Cz I A SKARGA KONSTYTUCYJNA Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U Nr 78, poz. 483, ze zm.

Art. 79 1. Kady, czyje konstytucyjne wolnoci lub prawa zostay naruszone, ma prawo, na zasadach okrelonych w ustawie, wnie skarg do Trybunau Konstytucyjnego w sprawie zgodnoci z Konstytucj ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie ktrego sd lub organ administracji publicznej orzek ostatecznie o jego wolnociach lub prawach albo o jego obowizkach okrelonych w Konstytucji. Art. 79 ustanawia instytucj skargi konstytucyjnej, bdc cakowit nowoci w rzeczywistoci ustrojowej RP. Jej ustanowienie traktowa trzeba zarazem jako realizacj zgaszanych od wieli lat postulatw wzbogacenia katalogu rodkw prawnych sucych ochronie praw i wolnoci. Art. 79 zosta usytuowany w rozdziale II Konstytucji, w jego czci zatytuowanej rodki ochrony wolnoci i praw. Zwraca uwag umiejscowienie tego przepisu wzgldem innych konstytucyjnych rodkw ochrony, przede wszystkim sdowej drogi dochodzenia naruszonych wolnoci i praw (art. 77 ust. 2) oraz prawa do zaskarenia orzecze i decyzji wydanych w pierwszej instancji (art. 78). Taka wanie sekwencja przepisw Konstytucji oddaje subsydiarny wobec innych rodkw ochrony - charakter skargi konstytucyjnej. Potwierdzeniem kognicji Trybunau Konstytucyjnego w sprawach skarg konstytucyjnych jest rwnie art. 188 pkt 5 Konstytucji.
Patrz: Cz II B, pkt 2.6.

Art. 79 ust. 1 okrela podstawowe elementy konstrukcyjne skargi konstytucyjnej, a wic jej zakres podmiotowy oraz przedmiot, odsyajc jednoczenie do regulacji w ustawie (zwykej) unormowanie zasad korzystania z tego rodka ochrony. Taki podzia materii dotyczcych skargi konstytucyjnej nie zosta jednake konsekwentnie zrealizowany, istotn rol modyfikujc ostateczny obraz tej instytucji odgrywa nieustannie take orzecznictwo Trybunau Konstytucyjnego. Patrz: Cz II B, Wstp
1

Zakres podmiotowy skargi konstytucyjnej wyznaczony zosta okreleniem kady, czyje konstytucyjne wolnoci lub prawa zostay naruszone. Nadaje ono skardze konstytucyjnej walor rodka szerokiego pod wzgldem podmiotowym. Wol ustrojodawcy wyczeni zostali z tego cudzoziemcy, ktrzy poszukiwaliby ochrony prawa do azylu oraz prawa do uzyskania statusu uchodcy. Adresatem prawa do skargi konstytucyjnej nie s jedynie osoby fizyczne, lecz wszystkie podmioty prawa prywatnego, ktre mog sta si dysponentem okrelonych praw konstytucyjnych. Patrz: Cz II B, pkt 1.1 i 1.2 Powysze ograniczenia nie s jednak jedynymi przewidzianymi przez Konstytucj, gdy legitymowanymi do wniesienia skargi konstytucyjnej s wycznie adresaci konstytucyjnych praw podmiotowych, ktrzy doznali ich naruszenia. Ingerencja wynikajca z niekonstytucyjnej treci przepisu musi mie charakter realny i aktualny (istnie w momencie wnoszenia skargi konstytucyjnej), a ponadto osobisty. Z tego wzgldu niedopuszczalne jest wystpowanie ze skarg konstytucyjn w celu ochrony praw innych osb. Patrz: Cz II B, pkt 1.4 W judykaturze Trybunau Konstytucyjnego od dawna utrwali si pogld stwierdzajcy brak legitymacji skargowej podmiotw poczonych z wadztwem pastwa, powizanych z pastwem kryterium majtkowym, a take jednostek samorzdu terytorialnego. Liczne postanowienia wydawane w tej kwestii opieraj si na zasadniczej tezie stwierdzajcej moliwo wystpienia niebezpieczestwa utosamienia podmiotw ingerujcych w prawa podmiotowe z nosicielami tych praw. Wprawdzie ta restrykcyjna linia orzecznicza staje si coraz czstszym powodem zgaszania zda odrbnych, to jednak w obecnym orzecznictwie przewaa pogld o niedopuszczalnoci skargi konstytucyjnej funkcjonariuszy publicznych, zakadw budetowych a nawet partii politycznych. Patrz: Cz II B, pkt 1.2

Elementem zdolnoci skargowej jest posiadanie interesu prawnego w poszukiwaniu ochrony konstytucyjnych wolnoci i praw. Obowizkiem skarcego jest zatem wskazanie przepisu Konstytucji bdcego rdem praw podmiotowych jednostki. Problem jednak w tym, e katalog praw jednostki zawarty co do zasady w II rozdziale Konstytucji zawiera normy prawne o rnym charakterze, z ktrych nie zawsze mona wyprowadzi prawo podmiotowe. Przede wszystkim charakteru samoistnego wzorca kontroli nie maj wielokrotnie powoywane w skargach konstytucyjnych art. 2 i art. 32 Konstytucji. Nie s to jednak jedyne normy-zasady, ktre nie mog suy do rekonstrukcji prawa podmiotowego. Patrz: Cz II B, pkt 1.5 Art. 79 ust. 1 Konstytucji przesdza o wskim zakresie przedmiotowym skargi konstytucyjnej. Stanowi go moe wycznie akt stanowienia prawa (ustawa lub innych akt normatywny), zastosowany wobec skarcego, jako podstawa prawna ostatecznego orzeczenia sdu lub organu administracji publicznej, dotyczcego konstytucyjnych wolnoci, praw lub obowizkw skarcego. Tym samym ustrojodawca wyczy z tego zakresu wszystkie akty stosowania prawa (wyroki, decyzje, inne rozstrzygnicia), ktrych wydanie w sprawie skarcego potraktowa tylko jako jedn z przesanek dopuszczalnoci korzystania ze skargi konstytucyjnej. Przedmiotem skargi konstytucyjnej moe by jednake kady akt normatywny, bez wzgldu na jego hierarchiczne usytuowanie. Poza tym zakresem pozostaje oczywicie sama Konstytucja, stanowic jedyny wzorzec kontroli przepisw kwestionowanych za pomoc tego rodka ochrony. Patrz: Cz II B, pkt 2.1. Art. 79 ust. 1 Konstytucji samodzielnie okrela przedmiot skargi konstytucyjnej. Przy ustalaniu kategorii aktw normatywnych mieszczcych si w zakresie przedmiotowym skargi konstytucyjnej nie jest uzasadnione odwoywanie si do treci art. 188 pkt 1-3 Konstytucji. Oznacza to, e w przypadku kontroli prawa realizowanej przez Trybuna Konstytucyjny w postpowaniu inicjowanym skarg konstytucyjn nie s aktualne ograniczenia przedmiotu zaskarenia wynikajce z tych unormowa Konstytucji.
3

 Patrz: Cz II B, pkt 2.2 . Akt normatywny kwestionowany za pomoc skargi konstytucyjnej wykazywa winien specyficzn, zoon kwalifikacj. Powinien stanowi bowiem podstaw prawn rozstrzygnicia podejmowanego w indywidualnej sprawie podmiotu wystpujcego ze skarg konstytucyjn. Wymg ten w szczeglny sposb czy wic dwie sfery stanowienia i stosowania prawa, w adnym jednak razie nie otwiera drogi do uczynienia przedmiotem skargi konstytucyjnej aktw polegajcych na stosowaniu generalno-abstrakcyjnych norm prawnych. Dla uznania, e kwestionowany w skardze konstytucyjnej przepis by podstaw prawn orzeczenia konieczne jest wykazanie, i w sposb bezporedni ksztatowa jego tre, prowadzc jednoczenie do niedozwolonej, wadczej ingerencji w sfer konstytucyjnych praw podmiotowych skarcego. Patrz: Cz II B, pkt 2.5.

Przepis kwestionowany przez podmiot wystpujcy ze skarg konstytucyjn znale musi zastosowanie w sprawie toczcej si przed sdem lub organem administracji publicznej. Interpretacja poj sd oraz organ administracji publicznej uwzgldnia winna konstytucyjn kwalifikacj organw wadzy publicznej i ich zaliczenie do odpowiednich kategorii wskazanych w art. 79 ust. 1 Konstytucji. W przypadku sdw, odwoa si naley do art. 175 Konstytucji i wymienionych tam rodzajw sdw sprawujcych wymiar sprawiedliwoci w RP. Wzgldy funkcjonalne uzasadniaj jednake szersze rozumienie tego pojcia, pozwalajce na objcie przedmiotem skargi konstytucyjnej take przepisw zastosowanych w sprawach nalecych do waciwoci Trybunau Stanu, a nawet (przy uwzgldnieniu specyficznych odniesieniu do okolicznoci) organw samego Trybunau Konstytucyjnego. konieczna jest Take w administracji

publicznej

szeroka,

funkcjonalna wykadnia okrelenia konstytucyjnego.

Patrz: Cz II B, pkt 2.4.

Zastosowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji pojcie orzeczenia winno by rozumiane szeroko, z uwzgldnieniem specyfiki rnorodnych postpowa prowadzonych przed sdami i organami administracji publicznej. Pojcie to ma charakter autonomiczny i nie powinno by definiowane jedynie w kontekcie ustawowych przepisw proceduralnych, w ktrych wskazane s rnorodne formy rozstrzygni podejmowanych w indywidualnych sprawach. Patrz: Cz II B, pkt 2.5

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji warunkiem korzystania ze skargi konstytucyjnej jest doprowadzenie do wydania w indywidualnej sprawie skarcego orzeczenia majcego charakter ostateczny. Wymg ten wyraa ide subsydiarnoci skargi konstytucyjnej jako rodka ochrony wolnoci i praw. Skarcy zobligowany jest wic do wykorzystania przysugujcych mu w danym postpowaniu rodkw odwoawczych umoliwiajcych podwaenie (zmian) orzeczenia, z wydaniem ktrego wie on zarzuty naruszenia konstytucyjnych wolnoci i praw. Pojcie ostatecznoci uyte przez ustrojodawc ma charakter autonomiczny i interpretowane by winno niezalenie od okrele (prawomocno, ostateczno) zastosowanych w unormowaniach ustawowych dotyczcych poszczeglnych typw postpowa i procedur. Patrz: Cz II B, pkt 2.6. Orzeczenie sdu lub organu administracji publicznej, wydane na podstawie zaskaronego unormowania dotyczy musi sfery konstytucyjnych praw, wolnoci lub obowizkw skarcego. Zwizek ten polega winien na wadczej ingerencji organu pastwa w status prawny skarcego, ktrej efektem byo pogorszenie sytuacji adresata konstytucyjnych praw podmiotowych. Trzeba jednak ponownie podkreli, e przedmiotem skargi konstytucyjnych nie jest orzeczenie jako takie, lecz podstawa prawna jego wydania. Patrz: Cz II B, pkt 2.5.

2. Przepis ust. 1 nie dotyczy praw okrelonych w art. 56. Art. 79 ust. 2 Konstytucji wprowadza istotne ograniczenie zakresu skargi konstytucyjnej. Wyczenie moliwoci zgoszenia zarzutu naruszenia praw okrelonych w art. 56 Konstytucji, tzn. prawa azylu i prawa uzyskania statusu uchodcy, wywouje istotne nastpstwa w odniesieniu do aspektu podmiotowego i przedmiotowego skargi konstytucyjnej. Ogranicza bowiem legitymacj skargow cudzoziemcw, a jednoczenie wycza z krgu aktw zaskaranych ustawy i umowy midzynarodowe odnoszce si do praw statuowanych w art. 56 ust. 1 i 2 Konstytucji. Patrz: Cz II B, pkt 1.1, 1.5, 2.2.

Art. 190

2. Orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188 podlegaj niezwocznemu ogoszeniu w organie urzdowym, w ktrym akt normatywny by ogoszony. Jeeli akt nie by ogoszony, orzeczenie ogasza si w Dzienniku Urzdowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". 3. Orzeczenie Trybunau Konstytucyjnego wchodzi w ycie z dniem ogoszenia, jednak Trybuna Konstytucyjny moe okreli inny termin utraty mocy obowizujcej aktu normatywnego. Termin ten nie moe przekroczy osiemnastu miesicy, gdy chodzi o ustaw, a gdy chodzi o inny akt normatywny dwunastu miesicy. W przypadku orzecze, ktre wi si z nakadami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budetowej, Trybuna Konstytucyjny okrela termin utraty mocy obowizujcej aktu normatywnego po zapoznaniu si z opini Rady Ministrw. 4. Orzeczenie Trybunau Konstytucyjnego o niezgodnoci z Konstytucj, umow midzynarodow lub z ustaw aktu normatywnego, na podstawie ktrego zostao wydane prawomocne orzeczenie sdowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnicie w innych sprawach, stanowi podstaw do wznowienia postpowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnicia na zasadach i w trybie okrelonych w przepisach waciwych dla danego postpowania.

Wyrok Trybunau Konstytucyjnego wywouje okrelone skutki prawne zarwno

6

w ramach caego systemu obowizujcego prawa jak i wobec stosunkw prawnych uksztatowanych na podstawie kwestionowanego aktu normatywnego. Patrz: Cz II B, Rozdzia 11, punkt 3. Wydanie wyroku o niezgodnoci kwestionowanej regulacji w sprawie wszcztej skarg konstytucyjn stanowi dla skarcego ostatni etap postpowania przed Trybunaem. Dla penego przywrcenia stanu zgodnoci z Konstytucj jego sytuacji prawnej przewidziano moliwo wznowienia postpowania w ramach szczegowej procedury okrelonej we waciwej ustawie. W orzecznictwie Trybunau Konstytucyjnego uksztatowao si pojcie prawa do wznowienia postpowania na podstawie art. 190 ust. 4 Konstytucji. Patrz: Cz II B, Rozdzia 12.

Ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) Artyku 31 1. Wszczcie postpowania przed Trybunaem nastpuje na podstawie wniosku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej uprawnionego podmiotu. Wskazany przepis wyraa jeden z aspektw zasady skargowoci (zob. te art. 66 ustawy o TK), zgodnie z ktrym postpowanie przed Trybunaem moe by wszczte jedynie wtedy, gdy podmiot posiadajcy waciw legitymacj wystpi do Trybunau z wnioskiem, pytaniem prawnym lub skarg konstytucyjn. Patrz: Cz II B, Rozdzia 6, punkt 1. 2. Wnioskodawca moe do rozpoczcia rozprawy wycofa wniosek, pytanie prawne albo skarg. Ustawodawca przewidzia czasowe ograniczenie swobodnego cofnicia wniosku, pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej przez wnioskodawc. Trybuna uznaje, e cofnicie skargi przed rozpoczciem rozprawy stanowi obligatoryjn

przesank umorzenia postpowania. W praktyce, rwnie cofnicie lub czciowe cofnicie skargi na rozprawie moe by uznane przez Trybuna za skuteczne. Patrz: Cz II B, Rozdzia 8, punkt 3.

Artyku 36 1. Wniosek, o ktrym mowa w art. 32 ust. 2, prezes Trybunau kieruje do wyznaczonego przez siebie sdziego Trybunau w celu wstpnego rozpoznania na posiedzeniu niejawnym. 2. Jeeli wniosek nie odpowiada warunkom formalnym, sdzia Trybunau wzywa do usunicia brakw w terminie 7 dni od daty zawiadomienia. 3. Gdy wniosek jest oczywicie bezzasadny lub braki nie zostay usunite w okrelonym terminie, sdzia Trybunau wydaje postanowienie o odmowie nadania wnioskowi dalszego biegu. 4. Na postanowienie w sprawie nienadania wnioskowi dalszego biegu wnioskodawcy przysuguje zaalenie do Trybunau w terminie 7 dni od daty dorczenia postanowienia. 5. Trybuna, na posiedzeniu niejawnym, postanowieniem pozostawia bez rozpoznania zaalenie wniesione po upywie terminu okrelonego w ust. 4. 6. Po stwierdzeniu, e zaalenie zostao wniesione w terminie, prezes Trybunau kieruje je do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym przez Trybuna i wyznacza termin rozpoznania. 7. Trybuna, uwzgldniajc zaalenie, kieruje spraw do rozpoznania na rozprawie. Na postanowienie o nieuwzgldnieniu zaalenia nie przysuguje rodek odwoawczy. Art. 49 w zwizku z art. 36 ustawy o TK okrelaj procedur wstpnego rozpoznania skarg konstytucyjnych.

Patrz: Cz II B, Rozdzia 9.

Art. 39 1. Trybuna umarza na posiedzeniu niejawnym postpowanie: 1) jeeli wydanie orzeczenia jest zbdne lub niedopuszczalne, 2) na skutek cofnicia wniosku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej, 3) jeeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie
8

utraci moc obowizujc przed wydaniem orzeczenia przez Trybuna W ramach procedury rozpoznania wstpnego skargi Trybuna bada rwnie wystpowanie przesanek oglnych postpowania. Dotyczy to w szczeglnoci ujemnej przesanki zbdnoci orzekania oraz przesanki utraty mocy obowizujcej kwestionowanego przepisu. Patrz: Cz II B, Rozdzia 6, punkt 2. Zgodnie z utrwalon lini orzecznicz, Trybuna moe na kadym etapie rozpoznania sprawy bada skarg konstytucyjn pod ktem spenienia przesanek postpowania take po zakoczeniu okrelonej w art. 49 w zwizku z art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym procedury wstpnej kontroli i umorzy postpowanie, w sytuacji, gdy wydanie orzeczenia byoby niedopuszczalne ze wzgldu na ujawnione dopiero na tym etapie postpowania przeszkody. Patrz: Cz II B, Rozdzia 11, punkt 2.

2. Jeeli okolicznoci, o ktrych mowa w ust. 1, ujawni si na rozprawie, Trybuna wydaje postanowienie o umorzeniu postpowania. Skarcy, ma moliwo zarwno zawenia skargi poprzez czciowe cofnicie skargi jak i cofnicia caej skargi konstytucyjnej. Zgodnie z art. 31 ust. 2 ustawy o TK moliwo ta przysuguje skarcemu do rozpoczcia rozprawy. Patrz: Cz II B, Rozdzia 8, punkt 3.

3. Przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje si, jeeli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, ktry utraci moc obowizujc przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolnoci i praw. Postpowanie inicjowane skarg konstytucyjn uzna naley za form
9

represyjnej kontroli konstytucyjnoci prawa. Jej przedmiotem pozostaj wic co do zasady obowizujce akty normatywne. Dodany w efekcie nowelizacji z 2000 r. ust. 3 art. 39 ustawy o TK rozszerzy moliwo kwestionowania aktw prawnych, ktre obowizujc w chwili wydania orzeczenia naruszajcego konstytucyjne prawa skarcego utraciy moc obowizujc przed wydaniem orzeczenia przez Trybuna, a nawet przed wniesieniem samej skargi konstytucyjnej. Przesank wyczajc nakaz umorzenia postpowania jest jednak wwczas wykazanie przez skarcego koniecznoci wydania orzeczenia przez Trybuna dla ochrony konstytucyjnych wolnoci i praw. Patrz: Cz II B, pkt 2.3.

Art. 46. 1. Skarga konstytucyjna, zwana dalej skarg, moe by wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w cigu 3 miesicy od dorczenia skarcemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnicia. Wymg wniesienia skargi konstytucyjnej dopiero po wyczerpaniu

przysugujcej w sprawie drogi prawnej jest konsekwencj poczynionego ju w art. 79 ust. 1 Konstytucji zastrzeenia, aby korzystanie z tego rodka ochrony nastpowao dopiero po uzyskaniu przez skarcego ostatecznego orzeczenia. Dopiero bowiem wyczerpanie przysugujcej drogi prawnej nadaje niezbdny walor ostatecznoci orzeczeniu, z wydaniem ktrego skarcy wie zarzuty naruszenia konstytucyjnych wolnoci lub praw. Odzwierciedla to rwnie subsydiarny i nadzwyczajny walor skargi konstytucyjnej. Wyczerpanie drogi prawnej oznacza obowizek skorzystania w postpowaniu z tzw. zwyczajnych rodkw odwoawczych. Patrz: Cz II B, pkt 2.6. Skarg konstytucyjn wnosi si w terminie trzech miesicy od dorczenia skarcemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnicia. Jest to ostateczny czas nie tylko na wniesienie tego rodka ochrony praw, ale take na sformuowanie zarzutw skargi. Nie ulega przy tym wtpliwoci, e termin okrelony w art. 46 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym ma charakter materialny i nie moe ulec przywrceniu.
10

Moment pocztkowy terminu przypada na dzie dorczenia skarcemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnicia. Dorczenie nie zawsze jest obowizkowe i niekiedy zaley od aktywnoci samego skarcego. W sytuacjach, gdy zaniecha on wystpienia o dorczenie orzeczenia, termin wniesienia skargi biegnie od dnia ogoszenia orzeczenia na rozprawie. Patrz: Cz II B, pkt 3.1 i 3.2. Wyliczenie form rozstrzygni zawarte w art. 46 ust. 1 ustawy ma nieprzypadkow kolejno, akcentuje bowiem priorytet prawomocnych wyrokw sdowych wzgldem orzecze podejmowanych przez organy administracji publicznej. W ten sposb ustawodawca ponownie wskazuje na pierwszestwo sdowych rodkw ochrony praw, a tym samym na konieczno uprzedniego skorzystania przez skarcego z drogi sdowej (art. 77 ust. 2 Konstytucji), jak i z prawa do zaskarenia orzeczenia wydanego w pierwszej instancji (art. 78 Konstytucji). Interpretacja przesanki uzyskania przez skarcego prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnicia uwzgldnia winna przy tym cisy jej zwizek z wymogiem wyczerpania drogi prawnej przysugujcej w sprawie. Oznacza to, e przed skarcym postawiony zosta wymg uzyskania takiego rozstrzygnicia, ktre wyczerpujc t drog nadawa bdzie jednoczenie walor ostatecznoci orzeczeniu, z wydaniem ktrego wie on swoje zarzuty niekonstytucyjnoci aktu normatywnego. Przy czym w konkretnej sprawie niekoniecznie orzeczeniem tym bdzie wanie w prawomocny wyrok, ostateczna decyzja, czy inne ostateczne rozstrzygnicie. Wyczerpanie drogi prawnej nie stawia przed skarcym obowizku skorzystania z nadzwyczajnych rodkw zaskarenia (np. skargi kasacyjnej). Patrz: Cz II B, pkt 2.6.

2. Skarg Trybuna rozpoznaje na zasadach i w trybie przewidzianym dla rozpoznawania wnioskw o stwierdzenie zgodnoci ustaw z Konstytucj oraz innych aktw normatywnych z Konstytucj lub ustawami.

11

Art. 47. 1. Skarga poza wymaganiami dotyczcymi pisma procesowego powinna zawiera: Patrz: Cz II B, Informacja.

1) dokadne okrelenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie ktrego sd lub organ administracji publicznej orzek ostatecznie o wolnociach lub prawach albo obowizkach okrelonych w Konstytucji i w stosunku do ktrego skarcy domaga si stwierdzenia niezgodnoci z Konstytucj, Na skarcym ciy obowizek prawidowego i precyzyjnego okrelenia przedmiotu skargi konstytucyjnej. Wprawdzie prawodawca w art. 46 ust. 1 pkt 1 ustawy operuje oglnym okreleniem ustawa lub inny akt normatywny, tym niemniej oczywiste jest, e przedmiotem zaskarenia uczyni naley konkretne unormowania zawarte w aktach prawnych, nie za cae te akty. Poprawne okrelenie przedmiotu skargi jest te istotne z uwagi konsekwencje procesowe zasady wyraonej w art. 66 ustawy. Skarcy moe okreli przedmiot skargi konstytucyjnej w rnorodny sposb, np. zakresowo lub interpretacyjnie. Przedmiotem skargi winny by te unormowania, ktre byy podstaw orzeczenia prowadzcego do niedozwolonej ingerencji w sfer konstytucyjnie gwarantowanych praw skarcego. Patrz: Cz II B, pkt 2.5., 6.2.

2) wskazanie, jakie konstytucyjne wolnoci lub prawa, i w jaki sposb zdaniem skarcego zostay naruszone, Podstaw skargi, a zarazem wzorcem kontroli przepisw w niej

zakwestionowanych, mog by tylko unormowania Konstytucji statuujce wolnoci lub prawa przysugujce skarcemu. Wykonanie przez skarcego obowizku ich wskazania nie moe sprowadza si jedynie do numerycznego wyliczenia przepisw Konstytucji, z ktrych skarcy wywodzi wolnoci lub prawa, ale musi polega na dokadnym okreleniu ich treci, a take na uprawdopobnieniu zarzutu naruszenia tych praw przez prawodawc. Podkrelenia wymaga okoliczno, i ta cz skargi konstytucyjnej winna si koncentrowa na problemie niekonstytucyjnoci aktu normatywnego, nie za aktu jego zastosowania przez sd lub organ administracji
12

publicznej. Patrz: Cz II B, pkt 1.5., 2.2. 3) uzasadnienie skargi, z podaniem dokadnego opisu stanu faktycznego. Wymg uzasadnienia skargi, w tym przedstawienia stanu faktycznego sprawy, w zwizku z ktr zostaa ona skierowana suy potwierdzeniu legitymacji skarcego, jako podmiotu pokrzywdzonego w zakresie konstytucyjnych praw i wolnoci, do wystpienia z tego rodzaju rodkiem prawnym. Istotne jest, aby ta cz skargi take nie pomijaa konsekwencji przyjtego przez ustrojodawc jej przedmiotu, a wic kwestionowania konstytucyjnoci podstawy prawnej ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarcego. Patrz: Cz II B, pkt 1.4., 2.2. 2. Do skargi naley doczy wyrok, decyzj lub inne rozstrzygnicie, z podaniem daty jej dorczenia, wydane na podstawie zakwestionowanego aktu normatywnego. Doczone do skargi winno by zarwno orzeczenie, z wydaniem ktrego skarcy wie zarzuty naruszenia konstytucyjnych praw lub wolnoci, jak i pozostae rozstrzygnicia wydane w toku postpowania przed sdami lub(i) organami administracji publicznej. Ich przedstawienie pozwala Trybunaowi na zweryfikowanie dopenienia przez skarcego przesanki wyczerpania przysugujcej w sprawie drogi prawnej. Prawidowe wskazanie daty dorczenia skarcemu rozstrzygnicia (najczciej prawomocnego wyroku sdowego), ktre nadao walor ostatecznoci orzeczeniu naruszajcemu jego prawa, umoliwia z kolei potwierdzenie, e skarcy korzysta ze skargi konstytucyjnej w terminie przewidzianym w art. 46 ust. 1 ustawy. Patrz: Cz II B, pkt 2.6., 4.3., Informacja

Art. 48 1. Skarg i zaalenie na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu sporzdzaj adwokat lub radca prawny, chyba e
13

skarcym jest sdzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych.
Liczne wymogi formalne skargi konstytucyjnej uzasadniaj objcie tego rodka ochrony konstytucyjnych wolnoci i praw przymusem adwokacko-radcowskim. Ma on z zaoenia gwarantowa niezbdna wiedz specjalistyczn potrzebn do prawidowego zrekonstruowania zarzutu skargi oraz wysoki profesjonalizm obsugi prawnej w toku jej wstpnej kontroli. Wymg posiadania profesjonalnego penomocnika nie jest wic ograniczeniem prawa do wniesienia skargi konstytucyjnej, powinien by postrzegany jako rodek zwikszenia jej skutecznoci. Patrz: Cz II B, pkt 2.1 Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym expressis verbis wymaga objcia przymusem adwokackim jedynie czynnoci sporzdzenia skargi oraz zaalenia na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Majc na wzgldzie gwarancyjny charakter dziaa podejmowanych przez profesjonalnego penomocnika nie mona uzna, e katalog pism procesowych ma charakter zamknity. W szczeglnoci przymus ten rozciga si na czynno sporzdzenia pisma procesowego wykonujcego zarzdzenie sdziego TK wzywajcego do usunicia brakw formalnych skargi konstytucyjnej. Take inne pisma procesowe suce ochronie praw skarcego powinny zosta sporzdzone przez profesjonalnego penomocnika. Patrz: Cz II B, pkt 2.2 Profesjonalnymi penomocnikami mog by wycznie adwokaci lub radcowie prawni czynni zawodowo. Penomocnikiem mandatariuszem nie moe zosta natomiast osoba fizyczna, ani aden z podmiotw mogcych sporzdzi skarg konstytucyjn we wasnym imieniu (art. 48 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym). Patrz: Cz II B, pkt 2.3 Penomocnictwo do sporzdzenia skargi konstytucyjnej powinno spenia wymogi

odpowiadajce penomocnictwu szczeglnemu, a wic dokadnie okrela spraw, do ktrej zostao sporzdzone (przedmiot skargi). Nie wydaje si przy tym zasadne nadmiernie rygorystyczne okrelanie granic umocowania, na przykad przez formuowanie wymogu dokadnego wskazania w tym penomocnictwie wzorcw kontroli, gdy oznaczaoby to de facto oczekiwanie od samego skarcego posiadania specjalistycznej wiedzy do sporzdzenia skargi, a nadto zbytnio redukowaoby rol penomocnika. Patrz: Cz II B, pkt 2.4

14

Udzielenie penomocnictwa jest czynnoci pisemn, dokument penomocnictwa powinien zosta opatrzony wasnorcznym podpisem penomocnika a nadto dorczony przy pierwszej czynnoci procesowej podejmowanej w sprawie. Skutkiem tej czynnoci jest take postaci obowizek dorczenia wszelkich pism procesowych bezporednio do mandatariusza Patrz: Cz II B, pkt 2.5 i 2.6 Skarga konstytucyjna moe zosta skierowana we wasnym imieniu przez podmioty wskazane w art. 48 ustawy u Trybunale Konstytucyjnym. Patrz: Cz II B, pkt 1.3

2. W razie niemonoci poniesienia kosztw pomocy prawnej, skarcy moe zwrci si do sdu rejonowego jego miejsca zamieszkania o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzdu na podstawie Kodeksu postpowania cywilnego. Do czasu rozstrzygnicia przez sd wniosku nie biegnie termin przewidziany w art. 46 ust. 1.
Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym przewiduje take tzw. prawo ubogich, czyli moliwo uzyskania prawa do pomocy prawnej udzielanej z urzdu. Decyzj w tej sprawie podejmuje wycznie sd rejonowy miejsca zamieszkania skarcego. Wprawdzie wystpienie ze stosownym wnioskiem powoduje zawieszenie biegu termu do wniesienia skargi konstytucyjnej, jednake w praktyce skargi sporzdzane przez penomocnikw z urzdu s do czsto wnoszone po upywie przedmiotowego terminu, gwnie dlatego, e skarcy przed podjciem decyzji o ubieganie si o prawo ubogich wykorzystuje znaczn jego cz. Patrz: Cz II B, pkt 2.7

Pewne kontrowersje mog wiza si z obliczaniem terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej w sytuacji wystpienia przez skarcego z wnioskiem o przyznanie penomocnika z urzdu. Bieg tego terminu ulega zawieszeniu, i trwa ono tyle, ile trwa wyznaczenie penomocnika z urzdu wraz z powiadomieniem go o tym fakcie. Termin do wniesienia skargi jest oznaczony w miesicach, jednake z uwagi na moliwo jego rozczonkowania moe okaza si, e zmieni swj charakter na termin liczony w dniach. Patrz: Cz II B, pkt 3.3.

Artyku 49 Skarga podlega odpowiednio.

wstpnemu

rozpoznaniu;

art.

36

stosuje

si

15

Art. 49 w zwizku z art. 36 ustawy o TK okrelaj procedur wstpnego rozpoznania skarg konstytucyjnych. Patrz: Cz II B, Rozdzia 9.

Art. 50 1. Trybuna moe wyda postanowienie tymczasowe o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania orzeczenia w sprawie, ktrej skarga dotyczy, jeeli wykonanie wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnicia mogoby spowodowa skutki nieodwracalne, wice si z duym uszczerbkiem dla skarcego lub gdy przemawia za tym wany interes publiczny lub inny wany interes skarcego. 2. Postanowienie tymczasowe dorcza si bezzwocznie skarcemu oraz waciwemu organowi sdowemu lub organowi egzekucyjnemu. 3. Trybuna uchyla postanowienie tymczasowe, jeeli ustan przyczyny, dla ktrych zostao ono wydane.

Postanowienie tymczasowe jest jedyn form, w ktrej Trybuna Konstytucyjny ingeruje w toczce si postpowanie indywidualne, w zakresie ograniczonym przedmiotowo i czasowo, z uwagi na ustawowo sprecyzowane szczeglne okolicznoci. Jest ono instytucj wyjtkow i nie moe by uzasadnione jedynie faktem oczekiwania na rozstrzygnicie skargi konstytucyjnej. Dla jego uwzgldnienia niezbdne jest wykazanie, e wykonanie wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnicia mogoby spowodowa skutki nieodwracalne, wice si z duym uszczerbkiem dla skarcego lub e przemawia za tym wany interes publiczny lub inny wany interes skarcego. Wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego najlepiej sformuowa w skardze konstytucyjnej unikajc tym samym niepewnych co do skutku ocen w zakresie ewentualnego ograniczenia moliwoci jego wniesienia terminem. Trybuna stwierdzajc istnienie przesanek uwzgldnienia wniosku powinien niezwocznie wyda stosowne postanowienie. Patrz: Cz II B, pkt 5.1, 5.2 i 5.3. W razie uwzgldnienia wniosku nastpuje zatrzymanie prowadzonego postpowania. Trzeba jednak podkreli, e okoliczno ta nie moe w adnej mierze by utosamiana przez skarcego z uznaniem susznoci przez TK podnoszonych przez skarcego zarzutw, gdy ocena wystpienia przesanek wydania postanowienia tymczasowego oderwana jest od oceny samej skargi

konstytucyjnej. Patrz: Cz II B, pkt 5.5

16

Jeeli ustan przyczyny, dla ktrych zostao wydane postanowienie Trybuna wydaje orzeczenie o jego uchyleniu. Decyzja taka moe zatem zapa w kadym czasie, ale najpniej z chwil opublikowania orzeczenia TK we waciwym organie publikacyjnym, gdy postanowienie tymczasowe pozostaje zawsze w cisym zwizku z zawis przed Trybunaem spraw dotyczc kontroli zgodnoci okrelonych przepisw z Konstytucj. Patrz: Cz II B, pkt 5.6

Odmowa nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu czyni bezprzedmiotowym wydanie postanowienia tymczasowego w oparciu o art. 50 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Nie jest take moliwe objcie postanowienia tymczasowego zaaleniem. Patrz: Cz II B, pkt 5.4 i 5.7

Artyku 52 1. Uczestnikami postpowania przed Trybunaem s: skarcy, organ, ktry wyda zakwestionowany akt normatywny, albo Prokuratoria Generalna Skarbu Pastwa, jeeli Rada Ministrw wyznaczya Prokuratori Generaln Skarbu Pastwa do reprezentowania Rady Ministrw lub ministrw w postpowaniu przed Trybunaem Konstytucyjnym, i Prokurator Generalny; uczestnikiem jest rwnie Rzecznik Praw Obywatelskich, jeeli zgosi swj udzia w postpowaniu, oraz Rzecznik Praw Dziecka, jeeli zgosi udzia w postpowaniu wszcztym na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich lub w postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej, dotyczcych praw dziecka. 2. Rozprawa odbywa si bez wzgldu na stawiennictwo uczestnikw postpowania.

Wskazany przepis dotyczy uczestnictwa w rozprawie w postpowaniu dotyczcym skargi konstytucyjnej. Zagadnienie obecnoci na rozprawie w postpowaniu przed Trybunaem Konstytucyjnym zostao uregulowane w art. 60 ustawy o TK. Patrz: Cz II B, rozdzia 10 punkt 4.

Artyku 59

17

1. Trybuna rozpoznaje na rozprawie wnioski w sprawach wymienionych w art. 2. Skarga, ktra spenia przesanki okrelone w Konstytucji i ustawie o TK jest, co do zasady rozpoznawana przez Trybuna na rozprawie. Patrz: Cz II B, rozdzia 10 punkt 1, 2. 2. Trybuna moe rozpozna na posiedzeniu niejawnym skarg konstytucyjn, jeeli z przedstawionych na pimie stanowisk uczestnikw postpowania bezspornie wynika, e akt normatywny, na podstawie ktrego sd lub inny organ administracji publicznej orzek ostatecznie o konstytucyjnych wolnociach lub prawach albo obowizkach skarcego, jest niezgodny z Konstytucj. Wydane w tym trybie orzeczenie podlega ogoszeniu. Ustawodawca przewidzia moliwo rozpoznania skargi konstytucyjnej poza rozpraw, w sytuacji gdy zostay spenione przesanki okrelone w art. 59 ust. 2 ustawy o TK. Patrz: Cz II B, rozdzia 10, punkt 6. Artyku 60 1. Rozprawa nie moe odby si wczeniej ni po upywie 14 dni od dorczenia zawiadomienia o jej terminie, z zastrzeeniem sprawy okrelonej w art. 2 ust. 3, do rozstrzygnicia ktrej Trybuna winien przystpi niezwocznie. 2. Obecno na rozprawie wnioskodawcy jest obowizkowa. W razie niestawienia si wnioskodawcy lub jego przedstawiciela, Trybuna umarza postpowanie albo odracza rozpraw. 3. W razie niestawiennictwa uczestnikw postpowania, ktrych obecno na rozprawie jest obowizkowa, lub ich przedstawicieli, Trybuna moe odroczy rozpraw i wyznaczy rwnoczenie nowy termin rozprawy. Warunek, o ktrym mowa w ust. 1, nie ma zastosowania. 4. Nieobecno prawidowo zawiadomionego Prokuratora Generalnego lub jego przedstawiciela na rozprawie nie wstrzymuje rozpoznania sprawy, chyba e z przepisw ustawy wynika obowizek uczestnictwa w rozprawie. 5. Niestawiennictwo innych uczestnikw postpowania nie wstrzymuje rozpoznania sprawy; w takim przypadku sdzia sprawozdawca przedstawia na rozprawie stanowisko nieobecnego uczestnika postpowania. 6. Trybuna odracza rozpraw w przypadku braku dowodu dorczenia lub nieprawidowoci w dorczeniu zawiadomienia o rozprawie
18

uczestnikom postpowania, moe take odroczy rozpraw z innych wanych powodw.

Wskazany przepis dotyczy terminu rozprawy, sposobu zawiadamiania o rozprawie oraz kwestii obecnoci na rozprawie. Zagadnienie uczestnictwa w rozprawie w postpowaniu dotyczcym skargi konstytucyjnej zostao uregulowane w art. 52 ustawy o TK. Patrz: Cz II B, rozdzia 10, punkt 3 i 4.

Artyku 61 Rozprawa rozpoczyna si od wywoania sprawy, po czym wnioskodawca, a nastpnie pozostali uczestnicy postpowania przedstawiaj swe stanowiska i dowody na ich poparcie. W tym celu przewodniczcy skadu orzekajcego udziela gosu kademu uczestnikowi postpowania. Artyku 62 1. Przewodniczcy skadu orzekajcego kieruje rozpraw oraz wydaje zarzdzenia niezbdne do utrzymania porzdku na rozprawie, a w razie potrzeby stosuje rodki przewidziane w prawie o ustroju sdw powszechnych dla utrzymania powagi sdu. 2. Od zarzdze przewodniczcego wydanych w toku rozprawy uczestnikom postpowania przysuguje odwoanie do skadu orzekajcego. Artyku 63 1. Z przebiegu rozprawy protokolant pod kierunkiem przewodniczcego skadu orzekajcego sporzdza protok. 2. Protok powinien zawiera: 1) dat i miejsce rozprawy, imiona i nazwiska czonkw skadu orzekajcego, protokolanta oraz uczestnikw postpowania, ich przedstawicieli i penomocnikw, a take oznaczenie sprawy ze wzmiank co do jej jawnoci, 2) przebieg rozprawy, w szczeglnoci wnioski i owiadczenia uczestnikw postpowania, wyniki postpowania dowodowego, wymienienie zarzdze i orzecze wydanych na rozprawie oraz stwierdzenie, czy zostay ogoszone.

19

3. Uczestnicy postpowania mog zgasza wnioski o sprostowanie lub uzupenienie protokou - do czasu ogoszenia orzeczenia, a protokou z rozprawy, na ktrej orzeczenie zostao ogoszone - w cigu 14 dni od dnia rozprawy. 4. Protok podpisuj przewodniczcy skadu orzekajcego i protokolant. Wzmiank o sprostowaniu protokou podpisuje przewodniczcy skadu orzekajcego. 5. Wnioski, o ktrych mowa w ust. 3, rozstrzyga zarzdzeniem przewodniczcy skadu orzekajcego po wysuchaniu protokolanta. Od zarzdzenia nie przysuguje odwoanie. 6. Z przebiegu rozprawy moe by sporzdzony stenogram lub zapis za pomoc aparatury utrwalajcej dwik, niezalenie od sporzdzenia protokou. Stenogram przeoony na pismo zwyke lub zapis docza si do protokou. Artyku 64 Przewodniczcy skadu orzekajcego zamyka rozpraw, gdy Trybuna uzna spraw za dostatecznie wyjanion. Wskazane przepisy okrelaj przebieg rozprawy przed Trybunaem i jej poszczeglne fazy. Patrz: Cz II B, rozdzia 10 punkt 5.

Artyku 66 Trybuna orzekajc jest prawnego lub skargi.

zwizany granicami

wniosku,

pytania

Przepis ten wyraa jeden z aspektw zasady skargowoci (zob. te art. 31 ust. 2 ustawy o TK). Poza sporem jest, e zwizanie granicami skargi obejmuje przedmiot kontroli wskazany przez skarcego, czyli kwestionowany akt normatywny. Przyjmuje si take, e Trybuna jest zwizany wskazanymi w skardze wzorcami kontroli. Patrz: Cz II B, rozdzia 8, punkt 2.

20

Spis treci Spis treci ................................................................................................................. 21 Wstp ....................................................................................................................... 23 Rozdzia 1. Zakres podmiotowy skargi ..................................................................... 26 1. Osoby fizyczne i prywatne osoby prawne ......................................................... 26 2. Zdolno skargowa innych podmiotw .............................................................. 26 3. Zdolno skargowa osb wskazanych w art. 48 ust. 1 ustawy o TK ................. 29 4. Realny i osobisty charakter naruszenia ............................................................. 29 5. Prawa i wolnoci skarcego podlegajce ochronie ......................................... 30 Rozdzia 2. Przedmiot skargi .................................................................................... 32 1. Uwagi wstpne .................................................................................................. 32 2. Zakres rzeczowy aktw zaskaranych .............................................................. 33 3. Zakres temporalny aktw zaskaranych ........................................................... 37 4. Zastosowanie przedmiotu skargi przez sd....................................................... 38 lub organ administracji .......................................................................................... 38 5. Zaskarony akt jako podstawa orzeczenia naruszajcego konstytucyjne prawa lub wolnoci skarcego ....................................................................................... 39 6. Ostateczno orzeczenia .................................................................................. 42 Rozdzia 3. Wymaganie sporzdzenia skargi przez adwokata lub radc prawnego . 44 1. Istota ................................................................................................................. 44 2. Pisma procesowe objte penomocnictwem ...................................................... 45 3. Strony penomocnictwa ..................................................................................... 47 4. Rodzaj i zakres penomocnictwa ....................................................................... 48 5. Inne wymogi formalne ....................................................................................... 48 6. Dorczenia ........................................................................................................ 49 7. Ustanowienie penomocnika z urzdu ............................................................... 50 Rozdzia 4. Przesanki wstpnej kontroli skargi konstytucyjnej ................................. 50 1. Uwagi wstpne .................................................................................................. 50 2. Braki skargi konstytucyjnej ................................................................................ 51 3. Termin na wniesienie skargi .............................................................................. 53 3.1. Charakter terminu. ...................................................................................... 53 3.2. Moment pocztkowy biegu terminu. ............................................................ 53 3.3. Bieg terminu w razie zoenia wniosku o tzw. prawo ubogich oraz sposb jego obliczania. .................................................................................................. 54 4. Ocena skargi pod ktem przesanki oczywistej bezzasadnoci......................... 55 5. Przesanka zbdnoci orzekania ....................................................................... 56 Rozdzia 5. Postanowienie tymczasowe ................................................................... 57 1. Istota ................................................................................................................. 57 2. Wniosek ............................................................................................................ 58 3. Termin zoenia wniosku ................................................................................... 58 4. Przesanki .......................................................................................................... 60 5. Skutki postanowienia ......................................................................................... 60 6. Uchylenie........................................................................................................... 61 7. Zaalenie ........................................................................................................... 61 Rozdzia 6. Zasada skargowoci: wszczcie postpowania i zwizanie granicami skargi. ....................................................................................................................... 62 1. Wszczcie postpowania. ................................................................................. 62 2. Zasada skargowoci. ......................................................................................... 62 3. Cofnicie skargi ................................................................................................. 64
21

4. Rozszerzenie zakresu zaskarenia skargi......................................................... 66 Rozdzia 7. Procedura rozpoznania wstpnego skargi. ........................................... 68 1. Rozpoznanie wstpne przez sdziego Trybunau. ............................................ 68 2. Postpowanie zaaleniowe ............................................................................... 69 3. Skierowanie skargi do rozpatrzenia przez waciwy skad orzekajcy. ............. 72 Rozdzia 8. Rozpoznanie skargi na rozprawie .......................................................... 73 1. Uwagi podstawowe. .......................................................................................... 73 2. Zasada jawnoci i zasada ustnoci. .................................................................. 73 3. Zawiadomienie uczestnikw o terminie rozprawy. ............................................. 74 4. Udzia skarcego w rozprawie. ........................................................................ 74 5. Przebieg rozprawy. ............................................................................................ 75 6. Rozpoznanie skargi poza rozpraw .................................................................. 76 Rozdzia 9. Rozstrzygnicie i jego skutki dla skarcego. ........................................ 77 1. Moliwe rodzaje rozstrzygni ..................................................................... 78 2. Postanowienie o umorzeniu postpowania. ................................................. 78 3. Wyroki i ich skutki prawne ............................................................................ 80 Rozdzia 10. Wznowienie postpowania na podstawie orzeczenia o niekonstytucyjnoci ................................................................................................... 82 1. Wznowienie postpowania jako instrument przywrcenia stanu konstytucyjnoci. .............................................................................................................................. 83 2. Prawo do wznowienia postpowania. ................................................................ 84 3. Zakres podmiotowy prawa do wznowienia. ....................................................... 85 4. Prawo do wznowienia a zakres rozstrzygnicia Trybunau. .............................. 85 5. Wyczenia i ograniczenia prawa do wznowienia z uwagi na charakter przepisu lub przyczyn jego niekonstytucyjnoci. ................................................................ 86 6. Rozstrzygnicie wydane na podstawie niekonstytucyjnego aktu normatywnego. .............................................................................................................................. 88 7. Wpyw orzeczenia Trybunau na wynik wznowionego postpowania. ............... 89 8. Regulacja trybu wznowienia postpowania w ramach poszczeglnych procedur. .............................................................................................................................. 89 9. Prawo do wznowienia postpowania w sytuacji okrelenia przez Trybuna innego terminu utraty mocy obowizujcej niekonstytucyjnego aktu normatywnego. ....... 92 Rozdzia 11. Sporzdzenie skargi konstytucyjnej ..................................................... 96 1. Informacja o warunkach wnoszenia do Trybunau Konstytucyjnego skargi konstytucyjnej. ....................................................................................................... 96 2. Komentarz do schematu sporzdzania skargi. .................................................. 99

22

Wstp
Wprowadzenie do polskiego porzdku prawnego instytucji skargi konstytucyjnej uzna naley bez wtpienia za jedn z waniejszych zmian normatywnych w systemie krajowych rodkw ochrony praw i wolnoci. Krok ten stanowi zarazem swoiste zwieczenie rozcignitego na wiele lat procesu tworzenia materialnych i instytucjonalnych gwarancji przestrzegania praw podstawowych, zarwno w sferze stosowania prawa, jak i jego stanowienia. Wyposaenie adresatw konstytucyjnych praw i wolnoci w prawo do zainicjowania przed sdem konstytucyjnym postpowania, ktrego przedmiotem jest kontrola aktw wadczych naruszajcych te prawa, suy nie tylko skuteczniejszemu ich przestrzeganiu przez organy wadzy publicznej, ale w szerszym wymiarze ustanawia dodatkowe zabezpieczenie szczeglnej mocy prawnej Konstytucji, jako najwyszego prawa Rzeczypospolitej 1 Polskiej . Niewtpliwie cise jest powizanie instytucji skargi konstytucyjnej z zagadnieniem kontroli konstytucyjnoci prawa, czego efektem jest wyodrbnienie dwch funkcji realizowanych przez ten rodek prawny. Pierwsz, o zasadniczym i w pewny sensie pierwotnym charakterze, jest funkcja podmiotowa, jak skarga konstytucyjna realizuje wzgldem samego skarcego. To wanie wzgld na konieczno ochrony przysugujcych skarcemu w wietle postanowie Konstytucji praw i wolnoci uzasadnia przyznanie mu prawa do samodzielnego zainicjowania postpowania, w ktrym znale winien satysfakcjonujce go rozstrzygnicie, prowadzce do sanacji stanu niezgodnoci z obowizujcym prawem. Drug funkcj skargi konstytucyjnej jest funkcja przedmiotowa. Jej realizacja wie si z ochron konstytucyjnoci porzdku prawnego obowizujcego w pastwie, na stray ktrego zgodnie z wol ustrojodawcy sta winien wanie Trybuna Konstytucyjny. Orzeczenia wydawane w postpowaniu zainicjowanym skarg konstytucyjn wywouj bowiem take skutki o charakterze generalnym i powszechnym (erga omnes), oddziaywujc zarwno na sfer stanowienia, jak i stosowania obowizujcego prawa. Funkcjonowanie skargi konstytucyjnej przynosi niewtpliwie rwnie bardzo istotny efekt poznawczy, zwizany z nieustajc konkretyzacj unormowa konstytucyjnych statuujcych podstawowe prawa i wolnoci czowieka i obywatela. Dla konstrukcji skargi konstytucyjnej, jako rodka ochrony konstytucyjnych wolnoci i praw, bardzo istotne znaczenie ma wyznaczenie przez prawodawc podmiotowych i przedmiotowych granic tej instytucji. Granice te rozstrzygaj bowiem nie tylko o krgu osb legitymowanych do wystpienia ze skarg konstytucyjn, kategoriach aktw wadczych podlegajcych zaskareniu, jak i treci zarzutw formuowanych przez skarcych, ale w szerszej perspektywie determinuj rzeczywisty zakres ochrony, jak dawa moe ten rodek prawny. Rozwaajc problem od strony adresata skargi konstytucyjnej, tj. Trybunau Konstytucyjnego, okrelenie jej granic przesdza take w znacznej mierze waciwo kontroln tego organu. Uwzgldniajc bowiem jedn z podstawowych zasad postpowania przed TK, jak jest zasada skargowoci, stwierdzi mona, e to wanie normatywne okrelenie podmiotw uprawnionych do wnoszenia skargi, a take jej przedmiotu, decyduje o dopuszczalnoci podejmowania przez sd konstytucyjny dziaa kontrolnych wobec danej kategorii 2 aktw prawnych . Problem przedmiotu skargi konstytucyjnej w znacznej mierze determinuje take wspominany wyej charakter i tre funkcji, jakie realizuje tego rodzaju instytucja prawna. Analiza
1

Art. 8 ust. 1 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, ze zm.)

O problemie dopuszczalnoci orzekania przez Trybuna Konstytucyjny ponad granicami skargi konstytucyjnej zob. szerzej rozdzia 6.

23

rozwiza normatywnych (a take praktyki ich funkcjonowania) dotyczcych instytucji skargi konstytucyjnej w konkretnym systemie ustrojowym pastwa moe prowadzi do stwierdzenia zrnicowanego stopnia realizacji funkcji przypisywanych temu rodkowi prawnemu. Odnoszc powyszy problem do omawianych tu rozwiza rodzimych, ju w tym miejscu mona postawi tez o znaczcej przewadze elementw funkcji przedmiotowej polskiej skargi konstytucyjnej, realizowanej kosztem aspektu ochronnego tej instytucji. Rozwaania dotyczce konstrukcji skargi konstytucyjnej rozpocz naley od wskazania ich podstaw prawnych. Niewtpliwie kluczowe znaczenie ma tutaj art. 79 Konstytucji. Zarwno umiejscowienie tego przepisu w systematyce unormowa Konstytucji, jak i konkretno jego postanowie, zdaj si przemawia za tez o bezporednim i samoistnym jego zastosowaniu, jako podstawowego rda okrelenia elementw (podmiotowych i przedmiotowych) skargi konstytucyjnej. W innych unormowaniach Konstytucji, w ktrych mowa jest o skardze konstytucyjnej, ustrojodawca odwouje si do art. 79 Konstytucji, co take sugeruje takie wanie, pierwszoplanowe traktowanie tego przepisu. Przeciwko poszukiwaniu materialnych podstaw skargi konstytucyjnej w innych aktach prawnych wydaje si przemawia tre art. 197 Konstytucji. Przepis ten okrelajc zakres regulacji powierzanej ustawodawcy nie przewiduje bowiem ustawowego okrelania materialnych elementw kompetencji TK, zastrzegajc, e materia ustawowa winna ograniczy si tylko do zagadnie organizacyjnych i proceduralnych. Ju w tym miejscu trzeba jednak stwierdzi, e praktyka funkcjonowania skargi konstytucyjnej znaczco zmodyfikowaa powysze zaoenie. Poredniej przyczyny takiego stanu rzeczy upatrywa mona w treci samego art. 79 ust. 1 Konstytucji. Zgodnie z tym przepisem, korzystanie ze skargi konstytucyjnej winno odbywa si na zasadach okrelonych w ustawie. Takie sformuowanie prima facie wydaje si sugerowa wniosek, e owe zasady odnosi naley wycznie do sfery proceduralnej, wyznaczonej take formalnymi przesankami warunkujcymi dopuszczalno skargi konstytucyjnej. Wniosek taki znajduje uzasadnienie take w unormowaniu wspomnianego wyej art. 197 Konstytucji. Praktyka funkcjonowania skargi konstytucyjnej wydaje si jednak przemawia za tez 3 odmienn. Znaczenie ustawy okazao si bowiem znaczco wiksze, take w odniesieniu do materialnych elementw skargi konstytucyjnej. Pewne jej postanowienia, ktrych przedmiotem formalnie pozostaj zagadnienia zwizane z samym przedmiotem postpowania przed TK, konkretyzuj jednoczenie przesanki skargi konstytucyjnej wynikajce z art. 79 ust. 1 Konstytucji. W pierwszym rzdzie rol tak odgrywaj przepisy ustawy o TK okrelajce formalne warunki korzystania z tego rodka ochrony. Zjawisko powysze moe wic prowadzi do wniosku, e jednoznaczne i w peni dystynktywne rozgraniczenie elementw materialnych (konstytucyjnych) oraz formalnych (ustawowych) napotyka moe na liczne trudnoci. Warto jednak zwrci uwag, e wkroczenie (choby porednie) przez ustawodawc w sfer elementw materialnych skargi konstytucyjnej wywoywa moe zasadnicze wtpliwoci. Oddziaywanie postanowie ustawowych na prawo skarcego do korzystania ze skargi konstytucyjnej jest bowiem jednoznacznie ograniczajce. Tym samym, prowadzi do sytuacji, w ktrej ustawa o TK, majca by w zaoeniu aktem normujcym jedynie tok postpowania inicjowanego skarg konstytucyjn, staa si w istocie rdem prawa wspksztatujcym przesanki dopuszczalnoci korzystania z tego rodka ochrony praw i wolnoci. Wywouje to w praktyce efekt uboczny w postaci podejmowania prb zakwestionowania przez skarcych zgodnoci z Konstytucj postanowie samej ustawy o TK, jako naruszajcych art. 79 ust. 1 Konstytucji i statuowane w nim 4 prawo do korzystania ze skargi konstytucyjnej. Porednio jest to wanie skutek przejcia przez ustaw zwyk roli aktu prawnego, ktry nie tylko konkretyzuje, ale w znacznej mierze take uzupenia elementy konstrukcyjne skargi konstytucyjnej. Niebagateln rol w doprecyzowaniu ostatecznego ksztatu skargi konstytucyjnej odgrywa rwnie orzecznictwo samego Trybunau Konstytucyjnego. Wrd przyczyn takiego wanie, w pewnym stopniu prawotwrczego, oddziaywania orzecze TK wskaza mona przede wszystkim normatywn nowo samej instytucji skargi konstytucyjnej. Powodowaa ona, e w sytuacjach powstajcych wtpliwoci dotyczcych sposobu prawidowej wykadni rozwiza pozytywnych, pomocniczym rdem wiedzy, jak i dodatkow wskazwk interpretacyjn, stay si wypowiedzi orzecznicze TK. Siganie do orzecze Trybunau wydawanych w toku rozpoznawania skarg konstytucyjnych miao te niewtpliwie znaczenie praktyczne. Respektowanie linii orzeczniczej
3

Ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r,. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK, UoTK).
4

Por. np. postanowienie TK z dnia 10 lipca 2010 r., sygn. Ts 237/09 (OTK ZU nr 4/B z 2010 r., poz. 296).

24

Trybunau jest bez wtpienia czynnikiem zwikszajcym powodzenie kolejnych prb zainicjowania przez skarcych kontroli konstytucyjnoci norm prawnych. Z drugiej strony jednak sytuacja, w ktrej TK, dookrelajc szczegy swojej kognicji w odniesieniu do skarg konstytucyjnych, porednio stawia si w roli sdziego we wasnej sprawie, nie zasuguje na aprobat z punktu widzenia podstawowych zasad ustrojowych (podziau wadzy, legalizmu). Tym niemniej nieuwzgldnianie tego czynnika mogoby sprawi, e niepeny byby zarwno przedstawiany tu normatywny model skargi konstytucyjnej, jak i tre czynnikw, ktre konstrukcj skargi w ostatecznoci ksztatuj. Niewtpliwie pewnym usprawiedliwieniem tego aktywizmu sdziw TK moe by jednak rodzcy wiele wtpliwoci interpretacyjnych stan prawny w zakresie odnoszcym si do instytucji skargi konstytucyjnej. W opracowaniach powiconych skardze konstytucyjnej, z reguy wskazuje si na zasadnicze 5 elementy konstruujce ten rodek prawny. Zaliczy do nich mona problem podmiotu skargi konstytucyjnej, jej przedmiotu oraz podstawy (zarzutw skargi). W niniejszym opracowaniu zaproponowana zostaa nieco inna metoda omwienia tych elementw. Konstrukcja samej skargi konstytucyjnej sprowadzona zostaa bowiem zasadniczo do dwch paszczyzn: zakresu podmiotowego skargi konstytucyjnej oraz jej przedmiotu. Obydwie przedstawione zostay jednak w sposb moliwie szeroki. I tak, w pierwszej kolejnoci analizie poddano problem zakresu podmiotowego skargi konstytucyjnej, ujtego jednake w cisym zwizku z zagadnieniem, ktre przy odmiennym podejciu okrelane jest jako podstawa skargi. Autorzy uznali jednak za zasadne podkrelenie cisego zwizku, jaki wystpuje midzy osob skarcego, a treci konstytucyjnych praw lub wolnoci, ktrych jest adresatem, i w zwizku z naruszeniem ktrych wystpuje ze skarg konstytucyjn. To wanie ten zwizek przesdza zarwno o legitymacji samego skarcego, jako adresata unormowa konstytucyjnych statuujcych dane prawo lub wolno, do skorzystania ze skargi konstytucyjnej, jak i o zakresie i treci zarzutw, ktre formuuje w skardze. Problem sposobu ich sformuowania i uzasadnienia, a wic okrelenia podstawy (ukadu odniesienia) kontroli realizowanej przez Trybuna Konstytucyjny ujty zosta natomiast ponownie w czci dotyczcej przesanek skargi konstytucyjnej, jak i ich pniejszej weryfikacji przeprowadzanej przez Trybuna. Drugim zasadniczym elementem skargi konstytucyjnej pozostaje jej przedmiot. Take i tu Autorzy zaproponowali szersze i wielokontekstowe podejcie, ktre w ich ocenie lepiej oddaje specyfik polskiej skargi konstytucyjnej. Z uwagi na to, e przedmiotem skargi konstytucyjnej pozostaje wycznie akt normatywny, ktre zosta zastosowany wobec skarcego jako podstawa prawna ostatecznego orzeczenia, uzasadnione wydaje si czne omwienie wszystkich (take proceduralnych) elementw dookrelajcych akt wadczy mogcy stanowi przedmiot zaskarenia w postpowaniu przed Trybunaem. W dalszej kolejnoci omwione zostay elementy formalne skargi konstytucyjnej, jako pisma procesowego kierowanego do TK, jak i w niezbdnym zakresie procedura jego rozpoznawania. Ostatnia cz opracowania powicona zostaa natomiast problematyce orzecze podejmowanych przez Trybuna Konstytucyjny w efekcie rozpoznania skargi konstytucyjnej, oraz zrnicowanym ich nastpstwom wywoywanym zarwno w sferze stanowienia, jak i stosowania prawa. Autorzy uznali take za podane przytoczenie treci zamieszczonej na oficjalnej stronie Trybunau Informacji o warunkach wnoszenia do Trybunau Konstytucyjnego skargi konstytucyjnej wraz z niezbdnymi wyjanieniami zawartych w niej wymogw. Analiza danych statystycznych dotyczcych skarg konstytucyjnych podlegajcych wstpnej kontroli przed Trybunaem Konstytucyjnym, a zwaszcza najczciej wystpujcych przyczyn odmowy nadania skargom dalszego biegu wskutek wystpujcych w nich mankamentw, daj podstawy do zaakcentowania, jak i niezbdnego skomentowania, niektrych z warunkw zamieszczonych w tej Informacji. Autorzy maj nadziej, e przyjta w opracowaniu sekwencja omawianych zagadnie przyczyni si do lepszej orientacji w problematyce skargi konstytucyjnej, zarwno dla samych skarcych, jak i (a moe przede wszystkim) osb, ktre z racji wykonywanego zawodu prawniczego sporzdzali bd w przyszoci skargi konstytucyjne.

Zob. np. B.Banaszak, Modele skargi konstytucyjnej (w:) J.Trzciski (red.), Skarga konstytucyjna, Warszawa 2000, s. 12 i n.; E.Zwierzchowski, Modele skargi konstytucyjnej w pastwach europejskich (w:) C.Banasiski, J.Oniszczuk (red.), Prawa czowieka a nowa Konstytucja RP. Wybrane zagadnienia stosowania i ochrony, Warszawa 1998, s. 69.

25

Rozdzia 1. Zakres podmiotowy skargi 1. Osoby fizyczne i prywatne osoby prawne

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga przysuguje kademu, czyje konstytucyjne wolnoci lub prawa zostay naruszone. Ta prima facie szeroka formua podmiotowa przepisu jest zdeterminowana szeregiem dalszych warunkw wynikajcych czciowo z art. 79 Konstytucji, w czci z cech podmiotowych okrelonych konstytucyjnych wolnoci lub praw, wreszcie z istoty funkcji skargi konstytucyjnej. Regulacja konstytucyjna nie wywouje zasadniczych wtpliwoci interpretacyjnych. Klarowna jest wola ustrojodawcy wyczenia podmiotowego prawa do skargi cudzoziemcw w zakresie, o ktrym mowa w art. 56 Konstytucji. Ochronie nie podlegaj prawa cudzoziemcw do azylu i statusu uchodcy (art. 79 ust. 2 w zwizku z art. 56 Konstytucji). Orzecznictwo w tym zakresie nie wywoywao wtpliwoci. Wszelkie inne prawa mog by chronione w drodze skargi konstytucyjnej. Bezsporne jest take uznanie, e skarga co do zasady moe zosta wykorzystana przez osoby prawne z zastrzeeniem, e prawo, wolno lub obowizek, o ktrej ostatecznie orzek organ wadzy publicznej przysuguje tej kategorii podmiotw. Chodzi tu o prawa adresowane do podmiotw prawa prywatnego, innych ni osoby fizyczne, niepowizane cile z czowiekiem. Skarga konstytucyjna moe wic odnosi si do prawa wasnoci, prawa do odszkodowania za niezgodne z prawem dziaanie organw wadzy publicznej czy praw proceduralnych (prawo do sdu, prawo do zaskarania orzecze zapadych w postpowaniu pierwszoinstancyjnym), nie moe natomiast dotyczy prawa do zabezpieczenia spoecznego, prawa do godziwych warunkw pracy itd. Korzystanie przez osob prawn ze skargi warunkowane jest uznaniem, e zachodzi odpowiednio midzy charakterem podmiotu (wnoszcego skarg) i charakterem prawa, na ktre ten podmiot si 6 powouje . Aby doszo do naruszenia, skarcy musi by adresatem okrelonego rodzaju prawa.

2. Zdolno skargowa innych podmiotw

Przedmiotem trybunalskiego acquis wielokrotnie pozostawao zagadnienie zdolnoci skargowej podmiotw zaliczanych do wadzy publicznej (samorzdw). Rozwaajc problem zdolnoci skargowej Trybuna Konstytucyjny odwoywa si do podstawowej funkcji skargi konstytucyjnej ochrony jednostki przed naruszeniami jej praw ze strony organw wadzy publicznej i odmawia nadania dalszego biegu skargom konstytucyjnym podmiotw pozostajcych w zwizku z t 7 wadz . Podmioty realizujce funkcje wadzy publicznej nie mog skada skarg konstytucyjnych, gdy nie s one adresatami uprawnie wynikajcych z poszczeglnych praw konstytucyjnych, lecz adresatami obowizkw zwizanych z realizacj praw innych podmiotw. Trzeba te podkreli, i rozszerzenie zakresu podmiotowego praw konstytucyjnych na wskazane wyej osoby prowadzioby 8 do utosamienia podmiotw ingerujcych w te prawa z ich nosicielami . Orzecznictwo w tej sprawie jest ustabilizowane organy samorzdu terytorialnego nie s uprawnione do wystpowania ze skarg konstytucyjn. Podobnie rysuje si linia orzecznicza wzgldem podmiotw powizanych funkcjonalnie ze sfer pastwowego imperium np. sdziw, prokuratorw, samodzielnych publicznych zakadw opieki zdrowotnej, szk, komornikw. Trybuna Konstytucyjny konsekwentnie stoi na stanowisku, zgodnie z ktrym podmioty realizujce wadztwo publiczne nie mog skada skarg konstytucyjnych, gdy nie s one adresatami uprawnie wynikajcych z poszczeglnych praw konstytucyjnych. Konieczne jest jednak zastrzeenie, e przedmiot skargi musi wiza si z wadztwem publicznym (musi mie charakter ustrojowoprawny lub administracyjnoprawny). Za niedopuszczaln uznana zostaa wic skarga konstytucyjna sdziego, ktry wchodzi w skad sdu, wzgldem ktrego sd
6

Wyrok TK z dnia 8 czerwca 1999 r., sygn. SK 12/98, OTK ZU nr 5/1999, poz. 96.

Postanowienie TK z dnia 25 lipca 2002 r., Ts 67/02: Z istoty skargi wynika, i przysuguje ona podmiotom prywatnoprawnym, w sytuacji gdy prawa tych podmiotw s naruszane przez dziaanie podmiotw prawa publicznego (OTK ZU nr 3/B/2002, poz. 231).
8

Postanowienie TK z dnia 26 padziernika 2001 r., sygn. Ts 72/01 (OTK ZU nr 8/2001, poz. 298), postanowienie TK z dnia 30 listopada 2005 r. sygn. SK 70/05 (OTK ZU nr 1/B/2006, poz. 39).

26

odwoawczy skorzysta z wytyku judykacyjnego, gdy sdy powszechne uczestnicz w wykonywaniu 9 funkcji wadzy publicznej . Analogicznie Trybuna wypowiedzia si w odniesieniu do prokuratorw, ktrzy korzystaj w ramach wykonywania swoich zada z wadczych kompetencji wobec innych podmiotw stosunkw prawnych. Przepisy stanowice przedmiot skargi wizay si z zagadnieniem powoywania prokuratorw przez Prokuratora Generalnego, dotyczyy wic podlegoci subowej prokuratorw (zasad funkcjonowania poszczeglnych struktur prokuratury) i nie odnosiy si do praw 10 (wolnoci) konstytucyjnie okrelonych .

Trybuna Konstytucyjny zasadniczo odmawia zdolnoci skargowej komornikom uznajc, e skoro obowizek prowadzenia czynnoci egzekucyjnych naoony zosta na komornika jako na organ egzekucyjny (organ wadzy publicznej) chodzi tu bowiem o czynnoci okrelonej osoby jako komornika, o jego dziaania urzdowe, a nie o czynnoci podjte we wasnym imieniu jako osoby fizycznej to czynnoci komornika maj charakter publicznoprawny11.
Zdolnoci skargowej nie posiadaj take uczestniczce w wykonywaniu wadzy publicznej samodzielne publiczne zakady opieki zdrowotnej. S one osobami prawnymi prawa publicznego 12 powoanymi przede wszystkim do realizacji celu, jakim jest ochrona zdrowia . Niedopuszczalna okazaa si skarga konstytucyjna, wniesiona w zwizku z postpowaniem sdowym midzy SPZOZ a Narodowym Funduszem Zdrowia, ktre koncentrowao si wok zagadnienia sytuacji finansowej skarcego, uwarunkowanej zasadami oraz warunkami udzielania wiadcze zdrowotnych przysugujcych ubezpieczonym w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, zmianami w negocjacyjnym systemie ksztatowania przyrostu przecitnych wynagrodze, a take reguami zwizanymi z pomoc publiczn i restrukturyzacj publicznych zakadw opieki zdrowotnej. Przedmiotem postpowania sdowego byy wic kwestie zwizane z sytuacj placwek suby zdrowia, pracownikw tych placwek, a take szerzej z zaoeniami polityki systemu finansowania 13 przez pastwo zakadw opieki zdrowotnej . Skarga konstytucyjna nie przysuguje co do zasady szkoom dziaajcym na podstawie przepisw ustawy o systemie owiaty, ktre kwalifikowane s jako tzw. zakady administracyjne, a wic formy organizacyjne, w jakich organy pastwa lub samorzdu terytorialnego (organy wadzy publicznej) realizuj zadania publiczne w zakresie owiaty i wychowania. () Zakad administracyjny, a wic podmiot stanowicy element szeroko ujmowanej struktury organw wadzy publicznej, () nie jest adresatem praw podmiotowych, ktrych ochrona realizowana jest za pomoc skargi 14 konstytucyjnej .

Zakres podmiotowy skargi zaley od rodzaju praw (wolnoci), ochrony ktrych domaga si skarcy. Specyfika ta nakazuje szczegln ostrono w ocenie zdolnoci skargowej, gdy skarga konstytucyjna wpywa od podmiotu prima facie jej nieposiadajcego. W realiach konkretnej sprawy moe si bowiem okaza, e odrnienie od urzdu piastuna organu spowoduje dopuszczalno orzekania. Podobnie, nie mona bezwarunkowo wykluczy posugiwania si instytucj skargi konstytucyjnej przez osoby prawne prawa publicznego. W obu przypadkach podstawowe znaczenie ma wykazanie, e podmioty te s adresatami unormowa konstytucyjnych, wyraajcych podmiotowe prawa mieszczce si w zakresie dopuszczalnej podstawy skargi konstytucyjnej. Std dopuszczalna jest skarga
9

Postanowienie TK z dnia 2 marca 2011 r., sygn. Ts 295/09, niepubl. Postanowienie TK z dnia 2 grudnia 2009 r., sygn. Ts 96/09 (OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 55).

10

11

Tak postanowienia TK z dnia: 11 wrzenia 2007 r., sygn. Ts 292/06, z 23 stycznia 2008 r., sygn. Ts 277/06 (OTK ZU nr 1/B/2008, poz. 34).
12

Wyrok TK z 27 czerwca 2000 r., sygn. K 20/99 (OTK ZU nr 5/2000, poz. 140), zob. take postanowienie TK z dnia 6 lutego 2001 r., sygn. Ts 148/00 (OTK ZU nr 3/2001m poz. 73).
13

Postanowienie TK z dnia 19 grudnia 2008 r., Ts 181/08, OTK ZU nr 1/B/2009, poz. 53. Postanowienie TK z dnia 15 lutego 2006 r., Ts 98/05, OTK ZU nr 4/B/2006, poz. 133.

14

27

konstytucyjna komornika w zakresie istotnym dla konstytucyjnej ochrony jego praw majtkowych15, sdziego w zakresie praw pracowniczych16. Uzasadnienie dla braku zdolnoci skargowej moe wynika nie tylko z powizania skarcego ze sfer imperium, ale take dominium.
Trybuna Konstytucyjny zwrci uwag na zmieniajcy si obszar aktywnoci pastwa w szczeglnoci powstawania nowych form, w ramach ktrych pastwo prowadzi dziaalno gospodarcz. W konsekwencji o zdolnoci skargowej nie moe decydowa kryterium czysto formalne tj. umiejscowienie danego podmiotu w okrelonym systemie organw wadzy publicznej, ale kryterium materialne tj. posiadanie przez skarce podmioty pewnych cech koniecznych wynikajcych z 17 wykadni literalnej i funkcjonalnej tekstu Konstytucji . Analiza art. 20 i art. 22 Konstytucji doprowadzia Trybuna do wniosku, zgodnie z ktrym nie maj one zastosowania do dziaa pastwa w zakresie podejmowanej dziaalnoci gospodarczej. Pastwo w takim wypadku dysponuje znaczn swobod tworzenia, likwidacji i ksztatowania podmiotw, przy pomocy ktrych uczestniczy w obrocie gospodarczym (np. przedsibiorstw pastwowych, zakadw, spek kapitaowych). Dlatego podmiotem inicjujcym postpowanie przed Trybunaem Konstytucyjnym nie moe by publiczny podmiot gospodarczy. Istot skargi konstytucyjnej jest bowiem ochrona przed nadmiern i 18 nieuzasadnion ingerencj pastwa w konstytucyjne prawa i wolnoci . I dlatego korzystajcy ze statusu osoby prawnej samodzielny publiczny zakad opieki zdrowotnej () powizany z systemem samorzdu terytorialnego, jest (lub moe by) odrbnym podmiotem wasnoci oraz 19 innych praw majtkowych , nie ma jednak zdolnoci skargowej w zakresie dotyczcym zasad finansowania systemy opieki zdrowotnej. Trzeba jednak zauway, e granica midzy ochron praw majtkowych a sporem dotyczcym rodkw publicznych suby zdrowia moe okaza si bardzo pynna. Pewne komplikacje mog take powsta w zwizku z moliwoci zlecenia realizacji zada publicznych podmiotom prawa prywatnego (np. spkom kapitaowym). Wtpliwo ta rozstrzygnita zostaa in dubio pro libertate, gdy sam fakt powierzenia okrelonemu podmiotowi prywatnemu okrelonych usug zwizanych z realizacj zada publicznych nie oznacza automatycznego 20 pozbawienia tego podmiotu legitymacji do wniesienia skargi konstytucyjnej . Powysze, funkcjonalne ujcie zdolnoci skargowej ukazuje, e zakres podmiotowy skargi konstytucyjnej jest cile powizany z prawami, ochrony ktrych domaga si skarcy. Determinuj one moliwo wniesienia skargi konstytucyjnej, ktra nie powinna wynika jedynie z formalnego uznania (bd nie) podmiotu za wykonujcy w pewnym zakresie zada (wadztwa) publicznych. Odrbnej uwagi wymaga moliwo wniesienia skargi konstytucyjnej przez parti polityczn. W najnowszym orzecznictwie Trybuna Konstytucyjny uzna cho dopiero w pierwszej fazie etapu wstpnej kontroli e partie nie maj zdolnoci skargowej. Zasadniczym argumentem tego stanowiska staa si blisko partii ze strukturami wadzy publicznej oraz uznanie partii za kwalifikowan posta zrzesze obywatelskich, jako organizacji bezporednio wspksztatujcych ustrj polityczny pastwa, a ponadto uczynienie z partii instytucji ustroju politycznego o charakterze pastwowotwrczym. () Skoro zadaniem partii politycznych jest wpywanie na ksztat polityki pastwa, nie ulega wtpliwoci, e () mog one ksztatowa normy prawne generalne, regulujce funkcjonowanie pastwa, w tym dotyczce samych partii politycznych. Zarwno na etapie walki o wadz, jak i tym bardziej w okresie jej sprawowania, partie nie mog by postrzegane jako zwyke 21 osoby prawne, bdce tylko dobrowolnymi zrzeszeniami obywateli . Jest to przykad restrykcyjnego
15

Wyrok TK z dnia 24 lutego 2009 r., SK 34/07, OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 10. Postanowienie TK z dnia 11 padziernika 2010 r., Ts 17/10, niepubl.

16

17

Postanowienia TK z dnia 20 grudnia 2007 r., SK 67/05 OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 168 oraz 8 kwietnia 2008 r., SK 80/06, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 51.
18

Postanowienie TK z dnia 8 kwietnia 2008 r., SK 80/06, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 51. Wyrok TK z dnia 4 kwietnia 2005 r., SK 7/03, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 34. Wyrok TK z dnia 25 maja 2009 r., SK 54/08, OTK ZU nr 5/A/2009, poz. 69. Postanowienie TK z dnia 17 listopada 2010 r., Ts 256/09, niepubl.

19

20

21

28

spojrzenia na funkcje skargi konstytucyjnej i za wczenie jeszcze twierdzi, e znajdzie ono potwierdzenie w pniejszym orzecznictwie.

3. Zdolno skargowa osb wskazanych w art. 48 ust. 1 ustawy o TK

Omawiajc zakres podmiotowy skargi konstytucyjnej naley przypomnie, e art. 48 ust. 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym dopuszcza moliwo wystpienia ze skarg przez sdziego, prokuratora, notariusza, profesora lub doktora habilitowanego nauk prawnych. Skarg moe take wnie adwokat lub radca prawny. Wskazany przepis nie wywouje zasadniczych wtpliwoci w praktyce. Legitymowanymi z zastrzeeniami wskazanymi powyej s czynni sdziowie, prokuratorzy, ale take ci pozostajcy w stanie spoczynku, gdy osoba przechodzca w stan spoczynku nadal zachowuje status sdziego, zmianie ulega natomiast charakter stosunku prawnego w jakim pozostaje. Cech podstawow stanu spoczynku jest zaprzestanie wykonywania obowizkw 22 orzeczniczych . Mona zaoy, e w trakcie kariery zawodowej sdzia czy prokurator uzyska umiejtnoci niezbdne do samodzielnego sporzdzenia skargi konstytucyjnej (zaalenia na postanowienia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu). Odmiennie natomiast naley potraktowa sytuacj, w ktrej podmiot upowaniony do samodzielnego wniesienia skargi konstytucyjnej utraci uprawnienia do penienia funkcji albo legitymowania si stopniem czy tytuem naukowym (na przykad wskutek postpowania dyscyplinarnego) czy te nie pozostaje w stanie spoczynku subowego. W takiej sytuacji brak zdolnoci skarbowej nie wizaby si z utraceniem wiedzy i dowiadczenia prawniczego, lecz z utrat kwalifikacji osobistych do korzystania z uprawnie, jakie wi si z wykonywaniem zawodu zaufania 23 publicznego albo posiadaniem predyspozycji naukowych wynikajcych z pracy naukowej .

4. Realny i osobisty charakter naruszenia

Moliwo rozpoznania skargi jest uwarunkowana nie tylko okrelonymi przymiotami skarcego, lecz take istnieniem stanu faktycznego i prawnego, ktry uzasadnia interwencj Trybunau. Konkretny charakter kontroli konstytucyjnoci prawa w postpowaniu skargowym polega na tym, e ocenie TK mog podlega jedynie te przepisy, ktre przez wydanie aktu stosowania prawa uksztatoway w sposb niezgodny z Konstytucj sytuacj prawn skarcego. Dlatego te uprawnionymi do zoenia skargi s jedynie te podmioty, ktre w chwili jej wnoszenia wci doznaj realnego uszczerbku konstytucyjnych wolnoci lub praw. Jego istnienie charakteryzuje indywidualn kontrol norm. Redakcja przepisu [art. 79 ust. 1 Konstytucji przyp. J.S.] nie pozostawia adnych wtpliwoci, e Konstytucja przyznaje to prawo tylko temu, kogo prawa zostay naruszone, czyli zdarzenie (naruszenie) to musi rzeczywicie nastpi. W szczeglnoci za nie chodzi o zagroenie 24 potencjalne, czyli o to, e prawa skarcego mog by naruszone w przyszoci . Podobne stanowisko zaj TK w postanowieniu z dnia 14 wrzenia 2009 r., sygn. SK 51/08 stwierdzajc: Wymagane jest wic wykazanie, e naruszenie ma charakter aktualny, a nie potencjalny konieczne jest istnienie aktualnego interesu prawnego skarcego w merytorycznym rozstrzygniciu skargi; niekorzystne oddziaywanie obwizujcych norm prawnych na sytuacj prawn skarcego musi mie 25 charakter rzeczywisty i realny, ma trwa w chwili wnoszenia skargi . Ponadto, nie legitymuje do wniesienia skargi samo przekonanie skarcego, e do takiej ingerencji dojdzie w bliej 26 nieokrelonym czasie . Przykadowo wic niedopuszczalna jest skarga konstytucyjna wacicieli nieruchomoci znajdujcych si na terenie uznanym za majcy warto zabytkow, ktrzy z samego faktu zaklasyfikowania nieruchomoci do kategorii zabytku wywodz naruszenie prawa wasnoci polegajce na moliwym, przyszym podejmowaniu okrelonych dziaa przez konserwatora
22

Postanowienie TK z dnia 23 lutego 2000 r., Ts 118/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 151. Postanowienie TK z dnia 27 padziernika 2009 r., Ts 20/08, OTK ZU nr 5/B/2009, poz. 392.

23

24

Postanowienie TK z dnia 3 lipca 2007 r., SK 4/07, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 83, zob. take postanowienia TK z dnia 20 lutego 2008 r., SK 44/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 23 oraz 15 grudnia 2009 r., Ts 189/09, OTK ZU nr 4/B/2010, poz. 292.
25

Postanowienie TK z dnia 14 wrzenia 2009 r., SK 51/08, 8/A/2009, poz. 127. Postanowienie TK z dnia 24 padziernika 1999 r., SK 31/99, OTK ZU nr 7/2000, poz. 262.

26

29

zabytku . Legitymowany do wniesienia skargi jest rwnie tylko ten podmiot, ktry dozna osobistego naruszenia konstytucyjnych wolnoci lub praw. Skarga nie moe wic by wnoszona na rzecz innych podmiotw (z wyjtkiem skargi rodzicw w obronie praw dzieci, czy szerzej przedstawicieli ustawowych na rzecz reprezentowanych). Z tego wzgldu Trybuna odmwi nadania dalszego biegu 28 skardze konstytucyjnej, jednego z maonkw na rzecz drugiego , czonka spdzielni na rzecz 29 30 czonkw zarzdu spdzielni , czy stowarzyszenia na rzecz jego czonkw . Dodatkowo wskaza 31 naley, e zdaniem Trybunau cho po pewnych wahaniach mier skarcego nie stanowi sama 32 w sobie ani przyczyny zawieszenia, ani umorzenia postpowania w sprawie skargi konstytucyjnej . Przemawia za tym w szczeglnoci to, e orzeczenie tylko porednio dotyczy sprawy indywidualnej 33 skarcego, ma natomiast walor oglny, jest skuteczne erga omnes . Zindywidualizowany charakter naruszenia nie wyklucza take posiadania wsplnej legitymacji przez wicej ni jedn osob fizyczn. Moliwo ta musi jednak znajdowa uzasadnienie w treci kwestionowanych przepisw. Przykadowo w wyroku SK 30/99 TK opowiedzia si za przyznaniem 34 zdolnoci skargowej maonkom . Wtpliwoci nie budzia take zdolno skargowa wsplnikw 35 spki cywilnej . Na zasadzie analogii moliwe jest stwierdzenie, e rodzestwo bdzie uprawnione do ochrony praw majtkowych wynikajcych z obowizku alimentacyjnego. W kadym przypadku jednak, znaczenie przesdzajce ma zakres podmiotowy kwestionowanego w skardze przepisu.

27

5. Prawa i wolnoci skarcego podlegajce ochronie

Przedmiotem ochrony jak wynika z art. 79 ust. 1 Konstytucji s konstytucyjne prawa podmiotowe. Skarcy jest przy tym zobowizany do wskazania przepisu Konstytucji wyraajcego publiczne prawo podmiotowe. Nie moe to by jednak kady przepis dotyczcy pozycji prawnej jednostki, a nawet obowizkw naoonych na ni przez pastwo (wadz publiczn). Wzorcem kontroli w postpowaniu ze skargi konstytucyjnej moe by tylko taki przepis Konstytucji, ktry wykazuje okrelone cechy: adresatem takiego przepisu musi by osoba fizyczna (inny podmiot prawa), przepis taki ksztatuje sytuacj prawn tego podmiotu (np. przyznaje mu uprawnienia) i 36 wreszcie, adresat wyraonej w nim normy ma mono wyboru zachowania si . Wol ustrojodawcy byo skoncentrowanie zakresu skargi konstytucyjnej na prawach i wolnociach wyraonych expressis verbis w konkretnych postanowieniach konstytucyjnych, za czym przemawia m.in. zamieszczenie w rozdziale II Konstytucji przepisw wprowadzajcych przedmiotowe ograniczenie skargi art. 79 ust. 2 Konstytucji, czy te ograniczenie dochodzenia niektrych praw w granicach okrelonych w ustawie 37 art. 81 Konstytucji . Samoistnym rdem praw podmiotowych w postpowaniu skargowym nie s wic:
27

Postanowienie TK z dnia 15 grudnia 2009 r., Ts 189/09, OTK ZU nr 4/B/2010, poz. 292. Postanowienie TK z dnia 15 marca 2010 r., Ts 252/09, niepubl. Postanowienie TK z dnia 23 listopada 1999 r., Ts 1/99, OTK ZU nr 4/B/2002, poz. 237. Postanowienie TK z dnia 5 wrzenia 2000 r., Ts 81/00, OTK ZU nr 7/2000, poz. 280. Postanowienie TK z dnia 9 marca 1999 r., SK 10/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 27.

28

29

30

31

32

Wyrok TK z dnia 15 kwietnia 2003 r., SK 4/02, OTK ZU nr 4/A/2003, poz. 31, zob. te postanowienie TK z dnia 24 lipca 2006 r., SK 58/03, OTK ZU nr 7/A/2006, poz. 85.
33

Wyrok TK z dnia 21 maja 2001 r., SK15/00, OTK ZU nr 4/2001, poz. 85.

34

Jak stwierdzono w przedmiotowym wyroku ze wzgldu na tre regulacji przewidzianej w zakwestionowanym przepisie oraz tre sformuowanych w skardze zarzutw wniesienie jednej skargi konstytucyjnej zamiast dwch odrbnych skarg uzna mona za uzasadnione i dopuszczalne.
35

Postanowienie TK z dnia 27 lipca 2010 r., Ts 224/09, OTK ZU nr 6/B/2010, poz. 447. Postanowienie TK z dnia 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53. Postanowienie TK z dnia 23 stycznia 2002 r., SK 13/01, OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 9.

36 37

30

- wikszo przepisw I rozdziau Konstytucji, w szczeglnoci niezwykle czsto wskazywane 38 przez skarcych, art. 2, art. 7 i art. 10 , 39 - art. 2, w zakresie w jakim odnosi si do ochrony praw susznie nabytych bez ich wskazania , - art. 17 Konstytucji, ktry ma charakter ustrojowoprawny i jest oczywiste, e sam fakt 40 przynalenoci do korporacji zawodowej nie tworzy praw konstytucyjnych , - art. 19 Konstytucji stanowicy dyrektyw, ktrej treci jest nakaz otaczania specjaln opiek weteranw walk o niepodlego. Dyrektywa ta wyraa zasad polityki pastwa, jest norm programow adresowan do organw wadzy publicznej i obligujc do podejmowania dziaa zmierzajcych do jej realizacji. Przepis ten nie daje natomiast podstaw do dekodowania konkretnego prawa podmiotowego jednostki, domagajcej si zweryfikowania konstytucyjnoci przepisw 41 kwestionowanych w trybie skargi konstytucyjnej , - art. 23 Konstytucji, ktry formuuje dyrektyw, wyraajc zasad polityki pastwa i ktry stanowi przykad tzw. normy programowej, noszcej w znacznym stopniu znamiona deklaracji 42 politycznej i nie formuuje ona adnych konstytucyjnych wolnoci, praw lub obowizkw , - art. 24 Konstytucji, ale z uwagi na cisy jego zwizek z art. 65 ust. 1 Konstytucji, niezbdne 43 jest powizanie obu wskazanych przepisw Konstytucji , - przepisy I rozdziau Konstytucji, skonkretyzowane w przepisach II rozdziau Konstytucji bez powoania przepisw uszczegawiajcych (np. art. 18 bez art. 71, art. 21 ust. 1 bez art. 64 Konstytucji 44 itp.) , 45 - niektre przepisy II rozdziau Konstytucji a zwaszcza art. 30, art. 31, art. 32, art. 33 , 46 - art. 84 i art. 217 Konstytucji, ktre formuuj jedynie zasady nakadania danin publicznych , - art. 92 Konstytucji, ktry nie stanowi rda konstytucyjnych praw podmiotowych, ktrych 47 naruszenie moe uzasadnia wniesienie skargi konstytucyjnej , - art. 65 ust. 4 i 5, art. 66, art. 69, art. 71 oraz art. 74-76, gdy praw wynikajcych z tych 48 przepisw mona dochodzi wycznie w granicach okrelonych ustaw . Konieczne jest take przypomnienie, e art. 79 Konstytucji zapewnia ochron praw podmiotowych majcych rang konstytucyjn. Wzorcem kontroli w trybie skargi konstytucyjnej, mog by jedynie przepisy Konstytucji wyraajce prawa lub wolnoci skarcego. Badanie w tym trybie aktw normatywnych pod ktem zgodnoci z aktami prawa midzynarodowego jest 49 niedopuszczalne .

38

Postanowienie TK z dnia 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60

39 40

Postanowienie TK z dnia 20 lutego 2008 r., SK 2/05, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 21. Wyrok TK z dnia 22 listopada 2004 r., sygn. SK 64/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 107. 41 Postanowienia TK z dnia: 27 listopada 2001 r., Ts 104/01, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 84; 18 kwietnia 2000 r., SK 2/99, OTK ZU nr 3/2000, poz. 92; 22 padziernika 2002 r., Ts 60/02, OTK ZU nr 1/B/2003, poz. 38; 10 padziernika 2001 r., Ts 77/01, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 67; 27 czerwca 2001 r., Ts 180/00, OTK ZU nr 5/2001, poz. 142. 42 Postanowienie TK z dnia 27 listopada 2001 r., Ts 60/01, OTK ZU nr 2/B/2002, poz. 120.
43 44

Postanowienie TK z dnia 17 stycznia 2011 r., Ts 225/10, niepubl. Wyrok TK z dnia 29 kwietnia 2003 r., SK 24/02, OTK ZU nr 4/A/2003, poz. 33. Postanowienie TK z dnia 24 padziernika 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225. Postanowienie TK z dnia 16 lutego 2009 r., Ts 202/06, OTK ZU nr 1/B/2009, poz. 23. Postanowienie TK z dnia 15 grudnia 2009 r., Ts 136/09, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 58.

45

46

47

48 49

Postanowienie TK z dnia 25 listopada 2009 r., SK 30/07, OTK ZU nr 10/A/2009, poz. 159. Wyroki TK z dnia: 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144; 6 lutego 2002 r., SK 11/01, OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 2.

31

Rozdzia 2. Przedmiot skargi 1. Uwagi wstpne Okrelenie przedmiotu skargi konstytucyjnej jest jednym z istotniejszych rozstrzygni podejmowanych przez prawodawc sigajcego po instytucj skargi konstytucyjnej, jako rodka ochrony konstytucyjnych praw i wolnoci. O ile bowiem w odniesieniu do krgu podmiotw uprawnionych do wnoszenia skarg, jak i katalogu praw podstawowych gwarantowanych tym rodkiem prawnym, zaobserwowa mona daleko idce ujednolicenie rozwiza obowizujcych w pastwach europejskich, o tyle znaczco rni si one w okreleniu zakresu aktw organw wadzy publicznej, ktre stanowi mog przedmiot skarg konstytucyjnych. Oglnie rzecz biorc skargi konstytucyjne kierowane by mog przeciwko aktom stanowienia oraz aktom stosowania prawa. Rozrnienie to pozwala na wyodrbnienie tzw. skarg szerokich, ktrych przedmiotem mog by akty wadcze z obydwu paszczyzn funkcjonowania organw pastwa50 oraz tzw. skarg wskich, ktre ograniczone zostaj tylko do jednej z nich51. Z art. 79 ust. 1 Konstytucji wynika jednoznacznie, e polski ustrojodawca opowiedzia si bez wtpienia za koncepcj wskiej skargi konstytucyjnej. Zgodnie z treci tego przepisu przedmiotem skargi konstytucyjnej moe by ustawa lub inny akt normatywny na podstawie ktrego sd lub organ administracji orzek ostatecznie o prawach, wolnociach lub obowizkach skarcego okrelonych w Konstytucji. W najoglniejszym ujciu naley przyj, e przedmiotem skargi konstytucyjnej w Polsce pozostaje wycznie akt stanowienia prawa, zastosowany wobec skarcego jako podstawa prawna ostatecznego orzeczenia naruszajcego przysugujce mu prawa podstawowe. Tym samym ustrojodawca dokona podwjnego niejako zawenia zakresu aktw wadczych podlegajcych kontroli TK w postpowaniu inicjowanym skarg konstytucyjn. Po pierwsze, wyczy z niego akty stosowania prawa (wyroki, decyzje, inne orzeczenia), polegajce na konkretyzacji norm generalno-abstrakcyjnych w formie jednostkowego rozstrzygnicia indywidualnej sprawy skarcego. Po drugie, zastrzeg te, eby przedmiotem skargi by tylko taki akt stanowienia prawa (akt normatywny), ktry znalaz zastosowania w tej sprawie. Okoliczno ta uzasadnia wic kwalifikowanie skargi konstytucyjnej jako formy inicjowania tzw. konkretnej kontroli konstytucyjnoci prawa. Konkretnej, a wic zwizanej z jednostkowym przypadkiem stosowania kwestionowanego przepisu. Upodobnia to nieco skarg konstytucyjn do instytucji pyta prawnych (art. 193 Konstytucji), kierowanych do Trybunau Konstytucyjnego przez sdy w zwizku z postpowaniem prowadzonym w konkretnej sprawie. Zasadnicza rnica sprowadza si jednak do okrelenia momentu czasowego, w ktrym dochodzi do zainicjowania kontroli prawa. O ile w przypadku pyta prawnych ma to miejsce jeszcze w toku postpowania przed sdem i przed wydaniem orzeczenia w sprawie, o tyle skarga konstytucyjna suy moe dopiero w sytuacji, gdy takie (ostateczne) orzeczenie zostao ju wydane. Podobny pozostaje natomiast
50

Jako modelowy przykad suy moe skarga konstytucyjna do niemieckiego Federalnego Trybunau Konstytucyjnego.
51

Przykadw skarg konstytucyjnych o wskim przedmiocie dostarczaj rozwizania prawne Sowacji i Sowenii (skarga wycznie na akty stosowania prawa) oraz Wgier (skarga na akty stanowienia prawa).

32

przedmiot pytania prawnego, jak i skargi konstytucyjnej. Stanowi go akt normatywny, na podstawie ktrego orzeczenie ma by (wzgldnie ju zostao) podjte.52 Poniej dokonana zostanie analiza poszczeglnych elementw ksztatujcych tak okrelony przedmiot skargi konstytucyjnej. Ju w tym miejscu trzeba jednak zauway, e jej normatywn podstaw nie moe by wycznie art. 79 ust. 1 Konstytucji, ale take przepisy ustawy o TK, ktre konkretyzuj, a w pewnym stopniu take i uzupeniaj, regulacj konstytucyjn. 2. Zakres rzeczowy aktw zaskaranych Przedmiotem skargi konstytucyjnej jest ustawa lub inny akt normatywny. W aspekcie rzeczowym oznacza to wic dopuszczalno skarg konstytucyjnych skierowanych przeciwko ustawie (wzgldnie aktowi prawnemu o mocy ustawy 53) oraz kademu innemu aktowi, jeeli tylko spenia on konstytucyjny wymg normatywnoci. Orzecznictwo TK dotyczce skarg konstytucyjnych w peni nawizuje w tym zakresie do utrwalonego ju pogldu, zgodnie z ktrym aktem normatywnym jest wycznie akt ustanawiajcy normy prawne o charakterze generalnym i abstrakcyjnym. Przy czym generalno oznacza, e adresat normy powinien by okrelony jako element klasy podmiotw wyodrbnionych ze wzgldu na okrelon cech, natomiast abstrakcyjno polega na tym, e przedmiotem normy prawnej winna by klasa zachowa, nie za konkretne zachowanie adresata.54 W konsekwencji takiego rozumienia aktu normatywnego drugorzdne znaczenie ma wic jego nazwa, decydujce jest za stwierdzenie, i z jego postanowie dekodowane mog by normy generalno-abstrakcyjne.55 Dla waciwego okrelenia zakresu aktw normatywnych, ktre mona uczyni przedmiotem skargi konstytucyjnej bardzo istotne stao si przesdzenie relacji zachodzcej midzy art. 79 ust. 1 oraz art. 188 ust. 1-3 Konstytucji. Ten drugi przepis zawiera bowiem oglne wyliczenie kategorii aktw prawnych (przepisw prawa), ktre mog by poddane kontroli Trybunau Konstytucyjnego, przede wszystkim w trybie tzw. kontroli abstrakcyjnej, a wic inicjowanej w formie wnioskw podmiotw wyliczonych w art. 191 ust. 1 Konstytucji. W pocztkowym okresie funkcjonowania skargi konstytucyjnej wypowiadany by pogld, zgodnie z ktrym uyte w art. 79 ust. 1 pojcie akt normatywny obejmuje jedynie te akty, co do ktrych art. 188 pkt 1-3
52

Pomijamy w tym miejscu problem tzw. przesanki funkcjonalnej wystpujcej w przypadku pyta prawnych, ktry determinuje nieco odmienne wobec skargi konstytucyjnej okrelenie ich dopuszczalnego przedmiotu, zob. M. Wicek, Pytania prawne do Trybunau Konstytucyjnego (art. 193 Konstytucji) w wietle orzecznictwa TK, Warszawa 2011, s. 137 i n.
53

Zgodnie z art. 91 ustawy o TK, ilekro w jej postanowieniach jest mowa o ustawie, rozumie si przez to ustawy lub inne akty ustawodawcze wydane na podstawie przepisw obowizujcych przed dniem wejcia w ycie Konstytucji RP uchwalonej dnia 2 kwietnia 1997 r.
54

Zob. np. postanowienia TK z dnia: 14 grudnia 1999 r., U 7/99. OTK ZU nr 7 z 1999 r., poz. 170 oraz 22 wrzenia 1998 r., Ts 113/98, ZU z 1999 r. Aneks, poz. 77.
55

Naley podkreli, e u podstaw takiego rozumienia aktu normatywnego tkwi rozrnienie poj przepis prawny oraz norma prawna, ktrego nastpstwem s zrnicowane moliwoci okrelania przez skarcego przedmiotu skargi konstytucyjnej (o czym dalej).

33

Konstytucji przewiduje kognicj Trybunau Konstytucyjnego.56 Tym samym, w zakresie przedmiotu skargi konstytucyjnej oprcz ustaw mieszcz si rwnie umowy midzynarodowe, rozporzdzenia, czy nawet akty prawa wewntrznego (centralnych organw pastwowych). Dopuszczalno kwestionowania tej ostatniej kategorii rde prawa uzaleniona byaby oczywicie od stwierdzenia, czy niejakow wbrew zakazowi wynikajcemu z art. 93 ust. 2 zd. 2 Konstytucji dokonano na ich podstawie wadczej ingerencji w sfer praw i wolnoci skarcego. Orzecznictwo TK dostarcza przykadw prb kwestionowania wszystkich wskazanych wyej rodzajw aktw normatywnych. 57 Przyjcie powyszego zastrzeenia oznaczaoby jednak w konsekwencji, e w katalogu aktw normatywnych, ktre uczyni mona przedmiotem skargi konstytucyjnej nie znalazyby si akty prawa miejscowego (art. 87 ust. 2 oraz art. 94 Konstytucji) oraz tzw. wsplnotowe prawo pochodne, czyli przepisy stanowione przez organizacj midzynarodow ukonstytuowan na podstawie ratyfikowanej przez Rzeczpospolit Polsk umowy midzynarodowej (art. 91 ust. 3 Konstytucji). Te pierwsze nie speniaj bowiem wymogu przewidzianego w art. 188 pkt 3 Konstytucji, a wic nie s przepisami prawa wydawanymi przez centralne organy pastwowe, te drugie nie bdc ustawami, umowami midzynarodowymi ani tym bardziej przepisami prawa centralnych organw pastwowych, nie mieszcz si tym samym w adnej kategorii aktw normatywnych, o ktrej mowa w art. 188 pkt 1-3 Konstytucji. Przyj mona obecnie, e stanowisko powysze ulego jednake istotnej zmianie. Polega ona na samodzielnym z punktu widzenia okrelenia zakresu przedmiotowego skargi konstytucyjnej potraktowaniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Oznacza to, e interpretacja uytego tam okrelenia akt normatywny nie musi uwzgldnia ogranicze wynikajcych z art. 188 pkt 1-3 Konstytucji.58 W konsekwencji nie jest wic wykluczona skarga konstytucyjna kierowana przeciwko aktom prawa miejscowego, ktre jako rda prawa powszechnie obowizujcego (art. 87 ust. 2 Konstytucji) bez wtpienia stanowi rwnie mog rdo ingerencji w sfer praw i wolnoci skarcego. Orzecznictwo TK nie dostarcza jak dotd przykadu merytorycznego rozstrzygnicia w sprawie zainicjowanej skarg konstytucyjn, ktrej przedmiotem zaskarenia by akt prawa miejscowego. W jedynym jak dotd przypadku wydane zostao postanowienie o umorzeniu postpowania, jednake nie z uwagi na niedopuszczalno kwestionowania w skardze konstytucyjnej tej kategorii aktw normatywnych. 59 Nadal nierozstrzygnita pozostaje natomiast kwestia dopuszczalnoci skarg konstytucyjnych przeciwko aktom wsplnotowego prawa pochodnego.60
56

Zob. np. Z.Czeszejko-Sochacki, Skarga konstytucyjna w prawie polskim, Przegld Sejmowy nr 1 (24) z 1998 r., s.46 i n.
57

Zob. np. postanowienie TK z dnia 24 padziernika 2000 r., SK 31/99, OTK ZU nr 7 z 2000 r., poz. 262; jak rwnie sprawy o sygn. SK 6/10 oraz o sygn. SK 30/10 (sprawy w rozpoznaniu).
58

Pogld taki od pocztku prezentowali np. W. Krcisz, W. Zakrzewski, Skarga konstytucyjna a kontrola konstytucyjnoci prawa miejscowego, Przegld Sejmowy nr 5 z 1998 r., s. 53-69, czy te F. Rymarz, Problem prawa miejscowego jako przedmiot skargi konstytucyjnej, Przegld Sejmowy nr 5 z 1999 r., s. 3-9.
59

Zob. postanowienie TK z dnia 6 padziernika 2004 r., SK 42/02, OTK ZU nr 9/A z 2004 r., poz. 97.

60

W Trybunale Konstytucyjnym rozpoznawana jest obecnie skarga konstytucyjna (sprawa o sygn. SK 45/09), w ktrej przedmiotem zaskarenia s przepisy Rozporzdzenia Rady (WE) nr

34

Zwrci naley uwag, e w przypadku kontroli inicjowanej skarg konstytucyjn problem moliwoci kwestionowania aktw prawnych uzyska dodatkowe kryterium pozwalajce na bardziej jednoznaczne przesdzenie, czy istotnie speniaj one przesank normatywnoci wynikajc z art. 79 ust. 1 Konstytucji. Jest nim wymg stwierdzenia, e dany akt prawny by podstaw prawn orzeczenia wydanego w sprawie skarcego. Kryterium to powoduje zarazem, e pewne kategorie aktw prawnych, ktre czy to z racji swojej nazwy (ustawa), czy te normatywnej treci ich postanowie prima facie mieciyby si w katalogu z art. 79 ust. 1 Konstytucji, zostan jednak z niego wyczone. Przyczyn takiego wyczenia staje si wanie niemono przyjcia, e na ich podstawie mog by wydawane akty stosowania prawa wobec skarcych.61 Aspekt rzeczowy przedmiotu skargi konstytucyjnej wymaga podkrelenia jeszcze jednej okolicznoci. Literalna wykadnia art. 79 ust. 1 Konstytucji prowadzi moe do wniosku, e przedmiotem skargi konstytucyjnej s ustawy lub inne akty normatywne, traktowane kompleksowo, jako rodzaje aktw stanowienia prawa. Konstrukcja skargi konstytucyjnej, w szczeglnoci za wymg wykazania, e w sprawie skarcego doszo do indywidualnego i konkretnego zastosowania tych aktw, w oczywisty sposb zawa przedmiot skargi jedynie do wyodrbnionych, zawartych w nich unormowa. Oznacza to wic, e skarcy zobligowany jest do precyzyjnego wskazania, wobec ktrych przepisw kwestionowanej ustawy lub innego aktu normatywnego kieruje zarzut niezgodnoci z Konstytucj. Problem ten wie si cile z pytaniem: czy przedmiotem skargi konstytucyjnej czyni naley jedynie przepisy, czy te dekodowane z nich normy prawne? Nie ulega wtpliwoci, e samo formalne okrelenie przedmiotu zaskarenia odbywa si za pomoc i na paszczynie przepisw prawnych. Prawidowe ich wskazanie jest istotne choby z uwagi na powoywan ju wczeniej zasad skargowoci (art. 66 ustawy o TK), z ktrej jednoznacznie wynika nie tylko zakaz samodzielnego okrelania przez Trybuna przedmiotu wykonywanej kontroli, ale take niemono jego modyfikowania (zwaszcza w kierunku rozszerzania). Analiza skarg konstytucyjnych kierowanych do TK wskazuje jednak na narastjc tendencj do normatywnego ujmowania ich przedmiotu, a wic przejcia na paszczyzn norm prawnych, dekodowanych z przepisw zawartych w kwestionowanych aktach prawnych. Zabieg taki niesie ze sob szereg istotnych nastpstw. Niewtpliw jego zalet jest dodatkowe skonkretyzowanie przedmiotu skargi konstytucyjnej, zwaszcza w sytuacji, gdy z kwestionowanego przepisu prawnego wywodzone mog by liczne, zrnicowane treciowo normy prawne.62 Nadanie przedmiotowi skargi konstytucyjnej postaci normatywnej rozwiewa wwczas ewentualne wtpliwoci, jakiej treci norm prawn dekodowan z zaskaranego przepisu kwestionuje skarcy. Tego rodzaju zabieg skarcego suy te moe uzupeniajcemu wykazaniu, e kwestionowany przepis by rzeczywicie podstaw prawn dla rozstrzygnicia wydanego w sprawie skarcego.
44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 roku w sprawie jurysdykcji i uznawania orzecze sdowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych.
61

Przykadem moe by ustawa wyraajca zgod na ratyfikacj umowy midzynarodowej (art. 89 ust. 1 oraz art. 90 ust. 2 Konstytucji).
62

Por. wyrok TK z dnia 10 lipca 2000 r., sygn. SK 12/99 (OTK ZU nr 5 z 2000 r., poz. 143), gdzie przedmiotem kontroli by art. 1 Kodeksu postpowania cywilnego.

35

Zrnicowanie poj przepisu i normy prawnej umoliwia rwnie nadanie skardze konstytucyjnej postaci interpretacyjnej wzgldnie zakresowej. 63 Pierwsza z nich wie si z takim sformuowaniem skargi, w ktrym zarzut skarcego kierowany jest przeciwko przyjtemu przez organy stosujce dany przepis sposobowi jego rozumienia.64 Druga z kolei dotyczy sytuacji, w ktrej przedmiotem skargi konstytucyjnej czyni skarcy t cz normy prawnej, z ktrej wynika niemono jej zastosowania wobec pewnej kategorii adresatw lub sytuacji, w jakiej adresaci si znaleli.65 Podkrelajc ponownie konsekwencje zasady skargowoci obowizujcej w postpowaniu przed TK, naley zauway, e stosowne ujcie przedmiotu skargi konstytucyjnej przez skarcego determinuje take zakres dziaa kontrolnych podejmowanych przez Trybuna. Trzeba jednak zauway, e interpretacyjne i zakresowe okrelenie przedmiotu skargi moe wywoywa dodatkowe trudnoci, skutkujce niekiedy negatywnymi nastpstwami w postaci uznania skargi za niespeniajc wymogw prawnych. W odniesieniu do ujcia interpretacyjnego stwierdzi naley, e skarcy winien si wystrzega sprowadzenia swoich zarzutw wycznie do zanegowania jednostkowego sposobu, w jaki organ orzekajcy w jego sprawie zastosowa kwestionowan regulacj prawn. W takiej bowiem sytuacji Trybuna Konstytucyjny moe przyj, e skarga konstytucyjna jest w istocie prb zakwestionowania orzeczenia, nie za aktu normatywnego, ktry by jego podstaw. Niewtpliwie pomocne dla skarcego moe by wwczas wykazanie, e wyinterpretowana przez niego norma prawna znajduje potwierdzenie w utrwalonej praktyce organw orzekajcych (zwaszcza sdw najwyszej rangi Sdu Najwyszego i Naczelnego Sdu Administracyjnego). Zgodnie bowiem z pogldem TK rzeczywista tre wielu przepisw prawnych formuuje si dopiero w procesie ich stosowania. Niezalenie od intencji twrcw ustawy, organy j stosujce mog wydobywa z niej treci nie do pogodzenia z normami, zasadami lub wartociami, ktrych poszanowania wymaga konstytucja (zob. wyrok z 12 stycznia 2000 r., sygn. P. 11/98, OTK ZU Nr 1/2000, s. 47). W pewnych sytuacjach Trybuna Konstytucyjny moe naprawia t sytuacj posugujc si technik wykadni ustawy w zgodzie z konstytucj i wskazujc waciwe rozumienie ustawy organom je stosujcym. Jeeli jednak okrelony sposb rozumienia przepisu ustawy utrwali si ju w sposb oczywisty, a zwaszcza jeli znalaz jednoznaczny i autorytatywny wyraz w orzecznictwie Sdu Najwyszego bd Naczelnego Sdu Administracyjnego, to naley uzna, e przepis ten w praktyce swego stosowania nabra takiej wanie treci, jak odnalazy w nim najwysze instancje sdowe naszego kraju.66 Z kolei w przypadku, gdy skarcy nadaje swojej skardze form zakresow staje przed koniecznoci wykazania, e jego zarzuty w istocie wskazuj na zaistniae pominicie prawodawcze, nie za na luk w systemie prawa (zaniechanie prawodawcze). Precyzyjne rozgraniczenie obydwu typw sytuacji moe jednak

63

O konsekwencjach takiego ujcia skargi konstytucyjnej dla orzecze (i ich skutkw) wydawanych przez Trybuna bdzie mowa w rozdziaach 9 i 10 opracowania.
64

Zob. np. wyrok TK z dnia 8 listopada 2000 r., sygn. SK 18/99 (OTK ZU nr 7 z 2000 r., poz. 258). Zob. np. wyrok TK z dnia 24 padziernika 2001 r., sygn. SK 22/01 (OTK ZU nr 7 z 2001 r., poz. 216). Wyrok TK z dnia 3 padziernika 2000 r., K 33/99 (OTK ZU nr 6 z 2000 r., poz. 188).

65

66

36

nastrcza sporo trudnoci.67 Trybuna Konstytucyjny, jednoznacznie uznajc si za niewaciwy do badania zaniecha prawodawczych, 68 wskazuje przy tym na pewn metod kwalifikowania wad obowizujcych unormowa wanie jako pomini, ktrych dopuci si prawodawca. Stanowi j test selektywnej oceny podobiestw zachodzcych midzy sytuacj pozostawion poza zakresem zastosowania zaskaronej normy prawnej, a tymi, ktre w tym zakresie si znalazy. 69 3. Zakres temporalny aktw zaskaranych Nie ulega wtpliwoci, e kontrola prawa inicjowana za pomoc skargi konstytucyjnej ma wycznie charakter represyjny, skoro jej przedmiotem s akty normatywne zastosowane w sprawie skarcego. Zasad pozostaje wic kwestionowanie przepisw obowizujcych w chwili wniesienia skargi konstytucyjnej. Rozwaenia wymaga w zwizku z tym dopuszczalno zaskarania przepisw, ktre utraciy ju moc obowizujc. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK, okoliczno ta skutkowa winna zasadniczo umorzeniem postpowania przez Trybuna Konstytucyjny. Unormowanie to, zgodnie z utrwalon ju lini orzecznicz TK, rozumiane by winno jednak w sposb szeroki, a wic uwzgldniajcy nie tylko formaln derogacj kwestionowanego przepisu, ale take paszczyzn jego stosowania (czas obowizywania nie zawsze pokrywa si z zasigiem czasowym jego zastosowania70). Tym samym przepis formalnie uchylony moe by nadal przedmiotem kontroli TK, jeli moe on, choby w ograniczonym zakresie, wywiera w dalszym cigu skutki prawne w odniesieniu do stanw faktycznych, a wic jeli nie traci w peni swej mocy obowizujcej.71 Dla aspektu temporalnego przedmiotu skargi konstytucyjnej szczeglne znaczenie ma jednake dodany nowel z 2000 r.72 ust. 3 art. 39 ustawy o TK. Zgodnie z tym przepisem, postpowania nie umarza si, jeeli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, ktry utraci moc obowizujc przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolnoci i praw. W doktrynie sformuowano w zwizku z tym pogld o szczeglnym zwizku dokonanej nowelizacji z postpowaniami prowadzonymi przed TK w sprawach skarg konstytucyjnych. wiadczy o tym moe zwaszcza nawizanie w treci art. 39 ust. 3 ustawy o TK do zwrotu zastosowanego w art. 79 ust. 1 Konstytucji (konstytucyjne wolnoci i prawa).
67

Zob. np. postanowienie TK z dnia 10 marca 2011 r., sygn. Ts 136/10. Zob. wyrok TK z dnia 3 grudnia 1996 r., sygn. K 25/95 (OTK ZU nr 6/1996, poz. 52).

68

69

Zob. wyroki TK z dnia: 24 padziernika 2001 r., SK 22/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 216 oraz z dnia 11 grudnia 2002 r., SK 17/02, OTK ZU nr 7/A z 2002 r., poz. 98.
70

Por. W. Wrbel, O niektrych problemach interpretacji pojcia obowizujcy akt normatywny w orzeczeniach Trybunau Konstytucyjnego [w:] Dziaalno orzecznicza Trybunau konstytucyjnego, A. Jankiewicz (red.), Warszawa 1994, s. 54.
71

Zob. A. Grabowski, B. Naleziski, Kopoty z obowizywaniem. Uwagi na tle orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego, [w:] Studia z filozofii prawa, J.Stelmach (red.), Krakw 2001, s. 227 i cyt. tam orzecznictwo TK.
72

Ustawa z dnia 9 czerwca 2000 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz ustawy o zmianie ustawy Prawo o ustroju sdw powszechnych i niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 53, poz. 638).

37

Konsekwencj rozszerzenia czasowego zakresu aktw zaskaranych w drodze skargi konstytucyjnej staje si wic wyczenie moliwoci umorzenia postpowania z powodu utraty mocy obowizujcej kwestionowanego aktu normatywnego, o ile tylko TK stwierdzi spenienie przesanki koniecznoci wydania orzeczenia. 73 Dyskusyjne jest, czy w sytuacji zaskarenia przepisu nieobowizujcego skarcy zobligowany jest kadorazowo wnioskowa o rozwaenie owej koniecznoci, czy te TK winien przesank t uwzgldnia z urzdu. Niewtpliwie odpowiednie danie skarcego wyraone w skardze konstytucyjnej skuteczniej gwarantuje rozwaenie przez TK zastosowania art. 39 ust. 3 ustawy o TK. Tym niemniej wydaje si, e skoro TK z urzdu oceni musi problem utraty mocy obowizujcej przepisu, to take samodzielnie rozway winien, czy na przeszkodzie podjciu postanowienia o umorzeniu postpowania nie stoi wanie konieczno ochrony konstytucyjnych wolnoci i praw skarcego. W kontekcie skargi konstytucyjnej nie ulega przy tym wtpliwoci, e owe konstytucyjne wolnoci lub prawa, ktrych ochrona wywouje konieczno wydania orzeczenia winny by wolnociami lub prawami skarcego, ktry z dan skarg wystpi, nie za dowolnymi prawami podmiotowymi znajdujcymi podstaw w przepisach Konstytucji. 4. Zastosowanie przedmiotu skargi przez sd lub organ administracji Zgodnie z konstrukcj przedmiotu skargi konstytucyjnej przyjt w art. 79 ust. 1 Konstytucji zakwestionowana ustawa lub inny akt normatywny winny by podstaw prawn ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarcego przez sd lub organ administracji publicznej. Nie budzi wtpliwoci, e pod pojciem sdu rozumie naley wszystkie kategorie sdw, o ktrych mowa w art. 175 Konstytucji, tj. Sd Najwyszy, sdy powszechne, administracyjne i wojskowe.74 Rozwaenia wymaga dopuszczalno wczenia do zakresu pojcia sd take innych organw wadzy publicznej, niekoniecznie okrelonych t nazw, jednake wyposaonych w kompetencje do podejmowania rozstrzygni w sferze konstytucyjnych wolnoci i praw, na podstawie obowizujcych przepisw prawa. W szczeglnoci dotyczy to tzw. sdw dyscyplinarnych, czy te sdw polubownych. Problem ten jak dotd nie znalaz odzwierciedlenia w orzecznictwie w sprawach skarg konstytucyjnych, jednake w doktrynie pojawiy si gosy aprobaty dla tezy o dopuszczalnoci uznania wydawanych przez te organy rozstrzygni za orzeczenia, o ktrych mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji75. Warto zauway, e kwestia jednoznacznej kwalifikacji rnego typu urzdw publicznych w wietle dwch kategorii organw przewidzianych w art. 79 ust. 1 Konstytucji traci nieco na znaczeniu z uwagi na to, e obok sdw, zostay tam wymienione take organy administracji publicznej. To za pojcie w
73

Zob. A. Grabowski, B. Naleziski, ibidem, s. 227. Ewentualnie take sdy wyjtkowe, o ktrych mowa w art. 175 ust. 1 Konstytucji.

74

75

Zob. A. Preisner, Przesanki ostatecznoci orzeczenia sdu lub organu administracyjnego, [w:] Skarga konstytucyjna, J. Trzciski (red.), Warszawa 2000, s. 150-151; Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciski, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 1 sierpnia 1997 r., Warszawa 1999, uwaga 9 do art. 46 i 47.

38

powszechnym przekonaniu winno by rozumiane bardzo szeroko. Pozwala wic to przyj, e w sytuacji, gdy dana instytucja publiczna nie bdzie moga by uznana za sd (nawet w szerokim, pozakonstytucyjnym znaczeniu), to najprawdopodobniej bdzie j mona zakwalifikowa do drugiej kategorii organw, o ktrych mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji76. Nieco inaczej przedstawia si natomiast sytuacja z ewentualnoci kierowania skarg konstytucyjnych dotyczcych spraw, w ktrych zapady orzeczenia wydane przez Trybuna Stanu lub Trybuna Konstytucyjny. Na przeszkodzie uznaniu tych organw za sdy (w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji) stoi jednoznaczna kwalifikacja dokonana przez ustrojodawc. W wietle art. 10 jak i przepisw rozdziau VIII Konstytucji nie ulega wtpliwoci odmienny od sdw charakter ustrojowy obydwu Trybunaw. Tym niemniej stwierdzi naley, e wzgld na ochronn funkcj skargi konstytucyjnej przemawia za wczeniem rozstrzygni podejmowanych take przez Trybunay do pojcia orzecze przewidzianych w art. 79 ust. 1 Konstytucji. W odniesieniu do Trybunau Stanu podkrelenia wymaga bowiem konkurencyjny (w przypadku osoby piastujcej urzd Prezydenta), a w pewnym zakresie alternatywny (wzgldem czonkw Rady Ministrw), wobec sdw charakter kompetencji tego organu zwizanych cile z wymierzaniem sprawiedliwoci. 77 Zgodne z powyszym pogldem stanowisko zaj take sam Trybuna Konstytucyjny rozpoznajc merytorycznie skarg konstytucyjn sformuowan w zwizku z wyrokiem wydanym przez Trybuna Stanu.78 Nieco inaczej ksztatuje si natomiast sytuacja w przypadku orzecze samego Trybunau Konstytucyjnego. Nie ulega wtpliwoci, e za orzeczenia sdu lub organu administracji publicznej, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, nie mog by uznane merytoryczne orzeczenia TK w przedmiocie hierarchicznej zgodnoci norm prawnych. Nie wydaje si natomiast wykluczona pozytywna w wietle tego przepisu Konstytucji kwalifikacja postanowie TK wydawanych w toku wstpnej kontroli skarg konstytucyjnych. W szczeglnoci dotyczy to postanowienia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Bez wtpienia dochodzi wwczas do zastosowania przepisw ustawy o TK, ktrego efektem jest podjcie rozstrzygnicia w przedmiocie prawa do skargi konstytucyjnej (art. 79 ust. 1 Konstytucji). Gdyby wic skarcy kierowa swoje zarzuty wanie wobec unormowa ustawy o TK, zarzucajc im niezgodno z art. 79 ust. 1 Konstytucji, to jedyn form orzeczenia speniajcego omawiane tu wymogi byoby wanie postanowienie TK. Podkrelajc ponownie konieczno respektowania podmiotowej funkcji skargi konstytucyjnej stwierdzi naley, e przemawia ona za takim wanie szerokim rozumieniem formuy zastosowanej przez ustrojodawc w analizowanym przepisie Konstytucji. 5. Zaskarony akt jako podstawa orzeczenia naruszajcego konstytucyjne prawa lub wolnoci skarcego
Jak to ju wielokrotnie podkrelano, wycznym przedmiotem skargi konstytucyjnej pozostaje ustawa lub akt normatywny, na podstawie ktrych wydane zostao w sprawie skarcego orzeczenie o
76

Tak kwalifikacj naleaoby wanie przypisa Prezydentowi RP, ktrego postanowienie take stao si przesank wniesienia skargi konstytucyjnej do TK; sprawa w rozpoznaniu, sygn. SK 37/08.
77

Zob. wyrok TK z dnia 21 lutego 2001 r., sygn. P 12/00 (OTK ZU nr 3 z 2001 r., poz. 47). Zob. wyrok TK z dnia 8 grudnia 1999 r., sygn. SK 19/99 (OTK ZU nr 7 z 1999 r., poz. 161).

78

39

jego wolnociach lub prawach albo o jego obowizkach okrelonych w Konstytucji. Dopiero zastosowanie kwestionowanego aktu wobec skarcego daje mu legitymacj do wystpienia ze 79 skarg konstytucyjn. W pierwszej kolejnoci rozwaenia wymaga pojcie orzeczenia, o ktrym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. W orzeczeniach TK pojawio si w zwizku z tym szereg okrele 80 przybliajcych jego znaczenie. I tak, TK podkreli, e termin ten zastosowany zosta przez ustrojodawc w sposb autonomiczny wzgldem poj wystpujcych w przepisach normujcych 81 poszczeglne procedury postpowania przed organami wadzy publicznej. Z orzeczeniem, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji mamy do czynienia dopiero w przypadku wadczego rozstrzygnicia ksztatujcego w sposb bezporedni lub poredni sytuacj prawn skarcego w 82 zakresie przysugujcych mu praw lub wolnoci zagwarantowanych w Konstytucji. Orzeczenie to 83 winno przy tym odnosi si do sytuacji prawnej, a nie faktycznej skarcego. Z treci art. 46 ust. 1 ustawy o TK wywnioskowa mona potrzeb szerokiego interpretowania konstytucyjnego pojcia orzeczenie, wszak mowa jest tam o wyrokach, decyzjach oraz innych rozstrzygniciach. Tym samym, nie ma podstaw do tego, aby kierujc si charakterem ustrojowym organw stosujcych kwestionowane w skardze konstytucyjnej unormowania ogranicza zakres treciowy terminu orzeczenie wycznie do takich form prawnych, w jakich rozstrzygnicia podejmuj sdy oraz organy administracji publicznej. Nie ulega jednak wtpliwoci, e w najwikszej liczbie przypadkw orzeczenie przyjmowa bdzie wanie posta wyroku sdowego wzgldnie decyzji administracyjnej. Orzeczenie, o ktrym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji wykazywa musi przy tym cisy zwizek z przedmiotem skargi konstytucyjnej. Kwestionowany przez skarcego przepis ustawy lub innego aktu normatywnego stanowi winien podstaw prawn tego orzeczenia. Interpretacja tego elementu skargi konstytucyjnej nastrcza w praktyce wielu trudnoci. Przede wszystkim stwierdzi naley, i bdny jest pogld, zgodnie z ktrym samo powoanie okrelonego przepisu w treci orzeczenia wystarcza ju do uznania go za podstaw prawn tego rozstrzygnicia. Trybuna Konstytucyjny wielokrotnie wskazywa ju na potrzeb rozrniania dwch rodzajw sytuacji. Pierwszej, polegajcej na tym, e kwestionowane w skardze konstytucyjnej unormowanie stanowi rzeczywist podstaw prawn orzeczenia, tzn. bezporednio ksztatuje tre rozstrzygnicia podejmowanego przez organ orzekajcy w sprawie skarcego. I drugiej, w ktrej okrelony przepis determinuje wprawdzie status prawny skarcego w ten sposb, e jest brany pod uwag przez organ orzekajcy w sprawie, jednake tylko jako element stanu faktycznego, w jakim znalaz si skarcy. W tym bowiem przypadku nie mona uzna, e midzy przepisem a wydanym w sprawie orzeczeniem 84 zachodzi zaleno wymagana przez art. 79 ust. 1 Konstytucji. Innym problemem zwizanym z prawidowym kwalifikowaniem przepisw kwestionowanych w skardze konstytucyjnej jest bdne utosamianie podstawy prawnej i przedmiotu orzeczenia wydawanego w danej sprawie. Przykadem tego rodzaju mankamentu byy skargi formuowane w oparciu o orzeczenia sdw administracyjnych, w ktrych kwestionowane przez skarcych przepisy prawa miejscowego poddawane byy kontroli tych sdw z punktu widzenia ich legalnoci. W takiej
79

Wydanie orzeczenia uzasadnia bowiem rzeczywisty interes skarcego w uzyskaniu od TK wyroku oceniajcego konstytucyjno podstawy tego orzeczenia postanowienie z dnia 17 czerwca 1998 r., sygn. Ts 22/98 (OTK ZU nr 5 z 1998 r., poz. 76).
80

Zob. te W. Wrbel, Ostateczne orzeczenie jako przesanka dopuszczalnoci merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej w orzecznictwie Trybunau Konstytucyjnego [w:] P. Tuleja, W. Wrbel, Skarga konstytucyjna, w druku.
81

Zob. postanowienie TK z dnia 4 lutego 1998 r., sygn. Ts 1/97 (OTK ZU nr 2 z 1998 r., poz. 18).

82

Z tej te przyczyny TK odmawia uznania za orzeczenia rozmaitych pism informujcych, ktre nie zawieray cech wadczego okrelenia sytuacji prawnej skarcego, zob. np. postanowienie TK z dnia 28 stycznia 1998 r. (OTK ZU nr 2 z 1998 r., poz. 23).
83

Zob. postanowienie TK z dnia 24 sierpnia 1998 r., sygn. Ts 80/98 (OTK ZU nr 5 z 1998 r., poz. 73).

84

Zob. np. postanowienia TK z dnia: 21 lipca 2009 r., sygn. Ts 184/07 (OTK ZU nr 4B z 2009 r., poz. 238); 25 kwietnia 2007 r., sygn. Ts 81/06 (OTK ZU nr 2B z 2007 r., poz. 93).

40

sytuacji nie mona przyj, aby przepisy te stanowic przedmiot kontroli przeprowadzanej przez sdy administracyjne byy jednoczenie podstaw prawn ich wyrokw. Rnorodno moliwych w praktyce orzecze sdowych i administracyjnych powoduje, e bezcelowa byaby prba przedstawienia jednolitego modelu zalenoci midzy przedmiotem skargi konstytucyjnej a wydawanymi na jego podstawie rozstrzygniciami, tym niemniej wskaza mona pewne symptomy przemawiajce za dopenieniem w konkretnym przypadku zalenoci wymaganej w wietle art. 79 ust. 1 Konstytucji. Przede wszystkim przyj naley, e podstaw prawn orzeczenia 85 mog by zarwno przepisy materialne, proceduralne, a nawet ustrojowe (organizacyjne). Warto w tym miejscu odwoa si do ostatniego z powoanych wyej orzecze Trybunau Konstytucyjnego. Wyodrbniono w nim cztery rodzaje sytuacji, w ktrych przyj mona zaistnienie zalenoci midzy zakwestionowanym w skardze unormowaniem, a orzeczeniem wydanym w sprawie skarcego. Do pierwszej kategorii nale sytuacje, w ktrych zarzut niekonstytucyjnoci dotyczy ustawy albo innego aktu normatywnego lub ich jednostki redakcyjnej wprost powoanych w sentencji ostatecznego orzeczenia. Tego rodzaju sytuacje s typowe i nale do najczstszych na tle praktyki Trybunau. Druga grupa sytuacji, to przypadki, w ktrych organ orzekajcy wykorzystuje jak norm, konstruujc tre rozstrzygnicia (co wynika z uzasadnienia orzeczenia i rekonstrukcji rozumowania organu orzekajcego), ale wyranie w sentencji jej nie powoa. I w takim wypadku orzecznictwo TK (por. m.in. wyroki z dnia: 9 padziernika 2001 r., sygn. SK 8/00, OTK ZU nr 7/2001, poz. 211, 17 wrzenia 2002 r., sygn. SK 35/01, OTK ZU nr 5/2002, poz. 60; 14 czerwca 2004 r., sygn. SK 43/03, OTK ZU nr 6/A/2004, poz. 58; postanowienie z dnia 14 grudnia 2004 r., sygn. SK 29/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 124, wyrok z dnia 7 marca 2006 r., sygn. SK 11/05, OTK ZU nr 3/A/2006, poz. 27, s. 272; wyrok z 24 kwietnia 2007, sygn. SK 49/05, OTK ZU nr 4/A/2007, poz. 39, s. 408) przyjmuje, e istnieje wymagany przez art. 79 Konstytucji zwizek midzy orzeczeniem i przedmiotem kontroli konstytucyjnoci, jakkolwiek nie jest on wprost ujawniony w treci sentencji indywidualnego rozstrzygnicia. Kolejna grupa wypadkw charakteryzuje si luniejszym zwizkiem midzy zaskaron norm i ostatecznym rozstrzygniciem. Jeden wariant takiej sytuacji mona obserwowa wwczas, gdy norma, ktrej dotyczy zarzut niekonstytucyjnoci, bya uyta przez organ orzekajcy w ramach konkretnego postpowania, jako decydujca o rozstrzygniciu kwestii ubocznej w postpowaniu (np. kwestii policji sdowej, por. wyrok Trybunau Konstytucyjnego z dnia 2 marca 2004 r., sygn. akt SK 53/03, OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 16), lub wpadkowej, nieujawnionej expressis verbis w samym tekcie ostatecznego orzeczenia (por. wyrok z 12 grudnia 2005 r., sygn. SK 20/04, OTK ZU nr 11/A/2005, poz. 133, s. 1520; wyrok z 24 lipca 2006 r., sygn. SK 58/03, OTK ZU nr 7/A/2006, poz. 85, s. 851-852). W takich wypadkach zwizek wymagany przez art. 79 Konstytucji jest znacznie mniej intensywny ni w poprzednich dwch opisanych sytuacjach, jakkolwiek niepodobna negowa jego istnienia. W sprawie SK 7/06 Trybuna Konstytucyjny przyj natomiast, e wymg zaistnienia zalenoci przewidzianej w art. 79 ust. 1 Konstytucji jest speniony take w przypadku przepisw o charakterze ustrojowym. Przepisy te na zasadzie zwizku sine qua non take tworz normatywn podstaw rozstrzygnicia. Wprawdzie zwizek ten pozbawiony jest bezporednioci wystpujcej w trzech pierwszych kategoriach sytuacji, naley jednak przyj, e przepisy ustrojowe stanowi wwczas normatywn podstaw (legitymizacj) dziaania organu wydajcego ostateczne rozstrzygnicie. Jest to niewtpliwie zwizek znacznie luniejszy ni w pozostaych sytuacjach, a po drugie charakteryzujcy si niekoniecznoci wystpienia wadliwoci samego rozstrzygnicia czy postpowania. O ile bowiem w opisanych dwch sytuacjach w postpowaniu, ktrego efektem jest wydanie ostatecznego rozstrzygnicia, dochodzi do zastosowania przepisu niekonstytucyjnego (materialnego albo formalnego), o tyle w wypadku niekonstytucyjnoci przepisu ustrojowego samo indywidualne postpowanie w sprawie i tre orzeczenia mog nie wykazywa usterek. Naley podkreli, e jakkolwiek skarga konstytucyjna skierowana tylko przeciw przepisom ustrojowym moe nie wykazywa niekonstytucyjnoci normatywnej podstawy orzekania in concreto, to konstytucyjno przepisw ustrojowych, moe by przedmiotem kontroli w ramach postpowania inicjowanego skarg konstytucyjn. Przesanka objcia badanego przepisu pojciem podstawy orzekania, tak jak o tym 86 mwi art. 79 Konstytucji, zostaje tu bowiem speniona. Problem uczynienia przedmiotem skargi konstytucyjnej wycznie unormowa, ktre byy podstaw prawn orzeczenia wydanego w sprawie skarcego determinowany jest jeszcze jednym czynnikiem. Pamita naley, e na zaleno powysz wpyw ma stwierdzenie, czy wydane na podstawie danego przepisu orzeczenie istotnie spowodowao niedozwolon ingerencj w sfer konstytucyjnych wolnoci, praw lub obowizkw
85

Zob. wyrok TK z dnia 24 padziernika 2007 r., sygn. SK 7/06 (OTK ZU nr 9A z 2007 r., poz. 108). Zob. wyrok TK z dnia 24 padziernika 2007 r., sygn. SK 7/06 (OTK ZU nr 9A/2007, poz. 108).

86

41

skarcego. Innymi sowy, pomidzy zaskaronym przepisem, orzeczeniem wydanym w sprawie oraz sfer konstytucyjnych praw i wolnoci skarcego zachodzi musi trojaka zaleno. Na podstawie zaskaronego przepisu winno by wydane orzeczenie sdu lub organu administracji. Orzeczenie to 87 musi prowadzi do naruszenia gwarantowanych konstytucyjnie praw podmiotowych skarcego. Brak takiego naruszenia powoduje, e skarcy nie ma legitymacji do wystpowania ze skarg konstytucyjn, za inicjowana przez niego kontrola prawa nabiera waloru abstrakcyjnego. Z racji przyjtego przez ustrojodawc modelu skargi konstytucyjnej wykazana by musi jednake trzecia (nota bene najwaniejsza) zaleno niezgodno zaskaronego przepisu z unormowaniami konstytucyjnymi, ktre wyraaj naruszone prawa lub wolnoci skarcego. Moe wic doj do sytuacji, w ktrej kwestionowane uregulowania byy wprawdzie podstaw prawn orzeczenia wydanego w sprawie, jednake nie pozostaj w merytorycznym zwizku z treci unormowa Konstytucji statuujcych takie prawa lub wolnoci, ktre wskazuje skarcy jako podstaw swojej skargi. Trybuna Konstytucyjny ujmuje to w swoim orzecznictwie jako wymg podwjnej kwalifikacji 88 przepisw kwestionowanych za pomoc skargi konstytucyjnej.

6. Ostateczno orzeczenia
Skarga konstytucyjna jest instytucj prawn o charakterze nadzwyczajnym i subsydiarnym. Konsekwencj zasady subsydiarnoci skargi konstytucyjnej jest dopuszczalno wystpienia z ni dopiero w sytuacji wykorzystania innych przysugujcych na mocy Konstytucji i ustaw rodkw ochrony praw i wolnoci. Taki walor skargi konstytucyjnej wynika porednio ju choby z umiejscowienia art. 79 ust. 1 w systematyce czci rozdziau II Konstytucji powiconej rodkom ochrony praw i wolnoci. Subsydiarno skargi konstytucyjnej najpeniej wyraa si jednak w naoonym na skarcego wymogu nadania waloru ostatecznoci orzeczeniu, o ktrym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Tym samym, dopki orzeczenie wydane w jego sprawie nie uzyska charakteru ostatecznego, dopty ewentualna skarga konstytucyjna skierowana przeciwko unormowaniom, na podstawie ktrych orzeczenie to wydano bdzie musiaa by uznana za przedwczesn, a przez to prawnie niedopuszczaln. W tym kontekcie w cisym zwizku z unormowaniem art. 79 ust. 1 Konstytucji pozostaje art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Zgodnie z tym przepisem, skarga konstytucyjna moe by wniesiona po wyczerpaniu przysugujcej w sprawie drogi prawnej. Innymi sowy skarcy, po uzyskaniu orzeczenia, ktre w jego ocenie doprowadzio do niedozwolonego w wietle Konstytucji naruszenia jego praw podmiotowych, zobligowany jest do skorzystania z przysugujcych mu zwykych rodkw odwoawczych, pozwalajcych na weryfikacj prawidowoci orzeczenia, a jednoczenie prowadzcych do nadania temu orzeczeniu waloru ostatecznoci (w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji). Pomimo pocztkowych kontrowersji dotyczcych obowizku uprzedniego skorzystania take ze skargi kasacyjnej do Sdu Najwyszego, utrwalony jest ju obecnie pogld, zgodnie z ktrym 89 wymg wyczerpania przysugujcej w sprawie drogi prawnej nie obejmuje tego rodka prawnego. Tym samym, w postpowaniu sdowym (cywilnym, karnym) wyczerpanie drogi prawnej oznacza uzyskanie merytorycznego orzeczenia sdu II instancji. Warto jeszcze rozway konsekwencje ewentualnego uruchomienia przez skarcego obydwu rodkw ochrony, a wic skargi konstytucyjnej oraz skargi kasacyjnej. Skierowanie tej drugiej do Sdu Najwyszego pozostanie bez wpywu na bieg terminu do wystpienia ze skarg konstytucyjn, jednake okoliczno skorzystania z tego nadzwyczajnego rodka odwoawczego moe wywoa zrnicowane nastpstwa w odniesieniu do skargi konstytucyjnej (o ile oczywicie taka zostaa do TK take wniesiona). Bezporednim skutkiem powiadomienia Trybunau o wniesieniu skargi kasacyjnej na orzeczenie sdu II instancji bdzie zawieszenie postpowania w toku wstpnej kontroli skargi konstytucyjnej. Dalsze jej losy zalene
87

Z sytuacj tego rodzaju mamy do czynienia np. w przypadkach zarzutw kierowanych wobec przepisw wyczajcych korzystanie z rozmaitych rodkw prawnych (proceduralnych), czemu jednake nie towarzyszy wskazanie orzeczenia, ktre faktycznie skarcego tego prawa pozbawia, zob. np. postanowienie TK z dnia 29 kwietnia 2009 r., sygn. Ts 28/08 (OTK ZU nr 3B z 2009 r., poz. 190).
88

Zob. postanowienie TK z dnia 3 kwietnia 2007 r., sygn. Ts 44/05 (OTK ZU nr 2B z 2007 r., poz. 77).

89

Zob. opini Dyrektora Zespou Wstpnej Kontroli Skarg Konstytucyjnych i Wnioskw pt. Dopuszczalno zoenia skargi konstytucyjnej po nowelizacji przepisw kodeksu postpowania cywilnego dotyczcych skargi kasacyjnej, http://www.trybunal.gov.pl/index2.htm.

42

bd od treci orzeczenia Sdu Najwyszego. W przypadku przyjcia skargi kasacyjnej do rozpoznania i uchylenia zaskaronego orzeczenia sdu II instancji, orzeczenie wydane w sprawie skarcego utraci walor ostatecznoci, co oznacza bdzie konieczno wydania przez TK postanowienia o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjna, ktra z tym orzeczeniem jest zwizana. W przypadku oddalenia skargi kasacyjnej, skarga konstytucyjne podlega bdzie dalszym fazom postpowania przed TK. W przypadku, gdy skarcy wie zarzuty skargi konstytucyjnej z wydan decyzj administracyjn, wwczas niezalenie od wniesienia odwoania zobligowany jest do skorzystania z postpowania sdowoadministracyjnego i doprowadzenia w sprawie do wydania orzecze przez Wojewdzki Sd Administracyjny, a nastpnie Naczelny Sd Administracyjny. Warto w tym miejscu odnie si jeszcze do zawartego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK wyliczenia form rozstrzygni (prawomocny wyrok, ostateczna decyzja, inne ostateczne rozstrzygnicie). Interpretacja tego wyliczenia moe bowiem budzi rozmaite wtpliwoci prowadzce czsto do wadliwoci wnoszonych skarg konstytucyjnych. Przede wszystkim zwrci naley uwag, e okrelenie powyszych form orzecze winno by interpretowane w cisym zwizku z przesank wyczerpania drogi prawnej przysugujcej skarcemu w danej sprawie. Po drugie, zwraca uwag nieprzypadkowa kolejno wyliczenia zastosowanego w art. 46 ust. 1 ustawy. Trybuna w wielu swoich rozstrzygniciach podkrela w zwizku z tym intencj ustawodawcy wyraenia priorytetu prawomocnych wyrokw sdowych wzgldem innych ostatecznych form orzecze. Zgodnie z t intencj obowizkiem skarcego jest takie wyczerpanie drogi prawnej, ktre doprowadzi w danej sprawie do uzyskania prawomocnego wyroku sdowego. Dopiero w sytuacji, gdy droga sdowa postpowania jest w danym przypadku wyczona, wymg wyczerpania drogi prawnej realizuje si 90 wraz z uzyskaniem ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnicia. Po trzecie wreszcie, podkreli naley, e bdne jest kadorazowe utosamianie form rozstrzygni wyliczonych w art. 46 ust. 1 ustawy o TK z pojciem orzeczenia, o ktrym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Orzeczeniem tym pozostaje bowiem niezmiennie rozstrzygnicie, ktre wydane zostao na podstawie zaskaronych przepisw, naruszajce konstytucyjne wolnoci lub prawa skarcego. I oczywicie moe si zdarzy, e orzeczeniem tym bdzie wanie prawomocny wyrok sdowy (ostateczna decyzja), jako de facto 91 ostatnie orzeczenie wydane w toku postpowania w sprawie. W przewaajcej jednak liczbie przypadkw prawomocny wyrok sdowy nie jest orzeczeniem, o ktrym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a jest jedynie rozstrzygniciem, ktre wydanemu ju uprzednio orzeczeniu nadao niezbdny w wietle wymogu Konstytucji i art. 46 ust. 1 ustawy o TK walor ostatecznoci. Paradoksalnie bowiem najczciej orzeczeniem opartym na zaskaronych unormowaniach, ktre jednoczenie narusza konstytucyjne prawa podmiotowe skarcego jest pierwsze rozstrzygnicie wydane w jego sprawie, a wic wyrok sdu I instancji, wzgldnie decyzja administracyjna organu I instancji. Kolejne wydawane w toku postpowania orzeczenia dopeniaj wwczas jedynie ustawowy wymg wyczerpania przysugujcej w sprawie drogi prawnej, aby w konsekwencji nada termu orzeczeniu walor ostatecznoci. Ocena, ktre z wydanych w sprawie orzecze wykazuje kwalifikacj przewidzian w art. 79 ust. 1 Konstytucji nie moe si wic koncentrowa na problemie instancyjnego usytuowania organu orzekajcego w danym postpowaniu, ani te na okreleniu danego orzeczenia mianem prawomocnego wzgldnie ostatecznego (w rozumieniu przepisw postpowania administracyjnego), lecz kadorazowo na stwierdzeniu wspominanej powyej podwjnej zalenoci (waciwa podstawa prawna i naruszenie konstytucyjnych praw i wolnoci skarcego). Trzeba przy tej okazji zwrci uwag na wystpujcy czsto problem wieloci orzecze (w tym take prawomocnych wyrokw sdowych) wydawanych w toku czstokro wieloetapowego 92 postpowania w sprawie, z zwizku z ktr kierowana jest skarga konstytucyjna. Naley w zwizku z
90

W takiej jednak sytuacji, ju samo wyczenie drogi sdowej w danym postpowaniu bdzie budzio powane wtpliwoci natury konstytucyjnej, zwizane z zakazem statuowanym w art. 77 ust. 2 Konstytucji.
91

Np. bdzie tak w sytuacji, gdy w sprawie skarcego sd II instancji zmieni zaskarony wyrok sdu I instancji w kierunku niekorzystnym dla skarcego, wzgldnie, gdy skarcy wskazuje naruszenie konstytucyjnego prawa do zaskarania orzecze wydanych w I instancji.
92

Np. w sprawie, w ktrej naruszenie konstytucyjnych praw wie skarcy z decyzj administracyjn, po uzyskaniu prawomocnego wyroku NSA skarcy nie wystpuje ze skarg konstytucyjn, ale podejmuje prb wzruszenia tego orzeczenia za pomoc ktrego z nadzwyczajnych rodkw prawnych (np. skargi o wznowienia postpowania), wskutek czego doprowadza do wydania przez NSA kolejnego prawomocnego wyroku.

43

tym podkreli, e podejmowane przez skarcego prby podwaania uzyskanego ju prawomocnego wyroku sdowego, ktry doprowadzi ju do wyczerpania przysugujcej w sprawie drogi prawnej, uznane by musz za pozostajce bez wpywu na bieg terminu do wystpienia ze skarg konstytucyjn. Termin ten biegnie za od dorczenia skarcemu tego prawomocnego wyroku, ktry przysugujc drog prawn wyczerpywa, a jednoczenie nadawa walor ostatecznoci orzeczeniu naruszajcemu w ocenie skarcego przysugujce mu konstytucyjne prawa lub wolnoci. Na koniec tej czci rozwaa warto jeszcze wspomnie o akcentowanej w orzeczeniach TK koniecznoci takiego wyczerpania drogi prawnej, ktre prowadzi do uzyskania merytorycznego rozstrzygnicia organu orzekajcego. Nie moe by wic uznane za zgodne z art. 46 ust. 1 ustawy o TK doprowadzenie do uprawomocnienia si orzeczenia sdowego wskutek bezczynnoci skarcego, ktry nie skorzysta z przysugujcego mu rodka zaskarenia (np. apelacji), wzgldnie te skorzysta z niego w sposb niezgodny z obowizujcymi prawnie wymogami (wniesiona apelacja zostaa 93 odrzucona przez sd II instancji).

Rozdzia 3. Wymaganie sporzdzenia skargi przez adwokata lub radc prawnego 1. Istota Stan prawny, w zwizku z ktrym skarcy wystpuje ze skarg konstytucyjn jest z reguy do zoony, jest ponadto przedmiotem co najmniej dwch (a nierzadko czterech) orzecze organw wadzy publicznej. Specyfika postpowania skargowego wymaga zaskarenia przepisu (bd grupy regulacji), ktry by podstaw tych orzecze, niezbdne jest zatem dokadne przeanalizowanie ich treci i na jej podstawie sformuowanie skargi konstytucyjnej. Z uwagi na stopie zoonoci stosunkw prawnych do rzadkoci nale sytuacje, w ktrych orzeczenie o wolnociach bd prawach skarcego opiera si na normie prawnej wyprowadzonej z jednej tylko jednostki redakcyjnej aktu prawnego. Przeciwnie, organy wadzy publicznej, okrelajc zakres uprawnie bd obowizkw adresatw prawa, zmuszone s do wspstosowania wielu przepisw i wydobywania w oparciu o ich tre normy prawnej. Obowizek wskazania podstawy prawnej rozstrzygnicia spoczywa na skarcym. Nie jest to jednak atwe zadanie i z tego wzgldu w interesie skarcego94 ustawodawca wprowadzi adwokacko-radcowski. Sporzdzenie skargi konstytucyjnej i zaalenia na postanowienie odmawiajce nadania jej dalszego biegu wymaga niewtpliwie odpowiedniej wiedzy prawniczej i z tego wzgldu ustanowiony wymg sporzdzenia tych pism przez osob majc odpowiednie kwalifikacje, czyli przez adwokata lub radc prawnego, suy ma zwikszeniu skutecznoci skargi, bdc tym samym gwarancj bardziej powszechnego i efektywnego korzystania z tego rodka ochrony praw i wolnoci obywatelskich95. Przymus ma na celu zapewnienie prawidowego sformuowania skargi konstytucyjnej i uczynienia jej rodkiem zdolnym do wszczcia postpowania wstpnego przed Trybunaem Konstytucyjnym 96. Profesjonalny penomocnik
93

Zob. postanowienie TK z dnia 4 sierpnia 1998 r., sygn. Ts 55/98 (OTK ZU nr 5, z 1998 r., poz. 85).

94

Por. postanowienia TK z dnia: 25 padziernika 2000 r., Ts 24/00, OTK ZU nr 7/2000, poz. 268 oraz 15 lipca 2004 r, Ts 11/04, OTK ZU nr 3/B/2004, poz. 206.
95

Postanowienie TK z dnia 15 lipca 2004 r, Ts 11/04, OTK ZU nr 3/B/2004, poz. 206. Postanowienie TK z dnia 27 padziernika 2009 r., Ts 20/08, OTK ZU nr 5/B/2009, poz. 392.

96

44

posiadajcy w zaoeniu wysokie, ustawowo okrelone kwalifikacje zawodowe, stanowi gwarancj, e uprawniony nie utraci prawa do merytorycznego rozpatrzenia skargi jedynie wskutek braku dowiadczenia i specjalistycznej wiedzy 97. Majc na wzgldzie wci wysoki odsetek skarg niespeniajcych warunkw formalnych, wprowadzenie przez ustawodawc obowizku sporzdzenia skargi konstytucyjnej przez osob posiadajc kwalifikacje prawnicze powinno by postrzegane take jako instrument ograniczania wystpowania ze skarg w sytuacji, gdy byaby ona rodkiem przedwczesnym, zbdnym lub niedopuszczalnym z punktu widzenia interesw osb skarg skadajcych98. Warto rwnie podkreli, e sam fakt istnienia, w konkretnej sprawie przymusu adwokackiego nie stanowi jednake naruszenia () Konstytucji, szczeglnie w sytuacji, w ktrej przepisy wprowadzaj szereg uregulowa uatwiajcych skorzystanie z pomocy adwokata, czy radcy prawnego, jak np. prawo do adwokata z urzdu99. Teza ta sformuowania zostaa w odniesieniu do postpowania sdowego, jednake trudno przyj e nie moe ona mutatis mutandis znale zastosowania w postpowaniu skargowym przed Trybunaem Konstytucyjnym.
Wymg zastpstwa procesowego nie dotyczy adwokatw, radcw prawnych, sdziw, prokuratorw, notariuszy, profesorw lub doktorw habilitowanych nauk prawnych, z zastrzeeniem e 100 sporzdzone przez nich pisma procesowe wnoszone s we wasnym imieniu .

2. Pisma procesowe objte penomocnictwem Gwarancyjny charakter przymusu adwokackiego uzasadnia szerokie ujmowanie tego obowizku. Dlatego zarwno stan prawny101 jak i orzecznictwo ewoluoway w stron objcia nim nie tylko samej skargi konstytucyjnej, ale take wszelkich pism procesowych zwizanych z procesem jej sporzdzania (uzupenienie brakw formalnych), formalnej oceny na etapie wstpnej kontroli skargi (zaalenie na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu), a take innych kwestii wpadkowych, decydujcych jednake o moliwoci wstpnego rozpoznania skargi konstytucyjnej (wniosek o przywrcenie terminu do wniesienia zaalenia na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu).
Zgodnie z wyran wol ustawodawcy przymus adwokacki odnosi si jedynie do sporzdzania okrelonych pism procesowych, nie za do ich wnoszenia. Oczywicie najczciej pisma te wnosz penomocnicy, jest to jednak rezultat utartej praktyki, nie za wymogw formalnych. Skarcy moe skierowa do TK sporzdzon przez adwokata (radc prawego) skarg konstytucyjn. Niedopuszczalne jest natomiast wniesienie skargi w taki sposb, by rola profesjonalnego

97

Postanowienie TK z dnia 16 padziernika 2002 r., SK 43/01, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 77. Postanowienie TK z dnia 12 lipca 2000 r., Ts 15/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 208. Postanowienie TK z dnia 27 listopada 2001 r., Ts 134/01, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 101. Postanowienie TK z dnia 2 czerwca 2009 r., Ts 6/07, niepubl.

98

99

100

101

Zob. ustaw z dnia 9 czerwca 2000 r. o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym oraz ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sdw powszechnych oraz niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 53, poz. 638).

45

penomocnika ograniczaa si do podpisania pisma przewodniego . Od wejcia w ycie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym tylko w jednym przypadku skargi konstytucyjnej nie istniay wtpliwoci co do obowizkowego jej sporzdzenia przez profesjonalnego 103 penomocnika. Spory w poprzednim stanie prawnym toczyy si w odniesieniu do zaalenia na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Mimo, e przepisy nie stanowiy o obowizku sporzdzenia tego pisma procesowego przez profesjonalnego penomocnika Trybuna Konstytucyjny od samego pocztku konsekwentnie sta na stanowisku, zgodnie z ktrym wymg zastpstwa przez adwokata lub radc prawnego rozciga si rwnie na zaalenie na postanowienie Trybunau Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, wydane po przeprowadzeniu wstpnego jej rozpoznania. Celem postpowania zwizanego ze wstpnym rozpoznaniem skargi konstytucyjnej jest jej weryfikacja w wietle okrelonych przez prawodawc przesanek, warunkujcych dopuszczalno merytorycznego rozpatrzenia skargi i dlatego obowizek zastpstwa procesowego w zakresie sporzdzenia skargi konstytucyjnej rozciga si musi take na czynnoci zwizane z weryfikowaniem orzecze Trybunau Konstytucyjnego podjtych w tej fazie postpowania. Uznanie dopuszczalnoci samodzielnego kwestionowania przez skarcego ustale poczynionych przez Trybuna Konstytucyjny, dotyczcych spenienia przez skarg konstytucyjn przesanek warunkujcych jej merytoryczne rozpatrzenie podwaaoby cel i istot obowizku ustanowionego w art. 48 ust. 1 ustawy o TK. Zmiana art. 48 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym potwierdzia prawidowo stanowiska TK. Przymus adwokacki musi take by odnoszony do pism procesowych nadesanych w wykonaniu zarzdzenia sdziego TK wzywajcego do uzupenienia brakw formalnych skargi 104 konstytucyjnej . Jest oczywiste, e w sytuacji, gdy skarga konstytucyjna obarczona jest brakami formalnymi, rwnie ich uzupenienie powinno nastpi z zachowaniem wymogu, o ktrym mowa w art. 48 ust. 1 ustawy o TK, gdy uzupenienie brakw zmierza do uzupenienia treci skargi (i 105 wykazania, e spenia ona konstytucyjne i ustawowe wymogi) . Niezachowanie tego wymogu powoduje, i braki skargi nie zostaj skutecznie uzupenione, tym samym na podstawie art. 49 w zw. z 106 art. 36 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym naley odmwi nadania jej dalszego biegu . Podsumowaniem dotychczasowego orzecznictwa w odniesieniu do wymogu zastpstwa procesowego przy usuwaniu brakw formalnych skargi konstytucyjnej jest wypowied TK zawarta w postanowieniu z dnia 9 listopada 2010 r. (Ts 238/09): sporzdzenie pisma procesowego oznacza podjcie przez uprawniony podmiot dziaa zmierzajcych do przygotowania tego pisma w sposb niewadliwy. Ustawodawca okreli jednak sposb postpowania na wypadek, gdyby wniesiona skarga konstytucyjna dotknita bya brakami formalnymi. W takiej sytuacji, jeeli skarga nie odpowiada warunkom formalnym, sdzia Trybunau wzywa do usunicia brakw w terminie siedmiu dni od daty zawiadomienia (art. 49 w zwizku z art. 36 ust. 2 ustawy o TK). Wezwanie zobowizuje wic do podjcia dziaa odnoszcych si do samej skargi, stanowicych kontynuacj procesu jej
102

102

O dopenieniu wymogu sporzdzenia skargi przez podmiot legitymowany z uwagi na swoje szczeglne kwalifikacje prawnicze nie moe wiadczy take sformuowanie i podpisanie przez adwokata samego jedynie pisma przewodniego, towarzyszcego kierowanej do Trybunau Konstytucyjnego skardze konstytucyjnej. Nie wypenia to w adnym wypadku obowizku podpisania skargi konstytucyjnej przez podmiot upowaniony do jej sporzdzenia, zob. postanowienie z 18 padziernika 2002 r., Ts 81/02, OTK ZU nr 4/B/2002, poz. 297.
103

Zgodnie z art. 48 ust. 1 w pierwotnym brzmieniu ustawy o TK skarga powinna by sporzdzona przez adwokata lub radc prawnego, chyba e skarcym jest sdzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych.
104

Jak wskaza Trybuna w postanowieniu z 6 lipca 2006 r., obowizkowe zastpstwo w postpowaniu sdowokonstytucyjnym nie ogranicza si do sporzdzenia skargi konstytucyjnej i zaalenia na postanowienie odmawiajce nadania jej dalszego biegu, ale take obejmuje pismo procesowe stanowice uzupenienie wskazanych w trybie art. 36 ust. 2 ustawy o TK brakw skargi, (Ts 62/06, OTK ZU nr 5/B/2006, poz. 240).
105

Postanowienie TK z dnia 30 czerwca 2010 r., Ts 270/08, OTK ZU nr 3/B/2010, poz. 183. Postanowienie TK z dnia 12 marca 2002 r, Ts 6/02, OTK ZU nr 2/B/2002, poz. 179.

106

46

sporzdzania. Bez wzgldu na to, czy usunicie przedmiotowych uchybie polega na pisemnym owiadczeniu co do okrelonych zdarze (np. podanie daty dorczenia ostatecznego orzeczenia organu wadzy publicznej), na dorczeniu okrelonych pism (np. penomocnictwa, odpisu z Krajowego Rejestru Sdowego, orzecze organw wadzy publicznej), doprecyzowaniu sformuowanych ju w skardze zarzutw (np. przez wskazanie naruszonych konstytucyjnych praw podmiotowych, czy okrelenie sposobu ich naruszenia), dziaania te przedmiotowo mieszcz si w pojciu sporzdzania skargi. Przymus adwokacki musi zatem obejmowa pismo procesowe stanowice uzupenienie 107 wskazanych w trybie art. 49 w zwizku z art. 36 ust. 2 ustawy o TK brakw skargi . Wskazany w art. 48 ust. 1 ustawy o TK obowizek zastpstwa procesowego obowizuje 108 zarwno na etapie wniesienia, jak i caej wstpnej kontroli skargi konstytucyjnej . Nie ulega zatem zasadniczej wtpliwoci, e rozciga si zarwno na pismo procesowe, w ktrym sformuowane jest waciwe zaalenie, jak i ewentualne dalsze pisma, w ktrych dochodzi do jego uzupenienia, czy modyfikacji. Tym samym, skierowane do Trybunau Konstytucyjnego pisma sporzdzone samodzielnie przez skarc, ju po wniesieniu zaalenia przez jej penomocnika, musz by uznane za niezgodne 109 ze wskazanym wyej wymogiem ustawowym . Analogicznie naley przyj, e wniosek o przywrcenie terminu do wniesienia zaalenia na postanowienie odmawiajce nadania dalszego 110 biegu skardze konstytucyjnej powinien by sporzdzony przez profesjonalnego penomocnika . Natomiast z uwagi na obowizujc w postpowaniu przed Trybunaem Konstytucyjnym zasad skargowoci oraz majc na wzgldzie, e zakres penomocnictwa wynika zawsze z woli mocodawcy 111 nie jest objte wymogiem zastpstwa procesowego pismo o cofniciu skargi (zaalenia) .

3. Strony penomocnictwa
Penomocnictwo jest stosunkiem prawnym czcym mandatariusza i mandanta, ktrego treci jest umocowanie do dokonania okrelonych czynnoci w imieniu tego ostatniego. Profesjonalnymi penomocnikami mog by wycznie adwokaci lub radcowie prawni z zastrzeeniem, e nie wystarcza sama kwalifikacja wynikajca z wpisu na list adwokatw. Skarg moe sporzdzi osoba bdca penomocnikiem strony jako adwokat, ktry wykonuje zawd w przewidzianej przez 112 prawo formie w wyznaczonej siedzibie . Osoby wykonujce zawd sdziego, prokuratora, notariusza oraz osoby posiadajce tytu naukowy profesora lub doktora habilitowanego w zakresie nauk 113 prawnych nie mog sporzdzi skargi konstytucyjnej jako penomocnicy skarcych . Jeli skarg wnosi osoba fizyczna, jej penomocnikiem nie moe by inna osoba fizyczna niebdca adwokatem lub radc prawnym. Tym bardziej nie moe ona w imieniu osoby, ktr reprezentuje ustanowi penomocnika do sporzdzenia skargi konstytucyjnej, gdy wtedy naleaoby uzna, i skarca nie udzielia penomocnictwa osobie, o ktrej mowa w art. 87 1 k.p.c. Jeli natomiast skarcym jest osoba prawna, musi ona przy pomocy odpisu z Krajowego Rejestru Sdowego wykaza, e penomocnictwo pochodzi od organw osoby prawnej umocowanych do reprezentacji.

107

Postanowienie TK z dnia 9 listopada 2010 r., Ts 238/09, OTK ZU nr 6/B/2010, poz. 453. Postanowienie TK z dnia 18 padziernika 2010 r., Ts 74/09, OTK ZU nr 5/B/2010, poz. 353. Postanowienie TK z dnia 12 sierpnia 2005 r., Ts 17/05, OTK ZU nr 6/B/2005, poz. 245.

108

109

110

Postanowienie TK z dnia 27 padziernika 2009 r., Ts 20/08, OTK ZU nr 5/B/2009, poz 392 oraz 18 padziernika 2010 r., Ts 74/09 OTK ZU nr 5/B/2010, poz. 353.
111

Postanowienie TK z dnia 16 kwietnia 2008 r., Ts 292/07, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 126 oraz z dnia 23 marca 2010 r., Ts 8/09, OTK ZU nr 2/B/2010, poz. 114.
112

Postanowienie TK z dnia 12 listopada 2003 r., Ts 125/03, OTK ZU nr 4/B/2003, poz. 266. Postanowienie TK z dnia 12 grudnia 2000 r., Ts 122/00, OTK ZU nr 3/B/2002, poz. 200.

113

47

4. Rodzaj i zakres penomocnictwa

Przepisy ustawy o Trybunale Konstytucyjnym nie okrelaj wprost jakim penomocnictwem ma si legitymowa adwokat (radca prawny). Nie ulega jednak wtpliwoci, e naley zaliczy je do penomocnictwa szczeglnego. Do takich wnioskw Trybuna Konstytucyjny dochodzi wielokrotnie, wskazujc e wymagania penomocnictwa szczeglnego implicite wynikaj z art. 48 ust. 1 w zwizku z art. 46 ust. 1 i art. 47 ust. 1 in principio ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Orzecznictwo dostarcza licznych wskazwek co do tego, jak wyglda ma zaczane do sprawy penomocnictwo szczegowe. W postanowieniach z dnia. (Ts 309/09) Trybuna stwierdzi: ze wzgldu na to, e: (1) postpowanie przed Trybunaem Konstytucyjnym nie mieci si w ramach zwykych czynnoci procesowych (Trybuna nie sprawuje nadzoru judykacyjnego w ramach kontroli instancyjnej nad sdami); (2) skarga konstytucyjna (bdca rodkiem weryfikacji przepisw prawa i ewentualnego ich wyeliminowania z obrotu prawnego) stanowi szczeglny instrument przeznaczony do ochrony konstytucyjnych wolnoci lub praw jednostki; (3) zgodnie z art. 48 ust. 1 ustawy o TK, w postpowaniu przed Trybunaem obowizuje przymus adwokacko-radcowski; (4) sporzdzenie i wniesienie skargi konstytucyjnej nie nosi znamion czynnoci, o ktrej mowa w art. 91 pkt 1 k.p.c. warunkiem dopuszczalnoci skargi konstytucyjnej jest prawidowe umocowanie penomocnika przez 114 skarcego, ktre legitymizuje dziaania mandatariusza w imieniu mandanta . Skarcy jest podmiotem wyznaczajcym zakres umocowania. Ma to zasadnicze znaczenie dla oceny prawidowoci zaczonego penomocnictwa. W sytuacji, gdyby skarcy dokonywa modyfikacji zakresu zaskarenia bez stosownych zmian penomocnictwa, nowe zarzuty oka si 115 nieskuteczne . Penomocnik procesowy skarcego nie posiada zatem kompetencji do samodzielnego ksztatowania ani wzorcw, ani przedmiotu kontroli, gdy wie go tre penomocnictwa. Z tego te powodu wymaganie zaczenia do skargi konstytucyjnej penomocnictwa szczeglnego, dokadnie okrelajcego przedmiot zaskarenia, ze wzgldu na donioso prawn podejmowanej czynnoci (prba obalenia domniemania konstytucyjnoci aktu normatywnego) ma na 116 celu zagwarantowanie, e dziaania penomocnika wyraaj w peni wol skarcego . Raz jeszcze naley wic podkreli, e penomocnik sporzdzajcy w imieniu skarcego skarg konstytucyjn jest zobowizany do dziaania w granicach i w zakresie udzielonego mu umocowania. Minimalna zbieno, ktra musi cechowa penomocnictwo (wyraajce wol skarcego) i skarg konstytucyjn, obejmuje wskazanie kwestionowanego przepisu przez odpowiednie oznaczenie aktu normatywnego (przedmiot kontroli), wyraenie woli wyeliminowania tego przepisu z porzdku prawnego oraz sformuowanie zarzutu niezgodnoci z przepisem Konstytucji (wzorzec kontroli). () W postpowaniu przed Trybunaem Konstytucyjnym penomocnictwo (rozumiane jako umocowanie udzielane w formie pisemnej) zawiera winno owiadczenie woli mocodawcy w przedmiocie konkretnej sprawy, nie za oglne upowanienie jak w analizowanej sprawie do sporzdzenia skargi konstytucyjnej i reprezentacji przed Trybunaem Konstytucyjnym bez adnych dodatkowych dookrele, poniewa do ustalenia, e skarga konstytucyjna w konkretnej sprawie pochodzi od skarcego (ergo stanowi wykonanie jego woli), a nie od osoby, ktra j sporzdzia i podpisaa, potrzebny jest dowd, e zostaa ona wniesiona na podstawie stosownego 117 umocowania .

5. Inne wymogi formalne

Stosunek penomocnictwa wymaga take, by skarga konstytucyjna zostaa podpisana przez mandatariusza. Podpis jest niezwykle istotn czci pisma procesowego, przesdza o woli 118 dokonania okrelonej czynnoci prawnej . Z powyszego wzgldu nie moe on by rozumiany dowolnie. W doktrynie prawa cywilnego nie budzi wtpliwoci, e dyrektywy jzykowe i funkcja nadana podpisowi wymagaj, aby wskazywa on jego autora i dane, ktre go indywidualizuj. Nale
114

Postanowienie TK z dnia 13 stycznia 2011 r., Ts 309/09, niepubl. Postanowienie TK z dnia 26 maja 2009 r., Ts 7/08, OTK ZU nr 3/B/2009, poz. 189. Postanowienie TK z dnia 13 stycznia 2011 r., Ts 309/09, niepubl. Postanowienie TK z dnia 13 stycznia 2011 r., Ts 309/09, niepubl. Postanowienie TK z dnia 7 stycznia 2003 r., Tw 69/02, OTK ZU nr 1/B/2003, poz. 13.

115

116

117

118

48

do nich przede wszystkim imi i nazwisko, przy czym funkcj indywidualizujc peni gwnie nazwisko podpis zatem powinien zawiera imi i nazwisko lub co najmniej nazwisko podpisujcego, w sposb niekoniecznie czytelny, z moliwoci opuszczenia kilku liter, lecz charakterystyczny dla osoby podpisanej. Stanowi on bowiem wiarygodn gwarancj, e pochodzi od osoby, ktrej cile osobiste cechy zawieraj si w charakterze pisma, a zarazem wskazwk, e podpisane owiadczenie ma charakter definitywny. Funkcji tych nie moe natomiast speni parafka, skadajca si z inicjau, oznaczajca przyjcie pewnych owiadcze do wiadomoci, niewskazujca na stanowczy charakter owiadczenia (por. Z. Radwaski, w: System Prawa Prywatnego. Prawo cywilne cz oglna, red. Z. Radwaski, t. 2, Warszawa 2002, s. 125, 126; uchwaa SN z 30 grudnia 1993 r., III CZP 146/93, OSNC 1994, Nr 5, poz. 94; a w odniesieniu do obowizywania tej zasady w postpowaniu cywilnym, postanowienie SN z 17 kwietnia 1967 r., II PZ 22/67, Lex nr 6142; NP 1967, 119 Nr 12, s. 1720) . Jeli wic dokumenty przedstawione Trybunaowi Konstytucyjnemu opatrzone s wycznie piecztk radcy prawnego (niespeniajc wymogu wasnorcznoci) oraz nieczyteln parafk, w ktrej nie udaje si ustali choby jednej litery nazwiska podpisujcego radcy prawnego, naley uzna, e penomocnictwo jest formalnie wadliwe. Konieczne jest take przypomnienie, e skoro zakres dziaania penomocnika wynika z owiadczenia mocodawcy, to penomocnik ma obowizek wykaza swe umocowanie, ktrego zakres jak wynika z art. 96 k.c. opiera si na owiadczeniu reprezentowanego (penomocnictwo). Z tego wzgldu niezbdne jest przedstawienie penomocnictwa procesowego szczegowego, by po pierwsze ustali, czy umocowanie takie nastpio, a po drugie, by stwierdzi, jaki jest jego zakres. Niespenienie obowizku doczenia do akt sprawy i to przy pierwszej czynnoci procesowej penomocnictwa z podpisem mocodawcy lub wierzytelnego odpis penomocnictwa stanowi brak 120 formalny pisma procesowego , ktrego nieusunicie powoduje odmow nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

6. Dorczenia
Stan prawy nie budzi wtpliwoci co do tego komu maj by dorczane pisma procesowe wydawane przez Trybuna Konstytucyjny na etapie wstpnej kontroli skargi konstytucyjnej. jedynym przepisem ustawy o TK normujcym wprost problematyk dorcze jest art. 78, ktry stanowi, e orzeczenia Trybunau, ogoszone w sposb okrelony w art. 77, dorcza si uczestnikom postpowania niezwocznie po sporzdzeniu uzasadnienia. Powysza regulacja dotyczy jednak tylko rozstrzygni co do istoty sprawy. W pozostaym zakresie naley, zgodnie z art. 20 ustawy o TK, stosowa do dorcze przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postpowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.). Na podstawie art. 48 ust. 1 w zw. z art. 20 ustawy o TK w zw. z art. 133 3 k.p.c. orzeczenia wydane w postpowaniu sdowokonstytucyjnym dorcza si 121 penomocnikowi skarcego. Wniosek ten potwierdzao pniejsze orzecznictwo TK . Ponadto, powoujc si na orzecznictwo Sdu Najwyszego, Trybuna przypomnia, e dyspozycja art. 133 3 zdanie pierwsze k.p.c. wie zarwno sd, jak te same strony (uczestnikw postpowania); dorczenie dokonane stronie (uczestnikowi postpowania) na jej wniosek, chocia posiada ona penomocnika procesowego, wywouje skutki prawne tylko wwczas, kiedy z jej wniosku wynika, e jednoczenie odwouje ona udzielone penomocnictwo, a dorczenie pisma procesowego lub sdowego samej stronie (uczestnikowi postpowania), a nie ustanowionemu przez ni

119

Postanowienie TK z dnia 1 lipca 2008 r., Ts 270/07, OTK ZU nr 1/B/2009, poz. 39. Postanowienie TK z dnia 9 listopada 2010 r., Ts 238/09, OTK ZU nr 6/B/2010, poz. 453.

120

121

W postanowieniu z dnia 27 padziernika 2009 r. (Ts 20/08) Trybuna podkreli, e w postpowaniu sdowokonstytucyjnym znajdzie zastosowanie art. 133 3 k.p.c., zgodnie z ktrym jeli ustanowiono penomocnika procesowego, dorczenia naley dokonywa temu penomocnikowi oraz, e z przepisu tego, stosowanego odpowiednio w zwizku z art. 20 ustawy o TK, a take interpretowanego systemowo z art. 48 ustawy o TK, ustanawiajcym przymus adwokacko-radcowski, wynika konieczno dorczania penomocnikowi skarcego tych pism i orzecze Trybunau, ktre mog (jak np. postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej) albo powinny (jak np. wezwanie do uzupenienia brakw) skutkowa podjciem przez profesjonalnego penomocnika odpowiednich czynnoci (OTK ZU nr 5/B/2009, poz. 232).

49

penomocnikowi, jest naruszeniem przepisw postpowania . Jedynie na marginesie naley tylko zauway, e od 1997 r. (zgodnie z przyjt praktyk Biura Trybunau Konstytucyjnego) podmioty wnoszce skargi konstytucyjne w przypadku ustanowienia przez nie penomocnika procesowego s osobno informowane drog pocztow o wydaniu jakichkolwiek zarzdze oraz postanowie w ich sprawie. Tym samym skarcy posiada wiedz w przedmiocie stanu sprawy zawisej przed Trybunaem i moe w zwizku z tym podejmowa 123 wedug uznania stosowne dziaania w stosunku do swojego penomocnika .

122

7. Ustanowienie penomocnika z urzdu

W razie niemonoci poniesienia kosztw pomocy prawnej, skarcy moe si zwrci do sdu rejonowego miejsca zamieszkania o ustanowienie dla niego penomocnika z urzdu. Organem waciwym do rozpatrzenia wniosku w sprawie ustanowienia penomocnika z urzdu jest sd rejonowy miejsca zamieszkania skarcego (art. 48 ust. 2 zd. pierwsze ustawy o TK). Wystpienie z wnioskiem o ustanowienie penomocnika z urzdu powoduje jedynie zawieszenie terminu zoenia skargi 124 konstytucyjnej . W praktyce korzystanie z prawa pomocy bardzo czsto prowadzi do przekroczenia terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej (zob. rozdzia 4.3.). Wynika to z dwch przyczyn. Najczciej skarcy wykorzystuj znaczn cz terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej zanim zdecyduj si na wystpienie do sdu o ustanowienie penomocnika. W konsekwencji ustanowiony penomocnik dysponuje zbyt ma iloci czasu na sporzdzenie skargi. Po drugie skarcy w okresie biegu terminu, o ktrym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK podejmuj czynnoci niemajce znaczenia prawnego (niepowodujce zawieszenia biegu tego terminu). Trybuna Konstytucyjny stoi na stanowisku, zgodnie z ktrym zatrzymanie biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej moe wynika jedynie z okrelonej w art. 48 ust. 2 ustawy o TK aktywnoci skarcego tj. wystpienia do sdu rejonowego miejsca zamieszkania o ustanowienie penomocnika z urzdu. Skarcy musi zatem po dokonaniu oceny co do niemoliwoci poniesienia kosztw pomoc prawnej skierowa wniosek do wskazanego w przepisie waciwego miejscowo sdu powszechnego. Jzykowa wykadnia tego przepisu jednoznacznie wskazuje, e na bieg okrelonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK terminu nie maj wpywu adne inne okolicznoci, w tym zwrcenie si do organw samorzdu adwokackiego czy radcowskiego o udzielenie pomocy prawnej lub wystpienie z wnioskiem o pomoc prawn do sdu 125 niewaciwego .

Rozdzia 4. Przesanki wstpnej kontroli skargi konstytucyjnej 1. Uwagi wstpne

Zgodnie z art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, skarga konstytucyjna podlega wstpnej kontroli. Procedura selekcji skarg konstytucyjnych nakierowana na eliminacj skarg nie speniajcych wymogw okrelonych przez prawodawc stanowi typowy element konstrukcyjny tego rodka ochrony, obecny take w dziaalnoci innych sdw konstytucyjnych. Stanowi ona zarazem niezbdn gwarancj niezbdnej zdolnoci funkcjonalnej Trybunau Konstytucyjnego. Zgodnie z treci powoanych wyej przepisw celem wstpnej kontroli ma by stwierdzenie, czy skarga konstytucyjna nie zawiera (nieusunitych w terminie) brakw formalnych, wzgldnie, czy sformuowane w niej zarzuty nie s oczywicie bezzasadne. Ze zrozumiaych wzgldw weryfikacja dopuszczalnoci skargi konstytucyjnej moe mie miejsce take na etapie merytorycznego rozpoznania skargi.
122

Ibidem. Postanowienie TK z dnia 14 wrzenia 2010 r., Ts 78/10, niepubl.

123

124

Postanowienie TK z dnia: 25 listopada 1998 r., Ts 92/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 46 oraz 4 marca 2008 r., Ts 223/07, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 119. 125 Postanowienia TK z dnia 31 marca 2011 r., Ts 121/10, niepubl. oraz 10 marca 2009 r., Ts 99/07, niepubl.

50

Z danych statystycznych Zespou Wstpnej Kontroli Skarg Konstytucyjnych i Wnioskw Biura TK wynika, e systematycznie zwiksza si procentowo liczba skarg konstytucyjnych, ktre pomylnie przechodz procedur wstpnej kontroli. Tym niemniej nadal prawie 70% wnoszonych skarg konstytucyjnych nie moe mie nadanego dalszego biegu z powodu stwierdzonych mankamentw. Ponisze uwagi zmierzaj do wskazania najczciej wystpujcych brakw skarg konstytucyjnych, jak rwnie przybliaj tre drugiej ustawowej przesanki uniemoliwiajcej merytoryczne rozpoznanie skargi, tj. oczywistej bezzasadnoci.

2. Braki skargi konstytucyjnej 2.1. Uwagi wprowadzajce. Kierujc si treci przepisw Konstytucji i ustawy o TK, jak i
praktyk funkcjonowania TK na etapie wstpnej kontroli skarg konstytucyjnych, pokusi si mona o wskazanie podstawowych mankamentw towarzyszcych podejmowanym prbom skorzystania z tego rodka ochrony konstytucyjnych wolnoci i praw. Towarzyszy temu bdzie przytoczenie podstaw prawnych, w oparciu o ktre TK odmawia nadania skargom dalszego biegu. Podstawy te maj swoje rdo przede wszystkim w postanowieniach ustawy o TK, tym niemniej wskaza mona take przykady uchybie, ktrych kwalifikacja przeprowadzana jest przy bezporednim i samoistnym 126 zastosowaniu art. 79 Konstytucji. 2.2. Pismo procesowe. Skarga konstytucyjna jako pismo procesowe musi spenia warunki formalne wymagane dla tych pism. Zostay one okrelone w art. 126 k.p.c., do ktrej to ustawy odsya (w zakresie nieuregulowanym) art. 20 ustawy o TK. Zgodnie z tym przepisem elementem skadowym pisma procesowego, a wic i skargi konstytucyjnej, s: oznaczenie organu, do ktrego jest skierowane, imi i nazwisko lub nazw stron, ich przedstawicieli ustawowych i penomocnikw; oznaczenie rodzaju pisma; osnow wniosku lub owiadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okolicznoci; podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub penomocnika oraz wymienienie zacznikw. W praktyce przesanki te nie wywouj wikszych trudnoci, chocia Trybuna odmwi nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, ktra nie 127 speniaa wymogw wynikajcych z art. 126 k.p.c.

2.3. Podmiot. W wietle art. 79 ust. 1 Konstytucji nie ulega wtpliwoci, e ze skarg konstytucyjn wystpi moe wycznie podmiot, ktrego konstytucyjne prawa lub wolnoci zostay naruszone, a jednoczenie adresat ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie przepisw stanowicych przedmiot skargi konstytucyjnej. Tym samym, wystpienie ze skarg przez podmiot 128 pozbawiony takiej legitymacji narusza bezporednio art. 79 ust. 1 Konstytucji. Analogiczna kwalifikacja tyle, e oparta na art. 79 ust. 2 Konstytucji dotyczyaby skargi konstytucyjnej skierowanej przez cudzoziemca w odniesienia do zarzutu naruszania praw, o ktrych mowa w art. 56 Konstytucji. 2.4. Termin, wyczerpanie drogi prawnej. Art. 46 ust. 1 ustawy o TK daje podstaw do odmowy nadania dalszego biegu skargom konstytucyjnym skierowanym do TK po upywie 3129 miesicznego terminu do wystpienia z tym rodkiem ochrony konstytucyjnych wolnoci i praw. Uchybienie temu terminowi moe by przy tym spowodowane m.in. wystpieniem ze skarg konstytucyjn dopiero po bezskutecznej prbie wzruszenia ostatecznego orzeczenia wydanego w danej sprawie (np. za pomoc skargi kasacyjnej do Sdu Najwyszego). Powoany przepis ustawy o TK znajdzie rwnie zastosowanie w przypadku skargi konstytucyjnej w sprawie, w ktrej skarcy nie 130 wyczerpa przysugujcej w sprawie drogi prawnej, jak rwnie w sytuacji, gdy orzeczenie, z
126

Trzeba jednak zauway, e jednoznaczna kwalifikacja poszczeglnych brakw skarg konstytucyjnych w wietle postanowie ustawy o TK nie jest w orzeczeniach Trybunau bezsporna i konsekwentna.
127

Postanowienie TK z 20 kwietnia 2009 r., sygn. Ts 79/09 (OTK ZU nr 3/B/2009, poz. 216). Zob. np. postanowienie TK z dnia 5 wrzenia 2000 r., sygn. Ts 81/00 (OTK ZU nr 7 z 2000 r., poz. 280).

128

129

Uchybienie to wie si czsto z wadliwym obliczaniem biegu terminu do wystpienia ze skarg konstytucyjn w sytuacji opisanej w art. 48 ust. 2 ustawy o TK, zob. te rozdzia 5 niniejszego opracowania.
130

Zob. np. postanowienie TK z dnia 23 lipca 1999 r., sygn. Ts 75/99 (OTK ZU nr 6 z 1999 r., poz. 149).

51

wydaniem ktrego skarcy wie swoje zarzuty utracio walor ostatecznoci (np. wskutek przyjcia do rozpoznania i uwzgldnienia skargi kasacyjnej przez Sd Najwyszy).

2.5. Przedmiot i podstawa kontroli. Brakiem skargi konstytucyjnej skutkujcym odmow nadania jej dalszego biegu bd rwnie wady skargi zwizane z treci art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Podstawow, aczkolwiek wystpujc ju tylko sporadycznie, jest uczynienie przedmiotem skargi konstytucyjnej jednostkowego orzeczenia wydanego w sprawie skarcego, nie 131 za aktu normatywnego stanowicego jego podstaw. Ponadto, wad skargi jest rwnie niedostateczne doprecyzowanie jej przedmiotu, polegajce na zakwestionowanie caego aktu normatywnego, nie za konkretnych jego postanowie, ktre byy podstaw ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarcego. Powysza wada skargi moe si czy z problemem niewskazania 132 takiego orzeczenie z tej przyczyny, e nie doszo w ogle do jego wydania. Do tej grupy zaliczy naleaoby take skargi konstytucyjne, ktrych przedmiotem byo zaniechanie prawodawcze, a nie 133 wadliwo obowizujcych unormowa. Wymg okrelony w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK skutkuje take negatywn kwalifikacj skarg, w ktrych zakwestionowane zostaj przepisy nie bdce podstaw prawn orzecze 134 wskazywanych w skargach, jako naruszajce konstytucyjne wolnoci lub prawa skarcych. Ponadto, wad skargi konstytucyjnej moe by rwnie zakwestionowanie przepisu, ktry by podstaw prawn orzeczenia wydanego w sprawie skarcego, jednake Trybuna stwierdzi, e orzeczenie to nie naruszyo konstytucyjnych praw lub wolnoci skarcego wskazywanych jako 135 podstawa skargi konstytucyjnej. 2.6. Sporzdzenie przez adwokata. Przyczyn kolejnej kategorii wad skarg konstytucyjnych jest art. 48 ustawy o TK. Do tej grupy zaliczy naley przede wszystkim przypadki wnoszenia skarg konstytucyjnej przez skarcych, ktrzy nie s upowanieni do samodzielnego ich 136 sporzdzania. Za brak skargi konstytucyjnej uzna naley rwnie brak udzielonego przez 137 skarcego penomocnictwa szczeglnego do jej sporzdzenia. 2.7. Nieuzupenienie brakw. Powodem odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu moe by oczywicie rwnie nieuzupenienie w terminie wyznaczonym w zarzdzeniu 138 sdziego TK jej brakw formalnych (zob. rozdzia 7.1). 2.8. Wykazanie naruszenia praw lub wolnoci. Na osobne potraktowanie zasuguje jeden z najtrudniejszych w realizacji wymg skargi konstytucyjnej wyraony w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, jakim jest wskazanie, jakie konstytucyjne wolnoci lub prawa skarcego, i w jaki sposb (zdaniem skarcego), zostay naruszone przez unormowania zakwestionowane w skardze konstytucyjnej. Nie sposb oczywicie przedstawi uniwersalnego wzorca poprawnego wykonania tego obowizku przez skarcego. W tym miejscu warto jednak moe znw przedstawi najbardziej typowe mankamenty skarg konstytucyjnych, w ktrych niezrealizowanie przesanki z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK byo podstaw odmowy nadania im dalszego biegu. Po pierwsze, za nieprawidowe wykonanie obowizku ustawowego uzna naley odwoanie si
131

Zob. np. postanowienie TK z dnia 12 grudnia 2002 r., sygn. Ts 17/02 (OTK ZU nr 2B z 2002 r., poz. 183). Zob. np. postanowienie TK z dnia 10 marca 2011 r., sygn. Ts 319/10. Zob. np. postanowienie TK z dnia 6 sierpnia 2009 r., sygn. Ts 94/09 (OTK ZU nr 5B z 2009, poz. 397). Zob. np. postanowienie TK z dnia 3 kwietnia 2001 r., sygn. Ts 33/01 (OTK ZU nr 4 z 2001, poz. 117). Zob. postanowienie TK z dnia 21 lutego 2007 r., sygn. Ts 7/06 (OTK ZU nr 1B z 2007 r., poz. 32).

132

133

134

135

136

W takim jednak przypadku pismo skierowane do TK nie jest kwalifikowane jako skarga konstytucyjna, za do skarcego przesyane jest jedynie odpowiednie pismo informujce.
137

Zob. np. postanowienia TK z dnia: 11 sierpnia 2010 r. oraz 13 stycznia 2011 r., sygn. Ts 310/09. Zob. np. postanowienie TK z dnia 15 lipca 1998 r., sygn. Ts 79/98 (OTK ZU nr 5 z 1998 r., poz. 82).

138

52

przez skarcego wycznie do unormowa Konstytucji statuujcych oglne zasady, czy to ustroju 139 140 pastwa (art. 2 Konstytucji), czy te praw i wolnoci czowieka i obywatela (art. 32 Konstytucji). Po drugie, mankamentem skargi konstytucyjnej jest wskazanie takich praw lub wolnoci, ktrych tre uznana by musi za merytorycznie nieadekwatn wzgldem przepisw stanowicych przedmiot 141 skargi. Po trzecie, wada skargi konstytucyjnej polega moe na tym, e skarcy ogranicza si do samego (czsto wycznie numerycznego) wskazania przepisw Konstytucji, ktre wyraaj jego konstytucyjne prawa podmiotowe, czemu jednak nie towarzyszy niezbdna argumentacja 142 wyjaniajca sposb, w jaki prawa te zostay naruszone przez zaskarony akt normatywny. Po czwarte wreszcie, uzasadnienie sposobu przedstawione w skardze konstytucyjnej obarczone jest wad oczywistej bezzasadnoci, stanowic samodzieln przesank odmowy nadania skardze dalszego biegu. Ta ostatnia sytuacja zasuguje jednak na odrbne i szczegowe potraktowanie (o czym niej).

3. Termin na wniesienie skargi

3.1. Charakter terminu. Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK, skarg konstytucyjn wnosi si w terminie trzech miesicy od dnia dorczenia skarcemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnicia. Skarga konstytucyjna nie ma charakteru zwykej czynnoci procesowej w normalnym toku instancji, a termin jej wniesienia, wyznacza czasowe 143 granice dla podjcia przez skarcego obrony przysugujcych mu praw i wolnoci . Termin ten ogranicza w czasie mono dokonania czynnoci proceduralnej, niezbdnej (cho niewystarczajcej) do wywoania skutku materialnoprawnego w postaci stwierdzenia niezgodnoci zaskaronego przepisu z Konstytucj. Nie budzi wic wtpliwoci, e przepisy ustawy o TK, do ktrych odsya art. 79 ust. 1 Konstytucji, nie przewiduj moliwoci jego przywrcenia, za czym przemawia szczeglny charakter skargi konstytucyjnej wykluczajcy odpowiednie stosowanie przepisw procedury cywilnej 144 w zakresie jego przywrcenia . Wniosek o przywrcenie terminu podlega wic odrzuceniu, jako niedopuszczalny. Wskazany w ustawie termin wyznacza okres nie tylko do formalnego wniesienia skargi konstytucyjnej, lecz przede wszystkim przedstawienia zarzutu niekonstytucyjnoci. W 145 konsekwencji po jego upywie niedopuszczalne s zmiana lub uzupenienie skargi konstytucyjnej . W razie przekroczenia terminu wniesienia skargi konstytucyjnej, Trybuna Konstytucyjny postanawia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu (art. 46 ust. 1 ustawy o TK). Natomiast zarzuty sformuowane po upywie tego terminu nie podlegaj rozpoznaniu. 3.2. Moment pocztkowy biegu terminu. Pocztek biegu terminu wyznacza dzie dorczenia skarcemu ostatecznego orzeczenia. Przepisy poszczeglnych procedur sdowych bd administracyjnych co do zasady przewiduj obowizek dorczania tych orzecze, a take ich uzasadnienie. Okolicznoci te mog by uzalenione od aktywnoci stron postpowania. Skarcy powinien legitymowa si ostatecznym rozstrzygniciem, gdy jego obowizkiem jest zaczenie wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnicia wydanego na podstawie zakwestionowanego aktu normatywnego z podaniem daty ich dorczenia (art. 47 ust. 2 ustawy o TK). Gdy strona nie zoya w terminie wniosku o dorczenie orzeczenia z uzasadnieniem, termin do wniesienia skargi konstytucyjnej niezalenie od otrzymania przez stron kopii wyroku biegnie od daty ogoszenia
139

Zob. postanowienie TK z dnia 23 stycznia 2002 r., sygn. Ts 105/00 (OTK ZU nr 1B z 2002 r., poz. 60). Zob. postanowienie TK z dnia 24 padziernika 2001 r., sygn. SK 10/01 (OTK ZU nr 7 z 2001 r., poz. 225). Zob. np. postanowienie TK z dnia 27 kwietnia 2010 r., sygn. Ts 300/08 (OTK ZU nr 3B z 2010 r., poz. 194). Zob. np. postanowienie TK z dnia 13 kwietnia 2010 r., sygn. Ts 360/08 (OTK ZU nr 2B z 2010 r., poz. 110). Postanowienia TK z dnia 18 wrzenia 2002 r., Ts 79/02, OTK ZU nr 4/B/2002, poz 295.

140

141

142

143

144

Postanowienie TK z dnia 4 marca 2008 r., Ts 223/07, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 119 i powoane tam orzeczenia, Ts 140/04
145

Wyrok TK z dnia 14 grudnia 2005 r., SK 61/03, OTK ZU nr 11/A/2005, poz. 136.

53

sentencji orzeczenia . Jeli skarcy posiada jedynie odpis sentencji orzeczenia, to skarga konstytucyjna musi zosta zoona w cigu 3 miesicy od jej dorczenia. Odrbn kwest pozostaj natomiast moliwe trudnoci z wykazaniem, e podstaw nieuzasadnionego orzeczenia byy przepis objte skarg konstytucyjn, w sytuacji gdy nie jest moliwe zapoznanie si z uzasadnieniem orzeczenia. Nie rzadko zdarza si tak, e orzeczenie o prawach i wolnociach skarcego moe mie charakter wpadkowy. W takim przypadku dla zachowania terminu, o ktrym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK niezbdne jest wystpienie ze skarg w cigu trzech miesicy od dnia dorczenia 147 prawomocnego rozstrzygnicia kwestii wpadkowej . Nadto, konieczne jest podkrelenie, e termin do wniesienia skargi konstytucyjnej biegnie od daty dorczenia skarcemu prawomocnego orzeczenia sdu drugiej instancji, niezalenie od tego, czy w sprawie moe jeszcze zosta wniesiona skarga kasacyjna do Sdu Najwyszego. Jest to 148 stanowisko wielokrotnie ju wyraane przez Trybuna Konstytucyjny . Analogicznie oceni naley podejmowanie przez skarcego dalszych prb wzruszenia rozstrzygni organw wadzy publicznej w przedmiocie praw podmiotowych skarcego, w szczeglnoci przez inicjowanie postpowa nadzwyczajnych np. o stwierdzenie niewanoci, wznowienie postpowania, w ktrych wydawane s kolejne prawomocne wyroki, ostateczne decyzje lub inne ostateczne rozstrzygnicia. Dziaania te pozostaj ju bez wpywu na ocen dochowania trzymiesicznego terminu do wystpienia ze skarg 149 konstytucyjn . Podobnie termin wniesienia skargi konstytucyjnej nie zostaje dochowany, gdy mimo uprzedniego pouczenia przez sd skarcy nie ustanowi penomocnika do dorcze w kraju. Wskutek zaniechania tej czynnoci pisma pozostawia si w aktach ze skutkiem dorczenia, a ewentualne pniejsze dorczenie albo postpowanie przed sdem rejonowym w sprawie 150 ustanowienia penomocnika z urzdu nie ma znaczenia .

146

3.3. Bieg terminu w razie zoenia wniosku o tzw. prawo ubogich oraz sposb jego obliczania. Artyku 48 ust. 2 ustawy o TK przewiduje, e w razie niemonoci
poniesienia kosztw pomocy prawnej, skarcy moe zwrci si do sdu rejonowego, waciwego dla jego miejsca zamieszkania, o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzdu na podstawie przepisw kodeksu postpowania cywilnego. Do czasu rozstrzygnicia przez sd wniosku nie biegnie trzymiesiczny termin przewidziany w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Rwnoczenie naley podkreli, e wystpienie z wnioskiem o ustanowienie penomocnika z urzdu powoduje jedynie 151 zawieszenie terminu zoenia skargi konstytucyjnej . Zatrzymanie biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej moe jednake wynika jedynie z okrelonej w art. 48 ust. 2 ustawy o TK aktywnoci skarcego tj. wystpienia do sdu rejonowego miejsca zamieszkania o ustanowienie penomocnika z urzdu. Skarcy musi zatem po dokonaniu oceny co do niemoliwoci poniesienia kosztw pomocy prawnej skierowa wniosek do wskazanego w przepisie waciwego miejscowo sdu powszechnego. Jzykowa wykadnia tego przepisu jednoznacznie wskazuje, e na bieg okrelonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK terminu nie maj wpywu adne inne okolicznoci, w tym zwrcenie si do organw samorzdu adwokackiego czy radcowskiego o udzielenie pomocy prawnej lub wystpienie z wnioskiem o pomoc prawn do sdu 152 niewaciwego .
146

Wyrok TK z dnia 13 grudnia 2007 r., SK 37/06, OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 157. Postanowienie TK z dnia 26 stycznia 2010 r., Ts 69/09, OTK ZU nr 3/B/2010, poz. 219.

147

148

Postanowienia TK z dnia: 27 lutego 2007 r., Ts 43/06, OTK ZU nr 1/B/2007, poz. 36, 16 maja 2007 r., Ts 144/06, OTK ZU nr 3/B/2007, poz. 130, 4 padziernika 2007 r., Ts 47/07, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 67, 27 listopada 2007 r., Ts 107/07, OTK ZU nr 1/B/2007, poz. 39, 22 lutego 2008 r., Ts 14/08, OTK ZU nr 4/B/2008, poz. 174.
149

Postanowienie TK z dnia 18 wrzenia 2002 r., Ts 147/06, OTK ZU nr 5/B/2008, poz. 193. Postanowienie TK z dnia 6 lipca 2004 r., SK 47/03, OTK ZU nr 7/A/2004, poz. 74.

150

151

Postanowienia TK z dnia: 25 listopada 1998 r., Ts 92/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 46) oraz 4 marca 2008 r., Ts 223/07, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 119. 152 Postanowienie TK z dnia 31 marca 2011 r., Ts 121/10, niepubl.

54

Termin wniesienia skargi jest terminem, ktrego cigo nie jest wymagana w rozumieniu art. 114 k.c., co oznacza, e za miesic uznaje si 30 dni i dlatego przy jego obliczaniu nie stosuje si zasad, o ktrych mowa w art. 111 2 k.c. Z uwagi na bardzo czste przekroczenia terminu wniesienia skargi konstytucyjnej w razie korzystania przez skarcych z pomocy prawnej penomocnikw ustanowionych z urzdu, sposb 153 obliczania biegu terminu warto zilustrowa przykadem z orzecznictwa TK .

4. Ocena skargi pod ktem przesanki oczywistej bezzasadnoci

Pojcie oczywistej bezzasadnoci jako zwrot niedookrelony nie ma jednoznacznie sprecyzowanego zakresu znaczeniowego. Tym samym trudno w tej sytuacji mwi o konkretnych wymaganiach, ktrych spenienie warunkowaoby rozpoznanie skargi. W przypadku badania przesanki oczywistej bezzasadnoci skargi Trybuna nie ocenia zatem wypenienia okrelonych warunkw przewidzianych w regulacji konstytucyjnej i ustawowej, lecz przechodzi do nastpnego etapu ocenia zasadno samego meritum skargi. Trybuna analizuje, czy wskazane przez skarcego zarzuty przemawiaj za naruszeniem jego konstytucyjnych praw i wolnoci przez niekonstytucyjn regulacj. Tym samym dokonuje oceny bada, czy w sprawie wystpuje 154 kwalifikowana forma bezzasadnoci wniesionego rodka ochrony praw i wolnoci . Oczywista bezzasadno sprowadza si do nieracjonalnoci twierdze, ktra jest widoczna od razu, na pierwszy rzut oka, bez gbszej analizy stanu prawnego, co tumaczy si okreleniem 155 bezzasadnoci przymiotnikiem oczywista . Jest to jej kwalifikowan posta. Twierdzenie o cakowicie nieuzasadnionym charakterze skargi musi bowiem wynika nie tyle z konkretnych elementw stanu prawnego zaistniaego w sprawie, ile z ocen generalnych, nawizujcych do prawidowoci i logiki rozumowania. Ocena taka powinna nasuwa si sama prima facie bez 156 koniecznoci szczeglnego badania sprawy, czy te przeprowadzania zoonych bada sprawy . W postanowieniu z dnia 12 lipca 2004 r. Trybuna wskaza, i stwierdzenie oczywistej
153

W sprawie o sygn. Ts 294/10 skarcy otrzyma ostateczne orzeczenie o jego prawach 27 listopada 2009 r. Nastpnego dnia rozpocz si bieg terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Po wykorzystaniu jednego dnia terminu 29 listopada 2009 r. skarcy, przebywajcy w zakadzie karnym, wystpi do administracji tego zakadu z pismem o ustanowienie penomocnika z urzdu do sporzdzenia skargi konstytucyjnej. Sd Rejonowy w Krakowie uwzgldni wniosek. Okrgowa Izba Radcw Prawnych wykonujc postanowienie Sdu pismem z dnia 27 lipca 2010 r. wskazaa radc prawnego jako penomocnika skarcego. Radca prawny odebra pismo OIRP 10 sierpnia 2010 r. Zatem zawieszenie biegu terminu wniesienia skargi konstytucyjnej trwao midzy 29 listopada 2009 r. a 10 sierpnia 2010 r., natomiast 11 sierpnia 2010 r. rozpocz si dalszy jego bieg. Skarga konstytucyjna zostaa skierowana do Trybunau Konstytucyjnego 9 listopada 2010 r. (data stempla pocztowego). Midzy 11 sierpnia 2010 r. a 9 listopada 2010 r. upyno 90 dni 21 w miesicu sierpniu, 30 we wrzeniu, 31 w padzierniku i 8 w listopadzie. Skarcy wykorzysta take jeden dzie w listopadzie 2009 r., co oznacza, e w okresie midzy dorczeniem skarcemu ostatecznego orzeczenia organu wadzy publicznej, z wydaniem ktrego czy zarzut naruszenia konstytucyjnych wolnoci lub praw a wniesieniem skargi konstytucyjnej mino 91 dni. Tymczasem jak wynika z art. 114 k.c. w przypadku terminw okrelonych w miesicach, ktrych cigo nie jest wymagana (a do tej kategorii naley zaliczy termin do wniesienia skargi konstytucyjnej), miesic liczy si za dni trzydzieci. Artyku 46 ust. 1 ustawy o TK zakrela 3 miesice na wniesienie skargi konstytucyjnej, ktre zgodnie z przywoanym art. 114 Kodeksu cywilnego odpowiadaj 90 dniom. Majc powysze na wzgldzie Trybuna Konstytucyjny odmwi nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
154

J. Krlikowski, J. Sukowski, Znaczenie przesanki oczywistej bezzasadnoci dla dostpnoci skargi konstytucyjnej jako rodka ochrony konstytucyjnych wolnoci i praw, Przegld Sejmowy nr 5/2009, s. 91 i n.
155

Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciski, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 121.
156

Postanowienie SN z dnia 14 kwietnia 2008 r., sygn. akt II BP 1/08, Lex nr 470957.

55

bezzasadnoci moe mie miejsce, gdy sformuowane w skardze zarzuty wobec kwestionowanej regulacji choby w najmniejszym stopniu nie uprawdopodobniaj negatywnej jej kwalifikacji 157 konstytucyjnej . Z kolei w postanowieniu z dnia 26 listopada 2007 r. stwierdzono: [z] oczywist bezzasadnoci mamy za do czynienia w sytuacji, w ktrej podstawa skargi konstytucyjnej jest co prawda wskazana przez skarcego poprawnie, a wic wyraa prawa i wolnoci, do ktrych skarcy odwouje si w swych zarzutach, jednak wyjanienie sposobu naruszenia owych praw i wolnoci w adnym stopniu nie uprawdopodobnia zarzutu niekonstytucyjnoci zaskaronych przepisw. Jest to wic sytuacja, w ktrej podnoszone zarzuty w sposb oczywisty nie znajduj uzasadnienia i w zakresie wskazanych praw i wolnoci s oczywicie pozbawione podstaw. Brak uprawdopodobnienia naruszenia wskazanych praw i wolnoci przez zaskarone przepisy, w stopniu, ktry wskazuje na zasadniczy brak podstaw, okrelany w art. 47 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o Trybunale 158 Konstytucyjnym jako oczywista bezzasadno skargi, uniemoliwia nadanie skardze biegu . W postanowieniu z dnia 12 lipca 2007 r. Trybuna stwierdzi, e za oczywicie bezzasadn naley uzna skarg, w ktrej pomidzy stanem prawnym, przestawionymi przez skarcego okolicznociami 159 faktycznymi oraz domniemanym naruszeniem brak jest powizania logicznego . Za oczywicie bezzasadn zdaniem TK uznano by rwnie skarg, w ktrej nie sformuowano zarzutu 160 niekonstytucyjnoci konkretnego przepisu . Jeli wic skarcy wskazuje normatywn podstaw rozstrzygnicia, lecz wydobywa z niej treci niemoliwe do wyprowadzenia albo gdy powouje konstytucyjne wzorce kontroli, ale wskazany przepis Konstytucji nie jest rdem praw podmiotowych wymienianych przez skarcego, bd gdy skarcy wskazuje normatywn podstaw rozstrzygnicia i powouje przepis Konstytucji bdcy rdem praw podmiotowych, jednake zakres treciowy norm konstytucyjnych i ustawowych jest pusty albo jeli oczywista bezzasadno skargi wynika z oczywistej zgodnoci z Konstytucj kwestionowanych regulacji, zachodz przesanki do odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Na marginesie warto przypomnie, e oczywista bezzasadno skargi konstytucyjnej jest 161 jedyn przesank materialn postpowania majc wyran podstaw normatywn .

5. Przesanka zbdnoci orzekania

W ramach rozpoznania wstpnego skargi Trybuna bada rwnie czy w sprawie nie wystpuje ujemna przesanka zbdnoci orzekania. Zbdno orzekania stanowi samodzieln przesank przesdzajc o koniecznoci 162 umorzenia postpowania . Stwierdzenie wystpowania tej przesanki w ramach rozpoznania wstpnego skutkuje odmow nadania skardze dalszego biegu. Najczstsza przyczyna uznania zbdnoci orzekania zwizana jest ze stwierdzeniem, e skarcy kwestionuje regulacj, ktra zostaa ju wczeniej poddana kontroli konstytucyjnoci. Przy czym istotne znaczenie ma to, jaki by wynik wczeniejszego postpowania. W niektrych sprawach Trybuna identyfikuje sytuacj zbdnoci orzekania z przesank ne bis in idem. Jeeli Trybuna orzek o niezgodnoci z Konstytucj tej regulacji wwczas sam fakt 163 wczeniejszego wydania orzeczenia o niekonstytucyjnoci stanowi przyczyn zbdnoci orzekania .
157

Postanowienie TK z dnia 12 lipca 2004 r., Ts 32/03, OTK ZU nr 3/B/2004, poz. 174. Postanowienie TK z dnia 26 listopada 2007 r., Ts 211/06, OTK ZU nr 5/B/2007, poz. 219. Postanowienie TK z dnia 18 czerwca 2008 r., Ts 281/06, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 100. Postanowienie TK z dnia 23 wrzenia 1998 r., Ts 108/98, OTK ZU nr 6/1998, poz. 110.

158

159

160

161

W praktyce jednak mona wskaza postanowienia o umorzeniu postpowania wydane przez wzgld na oczywist bezzasadno, zob. przykadowo postanowienie TK z dnia 24 padziernika 2006 r., SK 65/05, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 145.
162

Zob. szerzej na temat praktyki przesanki zbdnoci: J. Krlikowski, Ujemna przesanka zbdnoci orzekania w postpowaniu przed Trybunaem Konstytucyjnym, Studia Prawnicze nr 4/2008, s. 59 i n.
163

Zob. przykadowo: postanowienie z 7 czerwca 2005 r., sygn. SK 38/04, OTK ZU nr 6/A/2005, poz. 71; postanowienie z 5 kwietnia 2006 r., sygn. SK 59/05, OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 47.

56

Trybuna wskazuje, e w takiej sytuacji dalsze orzekanie jest zbdne skoro zosta osignity cel kontroli konstytucyjnoci polegajcy na wyeliminowaniu z porzdku prawnego stanu niezgodnoci z 164 Konstytucj . Podmiot, ktry znalaz si w sytuacji, w ktrej Trybuna orzek ju o niekonstytucyjnoci aktu normatywnego na podstawie, ktrego wydano rozstrzygniecie o jego konstytucyjnych wolnociach i prawach nie ma co prawda moliwoci wniesienia skargi, moe jednak wystpi o wznowienie postpowania w jego sprawie (zob. rozdzia 10). Inaczej oceniana jest sytuacja, gdy Trybuna orzek wczeniej o konstytucyjnoci ponownie zakwestionowanej regulacji. Tutaj Trybuna dopuszcza ponowne zbadanie regulacji uznanej ju wczeniej za konstytucyjn w przypadku gdy we wniosku, skardze lub pytaniu prawnym wskazano nowe wzorce kontroli lub nowe istotne argumenty, ktre nie byy dostrzeone w ramach 165 wczeniejszego postpowania . Trudno mwi tu jednak o utrwalonej praktyce Trybunau, gdy w 166 niektrych sprawach pomimo wskazania nowych wzorcw Trybuna umarza postpowanie . W przypadku wskazania jedynie nowych argumentw Trybuna musi z kolei oceni, czy argumenty te faktycznie nie byy brane pod uwag we wczeniejszym postpowaniu. Trybuna Konstytucyjny wskazywa w swoim orzecznictwie, e konieczno uwzgldniania przesanki zbdnoci wydania orzeczenia uwidacznia si na kadym etapie postpowania wszcztego w drodze skargi konstytucyjnej. Dotyczy to rwnie etapu wstpnego rozpoznania skargi. Pomimo stwierdzenia, e wniesiona skarga nie wykazuje nieusunitych w terminie brakw formalnych, a sformuowane w niej zarzuty nie zasuguj na uznanie za oczywicie bezzasadne, to na przeszkodzie 167 merytorycznemu jej rozpatrzeniu moe sta okoliczno zbdnoci wydania orzeczenia .

Rozdzia 5. Postanowienie tymczasowe 1. Istota

Zgodnie z ustaw o Trybunale Konstytucyjnym Trybuna moe wyda postanowienie tymczasowe o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania orzeczenia w sprawie, ktrej skarga dotyczy, jeeli wykonanie wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnicia mogoby spowodowa skutki nieodwracalne, wice si z duym uszczerbkiem dla skarcego lub gdy przemawia za tym wany interes publiczny lub inny wany interes skarcego. Postanowienie tymczasowe dorcza si bezzwocznie skarcemu oraz waciwemu organowi sdowemu lub organowi egzekucyjnemu. Trybuna uchyla postanowienie tymczasowe, jeeli ustan przyczyny, dla ktrych zostao ono wydane. Istota postanowienia tymczasowego sprowadza si do ingerencji w postpowanie sdowe bd administracyjne, ktre stao si podstaw wystpienia ze skarg konstytucyjn. Stanowi ono jedyn form, w ktrej Trybuna Konstytucyjny bdcy sdem prawa, nie za sdem faktw moe ingerowa w toczce si postpowanie indywidualne, w zakresie ograniczonym przedmiotowo i 168 czasowo, z uwagi na ustawowo sprecyzowane szczeglne okolicznoci . W orzecznictwie Trybunau podkrela si, e jest to () jedyny przypadek, gdy Trybuna Konstytucyjny, bdcy sdem prawa, w zakresie ograniczonym przedmiotowo (postpowanie egzekucyjno-wykonawcze) i czasowo (w toku postpowania przed Trybunaem Konstytucyjnym), ze wzgldu na szczeglne okolicznoci (wyranie

164

Zob. przykadowo: postanowienie z 3 padziernika 2001 r., sygn. SK 3/01 (OTK ZU nr 7/2001, poz. 218), postanowienie z 9 marca 2004 r., sygn. SK 34/02 (OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 25).
165

Zob. przykadowo: wyrok z 25 lutego 2003 r., sygn. SK 9/02 (OTK ZU nr 2/A/2003, poz. 14), wyrok z 24 czerwca 2008 r., sygn. SK 16/06 (OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 85).
166

Zob. przykadowo: postanowienie z 28 czerwca 2006 r., sygn. SK 25/06 (OTK ZU nr 6/A/2006, poz. 76).

167

Zob. przykadowo: postanowienie z 23 padziernika 2007 r., sygn. Ts 194/06, OTK ZU nr 5/B/2007, poz. 212).
168

Postanowienie TK z dnia 23 stycznia 2008 r., SK 3/08, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 13.

57

wskazane w art. 50 ustawy o TK), moe ingerowa w toczce si postpowania indywidualne . Trybuna Konstytucyjny sygnalizowa take wyjtkowy charakter tej instytucji. Wydajc postanowienie tymczasowe TK wychodzi poza granice swojej waciwoci, ingerujc bezporednio w postpowanie 170 sdowe lub egzekucyjne . Postanowienie tymczasowe zapada na posiedzeniu niejawnym, nie koczy postpowania, nie ma ostatecznego charakteru (Trybuna moe je uchyli w razie ustania 171 przyczyn jego wydania) i moe wywiera skutki jedynie w toku toczcego si postpowania . Postanowienie wstrzymuje wykonanie konkretnego rozstrzygnicia wydanego w indywidualnej 172 sprawie, nie zawiesza natomiast stosowania przepisw prawa objtych badaniem konstytucyjnoci .

169

2. Wniosek
Wydanie postpowania tymczasowego moe nastpi wycznie w razie zoenia wniosku o jego podjcie, a jego wydanie moe mie miejsce jedynie w czasie trwania postpowania 173 zainicjowanego zoeniem skargi konstytucyjnej , przy czym na wnioskodawcy spoczywa ciar 174 wykazania, e w danej sprawie wystpiy okolicznoci uzasadniajce jego wydanie . Konsekwentnie naley take opowiedzie si za rozcigniciem przymusu adwokacko-radcowskiego na wniosek o wydanie postanowienia tymczasowego. Omawiana instytucja, co oczywiste, pozostaje w cisym zwizku ze skierowan do TK skarg, jednak jest wzgldem niej autonomiczna. Na etapie podejmowania postanowienia tymczasowego nie jest rol Trybunau Konstytucyjnego ocenia, czy skarga konstytucyjna posiada 175 ewentualne braki lub inne wady, ktre uniemoliwiaj jej merytoryczne rozpoznanie . Postanowienie tymczasowe moe zosta wydane w stosunku do orzeczenia wskazanego w skardze konstytucyjnej jako ostateczne i wydanego wycznie na podstawie zaskaronych przepisw, nie za innych 176 orzecze wydanych w tym samym postpowaniu . Treci wniosku moe by tylko zawieszenie lub wstrzymanie wykonania orzeczenia, nie za zawieszenie czy te wstrzymanie dziaa polegajcych na realizacji uprawnie lub dziaa majcych 177 charakter tylko faktyczny .

3. Termin zoenia wniosku

Ustawa nie okrela terminu wystpienia z wnioskiem, o ktrym mowa w art. 50 ust.1 ustawy o

169

Postanowienie TK z dnia 26 czerwca 2001 r., SK 19/01, OTK ZU nr 6/2001, poz. 168. Postanowienie TK z dnia 15 padziernika 2008 r., SK 35/08, OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 148. Postanowienie TK z dnia 11 czerwca 2008 r., SK 28/08, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 92. Postanowienie TK z dnia 4 padziernika 2006 r., K 31/06, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 135. Postanowienie TK z dnia 17 maja 2010 r. Ts 299/09, OTK ZU nr 3/B/2010, poz. 240. Postanowienie TK z dnia 22 lutego 2010 r., SK 45/09, OTK ZU nr 2/A/2010, poz. 17. Postanowienie TK z dnia 15 grudnia 2009 r., Ts 257/08, OTK ZU nr 5/B/2010, poz. 535.

170

171 172

173

174

175

176

Postanowienie TK z dnia: 14 grudnia 2004 r., SK 26/02, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 121 oraz 11 czerwca 2008 r., SK 28/08, OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 92.
177

Postanowienie TK z dnia 15 czerwca 2010 r., 14/10, niepubl.

58

TK . Najczciej jest on formuowany ju w samej skardze. Dopuszczalne wydaje si take wniesienie go w pimie procesowym uzupeniajcym braki formalne skargi. Nie mona rwnie wykluczy, e skarcy sformuuje go dopiero po zakoczeniu etapu badania dopuszczalnoci skargi. W orzecznictwie zarysowa si pogld, zgodnie z ktrym wniosek ten staje si aktualny dopiero z chwil przekazania skargi konstytucyjnej po jej wstpnej kontroli do merytorycznego rozpoznania. Jak wskaza TK w postanowieniu z dnia 23 stycznia 2008 r., zakoczenie procesu wstpnego rozpoznania skargi konstytucyjnej umoliwio rozpoznanie przez Trybuna Konstytucyjny wniosku o wydanie postanowienia tymczasowego. Decyzje odnonie do koniecznoci zastosowania tego rodka powinny by co do zasady podejmowane dopiero wtedy, gdy skarga, w zwizku z ktr moe by 179 wydane postanowienie tymczasowe, spenia formalne warunki jej dopuszczalnoci . Gdy za chodzi o moment wydania postanowienia, to przy spenieniu jego przesanek powinien on nastpi niezwocznie, tak by zapobiec nieodwracalnemu uszczerbkowi, jaki grozi skarcemu. W praktyce coraz czciej wnioski takie poddawane s analizie ich zasadnoci ju na etapie rozpoznania wstpnego i jeli Trybuna Konstytucyjny stwierdzi zaistnienie przesanki okrelonej w art. 50 ust. 1 ustawy o TK, to postanowienie tymczasowe moe zosta wydane przed podjciem rozstrzygnicia w sprawie dopuszczalnoci merytorycznego rozpoznania skargi 180 konstytucyjnej . Trzeba jednak zastrzec, e rodek ten na etapie poprzedzajcym merytoryczne 181 rozstrzygnicie sprawy powinien by wykorzystywany jedynie wyjtkowo . Nadto, wydanie postanowienia tymczasowego jest moliwe tylko wtedy, gdy wykonanie orzeczenia, decyzji lub innego rozstrzygnicia, w zwizku z ktrym zoono skarg konstytucyjn, nie zostao zakoczone. W przeciwnym wypadku wniosek taki musi zosta oceniony jako bezprzedmiotowy, gdy Trybuna Konstytucyjny nie dysponuje moliwoci cofnicia skutkw ju wykonanego wyroku za pomoc 182 postanowie tymczasowych . Nie budzi przy tym wtpliwoci, e odmowa nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu czyni bezprzedmiotowym wydanie postanowienia tymczasowego w oparciu o art. 50 ust. 1 ustawy o 183 TK .
178

178

Trzeba jednak odnotowa, e Trybuna porednio przyj, e termin na zoenie wniosku o postanowienie tymczasowe jest cile powizany z terminem wniesienia skargi konstytucyjnej. W postanowieniu z dnia 20 kwietnia 2005 r. stwierdzono: Trybuna Konstytucyjny zwraca najpierw uwag, e wniosek nie zosta zawarty w skardze konstytucyjnej i nie zosta zoony w ustawowym terminie dla jej wniesienia. Nie mieci si te w zakresie uzupenie skargi konstytucyjnej okrelonych zarzdzeniem sdziego Trybunau Konstytucyjnego () (pod rygorem odmowy nadania skardze dalszego biegu). Trybuna uzna take, e zoony wniosek skarcej nie zawiera dostatecznego uprawdopodobnienia okolicznoci uzasadniajcych danie zabezpieczenia, tj. wiarygodno roszczenia i okolicznoci, e brak zabezpieczenia pozbawiby skarc zaspokojenia (art. 737 ust. 1 i ust. 2 w zwizku z art. 730 1 i 3 k.p.c.) bd wywoaby skutki nieodwracalne wice si z duym uszczerbkiem dla skarcej lub e przemawia za tym wany interes skarcej lub interes publiczny (art. 50 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym) i z tych wzgldw pozostawi wniosek bez rozpoznania.
179

Podkreli to Trybuna Konstytucyjny m.in. w postanowieniach tymczasowych z: 26 wrzenia 2001 r., SK 28/01, OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 7; 14 grudnia 2004 r., SK 26/02, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 120; 2 lipca 2007 r., SK 46/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 82 oraz w postanowieniu z 30 listopada 2006 r., SK 9/06, OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 166, por. niepublikowane postanowienia w sprawie wstrzymania wykonania orzecze, wydane na etapie wstpnej kontroli skargi konstytucyjnej, z: 18 stycznia 2006 r., Ts 196/04; 23 marca 2006 r., Ts 61/06; 28 listopada 2006 r., Ts 226/06; 27 kwietnia 2006 r., Ts 72/06.
180

Postanowienia TK z dnia 20 listopada 2009 r., Ts 24/09, niepubl., 1 padziernika 2009 r., Ts 203/09, niepubl. oraz 6 stycznia 2010 r. Ts 256/09.
181

Postanowienia TK z dnia: 26 wrzenia 2001 r., SK 28/01, OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 7 oraz 5 maja 2004 r., SK 26/04, OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 50.
182

Postanowienie TK z dnia 5 maja 2008 r., SK 38/07, OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 65. Postanowienie TK z dnia 5 czerwca 2009 r., Ts 109/09, OTK ZU nr 4/B/2009, poz. 350.

183

59

4. Przesanki
Warunkiem wydania postanowienia tymczasowego jest moliwo spowodowania nieodwracalnych skutkw, wicych si z duym uszczerbkiem dla skarcego lub istniejcy wany interes publiczny lub inny wany interes skarcego. Uyte w ustawie przesanki nie wywouj zasadniczych wtpliwoci. Trzeba jednak pamita, e ze wzgldu na wyjtkowy charakter 184 postanowienia tymczasowego musz by interpretowane cile . W kilku orzeczeniach Trybuna sformuowa pewne wytyczne co do sposobu rozumienia ustawowych warunkw wydania postanowienia, o ktrym mowa w art. 50 ust. 1 ustawy o TK. I tak warto zwrci uwag na nastpujce dyrektywy: - sam duy uszczerbek, ktry ma jednak charakter odwracalny, nie moe jeszcze uzasadnia 185 skorzystania z tego rodka , - z pojciem wanego interesu publicznego nie moe by utosamiany fakt wydania 186 orzeczenia na podstawie przepisw kwestionowanych przez skarcego , - z pojciem wanego interesu publicznego nie moe by utosamiane postawienie zarzutu niezgodnoci zaskaronej normy z Konstytucj poczone z ryzykiem potencjalnej odpowiedzialnoci 187 odszkodowawczej Skarbu Pastwa za tzw. bezprawie legislacyjne , - w sprawach majtkowych Trybuna Konstytucyjny podkrela, e po ewentualnym uchyleniu przepisu ze wzgldu na jego niezgodno z Konstytucj istnieje moliwo wznowienia postpowania i domagania si zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia, co jest argumentem przeciwko wydaniu 188 postanowienia tymczasowego . Raz jeszcze naley przypomnie, e postanowienie tymczasowe moe odnosi si wycznie do ostatecznego orzeczenia organu wadzy publicznej, z wydaniem ktrego skarcy czy zarzut naruszenia konstytucyjnych wolnoci lub praw. Trybuna Konstytucyjny zastrzega sobie zarazem analiz charakteru ostatecznego orzeczenia, gdy moe ona prowadzi do bezprzedmiotowoci wniosku. Jak wskazano w postanowieniu z dnia .. postpowanie w sprawie stwierdzenia niezgodnoci z prawem prawomocnego orzeczenia sdu z natury rzeczy nie prowadzi do wzruszenia tego orzeczenia. Nawet wic gdyby doszo do uwzgldnienia skargi konstytucyjnej i uznania za niekonstytucyjne zaskaronych przepisw, co w efekcie mogoby prowadzi do wznowienia postpowania w sprawie skargi na prawomocne orzeczenie sdu, nie oznaczaoby to moliwoci 189 wzruszenia prawomocnego orzeczenia. W konsekwencji nie miaoby to wpywu na jego wykonanie . Najczstszym uzasadnieniem dla wstrzymania postpowania jest ryzyko wystpienia nieodwracalnego uszczerbku dla skarcego wynikajcego z moliwego pozbawienia wolnoci, umieszczenia w miejscu odosobnienia, albo z koniecznoci poniesienia znacznych nakadw finansowych, lub przeprowadzenia postpowania egzekucyjnego.

5. Skutki postanowienia
Podstawowym skutkiem postanowienia jest zatrzymanie dziaa organw wadzy publicznej do czasu zbadania konstytucyjnoci podstaw prawnych ich postpowania. Skarcy jednak, w sytuacji ingerencji trybunalskiej, nierzadko wysuwaj wniosek o zasadnoci skargi konstytucyjnej. Rozumowanie takie dotknite jest wad i abstrahuje od autonomicznego charakteru postpowania w przedmiocie wydania postanowienia tymczasowego od samej procedury skargowej. Wydanie postanowienia nie przesdza w aden sposb o zasadnoci dania podmiotu, na rzecz ktrego postanowienie takiej treci zostao wydane. Tak jak w postpowaniu cywilnym postanowienie o zabezpieczeniu powdztwa cywilnego nie wie sdu orzekajcego o jego zasadnoci, tak rwnie w postpowaniu w przedmiocie wstpnej kontroli skargi konstytucyjnej wydanie postanowienia tymczasowego nie ma wpywu na ostateczn ocen spenienia przez skarcego przesanek
184

Postanowienie TK z dnia 2 lipca 2007 r., SK 46/06, niepubl. Postanowienia TK z dnia 5 maja 2004 r., SK 26/04, OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 50. Postanowienie z dnia 26 czerwca 2001 r., SK 19/01, OTK ZU nr 6/2001, poz. 168. Postanowienie TK z dnia 8 grudnia 2009 r., Ts 82/09, niepubl. Postanowienie TK z dnia 16 marca 2009 r., Ts 363/08, niepubl. Postanowienie TK z dnia 1 lipca 2010 r., 153/08, OTK ZU nr 4/B/2010, poz. 258.

185

186

187

188

189

60

dopuszczalnoci skargi konstytucyjnej . Ocena wystpienia przesanek wydania postanowienia 191 tymczasowego oderwana jest od oceny samej skargi konstytucyjnej .

190

6. Uchylenie
Zgodnie z art. 50 ust. 3 ustawy o TK, Trybuna uchyla postanowienie tymczasowe, jeeli ustan przyczyny, dla ktrych zostao ono wydane. Decyzja uchylajca moe zatem zapa w kadym czasie, ale najpniej z chwil opublikowania orzeczenia TK we waciwym organie publikacyjnym. Postanowienie tymczasowe pozostaje zawsze w cisym zwizku z zawis przed Trybunaem spraw dotyczc kontroli zgodnoci okrelonych przepisw z Konstytucj i dlatego pozostaje ono w mocy do 192 czasu zakoczenia postpowania przed Trybunaem Konstytucyjnym . Natomiast w razie zastosowania przed TK konstrukcji z art. 190 ust. 3 Konstytucji, kwestia uchylenia postanowienia tymczasowego moe okaza si problematyczna. Uchylenie postanowienia z chwil ogoszenia wyroku moe nie zapobiec powstaniu uszczerbku po stronie skarcego, gdy sdy w okresie odroczenia zobowizane s do stosowania przepisw, ktrych utrata mocy obowizujcej zostaa 193 odoona w czasie . Trybuna Konstytucyjny dostrzeg jednak moliwo pniejszego (bez wskazania kiedy) uchylenia postanowienia tymczasowego w razie odroczenia utraty mocy obowizujcej przez zastosowany w sprawie skarcego przepis. Postanowienie tymczasowe stanowioby wwczas sui generis przywilej korzyci dla skarcego jako inicjatora postpowania, za spraw ktrego doszo do wyeliminowania z obrotu prawnego niekonstytucyjnego przepisu prawa, a ktry to przepis ze 194 wskazanych przez Trybuna powodw zosta pozostawiony w obrocie prawnym na okrelony czas .

7. Zaalenie
W zakresie dopuszczalnoci zaale na odmow wydania postanowienia tymczasowego linia orzecznicza Trybunau jest jednolita rodek odwoawczy nie przysuguje. Najpeniej myl ta wyraona zostaa w postanowieniu z 24 padziernika 2001 r. w ktrym Trybuna podkreli, e postpowanie przed Trybunaem oparte jest na zasadzie jednoinstancyjnoci. Tylko wyjtkowo na etapie wstpnego rozpoznania wniosku pochodzcego od podmiotu wskazanego w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji (art. 36 ust. 4 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym) i skargi konstytucyjnej (art. 49 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym) dopuszczalne jest wniesienie zaalenia na postanowienie o odmowie nadania biegu wnioskowi lub skardze konstytucyjnej. Moliwoci takiej nie przewiduj natomiast przepisy dotyczce postpowania rozpoznawczego, w tym art. 50 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, w sposb wyczerpujcy regulujcego instytucj postanowienia tymczasowego o zawieszeniu lub wstrzymaniu wykonania orzeczenia wydanego w sprawie, ktrej dotyczy skarga konstytucyjna. Wyraona w art. 20 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym zasada, w myl ktrej odpowiednie zastosowanie do postpowania przed Trybunaem Konstytucyjnym maj przepisy k.p.c., odnosi si wycznie do tych kwestii, ktre nie zostay uregulowane w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym.
190

Postanowienie TK z dnia 28 listopada 2006 r., Ts 226/06, niepubl.

191 192

Postanowienie TK z dnia 21 wrzenia 2004 r., SK 45/04, OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 87. Postanowienie TK z dnia 17 lipca 2007 r., SK 19/07, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 91. 193 W sprawie o SK 50/06 Trybuna Konstytucyjny wstrzyma do czasu zakoczenia postpowania wykonanie postanowie sdowych w sprawie skierowania obu skarcych na badanie poczone z obserwacj psychiatryczn, uznajc, e wykonanie tych postanowie mogoby spowodowa skutki wice si z duym uszczerbkiem dla skarcych. Zgodnie z treci sentencji postanowienia te zostay uchylone z dniem wejcia w ycie wyroku, to jest z dniem jego ogoszenia w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Do tego czasu postanowienia tymczasowe Trybunau zachoway moc obowizujc, uniemoliwiajc sdom poddanie obu skarcych obserwacji na podstawie przepisw, ktrych konstytucyjno skutecznie podwayli. Trybuna postanowi o uchyleniu obu postanowie z upywem wyznaczonego w jego sentencji terminu, majc na uwadze to, e skarga konstytucyjna jest nie tylko sposobem zainicjowania postpowania kwestionujcego konstytucyjno aktu normatywnego, ale rwnie rodkiem ochrony konstytucyjnych wolnoci i praw. Uchylenie postanowie tymczasowych w tym terminie powoduje, e cel niniejszego postpowania, tj. ochrona interesw indywidualnych skarcych, zostaje osignity. 194 Wyrok TK z dnia 10 lipca 2007 r., SK 50/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 75.

61

Trybuna podnis take, e do postanowienia o uchyleniu postanowienia tymczasowego nie maj te odpowiedniego zastosowania przepisy kodeksu postpowania cywilnego, a w szczeglnoci art. 394 1 k.p.c. Uwaga ta zachowuje aktualno w odniesieniu do postanowie odmawiajcych wydania postanowienia tymczasowego.

Rozdzia 6. Zasada skargowoci: wszczcie postpowania i zwizanie granicami skargi.

1. Wszczcie postpowania.
Zgodnie z art. 31 UoTK wszczcie postpowania przed Trybunaem nastpuje na podstawie wniosku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej uprawnionego podmiotu. W obecnym stanie prawnym postpowanie przed Trybunaem moe by wszczte jedynie wtedy, gdy uprawniony 195 podmiot wystpi do Trybunau wyraajc tak wol w przewidzianej prawem formie . Zoenie do Trybunau Konstytucyjnego skargi powoduje wszczcie postpowania przed Trybunaem. Za moment wszczcia tej fazy postpowania naley uzna dzie wpynicia skargi do Trybunau. Pierwsz faz postpowania w sprawie ze skargi jest rozpoznanie wstpne (zob. rozdzia 7). Jeeli pismo wniesione do Trybunau jako skarga spenia wszystkie wymagania okrelone w Konstytucji i ustawie konieczne dla uznania go za skarg oraz jeeli zarzut sformuowany w skardze nie jest oczywicie bezzasadny (zob. rozdzia 4) sprawa kierowana jest do rozpoznania merytorycznego przez wyznaczony przez prezesa TK skad orzekajcy (zob. rozdzia 7.3).

2. Zasada skargowoci.
Art. 31 ust. 2 UoTK wyraa jeden z aspektw zasady skargowoci, tj. ten, zgodnie z ktrym wszczcie postpowania przed Trybunaem nastpuje na wniosek (w szerokim znaczeniu) uprawnionego podmiotu. Zasada skargowoci w innym aspekcie zostaa wyraona w art. 66 UoTK. Zgodnie z tym przepisem Trybuna orzekajc jest zwizany granicami wniosku, pytania prawnego lub skargi. O ile interpretacja przepisu wyraajcego pierwszy ze wskazanych aspektw zasady skargowoci jest do jednoznaczna, o tyle rozumienie art. 66 UoTK nie jest ju oczywiste. W praktyce orzeczniczej Trybunau mona wskaza pewne rozbienoci co do tego na czym polega wskazane w tym przepisie zwizanie granicami wniosku (skargi, pytania prawnego). Poza sporem jest, e zwizanie granicami skargi obejmuje zwizanie wskazanym przez skarcego przedmiotem kontroli, czyli kwestionowanym aktem normatywnym. Przyjcie, e Trybuna moe rozszerzy skarg o kontrol przepisw niewskazanych przez skarcego, oznaczaoby, e w istocie organ ten jest uprawniony do inicjowania kontroli konstytucyjnoci z urzdu. W ramach obecnej regulacji dotyczcej Trybunau taka moliwo nie zostaa jednak przewidziana. Zgodnie z uksztatowan praktyk orzecznicz Trybuna zwizany jest rwnie wskazanym we 196 wniosku, skardze lub pytaniu prawnym wzorcem kontroli . W przypadku skargi to zwizanie ma charakter szczeglny. Ustawa o TK, wrd warunkw dopuszczalnoci skargi wymienia wskazanie, jakie konstytucyjne wolnoci i prawa zostay naruszone (art. 47 ust. 1 pkt 2 UoTK). Trybuna moe zatem bada zgodno kwestionowanych w skardze przepisw tylko z tymi przepisami Konstytucji,
195

Art. 22 ust. 2 ustawy z 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. z 1991 r., Nr 109, poz. 470 ze zm.) przewidywa moliwo podjcia postpowania z wasnej inicjatywy Trybunau.
196

W doktrynie wskazuje si jednak, e Trybuna nie jest zwizany wzorcem kontroli, zob. przykadowo: K. Wojtyczek, Zasada skargowoci w procedurze kontroli norm przed polskim Trybunaem Konstytucyjnym, Przegld Sejmowy nr 1/2003, s. 29-34 i 37-38.

62

ktre wyraaj przysugujce skarcemu prawa i wolnoci i ktre w jego ocenie zostay naruszone (zob. rozdzia 4.2.8). Naley zauway, e w pewnych sytuacjach Trybuna dopuszcza moliwo kontroli kwestionowanej regulacji z wzorcami niewskazanymi przez skarcego. Dotyczy to w szczeglnoci 197 kontroli kompetencji i trybu wydania kwestionowanego aktu normatywnego . Poza tym Trybuna orzeka w oparciu o caoksztat regulacji konstytucyjnej oraz z uwzgldnieniem swojego dotychczasowego orzecznictwa. W praktyce, gdy sprawa dotyczy naruszenia okrelonej wolnoci lub prawa konstytucyjnego Trybuna stosuje zasad proporcjonalnoci aby oceni dopuszczalno tego naruszenia poprzez zastosowanie mechanizmu waenia wartoci konstytucyjnych. Brak wyranego wskazania w skardze zasady proporcjonalnoci, ktra zwizana jest z podstawowym mechanizmem kontroli konstytucyjnoci, czyli waeniem wartoci nie musi oznacza, e Trybuna odstpi od kontroli konstytucyjnoci, ktrej istot jest przecie waenie wartoci (art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji). W takich sytuacjach przepis wyraajcy zasad proporcjonalnoci nie musi by jednak umieszczony w 198 sentencji wyroku . Ponadto, w uzasadnionych przypadkach, Trybuna doprecyzowuje przepis wskazany przez 199 200 wnioskodawc, skarcego lub sd jako przedmiot kontroli lub wzorzec kontroli stosujc zasad falsa demonstratio non nocet. Ma to miejsce na og wtedy, gdy Trybuna uzna, e wnioskodawca (skarcy) wskaza przepisy, ktre nie wyraaj kwestionowanej treci normatywnej, ktra wynika z treci uzasadnienia wniosku (skargi, pytania prawnego). W przypadku postpowania wszcztego skarg konstytucyjn Trybuna stosuje omawian zasad na og w celu prawidowego okrelenia relacji zachodzcej pomidzy przepisami, z ktrych wynika kwestionowana norma lub norma 201 stanowica wzorzec kontroli . Doprecyzowanie przepisu stanowicego przedmiot lub wzorzec kontroli nie moe jednak wykracza poza granice skargi. Stosowanie zasady falsa demonstratio non nocet niewtpliwie agodzi rygoryzm formalny postpowania w sprawie kontroli konstytucyjnoci oraz zapobiega umarzaniu postpowania spowodowanych bdami w oznaczeniu kwestionowanej treci normatywnej lub regulacji stanowicej wzorzec kontroli przez podmiot wszczynajcy kontrol 202 konstytucyjnoci . Zwizanie granicami skargi powinno ogranicza si do dwch elementw, tj. przedmiotu i wzorca kontroli. W praktyce, kilkakrotnie Trybuna powoujc si na art. 66 UoTK wskazywa, e jest zwizany take argumentacj, ktra ma przemawia za niezgodnoci z Konstytucj 203 204 kwestionowanej regulacji . Nie jest to jednak pogld przewaajcy w orzecznictwie Trybunau i

197

Zob. przykadowo: wyrok z 28 listopada 2007 r., sygn. K 39/07 (OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 129), wyrok z 16 kwietnia 2009 r., sygn. P 11/08 (OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 49).
198

Zob. przykadowo: wyrok z 27 maja 2002 r., sygn. K20/01 (OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 34), wyrok z 14 czerwca 2004 r., sygn. SK 21/03 (OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 56), szerzej na ten temat: E. towska, J. Krlikowski, A. yszkowska, J. Soklska-Warcho, Zasada skargowoci wtpliwoci i uwarunkowania na tle acquis constitutionnel, [w:] Ksiga XXV-lecia Trybunau Konstytucyjnego, [red.] K. Budzio, Warszawa 2010, s. 113.
199

Zob. przykadowo: orzeczenie o sygn. K 25/95 oraz wyrok z 16 czerwca 1999 r., sygn. P 4/98 (OTK ZU nr 5/1999, poz. 98). 200 Zob. przykadowo: wyrok z 19 marca 2001 r., sygn. K 32/00 (OTK ZU nr 3/2001, poz. 50). 201 Trybuna wskazywa w swoim orzecznictwie, e: wadliwy porzdek przywoanych wzorcw konstytucyjnych nie uzasadnia automatycznie umorzenia postpowania, jeeli z argumentacji skarcego wynika jednoznacznie, e zmierza on w istocie do zgodnego z zasadami rzdzcymi postpowaniem inicjowanym skarg konstytucyjn zakwestionowania normy, na podstawie ktrej rozstrzygnito ostatecznie o jego prawach lub wolnociach (uzasadnienie wyroku z 12 stycznia 2010 r., sygn. SK 2/09, OTK ZU nr 1/A/2010, poz. 1, zob. te: wyrok z 6 marca 2007 r., sygn. SK 54/06, OTK ZU nr 3/A/2007, poz. 23 oraz postanowienia z: 8 czerwca 2009 r., sygn. SK 26/07, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 92; 21 lipca 2009 r., sygn. SK 61/08, OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 120) i 10 listopada 2009 r., sygn. SK 45/08, OTK ZU nr 10/A/2009, poz. 155). 202 Zob. szerzej: J. Krlikowski, Zasada falsa demonstratio non nocet w postpowaniu przed Trybunaem Konstytucyjnym, Zagadnienia Sdownictwa Konstytucyjnego nr 1/2011, s. 61 i n. 203 Zob. przykadowo: postanowienie z 26 padziernika 2004 r., sygn. U 5/02 (OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 102), postanowienie z 17 grudnia 2009 r., sygn. U 6/08 (OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 178), wyrok z 2 grudnia 2009, sygn. U 10/07 (OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 163).

63

pimiennictwie prawniczym . Naley zwrci uwag, e argumenty wskazane przez skarcego (art. 47 ust. 1 pkt 2 i 3 UoTK) czy te wnioskodawc lub sd wystpujcy z pytaniem prawnym (art. 32 ust. 1 pkt 4 UoTK) stanowi tylko jedno ze rde argumentacji niezbdnej do oceny konstytucyjnoci przepisu. Wskazanie tych argumentw przez skarcego jest niezbdne w celu spenienia przesanek formalnych i dopuszczalnoci rozpoznania skargi, jednak Trybuna nie jest zwizany zakresem tej argumentacji. Przede wszystkim art. 19 ust. 1 UoTK stanowi, e Trybuna w toku postpowania powinien zbada wszystkie istotne okolicznoci w celu wszechstronnego wyjanienia sprawy. A zatem, przechodzc do rozpoznania merytorycznego zasadnoci zarzutw, Trybuna uywa wszystkich dostpnych mu rodkw w celu moliwie najbardziej wnikliwego zbadania zgodnoci kwestionowanej regulacji z przepisem Konstytucji. Art. 19 ust. 2 in fine UoTK stanowi, e Trybuna moe z urzdu dopuci dowody, jakie uzna za celowe dla wyjanienia sprawy. W praktyce Trybuna oprcz rodkw ktrymi dysponuje ma moliwo korzystania z argumentacji zamieszczonej w 206 stanowiskach uczestnikw postpowania, opiniach amicus curiae czy tej ktra wynika z opinii 207 prawnych sporzdzonych przez przedstawicieli doktryny .

205

3. Cofnicie skargi 3.1. Moliwo wycofania lub ograniczenia zakresu skargi. Skarcy co do zasady ma moliwo wycofania zarzutu niekonstytucyjnoci co do niektrych z kwestionowanych regulacji lub w ogle cofnicia caej skargi. Trybuna wskazywa w swoim orzecznictwie, e postpowanie przed Trybunaem Konstytucyjnym opiera si na zasadzie dyspozycyjnoci, a jednym z 208 jej przejaww jest moliwo cofnicia skargi, leca w sferze swobodnego uznania skarcego. Jednake ustawodawca okreli granice czasowe wycofania skargi. Z art. 31 ust. 2 UoTK wynika, e skarcy moe wycofa skarg do rozpoczcia rozprawy. Za moment rozpoczcia rozprawy naley uzna wywoanie sprawy przez przewodniczcego skadu orzekajcego Trybunau (zob. art. 61 in principio UoTK). Wycofanie, w znaczeniu art. 31 ust. 2 UoTK naley rozumie rwnie jako wycofanie niektrych zarzutw niekonstytucyjnoci, czyli ograniczenie zakresu skargi. W przypadku cofnicia skargi Trybuna umarza postpowanie na podstawie art. 39 ust. 1 punkt 2 UoTK. Przepis ten naley interpretowa razem z treci art. 31 ust. 2 UoTK, ktry wyznacza granice czasowe zwizania Trybunau decyzj skarcego o wycofaniu skargi. W orzecznictwie i 209 pimiennictwie przyjmuje si, e po rozpoczciu rozprawy decyzja o uznaniu wniosku o cofnicie
204

Zob. przykadowo: wyrok z 28 czerwca 2000 r., sygn. K 25/99 (OTK ZU nr 5/2000, poz. 141), wyrok z 6 marca 2002 r., sygn. P 7/00 (OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 13), wyrok z 8 listopada 2006 r., sygn. K 30/06 (OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 149).
205

Zdaniem P. Tulei przyjcie praktyki, w ramach ktrej w sytuacji gdy skarcy nie obali domniemania konstytucyjnoci zaskaronego aktu normatywnego, to naley uzna jego zgodno z Konstytucj moe budzi wtpliwoci, szczeglnie gdy badanie zgodnoci z Konstytucj dotyczy wolnoci lub praw jednostki (P. Tuleja, Skarga konstytucyjna w Polsce - dziesi lat dowiadcze, Przegld Legislacyjny nr 3/2007, s. 28). Zob. te: K. Wojtyczek, Ciar dowodu i argumentacji w procedurze kontroli norm przez TK, Przegld Sejmowy nr 1/2004, s. 18; K. Wojtyczek, Zasada skargowoci, s. 29-34; E. towska, J. Krlikowski, A. yszkowska, J. SoklskaWarcho, Zasada skargowoci, s. 116-119.
206

A. Bodnar, B. Grabowska, P. Osik, Opinie przyjaciela sdu (amicus curiae) w postpowaniu przed Trybunaem Konstytucyjnym w praktyce Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka, [w:] Ksiga XXV-lecia Trybunau Konstytucyjnego, [red.] K. Budzio, Warszawa 2010, s. 145 i n.
207

E. towska, J. Krlikowski, A. yszkowska, J. Soklska-Warcho, Zasada skargowoci, s. 122. Postanowienie z 13 lutego 2007 r., sygn. SK 62/05 (OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 18). Zob. szerzej: Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciski, Komentarz, s. 112.

208

209

64

skargi naley do Trybunau . Zgodnie z utrwalon praktyk orzecznicz Trybunau art. 31 ust. 2 UoTK interpretowany jest zatem nie jako norma wyczajca moliwo cofnicia skargi po rozpoczciu rozprawy, lecz jako regulacja ktra okrela granice czasowe zwizania Trybunau wnioskiem o cofnicie lub ograniczenie zakresu skargi.

210

3.2. Czciowe cofnicie skargi. W praktyce Trybuna nierzadko umarza postpowanie na skutek cofnicia skargi ju po rozpoczciu rozprawy w zakresie badania okrelonego aktu 211 212 normatywnego lub co do kontroli z okrelonymi wzorcami kontroli . Co wicej, sytuacja w ktrej 213 zakres skargi przed rozpraw wystpuje zdecydowanie rzadziej . W najnowszym orzecznictwie Trybuna zacz wskazywa na zwizanie wnioskiem o cofniciu skargi zoonym take po rozpoczciu rozprawy. Trybuna wskazywa, e w wyniku cofnicia skargi po 214 rozpoczciu rozprawy zmuszony jest podj decyzj o umorzeniu postpowania , czy te, e ograniczenie zakresu zaskarenia na rozprawie przez penomocnika skarcego stanowi 215 obligatoryjn przesank umorzenia postpowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy . Wskazana praktyka orzecznicza Trybunau zdaje si odbiega od dotychczasowej wyranej linii 216 orzeczniczej Trybunau . Wobec jednoznacznego znaczenia treci art. 31 ust. 2 UoTK nie mona mwi o zwizaniu Trybunau decyzj skarcego o cofniciu lub ograniczeniu zakresu skargi ju po rozpoczciu rozprawy. Cofnicie skargi stanowi obligatoryjn przesank umorzenia postpowania, jedynie wtedy, gdy wniosek w tej sprawie skarcy wniesie przed rozpoczciem rozprawy. Po rozpoczciu rozprawy decyzja o uwzgldnieniu wniosku o cofnicie skargi lub ograniczenie zakresu skargi naley do Trybunau. Naley bowiem zauway, e w postpowaniu przed Trybunaem istotne znaczenie odgrywa ochrona interesu publicznego polegajca na przywrceniu stanu zgodnoci z Konstytucj z systemu prawnego. Z uwagi na wskazan specyfik tego postpowania ustawodawca wprowadzi w art. 31 ust. 2 ustawy o TK ograniczenie zasady dyspozycyjnoci. 3.3. Cofnicie skargi w caoci. Skarcy ma rwnie moliwo cofnicia do rozpoczcia rozprawy caej skargi konstytucyjnej. Wwczas postpowanie jest umarzane w caoci. Wnioski o cofnicie skargi w caoci zgaszane s przed rozpraw. W takiej sytuacji Trybuna jest zwizany treci takiego wniosku, a postpowanie podlega umorzeniu. Zgodnie z utrwalon lini
210

Naley zauway, e art. 39 ust. 2 UoTK, ktry stanowi, e w przypadku gdy okolicznoci wymienione w art. 39 ust. 1 ujawni si na rozprawie Trybuna wydaje postanowienie o umorzeniu postpowania nie ogranicza zakresu zastosowania art. 31 ust. 2 UoTK. Z treci art. 31 ust. 2 w zwizku z art. 39 ust. 2 UoTK wynika norma prawna, zgodnie z ktr Trybuna umarza postpowanie w toku rozprawy, jeli dopiero w toku rozprawy ujawnio si, e skarcy cofn skarg przed rozpoczciem rozprawy.
211

Zob. przykadowo: wyrok z 31 marca 2008 r., sygn. SK 75/06 (OTK ZU nr 2/A/2008, poz. 30), wyrok z 27 maja 2008 r., sygn. SK 57/06 (OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 63), wyrok z 14 padziernika 2008 r., sygn. SK 6/07 (OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 137).
212

Zob. przykadowo: wyrok z 16 marca 1999 r., sygn. SK 19/98 (OTK ZU nr 3/1999, poz. 36), wyrok z 10 czerwca 2003 r., sygn. SK 37/02 (OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 53), wyrok z 8 maja 2006 r., sygn. SK 32/05 (OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 54).
213

Przykadowo, w sprawie zakoczonej wyrokiem z 25 lutego 2003 r., sygn. SK 9/02 skarca pismem z 12 marca 2002 r. cofna skarg w zakresie badania zgodnoci z Konstytucj jednego z zaskaronych przepisw (OTK ZU nr 2/A/2003, poz. 14).
214

Wyrok z 14 padziernika 2008 r., sygn. SK 6/07 (OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 137). Wyrok z 31 marca 2008 r., sygn. SK 75/06 (OTK ZU nr 2/A/2008, poz. 30).

215

216

Zob. przykadowo: postanowienie z 4 marca 1999 r., sygn. SK 16/98 (OTK ZU nr 2/1999, poz. 26); postanowienie z 6 kwietnia 2004 r., sygn. SK 17/03 (OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 34); postanowienie z 27 maja 2008 r., sygn. SK 5/06 (OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 73).

65

orzecznicz Trybunau cofnicie skargi konstytucyjnej przed rozpoczciem rozprawy nie podlega 217 kontroli Trybunau Konstytucyjnego . Trybuna bada jedynie, czy cofnicie skargi zostao dokonane w sposb skuteczny. W uzasadnieniu postanowienia z 4 marca 1999 r., Trybuna ustali trzy okolicznoci, ktre przemawiay za skutecznoci cofnicia skargi i umorzeniem postpowania: cofnicie skargi nastpio po pierwsze, przez podmiot uprawniony (), po drugie, w formie speniajcej wymg pisma procesowego, po trzecie za, cofnicie to nastpio przed rozpoczciem 218 rozprawy, a wic miecio si w granicach swobodnego uznania wnioskodawcy. Wrd motyww cofnicia skargi w caoci skarcy wskazuj na og bezprzedmiotowo 219 postpowania przed Trybunaem w zwizku z okrelonym zdarzeniem . Bezprzedmiotowo postpowania moe by przykadowo zwizana z wczeniejszym rozstrzygniciem sprawy skarcego na podstawie nadzwyczajnego rodka zaskarenia w postpowaniu sdowym, w wyniku ktrego 220 zosta zaspokojony interes skarcego .

4. Rozszerzenie zakresu zaskarenia skargi. 4.1. Rozszerzenie skargi przez skarcego. Z zasady dyspozycyjnoci wynika prawo 221 do zmiany granic zakresu zaskarenia do momentu rozpoczcia rozprawy . Rozszerzenie zakresu zaskarenia moe polega zarwno na zakwestionowaniu kolejnych regulacji (ktre stanowiy podstaw ostatecznego orzeczenia dotyczcego wolnoci lub praw skarcego) jak i wskazaniu kolejnych wzorcw kontroli, ktre nie znalazy si w pierwotnym tekcie skargi. Jednake, z uwagi na przewidziane w art. 46 UoTK ograniczenie czasowe na wniesienie skargi (zob. rozdzia 4.3), rwnie rozszerzenie skargi o kolejne przepisy dopuszczalne jest jedynie w cigu 3 miesicy od dorczenia 222 skarcemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnicia . 4.2. Kwestia dopuszczalnoci rozszerzenia skargi przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Zgodnie z art. 51 UoTK RPO moe w terminie 60 dni od otrzymania informacji o
wszczciu postpowania w sprawie skargi konstytucyjnej zgosi udzia w postpowaniu. Z systematyki ustawy o TK wynika, e sformuowanie wszczcie postpowania na gruncie tego przepisu oznacza wszczcie fazy waciwego rozpoznania skargi, ktr poprzedza rozpoznanie wstpne. Z kolei art. 27 pkt 8 UoTK stanowi, e Rzecznik jest uczestnikiem postpowania, jeeli zgosi udzia w postpowaniu dotyczcym skargi konstytucyjnej. Rzecznik Praw Obywatelskich ma zatem moliwo czynnego uczestniczenia w sprawach inicjowanych skargami konstytucyjnymi. W wikszoci spraw Rzecznik Praw Obywatelskich przyczajc si do postpowania wszcztego skarg w petitum swojego stanowiska nie wskazuje przepisw zarwno stanowicych 223 przedmiot kontroli jak i wzorzec kontroli ktrych nie wskaza skarcy w petitum skargi .
217

Zob. przykadowo: postanowienie z 6 kwietnia 2004 r., sygn. SK 17/03 (OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 34); postanowienie z 27 maja 2008 r., sygn. SK 5/06 (OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 73).
218

Postanowienie z 4 marca 1999 r., sygn. SK 16/98 (OTK ZU nr 2/1999, poz. 26). Postanowienie z 13 lutego 2007 r., sygn. SK 62/05 (OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 18). Postanowienie z 31 marca 2011 r., sygn. SK 31/09 (OTK ZU nr 2/A/2011, poz. 17). Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciski, Komentarz, s. 103.

219

220

221

222

Zob. przykadowo sprawy w ktrych Trybuna uzna niedopuszczalno uzupenienia skargi w terminie pniejszym ni przewidziany w art. 46 ust. 1 UoTK zakoczone wyrokiem z 14 grudnia 2005 r., sygn. SK 61/03 (OTK ZU nr 11/A/2005, poz. 136) oraz wyrokiem z 3 lipca 2007 r., sygn. SK 1/06 (OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 73).
223

Zob. przykadowo: wyrok z 30 maja 2007 r., sygn. SK 68/06 (OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53), wyrok z 10 lipca 2007 r., sygn. SK 50/06 (OTK ZU 7/A/2007, poz. 75), wyrok z 24 padziernika 2007 r., sygn. SK 7/06 (OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 108), wyrok z 27 listopada 2007 r., sygn. SK 39/06 (OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 127), wyrok z 4 marca 2008 r., sygn. SK 3/07 (OTK ZU nr 2/A/2008, poz. 25), wyrok z 23 kwietnia 2008 r., sygn. SK 16/07 (OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 45), wyrok z 25 maja 2008 r., sygn. SK 25/07 (OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 62), wyrok z

66

Z dotychczasowego orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego wynika take, e Rzecznik moe doprecyzowa wzorce kontroli. Polega to na doprecyzowaniu zarzutu sformuowanego przez skarcego, co moe oznacza rwnie wskazanie wzorcw nieprzytoczonych w petitum skargi. Zgodnie z orzecznictwem Trybunau doprecyzowanie przez Rzecznika musi stanowi pochodn albo wrcz musi by tosame z zarzutami przedstawionymi przez skarcego. Podkrela si, e pozycja Rzecznika jako fakultatywnego uczestnika postpowania w trybie skargi nie daje podstaw do 224 dokonywania zmian granic zaskarenia skargi . Pismo na podstawie ktrego Rzecznik przycza si do postpowania wszcztego skarg nie moe prowadzi do rozszerzenia granic zaskarenia w sprawie. Trybuna ocenia zatem w kadej sprawie, czy przytoczenie przez Rzecznika wzorcw kontroli 225 niewskazanych przez skarcego jest dopuszczalne . W przypadku prb kwestionowania przez Rzecznika przepisw, ktre maj by poddane ocenie Trybunau co do ich zgodnoci z Konstytucj niewskazanych w skardze Trybuna 226 jednoznacznie wskazuje, e nie jest to dopuszczalne . Trybuna nie moe bowiem orzeka w ramach 227 postpowania w sprawie skargi o przepisie, ktry nie zosta wskazany przez skarcego . Przykadowo w sprawie zakoczonej wyrokiem z 1 kwietnia 2008 r., sygn. SK 96/06 Trybuna nie dopuci kontroli konstytucyjnoci przepisw wskazanych jako przedmiot kontroli jedynie w stanowisku Rzecznika. Trybuna podkrela we wczeniejszym orzecznictwie, e wniosek Rzecznika o przeprowadzenie kontroli konstytucyjnoci o ktrym stanowi art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji oraz moliwo zgoszenia udziau w sprawie ze skargi konstytucyjnej stanowi dwie odmienne instytucje 228 prawne o rnych celach i podlegajce odmiennym reimom . 10 czerwca 2008 r., sygn. SK 17/07 (OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 78), wyrok z 24 czerwca 2008 r., sygn. SK 16/06 (OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 85).
224

Zob. przykadowo spraw zakoczon wyrokiem z 20 listopada 2001 r., sygn. SK 19/01 (OTK ZU nr 8/2001, poz. 253), w ktrej TK wyrazi wskazan tez, lecz nie dopuci wzorca dodanego przez Rzecznika oraz sprawy, w ktrych TK dopuci wzorce wskazane przez RPO zakoczone wyrokiem z 16 lipca 2007 r., sygn. SK 61/06 (OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 77), wyrokiem z 16 stycznia 2006 r., sygn. SK 30/05 (OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2), czy te wyrokiem z 19 wrzenia 2007 r., sygn. SK 4/06 (OTK ZU nr 8/A/2007, poz. 98). W sprawie zakoczonej wyrokiem z 2 padziernika 2006 r., sygn. SK 34/06 Trybuna uzna za dopuszczalne doprecyzowanie wzorcw kontroli wskazanie przez Rzecznika tych przepisw Konstytucji, ktrych skarcy nie przywoa w petitum skargi, lecz w jej uzasadnieniu. Trybuna wskaza, e RPO niejako nada waciw form zarzutom podnoszonym w uzasadnieniu skargi (OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 118).
225

Zob. wyrok z 26 czerwca 2008 r., sygn. SK 20/07 (OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 86).

226

Ewentualnie mona rozway, czy sytuacja doprecyzowania przedmiotu kontroli przez Rzecznika nie miaa miejsca w sprawie zakoczonej wyrokiem z 16 lipca 2007 r., sygn. SK 61/06 (OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 77). Skarcy zakwestionowa art. 76 KRiO w zakresie w jakim uniemoliwia uznanie dziecka po jego mierci, o ile nie pozostawia ono zstpnych. Rzecznik w swoim stanowisku zakwestionowa art. 76 KRiO nie doprecyzowujc w jakim zakresie jest on niezgodny z Konstytucj. Podobnie Trybuna orzek, e art. 76 KRiO jest niezgodny z Konstytucj nie wskazujc jakiego zakresu tego przepisu dotyczy niekonstytucyjno. Sprawa ta nie jest jednak oczywista i w naszej ocenie zaley od oceny, czy z treci kwestionowanego przepisu mona wyprowadzi inne normy prawne ni ta, ktr poprzez zakresowe ujcie kwestionowanego przepisu wskaza skarcy w petitum skargi.
227

Zob. przykadowo postanowienie z 13 padziernika 1998 r., sygn. SK 3/98 (OTK ZU nr 5/1998, poz. 69).

228

Zob. sprawa zakoczona wyrokiem z 11 wrzenia 2001 r., sygn. SK 17/00, w ktrej Rzecznik w swoim stanowisku wnosi o rozszerzenie badania zarwno co do kwestionowanych przez skarc przepisw jak i wzorcw kontroli (OTK ZU nr 6/2001, poz. 165). Nieco odmienny pogld wyrazi Trybuna w uzasadnieniu wyroku z 21 maja 2001 r., sygn. SK 15/00, w ktrym wskazano, e: Nie mona traci z pola widzenia faktu, e Rzecznik naley do krgu podmiotw uprawnionych do inicjowania postpowania w trybie tzw. kontroli abstrakcyjnej (art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji). Przystpujc do skargi, Rzecznik daje wyraz swemu stanowisku merytorycznemu co do oceny konstytucyjnoci kwestionowanej regulacji. Poparcie przez Rzecznika stanowiska skarcego co do

67

Rozdzia 7. Procedura rozpoznania wstpnego skargi.

1. Rozpoznanie wstpne przez sdziego Trybunau. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w zwizku z art. 49 UoTK skarga jest kierowana przez prezesa Trybunau do wyznaczonego przez niego sdziego Trybunau w celu rozpoznania na posiedzeniu niejawnym229. Przepis 16 ust. 1 RegTK precyzuje, e prezes kieruj skarg do wyznaczonego sdziego w celu wstpnego rozpoznania z uwzgldnieniem kolejnoci jej wpywu. Sprawa dotyczca rozpoznania wstpnego skargi ma sygnatur zaczynajc si od liter Ts. W trakcie rozpoznania wstpnego Trybuna bada czy skarga odpowiada warunkom formalnym oraz czy nie jest oczywicie bezzasadna. Poszczeglne przesanki formalne wniesienia skargi oraz przesanka oczywistej bezzasadnoci zostay szczegowo omwione w ramach osobnych rozdziaw (zob. rozdziay: 2-4). W przypadku gdy w toku rozpoznania skargi Trybuna uzna, e skarga nie odpowiada warunkom formalnym, wwczas wzywa w formie zarzdzenia do usunicia brakw w terminie 7 dni od daty zawiadomienia (zob. art. 36 ust. 2 w zwizku z art. 49 UoTK). W zarzdzeniu tym wymienione s poszczeglne braki dostrzeone w rozpoznaniu wstpnym, z powodu ktrych niedopuszczalne jest przekazanie skargi do dalszego etapu postpowania. Zgodnie z 17 ust. 2 RegTK zarzdzenie to dorczane jest skarcemu niezwocznie. Jeeli braki nie zostan usunite we wskazanym terminie, wwczas Trybuna wydaje postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu.
Z dotychczasowego orzecznictwa Trybunau wynika, e nie jest wykluczone przywrcenie terminu do usunicia brakw. Trybuna uznaje bowiem, e na podstawie art. 20 UoTK instytucja przywrcenia terminu do dokonania czynnoci procesowej uregulowana w art. 167 i n. KPC moe mie zastosowanie w postpowaniu przed Trybunaem. Po otrzymaniu takiego wniosku Trybuna rozwaa spenienie warunkw uwzgldnienia wniosku o przywrcenie terminu okrelonych w art. 168 i art. 169 KPC. Przyczyn odmowy przywrcenia terminu do uzupenienia brakw jest na og nie 230 uprawdopodobnienie przez skarcego, e uchybienie terminowi nastpio bez jego winy .

Trybuna wyklucza natomiast moliwo stosowania uregulowanej w KPC instytucji przeduenia terminu co do terminu okrelonego w art. 36 ust. 2 UoTK. Jak wskazano w uzasadnieniu do jednego z postanowie o odmowie nadania skardze dalszego biegu: termin do usunicia brakw skargi konstytucyjnej jest () terminem ustawowym, okrelonym w art. 36 ust. 2 ustawy o TK. W zwizku z takim
niekonstytucyjnoci przepisu mogoby znale wyraz w samodzielnym wniosku skierowanym do Trybunau w trybie kontroli abstrakcyjnej. Celom i zaoeniom postpowania przed Trybunaem przeczyoby jednak stanowisko domagajce si, aby w kadym wypadku poszerzenia wzorca konstytucyjnego (w porwnaniu do skargi) Rzecznik wystpowa z samodzielnym wnioskiem w trybie kontroli abstrakcyjnej. Przeczyoby to rwnie oczywistym wzgldom ekonomii procesowej. (OTK ZU nr 4/2001, poz. 85). Naley przy tym podkreli, e w sprawie o sygn. SK 15/00 Rzecznik doprecyzowa jedynie wzorzec kontroli, a nie przedmiot kontroli. 229 Na temat rozpoznania wstpnego skargi zob. te: M. Masternak-Kubiak, Procedura postpowania w sprawie skargi konstytucyjnej, [w:] Skarga konstytucyjna, [red.] J. Trzciski, Warszawa 2000, s. 186-191.
230

Zob. przykadowo: postanowienie z 20 listopada 2002 r., sygn. Ts 98/02 (OTK ZU nr 4/B/2002, poz. 303); postanowienie z 16 wrzenia 2010 r., sygn. Ts 328/08 (OTK ZU nr 5/B/2010, po. 339).

68

uregulowaniem instytucja przeduenia terminu do dokonania czynnoci procesowej, okrelona w art. 166 [KPC przyp. JK] (), nie znajduje zastosowania w stosunku do skarcej, poniewa dotyczy ona wycznie terminw sdowych. 231 Jeeli w toku rozpoznania wstpnego skargi sdzia uzna, e skarga jest oczywicie bezzasadna, wwczas wydaje postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu (zob. art. 36 ust. 3 UoTK). Trybuna wskazywa w swoim orzecznictwie, e postanowienie o odmowie nadania wnioskowi dalszego biegu jest orzeczeniem Trybunau a nie sdziego Trybunau232. Zgodnie z 18 ust. 3 RegTK postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu wraz z uzasadnieniem i pouczeniem o moliwoci wniesienia zaalenia w terminie 7 dni od dorczenia postanowienia, niezwocznie dorcza si skarcemu. 2. Postpowanie zaaleniowe 2.1. Uwagi oglne. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w zwizku z art. 49 UoTK na postanowienie w sprawie nie nadania skardze dalszego biegu skarcemu przysuguje zaalenie do Trybunau w terminie 7 dni od daty dorczenia postanowienia233. Trybuna orzeka o zaaleniu na odmow nadania skardze dalszego biegu w skadzie trzech sdziw (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b UoTK). Przepis 19 ust. 1 RegTK precyzuje, e zaalenie, z uwzgldnieniem kolejnoci jego wpywu, prezes Trybunau kieruje do wyznaczonego skadu orzekajcego trzech sdziw w celu rozpoznania. 2.2. Pozostawienie zaalenia bez rozpoznania, przywrcenie terminu. Zaalenie wniesione po upywie terminu okrelonego w art. 36 ust. 4 UoTK Trybuna
231

Postanowienie z 11 padziernika 2010 r., sygn. Ts 30/10 (http://www.trybunal.gov.pl/OTK/otk.htm), a take: postanowienie TK z dnia 9 lutego 1999 r., Ts 148/98 (OTK ZU nr 3/1999, poz. 55), postanowienie z 14 wrzenia 2010 r., sygn. Ts 87/10 (http://www.trybunal.gov.pl/OTK/otk.htm), postanowienie z 25 stycznia 2011 r., sygn. Ts 156/10 (http://www.trybunal.gov.pl/OTK/otk.htm).
232

W uzasadnieniu postanowienia z 12 stycznia 2011 r., sygn. Ts 67/10 Trybuna wskaza, e: postanowienie nie jest () rozstrzygniciem jedynie sdziego Trybunau. Wprawdzie art. 36 ust. 1 w zwizku z art. 49 ustawy o TK nakazuje Prezesowi Trybunau skierowanie skargi konstytucyjnej w celu wstpnego rozpoznania do wyznaczonego przez siebie sdziego, jednak podjte postanowienie jest orzeczeniem Trybunau Konstytucyjnego wydanym w skadzie jednoosobowym. Naley bowiem zauway, e art. 70 ust. 2 pkt 4 ustawy o TK stanowi, i Trybuna wydaje postanowienia w sprawach: innych, nie wymagajcych wydania wyroku. Pojcie innych spraw niewymagajcych wydania wyroku, obejmuje formalne rozstrzygnicia o charakterze procesowym, w tym zaskarone przez skarc postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Powysze rozrnienie stanowi istotn rnic, bowiem Trybuna w tym skadzie nie jest jak przyj penomocnik skarcej wyrazicielem pogldw wycznie sdziego dokonujcego wstpnej kontroli skargi, lecz caego Trybunau Konstytucyjnego. Wyraa zatem jego wol i pogldy, jak rwnie uwzgldnia dotychczasow lini orzecznicz. Sporzdzajc zaalenie, penomocnik skarcej powinien koncentrowa si na prawidowym sformuowaniu zarzutw w zakresie uchybie, ktre zaszy przy wydaniu postanowienia. (http://www.trybunal.gov.pl/OTK/otk.htm).
233

A. Mczyski wskazuje instancyjno jako jedn z cech szczeglnych rozpoznania wstpnego, ktra odrnia je od typowego postpowania przed Trybunaem (A. Mczyski, Orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego, [w:] Ksiga XX-lecia orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego, [red.] K. Budzio, M. Zubik, Warszawa 2006, s. 90).

69

pozostawia bez rozpoznania postanowieniem wydanym na posiedzeniu niejawnym (por. art. 36 ust. 5 UoTK)234. Trybuna uznaje, e instytucja przywrcenia terminu do dokonania czynnoci procesowej uregulowana w KPC moe mie zastosowanie w postpowaniu przed Trybunaem. Dotyczy to rwnie terminu do zoenia zaalenia. Trybuna wskazywa, e warunkami wniosku o przywrcenie terminu zgodnie z art. 168 i art. 169 KPC s: 1) wystpienie z wnioskiem o przywrcenie terminu, 2) wniesienie wniosku w cigu siedmiu dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminowi, 3) jednoczesne z wniesieniem wniosku dopenienie czynnoci, dla ktrej okrelony by termin, 4) uprawdopodobnienie, e uchybienie terminowi nastpio bez winy wnioskodawcy. Trybuna wskazuje, e spenienie tych warunkw jest obowizkiem skarcego235. Gwn przyczyn odmowy przywrcenia terminu na zoenie zaalenia jest nieuprawdopodobnienie okolicznoci (na og przeszkody uniemoliwiajcej podejmowanie okrelonych czynnoci procesowych) uzasadniajcych wniosek o przywrcenie tego terminu236. Zaalenie, poza sytuacj gdy skarcym jest sdzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych, musi by sporzdzone przez adwokata lub radc prawnego we wskazanym terminie237. Rwnie zaalenie, ktre nie zostao sporzdzone przez adwokata lub radc prawnego Trybuna pozostawia bez rozpoznania238. Wniosek o przywrcenie terminu na zoenie zaalenia take musi by sporzdzony przez adwokata lub radc prawnego239. 2.3. Wniesienie zaalenia w terminie. W przypadku stwierdzenia, e zaalenie zostao wniesione w terminie, prezes Trybunau kieruje je do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym przez Trybuna i wyznacza termin rozpoznania (zob. art. 36 ust. 6 UoTK). Trybuna Konstytucyjny wskazywa wielokrotnie w swoim orzecznictwie, e postpowanie zaaleniowe ma cile okrelone granice przedmiotowe. Z utrwalonej linii orzeczniczej Trybunau wynika, e celem postpowania wszcztego w wyniku wniesienia zaalenie jest weryfikacja prawidowoci wydanego przez Trybuna Konstytucyjny postanowienia o odmowie nadania skardze dalszego biegu. Wskazany
234

Zob. przykadowo: postanowienie z 2 czerwca 2009 r., sygn. Ts 264/08 (OTK ZU nr 3/B/2009, poz.

212).
235

Zob. postanowienie z 16 wrzenia 2010 r., sygn. Ts 328/08 (OTK ZU nr 5/B/2010, poz. 339).

236

Zob. przykadowo: postanowienie z 16 grudnia 2009 r., sygn. Ts 252/08 (OTK ZU nr 6/B/2009, poz. 466),postanowienie z 7 stycznia 2010 r., sygn. Ts 138/08 (OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 22), postanowienie z 16 wrzenia 2010 r., sygn. Ts 328/08 (OTK ZU nr 5/B/2010, poz. 339).
237

W sprawie rozpoznawanej pod sygnatur Ts 20/08 skarcy wnis samodzielnie zaalenie w terminie 7 dni, natomiast penomocnik skarcego wnis zaalenie ju po upywie tego terminu. Trybuna postanowieniem z 27 padziernika 2009 r., sygn. Ts 20/08 pozostawi zaalenie bez rozpoznania (OTK ZU nr 5/B/2009, poz. 392).
238

Zob. przykadowo: postanowienie z 22 lutego 2000 r., sygn. Ts 137/99 (OTK ZU nr 1/2000, poz. 38), postanowienie z 5 grudnia 2007 r., sygn. Ts 36/07 (OTK ZU nr 6/B/2007, poz. 290), postanowienie z 16 lutego 2011 r. sygn. Ts 238/08 (http://www.trybunal.gov.pl/OTK/otk.htm).
239

Postanowienie z 18 padziernika 2010 r., sygn. Ts 74/09 (OTK ZU nr 5/B/2010, poz. 353).

70

cel postpowania zaaleniowego wyznacza jednoczenie jego granice przedmiotowe. W granicach tego postpowania mieci si ocena zasadnoci przyjtych przez Trybuna przesanek odmowy merytorycznego rozpoznania wniesionej skargi.240 Tym samym za bezskuteczne uznaje Trybuna podnoszenie przez skarcego na etapie zaalenia nowych zarzutw, skoro trzymiesiczny termin na wniesienie skargi konstytucyjnej wyznacza okres, w ktrym dopuszczalne jest zaskarenie oraz modyfikacja przedmiotu zaskarenia lub wzorcw kontroli 241. Podobnie uzupenienie brakw na etapie postpowania zaaleniowego jest bezskuteczne242. Zgodnie z art. 36 ust. 7 UoTK Trybuna uwzgldniajc zaalenie kieruje spraw do rozpoznania na rozprawie. Przepis ten nie stoi na przeszkodzie wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym w trybie przewidzianym w art. 59 ust. 2 UoTK speniajce wymagania formalne rozpoznawane s na rozprawie. Nieuwzgldnienie zaalenia skutkuje zakoczeniem sprawy. Zgodnie z art. 56 ust. 7 zdanie drugie UoTK na postanowienie o nieuwzgldnieniu zaalenia nie przysuguje rodek odwoawczy. Z kolei 19 ust. 2 RegTK stanowi, e postanowienie Trybunau o uwzgldnieniu zaalenia, nieuwzgldnieniu zaalenia lub pozostawieniu zaalenia bez rozpoznania, wraz z uzasadnieniem, niezwocznie dorcza si skarcemu. 2.4. Brak moliwoci odwoywania si od innych rozstrzygni. Regulacja postpowania przed Trybunaem w sprawie skargi przewiduje moliwo odwoania jedynie od postanowienia o odmowie nadania skardze dalszego biegu 243. Nie ma zatem moliwoci kwestionowania innego rodzaju rozstrzygni Trybunau. W praktyce niektrzy skarcy podejmowali takie prby. Trybuna rozpoznawa pisma nazwane zaaleniami na rozstrzygnicia, ktre nie podlegaj zaskareniu. Dotychczas skarcy podejmowali prby zoenia pisma okrelonego jako zaalenie m.in. od postawienia o pozostawieniu zaalenia bez rozpoznania 244 postanowienia o uchyleniu postanowienia tymczasowego 245, postanowienia o

240

Postanowienie z 16 padziernika 2002 r., sygn. Ts 170/01 (OTK ZU nr 4/B/2002, poz. 265). Postanowienie z 13 stycznia 2011 r., sygn. Ts 6/10 (http://www.trybunal.gov.pl/OTK/doc/doc.htm). Postanowienie z 28 wrzenia 2010 r., sygn. Ts 154/09 (OTK ZU nr 5/B/2010, poz. 365);Trybuna

241

242

wskaza w uzasadnieniu, e: Skarcy dopiero w zaaleniu wskazali naruszone ich zdaniem prawa podmiotowe (wolnoci wykonywania zawodu oraz prawo do sprawiedliwego wynagrodzenia za prac), dokonali tego jednak z przekroczeniem ustawowego terminu zastrzeonego dla wniesienia skargi konstytucyjnej.
243

Ustawa o TK przewiduje rwnie moliwo odwoania si do caego skadu orzekajcego od zarzdze przewodniczcego wydanych w toku rozprawy uczestnikom postpowania (zob. art. 62 ust. 2 UoTK).
244

Trybuna wyda postanowienie z 11 lutego 2010 r., sygn. Ts 20/08 o odrzuceniu zaalenia.

245

Trybuna wyda postanowienie z 30 listopada 2006 r, sygn. SK 9/06 o nie uwzgldnieniu wniosku skarcego zawartego w pimie okrelonym jako zaalenie (OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 166).

71

zawieszeniu postpowania w sprawie skargi246 oraz postanowienia o umorzeniu postpowania247.

3. Skierowanie skargi do rozpatrzenia przez waciwy skad orzekajcy. W przypadku stwierdzenia, e skarga spenia wymagania formalne oraz nie jest oczywicie bezzasadna, sdzia Trybunau wydaje zarzdzenie o przedstawieniu skargi prezesowi Trybunau w celu wpisania jej do waciwego repertorium i wyznaczenia skadu orzekajcego ( 18 ust. 1 RegTK). Podobnie po wydaniu postanowienia o uwzgldnieniu zaalenia przewodniczcy skadu orzekajcego przedstawia prezesowi Trybunau skarg w celu wpisania do waciwego repertorium i wyznaczenia skadu orzekajcego ( 19 ust. 3 RegTK). Nastpnie prezes Trybunau wydaje zarzdzenie o skierowaniu wniosku do rozpatrzenia, uwzgldniajc kolejno wpywu. W uzasadnionych sytuacjach prezes Trybunau moe zarzdzi rozpoznanie skargi w innej kolejnoci. W zarzdzeniu tym prezes Trybunau wyznacza rwnie skad orzekajcy, w tym przewodniczcego i sdziego sprawozdawc. W uzasadnionych przypadkach, na wniosek przewodniczcego skadu orzekajcego, prezes Trybunau moe wyznaczy dwch sdziw sprawozdawcw ( 26 ust. 1-2 w zwizku z 26 ust. 6 RegTK). Sprawy dotyczce skarg skierowanych do rozpatrzenia oznaczane s sygnatur rozpoczynajc si od liter SK. W przypadku, gdy w skardze postawiono zarzut niezgodnoci ustawy lub ratyfikowanej umowy midzynarodowej z Konstytucj Trybuna bdzie orzeka w skadzie piciu sdziw (art. 25 ust. 1 pkt 2 lit. a UoTK). Z kolei w sytuacji, gdy zakwestionowano w skardze inny akt normatywny, wwczas waciwy bdzie skad trzech sdziw Trybunau (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit a UoTK). Ponadto, moliwe jest rozpoznanie skargi w penym skadzie, z inicjatywy prezesa Trybunau lub na wniosek wyznaczonego skadu orzekajcego jeeli, e jest to konieczne z uwagi na szczegln zawio sprawy, a take wtedy gdy szczeglna zawio w sprawie wie si z nakadami finansowymi nieprzewidzianymi w ustawie budetowej, a w szczeglnoci gdy wyznaczony skad orzekajcy zamierza odstpi od pogldu prawnego wyraonego w orzeczeniu wydanym w penym skadzie (art. 25 ust. 1 pkt 1 lit 6 UoTK). W ramach etapu rozpatrzenia skargi wyznaczony skad orzekajcy w pierwszej kolejnoci raz jeszcze ocenia, czy zostay spenione przesanki formalne skargi (zob. rozdzia 9.2). W przypadku braku zastrzee co do warstwy formalnej skargi, Trybuna rozpoznaje i ocenia zasadno poszczeglnych zarzutw
246

Trybuna wyda postanowienie z 10 grudnia 2008 r., sygn. Ts 214/07 o pozostawieniu zaalenia bez rozpoznania (OTK ZU nr 6/B/2008, poz. 231).
247

W przypadku gdy zaalenie dotyczyo postanowienia o umorzeniu postpowania Trybuna albo pozostawia zaalenie bez rozpoznania: postanowienie z 14 grudnia 2004 r., sygn. SK 24/01 (OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 122), postanowienie z 21 listopada 2006 r., sygn. SK 34/05 (OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 161), postanowienie z 21 listopada 2006 r., sygn. SK 61/05 (OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 162), albo pozostawia bez rozpoznania pismo procesowe penomocnika skarcych: postanowienie z 8 listopada 2004 r., sygn. SK 20/02 (OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 112).

72

sformuowanych w skardze oraz wydaje orzeczenie, po przeprowadzeniu rozprawy lub w cile okrelonej sytuacji na posiedzeniu niejawnym (zob. rozdzia 8).

Rozdzia 8. Rozpoznanie skargi na rozprawie

1. Uwagi podstawowe.
Skarga, ktra zostaa przyjta w ramach procedury rozpoznania wstpnego jest 248 rozpoznawana na rozprawie (zob. rozdzia 7) . Wynika to art. 59 ust. 1 w zwizku z art. 2 UoTK oraz z art. 36 ust. 7 w zwizku z art. 49 UoTK. Zgodnie z art. 59 ust. 1 UoTK Trybuna rozpoznaje na rozprawie wnioski w sprawach wymienionych w art. 2. Z kolei art. 2 ust. 1 pkt 4 UoTK stanowi, e Trybuna orzeka w sprawach skargi konstytucyjnej. Z obu wskazanych przepisw wynika norma postpowania, zgodnie z ktr skargi podlegaj rozpoznaniu na rozprawie. Z kolei art. 36 ust. 7 w zwizku z art. 49 UoTK stanowi, e Trybuna, uwzgldniajc zaalenie kieruje spraw do rozpoznania na rozprawie. Tym samym, skarga ktra w ramach rozpoznania wstpnego zostaa oceniona jako speniajca przesanki postpowania jest kierowana do rozpoznania na rozprawie. Od zasady, zgodnie z ktr skarga rozpoznawana jest na rozprawie ustawa o TK przewiduje jeden wyrany wyjtek zwizany z jednomylnoci Trybunau, skarcego i uczestnikw postpowania co do zasadnoci zarzutu niekonstytucyjnoci kwestionowanego aktu normatywnego (zob. rozdzia 8.6). Naley rwnie zauway, e skarga speniajca wymagania formalne, lecz uznana za oczywicie bezzasadn podczas fazy rozpoznania wstpnego take nie jest kierowana do rozpoznania na rozprawie. W przypadku, gdy ustawa nie wymaga rozstrzygania na rozprawie, Trybuna rozstrzyga na posiedzeniu (art. 65 UoTK). Rozprawa przed Trybunaem jest zbliona do rozprawy sdowej uregulowanej w KPC. Dotyczy to zarwno fazy jej przygotowania jak i przebiegu (por. art. 38 UoTK z art. 208 KPC oraz art. 61 UoTK z art. 210 KPC). Ze wzgldu na specyfik postpowania przed Trybunaem, a w szczeglnoci na szczeglny cel jakim jest ochrona interesu publicznego ustawodawca zdecydowa si na osobne uregulowanie rozprawy przed TK. Zatem w zakresie wszelkich zagadnie wyranie uregulowanych w ustawie o TK dotyczcych rozprawy przepisy KPC nie znajduj zastosowania (zob. art. 20 UoTK).

2. Zasada jawnoci i zasada ustnoci.

Przyjcie za zasad rozpoznawania wnioskw (skarg, pyta prawnych) na rozprawie stanowi wyraz zasady jawnoci oraz zasady ustnoci postpowania. Zasada jawnoci ma charakter uniwersalny, wynika zarwno z art. 6 EKPC jak i z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Moliwo wyczenia jawnoci rozprawy przewiduje art. 23 UoTK. Jawno zewntrzna moe by wyczona przez przewodniczcego skadu orzekajcego ze wzgldu na bezpieczestwo pastwa lub ochron informacji niejawnych o klauzuli tajnoci >tajne< lub >cile tajne<. Regulacja ta koresponduje z treci art. 45 ust. 2 Konstytucji jedynie czciowo, gdy wrd przesanek wyczenia jawnoci nie wymienia tych zwizanych z ochron ycia prywatnego stron lub z innym wany interesem prywatnym. W pimiennictwie wskazuje si, e w praktyce postpowania przed Trybunaem, a w szczeglnoci postpowania wszcztego skarg konstytucyjn, nie mona wykluczy zastosowania tych konstytucyjnych, niewymienionych w ustawie o TK, przesanek
248

Na temat rozpoznania skargi na rozprawie zob. te: M. Masternak-Kubiak, Procedura postpowanias. 191-197.

73

wyczenia jawnoci rozprawy . Moliwo pewnego ograniczenia, lecz nie cakowitego wyczenia, jawnoci przewiduje rwnie 40 ust. 1 RegTK. Zgodnie z tym przepisem przewodniczcy skadu orzekajcego Trybunau moe nie zezwoli przedstawicielom radia, telewizji oraz pracy na utrwalanie lub transmisj przebiegu rozprawy uwagi na dobro rozprawy, jeeli dokonywanie tych czynnoci utrudnia prowadzenie rozprawy. Zasada ustnoci zwizana jest z moliwoci przedstawienia stanowiska i argumentacji na jego poparcie przez uczestnikw postpowania podczas rozprawy.

249

3. Zawiadomienie uczestnikw o terminie rozprawy.

Rozprawa w sprawie skargi konstytucyjnej nie moe odby si wczeniej ni po upywie 14 dni od dorczenia zawiadomienia o jej terminie (art. 60 UoTK). O terminie rozprawy zawiadamiani s uczestnicy postpowania. W pimiennictwie wskazuje si, e niedochowanie tego terminu przez Trybuna moe stanowi uzasadnienie dla odroczenia rozprawy na wniosek uczestnika postpowania 250 zawiadomionego z uchybieniem tego terminu . Zgodnie z art. 60 ust. 6 UoTK Trybuna odracza rozpraw w przypadku braku dowodu dorczenia zawiadomienia lub nieprawidowoci w dorczeniu zawiadomienia o rozprawie uczestnikom postpowania. Termin rozprawy wyznaczany jest przez prezesa Trybunau na wniosek przewodniczcego skadu orzekajcego ( 33 RegTK w zwizku z art. 16 ust. 1 UoTK). Zgodnie z art. 38 UoTK przewodniczcy skadu orzekajcego wydaje zarzdzenia, ktre maj na celu waciwe przygotowanie rozprawy (zob. te 34 RegTK).

4. Udzia skarcego w rozprawie.

Art. 60 ust. 2 ustanawia zasad ogln postpowania przed TK, zgodnie z ktr obecno wnioskodawcy na rozprawie jest obowizkowa. Przepis ten okrela, e w przypadku nie stawienia si wnioskodawcy lub jego przedstawiciela Trybuna umarza postpowanie albo odracza rozpraw. Trybuna kilkakrotnie umarza postpowanie w przypadku nieprzybycia wnioskodawcy lub jego 251 przedstawiciela na rozpraw na podstawie art. 60 ust. 2 UoTK. Za naruszenie wskazanej zasady Trybuna uwaa rwnie opuszczenie sali rozpraw przez wnioskodawc lub jego przedstawiciela. Obowizkowa obecno na rozprawie trwa od jej rozpoczcia wywoaniem sprawy (art. 61 UoTK), a do jej zamknicia przez przewodniczcego skadu orzekajcego (art. 64 UoTK). Trybuna podkreli, e w kwestia udziau uczestnikw postpowania w rozprawie zostaa w sposb wyczerpujcy 252 uregulowania w UoTK co wyklucza odpowiednie stosownie KPC do tego zagadnienia . Za niestawiennictwo na rozprawie uwana jest rwnie sytuacja, w ktrej osoby, ktre stawiy si na rozpraw jako przedstawiciele wnioskodawcy nie posiaday prawidowego umocowania do jego 253 reprezentowania .
249

Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciski, Komentarz, s. 81-82. Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciski, Komentarz, s. 192.

250

251

Postanowienie z 23 czerwca 1998 r., sygn. K 32/97 (OTK ZU nr 4/1998 poz. 53), postanowienie z 15 lipca 2003 r., sygn. K 26/02 (OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 70) oraz wyrok z 10 czerwca 2003 r., sygn. K 16/02 (OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 52), wyrok z 24 kwietnia 2002 r., sygn. P 5/01 (OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 28).
252

Postanowienie z 10 listopada 2010 r., sygn. K 32/09 (OTK ZU nr 9/A/2010, poz. 110); zob. te zdanie odrbne Sdziego W. Hermeliskiego do tego postanowienia, do ktrego przyczyli si Sdzia M. Kotlinowski oraz Sdzia B. Zdziennicki. We wskazanym zdaniu odrbnym podkrelono, e art. 60 ust. 2 zdanie drugie przewiduje umorzenie postpowania jedynie w przypadku braku stawiennictwa, tj. nie przybycia w ogle na rozpraw, a nie braku obecnoci w trakcie caej rozprawy. Zdaniem Sdziego nie naley ze sob utosamia pojcia brak stawiennictwa i brak obecnoci na rozprawie o ktrych stanowi art. 60 ust. 2 UoTK.
253

Postanowienie z 14 maja 2002 r., sygn. K 9/01 (OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 37).

74

W postpowaniu w sprawie skargi konstytucyjnej zagadnienie uczestniczenia skarcego i innych uczestnikw postpowania w rozprawie zostao uregulowane w sposb szczeglny. Art. 52 ust. 1 UoTK wymienia skarcego w katalogu podmiotw bdcych uczestnikami postpowania przed TK. Jednoczenie art. 52 ust. 2 UoTK stanowi, e rozprawa odbywa si bez wzgldu na stawiennictwo uczestnikw postpowania. Przepis ten wycza zatem moliwo umorzenia postpowania lub odroczenia rozprawy w przypadku niestawiennictwa skarcego lub prawidowo umocowanego jego przedstawiciela na rozprawie. Jak si wydaje, nie wycza jednak przewidzianego w art. 60 ust. 2 zdanie pierwsze UoTK obowizku uczestniczenia w rozprawie. Niespenienie tego obowizku nie wie si jednak z konsekwencjami dla kontynuowania rozprawy. W pimiennictwie wskazuje si z kolei, e co prawda art. 52 ust. 2 UoTK stanowi lex specialis wobec art. 60 ust. 2 UoTK to nie wyklucza moliwoci odroczenia rozprawy na podstawie art. 60 ust. 2, w sytuacji gdyby Trybuna uzna, e niekorzystne dla wyjanienia sprawy byoby prowadzenie rozprawy bez skarcego lub jego 254 przedstawiciela . Naley zauway, e take przyjcie niedopuszczalnoci stosowania rodkw przewidzianych w art. 60 ust. 2 zdanie drugie UoTK do postpowania w sprawie skargi nie wyklucza odroczenia rozprawy w sytuacji niestawiennictwa skarcego. Trybuna na podstawie art. 60 ust. 6 in fine UoTK moe odroczy rozpraw z innych wanych powodw. Niewtpliwie konieczno udziau skarcego w celu penego wyjanienia sprawy moe by uznana za wany powd uzasadniajcy 255 odroczenie rozprawy .

5. Przebieg rozprawy.
Trybuna Konstytucyjny w uzasadnieniu do postanowienia z 10 listopada 2010 r., sygn. K 32/09 wskaza, e: Na rozpraw przed Trybunaem Konstytucyjnym skadaj si cztery fazy. W pierwszej z nich uczestnicy postpowania przedstawiaj wnioski i stanowiska w sprawie, w drugiej fazie uczestnicy postpowania mog wzajemnie odnie si do przedstawionych stanowisk, trzecia faza s to pytania skadu orzekajcego do uczestnikw postpowania, natomiast w czwartej ostatniej fazie rozprawy formuowane s ostateczne wnioski kocowe uczestnikw postpowania. Zgodnie z art. 61 UoTK rozprawa rozpoczyna si od wywoania sprawy. 36 ust. 1 RegTK jako kolejny punkt rozprawy wymienia sprawdzenie obecnoci. W nastpnej fazie rozprawy nastpuje przedstawienie stanowisk i dowodw na ich poparcie przez wnioskodawc (w postpowaniu ze skargi przez skarcego), oraz w nastpnej kolejnoci przez pozostaych uczestnikw postpowania. Kolejno zabierania gosu precyzuje 36 ust. 2 RegTK. W postpowaniu wszcztym skarg pierwszy zabiera gos skarcy oraz Prokurator Generalny. Kolejno zabierania gosu w dalszej czci rozprawy ustala przewodniczcy skadu orzekajcego. Zgodnie z art. 61 zdanie drugie UoTK przewodniczcy skadu orzekajcego udziela gosu kademu uczestnikowi postpowania. Istnieje rwnie moliwo ustosunkowania si do stanowisk zajtych przez pozostaych uczestnikw postpowania. Po przedstawianiu stanowisk i dowodw na ich poparcie nastpuje zadawanie pyta przez sdziw ze skadu orzekajcego. Celem tej fazy rozprawy jest wyjanienie sprawy w stopniu umoliwiajcym podjcie rozstrzygnicia (por. art. 64 UoTK). Pytania dotycz najrniejszych zagadnie, ktrych ustalenie jest konieczne dla rozstrzygnicia sprawy. Przykadowo mog dotyczy zakresu skargi, wykazania naruszeniem konstytucyjnych praw i wolnoci, a take kwestii zwizanych z czasowym, przedmiotowym lub podmiotowym zakresem zastosowania kwestionowanej regulacji oraz jej stosowaniem w praktyce, czy te skutkw uznania zasadnoci zarzutu i eliminacji kwestionowanego przepisu z systemu prawa. Zgodnie z 37 RegTK, w czasie wchodzenia skadu orzekajcego do sali rozpraw i wychodzenia z niej wszyscy obecni wstaj. Ponadto wstaje kada osoba, gdy podczas rozprawy zwraca si do niej sdzia skadu orzekajcego, chyba e przewodniczcy skadu orzekajcego zwolni j z tego obowizku. Rozpraw kieruje przewodniczcy skadu orzekajcego, ktry posiada kompetencje do wydawania zarzdze, ktre s niezbdne do utrzymania porzdku na rozprawie i w razie potrzeby stosowania rodkw przewidzianych w prawie o ustroju sdw powszechnych dla utrzymania powagi sdu (art. 62 ust. 1 UoTK). rodki przysugujce przewodniczcemu skadu w zwizku z
254

Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciski, Komentarz, s. 175.

255

Jak si wydaje sytuacja taka miaa miejsce w przypadku odroczenia rozprawy w dniu 27 stycznia 2011 r. w sprawie zakoczonej wyrokiem z 11 maja 2011 r. o sygn. SK 11/09 (OTK ZU nr ).

75

zapewnieniem prawidowego przebiegu rozprawy okrela rwnie 40 RegTK. Od zarzdze przewodniczcego wydanych w toku rozprawy uczestnikom postpowania przysuguje moliwo odwoania do skadu orzekajcego (art. 62 ust. 2 UoTK). Zgodnie z art. 63 UoTK z przebiegu rozprawy protokolant pod kierunkiem przewodniczcego skadu orzekajcego sporzdza protok. W praktyce rozprawy s dodatkowo rejestrowane za pomoc waciwych urzdze technicznych (art. 63 ust. 6 UoTK). Przewodniczcy skadu orzekajcego moe zarzdzi przerw w rozprawie ogaszajc jednoczenie termin, w ktrym bdzie ona konstytuowana ( 38 ust. 1 RegTK). Trybuna moe rwnie odroczy rozpraw po jej rozpoczciu. Zgodnie z 38 ust. 2 RegTK w przypadku postanowienia skadu orzekajcego o odroczeniu rozprawy, przewodniczcy skadu orzekajcego wyznacza i ogasza nastpny termin rozprawy. W sytuacji gdy wyznaczenie terminu nie jest moliwe, wwczas Trybuna odracza rozpraw bezterminowo. W takiej sytuacji, zawiadomienie o kolejnym terminie rozprawy powinno spenia wymagania dorczenia okrelone w art. 60 ust. 1 UoTK. Zgodnie z art. 64 UoTK przewodniczcy skadu orzekajcego zamyka rozpraw, gdy Trybuna uzna spraw za dostatecznie wyjanion. Z kolei 39 RegTK stanowi, e zamykajc rozpraw, przewodniczcy skadu orzekajcego Trybunau informuje o udaniu si na narad oraz o terminie i miejscu ogoszenia orzeczenia. W praktyce najczciej ogoszenie wyroku nastpuje w dniu zamknicia rozprawy. Zgodnie z 39 RegTK jeeli po zamkniciu rozprawy skad orzekajcy Trybunau uzna, e wydanie orzeczenia nie jest moliwe, wwczas moe zamknit rozpraw otworzy na nowo.

6. Rozpoznanie skargi poza rozpraw

Ustawodawca przewidzia moliwo rozpoznania merytorycznego skargi konstytucyjnej bez przeprowadzania rozprawy, w sytuacji spenienia przesanek okrelonych w art. 59 ust. 2 UoTK. Przepis ten stanowi, e Trybuna moe rozpozna skarg konstytucyjn na posiedzeniu niejawnym, jeeli z przedstawionych na pimie stanowisk uczestnikw postpowania bezspornie wynika, e akt normatywny, na podstawie ktrego sd lub organ administracji publicznej orzek ostatecznie o konstytucyjnych wolnociach lub prawach albo obowizkach skarcego, jest niezgodny z Konstytucj. Rozpoznanie skargi na posiedzeniu niejawnym moliwe jest zatem jedynie wtedy, gdy Trybuna uzna zasadno zarzutw sformuowanych w skardze, a wszyscy uczestnicy postpowania jednoznacznie wskazuj w pisemnych stanowiskach na niezgodno z Konstytucj kwestionowanego aktu normatywnego. Wskazana niezgodno ma wynika ze stanowisk uczestnikw w sposb bezsporny. Poza tym musi by na tyle ewidentna, e wysuchanie skarcego i uczestnikw jest zbdne. Naley podkreli, e ocena wskazanych przesanek oraz podjcie decyzji o rozpoznaniu 256 skargi na posiedzeniu niejawnym naley do Trybunau . 257 W praktyce Trybuna rozstrzyga skargi na posiedzeniu niejawnym kilkakrotnie . Zgodnie z art. 59 ust. 2 zdanie drugie UoTK, orzeczenie wydane w omawianym trybie podlega ogoszeniu. Po wydaniu wyroku w takim trybie Trybuna informuje uczestnikw postpowania o terminie ogoszenia wyroku. 258 Po raz pierwszy Trybuna wyda wyrok w trybie art. 59 ust. 2 UoTK 28 listopada 2006 r. . Z uzasadnienia wyroku w tej sprawie wynika, e podejmujc decyzj o wydaniu wyroku w tym trybie, Trybuna w pierwszej kolejnoci ustali, e z pisemnych stanowisk uczestnikw postpowania wynika,
256

Moliwa jest bowiem sytuacja, w ktrej uczestnicy i skarcy nie zauwa, a tym samym nie wska w pisemnych stanowiskach dostrzeonych przez Trybuna istotnych okolicznoci, ktre mogyby wskazywa na odmienn ocen kwestionowanego aktu normatywnego.
257

Wyrok z 28 listopada 2006 r., sygn. SK 19/05 (OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 154), wyrok z 16 padziernika 2007 r., sygn. SK 63/06 (OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 105), wyrok z 15 kwietnia 2009 r., sygn. SK 28/08 (OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 48), wyrok z 8 grudnia 2009 r., sygn. SK 34/08 (OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 165), wyrok z 11 maja 2010 r., sygn. SK 50/08 (OTK ZU nr 4/A/2010, poz. 34), wyrok z 21 lipca 2010 r., sygn. SK 21/08 (OTK ZU nr 6/A/2010, poz. 62), wyrok z 22 marca 2011 r., sygn. SK 13/08 (OTK ZU nr 2/A/2011, poz. 11).
258

Wyrok z 28 listopada 2006 r., sygn. SK 19/05 (OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 154).

76

e podzielili oni stanowisko, co do tego i kwestionowany akt normatywny jest z konstytucyjnym prawem podmiotowym skarcego wskazanym jako wzorzec kontroli. Trybuna oceni niezgodno aktu normatywnego jako bezsporn. Bezsporno co do niezgodnoci aktu normatywnego z Konstytucj musi polega na braku jakichkolwiek wtpliwoci, e kwestionowany akt normatywny narusza co najmniej jednej z przepisw Konstytucji wskazanych jako wzorzec kontroli. Nie jest konieczne, aby bezsporno dotyczya niezgodnoci kwestionowanego aktu normatywnego z wszystkimi przepisami wskazanymi jako wzorce kontroli. Trybuna w swoim orzecznictwie podkrela, e stan niekonstytucyjnoci nie podlega gradacji, niezgodno choby z jednym przepisem stanowicym wzorzec kontroli uzasadnia wydanie wyroku, 259 ktrego skutkiem bdzie wyeliminowanie kwestionowanej regulacji z systemu prawa . W wyroku z 11 maja 2010 r. Trybuna orzek, e kwestionowany akt normatywny jest niezgodny tylko z jednym przepisem Konstytucji wskazanym jako wzorzec kontroli oraz e jest zgodny i nie jest niezgodny z 260 pozostaymi . Niedopuszczalne wydawaoby si natomiast zastosowanie trybu przewidzianego w art. 59 ust. 2 UoTK, w sytuacji gdyby w skardze zakwestionowano wicej ni jedn regulacj, a ktrykolwiek z uczestnikw postpowania lub sam Trybuna oceni by jedn z tych regulacji jako zgodn z Konstytucj. W takiej sytuacji bezsporno dotyczyaby tylko jednego z kwestionowanych aktw normatywnych i tylko w tym zakresie mona by zastosowa art. 59 ust. 2 UoTK. Inaczej natomiast naley oceni sytuacj, gdy Trybuna orzekajc o niezgodnoci z Konstytucj jednej z kwestionowanych regulacji umarza postpowanie w zakresie kontroli konstytucyjnoci innych przepisw. W tej sytuacji Trybuna w ogle nie ocenia zgodnoci z Konstytucj tych regulacji, w zakresie ktrych postpowanie zostao umorzone. Nie stanowi one przedmiotu sprawy, z uwagi na niespenienie okrelonych w ustawie warunkw lub wystpienie jakiejkolwiek ujemnej przesanki 261 postpowania . Dlatego w takiej sytuacji dopuszczalne jest wydanie wyroku w trybie art. 59 ust. 2 UoTK. Zastanowienia wymaga kwestia zastosowania trybu wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym, w sytuacji gdy Trybuna decyduje si na okrelenie innego terminu utraty mocy obowizujcej (zob. rozdzia 10.9). Jak si wydaje, dla dopuszczalnoci rozpoznania skargi w trybie okrelonym w art. 59 ust. 2 UoTK nie jest konieczne wskazanie przez uczestnikw postpowania w pisemnych stanowiskach koniecznoci odroczenia niekonstytucyjnoci aktu normatywnego. W praktyce trudno sobie nawet wyobrazi, eby skarcy wnioskowa o odroczenie, gdy co do zasady moe ono utrudnia dokoczenie procesu przywracania stanu konstytucyjnoci. Wydaje si, e w niektrych sytuacjach, gdy Trybuna rozwaa odroczenie utraty mocy obowizujcej wskazane byoby przeprowadzenie rozprawy w celu poznania stanowiska skarcego i uczestnikw postpowania w tej 262 kwestii .

Rozdzia 9. Rozstrzygnicie i jego skutki dla skarcego.

259

Zob. przykadowo: wyrok z 21 marca 2001 r., sygn. K 24/00 (OTK ZU nr 3/2001, poz. 51), wyrok z 11 maja 2004 r., sygn. K 4/03 (OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 41).
260

wyrok z 11 maja 2010 r., sygn. SK 50/08 (OTK ZU nr 4/A/2010, poz. 34).

261

Sytuacja tego rodzaju wystpowaa dotychczas w wikszoci spraw rozstrzygnitych w trybie art. 59 ust. 2 UoTK; zob. przykadowo: wyrok z 15 kwietnia 2009 r., sygn. SK 28/08 (OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 48), wyrok z 8 grudnia 2009 r., sygn. SK 34/08 (OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 165), wyrok z 11 maja 2010 r., sygn. SK 50/08 (OTK ZU nr 4/A/2010, poz. 34), wyrok z 21 lipca 2010 r., sygn. SK 21/08 (OTK ZU nr 6/A/2010, poz. 62).
262

Jak dotd Trybuna odroczy termin utraty mocy obowizujcej aktu normatywnego uznanego za niezgodny z konstytucj na podstawie wyroku wydanego w trybie art. 59 ust. 2 UoTK jedynie w sprawie zakoczonej wyrokiem z 22 marca 2011 r., sygn. SK 13/08 (OTK ZU nr /2/A/2011, poz. 11).

77

1. Moliwe rodzaje rozstrzygni

Rozstrzygnicia mona podzieli na merytoryczne oraz niemerytoryczne. Wskazuje si, e tylko rozstrzygnicia merytoryczne mog by uznane za orzeczenia; ich cech odrniajc jest to, e rozstrzygaj spraw co do jej istoty 263. Orzeczenie, definiuje si jako czynno o charakterze decyzyjnym rozstrzygajc merytorycznie, czyli co do samej istoty, spraw nalec do kompetencji Trybunau okrelonych w Konstytucji. W postpowaniu w sprawie kontroli konstytucyjnoci, w tym skargi, orzeczeniem jest wypowied Trybunau rozstrzygajca o zgodnoci badanego aktu normatywnego z aktem wyszego rzdu 264. W postpowaniu w sprawie skargi rozstrzygniciem merytorycznym koczcym spraw bdzie wyrok oraz postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu z powodu oczywistej bezzasadnoci. Natomiast wrd rozstrzygni niemerytorycznych mona wskaza wydawane na etapie wstpnym: postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu z powodu brakw formalnych, postanowienie o pozostawieniu zaalenia bez rozpoznania, postanowienie o uwzgldnieniu zaalenia, postanowienie o nieuwzgldnieniu zaalenia, oraz w ramach kolejnej fazy postpowania postanowienie o umorzeniu postpowania. Rozstrzygnicia wydawane w ramach rozpoznania wstpnego zostay omwione szerzej w osobnym rozdziale (zob. rozdzia 7). W ramach niniejszej czci szerzej zostan omwione rozstrzygnicia wydawane w ramach kolejnej fazy rozpoznania skargi. 2. Postanowienie o umorzeniu postpowania. 2.1. Moliwo badania przesanek postpowania na kadym etapie rozpoznania sprawy. Przesanki postpowania w sprawie skargi oceniane s przede wszystkim w ramach rozpoznania wstpnego. W praktyce orzeczniczej Trybunau zdarza si rwnie i tak, e postpowania w sprawach wszcztych skarg konstytucyjn, zostaj umarzane z powodu wykrycia przez Trybuna wczeniej niedostrzeonej przeszkody formalnej. Trybuna konsekwentnie bowiem przyjmuje, e ocena przesanek formalnych moe nastpowa na kadym etapie postpowania oraz, e skad rozpoznajcy skarg nie jest zwizany wynikiem badania skargi pod ktem formalnym w fazie wstpnej rozpoznania. Badanie przesanek wydania wyroku dotyczy wszelkich kwestii wstpnych tj. zarwno przesanek charakterystycznych dla danego typu kontroli konstytucyjnoci, jak i przesanek formalnych, ktrych spenienie jest warunkiem dopuszczalnoci kadego rodzaju postpowania. Dopuszczalno merytorycznego rozpoznania zarzutw sformuowanych w skardze zaley od spenienia wszystkich warunkw jej dopuszczalnoci. Z tej przyczyny zdaniem Trybunau ocena przesanek formalnoprawnych skargi dopuszczalna jest take po zakoczeniu procedury wstpnej kontroli265. Jak wskazano wczeniej, Trybuna
263

Z. Czeszejko-Sochacki, Moc wica orzecze Trybunau Konstytucyjnego, Pastwo i Prawo nr 6/1986, s. 29; por. te. A. Mczyski, Orzeczenia, s. 84-86.
264

J. Krlikowski, J. Sukowski, Znaczenie przesanki, s. 107.

265

Zob. przykadowo: postanowienie z 21 listopada 2001 r., sygn. K 31/00 (OTK ZU nr 8/2001, poz. 269), postanowienie z 28 maja 2003 r., sygn. SK 33/02 (OTK ZU nr 5/A/2003, poz. 47), postanowienie z 16 marca

78

konsekwentnie podkrela w swoim orzecznictwie, e nie jest zwizany ocen spenienia warunkw formalnych skargi dokonan w ramach rozpoznania wstpnego266. Trybuna moe umorzy postpowanie w sprawie w czci, tj. w zakresie tylko niektrych zarzutw lub w caoci. W przypadku umorzenia caego postpowania Trybuna wydaje osobne postanowienie koczce spraw. Z kolei w sytuacji umorzenia postpowania jedynie w zakresie niektrych zarzutw, Trybuna wydaje w postanowienie o tym czciowym umorzeniu wraz z wyrokiem rozstrzygajcym spraw co do zasadnoci zarzutw, ktrych kontrola bya dopuszczalna. 2.2. Przyczyny umorzenia postpowania w sprawie skargi. Jak wskazywano powyej przyczyn umorzenia postpowania w kolejnej jego fazie po zakoczeniu rozpoznania wstpnego jest dostrzeenie przez Trybuna niespenienia jednej z przesanek dodatnich lub wystpienia jednej z przesanek ujemnych. Niespenienie ktrejkolwiek z przesanek dodatnich lub wystpienie ktrejkolwiek z ujemnych skutkuje brakiem dopuszczalnoci prowadzenia postpowania i orzekania. Przesanki o charakterze procesowym w postpowaniu przed Trybunaem warunkuj 267 bowiem jego prawn dopuszczalno . Dotyczy to take takich przyczyn umorzenia jak cofnicie 268 wniosku, utrata mocy obowizujcej kwestionowanej regulacji czy zbdno orzekania . Gwne przyczyny umorzenia postpowania przed Trybunaem zostay okrelone w art. 39 ust. 1 UoTK. Zgodnie z treci tego przepisu, Trybuna umarza na posiedzeniu niejawnym postpowanie: 1) jeeli wydanie orzeczenia jest zbdne lub niedopuszczalne, 2) na skutek cofnicia wniosku, pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej, 3) jeeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie. Art. 39 ust. 2 UoTK stanowi, e jeeli jakakolwiek z powyej wymienionych okolicznoci ujawni si na rozprawie, Trybuna wydaje postanowienie o umorzeniu postpowania. Z kolei art. 39 ust. 3 UoTK stanowi, e Trybuna nie umarza postpowania z powodu utraty mocy obowizujcej przez zakwestionowany akt normatywny przed wydaniem orzeczenia przez Trybuna, jeeli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, ktry utraci moc obowizujc przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolnoci lub praw. Ponadto, szczeglnie czst przyczyn uznania niedopuszczalnoci orzekania jest uznanie przez Trybuna, e zarzuty sformuowane w skardze dotycz stosowania prawa (zob. rozdzia 2.1). Dostrzeenie ktrejkolwiek z powyszych okolicznoci skutkuje koniecznoci umorzenia postpowania przez Trybuna. Poszczeglne przesanki wymienione w art. 39 UoTK zostay omwione w ramach waciwych podrozdziaw (rozdziay: 2.3; 4.5; 6.3). Niektre z przesanek postpowania w sprawie skargi, przez wzgld na specyfik tego rodka, rni si w pewnym stopniu od wymaga wobec wnioskw i pyta prawnych (zob. art. 79 Konstytucji, art. 46-48 UoTK oraz art. 126 KPC w zwizku z art. 20 UoTK). Poszczeglne przesanki charakterystyczne dla postpowania w sprawie skargi zostay omwione w ramach osobnego rozdziau (zob. rozdzia 4). Rwnie w zakresie tych przesanek skad orzekajcy na dalszym etapie postpowania nie jest zwizany ocen dokonan podczas rozpoznania wstpnego skargi.

2005 r., sygn. SK 41/03 (OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 31), postanowienie z 18 czerwca 2008 r., sygn. SK 69/05 (OTK ZU nr 5/A/2008, poz. 96), postanowienie z 16 lutego 2011 r., sygn. SK 40/09 (OTK ZU nr 1/A/2011, poz. 6).
266

W uzasadnieniu wydanego w penym skadzie postanowienia z 9 grudnia 2008 r. o sygn. SK 94/06 Trybuna wskaza, e: z uwagi na brak terminu ograniczajcego moliwo oceniania przez Trybuna warunkw dopuszczalnoci skargi konstytucyjnej, skad wyznaczony do orzekania merytorycznego nie jest () zwizany wynikami wstpnej kontroli (). Tym samym skad ten wadny jest przeprowadzi dalsz kontrol skargi i umorzy postpowanie, jeeli wydanie orzeczenia byoby niedopuszczalne ze wzgldu na ujawnione pniej przeszkody formalne.(OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 185).
267

J. Krlikowski, Ujemna przesanka, s. 62-65.

268

Zob. B. Banaszkiewicz, Glosa do postanowienia Trybunau Konstytucyjnego z 19 grudnia 2006 r., sygn. P 37/05, Przegld Legislacyjny nr 2/2007, s. 110.

79

3. Wyroki i ich skutki prawne 3.1. Rodzaje rozstrzygni merytorycznych. Rozstrzygnicie stanowi konieczny element orzeczenia Trybunau (zob. art. 71 ust. 1 pkt 6 UoTK). Rozstrzygnicie jako element wyroku stanowi istot jego treci: wskazuje jaki rodzaj relacji zachodzi pomidzy kwestionowanym aktem normatywnym a aktem normatywnym wyszego rzdu stanowicym wzorzec kontroli269. W obecnym orzecznictwie Trybunau Konstytucyjnego orzeczenia mona podzieli wedug kryterium ich treci na orzeczenia stwierdzajce: a) zgodno z Konstytucj lub inn regulacj stanowic wzorzec kontroli, b) niezgodno z Konstytucj lub inn regulacj stanowic wzorzec kontroli, c) brak niezgodnoci z Konstytucj lub inn regulacj stanowic wzorzec kontroli. 3.2. Skutki orzeczenia o zgodnoci. Orzeczenie o zgodnoci oznacza, e domniemanie konstytucyjnoci kwestionowanego aktu normatywnego nie zostao podwaone. W pimiennictwie wskazuje si, e orzeczenie tego rodzaju powoduje wrcz przeksztacenie si domniemania konstytucyjnoci w prawn pewno co do zgodnoci270. Twierdzenie to naleaoby uzupeni zastrzeeniem, e pewno ta nie ma charakteru absolutnego oraz obowizuje jedynie w takim zakresie w jakim akt normatywny by zakwestionowany i rozpoznany przez Trybuna. Naley zauway, e zakwestionowanie tego samego aktu normatywnego w tym samym zakresie i z tym samym wzorcem kontroli co sprawa wczeniej rozstrzygnita orzeczeniem o zgodnoci moe by dopuszczalne i rozpoznane przez Trybuna w sytuacji gdy podmiot inicjujcy kontrol konstytucyjnoci wskae nowe istotne argumenty lub okolicznoci, ktre nie byy uwzgldnione w sprawie poprzedzajcej271. 3.3. Skutki orzeczenia o niezgodnoci. Orzeczenie Trybunau Konstytucyjnego o niezgodnoci z Konstytucj, umow midzynarodow lub z ustaw aktu normatywnego zostao wprost przewidziane w regulacji konstytucyjnej. Pojcie to wystpuje w treci art. 190 ust. 4 Konstytucji. Skutki tego rodzaju orzeczenia kwalifikowane s w pimiennictwie w rny sposb, np. na skutki makro i mikro272, skutki bezporednie i porednie273. Bez
269

Warto zauway, e przepisy dotyczce postpowania przed Trybunaem nie reguluj w sposb szczeglny sytuacji, w ktrej w wyniku gosowania na naradzie sdziw skadu orzekajcego sprawa nie zostanie rozstrzygnita z uwagi na rwn liczb gosw oddanych przez sdziw za orzeczeniem o konstytucyjnoci oraz za orzeczeniem o niekonstytucyjnoci. Dotyczy to spraw rozpoznawanych w penym skadzie orzekajcym, w sytuacjach nieobecnoci jednego, trzech lub piciu sdziw. Jak si wydaje ustawodawca mia zamiar podkrelenia wagi konsensu i szukania rozstrzygnicia moliwie najbardziej odpowiadajcego wszystkim pogldom reprezentowanym przez sdziw skadu orzekajcego.
270

Z. Czeszejko-Sochacki, Orzeczenie Trybunau Konstytucyjnego: pojcie, klasyfikacja i skutki prawne, Pastwo i Prawo nr 12/2000, s. 16 i 20.
271

Zob. przykadowo: wyrok z 5 wrzenia 2006 r., sygn. K 51/05 (OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 100), wyrok z 12 wrzenia 2006 r., sygn. SK 21/05 (OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 103), zob. te: J. Krlikowski, Ujemna przesanka, s. 78-79.
272

L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2007, s. 362,

80

wzgldu na przyjt terminologi skutki te mona jednak podzieli na te zwizane z wpywem na cay system obowizujcego prawa oraz na te, ktre dotycz moliwoci ingerencji w praktyk stosowania niekonstytucyjnych przepisw oraz stosunki prawne uksztatowane na podstawie aktu normatywnego uznanego za niezgodny z aktem normatywnym wyszego rzdu. To rozrnienie skutkw prawnych orzeczenia o niekonstytucyjnoci podkrela rwnie sam Trybuna w uzasadnieniach swoich rozstrzygni274. Podstawowy skutek orzeczenia o niezgodnoci polega na ingerencji w obowizujcy stan prawny poprzez wyeliminowanie jednego z jego elementw: aktu normatywnego uznanego w wyroku Trybunau za niezgodny z aktem normatywnym wyszego rzdu. Tego rodzaju orzeczenie stanowi gwne narzdzie realizacji podstawowej funkcji sdownictwa konstytucyjnego, czyli zapewnienia hierarchicznej zgodnoci norm w ramach systemu prawnego. Trybuna Konstytucyjny wskazywa, e: [n]ie ulega wtpliwoci, i bezporednim skutkiem orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego o niezgodnoci aktu normatywnego (okrelonych przepisw lub norm) z Konstytucj, jest utrata mocy obowizujcej przepisw niezgodnych z konstytucj z dniem wejcia w ycie orzeczenia Trybunau lub w innym terminie okrelonym przez Trybuna (art. 190 ust. 3 zd. 1 konstytucji). Akt normatywny lub jego cz (konkretnie oznaczone przepisy) uznane przez Trybuna za niezgodne z konstytucj zostaj usunite z porzdku prawnego, przestaj by jego elementem. Orzeczenie przez Trybuna Konstytucyjny o niezgodnoci z konstytucj aktu normatywnego lub jego czci powoduje bezwzgldne, bezwarunkowe i bezporednie zniesienie (kasacj) przepisw (norm) w nim wskazanych. Nastpuje to niezalenie od dziaa innych organw pastwowych. 275 Precyzujc znaczenie wyroku o niezgodnoci w ramach postpowania wszcztego skarg konstytucyjn Trybuna uzna, e: bezporednim skutkiem wyroku Trybunau Konstytucyjnego, stwierdzajcego niezgodno zakwestionowanych w skardze konstytucyjnej przepisw z Konstytucj, jest pozbawienie tych przepisw mocy obowizujcej. A zatem w tej paszczynie wyrok wydany w postpowaniu wszcztym na podstawie skargi konstytucyjnej wywiera identyczny skutek, jak wyrok wydany w postpowaniu wszcztym na podstawie wniosku lub pytania prawnego.276 W tym miejscu naley tylko zasygnalizowa, e skutki wyeliminowania przepisu z systemu prawa w wyniku orzeczenia o niekonstytucyjnoci s inne ni skutki uchylenia przepisu przez

273

Z. Czeszejko-Sochacki, Wznowienie postpowania jako skutek poredni orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego, Pastwo i Prawo nr 2/2000, s. 14 i n.
274

Por. postanowienie z 21 marca 2001 r., sygn. K 4/99 (OTK ZU nr 2/2000, poz. 65), postanowienie z 24 marca 2004 r., sygn. Ts 38/03 (OTK ZU nr 1/B/2004, poz. 35), a take na gruncie poprzedniej regulacji postpowania przed TK uchwaa z 14 czerwca 1995 r., sygn. W 19/94 (OTK ZU 1995, poz. 23), w ktrej uzasadnieniu Trybuna wskaza, e: przepisy konstytucyjne i przepisy ustawy o TK wyraaj generaln tendencj ustrojow do korygowania skutkw narusze Konstytucji i aktw ustawodawczych w procesie stanowienia prawa i to zarwno skutkw bezporednich (co do wadliwej treci , bo sprzecznej z Konstytucj lub aktami ustawodawczymi ustanowionych norm prawnych), jak i skutkw porednich (w zakresie stosunkw prawnych uksztatowanych na podstawie tych norm).
275

Postanowienie z 21 marca 2001 r., sygn. K 4/99 (OTK ZU nr 2/2000, poz. 65). Postanowienie z 24 padziernika 2001 r., sygn. SK 10/01 (OTK ZU nr 7/2001, poz. 225) .

276

81

prawodawc277. Skutek w postaci eliminacji z systemu prawnego niekonstytucyjnej regulacji moe, lecz nie musi mie znaczenia dla przyszych stosunkw prawnych zawieranych przez skarcego. Oprcz wskazanego powyej skutku w postaci eliminacji niekonstytucyjnego aktu normatywnego z systemu prawa, orzeczenie o niezgodnoci moe wywiera okrelone skutki wzgldem sytuacji prawnych uksztatowanych na podstawie przepisu uznanego za niekonstytucyjny. Dla sytuacji skarcego najistotniejsze znaczenie ma wanie ten rodzaj skutkw orzeczenia zwizany z moliwoci wzruszenia niekorzystnej dla niego sytuacji prawnej uksztatowanej na podstawie regulacji uznanej za niekonstytucyjn. Dlatego te ten rodzaj skutkw orzeczenia o niekonstytucyjnoci w ramach niniejszego opracowania zosta szerzej omwiony w ramach osobnego rozdziau (zob. rozdzia 10). Warto zauway, e orzeczenie o niekonstytucyjnoci wywiera okrelone skutki w rnych paszczyznach obowizywania i stosowania prawa wobec rnego rodzaju podmiotw. Niektre orzeczenia w celu przywrcenia stanu zgodnoci z Konstytucj wymagaj podjcia okrelonych dziaa przez ustawodawc. Dotyczy to w szczeglnoci orzecze, w ktrych Trybuna zdecydowa si na okrelenie innego terminu utraty mocy obowizujcej niekonstytucyjnej regulacji ni dzie ogoszenia wyroku we waciwym dzienniku urzdowym (zob. rozdzia 10.9). Orzeczenie o niekonstytucyjnoci moe wpywa rwnie na praktyk stosowania zakwestionowanej regulacji i orzecznictwo sdw. Do tego, orzeczenie moe powodowa powstanie prawa do wznowienia zakoczonych postpowa w sprawach rozstrzygnitych na podstawie regulacji uznanej za niekonstytucyjn. Dotyczy to w szczeglnoci skarcego, ktrego skarga zostaa uznana za zasadn. 3.4. Skutki orzeczenia o braku niezgodnoci. Wyroki zawierajce formu nie jest niezgodny oznaczaj, e pomidzy kwestionowanym aktem normatywnym a regulacj stanowic wzorzec kontroli zachodzi relacja braku adekwatnoci278. Oznacza to, e pomidzy tymi regulacjami brak jest wsplnej paszczyzny w ramach ktrej mogaby by przeprowadzona ocena ich wzajemnej zgodnoci. Wyrok o braku niezgodnoci nie ingeruje w ksztat obowizujcego systemu prawnego i nie wpywa na zmian sytuacji prawnej skarcego279.

Rozdzia 10. Wznowienie postpowania na podstawie orzeczenia o niekonstytucyjnoci

277

Zob. postanowienie z 21 marca 2001 r., sygn. K 4/99 (OTK ZU nr 2/2000, poz. 65), a take: A. Grabowski, B. Naleziski, Kopoty z obowizywaniem. Uwagi na tle orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego, [w:] Studia z filozofii prawa, [red.] J. Stelmach, s. 231-248.
278

Wyrok z 11 maja 2007 r., sygn. K 2/07 (OTK ZU nr 5/A/2007, poz. 48).

279

Zob. szerzej: J. Krlikowski, A. V. Prokop, Wyrok o braku niezgodnoci jako trzeci rodzaj rozstrzygnicia w postpowaniu przed Trybunaem Konstytucyjnym, Studia Prawnicze nr 4/2009, s. 45 i n.

82

1. Wznowienie postpowania jako instrument przywrcenia stanu konstytucyjnoci. Wydanie wyroku o niezgodnoci w sprawie zainicjowanej skarg konstytucyjn stanowi dla skarcego zakoczenie postpowania przed Trybunaem. Jednak sam wyrok Trybunau nie powoduje jeszcze zakoczenia procesu ochrony okrelonego prawa lub wolnoci skarcego. Dla penego przywrcenia stanu zgodnoci z Konstytucj sytuacji prawnej na tle ktrej skarcy wystpi do Trybunau konieczne jest wznowienia postpowania w ramach waciwej procedury. Konstytucja statuuje art. 190 ust. 4 jako podstaw wznowienia, natomiast poszczeglne ustawy reguluj zasady i tryb wznowienia waciwe dla danego rodzaju postpowania. Zgodnie z art. 190 ust. 4 Konstytucji orzeczenie Trybunau Konstytucyjnego o niezgodnoci z Konstytucj, umow midzynarodow lub z ustaw aktu normatywnego, na podstawie ktrego zostao wydane prawomocne orzeczenie sdowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnicie w innych sprawach, stanowi podstaw do wznowienia postpowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnicia na zasadach i w trybie okrelonych w przepisach waciwych dla danego postpowania. Zdaniem Trybunau u podstaw wskazanej instytucji wznowienia ley zaoenie, zgodnie z ktrym uznanie niekonstytucyjnoci kwestionowanego aktu normatywnego stanowi szczegln przyczyn do wznowienia rozstrzygnicia wydanego na podstawie takiego aktu, a tym samym, e wzgld na materialn praworzdno (sprawiedliwo) uzyskuje prymat nad zasad pewnoci i bezpieczestwa prawnego280. Trybuna podkrela w swoim orzecznictwie, e moliwo wznowienia postpowa w sprawach indywidualnych jest niezalena od tego, w jakim trybie kontroli konstytucyjnoci stwierdzono niekonstytucyjno281, w szczeglnoci nie mona jej odnie jedynie do procedury skargi konstytucyjnej282. rodki umoliwiajce wznowienie tych postpowa znajduj zatem zastosowanie zarwno w sytuacji orzecze wydanych w postpowaniach wszcztych skarg konstytucyjn, jak i w tych ktre zostay zainicjowane wnioskiem lub pytaniem prawnym 283. W przypadku skargi konstytucyjnej moliwo wznowienia postpowania ma jednak szczeglne znaczenie jest konieczna dla penego przywrcenia stanu konstytucyjnoci sytuacji prawnej skarcego i zapewnienia faktycznej ochrony jego konstytucyjnych wolnoci lub praw ktre zostay naruszone. Trybuna wskazywa wrcz, e niedopuszczalne jest wyczenie moliwoci wznowienia postpowania w sprawie, na tle ktrej zoono skarg konstytucyjn. Wznowienie postpowania w sprawie skarcego jest szczeglnie podane z uwagi na potrzeb zapewnienia

280

Wyrok z 20 maja 2003 r., sygn. SK 10/02, (OTK ZU nr 5/A/2003, poz. 41). Wyrok z 24 padziernika 2007 r., sygn. SK 7/06, (OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 108). Postanowienie z 10 marca 1999 r., sygn. Ts 102/98 (OTK ZU nr 6/1999, poz. 126). Postanowienie z 7 grudnia 2005 r., sygn. Ts 83/05 (OTK ZU nr 6/B/2005, poz. 69).

281

282

283

83

skardze charakteru efektywnego instrumentu ochrony konstytucyjnych wolnoci i praw przysugujcych konkretnej osobie284.

2. Prawo do wznowienia postpowania. Akty stosowania prawa wydane na podstawie niekonstytucyjnej regulacji nie trac skutecznoci w wyniku samego wejcia w ycie orzeczenia Trybunau. Orzeczenie o niekonstytucyjnoci stanowi jedynie podstaw do wznowienia postpowania, ktrej rezultatem moe by zmiana wczeniej wydanego aktu stosowania prawa. Trybuna wskazywa, e: art. 190 ust. 4 Konstytucji nie przewiduje automatycznego wyeliminowania takich rozstrzygni (i ich skutkw), a stwarza tylko moliwo ponownego rozpatrzenia danej sprawy na podstawie zmienionego stanu prawnego, uksztatowanego w nastpstwie orzeczenia Trybunau o niezgodnoci aktu normatywnego z przepisem majcym wysz rang w hierarchicznie zbudowanym systemie prawnym285. W innym orzeczeniu Trybuna podkreli, e: art. 190 ust. 4 Konstytucji, przyznajc jednostce prawo podmiotowe do rozstrzygnicia sprawy, w nastpstwie utraty mocy przez zdyskwalifikowan norm prawn, nie deklaruje utraty skutecznoci prawnej ex lege niekonstytucyjnych aktw stosowania prawa. W zgodzie z zasad pewnoci prawa i zasad ochrony zaufania (art. 2 Konstytucji) nakazuje wznowienie prawomocnie (ostatecznie) zakoczonych postpowa.286 Teza, zgodnie z ktr z art. 190 ust. 4 wynika konstytucyjne prawo podmiotowe do wznowienia postpowania prezentowana jest zarwno w orzecznictwie Trybunau jak i w pimiennictwie287. W ocenie Trybunau: Wola ustrojodawcy wyranie w art. 190 ust. 4 Konstytucji wskazuje, i nie tylko jest dopuszczalne rozpatrzenie sprawy w nowym stanie prawnym uksztatowanym w nastpstwie orzeczenia Trybunau o niekonstytucyjnoci, ale e moliwo taka jest ujta jako podmiotowe, konstytucyjne prawo uprawnionego. Unormowane w art. 190 ust. 4 Konstytucji prawo do uzyskania wznowienia postpowania, jeli rozstrzygnicie oparto o przepis, co do ktrego w formalny sposb stwierdzono niekonstytucyjno zapewnia, aby ostateczny skutek wymierzenia sprawiedliwoci by zgodny z Konstytucj.288
284

Wyrok z 2 marca 2004 r., sygn. SK 53/03 (OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 16), wyrok z 28 listopada 2006 r., sygn. SK 19/05 (OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 154).
285

z 28 listopada 2006 r., sygn. SK 19/05 (OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 154). Wyrok z 27 padziernika 2004 r., sygn. SK 1/04 (OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 96).

286

287

Zob. przykadowo: K. Gonera, E. towska, Artyku 190 Konstytucji i jego konsekwencje w praktyce sdowej, Pastwo i Prawo nr 9/2003, s. 15.
288

Wyrok z 2 marca 2004 r., sygn. SK 53/03 (OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 16), zob. te: wyrok z 20 lutego 2002 r., sygn. K 39/00 (OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 4), w uzasadnieniu ktrego Trybuna wskazuje na prawo do kwestionowania rozstrzygni uksztatowanych na podstawie niekonstytucyjnych przepisw przed wydaniem orzeczenia Trybunau stwierdzajcego tak okoliczno, a take wyrok z 27 padziernika 2004 r., sygn. SK 1/04 (OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 96).

84

3. Zakres podmiotowy prawa do wznowienia. Z dotychczasowego orzecznictwa Trybunau Konstytucyjnego wynika, e moliwo skorzystania z prawa do wznowienia przewidzianego w art. 190 ust. 4 Konstytucji przysuguje wszystkim podmiotom, ktrych prawa zostay naruszone niekonstytucyjnym przepisem289. Dotyczy to w szczeglnoci skarcego. Zdaniem Trybunau, w przypadku, gdy przepis zosta uznany za niegodny z Konstytucj w wyniku wniesienia skargi, skarcy musi mie moliwo niejako >>skonsumowania<< efektu wszcztego przez siebie postpowania przed Trybunaem Konstytucyjnym, a zatem musi mie moliwo wznowienia postpowania zakoczonego orzeczeniem wydanym na podstawie przepisu uznanego nastpnie za niekonstytucyjny 290. Moliwo skorzystania z prawa do wznowienia dotyczy take tych skarcych, ktrych skargi kwestionoway przepis uznany za niekonstytucyjny, lecz Trybuna umorzy postpowanie w ich sprawie na podstawie przesanki zbdnoci orzekania oraz tych skarcych, ktrych sprawy nadal s rozpoznawane przez Trybuna ze wzgldu na okrelenie w ich skargach szerszego zakresu zaskarenia291. 4. Prawo do wznowienia a zakres rozstrzygnicia Trybunau. Trybuna wskazywa rwnie, e zakres prawa do wznowienia wynika z zakresu rozstrzygnicia Trybunau. W sprawie zakoczonej wyrokiem z 31 stycznia 2005 r. Trybuna wskaza, e wyrok ten ma ograniczony zakres podmiotowy oddziaywania, co wynika z przyjtego w sentencji zawenia polegajcego na wyranym wskazaniu, e niekonstytucyjno dotyczy tego przepisu tylko w zakresie, w jakim wycza moliwo zawarcia w treci odwoania wniosku o uchylenie decyzji Prezesa UOKiK w caoci. Tym samym moliwo wznowienia na podstawie orzeczenia o niekonstytucyjnoci obejmuje tylko te sprawy, w ktrych odwoujcy domagali si takiego wanie rozstrzygnicia sdu292. Osobnym zagadnieniem jest kwestia dopuszczalnoci wznowie w przypadku wyrokw o niekonstytucyjnoci przepisu z uwagi na tzw. pominicie legislacyjne. Trybuna podkrela w swoim orzecznictwie, e wyrok Trybunau stwierdzajcy wadliwo pominicia ustawodawczego nie stwarza podstawy dla wznowie postpowania na podstawie art. 190 ust. 4 Konstytucji293. Z kolei w uzasadnieniu wyroku z 2 czerwca 2010 r. Trybuna wskazywa, e wznowienie na podstawie

289

Postanowienie z 4 wrzenia 2007 r., sygn. SK 47/06 (OTK ZU nr 8/A/2007, poz. 99). Wyrok z 7 wrzenia 2006 r., sygn. SK 60/05 (OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 101). Postanowienie z 4 wrzenia 2007 r., sygn. SK 47/06 (OTK ZU nr 8/A/2007, poz. 99). Wyrok z 31 stycznia 2005 r., sygn. SK 27/03 (OTK ZU nr 1/A/2005, poz. 8).

290

291

292

293

Zob. przykadowo: postanowienie z 11 padziernika 2004 r., sygn. SK 42/03 (OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 99) oraz postanowienie z 24 kwietnia 2007 r., sygn. Ts 250/06 (OTK ZU nr 3/B/2007, poz. 140).

85

wyrokw dotyczcych pominicia legislacyjnego moliwe jest jedynie w przypadku waciwej reakcji ustawodawcy294. 5. Wyczenia i ograniczenia prawa do wznowienia z uwagi na charakter przepisu lub przyczyn jego niekonstytucyjnoci. W celu okrelenia zakresu prawa do wznowie istotne znaczenie ma okrelenie, ktre regulacje uznane za niekonstytucyjne mog by uznane za akty normatywne stanowice podstaw do wznowie, czyli takie na podstawie ktrych wydano prawomocne orzeczenie sdowe, ostateczn decyzj administracyjn lub rozstrzygnicie w innych sprawach. Nie poddajc ocenie w tym miejscu zasadnoci i mocy wicej zawartych w sentencjach i uzasadnieniach orzecze Trybunau wypowiedzi ograniczajcych lub w ogle wyczajcych moliwo wznowienia postpowania na podstawie art. 190 ust. 4 z uwagi na charakter przepisu naley wskaza, e kwestia ta nie jest jednoznacznie rozstrzygnita ani przez przepisy prawa ani w orzecznictwie. Warto jednak podkreli, e sam Trybuna w wydanym w penym skadzie wyroku z 31 marca 2005 r. podkrela, e nie mona en bloc wycza spod dziaania art. 190 ust. 4 Konstytucji jakichkolwiek sytuacji w zalenoci od tego jakich dziaw prawa czy przedmiotu dotycz. Tym samym za bezpodstawn naley uzna tez, zgodnie z ktr w przypadku stwierdzenia niezgodnoci z Konstytucj przepisw procedury czy przepisw dotyczcych kosztw wyczone jest prawo do wznowienia postpowania295. Trybuna uzna zatem za niedopuszczalne wyczenia lub ograniczenia zastosowania art. 190 ust. 4 Konstytucji dla wszystkich sytuacji danego rodzaju. Dla uznania tego rodzaju ograniczenia konieczne jest rozpoznanie kadej sprawy osobno. Poniej zostan przedstawione niektre orzeczenia, w ktrych Trybuna zajmowa si kwesti ograniczania prawa do wznowienia postpowania na podstawie art. 190 ust. 4 Konstytucji. W uzasadnieniu wyroku z 2 padziernika 2006 r., Trybuna uzna, e kwestionowany przepis (art. 50510 3 KPC) ma charakter czysto proceduralny i dlatego ze swojej natury nie moe by traktowany jako akt normatywny, na podstawie ktrego zostao wydane prawomocne orzeczenie sdowe o ktrym stanowi art. 190 ust. 4 Konstytucji. Trybuna uzna w tej sprawie, e sytuacja skarcego jest jednak szczeglna. Powinien mu przysugiwa przywilej zwizany z uznaniem skargi za zasadn, polegajcy na tym, e apelacja zgodnie z daniem byaby rozpoznana na rozprawie. W adnym razie nie przesdza to jeszcze kierunku merytorycznego rozstrzygnicia sprawy skarcego296.
Z kolei w sprawie dotyczcej opat za parkowanie zakoczonej wyrokiem z 10 grudnia 2002 r. Trybuna podkreli znaczenie przyczyny niekonstytucyjnoci regulacji dla okrelenia skutkw prawnych wyroku. W tej sprawie Trybuna nie zakwestionowa samej zasadnoci
294

W wyroku z 2 czerwca 2010 r., sygn. SK 38/09 (OTK ZU nr 5/A/2010, poz. 46) Trybuna wskaza, e Bez interwencji ustawodawcy nie jest jednak moliwy peny powrt do stanu konstytucyjnoci na tle analizowanej sprawy mechanizmu wyczenia sdziego.
295

Wyrok z 31 marca 2005 r., sygn. SK 26/02 (OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29). Wyrok z 2 padziernika 2006 r., sygn. SK 34/06 (OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 118).

296

86

normy prawnej, z ktr wie si obowizek opat za parkowanie, lecz rdo stanowice podstaw do jej dedukcji, czyli rozporzdzenie Rady Ministrw. Ostatecznie Trybuna z uwagi na natur opat za parkowanie uzna, e wyrok rodzi skutki jedynie na przyszo. W punkcie II sentencji wskazano wprost, e pobrane na podstawie przepisw rozporzdze Rady Ministrw uznanych za niezgodne z Konstytucj nie podlegaj zwrotowi 297. W wyroku z 24 padziernika 2007 r. wydanym w penym skadzie Trybuna podkreli, e pojcie aktu normatywnego na podstawie ktrego wydano orzeczenie ma na gruncie Konstytucji zrnicowan tre w zalenoci od tego czy stanowi przesank dopuszczalnoci rozpoznania skargi (art. 79) czy te tworzy podstaw prawn wznowienia (art. 190 ust. 4). Ze wskazanej tezy wynika jak si wydaje e moliwa jest sytuacja, w ktrej skarga konstytucyjna bdzie rozpoznana poniewa bdzie speniaa wymagania formalne, lecz jej ewentualne uznanie wcale nie bdzie oznaczao, e skarcemu zostanie zapewniona moliwo przywrcenia stanu naruszenia (stwierdzonego wyrokiem Trybunau) jego praw i wolnoci. Co wane, Trybuna zawzi t tez jedynie do sytuacji, gdy przedmiot kontroli stanowiy przepisy dotyczy ustrojowe. przepisw Trybuna podkreli, e w przypadku gdy niekonstytucyjno ustrojowych zwizek midzy

konkretnym

rozstrzygniciem a niekonstytucyjn norm na podstawie ktrej wydano to rozstrzygnicie jest duo luniejszy ni w przypadku niekonstytucyjnoci przepisu materialnoprawnego lub proceduralnego. Gdy niekonstytucyjno dotyczy przepisw ustrojowych, z uwagi na warto konstytucyjn jak stanowi prawomocno dajcy moliwo wznowienia postpowa podstawie nart. 190 ust. 4 jest wyczona. W wyroku tym podobnie jak w omwionym powyej wyroku z 10 grudnia 2002 r. Trybuna wyczy moliwo wznowie w sentencji298. Pogld o braku moliwoci wznowienia postpowania w przypadku, gdy niekonstytucyjno dotyczy przepisw o charakterze ustrojowym Trybuna podtrzyma w wyroku z 14 padziernika 2008 r.299 W sprawie, niezainicjowanej skarg, zakoczonej wyrokiem z 22 lutego 2005 r. dotyczcej przepisw karnych Trybuna rwnie wykluczy moliwo wznowie z uwagi na znaczenie przepisu uznanego za niekonstytucyjny. Trybuna uzna, e przepis okrelajcy tryb cigania przestpstwa nie moe by uznany za podstaw orzeczenia sdu w znaczeniu art. 190 ust. 4 Konstytucji. Trybuna podkreli przy tym, e nie wynika to bynajmniej z nieprzytaczania tego przepisu w sentencjach tego rodzaju rozstrzygni. To w jaki sposb
297

Wyrok z 10 grudnia 2002 r., sygn. P 6/02 (OTK ZU nr 7/A/2002, poz. 91), zob. te: wyrok z 9 wrzenia 2004 r., sygn. K 2/03 (OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 83).
298

Wyrok z 24 padziernika 2007 r., sygn. SK 7/06 (OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 108). Wyrok z 14 padziernika 2008 r., sygn. SK 6/07 (OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 137).

299

87

proces analizy obowizujcych przepisw zostanie uzewntrzniony w wydanym orzeczeniu jest kwesti techniczn. Jako przyczyn wyczenia moliwoci wznowie w tej sprawie Trybuna wskaza natomiast okoliczno, e zakwestionowany przepis ani nie ma wpywu na klasyfikacj okrelonego czynu jako przestpstwa ani nie stanowi podstawy dla wymiaru kary za jego popenienie300. Ograniczenie moliwoci wznowie Trybuna podkrela rwnie przy kontroli niektrych przepisw prawa podatkowego. W wydanym w penym skadzie wyroku z 6 marca 2002 r. Trybuna wskaza w sentencji, e uznanie niekonstytucyjnoci zakwestionowanej przepisu prawa podatkowego nie stwarza podstawy zwrotu podatku uiszczonego na podstawie tego przepisu. Jednak jak si wydaje taka interpretacja zwizana bya z przyjtym przez Trybuna rozumieniem istoty instytucji nadpaty podatku a nie ze szczeglnymi cechami norm prawa podatkowego301. W pniejszych orzeczeniach Trybuna wskazywa, e kwestia tego czy powstaa nadpata w wyniku uznania niekonstytucyjnoci przepisu, na podstawie ktrego zosta uiszczony podatek powinna by rozstrzygnita na etapie postpowania sdowego lub podatkowego302. Na szczeglnego rodzaju ograniczenie moliwoci wznowie Trybuna Konstytucyjny wskaza w uzasadnieniu wyroku z 20 listopada 2007 r., sygn. SK 57/05303. W ocenie Trybunau kwestionowana regulacja speniaa standard zgodnoci z prawem do sdu uregulowanym w przepisach konstytucyjnych obowizujcych przed 1990 rokiem. Dlatego te: Ewentualne wznowienia postpowa, ktre mogyby nastpowa na skutek niniejszego wyroku, odnosi si mog do postpowa toczonych od momentu pojawienia si w systemie prawa wspomnianej normy ustanawiajcej prawo do sdu jako zasad konstytucyjn.

6. Rozstrzygnicie wydane na podstawie niekonstytucyjnego aktu normatywnego. Forma czy tre rozstrzygnicia wydanego na podstawie aktu normatywnego uznanego za niekonstytucyjny zdaniem Trybunau nie jest istotna z punktu widzenia realizacji prawa do wznowienia postpowania. Zdaniem Trybunau rnicowanie
300

Wyrok z 22 lutego 2005 r., sygn. K 10/04 (OTK ZU nr 2/A/2005, poz. 17).

301

Wyrok z 6 marca 2002 r., sygn. P 7/00 (OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 13), por. te: wyrok z 27 kwietnia 2004 r., sygn. K 24/03 (OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 33).
302

Zob. wyrok z 27 grudnia 2004 r., sygn. SK 35/02 (OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 119), wyrok z 7 lipca 2009 r., sygn. SK 49/06 (OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 106), a take postanowienie z 29 listopada 2010 r., sygn. P 45/09.
303

Wyrok z 20 listopada 2007 r., sygn. SK 57/05 (OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 125).

88

zasadnoci wznowienia postpowania w zalenoci od formy orzeczenia (postanowienie, wyrok), jego znaczenia dla postpowania (koczce postpowanie, incydentalne) czy od jego zawartoci merytorycznej (zasdzajce, oddalajce, skazujce, uniewinniajce) jest nieuzasadnione (zob. rozdzia 10.8.2). Jednake, zdaniem Trybunau istniej racje o charakterze konstytucyjnym uzasadniajce wyczenie dopuszczalnoci wznowienia postpowania karnego na niekorzy oskaronego304.
Warunkiem skorzystania z prawa podmiotowego okrelonego w art. 190 ust. 4 jest jednak co do zasady wydanie jakiegokolwiek rozstrzygnicia na podstawie aktu normatywnego uznanego za niekonstytucyjny. Zgodnie z przewaajc lini orzecznicz Trybunau, w przypadku, gdy Trybuna uzna za niekonstytucyjny przepis, ktry ksztatowa okrelone sytuacje ex lege, brak jest moliwoci 305 wznowienia postpowania . Jednake w uzasadnieniu do jednego z wyrokw wydanych w penym skadzie Trybuna zaprezentowa pogld przewidujcy szersze zastosowanie art. 190 ust. 4, zgodnie z ktrym: Uprawnione mog by () oparte na art. 189 kpc powdztwa dotyczce ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikajcego z przepisu prawnego, w stosunku do ktrego Trybuna orzek, e jest on niezgodny z Konstytucj. Inne rozumienie treci art. 190 ust. 4 Konstytucji prowadzioby w rzeczywistoci do pozbawienia niektrych stron stosunku cywilnoprawnego prawa do sdu, a przez to take moliwoci zakwestionowania treci stosunkw prawnych wywiedzionych z 306 niezgodnego z Konstytucj przepisu prawnego.

7. Wpyw orzeczenia Trybunau na wynik wznowionego postpowania. Trybuna Konstytucyjny konsekwentnie przyjmuje, e orzeczenie o niekonstytucyjnoci okrelonego aktu normatywnego w aden sposb nie przesdza tego, jakie rozstrzygnicie powinno by wydane w zwizku z wznowieniem postpowania w celu przywrcenia stanu konstytucyjnoci (art. 190 ust. 4 Konstytucji). Znaczenie ma w kadym przypadku to jaka bya tre rozstrzygnicia Trybunau oraz od tego czy wniosek o przywrcenie stanu konstytucyjnoci rzeczywicie dotyczy tego rodzaju sytuacji. Okolicznoci te podlegaj ocenie sdu rozpoznajcego wniosek o wznowienie postpowania. Trybuna podkreli przy tym, e wznowienie postpowania na podstawie orzeczenia o niekonstytucyjnoci nie oznacza, e automatycznym efektem takiego wznowienia musi by wydanie orzeczenia o diametralnie odmiennej treci od orzeczenia zapadego wczeniej lub te wydanie orzeczenia, o ktrego wydanie ubiega si skarcy we wznawianym postpowaniu307. 8. Regulacja trybu wznowienia postpowania w ramach poszczeglnych procedur.

304

Wyrok z 7 wrzenia 2006 r., sygn. SK 60/05 (OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 101).

305

Zob. wyrok z 21 lutego 2006 r., sygn. K 1/05 (OTK ZU nr 2/A/2006, poz. 18), wyrok z 10 grudnia 2002 r., sygn. P 6/02 (OTK ZU nr 7/A/2002, poz. 91); postanowienie z 6 kwietnia 2005 r., sygn. SK 8/04 (OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 44).
306

Wyrok z 20 lutego 2002 r., sygn. K 39/00 (OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 4).

307

Wyrok z 27 padziernika 2004 r., sygn. SK 1/04 (OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 96), zob. te: wyrok z 31 stycznia 2005 r., sygn. SK 27/03 (OTK ZU nr 1/A/2005, poz. 8).

89

8.1. Uwagi oglne. Zgodnie z art. 190 ust. 4 in fine Konstytucji przepisy waciwe dla danego postpowania okrelaj tryb wznowienia postpowania na podstawie orzeczenia o niezgodnoci.
W ocenie Trybunau art. 190 ust. 4 Konstytucji okrela cel wznowienia pozostawiajc ustawodawcy zwykemu okrelenie waciwych procedur a sdom orzekanie o sanacji nastpstw stwierdzenia niekonstytucyjnoci przez Trybuna. Sposb uksztatowania procedury na drodze ustawowej nie moe przy tym niweczy szansy na wznowienie postpowania w rozumieniu art. 190 ust. 4 Konstytucji. Gdyby tak byo, doszoby do wykadni treci prawa konstytucyjnego poprzez tre i zakres ustawy zwykej308.

2. Orzecznictwo Trybunau. Trybuna kilkakrotnie bada przepisy poszczeglnych

procedur (przede wszystkim procedury cywilnej) dotyczce moliwoci wznowienia postpowania na podstawie orzeczenia o niekonstytucyjnoci. W sprawie zakoczonej wyrokiem z 20 maja 2003 r. wskazywa, e przepisy KPC dotyczce wznowienia po orzeczeniu Trybunau ograniczaj podstawy do wznowienia postpowania sdowego poprzez uniemoliwienie wznowienia postpowania zakoczonego postanowieniem sdu. Trybuna wskaza w uzasadnieniu, e skarga o wznowienie postpowania jest wyjtkiem od zasady prawomocnoci orzecze, co oznacza, e powaga rzeczy osdzonej powinna chroni te orzeczenia, ktre odpowiadaj wymaganiom praworzdnoci. W ocenie Trybunau orzeczeniem ksztatujcym stosunki prawne, prawa i obowizki w ramach procedury cywilnej jest prawomocny wyrok. Z tych przyczyn Trybuna uzna zarzuty skarcego za nietrafne. Naley jednak podkreli, e w tej sprawie skarcy mia moliwo zrealizowania swojego interesu poprzez powtrne wniesienie pozwu 309. Z kolei w sprawie zakoczonej wyrokiem z 2 marca 2004 r. Trybuna rwnie badajc przepisy KPC, ktre w praktyce sdw wyczay moliwo wznowienia spraw zakoczonych postanowieniem na podstawie orzeczenia o niekonstytucyjno uzna ich zgodno z Konstytucj310 wydajc przy tym postanowieniem sygnalizacyjne dla ustawodawcy311. W postanowieniu tym Trybuna wskaza, e z uwagi na praktyk sdw przyjmujcej wski zakres przedmiotowy art. 4011 KPC (dotyczy wznowie postpowa zakoczonych tylko wyrokiem, a nie mwicy nic o postpowaniach zakoczonych postanowieniem), by moe powinien by skorygowany w drodze legislacyjnej. W wyroku z 27 padziernika 2004 r.,
308

Wyrok z 2 marca 2004 r., sygn. SK 53/03 (OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 16), wyrok z 7 wrzenia 2006 r., sygn. SK 60/05 (OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 101).
309

Wyrok z 20 maja 2003 r., sygn. SK 10/02 (OTK ZU nr 5/A/2003, poz. 41). Wyrok z 2 marca 2004 r., sygn. SK 53/03 (OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 16). Postanowienie z 2 marca 2004 r., sygn. S 1/04 (OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 24).

310

311

90

Trybuna orzek o niekonstytucyjnoci art. 4011 KPC wskazujc, e przepis ten narusza konstytucyjn zasad rwnoci312. W uzasadnieniu wskazano, e przepis ten: Inaczej () traktuje osoby, ktrych prawa konstytucyjne zostay naruszone przez norm uznan za niekonstytucyjn, bdc podstaw orzeczenia w postaci wyroku, i inaczej osoby, ktrych prawa konstytucyjne zostay naruszone tak samo, ale w ich sprawach norma uznania za niekonstytucyjn bya podstaw orzeczenia w postaci postanowienia. Zrnicowanie to, zdaniem Trybunau Konstytucyjnego, nie jest uzasadnione z punktu widzenia art. 190 ust. 4 Konstytucji. W sprawie tej Trybuna odroczy termin utraty mocy obowizujcej przepisu uznanego za niekonstytucyjny przyznajc jednoczenie skarcemu przywilej korzyci (zob. rozdzia 10.9.4).
Trybuna ocenia rwnie konstytucyjno przepisu procedury karnej dotyczcego moliwoci wznowienia postpowania po wydaniu orzeczenia o niekonstytucyjnoci. W wyroku z Trybuna orzek o niekonstytucyjnoci art. 540 2 KPK w zakresie, w jakim ogranicza dopuszczalno wznowienia postpowania na korzy oskaronego tylko do przypadkw, w ktrych uznany przez Trybuna Konstytucyjny za niekonstytucyjny przepis prawny stanowi podstaw skazania lub warunkowego 313 umorzenia . W sprawie zakoczonej wyrokiem z 28 listopada 2006 r., Trybuna bada art. 416 k.p.c. w 1 zwizku z art. 401 KPC w zakresie w jakim wycza dopuszczalno dalszego wznowienia postpowania w sytuacji, gdy podstaw kolejnej skargi o wznowienie postpowania jest orzeczeniem Trybunau o niekonstytucyjnoci aktu normatywnego, na ktrego podstawie wydane zostao 314 prawomocne orzeczenie sdowe . Trybuna orzek o niekonstytucyjnoci art. 416 KPC w zakresie, w jakim wycza dopuszczalno wznowienia postpowania w sytuacji, gdy podstaw skargi o 1 wznowienie jest art. 401 KPC.

W wyroku z 9 czerwca 2003 r. Trybuna orzek niekonstytucyjno art. 4011 1 KPC w zakresie, w ktrym dotyczy wyrokw uprawomocniajcych si z moc wsteczn po upywie terminu, o ktrym mowa w 2 tego przepisu, na skutek odmowy przyjcia lub odrzucenia kasacji315.

3. rodki umoliwiajce wznowienie. Trybuna podkrela rwnie w swoim orzecznictwie, e wznowienie o ktrym stanowi art. 190 ust. 4 Konstytucji obejmuje wszelkie instrumenty proceduralne pozostajce do dyspozycji stron i sdu, za pomoc ktrych moliwe jest przywrcenie stanu zgodnoci z Konstytucj. Okoliczno, e w ramach okrelonej procedury nie przewidziano szczeglnego rodka jakim jest wznowienie postpowania w wyniku wydania przez Trybuna orzeczenia o niekonstytucyjnoci nie oznacza zatem, e stan konstytucyjnoci nie moe zosta przywrcony. Dopuszczalne jest bowiem stosowanie innych rodkw

312

Wyrok z 27 padziernika 2004 r., sygn. SK 1/04 (OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 96). Wyrok z 7 wrzenia 2006 r., sygn. SK 60/05 (OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 101). Wyrok z 28 listopada 2006 r., sygn. SK 19/05 (OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 154).

313

314

315

Wyrok z 9 czerwca 2003 r., sygn. SK 5/03 (OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 50); przedmiotem skargi w tej sprawie bya sytuacja skarcej, ktra nie moga w ogle skorzysta z prawa do wznowienia postpowania w cigu miesica od daty ogoszenia orzeczenia Trybunau o niekonstytucyjnoci.

91

proceduralnych, przewidzianych w ramach okrelonej procedury316. Zdaniem Trybunau, adne przepisy proceduralne nie mog ogranicza sdw w procesie przywracania stanu zgodnoci z Konstytucj317. Przykadowo Trybuna wskazywa przepisy dotyczce przywrcenia terminu, czy art. 359 KPC w odniesieniu do postpowa wpadkowych318. W wyroku z 20 lutego 2002 r. w uzasadnieniu ktrego wskazano, e czynnoci konwencjonalne zwizane z rozstrzygniciami konkretnych problemw prawnych (np. zawarcie umowy o ustanowienie uytkowania wieczystego) podlegaj weryfikacji w trybie art. 190 ust. 4 Konstytucji, Trybuna stwierdzi, e uprawnione mog by powdztwa oparte na art. 189 KPC dotyczce ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikajcego z przepisu, co do ktrego orzeczono niezgodno z Konstytucj319. Trybuna w jednym orzeczeniu wydanym w ramach kontroli wstpnej wskaza, e art. 190 ust. 4 Konstytucji stanowi samoistn podstaw wznowienia postpowania w zwizku z orzeczeniem Trybunau o niekonstytucyjnoci aktu normatywnego, na podstawie ktrego zostao wydane prawomocne rozstrzygnicie w okrelonej sprawie320. Pogld ten nie by jednak nigdy wyraony w jakimkolwiek orzeczeniu rozstrzygajcym spraw co do istoty. Co wicej, z dotychczasowej linii orzeczniczej wynika, e konieczne jest zastosowanie odpowiedniej procedury ustawowej w celu penego przywrcenia stanu konstytucyjnoci321. Przy czym za odpowiedni procedur naley uzna nie tyle szczegln procedur wszczynan szczeglnym rodkiem wprowadzonym do systemu prawa specjalnie w celu realizacji konstytucyjnej normy wyraonej w art. 190 ust. 4 Konstytucji (np. art. 401 1 KPC, art. 145a KPA), lecz wszelkie odpowiednie rodki proceduralne przewidziane w ramach okrelonej procedury.

9. Prawo do wznowienia postpowania w sytuacji okrelenia przez Trybuna innego terminu utraty mocy obowizujcej niekonstytucyjnego aktu normatywnego. 9.1. Okrelenie innego terminu utraty mocy obowizujcej niekonstytucyjnego aktu normatywnego. Z uwagi na szczeglne skutki wyroku o niekonstytucyjnoci, w ktrym Trybuna okreli inny termin utraty mocy obowizujcej przepisu, zagadnienie to warto omwi osobno.

316

Wyrok z 2 marca 2004 r., sygn. SK 53/03 (OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 16). Wyrok z 9 czerwca 2003 r., sygn. SK 5/03 (OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 50). Wyrok z 2 marca 2004 r., sygn. SK 53/03 (OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 16). Wyrok z 20 lutego 2002 r., sygn. K 39/00 (OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 4). Postanowienie z 4 padziernika 2005 r., sygn. Tw 5/05 (OTK ZU nr 6/B/2005, poz. 252).

317

318

319

320

321

Zob. przykadowo: wyrok z 20 maja 2003 r., sygn. SK 10/02 (OTK ZU nr 5/A/2003, poz. 41), postanowienie z 4 wrzenia 2007 r., sygn. SK 47/06 (OTK ZU nr 8/A/2007, poz. 99), postanowienie z 26 czerwca 2001 r., sygn. Ts 37/01 (OTK ZU nr 7/2001, poz. 230).

92

Zgodnie z art. 190 ust. 3 w zwizku z art. 190 ust. 2 Konstytucji Trybuna Konstytucyjny moe okreli inny termin utraty mocy obowizujcej aktu normatywnego uznanego za niekonstytucyjny, ni dzie ogoszenia wyroku we waciwym dzienniku urzdowym. Skutki odroczenia terminu utraty mocy obowizujcej maj charakter zoony i dotycz zarwno sfery stosowania i obowizywania prawa322. Z punktu widzenia sytuacji skarcego istotne znaczenie maj skutki wznowienia dla praktyki stosowania prawa, a w szczeglnoci moliwoci wszczcia postpowania na podstawie niekonstytucyjnego orzeczenia. 9.2. Znaczenie okrelenia momentu wejcia w ycie orzeczenia Trybunau. Przepisy przewidujce szczeglne rodki umoliwiajce wzruszenie poszczeglnych postpowa w zwizku z wydaniem przez Trybuna orzeczenia o niekonstytucyjnoci okrelajc termin w ktrym mona wnie skarg o wznowienie stanowi na og, e termin ten biegnie od dnia wejcia w ycie orzeczenia Trybunau (por. art. 145a KPA, art. 407 2 w zwizku z art. 401 1 KPC, art. 272 2 w zwizku z art. 272 1 PPSA). W sytuacji gdy Trybuna nie okreli innego terminu utraty mocy obowizujcej niekonstytucyjnego aktu normatywnego, kwestia wejcia w ycie orzeczenia nie budzi wtpliwoci. Zgodnie z art. 190 ust. 3 in principio orzeczenie Trybunau wchodzi w ycie z dniem ogoszenia. Chodzi tu o okrelone w art. 190 ust. 2 Konstytucji ogoszenie we waciwym dzienniku urzdowym. Sytuacja nie jest natomiast jednoznaczna w przypadku, gdy Trybuna okreli w orzeczeniu inny termin utraty mocy obowizujcej niekonstytucyjnej regulacji. Momentem wejcia w ycia orzeczenia Trybunau co do zasady jest dzie ogoszenia orzeczenia w organie urzdowym, w ktrym akt normatywny byo ogoszony (por. art. 190 ust. 3 zdanie pierwsze in principio z art. 190 ust. 2 Konstytucji). Wyjtek stanowi sytuacje, w ktrych Trybuna podejmie decyzj o okreleniu innego terminu utraty mocy obowizujcej aktu normatywnego uznanego
322

W uzasadnieniu wyroku z 10 padziernika 2000 r. o sygn. P 8/99 (OTK ZU nr 6/2000, poz. 190) Trybuna stwierdzi, e okrelenie innego terminu utraty mocy obowizujcej ni dzie ogoszenia orzeczenia ma stworzy ustawodawcy moliwo wprowadzenia do porzdku prawnego nowej zgodnej z konstytucj regulacji prawnej, a take suy zapobieeniu powstania luki w prawie (zob. te przykadowo: wyrok z 12 grudnia 2005 r., sygn. K 32/04, OTK ZU nr 11/A/2005, poz. 132). Z kolei w zakresie skutkw odroczenia dla stosowania prawa Trybuna z jednej strony w niektrych orzeczeniach podkrela, e przepisy uznane za niekonstytucyjne, ktrych termin utraty mocy obowizujcej zosta odroczony, pomimo obalenia ich domniemania konstytucyjnoci, powinny by stosowane (zob. przykadowo: wyrok z 27 kwietnia 2005 r., sygn. P 1/05, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 42 oraz wyrok z 18 maja 2005 r.,. sygn. K 16/04, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 51). Z kolei w uzasadnieniu wyroku z 16 stycznia 2006 r., sygn. SK 30/05 (OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2) Trybuna wskaza, e do czasu interwencji ustawodawcy mona oczekiwa zagodzenia niekonstytucyjnej sytuacji, poprzez odpowiednie wymodelowanie praktyki SN. Podobnie w uzasadnieniu wyroku z 13 wrzenia 2005 r. o sygn. K 38/04 (OTK ZU nr 8/A/2005, poz. 92) Trybuna wskaza, e praktyka stosowania prawa do czasu zmiany odpowiednich przepisw powinna w maksymalnym stopniu uwzgldnia argumentacj przedstawion w uzasadnieniu wyroku TK. Zob. te. m.in. K. Gonera, E. towska, Odroczenie utraty mocy niekonstytucyjnej normy i wznowienie postpowania po wyroku Trybunau Konstytucyjnego, Pastwo i Prawo nr 6/2008, s. 3 i n.; M. Rzewuski, M. Rzewuska, Dopuszczalno odmowy zastosowania przez sd powszechny przepisu niekonstytucyjnego o odroczonej derogacji aspekty intertemporalne, Radca Prawny nr 6/2010, s. 36 i n.; P. Zwierzykowski, Kompetencja Trybunau Konstytucyjnego do odraczania terminu utraty mocy obowizujcej aktu normatywnego w praktyce, Przegld Legislacyjny nr 3/2003, s. 49 i n.; M. Florczak, Skutki prawne odroczenia przez Trybuna Konstytucyjny terminu utraty mocy obowizujcej aktu normatywnego, Przegld Sejmowy nr 2/2003, s. 45 i n.

93

za niezgodny z aktem normatywnym wyszego rzdu. Wwczas za moment wejcia w ycie orzeczenia naley uzna dzie utraty mocy obowizujcej aktu normatywnego323. Takie rozumienie momentu wejcia w ycie orzeczenia Trybunau zostao ju uksztatowane w wydanych w penym skadzie orzekajcym wyrokach Trybunau324. Z powyszego mona wyprowadzi twierdzenie, zgodnie z ktrym w sytuacji okrelenia innego terminu utraty mocy obowizujcej aktu normatywnego okrelony w ramach poszczeglnych postpowa termin na wniesienie skargi o wznowienie zaczyna biec po upywie terminu tego odroczenia325. 9.3. Ograniczenia moliwoci wznowienia zwizane z okreleniem innego terminu utraty mocy obowizujcej niekonstytucyjnej regulacji. Z dotychczasowego orzecznictwa Trybunau wynika, e przed upywem terminu odroczenia, co do zasady, nie ma moliwoci wznowienia postpowania na postawie orzeczenia o niekonstytucyjnoci. Wynika to z tego, e zakwestionowane normy, pomimo obalenia ich domniemania konstytucyjnoci, nadal obowizuj326. Moliwo wznowienia postpowania otwiera si dopiero po upywie terminu odroczenia i to pod warunkiem, e ustawodawca w tym czasie nie zmieni aktu normatywnego uznanego za niekonstytucyjny327.

323

Zob. szerzej na ten temat: J. Krlikowski, J. Sukowski, Glosa do postanowienia SN z 16 kwietnia 2008 r. (sygn. akt I CZ 29/08), Przegld Sejmowy nr 1/2009, s. 204-206.
324

Pocztkowo Trybuna identyfikowa moment wejcia w ycie orzeczenia tylko z ogoszeniem orzeczenia. Okrelenie innego terminu utraty mocy obowizujcej zdaniem Trybunau nie miao wpywu na zmian terminu wejcia w ycie orzeczenia, ktre powinno by identyfikowane z momentem ogoszenia (por. postanowienie z 21 marca 2001 r., sygn. K 4/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 65). Pogld ten zosta jednak przeamany w pniejszych orzeczeniach wydanych w penym skadzie orzekajcym Trybunau (por. wyrok z 6 marca 2002 r., sygn. P 7/00, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 13 oraz wyrok z 10 grudnia 2003 r., sygn. K 49/01, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 101). W uzasadnieniu wyroku o sygn. K 49/01 wskazano, e zgodnie z art. 190 ust. 3 Konstytucji Trybuna ma kompetencj okrelenia daty wejcia w ycie orzeczenia, nie wic jej z dat ogoszenia wyroku. Zagadnienie to w dalszym cigu nie jest jednak rozstrzygnite w sposb definitywny. W postanowieniu wydanym w skadzie piciu sdziw z 7 czerwca 2005 r., sygn. SK 38/04 przyj jak si wydaje rozumienie wejcia w ycie orzeczenia zaprezentowane w postanowieniu z 21 marca 2001 r. Trybuna, wskaza, e realizacja prawa do wznowienia przy obowizywaniu przepisu KPC zawajcego moliwo wznowienia do terminu 1 miesica: moga si okaza problematyczna zwaszcza wwczas, gdy Trybuna na podstawie art. 190 ust. 3 Konstytucji odsuwa w czasie utrat mocy obowizujcej przepisu uznanego za niezgodny z Konstytucj. Obecnie, po zniesieniu terminu do wznowienia postpowania, nie zachodzi ju obawa, e skarcy, ktry uzyska korzystne dla siebie rozstrzygnicie Trybunau Konstytucyjnego, nie zdy skonsumowa owocw swego starania o stwierdzenie niekonstytucyjnoci. (OTK ZU nr 6/A/2005, poz. 71).
325

326

W uzasadnieniu wyroku z 1 wrzenia 2006 r., sygn. SK 14/05 (OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 97) Trybuna wskaza, e: Formua dziaania wyroku na przyszo, cile zwizana z rozstrzygniciem o odroczeniu terminu wejcia w ycie orzeczenia, wycza moliwo powoania si w takiej sytuacji na art. 190 ust. 4 Konstytucji. Podobny pogld zosta wyraony w uzasadnieniu wyroku z 18 maja 2004 r., sygn. SK 38/03 (OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 45).
327

Wyrok z 24 padziernika 2007 r., sygn. SK 7/06 (OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 108).

94

Podstawowe ograniczenie prawa do wznowie zwizane jest z ewentualn reakcj ustawodawcy w okresie odroczenia. Trybuna Konstytucyjny podkrela w swoim orzecznictwie, e derogacja przepisu uznanego za niekonstytucyjny genetycznie zwizana z wyrokiem Trybunau nastpuje dopiero z upywem terminu odroczenia, i to jeli ustawodawca nie zmieni tego przepisu. Moliwo skorzystania z art. 190 ust. 4 otwiera si wic w ocenie Trybunau jeli bezskutecznie, z punktu widzenia aktywnoci ustawodawcy, upynie termin odroczenia328. W uzasadnieniu wyroku z 24 padziernika 2007 r. Trybuna stwierdzi, e jeli w sytuacji: odroczenia wejcia w ycie wyroku Trybunau, w ktrym stwierdzono niekonstytucyjno, ustawodawca przed okresem odroczenia zmieni niekonstytucyjne przepisy w ogle nie powstaje moliwo wznowie. W takim bowiem wypadku zmiana stanu prawnego genetycznie ma swe rdo nie w orzeczeniu Trybunau, lecz dziaalnoci ustawodawcy.329 9.4. Szczeglna sytuacja skarcego, tzw. przywilej korzyci. Trybuna Konstytucyjny wskazywa w swoich orzeczeniach, e ograniczenia moliwoci wznowienia postpowania zwizane z okreleniem innego terminu utraty mocy obowizujcej nie dotycz skarcego. Szczeglne traktowanie skarcego opiera si na zaoeniu, e z uwagi potrzeb zapewnienia skardze konstytucyjnej charakteru efektywnego instrumentu ochrony konstytucyjnych wolnoci i praw330. W kilku orzeczeniach Trybuna wprost, na og w sentencji wyroku, wskazywa, e odroczenie terminu utraty mocy obowizujcej przepisu uznanego za niekonstytucyjny nie stoi na przeszkodzie realizacji praw skarcych okrelonych w art. 190 ust. 4 Konstytucji331. Trybuna wskazywa w uzasadnieniach do tych wyrokw, e orzeczenie Trybunau zawierajce korzystne dla skarcego rozstrzygnicie musi znajdowa swoj kontynuacj w dalszym postpowaniu 332 Istota skargi konstytucyjnej polega bowiem na tym, e jej efektem musi by w przypadku uwzgldnienia skargi zmiana ostatecznego rozstrzygnicia, ktre doprowadzio do naruszenia praw i wolnoci skarcego gwarantowanych przez Konstytucj333. Biorc pod uwag stosunkowo niewielk liczb orzecze, w ktrych Trybuna wskazywa na konieczno wznowienia postpowania w sprawie skarcego pomimo odroczenia terminu utraty mocy obowizujcej niekonstytucyjnego przepisu oraz jednoznaczny charakter tezy na ktrej oparty jest przywilej korzyci (zapewnienie
328

Wyrok z 31 marca 2005 r., sygn. SK 26/02 (OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29).

329

Wyrok z 24 padziernika 2007 r., sygn. SK 7/06 (OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 108), zob. te: wyrok z 31 stycznia 2005 r., sygn. SK 27/03 (OTK ZU nr 1/A/2005, poz. 8).
330

Por. jednak: P. Radziewicz, Przywilej korzyci jako skutek prawny orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego, Przegld Legislacyjny nr 4/2006, s. 9 i n,
331

Wyrok z 18 maja 2004 r., sygn. SK 38/03 (OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 45), wyrok z 27 padziernika 2004 r., sygn. SK 1/04 (OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 96), wyrok z 31 marca 2005 r., sygn. SK 26/02 (OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29), wyrok z 16 stycznia 2006 r., sygn. SK 30/05 (OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2), wyrok z 1 wrzenia 2006 r., sygn. SK 14/05 (OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 97).
332

Wyrok z 18 maja 2004 r., sygn. SK 38/03 (OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 45). Wyrok z 31 marca 2005 r., sygn. SK 26/02 (OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29).

333

95

penej ochrony praw lub wolnoci skarcego), mona uzna, e Trybuna nie tyle przyznaje przywilej korzyci (w kocu brak jest ku temu wyranej podstawy prawnej), co wskazuje na zasadno szczeglnego potraktowania skarcego przez organ rozpoznajcy skarg o wznowienie. Oznacza to, e rwnie w innych sprawach ze skargi, w ktrych Trybuna odroczy termin utraty mocy obowizujcej przepisu sdy i organy stosowania prawa rozpatrujce skarg o wznowienie powinny rozway zasadno szczeglnego potraktowania sytuacji skarcego334.

Rozdzia 11. Sporzdzenie skargi konstytucyjnej

1. Informacja o warunkach wnoszenia do Trybunau Konstytucyjnego skargi konstytucyjnej335. 1. Prawo do wystpienia ze skarg konstytucyjn, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., przysuguje kademu, czyje konstytucyjne wolnoci lub prawa zostay naruszone. Przepis ten okrela rwnoczenie podstawowe warunki rozpoznania takiej skargi przez Trybuna Konstytucyjny. Szczegowe uregulowania odnoszce si do skargi konstytucyjnej zawiera ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417 oraz z 2009 r. Nr 56, poz. 459). 2. Skarg konstytucyjn moe dla skarcego sporzdzi wycznie adwokat lub radca prawny. (Skarg konstytucyjn samodzielnie we wasnej sprawie moe sporzdzi sdzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych). 3. Jeeli skarcy, ze wzgldu na sytuacj majtkow, nie jest w stanie opaci kosztw sporzdzenia skargi konstytucyjnej przez adwokata lub radc prawnego, ma prawo zwrci si do sdu o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzdu. Wniosek w sprawie o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzdu naley zoy do sdu rejonowego waciwego ze wzgldu na miejsce zamieszkania skarcego. W przypadku uwzgldnienia tego wniosku, skarcy nie bdzie ponosi kosztw sporzdzenia skargi konstytucyjnej. 4. Skarga konstytucyjna jest wolna od opaty sdowej. 5. Przedmiotem skargi konstytucyjnej moe by wycznie akt normatywny (ustawa, rozporzdzenie, zarzdzenie itd.). Trybuna Konstytucyjny odmawia nadania
334

Szerzej na temat stosowania przywileju korzyci, w tym roli sdw w procesie przywracania stanu konstytucyjnoci sytuacji prawnej skarcego zob. J. Krlikowski, J. Sukowski, Glosa, s. 206-212.
335

Informacja zostaa opracowana przez Biuro Trybunau Konstytucyjnego; jest dostpna na stronie internetowej Trybunau Konstytucyjnego pod adresem: http://www.trybunal.gov.pl/skarga/skarga.htm.

96

biegu skargom konstytucyjnym kierowanym wycznie na okrelone orzeczenie sdu czy organu administracji. W skardze konstytucyjnej mona kwestionowa wycznie regulacj prawn, ktra bya podstaw takiego orzeczenia. 6. W przypadku, gdy zakwestionowany akt normatywny utraci moc obowizujc przed zoeniem skargi konstytucyjnej naley wykaza, e wydanie przez Trybuna Konstytucyjny orzeczenia o tym akcie jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolnoci i praw. 7. Trybuna Konstytucyjny rozpoznaje tylko takie skargi konstytucyjne, ktre zwizane s z naruszeniem praw lub wolnoci okrelonych w Konstytucji RP, z wyczeniem spraw okrelonych w art. 56 Konstytucji (uzyskanie przez cudzoziemcw prawa azylu lub statusu uchodcy). 8. Trybuna Konstytucyjny moe rozpoznawa skarg konstytucyjn wycznie wwczas, gdy skarcy wykorzysta ju wszystkie, przysugujce mu w ramach postpowania sdowego lub administracyjnego, rodki zaskarenia lub rodki odwoawcze. 9. Skarg konstytucyjn naley zoy do Trybunau Konstytucyjnego, po wyczerpaniu drogi prawnej (zob. pkt 8), w cigu 3 miesicy od dnia dorczenia skarcemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnicia (nie wlicza si do tego okresu czasu trwania postpowania o ustanowienie penomocnika z urzdu celem sporzdzenia skargi konstytucyjnej zob. pkt 3). Trybuna Konstytucyjny nie rozpoznaje skarg wniesionych po upywie wymienionego wyej terminu. 10. Do skargi konstytucyjnej naley doczy:
penomocnictwo do sporzdzenia skargi konstytucyjnej (w przypadku skargi sporzdzonej przez penomocnika z urzdu naley doczy kopi postanowienia sdu rejonowego o ustanowieniu takiego penomocnika oraz decyzji organu samorzdu adwokackiego lub radcowskiego wyznaczajc konkretnego adwokata lub radc prawnego penomocnikiem z urzdu); ponadto - w przypadku osb prawnych - aktualny wycig ze stosownego rejestru; kopi orzeczenia organu wadzy publicznej, z ktrego wydaniem skarcy czy naruszenie przysugujcych mu praw lub wolnoci o charakterze konstytucyjnym; kopi orzecze wydanych w zwizku z wyczerpaniem przez skarcego przysugujcych mu rodkw odwoawczych lub rodkw zaskarenia, cznie z orzeczeniem wydanym przez organ pierwszej instancji.

11. Skarg konstytucyjn wraz z zacznikami naley skada w 5 egzemplarzach.

SKARGA KONSTYTUCYJNA POWINNA BY SPORZDZONA WEDUG NASTPUJCEGO SCHEMATU:

Informacje oglne:

1) miejsce i data sporzdzenia skargi konstytucyjnej; 2) imi i nazwisko skarcego, a w przypadku skarcego nie bdcego osob fizyczn naley poda nazw, osob (osoby) upowanion do reprezentacji danego
97

podmiotu

oraz

okrelenie

podstawy

reprezentacji;

3) adres skarcego; 4) imi i nazwisko penomocnika skarcego; 5) adres kancelarii oraz nr wpisu na list adwokatw lub radcw prawnych.
Okrelenie przedmiotu skargi konstytucyjnej:

dokadne okrelenie zaskaronego aktu normatywnego ze wskazaniem konkretnego przepisu (lub przepisw), nazwy aktu, daty wydania oraz miejsca publikacji; dokadne wskazanie przepisw Konstytucji RP, ktrych naruszenie zarzuca si w skardze konstytucyjnej.
Okrelenie podstaw skargi konstytucyjnej:

1) wskazanie orzeczenia organu wadzy publicznej, z ktrym skarcy czy naruszenie przysugujcych mu praw lub wolnoci konstytucyjnych (naley poda organ wydajcy orzeczenie, dat wydania, sygnatur sprawy); 2) wskazanie podmiotowych praw lub wolnoci o charakterze konstytucyjnym, ktrych naruszenie skarcy czy z wydaniem orzeczenia okrelonego w pkt 1 wraz z podaniem przepisw Konstytucji RP, z ktrych prawa te lub wolnoci s wywodzone; 3) dokadne okrelenie tego, w jaki sposb orzeczenie, o ktrym mowa w pkt 1, prowadzi do naruszenia konstytucyjnych praw lub wolnoci skarcego;

4) przedstawienie argumentw wskazujcych na ostateczny charakter orzeczenia, o ktrym mowa w pkt 1, a w szczeglnoci, uzasadniajcych przekonanie, i skarcy wyczerpa przysugujce mu rodki zaskarenia lub inne rodki odwoawcze; 5) podanie daty dorczenia skarcemu orzeczenia koczcego postpowanie w sprawie bdcej podstaw skargi konstytucyjnej; 6) w przypadku sporzdzenia skargi przez penomocnika ustanowionego z urzdu: podanie daty zoenia przez skarcego wniosku do sdu rejonowego o ustanowienie penomocnika z urzdu celem sporzdzenia skargi konstytucyjnej; podanie daty dorczenia skarcemu pisma informujcego o tym, ktry adwokat lub radca prawny zosta wyznaczony do sporzdzenia skargi konstytucyjnej;

98

7) podanie argumentw przemawiajcych za tym, i zakwestionowane w skardze konstytucyjnej regulacje prawne stanowiy podstaw wydania orzeczenia, o ktrym mowa w pkt 1.
Uzasadnienie

Uzasadnienie zarzutu niezgodnoci z Konstytucj, w tym dokadne okrelenie na czym, zdaniem skarcego, polega niezgodno zakwestionowanych regulacji prawnych z bdcymi przedmiotem skargi przepisami konstytucyjnymi.

2. Komentarz do schematu sporzdzania skargi. Warto doda kilka sw komentarza do przytoczonego w Informacji Biura Trybunau Konstytucyjnego schematu sporzdzania skargi konstytucyjnej.

(1) W przypadku skarg konstytucyjnych sporzdzanych w imieniu osb prawnych istotnym zacznikiem do skargi konstytucyjnej winien by wwczas aktualny wypis z Krajowego Rejestru Sdowego, potwierdzajcy upowanienie osb reprezentujcych podmiot skarcy do udzielenia penomocnictwa do sporzdzenia skargi konstytucyjnej. ze wzgldu na przyjty w Konstytucji model przedmiotu skargi konstytucyjnej wskazanie przepisw winno ogranicza si wycznie do unormowa bdcych podstaw prawn orzeczenia, z wydaniem ktrego wie skarcy zarzut naruszenia przysugujcych mu konstytucyjnych praw lub wolnoci. Skarcy moe przedmiot skargi okreli w sposb interpretacyjny lub zakresowy, winien mie jednak wiadomo konsekwencji proceduralnych i orzeczniczych takiego ujcia. TK toleruje pewien margines bdu w formalnym okreleniu przedmiotu skargi konstytucyjnej, o ile z treci uzasadnienia skargi wynika jednoznacznie waciwa intencja skarcego (zasada falsa demonstratio non nocet).

(2) Podobnie jak w przypadku przedmiotu kontroli, take formalne okrelenie jej podstawy moe ulec pewnej korekcie w sytuacji oczywistych pomyek ze strony skarcego (np. odnonie do numeracji przepisw Konstytucji).

(3) Skarcy winien wskaza orzeczenie, ktre spenia przesanki z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a wic jego podstaw byy zakwestionowane w skardze unormowania, samo za orzeczenie doprowadzio do naruszenia konstytucyjnych praw podmiotowych skarcego. Takim orzeczeniem

99

niekoniecznie jest ostatnie rozstrzygnicie wydane w toku postpowania w danej sprawie. Trybuna jest zasadniczo zwizany wskazaniem dokonanym przez skarcego.

(4) Wskazanie konstytucyjnych praw podmiotowych skarcego, naruszonych wskutek wydania orzeczenia jest niezbdne dla stwierdzenia legitymacji skarcego do wniesienia skargi konstytucyjnej. Naley jednak podkreli, e zasadniczym przedmiotem kontroli TK nie jest problem wadliwoci aktu zastosowania prawa wobec skarcego, lecz kwestia niekonstytucyjnoci podstawy prawnej jego wydania. Tym samym, wykazanie przez skarcego naruszenia przysugujcych mu praw spowodowanego tym orzeczeniem nie moe zdominowa uzasadnienia i argumentacji skargi konstytucyjnej, poniewa grozi to sprowadzeniem skargi wycznie (lub w przewaajcym stopniu) na paszczyzn stosowania prawa.

(5) Precyzyjne okrelenie daty dorczenia orzeczenia koczcego postpowanie w sprawie pozwoli bez potrzeby wzywania penomocnika skarcego do uzupenienia braku ustalenie wystpienia ze skarg konstytucyjn w ustawowym terminie.

100