HISTORIA MIKROSKOPÓW

Wstęp ...........................................................................1
Mikroskopy XVII wieku .............................................1
Mikroskopy XVIII wieku ............................................3
Mikroskopy XIX wieku ..............................................4
Mikroskopy XX wieku ................................................7
Podsumowanie ..........................................................10

Wstęp
Chyba nie ma równie popularnego i zasłużonego dla nauki narzędzia, co mikroskop.
Niezwykle powszechny, jest podstawnym instrumentem badawczym nie tylko w biologii. Aż
trudno uwierzyć, ze wszystko to rozpoczęło się już w XVIw, kiedy do codziennego użytku
weszły okulary, a to skupiło dużą uwagę badaczy na soczewkach i optyce w ogóle. Już od
początku XVI wieku pojawiały się proste mikroskopy (pojedyncze soczewki umieszczone w
statywie - czyli w rzeczywistości lupy), które choć miały dobrą optykę, charakteryzowały się
ograniczone powiększeniem.

Mikroskopy XVII wieku

Pochodzenie złożonego mikroskopu świetlnego jest przedmiotem debaty, ale większość
badaczy przyjmuje, że pierwszy złożony mikroskop został zbudowany przez Zachariasza i
Hansa Janssenów ok. 1695 r. Składał się z trzech wyciąganych rur a wewznątzr na jego
dwóch końcach były umieszczone dwie soczewki: okular i obiektyw. Było to bardzo
zawansowaną, złożoną optyką jak na owe czasy. Ogniskowanie preparatu odbywało się
poprzez wsuwanie i wysuwanie tub - tzw. mechanizm teleskopowy. Mikroskop ten był
zdolny do 10 krotnego powiększenia.

Pierwszy złożony mikroskop - ok. 1595r.

W drugiej połowie XVII projektowanie mikroskopów podążyło w dwóch kierunkach: W
Anglii projektowano trójnożne, zbudowane z drewna, sklejki i skóry mikroskopy, podczas
gdy we Włoszech tworzono mikroskopy mniejsze, z drewna i brązu. Właśnie w tym czasie
dokonano fundamentalnych doświadczeń w dziedzinie biologii komórki, które wytyczyły
drogę dalszemu rozwojowi mikroskopii.

Brytyjski naukowiec, Robert Hook współpracował wraz z innym brytyjskim naukowcem,

Christopherem Cockiem nad ulepszonym typowym "angielskim" trójnożnym mikroskopem.
Poprawili stabilność instrumentu poprzez zastosowanie podstawy, której integralną częścią
był element trzymający preparat, zastosowali, aparaturę oświetlającą. Elementy optyczne to
trzy soczewki (w obiektywie, okularze i rurze mikroskopu), które w sumie dawały dużą
aberrację chromatyczną i sferyczną. Hook próbował ograniczyć ją umieszczając na drodze
optycznej małą diafragmę, która miała przepuszczać tylko środkowe promienie wiązki
światła, ale otrzymywał ciemne obrazy z dużą ilością artefaktów dyfrakcyjnych. Dodatkowo
mechanizm skupiający świtało był mało wydajny i ulegał szybkiemu zużyciu. Mimo to
mikroskop ten zdobył wielką popularność, został rozpropagowany poprze opisanie go przez
Hooka w pierwszym dziele dot. mikroskopii pt. Mikrografia, a co ważniejsze, umożliwił
dokonanie pierwszego wielkiego odkrycia w dziejach biologii komórki - w 1665r. Hook
zobaczył i opisał strukturę korka oraz wprowadził termin komórka na określenie małych
cegiełek, z których zbudowana jest korek. Z podobnego, również zbudowanego przez Cocka
mikroskopu korzystał Grew, który w 1672 wprowadził termin tkanka.

Mikroskop Hook'a - ok. 1670r.

Antoni van Leeuwenhoek, Holender bez naukowego wykształcenia, dzięki swym
eksperymentom związanym z mikroskopią i biologią komórki stał się międzynarodowym
autorytetem w tej dziedzinie. Leeuwenhoek zbudował kilkaset małych (cal x 2cale), prostych
mikroskopów, składających się z 2 metalowych płytek i umieszczonej między nimi
dwuwypukłej soczewki. Dwie śruby służyły do operowania preparatem - jedna
dostosowywała odległość miedzy preparatem i soczewką, druga wysokość położenia
preparatu. Powiększenia takiego mikroskopu rozciągało się o 70x - 250x w zależności od
jakości soczewki. A jakość soczewek była olśniewająca jak na owe czasy - Leeuwenhoek
doszedł do mistrzostwa w przygotowywaniu soczewek poprzez polerowanie. Ponadto
prawdopodobnie był w stanie stworzyć soczewki dmuchanie, tzn. pozbawione szkła w
środku - miały grubość 1mm, a mikroskop znajdujący się w muzeum w Utrechcie osiąga
dzięki takiej właśnie soczewce powiększenie 277x i rozdzielczość mikrona. Mimo, że był to
nadal mikroskop prosty, instrument ten umożliwił niezwykłe odkrycia w dziedzinie biologii
komórki: Leeuwenhoek odkrywa świat mikroskopowych zwierząt - bakterii (1863),
pierwotniaków (1702), w 1674 zobaczył po raz pierwszy erytrocyty, a w 1700 jądro
komórkowe w erytrocytach łososia. Podobnego mikroskopu używał również Jan
Swammerdam, który zaobserwował podział komórki.

Mikroskop Leeuwenhoek'a - koniec wieku XVII

Również we Włoszech dokonano kilku ulepszeń w dziedzinie konstruowania mikroskopów:

Giuseppe Campini wprowadził podwójny mechanizm ogniskujący, umożliwiający
dostosowanie odległości miedzy preparatem i obiektywem oraz pomiędzy obiektywem i
okularem, Divini zaprojektował mikroskop ze złożonym obiektywem zbudowanym z 2
płasko-wypukłuch soczewek, Bonani użył bardzo odkrywczego mechanizmu zbliżania i
oddalania umożliwiające prawidłowe zogniskowanie preparatu oraz skonstruował
dwusoczewkowy kondensor.

Mikroskopy XVIII wieku

W ciągu XVIIIw nie dodkonano żadnych nowych osiągnięć w optyce mikroskopu, natomiast
rozwijały się mechaniczne części mikroskopu - mikroskopy stały się solidniejsze, ale obraz
nadal był nieostry - nie umiano poradzić sobie z aberracjami. Dokonano jednak kilku
mechanicznych ulepszeń, do których należały m.in. nowe sposoby oświetlania preparatów:
reflektor Lieberkuhna, który umożliwił równomierne oświetlenie matowych preparatów -
krzywizna reflektora skupia maksymalnie światło na powierzchni preparatu, czy system
słoneczny - ruchome lustro kieruje promienie słoneczne na preparat.
Stworzone na początku XVIII wieku mikroskopy projektu Johna Cuffa i Edmunda
Culpepera były kopiowane i ulepszane przez całe stulecie. Ogniskowanie preparatów
odbywało się za pomocą mechanizmu teleskopowego, powiększenie do 250x, rozdzielczość
do 5 mikronów, kilka obiektywów, wklęsłe lusterko, a przede wszytkim prostota obsługi i
niska cena to niewątpliwe zalety tych mikroskopów, które wpłynęły na ich popularność.
Dzięki upowszechnieniu mikroskopów dokonano kilku kolejnych odkryć w dziedzinie
dziedzinie biologii komórki: Trembley (1744) - proces namnażania komórek przez podział,
Corti (1774) ruch cytoplazmatyczny

Mikroskop Cuff'a - połowa wieku XVII

Mikroskopy XIX wieku

Wiek XIX to, po stuletniej stagnacji, gwałtowny rozwój optyki. A mikroskop, dotychczas
głównie zabawka, stał się normalnym narzędziem naukowym, a także diagnostycznym,
pomagającym w rozpoznaniu wielu chorób. Dotychczas rozdzielczość mikroskopu
ograniczona była przez aberracje chromatyczną, a właśnie w tym stuleciu pokonano to
ograniczenie tworząc soczewki achromatyczne.

Po raz pierwszy wprowadzono soczewki achromatyczne (kombinacja różnych typów szkła)

w teleskopach już w połowie XVIIw, ale pierwsze próby zastosowania ich w mikroskopach
zakończyły się niepowodzeniem z powodu słabej jakości szkła stosowanego do ich budowy.
Postęp w tej dziedzinie oraz sztuka łączenia składników soczewek balsamem kanadyjskim
zaowocowały stworzeniem w 1826 przez Listera i Tulley'a pierwszego mikroskopu z
achromatycznymi soczewkami. W 1830r Lister opublikował teoretyczne podstawy
tworzenia achromatycznych soczewek. Z jego pomysłów korzystali następnie inni
konstruktorzy mikroskopów. Dodatkowo Amici odkrył sposób eliminacji aberracji
sferycznej poprzez używanie odpowiedniej kombinacji soczewek Oba te odkrycia
umożliwiły budowanie obiektywów i kondensorów składających się z wielu soczewek,
(dających większe powiększenie) a jednocześnie zachowujących wysoką poprawność
optyczną.

Mikroskop Lister'a, jeden z pierwszych mikroskopów achromatycznych - ok. 1826r.

Metoda oświetlenia preparatu Kohlera pojawiła się w połowie XIX w poprawiając jakość
obrazu i umożliwiając pełne wykorzystanie rozdzielczości nowych obiektywów. Zasada ta
mówi, ze krytycznym punktem w uzyskaniu najlepszego możliwego obrazu w mikroskopie
świetlnym jest poprawne ustawienie drogi optycznej. Zastosowanie dwóch diafragm (pola i
apreturowej) pozwala na równomierne ustawienie oświetlenia, uzyskanie jasnego obrazu bez
rozbłysków i minimalne nagrzewanie preparatu.

Abbe współpracując z Zeiss rozpoczęli fundamentalną zmianę w poglądach na techniki

mikroskopowe - Abbe ustalił związek miedzy rozdzielczością a długością fali światła i
aperturą numeryczną.

Zawansowana produkcja szkła umożliwiła stworzenie pierwszych obiektywów

apochromatycznych, posiadające zredukowaną aberracją sferyczną, wysoką aperturę
numeryczną i wolne od aberracji chromatycznej. Pojawiły się również soczewki
anastygmatyczne - oprócz aberracji korekcji uległ również astygmatyzm.
W XIXw pojawiły się innowacje takie jak: mikroskop polaryzacyjny z pryzmatami Nicola,
mikroskop binokularny, czy steromikroskop - obraz stereoskopowy (zachowujący głębię
obrazu) powstaje dzięki rozdzieleniu na serii pryzmatów wiązki światła, która trafia
następnie do każdego z okularów.

Niezwykle zawansowane i popularne XIX-wieczne mikroskopy to m.in. mikroskop Powella

i Lealanda czy R & J Beck. Charakteryzujący się wspaniałym wykonaniem, posiadały
wysokiej klasy soczewki, dobry mechanizm ogniskujący. Dodatkowe wyposażenie to m.in.
pryzmaty Nikola, filtry, achromatyczny kondensor, kondensor do ciemnego pola.
Możliwość dokładnego ustatwienia wszystkich elemntów mikroskopu umożliwiała większa
kontrolę oświetlenia i kontrastu obrazu mikroskopowego.

Mikroskop Powell & Lealand - ok. 1875

Właśnie dzięki tym osiągnięciom w dziedzinie mikroskopii, możliwy był znaczny postęp w
dziejach biologii komórki. Oto kilka przykładowych osiągnięć w tej dziedzinie:

1804
Link i Rudolphi udowodnili, ze komórki mają nie wspólną, a osobne błony
1833
Brown opisał jądra w komórkach storczyków
1838 Schleiden i Schwann - "komórka jest uniwersalnym i podstawowym elementem
budowy tkanek roślin i zwierząt"
1838
Ehrenberg obserwuje podział jądra
1852
Remak i Virchow postulują, że podział to typowa metoda namnażania się komórek
1855
Virchow postuluje, ze komórki pochodzą z wcześniej istniejących komórek
1957
Kolliker opisał mitochondria
1861
Pasteur ostatecznie obala teorię samorództwa
1866 Hackel postuluje, że jądro komórkowe odpowiedzialne jest za dziedziczenie
informacji
1875
Strasburger opisuje mitozę
1879
Fleming opisał zachowanie chromosomów podczas mitozy
1881
Retzius i Cajal opisali komórki różnych tkanek zwierzęcych
1898
Golgi zobaczył aparat Golgiego

Mikroskopy XX wieku
Na początku XX wieku pojawiło się kilka technicznych udoskonaleń mikroskopów, które
ułatwiały prace naukowcom: mikroskopy umożliwiający zmianę powiększenia obrazu
poprzez zmianę obiektywów, bez konieczności ponownego ogniskowanego preparatu,
mikroskop odwrócony - umożliwiający badanie procesu zachodzącego np. na dnie
Erlenmeyerki czy fotomikroskop będący udanym połączeniem XX-wiecznego mikroskopu i
aparatu fotograficznego. Jednak największe XX-wiczne osiągnięcia w dziedzinie
mikroskopii to nowe techniki i teorie, które umożliwiły spojrzenie na strukturę komórki od
nowej strony.

Fotomikroskop Leitz'a - ok. 1910

Do jednego z "kamieni milowych" mikroskopii należy wprowadzenie kontrastu faz. W 1941
Zeiss zbudował kilka prototypów mikroskopów kontrastowo-fazowych, opartych na
osiągnięciach Zernicke'a, który w latach 1931-35 opracował zasadę kontrastu-faz, czyli
bezpośredniego przekształcenia zmian fazowych fali świetlnej w badanym preparacie na
zmiany natężenia światła w obrazie mikroskopowym tego preparatu. Umożliwiło to
oglądanie przeźroczystych preparatów - barwienie komórek przestało być koniecznością.
Tym samym możliwe stało się oglądanie procesów zachodzących w żywych komórkach -
np. na mikroskopie kontrastowo fazowym sfilmowana został po raz pierwszy mitoza.

W 1955 Nomarski wprowadził metodę zwaną DIC (interferncja Nomarskiego = diferential

intereference contrast) - różnice w gęstości preparatu przekształcane są na trójwymiarowe
struktury. Podobnie jak kontrast faz umożliwiło to badanie niebarwionych komórek i
preparatów przyżyciowych, dając dodatkowo możliwość badania stosunkowo grubych
preparatów.

Kolejną metodą, która pojawiła się w XX wieku, jest mikroskopia fluorescencyjna,

wykorzystująca obecne w komórkach naturalnie, lub sztucznie wprowadzane fluorofory,
które po wzbudzeniu światem o odpowiedniej długości fali emitują światło o dłuższej fali.
Metoda ta umożliwiła przede wszystkim obserwowanie naturalnie obecnych w komórkach
fluoroforów, takich jak chlorofir, wit A, porfiryny. Jednak większość składników komórki
nie wykazuje fluorescencji. Dlatego możemy wprowadzić sztuczne fluorofoty, które wiążąc
się specyficznie z jakaś substancją występującą w komórce (np. bromek etydyny z DNA)
umożliwiają badanie jej rozmieszczenia i ilości. Próbki fluorescencyjne możemy stworzyć
łącząc badaną molekułę (przeciwciało, hormon...) z fluoroforem wykazującym zjawisko
fluorescencji. Mając przeciwciało specyficzne dla danego białka, wyznakowanie
fluorescencyjnie, możemy obserwować rozmieszenie tego białka w komórce. W 1941 Coons
użył po raz pierwszy znakowanych fluorescencyjnie przeciwciał w celu wykrycia
komórkowych antygenów. Niektóre barwniki fluorescnecyjne wykazują powinowactwo do
specyficznych struktur w komórce (jądra, mitochndriów) - umożliwia to badanie ilości i
rozmieszczenia i struktur komórkowych oraz śledzenie ich losów np. podczas podziałów.

Ostatnia stulecie przyniosło zastosowanie mikroskopów w badaniach na niższym poziomie

komórki. Mikroskopia elektronowa umożliwiła kolejne zagłębienie się w strukturę komórki,
dzięki niej możliwe jest bowiem rozróżnienie szczegółów wielkości kilku nanometrów, a
powiększenie może być nawet 400 razy większe ż przy mikroskopii świetlnej. A wszystko
rozpoczęło się w 1924 de Broglie opisał falowy charakter wiązki elektronów. Pojawił się
mikroskop elektronowy wykorzystujący zamiast wiązki światła wiązkę elektronów, a
zamiast soczewek skupiających cewki magnetyczne. Wyróżniamy dwa rodzaje mikroskopu
elektronowego - skaningowy, do którego preparaty muszą być pokryte cienką warstwą
metalu ciężkiego - powstają wyraziste obrazy trójwymiarowych przedmiotów o
rozdzielczości od 3 do 20 nm i tranasmisyjny mikroskop elektronowy - preparat musi być
bardzo cienki a kontrast uzyskuje się poprzez nałożenie barwników z elektronowo gęstym
metalem, który lokalnie rozprasza lub pochłania elektrony. Uzyskujemy powiększenie
miliona razy i rozdzielczość 2 nm. Mikroskopia elektronowa umożliwia wyróżnienie
odrębnych oragnnelli, badanie ich szczegółów (widać np. błonę komórkową), a nawet
poszczególnych makrocząsteczek - np. nić DNA.

Współczesne mikroskopy, jak ten na zdjęciu zaskakują swoją wielofunkcyjnością

Olympus Provis AX 70 (1998) to połączenie

mikroskopu polaryzacyjnego, fluorescencyjnego,
kontrastowo-fazowego, DIC oraz fotomikroskopu.
Podsumowanie
Jak widać rozwój mikroskopii i postęp w badaniach struktury i funkcji komórek to
dziedziny. Ewolucja mikroskopii umożliwiała rozwój biologii komórki, a to z kolei stawało
się bodźcem do pracy nad nowymi technikami mikroskopowymi. Nic, więc dziwnego, ze
kamienie milowe w historii mikroskopii (zbudowanie pierwszego mikroskopu,
wprowadzenie soczewek achromatycznych, pojawienie się kontrastu fazowego oraz rozwój
mikroskopii elektronowej) pokrywają się z doniosłymi wydarzeniami historii biologii
komórki (pierwsze obserwacje komórek, rozwój teorii komórkowej, obserwacje
przyżyciowe i możliwość oglądanej struktur mniejszych od 1 mikrona).