TECHNOLOGIA DVD\Artykuy

Adaptacja akustyczna
pomieszcze
Praktyka pokazuje, e wzrost rozdzielczoci
bitowej, czstotliwoci próbkowania oraz dynamiki
przetworników analogowo-cyfrowych i cyfrowo-
-analogowych nie mia, nie ma i nigdy nie bdzie
mia takiego wpywu na finalne brzmienie nagrania
jak umiejtnoci wykonawców, pomys na muzyk,
jako uytych instrumentów oraz walory aku-
styczne pomieszczenia, w którym dokonuje si
nagrania oraz miksowania d wiku. W naszym
artykule skupimy si wanie na akustyce pomiesz-
cze oraz ich adaptacji na potrzeby produkcji
muzycznych i generalnie zwizanych z nagrywa-
niem i edycj d wiku.

www.msr-inc.com
fot. Media Specialty Resources, Inc.,

78 Estrada i Studio • luty 2008

P
omieszczenia służące do pracy
z dźwiękiem w zdecydowanej
większości przypadków wyma-
gają mniej lub bardziej zaawansowa-
nych prac adaptacyjnych pozwalających
na dostosowanie ich do określonych
wymagań. Niestety zakres owych prac
jest częściej większy niż mniejszy, i pra-
wie zawsze związane są one z zaanga-
żowaniem określonych środków finan-
sowych, że o czasie poświęconym
na uzyskanie zadowalających efek-
tów nie wspomnimy. Nawet jeśli nasze
pomieszczenie, czy będzie to reżyserka,
czy sala przeznaczona do rejestracji
akustycznych źródeł dźwięku, zostało
wykonane zgodnie ze wszystkimi zasa-
dami sztuki budowy tego typu obiek-
tów, to zawsze będzie wymagało dodat-
kowych działań zmierzających do
optymalizacji określonych parame-
trów brzmieniowych. Należy pamiętać
o regule, którą już kiedyś wyartykuło-
wano na łamach tego pisma, że inwe-
stycja w drogie systemy rejestracji,
wysokiej klasy monitory odsłuchowe,
konsolety, przedwzmacniacze i mikro-
fony z najwyższej półki nie ma więk-
szego sensu, jeśli pomieszczenie,
w jakim wszystkie te wysublimowane
i drogie urządzenia będą pracować, nie
pozwala na pełne wykorzystanie ich
możliwości. Środowisko akustyczne,
w którym będziemy dokonywać nagrań
oraz miksować nagrany dźwięk, ma
zdecydowanie większy wpływ na
finalny efekt naszych prac niż to, czy
zastosujemy lampowy, czy półprze-
wodnikowy mikrofon i przedwzmac-
niacz oraz czy będziemy naszą produk-
cję miksować w domenie cyfrowej, czy
analogowej. Zanim więc zaczniemy
dyskutować o przewadze mikrofonu
lub preampu A nad B oraz odsłuchów
X nad Y, należy wpierw się zastanowić,
czy pomieszczenie, w którym dokonano
nagrań lub miksowania, nie odcisnęło
na efektach naszej pracy większego
piętna niż marka i model urządzeń uży-
tych w czasie produkcji.
Wejd my do rodka
Jakie cechy powinno mieć pomiesz-
czenie, by spełniało wymagania
pomieszczenia do produkcji dźwięku?
Najogólniej rzecz biorąc, pomieszcze-
nie to, bez względu na jego przezna-
czenie – studio nagraniowe lub reży-
serka – powinno charakteryzować
się wyrównanym czasem wybrzmie-
wania poszczególnych częstotliwości
w całym zakresie audio. Ponadto ów
czas wybrzmiewania nie powinien być
Estrada i Studio • luty 2008
zbyt długi, zwłaszcza w zakresie naj-
niższych częstotliwości, gdyż może
to powodować powstawanie fal stoją-
cych pomiędzy dwiema równoległymi
płaszczyznami ścian, podłogi i sufitu
lub pomiędzy większymi przedmio-
tami znajdującymi się w pomieszcze-
niu. Wyższe częstotliwości także mogą
być źródłem problemów powodowanych
głównie przez twarde obiekty umiesz-
czone w niewielkiej odległości wzglę-
dem siebie i źródła dźwięku, powo-
dujące powstawanie tzw. trzepoczą-
cego echa, wyjątkowo kłopotliwego,
jeśli chodzi o odbiór obrazu stereo, oraz
stwarzające przekłamania w brzmieniu
pojedynczych ścieżek i całego miksu.
Adaptacja akustyczna pomieszcze-
nia nie jest także tym samym co jego
izolacyjność w odniesieniu do dźwię-
ków docierających z zewnątrz, takich
jak odgłosy miasta, pracujących na
zewnątrz maszyn, przelatujących
samolotów czy samochodów przejeż-
dżających ulicą. Nie ma też wiele wspól-
nego z zapewnieniem izolacji w drugą
stronę, czyli sprawieniem, by nagry-
wane w studiu dźwięki, często też bar-
dzo głośne, takie jak perkusja aku-
styczna czy wzmacniacze gitarowe,
nie zakłócały spokoju w otoczeniu stu-
dia. Wprawdzie adaptacja akustyczna
pomieszczenia w jakiś sposób zwiększa
jego dwustronną izolację dźwiękową,
ale jest to zjawisko marginalne. Poza
tym adaptacja akustyczna powoduje,
że dane pomieszczenie w większym
Dyfuzory Schroe- stopniu pochłania emitowany w jego
dera to jedne z naj- wnętrzu dźwięk, co wręcz zachęca do
doskonalszych na-
rzdzi wymylonych głośniejszego ustawienia odsłuchów
przez czowieka, lub wzmacniaczy gitarowych dla zre-
suce do efektyw- kompensowania tego zjawiska. W efek-
nego i nieporów-
nywalnego z ad- cie poziom emisji dźwięku ze studia
nym innym ustro- do otoczenia może być, paradoksalnie,
jem rozproszenia większy niż przed adaptacją...
okrelonego zakre-
su czstotliwoci.
Na szeroko owe- Ewidentny kopot z basem
go zakresu oraz naj- Zastanówmy się teraz, jakie mogą
nisz czstotliwo
być efekty pracy w niezaadaptowanym
ma wpyw szero-
ko pojedynczych lub źle zaadaptowanym pomieszczeniu,
„supków” oraz wy- a za takie uznajemy pomieszczenie,
soko najwysze- w którym rozkład czasów wybrzmiewa-
go z nich.
nia jest nierówny dla różnych częstotli-
wości w całym zakresie audio. Problem
Rezonator Helmholtza
W artykule wielokrotnie odwoujemy si do zasady dziaania rezonatora
Helmholtza. Ale na czym polega dziaanie tego ustroju akustycznego, któ-
rego teoretyczne podstawy opracowa yjcy w XIX wieku niemiecki fizyk
Hermann von Helmholtz? Aby przekona si, jak dziaa ten ustrój, wystar-
czy dmuchn w krawd pustej butelki. Wtoczenie powietrza przez szyjk
butelki wywoa drganie powietrza znajdujcego si w jej gbi, a cz-
stotliwo tych drga bdzie zalee od jej objtoci – czym bdzie ona
wiksza, tym czstotliwo bdzie nisza. Zbudowany na zasadzie butelki
rezonator Helmholtza pochania w pomieszczeniu energi tej czstotliwo-
ci, do której jest dostrojony. Dobro rezonatora, czyli szeroko pasma
na jakie on oddziauje, pozostaje w cisej zalenoci od tarcia czsteczek
powietrza w ukadzie drgajcym. Szklana butelka charakteryzuje si bardzo
du dobroci, czyli wycinane przez ni pasmo czstotliwoci jest bardzo
wskie. Jeli jednak przysonimy wlot butelki albo do jej wntrza woymy
np. kilka skrawków materiau, wówczas dobro si zmniejsza, czyli szero-
ko pochanianego pasma czstotliwoci ulega poszerzeniu.
Warto zada sobie pytanie, co si dzieje z d wikiem o innej czstotliwo-
ci ni czstotliwo rezonansowa rezonatora Helmholtza, który w kocu
te dostaje si do jego wntrza. Mówic najprociej – zostaje on odbity
i rozchodzi si pókolicie. Uzyskujemy zatem efekt podwójnie korzystny
z akustycznego punktu widzenia: pochonicie energii czstotliwoci rezo-
nansowej oraz rozproszenie energii innych czstotliwoci.
79
TECHNOLOGIA Adaptacja akustyczna pomieszcze
pojawia się głównie w zakresie niskich
częstotliwości, co wynika z faktu, iż
energię fal o największej długości jest
najtrudniej pochłonąć. Pomieszczenie
odsłuchowe charakteryzujące się nie-
wielkim pochłanianiem w tym zakre-
sie częstotliwości sprawia, że odsłuch
z wykorzystaniem nawet najbardziej
liniowych zestawów głośnikowych
będzie niewiarygodny, z dudniącymi,
trudnymi do jednoznacznego zdefi-
niowania basami. Pojedyncze dźwięki
basu mogą brzmieć w tej sytuacji skraj-
nie różnie, a partie instrumentów grają-
cych w tym zakresie częstotliwości będą
mało czytelne i mało stabilne rytmicz-
nie (ciągnące się, rozmazane).
Nie sposób w tym momencie uniknąć
refleksji, że cały wysiłek konstrukto-
rów, którzy wkładają mnóstwo energii,
wiedzy i rozwiązań technologicznych
w to, by uzyskać wyrównane przetwa-
rzanie niskich tonów przez głośniki
i zestawy głośnikowe, zostaje całkowi-
cie zaprzepaszczony przez pracę tychże
zestawów w nieodpowiednio zaadapto-
wanych akustycznie pomieszczeniach.
I nie jest to problem, który można zlek-
ceważyć, ponieważ nierzadko różnica
kilku decybeli w efektywności przetwa-
rzania w tym zakresie decyduje o tym,
że wybieramy ten, a nie inny zestaw
odsłuchowy, podczas gdy wzmocnienie
lub tłumienie wąskich pasm w zakre-
sie niskich tonów w źle zaadaptowanym
akustycznie pomieszczeniu może sięgać
nawet 20 decybeli. W takich warunkach
nie mamy żadnych szans na uzyska-
nie jakichkolwiek korzyści z monitorów,
które obiektywnie zapewniają bardziej
wyrównane przetwarzanie i wyższą
jakość dźwięku.
Jedną z najlepszych metod sprawdze-
nia zachowania się monitorów w naszym
pomieszczeniu odsłuchowym nie jest
wcale odtworzenie świetnie brzmiącego
utworu muzycznego, w którym z natury
rzeczy mamy do czynienia z dynamicz-
nym i szybko zmieniającymi się w czasie
częstotliwościami basowymi. Do tego
celu należy wykorzystać statyczne dźwię-
ki, najlepiej w postaci fal sinusoidalnych
o częstotliwościach pokrywających za-
kres dwóch najniższych oktaw, np. od
40 Hz do 160 Hz. Specjalnie spreparowa-
ny plik w formacie 16 bitów/44,1 kHz
Nawet nie majc adnych przyrzdów pomiarowych, ale dyspo-
nujc sekwencj cz stotliwoci odtwarzan przez nasz system
monitorowy, jestemy w stanie wskaza te cz stotliwoci,
które w naszym pomieszczeniu powoduj kopoty.
80
Basy w cylinder
Cho to Helmholtz jako pierwszy uj w teoretyczne ramy
zasad dziaania ustroju akustycznego nazwanego pó niej
rezonatorem Helmholtza, to jednak z pierwszymi zastoso-
waniami tego ustroju moemy si spotka u staroytnych
Greków i w redniowiecznych kocioach, gdzie ich zadaniem
byo poprawianie akustyki wntrza. Wspóczesne rezonatory
Helmholtza wystpuj pod rónymi postaciami, wliczajc w to
ustroje pytowe z nawierconymi otworami czy ustroje szczeli-
nowe. Jednym z czsto stosowanych ustrojów jest cylindryczny
rezonator Helmholtza, który w duym uproszczeniu przypomina
butelk, ale z szyjk znajdujc si wewntrz cylindra, tutaj
nazwan portem. Taka konstrukcja bardzo przypomina obudow
gonikow z portem bass-reflex i na dobr spraw tak j trze-
ba traktowa. Konstrukcja dostrojona jest do pewnej czstotli-
woci, któr, mówic kolokwialnie, „wysysa” z pomieszczenia.
Na czstotliwo t wpyw ma objto cylindra, dugo portu
oraz powierzchnia jego wlotu. Do wyliczania tej czstotliwoci
mona si posuy wzorem:
gdzie: c to szybko d wiku (mona przyj 343 m/s),
S – powierzchnia portu w metrach kwadratowych, L – dugo
portu w metrach, za V – objto cylindra (lub prostopado-
cianu, jeli rezonator chcemy wykona w takiej postaci jak np.
obudow subwoofera) w metrach szeciennych.
Prostszym rozwizaniem bdzie skorzystanie z programu
Speaker Calculator (znajdziecie go na stronie www.mhsoft.nl
lub na naszej pycie w katalogu Artykuły\Adaptacja akustycz-
na). Program ten w menu Diverse > Helmholtz Resonator
udostpnia modu do wyliczania czstotliwoci oraz dobroci
(Q) rezonatora (czym wiksza dobro, tym ostrzej jest on
wstrojony).
Funkcjonuj take inne formy rezonatorów Helmholtza. Opis
jednego z nich, bardzo efektywnie dziaajcego, znajdziecie
na stronie www.jaschiks.com/pl/audio/projekte/index.htm
w odnoniku Rezonator Helmholtza. Obliczanie wymiarów
takiego wielosegmentowego rezonatora nie jest proste, ale tu
z pomoc moe nam suy kalkulator w pliku Excel, do którego
link zamieszczony jest na wspomnianej stronie. Kalkulator ten
znajdziecie te na naszej pycie (plik echo_busters_p.xls).
znajdziecie na naszej stronie internetowej
www.eis.com.pl w dziale Download. Jak
skorzystać z tych dźwięków? Bardzo pro-
sto. Wystarczy je odtworzyć i uważnie
słuchać, jak brzmią w naszym pomiesz-
czeniu. Ich głośność powinna być mniej
więcej wyrównana; każde znaczące skoki
poziomu to sygnał dla nas, że albo nasz
odsłuch, albo – co bardziej prawdopodob-
ne – nasze pomieszczenie w sposób istot-
ny wpływa na naszą percepcję dźwięków
w zakresie niskich tonów. Nasz plik te-
stowy zawiera następującą sekwencję
częstotliwości: pierwsza oktawa to 40,
42, 45, 48, 51, 54, 57, 60, 64, 68, 72, 76
i 80 Hz, a druga to 80, 85, 90, 95, 100,
106, 112, 119, 126, 134, 142, 151
i 160 Hz.
Jest kilka sposobów na to, aby już na
etapie odsłuchu poradzić sobie z proble-
mem reakcji naszego pomieszczenia na
Program Speaker
Calculator pozwa-
la na wyliczanie
optymalnych pa-
rametrów typo-
wego rezonatora
Helmholtza.
Podstawowa forma cylindryczne-
go rezonatora Helmholtza z otwo-
rem w górnej pokrywie, bdcym
wlotem rury rezonansowej.
Wieloelementowy rezonator Helmholtza,
którego projekt zamieszczony zosta na
stronie www.jaschiks.com.
fale o największej długości. Spróbujmy
mianowicie zmienić położenie naszych
monitorów, przybliżając lub oddala-
jąc je od ściany o kilkanaście centyme-
trów. Spróbujmy też podczas odsłuchu
sekwencji częstotliwości zmienić miej-
sce naszego odsłuchu, przesuwając
się nieznacznie do przodu lub do tyłu.
Przejdźmy się też po naszym pomiesz-
czeniu, sprawdzając, czy znajdziemy
w nim takie miejsce, w którym różnice
w głośności poszczególnych częstotliwo-
ści są najmniejsze. Koniecznie notujmy
wyniki naszych odsłuchów. Nawet nie
mając żadnych przyrządów pomiaro-
wych, ale dysponując sekwencją często-
tliwości odtwarzaną przez nasz system
monitorowy, jesteśmy w stanie wska-
zać te częstotliwości, które w naszym
pomieszczeniu powodują kłopoty.
Wyrównany rozkład częstotliwości
w pomieszczeniu w zakresie pasma naj-
niższych tonów to warunek niezbędny
do tego, aby nasz miks, nad którym
w tym właśnie pomieszczeniu pracu-
jemy, miał wyrównane basy. Jeśli basy
docierają do naszego słuchu w sposób
chaotyczny, gdzie każda częstotliwość
Estrada i Studio • luty 2008
prezentowana jest z inną głośnością, tkwi w jakości naszego pomieszczenia dźwięk klaśnięcia łagodnie wybrzmie-
wówczas mamy niewielką szansę na to, odsłuchowego. wa, wówczas mamy do czynienia z wnę-
by ustawić instrumenty basowe z opty- trzem o dobrej akustyce. Jeśli natomiast
malnym poziomem. Dudniące niskie W rodku i na górze słyszymy metaliczne wybrzmiewanie
częstotliwości sprawiają, że realiza- Choć niewłaściwa adaptacja aku- o wyraźnie dzwoniącym charakterze, to
tor ma tendencję do ich ograniczania styczna pomieszczenia w największym jest dla nas znak, że mamy do czynienia
dla zachowania spójności całego mate- stopniu odciska negatywne piętno na z dźwiękiem rezonującym między płasz-
riału, a w efekcie otrzymujemy nagranie niskich tonach, to jednak ofiarą naszej czyznami ścian, podłogą i sufitem lub
finalne, gdzie basów jest jak na lekar- niefrasobliwości, jeśli chodzi o warunki między twardymi płaszczyznami two-
stwo. Spośród wszystkich Waszych odsłuchowe, padają też średnie i wyso- rzonymi przez obiekty (meble) znajdu-
nagrań demo, jakie docierają do naszej kie tony. Tu jednak mamy już większe jące się w pomieszczeniu.
redakcji w ramach konkursu Przyślij możliwości kontroli warunków odsłu-
Nam Swoje Demo, jesteśmy w stanie chowych w naszym pomieszczeniu,
bezbłędnie wskazać te, których miks choćby z tego względu, że częstotliwości
Zdjcie po lewej
był dokonywany właśnie w takim „dud- te są znacznie łatwiejsze do pochłonię- stronie prezentuje
niącym” pomieszczeniu, ponieważ ich cia i rozproszenia niż basy. jeden z pierwszych
brzmienie w zakresie basów prezentuje Wspomnieliśmy już wcześniej o zja- komercyjnych dyfu-
zorów Schroedera,
się wyjątkowo „dietetycznie”. Z drugiej wisku tak zwanego trzepoczącego echa, czyli RPG Omniffu-
strony mamy też do czynienia z mocno które ma miejsce między dwiema równo- sor – w tabeli znaj-
przebasowanym materiałem, ale wów- ległymi płaszczyznami odbijającymi dujcej si w ram-
ce „Dyfuzor Schroe-
czas mamy prawo sądzić, że taki efekt dźwięk. Istnienie tego efektu łatwo dera” opisano
końcowy wynika najczęściej z mikso- stwierdzić, klaszcząc w dłonie. Jeśli struk tur uytych
wania na głośnikach o słabej efek- w nim wgbie.
Obok rozwizanie
tywności w zakresie niskich tonów, co firmy RealTrap, tak-
skłania osoby pracujące nad utworem e bazujce na dy-
do eksponowania tych właśnie czę- fuzorze Schroedera,
ale w postaci bieg-
stotliwości dla uzyskania efektu rów- ncych pionowo pa-
nowagi brzmieniowej. sków o rónej g-
Nierównomierna charakterystyka bokoci. Jest to
zreszt rozwizanie
częstotliwościowa pomieszczenia
bardzo czsto spo-
odsłuchowego ma wpływ także na tykane w profesjo-
brzmienie stopy zestawu perkusyj- nalnych studiach
nego. Dlaczego akurat stopy? Z pro- nagra, gdzie tego
typu dyfuzory s
stej przyczyny – jest to jedyny instru- elementami cian
ment w aranżacji mający swoją stałą i pracuj od czstot-
częstotliwość podstawową w zakre- liwoci rzdu kilku-
dziesiciu herców,
sie najniższych tonów (bas zazwyczaj kontrolujc fale sto-
odgrywa różne dźwięki, więc takiej jce.
stałej częstotliwości nie ma). Zjawisko
to jest szczególnie istotne w przy-
padku stopy bazującej na dźwiękach
uzyskiwanych na drodze syntezy lub na
bazie sampli. Może się tak bowiem zło-
żyć, że w źle zaadaptowanym akustycz-
nie pomieszczeniu częstotliwość pod-
stawowa dźwięku stopy wypadnie albo
w zakresie, który pomieszczenie wzmac-
nia, albo wręcz przeciwnie – silnie tłumi.
Nie musi to być dużo, wystarczy kilka
decybeli w jedną lub w drugą stronę, by
całkowicie zrujnować nasz miks lub,
w najlepszym wypadku, mocno utrudnić
nam życie. Jeśli więc mamy ewidentny
kłopot ze stopą, która różnie brzmi
w innym środowisku niż nasze pomiesz-
czenie odsłuchowe, wówczas pierwsze,
co powinniśmy zrobić, to zmienić często-
tliwość sampli, z których korzystamy lub
nieznacznie przestroić oscylator odpo-
wiedzialny za wytwarzanie dźwięku
stopy. W ten sposób szybko przekonamy
się, czy źródłem kłopotów jest instru-
ment jako taki czy po prostu problem

Estrada i Studio • luty 2008 81

TECHNOLOGIA Adaptacja akustyczna pomieszcze
Oglądając zdjęcia profesjonalnych studiów
nagrań, z łatwością zauważymy, że ich projek-
tanci unikają wszelkich równoległych płasz-
czyzn. Sufit nie biegnie równolegle do pod-
łogi (zazwyczaj jest to nachylony pod kątem
sufit podwieszany), ściany są dzielone i nie są
równoległe względem siebie, a wszystkie stu-
dyjne meble mają pochylone płaszczyzny czo-
łowe (np. szafki z procesorami). To samo doty-
czy szyby oddzielającej reżyserkę od pomiesz-
czenia studyjnego, która nie dość, że jest
podwójna (a czasem potrójna), to jeszcze jest
pochylona względem płaszczyzny ścian.
Oczywiście musimy zdać sobie sprawę
z tego, że realizacja wymogu nierównoległo-
ści płaszczyzn w typowym pokoju zaadapto-
wanym na potrzeby domowego studia nagrań
nie wchodzi w grę, gdyż budujący dom mura-
rze na ogół starają się stawiać wszystkie ściany,
podłogę i sufit z użyciem pionu i poziomnicy.
Utrzymanie równoległych płaszczyzn i kątów
prostych znakomicie ułatwia wykończenie
takiego pomieszczenia, ale doskonale utrudnia
też wykorzystanie go do pracy z dźwiękiem. Na
nasze szczęście szkodliwe akustycznie zjawi-
sko trzepoczącego echa możemy wyeliminować
za pomocą wszelkich materiałów tłumiących.
Analizując zatem kształt naszego pomieszcze-
nia, wyszukujemy wszelkie płaszczyzny rów-
noległe i jedną z nich pokrywamy materiałem
tłumiącym. W przypadku pomieszczeń do mik-
sowania dźwięku najważniejsze jest wytłumie-
nie ścian bocznych na wysokości głowy realiza-
tora. Takie działanie nie tylko wytłumi trzepo-
czące echo pomiędzy ścianami, ale też wpłynie
na redukcję dźwięku z monitorów, który odbija-
jąc się od ścian, dociera do naszych uszu z nie-
wielkim opóźnieniem względem tego samego
dźwięku bezpośredniego. Zjawisko to, jeśli
go nie zniwelujemy, potrafi doskonale zepsuć
obraz przestrzenny. Powinniśmy zatem dążyć
do tego, by wszelkie odbicia dźwięku były
jak najskuteczniej tłumione, a miejsce, w któ-
rym zamontujemy absorbery, łatwo znaleźć
za pomocą lustra. Siadamy w miejscu odsłu-
chu, monitory stoją tam, gdzie powinny stać,
a pomagająca nam osoba przesuwa płaskie
lustro (najlepiej wielkości absorbera akustycz-
nego, jakim dysponujemy) po ścianach do
tego momentu, aż zobaczymy w nim jeden
z monitorów (lewy na lewej ścianie, a prawy
na prawej). W tym właśnie miejscu, w któ-
rym w lustrze widzimy cały monitor, montu-
jemy nasz absorber. To samo dotyczy również
sufitu, choć tu już wymagana jest większa
ostrożność i zamiast dwóch absorberów dla
obu kanałów, warto zastosować jeden, odpo-
wiednio szeroki.
Należy koniecznie zaznaczyć, że wszystkie
działania opisane wyżej odnoszą się do śred-
nich i wysokich częstotliwości i mają bardzo
mały lub wręcz żaden wpływ na częstotliwo-
ści basowe.
82
Studio masteringowe Sound Mirror (www.soundmirror.co.kr)
wyposaone w kilka typów dyfuzorów Schroedera, specjal-
nie skonstruowane ciany pracujce take jako puapki ba-
sowe, podwieszany sufit z elementami pochaniajcymi
d wik oraz stojce za gonikami, w rogach pomieszcze-
nia, supowe rezonatory Helmholtza.
Rozpoczynamy nasz walk
W przypadku pomieszczeń studyjnych
mamy do czynienia z dwoma podstawo-
wymi ustrojami: absorberami i dyfuzo-
rami. Zadaniem pierwszych jest pochłania-
nie (absorpcja) części energii fal o określonej
częstotliwości. W efekcie działania absor-
bera fala o danej częstotliwości ma mniejszą
energię w pomieszczeniu, a więc i mniejszą
zdolność do odbić pomiędzy płaszczyznami.
Dyfuzor natomiast służy do rozpraszania tra-
fiających nań fal dźwiękowych pod różnymi
kątami w ten sposób, by uniemożliwić ich
regularne i powtarzalne odbijanie pomiędzy
płaszczyznami.
Materiały stosowane do absorpcji energii
dźwiękowej to głównie wełna mineralna oraz
specjalne pianki akustyczne. Należy pamię-
tać, że oba te materiały działają skutecznie
jedynie w zakresie średnich i wysokich czę-
stotliwości. Absorpcja niskich częstotliwo-
ści wymaga stosowania innych ustrojów aku-
stycznych, zwanych pułapkami basowymi.
Ich zadanie polega na pochłonięciu ener-
gii fali dźwiękowej o określonej częstotliwo-
ści i zamianie jej na inny rodzaj energii – ener-
gię cieplną. Można do tego celu użyć dużych
i głębokich ustrojów wypełnionych materia-
łem dźwiękochłonnym, ale lepsze efekty uzy-
skuje się zazwyczaj za pomocą specjalnie
Cz stotliwo i dugo
W przypadku pracy z d wikiem przy rejestracji, naga-
nianiu i miksowaniu posugujemy si gównie czstot-
liwoci, któr dowiadczeni realizatorzy natychmiast
kojarz z okrelonym tonem muzycznym, charakterem
brzmieniowym czy pasmem, nad którym trzeba popra-
cowa (podbi je lub stumi). W przypadku adaptacji
pomieszcze musimy nauczy si szybko przelicza
czstotliwo na dugo fali, która jest odlegoci
pomidzy powtarzajcym si jej fragmentem. Tradycyjne
dugo fali oznaczana jest greck liter λ (lambda).
Dla fali sinusoidalnej, a tak zazwyczaj bierzemy pod
uwag przy wszelkich obliczeniach zwizanych z akustyk
pomieszcze, dugo to odlego midzy dwoma szczy-
tami. Dugo wyliczamy, dzielc szybko rozchodzenia
si fali (w naszym wypadku 343 m/s) przez czstotliwo.
Poniewa czstotliwo wyraona jest w hercach (Hz),
a herc to odwrotno sekundy, wic dugo fali wyraana
jest w metrach. Z powyszego wynika, e fala o dugoci
1 metra ma czstotliwo 343 Hz. Oznacza to, e maksi-
mum fali o tej czstotliwoci bdzie przypadao co 1 metr.
Jeli to zapamitamy, to dalej ju pójdzie atwo: 34 Hz to
dugo 10 metrów, a 3,43 kHz to 10 cm. Inne dugoci
szybko wyliczymy w pamici. Przy wyliczaniu ustrojów
akustycznych przydaje si te zapamitanie podstawo-
wych dugoci wierfali. I tak 1 cm to wier dugoci
fali o czstotliwoci 8,6 kHz, a 10 cm to wier dugoci
fali o czstotliwoci 860 Hz.
Estrada i Studio • luty 2008
dostrojonych urządzeń akustycznych dzia-
łających na zasadzie rezonansu. Czym wię-
cej w naszym pomieszczeniu twardych płasz-
czyzn sprzyjających odbijaniu się dźwięku,
tym więcej i tym bardziej skutecznych ustro-
jów akustycznych będzie wymagała jego ada-
ptacja akustyczna.
Skuteczność paneli z pianki akustycznej lub
wełny mineralnej w zakresie niskich tonów
pozostaje w ścisłej zależności od ich grubości.
Typowy panel z pianki o grubości 5 centyme-
trów, przymocowany bezpośrednio do ściany,
praktycznie nie ma żadnego wpływu na czę-
stotliwości poniżej 300 Hz. Sytuację tę można
jednak znacząco poprawić przez zamontowa-
nie panelu w pewnej odległości od ściany. Jeśli
ten sam panel z pianki o grubości 5 centyme-
trów zamontujemy w odległości 5 centyme-
trów od ściany, wówczas uzyskamy taki sam
efekt, jak w przypadku montażu bezpośrednio
do ściany panelu o grubości 10 centymetrów
i to bez ponoszenia kosztów na zakup grub-
szego panelu.
Odległość panelu od ściany ma swoje odnie-
sienie do częstotliwości, wobec której zreali-
zowany tą metodą ustrój akustyczny będzie
najbardziej skuteczny. Jak wyliczyć tę często-
tliwość? Wystarczy pomnożyć przez cztery
odległość panelu od ściany – wartość ta będzie
długością fali najmocniej pochłanianej przez
ustrój.
Do skutecznego działania absorberów nie-
zbędny jest ruch powietrza wywołany przez
dźwięk. Aby uzyskać ten efekt potrzebne jest
odsunięcie paneli akustycznych od ściany. Jeśli
przymocujemy je bezpośrednio do niej, wów-
czas nie ma tam żadnego ruchu powietrza,
a jedyne co występuje, to zmiana ciśnienia.
Z tego powodu „wygłuszanie” pomieszczenia
poprzez wyłożenie go bezpośrednio przymo-
cowanymi do ściany panelami lub materiałem
dźwiękochłonnym nie ma większego sensu,
gdyż w ten sposób wytłumimy jedynie najwyż-
sze częstotliwości i trzepoczące echo. W zakre-
sie basów i środka nie zmieni się zupełnie nic.
Rezonanse pozostaną, a stłumiony zakres
wysokich częstotliwości sprawi, że pomiesz-
czenie będzie brzmiało głucho i matowo. Miksy
zrealizowane w tak „zaadaptowanym” aku-
stycznie studiu z całą pewnością będą prze-
jaskrawione, gdyż realizatorzy będą sta-
rali się rozjaśnić owo stłumione pasmo wyso-
kich tonów. Kluczem do udanej adaptacji jest
takie użycie ustrojów akustycznych, by uzy-
skać wyrównaną odpowiedź pomieszczenia
w każdym zakresie częstotliwości. Nie osią-
gniemy tego celu przez „wytapetowanie” całego
pomieszczenia nawet najlepszymi panelami
piankowymi, ale przez umiejętne ich użycie
tylko w określonych miejscach i z uwzględnie-
niem wszystkich zakresów częstotliwości, nad
którymi chcemy zapanować, pozostawiając te,
które nie sprawiają kłopotów.
Estrada i Studio • luty 2008
Dyfuzor Schroedera
Manfred R. Schroeder z uniwersytetu w Getyndze to kolej-
ny po Helmholtzu Niemiec, którego nazwisko na trwae
wpisao si w dziedzin akustyki pomieszcze. Opierajc
si na teorii liczb i informatyce, wysnu on w 1975 roku
hipotez, zgodnie z któr powierzchnia uformowana
z wyobie o precyzyjnie wyliczonej gbokoci jest
w stanie rozprasza d wik w stopniu, jaki do tej pory nie
by osigalny przez aden ustrój akustyczny, skone ciany
czy najbardziej nieforemne elementy. Na podstawie prac
Schroedera powstao szereg konstrukcji wykorzystujcych
zaproponowan przez niego formu matematyczn, w tym
dyfuzory RPG bazujce na siatce dyfrakcyjnej, dyfuzory
oparte na sekwencji residuum kwadratowego czy sekwencji
pierwiastka pierwotnego. Wszystkie nazwy brzmi gro nie,
a kryjce si za nimi rozwizania zahaczaj o powaniejsz
matematyk. Ustroje zbudowane na bazie wymienionych
formu daj jednak zdecydowanie najbardziej wyrównane
i skuteczne rozproszenie czstotliwoci, jakie kiedykolwiek
udao si uzyska.
Najwiksz popularnoci ciesz si dyfuzory oparte na
sekwencji residuum kwadratowego (reszty kwadratowej).
Ich maksymalna gboko jest okrelana przez najwiksz
dugo fali, jak dyfuzor ma rozprasza. Szeroko wg-
bienia wynosi natomiast poow dugoci fali najwyszej
rozpraszanej czstotliwoci. Gboko kolejnych wgbie
okrela si na podstawie wspóczynnika proporcjonalnoci,
który wyliczany jest ze wzoru:
Wp = n2 (mod p)
gdzie:
p – liczba pierwsza (wiksza od 1, podzielna przez 1 i sam
siebie),
n – liczba cakowita midzy 0 a f.
Wystpujce w równaniu wyraenie (mod p), czyli modu-
lo p, odnosi si do reszty. Np. po wstawieniu do równania
p = 11 i n = 5, otrzymamy 25 (mod 11), przy czym modulo
Z powyższych względów do zapanowania
nad środkowymi i wysokimi tonami w profe-
sjonalnych studiach zamiast absorberów sto-
suje się dyfuzory, które w odpowiedni sposób
rozpraszają energię dźwiękową, czyli w efek-
cie wyrównują odpowiedź częstotliwościową
pomieszczenia, a jednocześnie nie przegłuszają
go. Kwestią sporną pozostaje jednak mini-
malna wielkość pomieszczeń, w których dyfu-
zory mogą okazać się skuteczne. Z pewnością
działają one dobrze w większych obiektach,
dlatego chętnie stosowane są w pomieszcze-
niach nagraniowych i dużych reżyserkach.
W mniejszych pomieszczeniach, a więc najczę-
ściej także w domowych studiach nagrań, dyfu-
zory znajdują się zbyt blisko słuchacza, by były
wystarczająco skuteczne, i w takich warunkach
ustroje te mogą nie spełnić swojej roli.
Dyfuzorem jest każda struktura odbija-
jąca fale, ale by działała skutecznie, niezbędne
jest zachowanie nieregularności między odbi-
janymi powierzchniami wynoszącymi przy-
najmniej 1/4 długości fali, a więc w prak-
tyce kilka-kilkanaście centymetrów. Stąd pro-
sty wniosek, że pokrycie płaskiej ściany np.
wytłaczaną tapetą lub nieregularny płytkami
kamiennymi nie sprawdzi się jako dyfuzor dla
dźwięków o długości fali dłuższej niż cztero-
krotna różnica między najbardziej wystają-
cymi a najbardziej zagłębionymi powierzch-
niami. Jeśli wynosi ona np. 10 cm, to najniż-
sza częstotliwość, dla jakiej dyfuzor o takiej
11 oznacza, e 11 jest odejmowane od 25 tak dugo, a
pozostanie znaczca reszta (w tym wypadku 11 jest dwu-
krotnie odejmowane od 25 i wynikiem jest reszta 3). Na
bazie tego równania wylicza si cigi reszty kwadratowej.
Tworzce go liczby s proporcjonalne do wielkoci wg-
bie dyfuzora.
Dyfuzory tego typu mona budowa w postaci wgbie
biegncych pionowo lub poziomo, ale wystpuj te dyfuzo-
ry dwuwymiarowe, z wgbieniami (lub supkami) rozmiesz-
czonymi w pionie i w poziomie, rozpraszajce d wik w obu
paszczyznach. Sztandarowym przykadem takiego ustroju
jest m.in. RPG Omniffusor. Wyliczenia poszczególnych ele-
mentów dyfuzora mona dokona „na piechot”, ale mona
te skorzysta z kalkulatora znajdujcego si na stronie
www.mhsoft.nl/Diffusor2.asp. Jeli chcemy zbudowa dwu-
wymiarowy dyfuzor, wówczas poszczególne wgbienia (lub
supki) mog by rozmieszczone w sposób pokazany poni-
ej, a zastosowany w dyfuzorze firmy RPG zawierajcym 64
kwadratowe komórki:
Nie jest to oczywicie jedyny sposób na budow dyfuzora
Schroedera. Ciekawy projekt mona znale  na stronie
www.pmerecords.com/Diffusor.cfm, bazujcy na orygi-
nalnym rozwizaniu BBC, którego opis znajdziecie w pliku
1990-15.pdf umieszczonym na naszym krku DVD w kata-
logu Artykuy\Adaptacja akustyczna.
konstrukcji jest skuteczny, wynosi ok. 3,3 kHz.
W przypadku legendarnego już ustroju aku-
stycznego, jakim jest papierowa wytłoczka do
jajek, w miarę skuteczne rozpraszanie zacznie
się dopiero od ok. 4,5 kHz. Poniżej tej częstotli-
wości efektywność takiej wytłoczki jest wielce
problematyczna, a dodatkowo struktura mate-
riału oraz jego kształt sprawiają, że rozprasza-
nie częstotliwości powyżej 4,5 kHz jest bar-
dzo nieliniowe. Nie polecamy więc stosowania
tych wytłoczek jako podstawowych ustrojów
korygujących akustykę, choć ich punktowe,
rozważne użycie może niekiedy okazać się
korzystne dla brzmienia.
W warunkach domowego studia w roli roz-
praszaczy świetnie natomiast sprawują się...
półki z książkami, płytami CD itd. Ważne
jest, by przedmioty na półkach były rozło-
żone nieregularnie i by na półkach zosta-
wić wolne miejsca. Innym meblem, który
znakomicie sprawdza się w roli ustroju roz-
praszającego, ale i pochłaniającego (głów-
nie z uwagi na materiał, z jakiego go wyko-
nano oraz wymiary) jest zwykła domowa
sofa. Zazwyczaj ustawia ją się z tyłu pokoju,
na ścianie przeciwległej względem monitorów.
Skuteczność takiego „ustroju” można dodat-
kowo zwiększyć przez powieszenie nad sofą
półki z książkami. Nie w każdym pomiesz-
czeniu zaadaptowanym na reżyserkę jest jed-
nak tyle miejsca, by zmieściła się tam niemała
w końcu sofa, zatem w takich wypadkach
83
TECHNOLOGIA Adaptacja akustyczna pomieszcze
najlepsze efekty osiągnie się poprzez
instalację na tylnej ścianie głębokiego
ustroju absorbującego najniższe tony
oraz współpracujących z nim rozprasza-
czy. Tymi ostatnimi mogą być wspom-
niane już półki z książkami, choć warto
też poeksperymentować z rozpraszacza-
mi półcylindrycznymi, które możemy
samodzielnie wykonać ze sklejki, a nas-
tępnie wypełnić np. watą mineralną.
Bardziej ambitni mogą pokusić się
o wykonanie we własnym zakresie sku-
tecznych rozpraszaczy Shroedera. Jest
z nimi sporo pracy i liczenia, ale efekty
brzmieniowe oraz wizualne z całą pew-
nością są tego warte.
Czy tylko pianka?
Panele z pianki akustycznej wyglą-
dają bardzo efektownie i nadają pomiesz-
czeniom studyjnym profesjonalnego
wyglądu, ale mają jedną wadę – są dość
drogie, zwłaszcza jeśli charakteryzują
się dobrymi właściwościami akustycz-
nymi. Jednym z niedrogich materiałów,
który w wielu sytuacjach może zastą-
pić piankę akustyczną w zakresie absorp-
cji średnich i wysokich częstotliwości, są
płyty stosowane do dociepleń oraz izo-
lacji akustycznej budynków. Płyty takie
wykonane są ze sprasowanego włókna
szklanego lub wełny mineralnej, a poza
tym mogą być wyginane i cięte (obróbki
należy koniecznie dokonywać z maską
przeciwpyłową na twarzy!). Sporo inte-
resujących uwag na temat rodzaju zasto-
sowanych płyt znajdziecie na interneto-
wym Forum EiS (www.eis.com.pl), na
którym adaptacja akustyczna jest jed-
nym z najczęściej poruszanych tematów.
Wielu użytkowników sygnalizuje jednak
problemy z pyleniem tych paneli, który
nie tylko utrudnia utrzymanie czystości
w studiu, ale też może być powodem kło-
potów ze zdrowiem, zwłaszcza u alergi-
ków. Zabezpieczenie paneli za pomocą
nieprzepuszczalnej folii nie wchodzi
w grę, ponieważ w ten sposób stracą
one swoje właściwości absorpcji i staną
się zwykłymi panelami odbijającymi
dźwięk. Jedną z najbardziej skutecznych
metod jest spryskanie za pomocą zwy-
kłego spryskiwacza ogrodowego frontu
i bocznych krawędzi panelu rozcieńczo-
nym w wodzie klejem PVA do materia-
łów porowatych (do nabycia np. w skle-
pach modelarskich). Rolę takiego kleju
z powodzeniem może spełnić rodzimy
Wikol. Zabieg taki pozwoli związać luźne
włókna z główną strukturą, a jednocze-
śnie nie wpływa na pogorszenie właści-
wości akustycznych materiału spowodo-
wane zmniejszeniem jego porowatości.
84
Jednym z materiałów sprawdzają- Niedawno na na-
cych się w takiej sytuacji jest panel szym rynku poja-
wiy si ciekawe
Rockwool Stroprock o grubości 30 mili- i stosunkowo nie-
metrów wykonany z wełny mineralnej drogie panele aku-
(kamiennej). Panele takie dostępne są styczne firmy Ghost
Acoustics. Firma ta
w wymiarze 1×0,5 m (8 sztuk w paczce, powstaa jako efekt
pokrywające 4 m2 powierzchni). Panele prac sE Electronics
z wełny mineralnej dostępne są też nad popularnym
ustrojem Reflexion
w postaci pojedynczych elementów Filter.
zapakowanych w folię, której zadaniem
jest zabezpieczenie ich w czasie trans-
portu. Choć wcześniej sugerowaliśmy, by
nie zabezpieczać paneli folią, to jednak
mając panele fabrycznie zapakowane
w folię, można trochę poeksperymento-
wać... Z niektórych źródeł w Internecie
można się dowiedzieć o doświadcze-
niach, z których wynikało, że pozo-
stawienie folii z tyłu panelu (od strony
ściany) poprawia absorpcję z zakresie
niskich tonów w porównaniu do paneli
bez folii. Zostawiając folię od frontu,
sprawiamy, że panel wprawdzie odbija
środkowe i wysokie częstotliwości, ale
w dalszym ciągu absorbuje częstotliwo-
ści w zakresie niskiego środka. Wiedząc
o tym, możemy w szerokim zakresie
kształtować charakterystykę pomiesz-
czenia, odpowiednio tłumiąc lub rozpra-
szając częstotliwości.
W porównaniu do wełny mineralnej
pianka akustyczna charakteryzuje się
Wyliczanie rezonansów
Na naszym krku DVD, w folderze Artykuy\Adaptacja bdzie szykowa skuteczn puapk. Kopot pojawia si te przy
akustyczna\Kalkulator rezonansów, znajdziecie program 85 Hz, ale e jest to czstotliwo blisko oktaw nisza ni owe
Mode Calculator udostpniony przez firm RealTraps 160 Hz, dlatego mona mie nadziej, e puapka dostrojona
(www.realtraps.com). Suy on do wyliczania pierwszych szes- do 160 Hz i nieco „rozmyta” przez zastosowanie wewntrznych
nastu rezonansów osiowych, których mona si spodziewa materiaów tumicych pozwoli zapanowa take nad ni.
w pomieszczeniu o okrelonych wymiarach. Analizujc roz- Powyej 220 Hz wystpuj ju skupione rezonanse, z którymi
mieszczenie tych rezonansów, jestemy w stanie do precy- powinnimy da sobie rad puapkami basowymi zainstalowany-
zyjnie, jak na warunki domowego i projektowego studia nagra, mi w naronikach pomieszczenia wyliczonymi dla czstotliwoci
wskaza te czstotliwoci, z którymi moemy mie problemy. ok. 300 Hz i dziaajcymi szerokopasmowo.
Oto wyliczone rezonanse dla przykadowego pomieszczenia Powysza ilustracja to prawdziwy koszmar projektanta. Na
o wymiarach 4×3,5×2,7 m. Ju pierwszy rzut oka pozwala czerwono wywietlane s nakadajce si rezonanse, w tym
stwierdzi, e nie jest to atwe pomieszczenie. Rezonanse wypadku oddzielone od siebie w bardzo nieregularnych
wystpuj do rzadko, odlegoci midzy nimi s spore, a tylko interwaach i wszystkie na tym samym poziomie. To pomiesz-
w kilku miejscach nastpuje kumulacja rezonansów. Najbardziej czenie praktycznie nie nadaje si do adaptacji. Nie pomog
kopotliw czstotliwoci bdzie 160 Hz wystpujca samotnie, tu najbardziej wymylne ustroje akustyczne i ksztatowanie
w oddaleniu wikszym ni „przepisowe” 25 Hz od innych rezo- charakterystyki goników. Zawsze bdzie le i nikt nie da rady
nansów. Z ca pewnoci wanie dla tej czstotliwoci trzeba nad tym zapanowa.
Estrada i Studio • luty 2008
TECHNOLOGIA Adaptacja akustyczna pomieszcze
mniej gęstą strukturą, a zatem jest mniej efek-
tywna w zakresie niskich tonów. Ukształto-
wanie paneli z pianki akustycznej w piramid-
ki, trójkąty itp. pozwala nie tylko uatrakcyjnić
ich wygląd, ale przede wszystkim zwiększyć
powierzchnię absorbującą dźwięk docierający
pod innym kątem niż kąt prosty. Jednocześnie
wzory na froncie paneli akustycznych zmniej-
szają średnią grubość paneli, co znów skutku-
je zmniejszeniem pochłanialności basów.
Oczywiście są także piankowe ustroje aku-
styczne służące do absorpcji niskich tonów,
ale zazwyczaj są one dość duże i drogie. Nie
oznacza to wcale, że naszym zamiarem jest
zniechęcenie Was do używania profesjonalnie
przygotowanych ustrojów z pianki akustycz-
nej, lecz w warunkach małego, domowego
studia nagrań lepsze efekty można uzyskać
przez łączenie ich z innymi ustrojami charak-
teryzującymi się większą efektywnością wo-
bec fal o większych długościach, przy jedno-
czesnej oszczędności miejsca i niższych ogól-
nych kosztach adaptacji pomieszczenia.
Nie zmienia to faktu, że ustroje piankowe
są gotowymi elementami przystosowanymi
do montażu, wymagającymi bardzo niskiego
nakładu pracy, zazwyczaj świetnie się pre-
zentują i w większości wypadków dobrze
86
Ciekawy ustrój firmy Celestial
Acoustics (www.celestialacou-
stics.com) bdcy pewn for-
m dyfuzora Schroedera roz-
praszajc d wiki dobiegaj-
ce z góry i z dou.
działają w zakresie śred-
nich i wysokich często-
tliwości. Jeśli jednak
ustrój z pianki połączymy
z ustrojem bazującym na
wełnie mineralnej, wów-
czas za stosunkowo nie-
duże pieniądze otrzymamy y
szerokopasmowy ustrój
akustyczny oferujący nie
tylko profesjonalne właści--
wości w zakresie środka
i góry (wynikające z zasto--
sowania panelu pianko-
wego) ale też dobrą absorp- p-
cję niskich częstotliwości,
której sama pianka nie jestt
w stanie zapewnić.
Jak wspomniano wcześniej, niej niewielkim
nakładem środków można też zwiększyć sku- grubości to nic innego jak oszczędność kosz-
teczność samej pianki, montując ją w pew- tów. Po co płacić więcej, jak można zapłacić
nym oddaleniu od ściany (np. mniej, uzyskując ten sam efekt?
za pomocą ramki) i uzyskując Jeśli w charakterze ustrojów akustycznych
w ten sposób, przy praktycz- chcemy użyć wyłącznie paneli Rockwool,
nie pomijalnych kosztach, efekt wówczas najprostszą metodą (po wcześniej-
podobny do zastosowania dwu- szym spryskaniu ich wodnym roztworem
krotnie grubszego ustroju. Cały Wikolu) jest pokrycie paneli niefarbowanym
czas przy tym należy pamię- płótnem dostępnym np. w sklepach dla tapice-
tać, że stopień pofalowania czy rów i meblarzy (niektórzy zdobią tak pokryte
ukształtowanie powierzchni ustroje malunkami, które świetnie wyglą-
ma znikomy wpływ na sku- dają, ale kompletnie niszczą właściwości aku-
teczność ustroju w zakresie styczne ustroju w zakresie średnich i wyso-
niskich tonów. Tutaj liczy się kich częstotliwości!). Można też użyć innych
tylko grubość (a ta wpływa na niż płótno tkanin, ale powinny być one całko-
wzrost ceny takiego ustroju), wicie przepuszczalne dla dźwięku. Najlepiej
więc każda skuteczna technika sprawdzić to, po prostu przystawiając mate-
„wirtualnego” zwiększenia riał do ust i dmuchając, ocenić stopień prze-
puszczalności powietrza. Jeśli komuś zależy
na spełnianiu przez ustroje akustyczne funk-
Dobrym pomysem na adaptacj aku- cji ozdobnej, wówczas zamiast wspomnia-
styczn przeciwlegej ciany w maym nego wcześniej malowania płótna powinien
i redniej wielkoci pomieszczeniu jest
zbudowanie ramek, w których umiesz- rozejrzeć się za ciekawą wzorniczo tkaniną
czamy grube panele z weny mineral- obiciową, która przy okazji, z uwagi na swą
nej. Z przodu na ramk nacigamy war- strukturę, może też spełnić rolę dodatkowego
stw materiau przepuszczajcego po-
wietrze (np. pótno). Nastpnie do ramy
absorbera.
i na materiale mocujemy w kilku miej- Jeśli ktoś nie ma żyłki konstruktora lub po
scach pionowo ustawione drewniane prostu nie ma czasu na eksperymenty i woli
pówaki oddalone od siebie o ok. 1 cm.
sprawdzone rozwiązania dające gwarancję
W ten sposób moemy zbudowa ustrój
akustyczny, który zapewni pochania- skuteczności, wówczas powinien skorzystać
nie w zakresie niskich i rednich czstot- z oferty producentów profesjonalnych ustro-
liwoci, rozproszenie w zakresie cz- jów akustycznych. Na naszym rynku można
stotliwoci wysokich oraz bdzie dzia-
a w pewnym zakresie jako szczelinowy spotkać się m.in. z kompletnym systemem
rezonator Helmholtza. Ustrój taki najle- adaptacji małych pomieszczeń firmy S.I.A.B.
piej sprawdzi si w przeguszonych po- (ceny od 2.349 zł do 5.397 zł – www.karty-
mieszczeniach, pozwalajc uzyska
w nich prawidow równowag pomi- dzwiekowe.com.pl); absorberami, pułapkami
dzy pasmami. i rezonatorami Hoohacoustic (ceny od 500 do
Estrada i Studio • luty 2008
TECHNOLOGIA Adaptacja akustyczna pomieszcze
1.600 zł – www.hoohacoustic.com);
ustrojami akustycznymi Ghost Acous-
tics (szerokopasmowe ustroje w cenie
865 zł, 995 zł i 1.590 zł, pułapka basowa
w cenie 995 zł – www.audiostacja.pl).
Wśród producentów wysokiej klasy ustro-
jów akustycznych wyróżnić trzeba nie-
słychanie prężnie działającą firmę Real-
-Traps (www.realtraps.com), wchodzącą
na rynek Ready Acoustics (www.ready-
acoustics.com), Primacoustic (www.prim-
acoustic.com) oraz utytułowanego pro-
ducenta pianek akustycznych Auralex
(www.auralex.com). Firmy te mają sie-
dzibę w USA, a przy aktualnych cenach
dolara naprawdę warto rozważyć zakup
za oceanem (wg informacji na stronie
internetowej Auralex ma dystrybucję na
terenie Polski, ale siedziba dystrybutora
znajduje się w Niemczech). Jeśli chodzi
o firmy europejskie, to należy wymienić
Advanced Acoustics (www.advanced-
acoustics-uk.com) oraz polski Euro-
foam (www.eurofoam.pl). Ofertę pian-
kowych ustrojów akustycznych można
znaleźć m.in. na serwisie Allegro
(www.allegro.pl), ale przed zakupem
warto zwrócić uwagę na grubość
ustrojów w porównaniu do innych
znajdujących się na rynku.
apanie fal
O ile zapanowanie nad średnimi
i wysokimi częstotliwościami (pod
warunkiem, że nie mamy do czynie-
nia z totalnie przegłuszonym pomiesz-
czeniem, które ktoś w porywie fan-
tazji całkowicie wyłożył tkaniną
dywanową...) jest relatywnie niedro-
gie i dość proste w realizacji, o tyle
w przypadku basów rzecz ma się
nieco inaczej. Przy okazji opisywa-
nych wyżej ustrojów zbudowanych na
bazie wełny mineralnej oraz pianek
akustycznych montowanych w pew-
nym oddaleniu do ściany wspominali-
śmy już o ich efektywności względem
niskich tonów, ale optymalną skutecz-
ność zapewniają tylko specjalizowane
ustroje zwane pułapkami basowymi (ich h lub więcej rezonansów o tej samej
angielska nazwa to bass trap).
W typowym pomieszczeniu, w jakim
zazwyczaj chcemy zbudować domowe
lub projektowe studio nagrań, trudno
zapanować nad niskimi tonami z dwóch
powodów: dużych długości fal basu oraz
równoległych i prostopadłych płasz-
czyzn ścian, podłogi i sufitu sprzyjają-
cych powstawaniu fal stojących. Nawet
jeśli nieznacznie zeskosujemy ścianę lub
sufit, to efekt takiego działania będzie
praktycznie pomijalny. Jeśli chodzi
o kąty płaszczyzn, potrzebne są tu dość
88
W ofercie firmy Rigips znajduj si aku-
styczne pyty (www.rigips.pl/strony/
proddb/www_main.php?kat_id=38&prod_
id=19), które mona efektywnie wykorzy-
sta do zbudowania naronych puapek ba-
sowych. Konstrukcja pokazana na rysunku
wykorzystuje perforowane panele gipsowo-
-kartonowe z wóknin akustyczn Gyptone
Line 6 o stopniu perforacji wynoszcym
13%. Pyty mona malowa na dowol-
ny kolor, dziki czemu nasz puapk mo-
na zgrabnie wkomponowa w ciany. W od-
legoci ok. 1 cm za pyt montujemy dwie
warstwy paneli z weny mineralnej o grubo-
ci 8 i 4 cm, i gstoci 70 kg/m3.
(rezonanse osiowe), ale też między
radykalne działania, a na takie mało Rama gotowa do
który właściciel niewielkiego pomiesz- montau weny mi-
neralnej i nacigni-
czenie jest w stanie sobie pozwolić, gdyż cia pótna stanowi-
są one bardzo kosztowne i często pro- cego front ustroju.
wadzą do sporego zmniejszenia prze- W efekcie powstanie
puapka basowa su-
strzeni użytkowej, a w konsekwencji do ca do montau na
dalszych kłopotów z akustyką. cianie.
Podstawowym problemem
w zakresie niskich tonów są rezo-
nanse pomieszczenia, w rezultacie
których powstają fale stojące. Fale
stojące wytwarzają się przez odbicia
energii dźwiękowej pomiędzy twar-
dymi powierzchniami. Każde odbicie
nakłada się na poprzednie i w efek-
cie następuje sumowanie ich mak-
symalnych i minimalnych pozio-
mów. Najmocniej eksponowane są
te częstotliwości, dla których odleg-
łość pomiędzy płaszczyznami jest
wielokrotnością 1/4 długości fali.
W różnych miejscach pomieszcze-
nia odbicia dodają się lub odejmują
od dźwięku bezpośredniego (w przy-
padku reżyserki od dźwięku wytwa-
rzanego przez monitory odsłu-
chowe), w efekcie czego mamy
do czynienia z dużymi zmianami
w spektrum częstotliwości. Mówiąc
inaczej – pomieszczenie sprawia,
że to co słyszymy nie odpowiada
temu, co emitują monitory. Pojawiają
się istotne zmiany poziomów nie tylko
w zakresie podstawowych częstotliwo-
ści fal stojących, ale też w ich wielokrot-
nościach. Sprawę komplikuje fakt, że
rezonanse występują nie tylko pomię-
dzy powierzchniami równoległymi
przylegającymi do siebie płaszczyznami
prostopadłymi (rezonanse styczne oraz
rezonanse skośne). Ponadto wpływ
pomieszczenia na zmiany spektrum
częstotliwości jest inny w zależności od
miejsca odsłuchu. Pół biedy, gdy w stu-
diu pracuje tylko jedna osoba siedząca
cały czas w tym samym miejscu. Kłopot
zaczyna się wtedy, gdy do studia przy-
chodzą goście lub klienci chcący odsłu-
chać zamówiony materiał...
Nie da się zaprojektować pomieszcze-
nia, które nie miałoby rezonansów włas-
nych. Znając jednak jego wymiary,
jesteśmy w stanie określić miejsca
je
w spektrum częstotliwości, w któ-
rrych występuje koincydencja dwóch
lu
cczęstotliwości lub odizolowane rezo-
nnanse znajdujące się w odległości
225 Hz lub większej od swych sąsia-
ddów. W tych właśnie miejscach
mmożemy się spodziewać występowa-
nnia zakolorowań dźwięku i miejsca
te wymagają naszej uwagi, jeśli chodzi
o konstrukcję pułapek basowych.
Niektórzy specjaliści z dziedziny
akustyki sądzą, że w pomieszcze-
niach o kubaturze mniejszej niż 42
m3 występuje tak niewiele częstotli-
wości drgań własnych i są one na tyle
Estrada i Studio • luty 2008
oddalone od siebie, że stanowi to źró-
dło słyszalnych zniekształceń i prak-
tycznie wyklucza takie pomieszcze-
nie z użycia. No cóż, zawsze się znajdą
tacy, którzy stwierdzą, że mleko jest
niezdrowe, ale nie przejmujmy się tym
i dalej pracujmy nad akustyką naszego
studia. Faktem jednak jest, że w więk-
szych pomieszczeniach jest więcej rezo-
nansów umiejscowionych blisko siebie,
co jest zjawiskiem korzystnym z aku- „Wyliczanie jednocześnie najmniej prze-
stycznego punktu widzenia. Dla opano- rezonansów”). strzeni użytecznej.
wania przewagi niskich tonów i anoma- Aby
A zmniejszyć Istotą konstrukcji wielu puła-
lii rezonansowych zazwyczaj wystarczy wpływ rezonansów na pek basowych jest to, o czym wspo-
wówczas ogólna adaptacja w zakre- spektrum sygnału emi- mniano już wyżej – materiał tłumiący
sie niskich tonów. W małych pomiesz- towanego przez monitory, powinien być odsunięty od ściany.
czeniach rzecz jest dużo trudniejsza, należy zredukować amplitudę Dlaczego? Molekuły powietrza poru-
gdyż rezonanse pojawiają się w szer- niskoczęstotliwościowych odbić Skuteczno absorp- szane do przodu i do tyłu na sku-
szym spektrum i do ich opanowania za pomocą specjalizowanych ustrojów, cji niskich tonów tek ruchów membran głośników prze-
w przypadku ustro-
potrzebne są niekiedy dokładnie wstro- czyli pułapek basowych. Należy pod- jów piankowych po- mieszczają się wewnątrz pomieszcze-
jone pułapki. Jeśli nasze pomieszcze- kreślić, że rolą pułapek basowych nie zostaje w cisej za- nia, ale poza jego granicą wyznaczoną
nie jest niewielkie, a do tego ułożone na jest zmniejszenie niskich częstotliwo- lenoci od ich gru- ścianami nie mogą się one poruszać,
boci. Bezporedni
planie kwadratu, to sprawa wygląda ści w pomieszczeniu, ale właśnie ogra- monta tych ustro-
zatem energia dźwiękowa zostaje prze-
naprawdę kiepsko, ponieważ będziemy niczenie odbić w zakresie niskich tonów jów na cianie nie tworzona z ruchu powietrza na ciśnie-
mieli do czynienia z silnym rezonan- – a to są dwie różne i często mylone ze przyniesie nam ad- nie powietrza i to właśnie ono powo-
nych korzyci w za-
sem (sumują się rezonanse od ścian sobą rzeczy. Pułapki basowe najczęściej duje odbicia. W każdym materiale poro-
kresie basów.
bocznych oraz od ściany przedniej i tyl- umieszcza się w rogach pomieszcze- Sytuacj mona jed- watym energia dźwiękowa zostaje
nej), który w jednych miejscach bar- nia (pomiędzy ścianami lub pomiędzy nak poprawi, mon- przetworzona w ciepło na skutek tar-
dzo wzmacnia określoną częstotliwość ścianami i sufitem – to drugie rozwią- tujc ustrój w pew- cia. Jeśli jednak materiał porowaty jest
nym oddaleniu od
(i jej wielokrotności), a w innych silnie zanie jest lepsze w małych pomieszcze- ciany. przymocowany bezpośrednio do ściany,
ją tłumi. Podobna sytuacja ma miejsce, niach z uwagi na zajmowanie mniej- gdzie nie ma ruchu powietrza (a jedynie
gdy któryś z wymiarów pomieszczenia szej przestrzeni użytkowej), gdyż tam następuje zmiana ciśnienia), wówczas
jest dwukrotnością innego. Trzeba przy- właśnie rezonanse występują z naj- nie będzie tarcia. Mówiąc prostszym
Panele akustycz-
znać otwarcie, gdy mamy do czynienia większym poziomem i pułapki działają ne nie musz by językiem – molekuły powietrza muszą
z takimi właśnie niewielkim pomiesz- z największą skutecznością. Ponadto stosowane na ca- mieć gdzie „wyjść” po przejściu przez
czeniami w kształcie sześcianu, jakakol- pułapka umieszczona w tym miej- ej powierzchni. materiał porowaty, by móc w ten spo-
Wystarczy, jeli nie-
wiek adaptacja akustyczna jest bardzo scu ma największą głębokość (a więc które zostan za- sób wywołać tarcie i stracić swą ener-
trudna i w zasadzie mija się z celem, może być skuteczniejsza w odniesieniu montowane punk- gię. Oddalenie materiału tłumiącego
gdyż same ustroje akustyczne zajmą do niższych częstotliwości), zajmując towo. od ściany sprawia, że powstaje ustrój
sporo miejsca, sprawiając, że zabraknie
go na to co najważniejsze – sprzęt stu-
dyjny i instrumenty.
Jakie zatem wymiary powinno mieć
nasze pomieszczenie, by można je
było skutecznie adaptować akustycz-
nie w zakresie niskich częstotliwości?
Najlepiej takie, w których żaden
z wymiarów nie jest wielokrotnością
innego. Zarówno w Internecie, jak
i w literaturze drukowanej można zna-
leźć sporo „złotych” proporcji wymiarów
charakteryzujących idealne pomiesz-
czenie. Ale bądźmy realistami – nikomu
nie udało się definitywnie określić naj-
lepszych wymiarów. Gdyby takowe ist-
niały, wszystkie studia nagrań budo-
wane byłyby tak samo. A nie są...
Zgodziliśmy się już co do jednego,
że w każdym pomieszczeniu zakres
niskich tonów wymaga regulacji z uwa-
gi na występowanie rezonansów (można
je wyliczyć np. za pomocą programu
RealTraps ModeCalc – patrz ramka

Estrada i Studio • luty 2008 89

TECHNOLOGIA Adaptacja akustyczna pomieszcze

akustyczny o większej efektywno-

ści. Największą skuteczność ma on dla
częstotliwości, której długość fali jest
4-krotnie większa od odległości ustroju
od ściany. Wynika to z faktu, że dla tej
długości w tym właśnie miejscu fala ma
swoje maksimum, a więc w materiale
porowatym powstaje największe tarcie
i następuje największa strata energii.
Przekładając powyższą wiedzę na
sposób konstrukcji narożnej pułapki
basowej, możemy samodzielnie zbudo-
wać prosty ustrój dostrojony do okreś-
lonej częstotliwości, którą wyliczyli-
śmy wcześniej na podstawie analizy
rezonansów i uznaliśmy za najbar-
dziej „szkodliwą” po przeprowadze-
niu testu odsłuchowego z wykorzy-
staniem tonów chromatycznych. Jeśli
wykorzystamy do tego celu panel
Stroprock o szerokości 50 cm zamon-
towany do drewnianego szkieletu roz-
piętego między ścianami, wówczas głę-
bokość takiej pułapki będzie wyno-
siła 25 cm, co jest 1/4 fali o długości
1 m. Taką długość ma fala o częstotli- Konstrukcja ustro- siebie o ok. 6 cm (co daje procentowość
wości 343 Hz. Jeśli panel o wymiarach ju akustycznego ba- perforacji rzędu 0,25%), stanowiąca pły-
zujcego na rezo-
100×50 cm zamontujemy w drugą tę czołową skrzynki o głębokości 15 cm,
natorze Helmholtza
stronę, wówczas głębokość pułapki z pyt czoow pozwala uzyskać częstotliwość rezonan-
zwiększy się do 50 cm, a największa o perforowanej po- su rzędu 75 Hz. Zbudowany na bazie re-
efektywność przypadnie na częstotli- wierzchni. Na cz- zonatora Helmholtza ustrój akustyczny
stotliwo rezonan-
wość 172 Hz. Zakres częstotliwości, sposób uzyskujemy rezonator o perforo- sow ustroju wpyw charakteryzuje się największą skutecz-
wobec których pułapka basowa będzie wanej powierzchni. maj grubo py- nością wtedy, gdy fale dźwiękowe pa-
skuteczna, można znacząco posze- Wzorów na wyliczenie częstotliwości ty, rozmieszczenie dają nań prostopadle (wszystkie drob-
otworów, ich red-
rzyć poprzez zastosowanie grubszego ustroju akustycznego z otworami okrąg- nica oraz gboko ne rezonatory, z których składa się cały
panelu Rockwool. Dodatkowo para- łymi jest kilka, ale najczęściej stoso- ustroju. ustrój, pozostają ze sobą w fazie). Jeśli
metr ten można poprawić, umieszcza- wany przedstawia się następująco:
jąc w pustce pułapki basowej miękki Konstrukcja ustro-
materiał tłumiący, np. Domrock. ju membranowe-
go z membran pó-
kolist.
Budujemy nowy ustrój
Jednym z najczęściej stosowanych Nieco kłopotliwe może okazać się
rozwiązań jest ustrój akustyczny bazu- wyliczenie procentowego udziału per-
jący na zasadzie działania rezona- foracji w powierzchni czołowej ustroju
tora Helmholtza. Na dobrą sprawę ( p), ale tutaj pomocne będą wzory znaj-
idea jego konstrukcji niewiele różni się dujące się przy umieszczonym wyżej
od konstrukcji butelki (patrz ramka rysunku..
„Rezonator Helmholtza”), a w zasadzie Jeśli zależy nam na rezonansie w za-
wielu ustawionych obok siebie bute- kresie niskich częstotliwości, wówczas
lek. Zazwyczaj jest to pudło prosto- powinniśmy użyć grubych płyt sklejko-
kątne, którego łączna objętość równa wych z większymi otworami rozstawio-
jest sumie objętości naszych wyimagi- nymi w większych odległościach. Przy-
nowanych butelek, zamknięte pokrywą kładowo płyta o grubości 6 mm z otwo-
z wywierconymi otworami. W ten rami o średnicy 3 mm oddalonymi od

Zbudowany na bazie rezonatora Helmholtza ustrój

akustyczny charakteryzuje si najwi ksz skutecz-
noci wtedy, gdy fale d
wi kowe padaj na pro-
stopadle (wszystkie drobne rezonatory, z których
skada si cay ustrój, pozostaj ze sob w fazie).

90 Estrada i Studio • luty 2008


Realizacja adaptacji akustycz-
nej w typowym domowym stu-
diu nagra wg firmy Ready Acoustics
(www.readyacoustics.com). Firma ta, jako
jedyna w tej brany, oferuje m.in. konstruk-
cje ustrojów akustycznych do ich wypenienia we
wasnym zakresie takimi panelami akustycznymi, jakie
uznamy za najbardziej optymalne. Wprawdzie sugeruje
ona wykorzystanie paneli Owens Corning, ale z powodze-
niem mog to by panele Rockwool.
chcemy rozmyć nieco ostrość charakterystyki
działania rezonatora (co niekiedy może się
okazać korzystne), wtedy wewnątrz ustroju
należy umieścić wełnę mineralną wypełniającą
mniej więcej połowę pustki powietrznej.
Bardzo ciekawym ustrojem jest ustrój
o przekroju półkolistym, w którym wykonany
z giętkiego, ale twardego materiału front (np.
z płyty pilśniowej) nie tylko służy do rozpro-
szenia średnich i wysokich częstotliwości, lecz
stanowi jednocześnie membranę typową dla
ustrojów membranowych. Czym większa cię-
ciwa przekroju takiego elementu akustycz-
nego, tym lepsze pochłanianie niskich tonów.
Długość tak skonstruowanego ustroju nie
ma większego znaczenia i przy jego projekto-
waniu można się kierować względami este-
tycznymi. Podejmując decyzję o wypełnieniu
ustroju materiałem dźwiękochłonnym, trzeba
brać pod uwagę fakt, że jego obecność zwięk-
sza współczynnik pochłaniania w zakre-
sie niskich tonów. Montaż takiego ustroju
jest bardzo prosty – wystarczy przymocować
do ściany jedną listwę z odpowiednio nacię-
tym rowkiem, a drugą taką samą, nałożoną
już na płytę, przymocować do ściany już po jej
Du skutecznoci w zakresie niskich tonów charakte-
ryzuj si ustroje przeponowe, w którym energia pocha-
niana jest przez drgajc z okrelon cz stotliwoci
membran i zamieniana w ciepo wytwarzajce si pod-
czas ugi  membrany.
Estrada i Studio • luty 2008
wygięciu. Jeśli mamy miej-
sce, można, choćby ze wzglę-
dów wizualnych, zainstalo-
wać dwa lub trzy sąsiadujące ze
sobą ustroje tego typu. Dla uzyska-
nia absorpcji częstotliwości w zakresie
150–250 Hz ustrój powinien mieć szerokość
(czyli odstęp pomiędzy listwami) wynoszącą
120 cm i wysokość (odległość frontu panelu od
ściany) 40 cm. Czym większe wymiary, tym
proporcjonalnie niższa częstotliwość.
Dużą skutecznością w zakresie niskich
tonów charakteryzują się ustroje przeponowe,
w którym energia pochłaniana jest przez drga-
jącą z określoną częstotliwością membranę
i zamieniana w ciepło wytwarzające się pod-
czas ugięć membrany. Najprostszą formą
ustroju przeponowego jest typowa sklejka
brzozowa zamocowana na stelażu drewnia-
nym w określonej odległości ściany. Rezonans
takiego ustroju wyliczamy, dzieląc 35 przez
pierwiastek kwadratowy z iloczynu masy
powierzchniowej membrany i głębokości
pustki powietrznej ustroju. Masa powierzch-
niowa jest parametrem podawanym dla więk-
szości materiałów drewnopochodnych, ale jeśli
jej nie znamy, to po prostu ważymy posiadany
materiał, określając wagę 1 metra kwadrato-
wego (masa powierzchniowa 6-milimetrowej
sklejki wynosi 1,14 kg/m2). Poprzez dobór róż-
nej grubości sklejki o różnej masie powierzch-
niowej oraz jej odległości od ściany możemy
uzyskać ustroje o częstotliwości rezonansowej
schodzącej naprawdę nisko – nawet do kilku-
dziesięciu herców. Dla zwiększenia parametru
współczynnika pochłaniania należy między
TECHNOLOGIA Adaptacja akustyczna pomieszcze
sklejką a ścianą zamocować panel
z wełny mineralnej w odległości ok. 1 cm
od sklejki. Wymiary ustroju przepono-
wego nie są sprawą krytyczną, choć
nie powinny być mniejsze niż 1×0,5 m
(w praktyce można je dopasować do roz-
miarów paneli Rockwool, które w nich
zastosujemy). Oddzielną sprawą jest
miejsce montażu takich ustrojów, gdyż
ich membrany działają jak lustro dla fal
o częstotliwościach środkowych i wyso-
kich. Sugerujemy zamocowanie ich na
tylnej ścianie, jak najbliżej narożnika
pomieszczenia.
W efekcie prawidłowego działania
pułapek basowych powinno się otrzy-
mać wyrównane przetwarzanie zakresu
niskich częstotliwości, co łatwo spraw-
dzić, odtwarzając sygnał testowy skła-
dający się z następujących po sobie
sinusoidalnych tonów chromatycznych
(pisaliśmy o nim wyżej w podrozdziale
„Problemy z basem”). Poszczególne
tony powinny być teraz odbierane przez
nas jako wyrównane względem gło-
śności, a żaden z nich nie powinien być
znacząco cichszy lub głośniejszy od
pozostałych.
Monitory
Ważnym elementem adaptacji
akustycznej pomieszczenia studyj-
nego jest rozmieszczenie jednego z naj-
ważniejszych elementów studia, czyli
odsłuchów, a także ustalenie miejsca,
w którym będzie pracował realizator.
Przyjmuje się, że monitory odsłuchowe
powinny znajdować się na najkrótszej
ścianie pomieszczenia, w równym odda-
leniu od ścian bocznych. W pomiesz-
czeniu powinno się też zadbać o zacho-
wanie symetrii, jeśli chodzi o umeblo-
wanie i adaptację akustyczną ścian
bocznych. Szerokość rozstawienia moni-
torów i ich odległość od ściany należy
dobrać tak, by wraz z miejscem odsłu-
chu tworzyły one trójkąt równoboczny,
a samo miejsce odsłuchu nie znajdo-
wało się w połowie odległości między
ścianą frontową a tylną, gdzie zawsze
jest największy problem z odsłuchem
basów. Przetworniki wysokotonowe
pracujące w monitorach powinny znaj-
dować się na wysokości uszu realiza-
tora. Teoretycznie głośniki powinny być
Wanym elementem adaptacji akustycznej pomieszczenia
studyjnego jest rozmieszczenie jednego z najwaniejszych
elementów studia, czyli odsuchów, a take ustalenie miejsca,
w którym b dzie pracowa realizator.
92
s
stawione
ustawione tak,
y ich osie przeci-
by
a się w miejscu
ały
nały
dsłuchu. W prak-
dsłuchu
odsłuchu.
yce jednak zdarzają
tyce
się monitory, które na wprost wytwa-
rzają męczący uszy dźwięk i może oka-
zać się, że najlepsze efekty odsłuchowe
osiągniemy, rozstawiając je nieznacz-
nie na boki, by ich osie przecinały się za
punktem odsłuchu. Może się też oka-
zać, że podobny efekt uzyskamy, usta-
wiając monitory tak, by ich osie przeci-
nały się tuż przed miejscem odsłuchu,
a dodatkową korzyścią z takiego usta-
wienia będzie poprawa odbioru ste-
reo. Zazwyczaj należy unikać kładzenia
monitorów na boku, chyba że stwier-
dzimy, iż w takiej pozycji uzyskujemy
najlepsze brzmienie.
W mniejszych pomieszczeniach
zazwyczaj dobrze sprawdzają się moni-
tory z wooferem 5 lub 6 cali. Monitory
z 8-calowymi wooferami produ-
kują zazwyczaj więcej niższego basu
trudnego do kontroli w typowym,
małym domowym studiu. Otwarte
pozostawiamy natomiast pyta-
nie o zasadność stosowania subwo-
ofera w takich właśnie warunkach.
Zapewne można z niego skorzystać przy
niezobowiązującym odsłuchu płyt lub
całościowej ocenie materiału, ale w pro-
Na rynku mona cesie miksowania lepiej będzie praco-
praco
spotka si z pyta- wać bez subwoofera
subwoofera, a do kontroli naj
naj-
mi meblowymi, któ-
re zostay obrobione niższego pasma używać dobrych słu-
tak, by same w so- chawek. Jeśli jednak uda nam się
bie stanowi rezo- przeprowadzić adaptację pomieszcze-
natory Helmholtza
– w tym wypadku nia, po której niskie tony brzmią w spo-
szczelinowy i z wlo- sób wyrównany, wówczas subwoofer
tami w postaci może okazać się niezbędny, by uzupeł-
otworów.
nić pasma w zakresie basów. Jednak
jego ustawienie będzie wymagało wielu
prób z wykorzystaniem naszego testu
bazującego na chromatycznej sekwencji
tonów sinusoidalnych.
Kolejno prac
Wiele osób potwierdzi fakt, że ada-
ptacja akustyczna pomieszczenia doko-
nana we własnym zakresie, z uży-
ciem powszechnie dostępnych narzę-
dzi i materiałów, potrafi dać zaskakująco
dobre efekty. Aby tak się stało, trzeba
jednak spełnić kilka podstawowych
warunków. Przede wszystkim pomiesz-
czenie, które chcemy adaptować, nie
powinno być zbyt małe (rozsądną gra-
nicą jest kubatura 30 m3) oraz nie
powinno mieć wymiarów mocno zbliżo-
nych do sześcianu.
Zaczynamy od wyliczenia rezo-
nansów pomieszczenia (patrz ramka
„Liczymy rezonanse”) oraz ana-
lizy wyników. Kolejnym krokiem
jest odsłuchanie pomieszczenia za
pomocą sekwencji tonów sinusoidal-
nych i porównanie efektów odsłu-
chu z wynikami analizy rezonansów.
Estrada i Studio • luty 2008
Po znalezieniu częstotliwości, z któ-
rymi mamy największe kłopoty, wyli-
czamy i wykonujemy odpowiednie
pułapki basowe: szerokopasmowe,
jeśli rezonanse są skupione w jednym
miejscu, lub bazujące na rezonatorach
Helmholtza, jeśli rezonanse są rozpro-
szone. W wielu wypadkach wystar-
czy zamontowanie pułapek basowych
w rogach pomieszczenia, a jeśli nie
mamy zbyt dużo miejsca – we wszyst-
kich górnych narożnikach. Jeśli niskie
tony w dalszym ciągu stanowią pro-
blem, wówczas montujemy dwa ustroje
membranowe lub Helmholtza na tyl-
nej ścianie, tuż przy narożnikach z bocz-
nymi ścianami. Na każdym etapie prac,
po każdym zamontowanym ustroju
przeprowadzamy test odsłuchowy za
pomocą sekwencji tonów sinusoidal-
nych i notujemy spostrzeżenia. Jeśli
pod koniec prac z pułapkami baso-
wymi w dalszym ciągu występuje pro-
blem z jakąś częstotliwością, wówczas
spróbujcie nieznacznie zmienić usta-

wienie zestawów monitorowych przesu-
wając je o kilkanaście centymetrów do
przodu lub do tyłu. Gdy problem w dal-
szym ciągu się pojawia, wówczas należy
dokładnie zlokalizować kłopotliwą czę-
stotliwość i zastosować precyzyjnie
wstrojony absorber Helmholtza (opis
w ramce „Basy w cylinder”).
Dwa absorbery średnich i wysokich
częstotliwości o wymiarach 60×120 cm
powinny znaleźć się na bocznych ścia-
nach w miejscach, w których najle-
piej będą redukowały odbicie dźwięku
z monitorów. Panel lub panele absorbu-
jące ten zakres częstotliwości powinny
się znaleźć także na suficie. Panele lub
Przydatne linki
Pod poniszymi adresami internetowymi moecie
znale  sporo przydatnych informacji na temat
adaptacji akustycznej pomieszcze, ustrojów aku-
stycznych oraz ich praktycznego wykorzystania:
• www.saecollege.de/reference_material/index.
html – witryna uczelni SAE zawierajca m.
in. podstawowe materiay z dziedziny akustyki
i adaptacji akustycznej wntrz studyjnych
(j. angielski);
• www.rockfon.com.pl/sw20824.asp – biblioteka
firmy Rockfon (oddzia Rockwool specjalizujcy
si w materiaach akustycznych);
• www.semper1.home.pl/panele/index.php
– witryna internetowa firmy Semper Acoustics
z ofert ustrojów piankowych;
• www.ethanwiner.com/acoustics.html – obszer-
ne omówienie akustyki i adaptacji wntrz
(j. angielski);
• www.rpginc.com/research/research_topics.htm
– biblioteka firmy RPG, pioniera w dziedzinie
komercyjnych ustrojów Schroedera (j. angielski);
• www.burosch.de/news/Raumakustik_Teil_3.
html – wnikliwe omówienie akustyki pomiesz-
cze i sposobów jej optymalizacji za pomoc
rezonatorów Helmholtza (j. niemiecki).
pianki akustyczne można też zamonto-
wać na ścianie, na której stoją monitory,
ale wcześniej należy sprawdzić, czy taki
ustrój coś zmienia. Niektórzy projektanci
wnętrz sugerują, by reżyserkę projekto-
wać na zasadzie „żywy koniec – mar-
twy koniec” co oznacza, by jedna część
pomieszczenia, ta gdzie stoją monitory,
pozostawała żywa brzmieniowo i nie
była przegłuszona. Mocniej natomiast
należy wytłumić drugą część pomiesz-
czenia. Zasada ta niekoniecznie musi
się jednak sprawdzić w Waszym studiu,
zwłaszcza gdy nie charakteryzuje się
ono przesadnie dużymi wymiarami.
Na tylnej ścianie pomieszczenia (prze-
ciwległej wobec monitorów) należy umieś-
cić ustroje rozpraszające – może to być
wspomniana wcześniej biblioteczka
z książkami i płytami CD oraz sofa
– albo kombinowane ustroje akustyczne
składające się z ustroju membranowego,
na którym od frontu zostanie przytwier-
dzona struktura z pianki akustycznej.
Osoby bardziej ambitne mogą pokusić
się o zbudowanie dyfuzora Schroedera,
który na pewno zrobi piorunujące wraże-
nie na wszystkich odwiedzających
Wasze studio (patrz ramka „Dyfuzor
Schroedera”).
Podsumowanie
Przedstawiona wyżej recepta na po-
prawę akustyki domowego i projekto-
wego studia nagrań ma raczej niewiele
wspólnego z profesjonalnym projektowa-
fot. Auralex
Duym wyzwa- niem zawodowych studiów nagrań,
niem jeli chodzi w którym wykorzystuje się zaawansowa-
o adaptacj aku-
styczn s zazwy- ne symulacje i pomiary oraz atestowane,
czaj pomieszcze- spełniające surowe normy materiały
nia przeznaczone i ustroje akustyczne. Jest to spowodowa-
do nagrywania bb-
nów akustycznych. ne tym, że w studiach tych, gdzie pracuje
Pomieszczenie nie się często z dużymi monitorami główny-
moe by przetu- mi i monitorami średniego pola, poziom
mione, a jednocze-
nie nie moe by
emitowanych niskich tonów jest dużo
zbyt ywe, a na do- wyższy niż w małych studiach, co stawia
datek powinno za- przed adaptacją akustyczną zupełnie inne
pewni dobr izo-
wymagania. Ponadto olbrzymią rolę od-
lacj akustyczn
wobec innych po- grywa tam dwustronna izolacja aku-
mieszcze znajdu- styczna reżyserki i pomieszczenia studyj-
jcych si w kom- nego, dlatego konstrukcja takiego studia
pleksie studyjnym.
Nie zawsze da si to zupełnie inna półka jakościowa
to wszystko ze sob i cenowa.
pogodzi. Nie zmienia to faktu, że niemal
każde pomieszczenie o rozsądnych
wymiarach może nam posłużyć jako
miejsce do pracy z dźwiękiem, jeśli
tylko zrozumiemy ogólne zasady rzą-
dzące rozchodzeniem się fal, zdefiniu-
jemy podstawowe problemy, z jakimi
mamy do czynienia i znajdziemy sku-
teczne sposoby na ich usunięcie
z wykorzystaniem będących w naszym
zasięgu środków. EiiS
Gorąco zachęcamy wszystkich, którzy chcą się
podzielić swoimi doświadczeniami w adaptacji
akustycznej pomieszczeń do tego, by skontak-
towali się z naszą redakcją (tel. 609-45-45-60;
wroblewski@eis.com.pl). Chętnie (i odpłatnie)
opublikujemy na naszych łamach artykuły
prezentujące efekty Waszych prac.

Estrada i Studio • luty 2008 93