jak wpiekle jest czarno i gorco.
Znacznie mniejsze zagroenie opisuje sowo oznaczajce wiksz grob. Tak niechlujne uycie tylko deprecjonuje
znaczenie. Posugujc si nim zarwno czsto, jak i rzadko,
mona osabi komunikat, ktry wzbudza emocje.
Obecnie rwnie przemiewczo wpywa na bagatelizacj pieka. miech jest mechanizmem obronnym, zwaszcza
przy otrzsaniu si ze strachu (ilu to komediantw w codziennym yciu jest melancholikami).
Rzeczywicie dosownie obmiewamy pieko. Poczwszy
od nieprzyzwoitych pocztwek wakacyjnych, skoczywszy na serialach telewizyjnych (komediach sytuacyjnych).
23

PIEKO mit czy rzeczywisto?

Dowcipy wykorzystuj powszechn wiedz na temat prawd

chrzecijaskich. Cz znich ukazuje pieko jako przyjemne
miejsce, za niebo jako przestrze ziejc nud. Inne opowiadaj oodwiernym witym Piotrze ibramach niebieskich.
Takewtych opowiastkach sia pieka jest zdeprecjonowana. Lk przed takim przeznaczeniem staje si mniejszy,
anawet zupenie znika. Dowcip radzi si sobie ztym, co jest
nie do zniesienia. Cze idrwina wykluczaj si. Doskonay
miech niweczy strach.
Zaabsorbowanie codziennoci wiesi z bardziej subteln form redukcjonizmu. Przyszy wiat sta si nierealny
inieistotny. Liczy si wycznie tylko ten dotykalny, materialny.
Dlatego wielu redukuje pojcie pieka albo nieba do tego,
co sami urzdzamy sobie tutaj na ziemi, sugerujc, ewyciu
pozagrobowym nie bdzie ani przyjemnoci, ani blu.
Tak rozpowszechnione pogldy pocigaj za sob dwie
wane konsekwencje. Jedn znich jest umiejscowienie zapaty
za ycie wsferze ziemskiej, anie wwiecznoci. Kopot wtym,
eta teoria nie jest prawdziwa nawet wwietle dowiadczenia
yciowego. Codziennie zauwaamy bowiem, ena tej ziemi
nie ma sprawiedliwoci: niewinny cierpi, nieprawy obfituje
(zob. Ps 73,3-14), co jest te jasno potwierdzone przez Bibli.
Inn konsekwencj niewaciwej koncepcji pieka jest
umiejscowienie sdu wsferze ludzkiej, nie Boej. To my, anie
Bg, decydujemy onaszym przeznaczeniu. Autonomia czowieka, ktra ley upodstaw humanizmu, zastpia suwerenno Boga stanowic istot teizmu.
Na pieko mona si ewentualnie zdecydowa samemu,
ale nie mona zosta na nie skazanym. Stao si ono nawet
prawem czowieka (Kto zdoa mnie powstrzyma, jeli chc
trafi do pieka?). Nie jest ju ono wcale wyrokiem Boym.
24

Reszta

Jawi si nawet jako wyraz zwycistwa ludzkiej woli. Popeniajc samobjstwo, czowiek moeswobodnie uciec zpieka,
ktre sam tutaj stworzy.
Strywializowane w ten sposb pieko nie wzbudza ju
strachu. Natura ludzka nie znosi jednak prni i wiele innych obaw zastpio lk przed wiecznym potpieniem: strach
przed AIDS, bombardowaniem, rakiem, skaeniem rodowiska, zwolnieniem z pracy itd. Paradoksalnie bardziej boimy
si umierania, ktre moeby bolesne iupokarzajce, ni samej mierci. T ostatni rozumie si dzisiaj powszechnie jako
odejcie wzapomnienie, dla wielu upragnion ulg, zwaszcza
dla osb starszych.
Jednym znajgbszych ipierwotnych instynktw jest instynkt samozachowawczy. Nie ma ceny, ktrej nie warto byoby zapaci, by uratowa ycie od przedwczesnej mierci,
zwaszcza w wyniku nagego wypadku. A jednak nasze pokolenie wcoraz wikszym stopniu aprobuje eutanazj, przyspieszenie umierania nieuleczalnie chorych albo sabych osb
starszych1. Wyran niekonsekwencj wyjania sposb mylenia omierci jako pozbawieniu ycia, ktre zgodnie ztym
rozumowaniem ma swoj warto.
Przekonanie o nieprzerwanym, wiadomym istnieniu
wyciu pozagrobowym poczone zwiar, i ocena moralna
iprawna naszego postpowania tutaj na ziemi zdecyduje ojakoci tamtego ycia, rodzi prawdziwy lk przed mierci. Najboleniejsze ukszenie mierci to wanie oczekiwanie na zapat. Wzdrygamy si, kiedy mylimy otej odpowiedzialnoci.
Zawodowi dziaacze i lobbyci w Unii Europejskiej prbuj ju obecnie wprowadzi nawet nowe prawo zezwalajce na eutanazj dzieci
przyp.red.
1

25

PIEKO mit czy rzeczywisto?

Starsze pokolenie rozumiao mier jako przyprowadzenie stworze przed oblicze Stwrcy. Dokona si wwczas sd
nad yciem izostanie wydany werdykt. Ajak postanowione
ludziom raz umrze, apotem sd... (Hbr 9,27). WBiblii oba
te wydarzenia s rwnie nieuchronne.
Mona zrozumie, eniewierzcy na tym wiecie bd
starali si uchyla przed podjciem tego wyzwania. Nic zreszt dziwnego. Przecie dla pokolenia, ktre dy wycznie do
przyjemnoci, takie myli wydaj si przykre. Szokujcy jest
jednak fakt, eludzie wierzcy, oddani prawdzie objawionej
przez Boga, rwnie stroni od tej perspektywy. To jest dramatyczna waciwo naszej epoki.

26

Rozdzia 2

Odwrt

Wlatach 60. [ubiegego stulecia dop. red.] pewien angielski

dziennikarz stwierdzi: Przestalimy wierzy wpieko czterdzieci lat temu, aod dwudziestu lat nie wierzymy, eistnieje
niebo. Nie napisa jednak wyranie, czy mia na myli cae
spoeczestwo, czy wszczeglnoci Koci, cho obie sfery
maj na siebie wzajemny wpyw. Dokona jednak trafnej oceny, jeli bra pod uwag tre kaza.
Istniej jednak wyjtki. Fundamentalici i ewangelici
zza oceanu podsycali ogie. W Wielkiej Brytanii kaznodzieje goszcy w duchu Teologii Reformowanej (kalwiskiej) byli najbardziej konsekwentni w goszeniu i pisaniu
na temat pieka.
Jednak to prawda, eo piekle rzadko, jeli w ogle,
wspomina si w ogromnej wikszoci kociow, zarwno
starszych denominacji, jak inowszych niezalenych. Jak na
ironi wiat mwi za duo opiekle, Koci natomiast nieczsto onim wspomina! Trwa odwrt od tradycyjnej prawdy
wiary. To zjawisko wiesi ze spadkiem liczby czonkw
wikszoci kociow (podejmiemy ten temat w nastpnym rozdziale). Czy to wynik zaniedbania, czy zamierzonego dziaania? Czy prawda o piekle zostaa przeoczona,
czywiadomie wyciszona?
27

PIEKO mit czy rzeczywisto?

Wyrany unik
Koci zdaje sobie wwikszym stopniu spraw zistoty tradycyjnej nauki chrzecijaskiej ni wiat. Wikszo denominacji archiwizuje swoje wyznania wiary. Na ich przykadzie wida, ena przestrzeni wiekw zostay wiadomie zmienione.
Wyranie uwidacznia si to wmetodyzmie, ktry uwaa,
enarodzi si zpieni. Doktryna chrzecijaska od niepamitnych czasw bya wyraana wmuzyce. WXVIII wieku
Karol, brat Johna Wesleya, napisa blisko sze tysicy utworw, zktrych wiele trafio do repertuaru muzyki popularnej
itanecznej. Oto typowy przykad:

To mio sprawia, eumar,

Iwiemy otym dlatego, e
Ukocha, ukocha nas: nie potrafimy powiedzie dlaczego.
To moemy jednak stwierdzi,
Umiowa nas tak bardzo,
I odda swoje ycie, aby odkupi nas przed piekem.
Pierwsi metodyci wiedzieli, od czego iprzez kogo zostali uratowani. Signijmy po katechizm metodystyczny (dlanajmodszych dzieci!):

Czym jest pieko?

Pieko jest ciemn ibezdenn czeluci pen ognia
isiarki.

W jaki sposb zostan w nim ukarani nieprawi
ludzie?
Ciaa nieprawych bd torturowane wogniu, ich dusze natomiast wiadomoci gniewu Boga.
28

Odwrt

Jak dugo bd trway mczarnie?

Udrki piekielne nigdy si nie skocz.

Jeli takie nauczanie byoby kontynuowane dzisiaj, prawdopodobnie nastpiaby masowa ucieczka z kocioa
metodystycznego!
Winnych kocioach takeniechtnie wygaszane s regularne kazania na ten temat. Trzeba wyrazi swj komentarz,
eby sprowokowa debat. Wwczas ma miejsce demitologizacja jzyka biblijnego, czyli wyjanianie (swoiste kamuflowanie znaczenia) szczegw opisu poprzez traktowanie ich
jako symboliczne (cho bardzo rzadko mwi si orzeczywistoci, do ktrej odsyaj). Przyjrzyjmy si wtym kontekcie
wypowiedziom czonkw kocioa anglikaskiego.
W czasie wywiadu dla Readers Digest dziennikarz
zapyta arcybiskupa Canterbury George Careya, czy wci
wierzy wpieko. Duchowny odpowiedzia: Tak! Pieko jest
oddzieleniem. Nie ponc czeluci albo czym podobnym,
ale miejscem oddzielenia od Boga tych, ktrzy zwasnej woli
Go odrzucili. Dlaczego jednak Jezus uy sowa ogie,
anieoddzielenie?
Arcybiskup John Habgood zYorku na amach diecezjalnego czasopisma stwierdzi, ejest przekonany, i pieko stanowi
wewntrzne dowiadczenie, za ogie bierze si zbdnego
tumaczenia Pisma witego. Doda: Pozbylimy si ju nadobre tych straszliwych obrazw torturowanych dusz i diabw
ztrjzbami, ktre zrujnoway ycie tak wielu naszych przodkw (zwrmy uwag, jak przy pomocy nieistotnych szczegw skarykaturowa ognisty jzyk Jezusa, nim go odrzuci).
Nawet ewangelikalni anglikanie, ktrzy wierz w Bosk inspiracj Pisma witego i traktuj je jako autorytet,
29

PIEKO mit czy rzeczywisto?

z niechci wyraaj swj pogld. Dopiero po wielu latach

milczenia, kiedy uznany teolog John Stott zosta sprowokowany wypowiedziami wybitnego liberalnego anglikanina Davida Edwardsa, wopublikowanej debacie przyzna, epodziela
pogld anihilacjonistw (pieko jest odejciem wzapomnienie zob. niej). Wielu jego wypowied zachcia doprzyznania si do tego pogldu lub przyjcia go. Rzeczywicie,
wielu ewangelikalnych anglikanw byo skonnych przyj to
spojrzenie (Guillebaud, Atkinson, Wenham, France, Green),
chocia inni (Lucas) zachowali tradycyjny pogld.
Uderzajcy jest fakt, eci, ktrzy przyjli nowy punkt
widzenia, bardzo niemiao onim nauczaj. Skd bierze si
taka ostrono? By moeci, ktrzy maj wtpliwoci codo
tradycyjnej nauki, nie zyskali jeszcze wystarczajcej pewnoci, eby w nowej optyce podway wiar, ktr chrzecijaski Koci piastowa od wiekw? A moeta ostrono wynika z tego, eboj si straci opini rozumnych
izrwnowaonych obrocw wiary (prawdopodobnie byliby bardziej krytykowani przez chrzecijan ewangelikalnych
ni liberaw).
Czy nie dzieje si tak dlatego, ezmodyfikowane w ten
sposb zrozumienie pieka sprawia, i ludzie przestaj si
go obawia, a to z kolei skutecznie neutralizuje potencjalny
wpyw prawdy onim na ludzkie zachowanie? Inaczej mwic,
jeli pieko to nie s tortury, ktre nigdy si nie kocz, alenico, to nie ma sensu onim wogle naucza.
Ten ostatni wniosek jest atwo udowodni, pokazujc,
educhowni wiadomie odrzucaj tradycyjne nauczanie opiekle. Z jakiego powodu? Mona to uporzdkowa w dwch
grupach: subiektywnych i osobistych oraz teologicznych
iobiektywnych. Przeanalizujemy je wtakim wanie porzdku.
30

Odwrt

Osobista niech
Samo istnienie koncepcji pieka po prostu wielu ludziom
si nie podoba. Uwaaj, ejego idea jest tak nieprzyjemna,
inawet trudno j tolerowa. Odrzucaj pieko bezrefleksyjnie, intuicyjnie.
Czasem dzieje si tak zpowodu wydumanej lub wypaczonej interpretacji treci biblijnych jak ludzie przyswoili sobie
w procesie religijnej edukacji ktra opieraa si na sensacyjnych, anawet skrajnie zmysowych fantazjach. Nadmierna
reakcja moeby rezultatem takiej bdnej prezentacji.
Jednak nawet przesada, zjak kto mg si zetkn wprezentacjach tematu pieka, nie usprawiedliwia pobudzania wasnej nietolerancji. Zastanwmy si, dlaczego tak wielu ludziom
jest trudno odnie si do istnienia pieka wsposb obiektywny.
Upowszechnio si spojrzenie na czowieka poprzez jego
trzy domeny duszy: serce, umys iwol. Wdalszej czci tych
rozwaa posuymy si tym ogldem.
Niektrzy reaguj na pieko emocjonalnie. Myl, ekto,
zwaszcza spord tych, ktrych znali ikochali, moecierpie
mki, wydaje im si tak nieprzyjemna, ea trudna do zniesienia. Ci, ktrzy odznaczaj si wiksz empati, napotykaj
na problem. Czasami wyraaj to uczucie wformie protestu:
Jak mgbym radowa si wniebie, kiedy kto znajomy byby
w piekle?. Takie uczucie nie ma nic wsplnego z naiwnym
hedonizmem, ktry za wszelk cen chce unikn nieprzyjemnoci, dlatego trzeba odnie si do niego zpowag. Jest to
wspdzielenie smutku, ktry musia wypenia Jezusa zpowodu tego, co si stao z Judaszem. Ostatecznie naley si
zdecydowa, czy solidaryzuj si zwitym Stwrc, czy te
grzesznym stworzeniem.
31

PIEKO mit czy rzeczywisto?

Kolejni wyraaj intelektualny sprzeciw. Wspczesny

wyrafinowany i przemdrzay umys odrzuca ide pieka,
widzc w niej barbarzystwo i prymitywizm. Tak metod
traktowania krnbrnych przedstawicieli ludzkiej rasy uwaa
si za tak brutaln iokrutn, enawet nie powinno si oniej
wspomina w cywilizowanym towarzystwie. Brak potrzeby
stosowania takich sankcji, ktre pochodz z archaicznego
etapu ewolucyjnego rozwoju ludzkiej wsplnoty, wskazuje
wedug tego pogldu na dojrzao jego gosicieli.
Jeszcze inni odwouj si do moralnoci. Tu swoje znami
pozostawiy zarwno psychologia, jak isocjologia. Oni bowiem
twierdz, esami w niewielkim stopniu ponosimy odpowiedzialno za nasze postpowanie. Wedug nich to dziedziczenie
irodowisko wywieraj decydujcy wpyw na nasze ycie. Nieprzystosowani do otoczenia nie powinni by traktowani jako
buntownicy czy kryminalici, ale raczej pacjenci iofiary. Kara
rozumiana jako odpata to ju przestarzaa idea, mona j tylko
usprawiedliwi, jeli odstrasza lub koryguje. Grzesznicy nie powinni cierpie. Im potrzebny jest szpital, anie pieko.
Wrezultacie zdrowe, dojrzae izintegrowane spoeczestwo nie moepogodzi si zide pieka. Uwaa ono, et
infantyln koncepcj stworzy nie wpeni jeszcze rozwinity
czowiek. Wszystkie trzy typy reakcji s zupenie naturalne
inormalne.
Wci jednak napotykamy na problem zwizany zfaktem,
i wikszo wiedzy na temat pieka przekaza nam sam Jezus.
Jezus na pewno nie by przecitnym czowiekiem, akt odway si twierdzi, eby nienormalny? Powszechnie uwaa
si Go za zdrowego umysowo, zrwnowaonego izintegrowanego czowieka. Ajednak to On itylko On ostrzega nas
przed piekem.
32

Odwrt

Czy to moliwe, eto my jestemy anormalni? I nasze

reakcje, pene uprzedze, bior si z naszej upadej natury?
Sprzeciwiamy si, poniewa instynktownie zdajemy sobie
spraw zwasnej winy ibronimy si przed strasznymi konsekwencjami Sdu Ostatecznego?
Jeli to prawda, to moesi okaza, eobiektywne zastrzeenia s zamaskowan racjonalizacj. Zastanwmy si
nad nimi.

Najczstsze argumenty
Nic zgoa nowego nie ma pod socem, zwaszcza jeli chodzi o atak skierowany przeciwko wierze chrzecijaskiej.
Na przestrzeni wiekw nawet nauczyciele Kocioa uzasadniali niejednokrotnie sprzeciw wobec nauki opiekle.
Taka postawa ma zarwno teologiczny, jak ilogiczny sens.
Opierajc si na wiedzy na temat jednego zBoskich atrybutw, wyciga si wniosek, ekoncepcja pieka jest niezgodna
zobjawieniem przez Boga swojej natury. Debat zdominoway trzy sylogizmy.

Idea pieka nie jest zgodna zide Boej mioci

Przekonanie otym, ewmioci zawieraj si wszystkie inne

atrybuty Boga, sprawia, emio staje si jedyn zasad, wedug ktrej On postpuje (std rwnie ma by nasz zasad).
Nigdy nie wysalibymy nikogo do pieka, dlatego nie moemy sobie wyobrazi, eBg, ktrego mio nieskoczenie
przekracza nasz, mgby nawet otym pomyle. Torozumowanie opiera si oczywicie na niezrozumieniu istoty prawdziwej mioci, poniewa tylko wtedy moemy przypisa
33

PIEKO mit czy rzeczywisto?

takie uczucie Bogu. Niestety, nasza definicja mioci ma charakter bardziej sentymentalny ni biblijny (jak postpilibymy
zkrewnym lub bliskim przyjacielem, ktry okazaby si morderc-psychopat i musiaby zosta natychmiast zamknity
wizolacji?). Moemusimy zastanowi si raz jeszcze nad tym,
na czym polega prawdziwa mio, zanim zaczniemy oskara
Boga obrak mioci, jeli chce wysa kogo do pieka.

Idea pieka kci si ze sprawiedliwoci Boga

Prawda odobrym Bogu, ktry musi sprawiedliwie postpowa wstosunku do nas, jest istot naszej wiary. Osoby otym
pogldzie uwaaj, eAbraham omieli si rzuci wyzwanie
Wszechmocnemu, pytajc: Czy Ten, ktry jest sdzi nad
ca ziemi, mgby postpi niesprawiedliwie? (Rdz 18,25).
Dlatego kara musi by wspmierna wobec czynu albo przynajmniej proporcjonalna. Wjaki sposb kilka lat ycia grzesznika moeusprawiedliwia wieczne potpienie? Czytaki wymiar kary przypadkiem nie pomijaby rozrnienia grzechw
na lekkie icikie? Czy sprawiedliwie byoby, eby ci, ktrzy popenili rednie wykroczenia, byli skazani na ten sam los,
co odpowiedzialni za straszliwe zbrodnie? Wtym kontekcie
rodzi si pytanie: Aco stanie si ztymi, ktrzy nigdy nie syszeli (oodkupieniu iprzebaczeniu Chrystusa)?. Ludzie powszechnie s uwraliwieni na niesprawiedliwo od dziecistwa (To nie jest wporzdku). Zpewnoci zatem Bg musi
rozumowa w ten sam sposb, a moenawet w tym sensie
mie wiksze poczucie sprawiedliwoci. Ten sposb mylenia
zakada, ezdajemy sobie spraw z powagi grzechu. Jednak
czy moemy twierdzi, enasz pogld jest obiektywny, skoro
grzech jest naszym codziennym dowiadczeniem, aowitoci nic nie wiemy?
34

Odwrt

Idea pieka przeczy Boej mocy

Jeli Bg jest wszechmocny, to moezrobi wszystko, oczym

tylko pomyli, wcznie ze zbawieniem kadego czowieka.
Skoro pewni ludzie wkocu ina zawsze znajd si wpiekle,
to bdzie to dowd poraki Boga, ktra Go bdzie frustrowa.
Pieko staoby si pomnikiem Jego saboci, ktry wiadczyby
otym, i Jego stworzenie mogo si zbuntowa przeciwko Niemu iwten oto sposb okazao si silniejsze od Stwrcy. Niektrzy ten dylemat prbuj rozwiza prawd opodwjnym
przeznaczeniu. Mwi ono, i suwerenny Bg zdecydowa ju,
kto znajdzie si wniebie, akto wpiekle. Wskutek Jego decyzji
niektrzy pjd do pieka (poniewa wszyscy zasuguj na pieko, wybr kogo do nieba jest aktem miosierdzia). Jednak ta
teoria rodzi wicej problemw, ni rozwizuje. ,,Broni ona idei
suwerennoci Boych decyzji poprzez podkrelanie arbitralnoci Jego osdu, nie uwzgldniajc objawionego charakteru
Boga, ktry pragnie zbawienia wszystkich ludzi (por. 1 Tm 2,4).
Wszystkie wymienione argumenty przeciwko pieku s
wadliwe. Uwydatniaj jeden atrybut Boski, odrzucajc pozostae, kad nacisk na jeden element, zadajc uszczerbek caoci. Osobowo Boga jest peni: sprawiedliwy imiosierny,
wity i wspczujcy, agodny i surowy. Jego atrybuty cz
iokrelaj si wzajemnie. Bg nie przymusza swoich stworze
do mioci isuby. Pozostawi im wolny wybr, poniewa postpiby tak wbrew celowi, ktry sobie wyznaczy utworzenia poszerzonej rodziny. Wgruncie rzeczy czowiek jest wolny wtakim stopniu, emoenawet sprzeciwi si Duchowi
witemu iodrzuci na zawsze zbawienie.
Ostateczna odpowied na obiektywn krytyk jest taka
sama jak wobec reakcji subiektywnych sam Jezus przekaza
nam wiedz opiekle. Jezus dysponowa nadzwyczajn wiedz
35

PIEKO mit czy rzeczywisto?

oBogu, ktra opiera si na zrozumieniu Ojca przez Jego jedynego Syna. Pretendowanie do posiadania przez nas lepszego rozumienia Boej mioci, sprawiedliwoci imocy ni On
zakrawaoby na zuchwalstwo, jeli nie bezczelno. On nie
widzia adnej sprzecznoci midzy atrybutami adziaaniem
Boga. Jezus pouczy swoich uczniw: Bjcie si raczej Tego,
ktry dusz iciao moezatraci wpiekle (Mt 10,28)2.
Zanim szczegowo zapoznamy si znauczaniem Jezusa,
zastanwmy si nad jeszcze jednym aspektem wspczesnego mylenia. U czytelnika mogo si ju zrodzi to pytanie
comaj do zaproponowania wzamian krytycy, ktrzy odrzucaj tradycyjn koncepcj pieka?

Proponowane alternatywy
Dwie koncepcje mog wypeni pustk: liberalna opowiadajca si za uniwersalizmem, iewangelikalna skaniajca si
do anihilacjonizmu.
Wmyl pogldu uniwersalistycznego wszyscy znajd si
w niebie. Zbawieni zostan wszyscy ludzie caa ludzko.
Niektre wersety biblijne mog skania do takiego optymizmu: AJa, gdy zostan nad ziemi wywyszony, przycign
wszystkich do siebie ( J 12,32). A zatem, jak przestpstwo
jednego sprowadzio na wszystkich ludzi wyrok potpiajcy,
tak czyn sprawiedliwy Jednego sprowadza na wszystkich ludzi usprawiedliwienie dajce ycie (Rz 5,18). Albowiem Bg
podda wszystkich nieposuszestwu, aby wszystkim okaza swe miosierdzie (Rz 11,32). (...) Boga, ktry pragnie,
Zob. Studium biblijne A, s. 144.

36

Odwrt

bywszyscy ludzie zostali zbawieni idoszli do poznania prawdy (1 Tm 2,3n). Ukazaa si bowiem aska Boga, ktra niesie zbawienie wszystkim ludziom (Tt 2,11). On bowiem
jest ofiar przebagaln za nasze grzechy, i nie tylko nasze,
leczrwnie za grzechy caego wiata (1 J 2,2).
Stanowisko uniwersalistw ujawniao si w Kociele od
epoki Orygenesa wIII wieku do ery Bartha wXX wieku. Wyroso ono zwizji czowieka zawartej wfilozofii greckiej, zgodnie
zktr czowiek jest niemierteln dusz wmiertelnym ciele.
Ten pogld stanowczo odrzuca mier duszy. Trzeba odrni
jednak dwa odcienie tego pogldu: staroytny iwspczesny.
Zgodnie ze starsz wersj uniwersalizmu wczeniej
czypniej wszyscy ludzie bd zbawieni. Ten pogld zakada, epo mierci czowiek otrzyma drug szans (taketrzeci, czwart, pit czy te, jeli to bdzie konieczne, kolejn).
Dlatego Tennyson okreli mier wiksz nadziej. Czasami uniwersalizm uzasadnia si odwoaniem do faktu, i Jezus
gosi Ewangeli zmarym (1 P 3,18-4,6)3. Inaczej mwic,
zawsze mona zoy podanie owiz do nieba.
Jakiekolwiek tortury maj charakter tymczasowy, pieko
jest rehabilitacj anawet bodcem, poniewa zawsze mona
zniego uciec. Bramy pieka mog by od wewntrz otwarte.
Taki krtki, ostry szok powinien wystarczy, by przekona
mieszkacw pieka do opuszczenia tego miejsca! To stanowisko trzeba odrni od dogmatu teologii rzymsko-katolickiej
oczycu (przymusowych, rnego typu karach dlazbawionych, ktrzy nie osignli witoci wodpowiednim stopniu,
by pj prosto do nieba; zgodnie zt sam teologi grzesznicy id do pieka).
Zob. Studium biblijne H, s. 220.

37

PIEKO mit czy rzeczywisto?

Nowsza wersja uniwersalizmu mwi, ewszyscy ju s

zbawieni. Odkupienie Chrystusa dokonao si wcaym kosmosie. wiat nie potrzebuje zbawienia, musi tylko zosta
owiecony, eznalaz si w nowej sytuacji w tej erze Roku
Paskiego. Odkupienie sprawio, esd sta si przeytkiem.
Ten sposb mylenia prowadzi rwnie do zaakceptowania
pogldw opowszechnym ojcostwie Boga ibraterstwie ludzi,
ktre wpisuj si whumanistyczn now er.
Zwolennikiem tej doktryny by Jan Pawe II: Czowiek
kady czowiek bez adnego wyjtku zosta odkupiony
przez Chrystusa i(...) Chrystus wpewien sposb jest zjednoczony zczowiekiem, zkadym czowiekiem bez adnego
wyjtku, nawet jeli czowiek jest tego niewiadomy4. Akcent
wewangelizacji przesuwa si zprawdy oodkupieniu dokonanym przez Chrystusa na prawd oJego wcieleniu.
Poszczeglne teksty biblijne i oglna wymowa narracji
wskazuj inny kierunek, mimo eniektre wersety mog
stanowi uzasadnienie takiego pogldu. Wnarracji Nowego
Testamentu ludzie podzieleni s na dwie kategorie. Na tych,
ktrzy s obdarzeni bogosawiestwem lub przeklci, zbawieni lub skazani na zagad, idcy drog do nieba lub pieka. Wspczesnemu umysowi taka polaryzacja moewydawa si gboko obraliwa, ale jest logiczna wstosunku do
nauki apostolskiej. Chrzecijanie ewangelikalni, poniewa
nie zdoali pogodzi si z uniwersalizmem, wybrali pogld
alternatywny, ktrym jest anihilacjonizm. Anihilacjonici
uwaaj, ejedynie wici przetrwaj i bd y wiecznie,
agrzesznicy zostan cakowicie wyniszczeni.

J. Stott, Essentials, Hodder and Stoughton, s. 32.

38

Odwrt

Idea zmartwychwstania, wypywajca zmyli hebrajskiej,

stoi w sprzecznoci z przekonaniem Grekw o niemiertelnoci duszy. Czowiek jest mierteln dusz, ktrej potrzebne
jest niemiertelne ciao, jeli ma y wiecznie (1 Kor 15,53).
Niemiertelno to nadnaturalny dar Boga, a nie naturalna
cecha czowieka. Grzesznicy nie otrzymaj tego daru. Stan
si gatunkiem wymarym. Rwnie ten pogld ma swoje dwa
rne odcienie, ktre musimy od siebie odrni.
Niektrzy uwaaj, ewyniszczenie bdzie mie miejsce
w czasie pierwszej mierci. Dla tych, ktrzy nie otrzymali
ycia wiecznego przed mierci, stanie si ona kocem ich istnienia. Fachowy termin, ktry okrela to przekonanie, brzmi
niemiertelno warunkowa. Jeli to prawda, to znaczy,
emiliony ludzi ju zapado wniepami.
Jednak takie uzasadnienie nie jest zgodne z tymi fragmentami Pisma, ktre dotycz prawd o zmartwychwstaniu
wprzyszoci isdzie nad wszystkimi ludmi, zarwno sprawiedliwymi, jak inieprawymi. Winnym razie byaby to bardzo dobra wiadomo dla grzesznikw, ktrzy nie chc zbawienia. Jeli mogliby unikn konsekwencji grzechu przed
mierci, to znaczy, enigdy ju nie odpowiedzieliby za swoje
postpowanie.
Wiksza cz zwolennikw anihilacjonizmu twierdzi,
ewyniszczenie nastpi wchwili drugiej mierci. Duch przetrwa mier ciaa, by odej wzapomnienie po wskrzeszeniu
wczasie Sdu Ostatecznego.
Zdania s podzielone co do tego, wjakim stopniu czowiek dowiadczy cierpienia przy odchodzeniu w zapomnienie albo przed Sdem Ostatecznym (wstanie przejciowym),
wczasie tych wydarze (wstyd izniesawienie wskutek uznania winy) lubpo nich (wrnych okresach). Niektrzy sdz,
39

PIEKO mit czy rzeczywisto?

educh bdzie pozbawiony wiadomoci pomidzy mierci

azmartwychwstaniem (sen duszy), ale ten pogld wyklucza
pierwsze trzy moliwoci.
W piekle wszyscy winni grzechu bd spopieleni,
a nie uwizieni. Kocem tego istnienia jest nico zarwno
wwymiarze ostatecznym, jak inatychmiastowym po mierci.
Trudno nie wycign z tego wniosku, etaki koniec byby
dobr nowin dla wszystkich grzesznikw, ktrzy nie chc
by zbawieni. Wpiekle, ktre ma swj kres, jest nadzieja idlatego mona uciec przed mczarniami.
Ten pogld zwykle uzasadnia si sownictwem Pisma, a nie konkretnymi stwierdzeniami. Sens rzeczownikw
ogie czy mier, wystpujcych zczasownikami gin,
niszczy czy pochania, oczywicie skania do zaoenia,
enastpi wyniszczenie. Filolodzy jzyka greckiego zauwaaj, e sowo wieczny (aionions) znaczy dugo-wieczny
raczej ni wiekuisty. Wnastpnym rozdziale zastanowimy
si nad wieloznacznoci jego sensu.
Pogld oanihilacji ma rwnie swoje uzasadnienie teologiczne, ktre pocztkowo wydaje si by sensowne. Opiera
si na trzech zasadniczych fragmentach tekstu z Nowego
Testamentu (rozwaymy je w odwrotnej kolejnoci, eby
tok logiczny tego rozumowania sta si bardziej wyrazisty):
Aby na imi Jezusa zgio si kade kolano istot niebieskich i ziemskich i podziemnych. I aby wszelki jzyk wyzna, eJezus Chrystus jest PANEM ku chwale Boga Ojca
(Flp2,10 nn). () nam oznajmi tajemnic swej woli wedug swego postanowienia, ktre przedtem wNim powzi
dla dokonania peni czasw, aby wszystko na nowo zjednoczy wChrystusie jako Gowie: to, co wniebiosach, ito, co
na ziemi (Ef 1,9 nn.). A gdy ju wszystko zostanie Mu
40

Odwrt

poddane, wtedy i sam Syn zostanie poddany Temu, ktry

Synowi podda wszystko, aby Bg by wszystkim we wszystkich (1 Kor 15,28).
Na podstawie tych fragmentw Pisma zwolennicy anihilacji twierdz, efakt, i cae stworzenie wkrlestwie Chrystusa iJego Ojca moezosta zbawione, wyklucza moliwo
przetrwania tych, ktrzy stali si ich przeciwnikami. Warto
zauway, euniwersalici posuguj si tymi samymi wersetami do wycignicia zupenie odmiennych wnioskw. Jednak
to wyzwanie trzeba podj, zastanawiajc si nad pytaniem,
w jaki sposb wszystko moeby poddane Chrystusowi,
aBg jest wszystkim we wszystkim, jeli jednoczenie miaoby istnie pieko wraz zjego lokatorami?
Mona dokona przy tej okazji dwch spostrzee. Uwana lektura waciwych tekstw odsania wniektrych znich
pewne braki. Cho stworzenie pod ziemi wyzna, eJezus
jest Panem, to jednak nie dowiadczy, tak jak wszystko, pojednania Chrystusa (Kol 1,20), podobnie te zjednoczenie
wszystkiego wChrystusie (Ef 1,10) jest ograniczone do tego
co w niebiosach i co na ziemi. Sowo wszystko trzeba
wkadym przypadku czyta wszerszym kontekcie.
Po drugie, w oczywisty sposb przestpcy odizolowani
wwizieniu od spoeczestwa nadal znajduj si pod jurysdykcj suwerena (w Wielkiej Brytanii miejsca odosobnienia
nazwane s wizieniami Jej Krlewskiej Moci). Niektrzy
powiedzieliby, eci ludzie s objci nawet wwikszym stopniu jurysdykcj ni wolni obywatele! Wten sam sposb pieko
nadal bdzie pod rzdami Boga wsferze Jego powszechnej
wadzy (przekonamy si nawet otym po zaoeniu izasiedleniu Nowej Jerozolimy, kiedy nadal bd ci, ktrzy znajd si
za Miastem; por. Ap 22,15).
41

PIEKO mit czy rzeczywisto?

Znowu pozornie logiczna argumentacja po dokadniejszej analizie okazuje si niezgodna zPismem inie przekonuje
agnostykw. Wtej sytuacji trzeba wyjani, jak mona sobie
poradzi ztym dylematem.
wiadomie zdecydowalimy si, eby nie odpowiada
szczegowo ani dogbnie na pytania stawiane przez przedstawicieli rnych pogldw we wspczesnej debacie na ten
temat. Przedstawilimy jedynie jej zarys izwrcilimy uwag
na niektre atwe do podwaenia argumenty. Szczegowa
analiza zajaby wicej miejsca i pewnie sprawiaby, i czytelnik czuby si zdezorientowany. Nie jest ona zreszt konieczna, poniewa ksika przeznaczona jest dla uczniw
Chrystusa. Dla nich nauka Jezusa jest ostatecznym punktem
odniesienia. Inne teorie, ktre rni si od podstawowych
zaoe tej nauki, mimo emog sprawia takie wraenie
zpowodu ich pozornie logicznej argumentacji, nie mog by
prawdziwe.
Pora przeanalizowa nauk Jezusa. Jeli wyranie z niej
wynika, i ludzie bd cierpie mki przez ca wieczno
w piekle, to znaczy, eobie propozycje, zarwno uniwersalizm, jak ianihilacjonizm, ipso facto s bdne. Czego naucza
Jezus?

42