Sprawiedliwość wg Arystotelesa[edytuj]

Grecki filozof Arystoteles odróżnił sprawiedliwość wyrównawczą (komutatywną) i rozdzielczą

(dystrybutywną). Sprawiedliwość wyrównawcza wymaga, by zakup towaru był za cenę nie niższą niż
koszty wytworzenia tego produktu, zaś sprawiedliwość rozdzielcza zakłada, że każdy, kto uczestniczył
w produkcji tego towaru, musi dostać jakąś część zysku, która jest proporcjonalna do jego wkładu
pracy.

FILOZOFIA SPRAWIEDLIWOŚCI I JEJ GŁÓWNE ZAŁOŻENIA

Pytanie o sprawiedliwość jest pytaniem o całość etyki w ujęciu starożytnych filozofów. Według
nich zasada sprawiedliwości była najważniejszą. I tak sprawiedliwość jest fundamentalna zasadą
myślenia Arystotelesa, ponieważ organizacja ustroju powinna zmierzać do zagwarantowania jej w
stosunkach między ludźmi oraz między władzą a poddanymi.
Filozof rozróżnia dwie postacie sprawiedliwości: 
Ogólną, czyli formalną, oraz szczegółową czyli materialna.
Pierwsza z nich, sprawiedliwość ogólna jest przewidziana i zagwarantowana normami prawnymi.
Dotyczy ona kryterium sprawiedliwości, która podlega prawu. 
Natomiast sprawiedliwość szczegółowa odpowiada poczuciu obywatela w zakresie podziału praw
i obowiązków. Pojęcie sprawiedliwości szczegółowej dzieli Arystoteles na dwie podgrupy:

1) sprawiedliwość „wyrównująca” – tzn. przyznająca każdemu obywatelowi pewne prawa i

obowiązki niezależne od zasług konkretnej jednostki, czyli powinny być równe dla każdego.

2) sprawiedliwość „wymierzająca” (proporcjonalna), biorąca za podstawę, wartości obywatela

oraz wkład jaki wnosi on w ramach interesów polis, a także innym grupom ludzkim.

Sprawiedliwość instytucjonalna – łączy się z pojęciem prawości, ma ona zastosowanie w

sytuacjach gdy wypadki szczegółowe mieszczą się w ramach ustawy. Prawość oznacza więc
umiejętność interpretacji postanowień prawa. Prawość jest zatem rodzajem sprawiedliwości a
człowiek prawy posiada cnotę opierając się na umiejętności dobrej interpretacji prawa. 
Pojęcie to wzbogacił Arystoteles ideą „sprawiedliwości politycznej”. Opiera się ona na rządach
prawa. To nie monarcha lub arystokrata stoi ponad prawem, lecz każdy obywatel w jednakowym
stopniu powinien być podporządkowany prawu, a człowiek choćby i zajmujący najwyższe
stanowisko staje się jedynie strażnikiem poszanowania prawa. Sprawiedliwość polityczna jest
jednym z najważniejszych wykładników idei praworządności.

„Sprawiedliwość polityczna jest bądź przyrodnicza bądź stanowiona”.

Przyrodnicza odpowiada pojęciu prawa naturalnego, więc jest to dzisiejsza filozofia praw
naturalnych. Natomiast stanowiona opiera się na decyzjach ustawodawcy. Arystoteles określa to
w sposób „Przyroda jest ta, która ma ten walor, a nie dopiero dzięki czyjemuś takiemu lub innemu
mniemaniu; stanowiona zaś jest sprawiedliwość, jeśli pierwotnie nie ma różnicy, czy jest tak czy
owak, ale skoro raz zostało ustanowione to nie jest wszystko jedno”. 
(* Etyka nikomachejska V, 6*)
Zarówno jedna jak i druga sprawiedliwość jest zmienna.
Arystoteles podkreśla, że przygotowana przez niego koncepcja sprawiedliwości została
wprowadzona z obserwacji zachowań ludzkich, ponieważ właściwością bytu ludzkiego jest
posiadania w nadmiarze jakichś dóbr. Dopiero wtedy pojawia się problem sprawiedliwego
podziału tego między jednostki.

Filozof dodaje, że człowiek z natury jest istotą, która pragnie żyć i realizować siebie w
społeczeństwie. Ta prawda powinna ułatwić rządzącym wychowanie każdego obywatela do
cnoty, zwłaszcza tej najważniejszej, jaką jest sprawiedliwość. Najważniejsza władzą człowieka
jest rozum, dzięki niemu człowiek odróżnia zło od dobra, to, co sprawiedliwe od tego co
niesprawiedliwe.

Z innej beczki

Na przestrzeni myśli filozoficznej można zaobserwować kilka wzorów sprawiedliwości. Pierwszym,

najbardziej powszechnym rozumieniem pojęcia sprawiedliwości jest teza: każdemu po równo.
Rozumiemy przez to, że każdemu należy się dokładnie tyle samo, bez względu na osobisty wkład
pracy, czy też wielkość potrzeb. Kolejnym pomysłem jest rozdział dóbr każdemu według potrzeb.
Teoria ta jest o tyle trudna do zrealizowana, że różne są ludzkie potrzeby. Dawanie każdemu
według włożonego przez niego wysiłku, czy też podobne - według zasług, czy według pracy - to
kolejne wytłumaczenie pojęcia sprawiedliwości i polegać ma na rozdziale dóbr według trudu, jaki
został włożony w pracę na rzecz dobra ogółu. Praktykowano też sprawiedliwość społeczną, nadając
dobra proporcjonalnie do urodzenia, do stanu, z jakiego pochodzili rodzice.
Wizje sprawiedliwości możemy podzielić na: indywidualistyczne i wspólnotowe. Teoria
indywidualistyczna, jak sama nazwa wskazuje, jako pierwszą stawia jednostkę. Nadaje jej prymat,
opierając się na tezie, według której w społeczeństwie jednostki żyją obok siebie, ale niezależnie i
nie nawiązują ze sobą kontaktów, jeśli nie są one dla nich korzystne. Teoria wspólnotowa jako
wartość naczelną stawia dobro wspólnoty, opierając je na tym, że silniejsi pomagać mają słabszym.
Pojawia się również teoria, kładąca nacisk na ilość posiadanych dóbr. Mówimy tutaj o
sprawiedliwości jako o uprawnieniu. Definicja sprawiedliwości mówi też o równości szans rozwoju.
Wszelkie zasady, rządzące zdrowym społeczeństwem, opierać się powinny na sprawiedliwości.
Tam, gdzie nie ma dbałości o równość społeczną pomija się sprawiedliwość. Nie istnieje taki
porządek, który mógłby przetrwać z pominięciem sprawiedliwości. Wszelkie moralne i etyczne
działania człowieka zmierzyć można sprawiedliwością. Ona właśnie stawia warunki we współżyciu w
społeczeństwie, wpływa na kształt poglądów człowieka, wyznacza granice jego wolności.
Sprawiedliwość powinna być priorytetem dla jednostek tworzących społeczeństwa, jak i dla samych
społeczeństw.
Na przestrzeni wieków definicja sprawiedliwości podlegała ciągłym zmianom, ewoluowała w różnych
kierunkach. Pomimo wielości definicji trudno jest wygenerować jedną. Sprawiedliwość rozumiemy
intuicyjnie, ciężko ubrać tę intuicje w słowa. Prawdopodobnie definicji jest tyle, ilu ludzi o nią
zapytanych. Nasz pogląd na sprawiedliwość opiera się na bardzo różnych podstawach, raz
moralnych, raz całkiem innych od popularnie rozumianej sprawiedliwości.