You are on page 1of 4

Jak pisać teksty techniczne poprawnie

Krystyn Pawluk

Pisząc jakikolwiek tekst, stosujemy się Math Type Eąuation - patrz dalej rozdziały
oczywiście do reguł ortografii, której KURSYWA i ANTYKWA.
podstawowe zasady wpaja się nam od wczesnej Recenzując prace, spotykam się z tego typu
młodości. Tekst techniczny - najeżony wzorami niesumiennościami nawet u poważnych autorów.
Pamiętajmy, że bez ingerencji w pożądanym duchu w
matematycznymi, liczbami, oznaczeniami
ustawienia fabryczne WORD-a nie napiszemy po-
jednostek i symbolami wielkości fizycznych, prawnie wzorów matematycznych.
które są przeważnie zaopatrzone we wskaźniki Oto najważniejsze zasady dotyczące pisania tekstów,
(najczęściej dolne prawostronne), zawierający które powinny być zachowywane niezależnie od tego,
liczne skróty i akronimy - wychodzi poza ramy w jakim edytorze przygotowujemy tekst techniczny.
tradycyjnej ortografii. Międzynarodowa
społeczność inżynierów wprowadziła szereg KURSYWA
zasad [5-8] akceptowanych przez polskie
normy [1-4], zgodnie z którymi powinno się Kursywą (pismem pochyłym, ang. sloping type, italic
pisać teksty techniczne: artykuły, opracowania type) piszemy:
niepublikowane, instrukcje eksploatacji itp. • Literę źródłową symbolu wielkości fizycznej,
Zasady te można interpretować jako swoistego niezależnie od tego, czy w konkretnym przypadku
rodzaju ortografię dla tekstu technicznego. jest to litera alfabetu łacińskiego czy greckiego. Na
przykład prąd elektryczny to /, a nie I, rezystancja
Recenzując liczne artykuły i rozprawy naukowe, to R, a nie R, strumień magnetyczny to  , a nie 
maszynopisy (komputeropisy?) książek technicznych . Zasada ta dotyczy oczywiście zarówno symboli
itp. zauważam, że wielu autorów nie przestrzega tej występujących w tekście, jak i we wzorach
„ortografii". Czy należy przywiązywać wagą do matematycznych, na rysunkach, w tablicach itp.
edytorskiej strony przygotowywanego tekstu? Przecież (zdarzyło mi się recenzować prace naukowe, w
normy edytorskie nie są obowiązkowe. Normy których symbole wielkości w tekście i we wzorach
edytorskie to propozycja ujednoliconego pisania były napisane innym pismem).
tekstu, tylko propozycja! • Wskaźnik dolny, górny, prawo- i lewostronny, ale
Publikując niniejszy artykuł, chciałbym sugerować - tylko gdy odwołuje się on do innej wielkości
zarówno piszącym teksty techniczne, jak i redakcjom fizycznej, więc np. składowa x-owa indukcji
drukującym te teksty - dobrowolne stosowanie się do magnetycznej to Bx, a nie Bx .
zasad wprowadzonych przez normy edytorskie tekstów • Wskaźnik literowy oznaczający dowolną liczbę,
technicznych i matematycznych, które są np. Uj dla j = 1,2,..., n, ale nie konkretną liczbę.
wyszczególnione na końcu artykułu. Podobnie • Ogólny symbol funkcji, np. f lub g, ale nie symbol
dobrowolne jest przecież stosowanie się do zasad konkretnej funkcji.
ortografii; zdanie na rdzeniu jest jeden zwuj przekazuje • Symbol macierzy, której elementami są wielkości
taką samą informację, co zdanie na rdzeniu jest jeden fizyczne, przy czym stosujemy czcionkę półgrubą
zwój. Za pisanie nieortograficzne nie pociąga się
nikogo do odpowiedzialności karnej: po prostu nie  L11 L12 
(bold), np. L   a nie L, jak często
wypada robić błędów ortograficznych. W tekstach  L21 L22 
technicznych także nie wypada nie stosować się do pisze się w tekstach matematycznych.
przyjętych międzynarodowo zasad edytorskich. • Symbol wektora reprezentującego wielkość
Właśnie dlatego!
fizyczną piszemy zasadniczo kursywą półgrubą,
W Polsce większość tekstów technicznych jest obecnie
np. H, ale przy konflikcie z symbolem macierzy
przygotowywana edytorem WORD, przy czym r r
wyrażenia matematyczne są zapisywane za pomocą pisanej tak samo trzeba pisać H lub H .
obiektu Math Type Eąuation. Autorzy poprzestają
zwykle na ustawieniach fabrycznych (Factory ANTYKWA
settings), gdzie np. małe litery greckie ustawione są
jako kursywa, a duże jako antykwa i w konsekwencji Antykwą (pismem prostym, ang. upright type, roman
piszą często niepoprawnie  zamiast π . Pochodną type) piszemy:
dx dx • Cyfry.
powinno się zapisywać ,a nie jak chce edytor
dt dt
• Symbole konkretnych funkcji, np. sin  t , a nie turbozespołu w elektrowni jest równa 100 MWe,
sin t . jest niepoprawny (i podobnie ani nie MW(e), ani
• Operatory, np. operatory różniczkowania nie MWe), trzeba to napisać np. tak: moc Pe
(zwyczajne i cząstkowe) to d i  , a nie d ani  - turbozespołu w elektrowni jest równa 100 MW.
patrz wcześniej podany prawidłowy zapis I jeszcze jeden drobiazg związany z zapisywaniem
jednostek. W tekstach technicznych w języku polskim
pochodnej, a także 1  j , a nie j; część rozpowszechniła się maniera ujmowania oznaczeń
rzeczywista liczby zespolonej to Re, a nie Re. jednostek w nawias kwadratowy, np. [V].
• Symbole liczb o konkretnej wartości, np. 3,14... = Międzynarodowe normy edytorskie: ani IEC, ani ISO
 , a nie  , i podobnie 2,718... = e, a nie e. nie przewidują takiego zapisu. Moim zdaniem, w
• Indeksy, jeśli odwołują się: tekstach technicznych pisanych po polsku można
- do obiektów (fizycznych, geometrycznych), np. dopuścić stosowanie powyższego nawiasu tylko w
natężenie pola elektrycznego w punkcie A to EA, a następujących przypadkach:
nie EA, - w tabelach, w nagłówku kolumny, w której wpisane
- do zjawisk lub stanów fizycznych, np. prąd zwarcia są wartości wyrażone w danej jednostce miary,
to Ik, a nie Ik, i podobnie moc mechaniczna to Pm , a - na wykresach, do oznaczenia jednostki miary
nie Pm. wielkości występującej na danej osi,
- do nazwisk, np. temperatura Curie to T , a nie T ,
C C - po wzorach matematycznych, z których nie wynika,
- do charakteru wielkości symbolizowanej przez w jakiej jednostce miary wystąpi wartość liczbowa
literę źródłową, np. wartość szczytowa napięcia to wyliczona danym wzorem (por. przykład obok, z
Um, a nie Um. wyrażeniem na GU).
• Oznaczenia jednostek miar, np. mikrowolt Zdarzyło mi się jednak recenzować prace naukowe, w
oznaczamy μV, a nie μV. których autor stosował zapis typu 100 [V], co
oczywiście zawsze wykazywałem jako niepoprawność
JEDNOSTKI MIAR edytorską. Pisząc teksty np. po angielsku, lepiej w
ogóle nie stosować zapisu jednostek w nawiasie.
Jak wspomniano powyżej, oznaczenia jednostek miar
pisze się zawsze antykwą. Zapisując konkretną RODZAJ CZCIONKI
wartość fizyczną, podaje się jej wartość liczbową i
jednostkę miary; dobrze jest zachować tu następujące Do zapisywania symboli wielkości fizycznych -
zasady: zarówno liter źródłowych, jak i wskaźników - należy
• Zapisując wartość liczbową cyframi, wpisujemy stosować czcionkę z szeryfami, np. Times New
po spacji oznaczenie jednostki miar, a nie jej Roman, a nie np. Arial. Natomiast do zapisywania
nazwę, więc poprawnie jest na przykład 100 V a oznaczeń jednostek miar należy użyć tej samej czcion-
niepoprawnie 100 woltów, a jeszcze gorzej 100 ki, w której zapisany jest tekst słowny. Przykładem
wolt, bo jednostki w języku polskim podlegają poprawnego zapisu przy tekście w Times New Roman
deklinacji, podobnie jak rzeczowniki. jest napisane w poprzednim rozdziale (na czerwono)
• Zapisując wartość liczbową słowami, dopisujemy zdanie o mocy turbozespołu; ale przy tekście
po niej nazwę, a nie oznaczenie jednostki, więc drukowanym w Arialu to samo zdanie powinno
poprawnie jest sto woltów a niepoprawnie sto V. O wyglądać tak moc Pe turbozespołu w elektrowni jest
powyższej zasadzie trzeba szczególnie pamiętać w równa 100 MW, a więc tekst słowny, liczba, wskaźnik
przypadku jednostek miar, których oznaczenie jest „e" i oznaczenie jednostki w Arialu, a tylko symbol
identyczne z ich nazwą, np. bit, mol: poprawnie wielkości fizycznej w Times New Roman.
jest np. 500 bit i pięćset bitów, a niepoprawnie 500 W odniesieniu do tekstów technicznych pisanych
bitów i pięćset bit. czcionką bez szeryfów, a więc np. Arialem, EEC
Wiele osób publikujących teksty techniczne, nie wprowadziło ostatnio jeszcze następujące uściślenie:
wyłączając nawet autorów podręczników szkolnych, nazwę funkcji należy pisać oczywiście antykwą, a
nie uświadamia sobie prawdopodobnie tej zasady ponadto tą samą czcionką, co tekst słowny i
(odnotowuję np. z podręcznika licealnego chemii 10 oznaczenia jednostek miar, np. tak: logarytmiczne
moli zamiast poprawnego 10 mol), a przecież wzmocnienie napięciowe jest dane wzorem
powyższa zasada jest zgodna z regułami poprawnego U2
GU  ln Np , a więc tekst, symbol funkcji
pisania zdań zawierających liczebniki (przecież nie U1
piszemy 2 auta stoją na parkingu, lecz dwa auta stoją
logarytm naturalny i oznaczenie jednostki są
na parkingu).
wydrukowane Arialem, a tylko symbole wielkości
• Do oznaczeń jednostek miar nie wolno dopisywać
fizycznych - czcionką Times New Roman. Owo
indeksów, które mogą być dołączane tylko do
zróżnicowanie zapobiega błędnemu zrozumieniu
symboli wielkości fizycznych, np. tekst moc
zapisu i ułatwia czytelnikowi interpretację liter Np
jako oznaczenie jednostki neper, a nie jako członu W tekstach naukowych używa się przymiotników
składowego argumentu logarytmu. To samo zdanie tworzonych od nazwisk sławnych uczonych. Polska
zapisane czcionką New Times Roman może łatwiej w ortografia nie wprowadza tu jakichś ogólnych zasad,
tym względzie zmylić czytelnika, więc nie propo- zgodnie z którymi odpowiednie formy
nowałbym pisać: logarytmiczne wzmocnienie przymiotnikowe powinny być pisane. Podstawowa
napięciowe jest trudność to rozstrzygnięcie kwestii, czy formy
U2 przymiotnikowe należy tworzyć od nazwisk
dane wzorem GU = ln Np , lecz w tym właśnie obcojęzycznych w formie spolszczonej czy
U1
oryginalnej. Moim zdaniem nie da się podać tu
kontekście zastosować nawias kwadratowy: ogólnych zasad, lecz w każdym konkretnym
logarytmiczne wzmocnienie napięciowe jest dane przypadku trzeba opierać się na własnym wyczuciu co
U2
wzorem GU = ln  Np . do dopuszczalności lub niedopuszczalności form
spolszczonych.
U1
Pewną wskazówką mogą być nazwy jednostek miar
pochodzące od nazwisk sławnych uczonych, które w
ZNAKI DIAKTRYCZNE
języku polskim występują w formie spolszczonej,
Norma [1] wprowadza szereg znaków diakrytycznych, można je więc traktować jako precedens, który może
których stosowanie nie jest rozpowszechnione; mają ułatwić rozstrzygnięcie o dopuszczalności form
one zresztą swoje odpowiedniki z zastosowaniem spolszczonych, choć wyczucie indywidualne
odpowiednich indeksów; warto tu przytoczyć kilka piszącego powinno tu mieć też coś do powiedzenia.
ważniejszych. Oto kilka przykładów:
• Podkreślanie symboli reprezentujących wielkości - potencjał niutonowski, a nie newtonowski (niuton
fizyczne, których wartość liczbowa jest liczbą to jednostka SI siły),
zespoloną, np. U lub Z, przy czym podkreślamy - tarcie kulombowskie, a nie koulombowskie
tylko literę źródłową, więc np. U0, a wielkości (kulomb to jednostka SI ładunku elektrycznego),
sprzężone zaopatruje się w tej konwencji w - elektrodynamika makswelowska, a nie maxwellowska
gwiazdkę, np. U*. (makswel to jednostka strumienia magnetycznego
• Kreska nad literą źródłową oznacza wartość w układzie elektromagnetycznym CGS).
średnią, np. X , co jest równoważne z A to przykłady, w których spolszczenie moim
zdaniem nie powinno być stosowane:
zastosowaniem wskaźnika Xav (wskaźniki powinny
nawiązywać do nazw w językach: greckim, - relatywistyka einsteinowska, a nie ajnsztajnowska,
łacińskim, angielskim lub francuskim, dlatego mimo że polscy chemicy dla 99. pierwiastka
stosowanie polskiego wskaźnika „śr” nie jest einsteinum wprowadzili nazwę ajnsztajn, a nie
zalecane; podobnie w opisie wielkości einstein,
dotyczących maszyn elektrycznych wirnik - algebra boolowska, a nie bulowska.
wyróżniajmy indeksem „r”, a nie „w”).
• Wartość skuteczna wielkości periodycznej nie ZAKOŃCZENIE
musi być wyróżniana ani znakiem diakrytycznym,
ani jakimkolwiek wskaźnikiem, wystarcza Intencją niniejszego artykułu jest zaapelowanie do
zastosowanie dużej litery, np. U lub /, lecz jeśli autorów tekstów technicznych i naukowych
takie wyróżnienie jest niezbędne, to stosujemy związanych z elektrotechniką, a także do redakcji
tyldę nad literą, np. U%, lub używamy wskaźnika czasopism, o przykładanie większej wagi do
poprawności przygotowywanych tekstów i do
międzynarodowego, więc raczej Ueff niż Usk.
stosowania się do polskich [1-4] i międzynarodowych
• Wartość szczytową funkcji zmiennej w czasie, jak
[5-8] norm oznaczeń wielkości i jednostek miar.
również amplitudę funkcji sinusoidalnej czasu
Powszechne dzisiaj posługiwanie się komputerowymi
oznaczamy daszkiem nad literą źródłową, np. Û , edytorami tekstów technicznych i matematycznych
lub stosujemy zapis z indeksem Um. stwarza w tym względzie duże możliwości, które
• Wartości chwilowe podstawowych wielkości przez wielu autorów nie są w pełni wykorzystywane.
używanych w elektrotechnice zapisujemy małymi Stosujmy się do międzynarodowych reguł „ortografii
literami, np. u i i, albo stosujemy indeks „t” technicznej" z taką samą pieczołowitością, z jaką
(oczywiście kursywą), np. Ut dla wartości przywykliśmy zachowywać zasady naszej zwykłej
chwilowej napięcia lub Qt dla chwilowej wartości ortografii.
ładunku elektrycznego.
LITERATURA
PRZYMIOTNIKI OD NAZWISK
[1] PN-88/E-01100. Oznaczenia wielkości i jednostek miar
używanych w elektryce. Postanowienia ogólne. Wielkości
podstawowe
[2] PN-89/E-01102. Oznaczenia wielkości i jednostek miar
używanych w elektryce. Telekomunikacja i elektronika
[3] PN-88/E-01103. Oznaczenia wielkości i jednostek miar
używanych w elektryce. Wielkości logarytmiczne
[4] PN-68/N-01050. Podstawowe oznaczenia matematyczne
[5] IEC 60027-1: 1992. Letter symbols to be used in electrical
technology - Part 1: General + Amendment 1: 1997
[6] IEC 60027-2: 1972. Letter symbols to be used in
electrical technology - Part 2: Telecommunication and
electronics
[7] IEC 60027-3: 1981. Letter symbols to be used in electrical
technology - Part 3: Logarithmic ąuantities und units
[8] ISO 31-0: 1992. Quantities and units - Part 0: General
principles

Prof. dr hab. inż. Krystyn Pawluk – Instytut


Elektrotechniki w Warszawie, członek SEP,
przewodniczący Normalizacyjnej Komisji Problemowej
„Terminologia” PKN.

You might also like