Professional Documents
Culture Documents
PRYMAS POLSKI
FENIKS 2000
Stowarzyszenia Wydawcw Katolickich
za publikacj Biblii
w przekadzie ksidza Jakuba Wujka
FENIKS 2006
Stowarzyszenia Wydawcw Katolickich
za Prymasowsk Seri Biblijn
Imprimatur:
Za zgod Kurii Metropolitalnej Warszawskiej nr 1856 z dn. 28.06.2016 r.
Redakcja merytoryczna:
Zesp VOCATIO
Korekta:
Barbara Dudek, Anna Kijania, Ewa Micyk, Zesp VOCATIO
Redakcja techniczna:
Magorzata Biegaska-Bartosiak
ISBN 978-83-7829-214-2
Sowo wstpne
Napawa radoci fakt, e wierzcy coraz czciej i chtniej sigaj po Pismo wite. Zawiera ono bowiem to, co Bg w swoim nieskoczonym miosierdziu zechcia
objawi o sobie i odkrywa najwaniejsze potrzeby i tsknoty czowieka. Czytanie
i rozwaanie ksig witych zapewnia wzrost ycia religijnego, odmienia na lepsze ludzkie postpowanie i ukazuje perspektywy wiecznoci. ywe bowiem jest
Sowo Boe, skuteczne i ostrzejsze ni wszelki miecz obosieczny, przenikajce a
do rozdzielenia duszy i ducha, staww i szpiku, zdolne osdzi pragnienia i myli
serca czytamy w Licie do Hebrajczykw (4, 12).
Koci okazuje pomoc w trudnym zadaniu poznawania i rozumienia Biblii take przez promowanie rezultatw bada uczonych. Studiuj oni Pismo wite, objaniajc je jako Sowo Boe i ludzkie. W ostatnich latach zgodnie z zaleceniem
Soboru Watykaskiego II nastpi w tej dziedzinie w Polsce znaczny postp.
W nurt tych dokona wpisuje si Prymasowska Seria Biblijna, obejmujca najbardziej fundamentalne pomoce niezbdne dla rzetelnych studiw biblijnych.
Mona ywi nadziej, e ksiki, ktre si w tej serii ukazuj, przyczyni si
do dalszego pogbiania i upowszechniania rzetelnych bada biblijnych, a przez
to do nowego oywienia duszpasterstwa i duchowoci biblijnej. W ten sposb
zwielokrotni w Kociele bogosawione owoce pragnienia poznawania i umiowania Trjjedynego Boga.
VII
14. Anna Kumirek (przek. i oprac.), Hebrajsko-polski Stary Testament Ksiga Rodzaju. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, transkrypcj oraz indeksem rdzeni, Warszawa 2000.
15. Remigiusz Popowski SDB (przek., wprow. i przypisy), Nowy Testament. Przekad na
Wielki Jubileusz Roku 2000, Warszawa 2000.
16. Craig S. Keener, Krzysztof Bardski, Waldemar Chrostowski (red. nauk. wyd.
pol.), Komentarz historyczno-kulturowy do Nowego Testamentu, Warszawa 2000,
2010.
17. Raymond E. Brown SS, Joseph A. Fitzmyer SJ, Roland E. Murphy OCarm (red.
nauk. wyd. oryg.), Waldemar Chrostowski (red. nauk. wyd. pol.), Katolicki komentarz biblijny, Warszawa 2001, 2004, 2010, 2013.
18. Fritz Rienecker, Gerhard Maier, Waldemar Chrostowski (red. nauk. wyd. pol.) Leksykon biblijny, Warszawa 2001, 2008.
19. Stanisaw Gdecki (przek. i oprac.) Grecko-acisko-polska synopsa do 1 i 2 Ksigi
Machabejskiej, Warszawa 2002.
20. Leland Ryken, James C. Wilhoit, Tremper Longman III (red.), Waldemar Chrostowski (red. nauk. wyd. pol.), Sownik symboliki biblijnej, Warszawa 2003, 2010.
21. Bogusaw Wida, Sownik antropologii Nowego Testamentu, Warszawa 2003.
22. Anna Kumirek (oprac. i wstp), Hebrajsko-polski Stary Testament Picioksig.
Przekad interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracj oraz indeksem rdzeni, Warszawa 2003, 2009.
23. David H. Stern, Komentarz ydowski do Nowego Testamentu, Warszawa 2004, 2010,
2016.
24. John H. Walton, Victor H. Matthews, Mark W. Chavalas, Waldemar Chrostowski (red.
nauk. wyd. pol.), Komentarz historyczno-kulturowy do Biblii Hebrajskiej. Warszawa 2005.
Drugie wydanie ukazao si pod tytuem Komentarz historyczno-kulturowy do Starego Testamentu. Ksigi protokanoniczne, Warszawa 2014.
25. R.J. Coggins, J.L. Houlden (red. nauk.), Waldemar Chrostowski (red. nauk. wyd. pol.),
Sownik hermeneutyki biblijnej, Warszawa 2005.
26. J.I. Packer, M.C. Tenney (red. nauk.), Waldemar Chrostowski (red. nauk. wyd. pol.),
Sownik ta Biblii, Warszawa 2007.
27. Anna Kumirek (oprac. i wstp), Hebrajsko-polski Stary Testament Prorocy. Przekad interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracj oraz indeksem sw hebrajskich, Warszawa 2008.
28. Remigiusz Popowski SDB (przekad NT), Lyman Coleman (red. marginaliw i komentarzy), Nowy Testament dla moderatorw, Warszawa 2008, 2010.
29. Remigiusz Popowski SDB, Grecko-polski sownik syntagmatyczny Nowego Testamentu, Warszawa 2008.
VIII
30. Ludwig Koehler, Walter Baumgartner, Johann Jakob Stamm, Wielki sownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, Warszawa 2008, 2013.
31. Micha Wojciechowski (przek. i wstp), Grecko-polski Stary Testament Ksigi Greckie. Przekad interlinearny z kodami gramatycznymi i indeksem form podstawowych,
Warszawa 2008.
32. Anna Kumirek (oprac. i wstp), Hebrajsko-polski Stary Testament Pisma. Przekad
interlinearny z kodami gramatycznymi, transliteracj oraz indeksem sw hebrajskich
i aramejskich, Warszawa 2009, 2014.
33. Krzysztof Sielicki, Onomastykon Biblii Hebrajskiej i Nowego Testamentu. Systematyzacja zapisu biblijnych nazw wasnych, Warszawa 2009.
34. Gerald F. Hawthorne, Ralph P. Martin, Daniel G. Reid, Sownik teologii w. Pawa.
Warszawa 2010.
35. Walter C. Kaiser Jr., Peter H. Davids, F.F. Bruce, Manfred T. Brauch, Trudne fragmenty Biblii, Warszawa 2011, 2012.
36. Anna Horodecka, Jurij Goowanow wraz z Zespoem Redakcyjnym NPD (przekad
i adaptacja dynamiczna), Ksiga Psalmw. Nowy Przekad Dynamiczny, Warszawa
2013.
37. Remigiusz Popowski SDB (przek., wprow. i przypisy), Septuaginta czyli Biblia Starego Testamentu wraz z ksigami deuterokanonicznymi i apokryfami, Warszawa 2013,
2014.
38. Remigiusz Popowski SDB, Onomastykon Septuaginty, Warszawa 2013.
39. Ralph P. Martin, Peter H. Davids, Sownik pnych ksig Nowego Testamentu i pism
Ojcw Apostolskich, Warszawa 2014.
40. Remigiusz Popowski SDB, Micha Wojciechowski (przek.), Grecko-polski Nowy Testament. Wydanie interlinearne z kluczem gramatycznym, z kodami Stronga i Popowskiego
oraz pen transliteracj greckiego tekstu, Warszawa 2014.
41. Remigiusz Popowski SDB (przek., wprow. i przypisy), Septuaginta, czyli Grecka Biblia
Starego Testamentu wraz z ksigami deuterokanonicznymi i apokryfami ydowskimi oraz
onomastykonem, Warszawa 2014.
42. James Strong, Grecko-polski sownik Stronga z lokalizacj sw greckich i kodami Popowskiego, Warszawa 2015.
43. Remigiusz Popowski SDB (przek. i przypisy), Biblia pierwszego Kocioa, Warszawa 2016.
SPIS TRECI
Sowo wstpne Prymasa Polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V
Prymasowska Seria Biblijna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VI
Od Wydawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XI
Przedmowa redaktora naukowego Prymasowskiej Serii Biblijnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIII
Wykaz skrtw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XV
STARY TESTAMENT
Ksiga Rodzaju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Ksiga Wyjcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Ksiga Kapaska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
Ksiga Liczb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
Ksiga Powtrzonego Prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Ksiga Jozuego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Ksiga Sdziw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282
Ksiga Rut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
Pierwsza Ksiga Samuela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
Druga Ksiga Samuela . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
Pierwsza Ksiga Krlewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
Druga Ksiga Krlewska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 429
Pierwsza Ksiga Kronik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467
Druga Ksiga Kronik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501
Ksiga Ezdrasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543
Ksiga Nehemiasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 556
Ksiga Tobiasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 574
Ksiga Judyty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 587
Ksiga Estery . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 604
Pierwsza Ksiga Machabejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 617
Druga Ksiga Machabejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 655
Ksiga Hioba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 686
Ksiga Psalmw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 722
Ksiga Przysw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 818
Ksiga Koheleta (Eklezjastesa) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 851
Pie nad pieniami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 863
Ksiga Mdroci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 871
Mdro Syracha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 894
Ksiga Izajasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 950
Ksiga Jeremiasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1016
Lamentacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1073
Ksiga Barucha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1082
Spis treci
OD WYDAWCY
W trakcie prac redakcyjnych nad dzieem, ktre Pastwo wanie otrzymali, wiele osb zadawao mi
pytanie: dlaczego zdecydowalicie si na publikacj Pisma witego w przekadzie z jzyka greckiego?
Jeli chodzi o Nowy Testament, to sprawa jest oczywista. W tym wanie jzyku zosta on zapisany
i jest to najlepsze rdo tekstu oryginalnego. Cz badaczy snuje domysy, i by moe pierwsze
manuskrypty Nowego Testamentu zostay spisane w jzyku aramejskim. Jednak kopot, z jakim zderza si ta teoria, wie si z faktem, e nie znamy ani jednego rkopisu, ktry potwierdzaby tego
typu zaoenia. Nieco inaczej przedstawia si sprawa Starego Testamentu, ktrego orygina zosta
spisany w znakomitej wikszoci w jzyku hebrajskim. Czy w zwizku z tym, e jzyk hebrajski by
oryginalnym dla tekstu natchnionego Starego Testamentu, to wspczesne tumaczenia z tego jzyka
s lepsze, wierniejsze lub blisze w swym zrozumieniu przekazu czasom biblijnym ni ich staroytny przekad na jzyk grecki, ktry zosta dokonany w okresie od III do I w. przed Chrystusem?
Odpowied na to pytanie wcale nie jest prosta ani jednoznaczna. Badajc to zagadnienie, naleaoby
przeanalizowa dwie wane kwestie.
Po pierwsze Septuaginta (tak nazywany jest przekad Starego Testamentu na jzyk grecki)
zawiera zarwno tumaczenia Biblii Hebrajskiej uznawanej przez ydw za wit, jak i zbir ksig
spisanych po grecku (lub przeoonych na grecki z zaginionych oryginaw hebrajskich), ktre katolicy i prawosawni uznaj za wite. W przypadku ksig uznawanych przez ydw za wite musimy
wiedzie, e Septuaginta stanowi przekad bardzo staroytnej ich wersji, tzn. sprzed powstania tzw.
tekstu masoreckiego. Musimy te pamita, e wszystkie wspczesne przekady Starego Testamentu
z jzyka hebrajskiego s dokonywane z tekstu masoreckiego, ktry jest pniejszy w stosunku do
Septuaginty o ok. 1000 lat. Ten fakt otwiera zupenie nowe horyzonty dla bada i egzegezy pism
starotestamentalnych, szczeglnie po odkryciach w Qumran.
Drug kwesti, by moe waniejsz dla ludzi wierzcych, jest znaczenie, jakie Septuaginta
miaa dla pierwszego Kocioa, ktry zacz formowa si po zesaniu Ducha witego, tzn. wwczas
gdy Dobra Nowina o zbawieniu w Chrystusie zacza si rozchodzi na cay wiat. Kiedy nawracajcy
si poganie (Grecy, Rzymianie, mieszkacy Azji Mniejszej) chcieli zapozna si z histori zbawienia,
sigali wanie do greckiej Septuaginty (jako e nie znali jzyka hebrajskiego, ktry bardzo czsto nie
by zrozumiay nawet dla rodowitych Hebrajczykw1). Ta obecna w pierwotnym Kociele tendencja
jest wyranie widoczna w spisanych w I w. Ewangeliach, w ktrych znakomita wikszo cytatw ze
Starego Testamentu pochodzi w swym brzmieniu wanie z Septuaginty, a nie z tekstw hebrajskich.
Na terenach Palestyny mwiono zasadniczo po aramejsku, a jzyk hebrajski by jzykiem wityni Jerozolimskiej,
kultu oraz modlitwy. Dlatego w synagogach istniaa instytucja tumacza, ktry odczytywane w kady szabat teksty
biblijne tumaczy z jzyka hebrajskiego na aramejski.
Od Wydawcy
XII
Szczeglnym argumentem wiadczcym o roli, jak odgrywaa Septuaginta w pierwszym Kociele jest fakt, e w obliczu narastajcego odrzucenia wierzcych w Jezusa Chrystusa przez ydw,
gdy chrzecijanie przyjli tekst Septuaginty za swoj Bibli, wyznawcy judaizmu natychmiast j odrzucili, chocia do czasu powstania chrzecijastwa uwaali t ksig za szanowany i powszechnie
akceptowany przekad pism witych. Koci prawosawny do dzi uznaje Septuagint za natchniony
tekst Starego Testamentu i w ogle nie tumaczy tekstw biblijnych z jzyka hebrajskiego. Warto
wic zapozna si z ksig, ktra wywara tak ogromny wpyw na wiar i ycie rodzcego si chrzecijastwa i do dzi stanowi jedno z najwaniejszych i najwczeniejszych wiadectw relacjonujcych
histori zbawienia.
Oficyna Wydawnicza VOCATIO, wprowadzajc w ycie przedmiertn wol ks. Remigiusza
Popowskiego SDB, najlepszego polskiego tumacza greki staroytnej oraz koine, ktry dziki swej
tytanicznej pracy samodzielnie dokona przekadu na jzyk polski zarwno Septuaginty, jak i Nowego Testamentu, zdecydowaa si na przygotowanie specjalnej edycji Pisma w. opatrzonej tytuem:
Biblia pierwszego Kocioa (BPK). Dla wygody czytelnika w publikacji tej zostaa zachowana kolejno, struktura ksig i rozdziaw wedug klasycznego ukadu Biblii, jakim powszechnie posuguj
si chrzecijanie (w Septuagincie bya ona nieco inna), jak rwnie zastosowano powszechnie przyjte
w Polsce brzmienie imion i nazw wasnych znanych z wielu opracowa sownikowych i leksykograficznych publikowanych przez VOCATIO w ramach Prymasowskiej Serii Biblijnej, a take m.in.
z Biblii Tysiclecia. W publikacji zrezygnowano ze wstpw do poszczeglnych ksig z uwagi na fakt,
e ks. prof. Popowski prosi, aby jemu osobicie pozostawi ten przywilej. Niestety, mier nie pozwolia Profesorowi na realizacj tego zadania.
Mamy nadziej, e Biblia pierwszego Kocioa bdzie dla kadego z czytelnikw gbok inspiracj do osobistego zanurzenia si w przekaz Boego Sowa, ktre niezalenie od jzyka, w jakim go
odczytujemy ma bez wtpienia si i moc przemieniania ludzkiego mylenia i ycia. I pamitajmy,
e Jezus powiedzia:
Przeszukujecie Pisma, bo uwaacie, e macie w nich ycie wieczne,
a one wanie daj wiadectwo o mnie.
(J 5,39 BPK)
Nie pozwlmy wic na to, aby cokolwiek powstrzymao nas przed zobaczeniem izrozumieniem
tego, co jest zasadniczym sensem i gwnym przekazem caej Biblii, amianowicie: e ycie wieczne
(a w zasadzie odwieczne i nieskoczone ycie ta wspaniaa wiekuista rzeczywisto Boga) zostao
udostpnione ludziom w sposb peny tylko w Osobie Jezusa Chrystusa. Boe odwieczne ycie jest
zoone wycznie w Nim i z Nim zwizane w sposb absolutnie nierozerwalny, dlatego tylko ten,
kto wierzy w Syna, ma ycie wieczne;
a kto Synowi nie wierzy, nie ujrzy ycia, lecz gniew Boga wisi nad nim.
(J 3,39 BPK)
Piotr Wacawik
Wydawca
PRZEDMOWA
REDAKTORA NAUKOWEGO
PRYMASOWSKIEJ SERII BIBLIJNEJ
Prymasowska Seria Biblijna powiksza si o kolejny wany tom. Skada si on z poczenia przekadu Septuaginty, czyli Biblii Greckiej Starego Testamentu, oraz przekadu Nowego Testamentu
na jzyk polski. Tego monumentalnego dziea dokona ks. prof. Remigiusz Popowski SDB i stanowi
ono jego opus vitae. Przekad Starego Testamentu ukaza si w 2013 r. jako 37. tom Prymasowskiej
Serii Biblijnej i obejmowa rwnie apokryfy, ktre w tym wydaniu zostay pominite. Wznowiony
w 2014 r. i zaopatrzony w onomastykon, jako 41. tom teje serii, spotka si z ogromnym zainteresowaniem, jest to bowiem pierwsze tumaczenie caej Septuaginty na jzyk polski. Przekad Nowego
Testamentu ukaza si znacznie wczeniej, w Wielkim Jubileuszu Roku 2000 jako 15. tom Prymasowskiej Serii Biblijnej. Poczenie obydwu czci Biblii, czyli Starego i Nowego Testamentu, jest
nie tylko w peni uzasadnione, lecz i bardzo potrzebne. Z jednej strony pozwala zapozna si z caoci translatorskiego dorobku ks. prof. R. Popowskiego SDB dotyczcego Biblii, a z drugiej uatwia
porwnanie polskiego tumaczenia jej wersji greckiej z tumaczeniami na jzyk polski dokonanymi
z jzykw oryginalnych, czyli hebrajskiego, aramejskiego i greckiego.
Jednak najwaniejsza okoliczno uzasadniajca opracowanie i wydanie tego tomu zostaa podana w jego tytule: Biblia pierwszego Kocioa. Wanie Septuaginta, a nie Biblia Hebrajska, oraz
jej kanon ksig witych, znacznie bardziej pojemny ni zredukowany przez rabinw w konfrontacji
z chrzecijastwem kanon Biblii Hebrajskiej, stanowia Bibli autorw Nowego Testamentu oraz
Kocioa apostolskiego i pisarzy wczesnochrzecijaskich. Dominacja Septuaginty w pierwszym Kociele bya niewtpliwa i powszechna. W Kociele Zachodnim trwaa do czasu, gdy w. Hieronim
dokona przekadu Biblii na jzyk aciski, ktry przyj si jako Wulgata, natomiast w Kociele
Wschodnim trwa do dzisiaj. Septuaginta stworzya grunt, na ktrym rodzia si i dynamicznie rozwijaa ewangelizacja staroytnego wiata, zintensyfikowana przez w. Pawa i wielu innych gosicieli
Ewangelii. Poniewa ksigi wite biblijnego Izraela istniay w jzyku greckim, czytane i rozwaane
na przeomie ery przedchrzecijaskiej i chrzecijaskiej w ydowskich synagogach, zatem ordzie
Jezusa Chrystusa i Ewangelia zostay zapisane wanie w jzyku greckim. Autorzy czterech Ewangelii kanonicznych i pozostaych pism Nowego Testamentu chtnie i czsto odwoywali si do Septuaginty, cytujc j wprost i nawizujc do niej na wiele rozmaitych sposobw.
Septuaginta nie jest jedynie przekadem hebrajskich ksig witych, obejmuje bowiem ksigi
napisane lub zachowane w jzyku greckim. Co wicej, odzwierciedla postp teologiczny, ktrego znaczenie polega na tym, e zosta usankcjonowany w Nowym Testamencie. Z tego wzgldu Septuaginta
bya od pocztku traktowana w chrzecijastwie jako praeparatio evangelica, czyli przygotowanie
do Ewangelii. Ten fakt spowodowa odrzucenie jej przez judaizm rabiniczny, co tym bardziej nasuwa
pytanie o jej genez, tre i oddziaywanie. Specjalistyczne studia nad Bibli polegaj midzy innymi
na wnikliwym porwnywaniu tekstu hebrajskiego i aramejskiego z jego wersj greck, rozpoznawa-
XIV
WYKAZ SKRTW
Am
Ab
Jon
Mi
Na
Ha
So
Ag
Za
Ml
Ksiga Amosa
Ksiga Abdiasza
Ksiga Jonasza
Ksiga Micheasza
Ksiga Nahuma
Ksiga Habakuka
Ksiga Sofoniasza
Ksiga Aggeusza
Ksiga Zachariasza
Ksiga Malachiasza
Nowy Testament
Mt
Ewangelia wedug w. Mateusza
Mk
Ewangelia wedug w. Marka
k
Ewangelia wedug w. ukasza
J
Ewangelia wedug w. Jana
Dz
Dzieje Apostolskie
Rz
List do Rzymian
12 Kor Pierwszy i Drugi List do Koryntian
Ga
List do Galatw
Ef
List do Efezjan
Flp
List do Filipian
Kol
List do Kolosan
12 Tes Pierwszy i Drugi List do Tesaloniczan
12 Tm Pierwszy i Drugi List do Tymoteusza
Tt
List do Tytusa
Flm
List do Filemona
Hbr
List do Hebrajczykw
Jk
List w. Jakuba
12 P Pierwszy i Drugi List w. Piotra
123 J Pierwszy, Drugi i Trzeci List w. Jana
Jud
List w. Judy
Ap
Apokalipsa w. Jana
XVI
Wykaz skrtw
POZOSTAE SKRTY
aram.
gr.
hebr.
in.
km
LXX
ac.
m
mn.
np.
NT
ok.
par.
passim
poj.
aramejski
grecki
hebrajski
inaczej
kilometr
Septuaginta
aciski
metr
liczba mnoga
na przykad
Nowy Testament
okoo
paralelny fragment
w rnych miejscach
liczba pojedyncza
por.
r.
red.
repr.
rozdz.
s. lub ss.
ST
t.
tj.
w.
w. lub. ww.
wg
wyd.
zob.
zw.
porwnaj
rok
redaktor
reprint
rozdzia(y)
strona lub strony
Stary Testament
tom
to jest
wiek
werset lub wersety
wedug
wydanie, wydawca
zobacz
zwaszcza
STARY
TESTAMENT
Ksiga Rodzaju
Najpierw Bg stworzy niebo iziemi1. 2Ziemia jednak bya niewidoczna iniewyposaona2. Ciemno zalegaa nad otchani, atchnienie Boga nioso si nad wodami.
3
Bg zatem rzek3: Niech si stanie wiato, iwiato nastao. 4Iwidzia Bg, e ono jest
1
To i nastpne zdania opisu stworzenia wiata podkrelaj, e Bg jest jeden. Jemu zawdzicza istnienie caa oywiona
i nieoywiona przyroda, cznie z czowiekiem. W kontekcie powszechnego wwczas wrd ludw politeizmu, wyznajcego istnienie odrbnych bstw nieba, odrbnych ziemi i wd, odrbnych dla wiata podziemnego (bstwa chtoniczne),
do ktrych dochodziy jeszcze mniejsze bstwa rde, gr i lasw, soca i ksiyca, ta myl jest oryginalna i bardzo
doniosa. Jedno bowiem Boga gwarantuje rwno wszystkich ludzi, a nadto te same dla wszystkich prawa przez
Niego ustanowione.
2
Uycie tutaj okrelenia niewyposaona (bardziej etymologicznie: niemoliwa do wyposaenia), w Septuagincie
AKATASKEUASTOS, oznacza w pierwszym rzdzie, e nie byo na ziemi ycia ani warunkw do jego zaistnienia. Ten
ad i ycie oraz warunki do jego istnienia wprowadza Bg na ziemi w nastpnych etapach stworzenia. Rwnoczenie to
okrelenie daje podstaw do uznania za niezgodn z Bibli teori goszc wieczne istnienie tzw. pramaterii lub materii
pierwszej. Informacja podana w pierwszym wierszu kae przyj, e take t pramateri stworzy Bg. Powiadcza to
pierwsze zdanie drugiego rozdziau tej ksigi: Tak zatem dokonane zostao stworzenie nieba i ziemi, a take cay ich
wystrj.
3
wiat staje si na sowo Boga: Bg rzek. Sowo Boga jest rwnoczenie wypowiedzi i aktem stwrczym.
4
Dobre i pikne w Septuagincie jedno okrelenie: KALON, ktre w kulturze Grekw oznacza zarwno dobro jak
i pikno. Dlatego w polskim przekadzie zdecydowano si odda sens tego jednego wyrazu greckiego przez dwa polskie.
W ten sposb ujawnia si podwjn warto wiata: jako suce tak dobru, jak i piknu. Podwjne znaczenie ma KALON rwnie w nastpnych wierszach tego rozdziau.
5
Min wieczr i min poranek ujawnia si tu semickie liczenie pocztku dnia od wieczora, a nie, jak w naszym
potocznym pojmowaniu, od rana. Min po grecku EGENETO, co jest form gramatycznego czasu aoryst od czasownika GI(G)NOMAI. Ten czasownik znaczy m.in. stawa si, ale grecki czas gramatyczny aoryst, dokadnie rozumiany, moe oznacza albo rozpoczcie danej czynnoci, albo pene jej wykonanie bez oznaczenia w czasie, albo wreszcie
zakoczenie owej czynnoci. W przypadku EGENETO to znaczenie moe by zatem takie: nasta albo by, albo
skoczy swoje bycie, czyli min, upyn, skoczy si. W niniejszym przekadzie wybrano znaczenie min.
6
Opis stworzenia wiata nie jest poddany porzdkowi natury ani metodologii naukowej, lecz jako opis poetycki kryteriom
estetyki literackiej. Ma on ukad stroficzny. Autor, chcc pouczy, e szabat jest dniem witym, przeznaczonym do uwielbiania Boga i do wypoczynku czowieka, dzieli swj opis na sze strof, z ktrych kada odpowiada kolejnym dniom tygodnia,
dniom pracy i koczy si refrenem, w ktrym zawarta jest konkluzja: I widzia Bg, e s dobre i pikne, min wieczr
i min poranek dzie pierwszy, potem drugi itd. a do szstego. Ta konkluzja zmienia si nieco w gramatycznych
szczegach odpowiednio do logiki opisu. W tym programie poetyckim dzie jest okreleniem umownym. Moe oznacza
nawet geologiczn er. Bg jest poza czasem i przestrzeni, a zatem realizacja jego rozkazu dla ludzi umieszczonych w czasie
moe trwa nawet miliardy lat, dla Boga natomiast, czyli z pozycji wiecznoci, nie trwa nawet uamka sekundy. W kadym
dniu/strofie umieszcza autor inn grup stworzonych przez Boga rzeczy, ale z zamiarem pouczenia, e wszystko, co istnieje,
stworzone zostao przez Boga. Ponadto mona zauway, e te grupy stworze s uoone gradacyjnie: od nieoywionych do
oywionych z czowiekiem postawionym najwyej, gdy on ma by dla przyrody wizerunkiem Boga i on w imieniu Boga ma
si ni opiekowa, ale i z niej korzysta dla podtrzymania swojej ziemskiej egzystencji.
1
1,7-27
Ksiga Rodzaju
drugich1. Itak si stao. 7Stworzy Bg sklepienie ioddzieli wody, ktre byy pod sklepieniem,
od wd znajdujcych si nad sklepieniem. 8 To
sklepienie Bg nazwa niebem. Iwidzia Bg, e
ono jest dobre ipikne.
Min wieczr imin poranek dzie drugi.
9
I rzek Bg: Niech wody znajdujce si
pod niebem zbior si wjednym skupisku iniech
si pokae suchy ld. Itak si stao. Wody znajdujce si pod niebem zebray si wswoich skupiskach ipokaza si suchy ld. 10Ten suchy ld
Bg nazwa ziemi, a zbiorowiska wd nazwa
morzami. I widzia Bg, e s dobre i pikne.
11
Irzek Bg: Niech ziemia wypuci pdy zi,
aby wydaway nasiona wedug swoich rodzajw iwzajemnych podobiestw, atake drzewa
owocowe, by rodziy owoce, ktrych nasiona odpowiadayby ich rodzajowi na ziemi. I tak si
stao. 12Wyprowadzia ziemia pdy zi, eby podziy nasiona wedug ich rodzaju ipodobiestw
oraz drzewa owocowe, by rodziy owoce, ktrych
nasiona bd odpowiaday ich rodzajowi na ziemi. Iwidzia Bg, e s dobre ipikne.
13
Min wieczr i min poranek dzie
trzeci.
14
I rzek Bg: Niech si stan latarnie
na sklepieniu nieba dla owietlania ziemi iaby
oddzielay dzie od nocy. Niech bd znakami
wskazujcymi pory czasu, dni i lata. 15 Niech
bd wiatami na sklepieniu nieba, ukazujcymi si nad ziemi. Itak si stao. 16Istworzy
Bg dwie latarnie due: latarni silniejsz, aby
rzdzia dniem, i latarni sabsz, aby rzdzia
noc, atake gwiazdy. 17Umieci je Bg na skle-
Hagiograf ujawnia tu pogld swoich czasw oparty na zmysowym dowiadczeniu, e jedne wody znajduj si na ziemi, na dole, pod firmamentem nieba, a drugie u gry, nad firmamentem, skd na rozkaz Boga po otwarciu spustw
opadaj jako deszcz, mawka, mga, nieg lub grad. Owo zmysowe dowiadczenie podpowiadao, e sklepienie nieba,
czyli firmament, jest pewnego rodzaju staym kloszem, solidn kopu, opart doln czci na kracach paskiej, cho
pofadowanej grami ziemi.
2
Uycie tutaj liczby mnogiej nie oznacza jakiego wstpnego objawienia Boga w trzech Osobach, czyli Trjcy Przenajwitszej. Widzie w tym naley uycie tzw. pluralis maiestatis dla podkrelenia godnoci Osoby Boga. Tak na przykad
uywao si o wiele pniej w dokumentach krlewskich okrelenia my krl.
1
Ksiga Rodzaju
Bg im pobogosawi, mwic: Ronijcie imncie si; napeniajcie ziemi isprawujcie opiek nad ni1. Kierujcie rybami morskimi,
ptactwem zprzestworzy, wszystkimi bydltami,
ca ziemi i wszystkimi pazami czogajcymi
si po ziemi. 29 I Bg powiedzia: Oto kad
siewn traw wydajc ziarno, ktra jest na caej
ziemi, atake kade drzewo, ktre ma na sobie
owoc zziarnem do rozsiewania bd one dla was
pokarmem daj wam, 30jak rwnie wszystkim
na ziemi dzikim zwierztom, wszystkim ptakom
zprzestworzy ikademu pazowi czogajcemu
si po ziemi, i majcemu w sobie tchnienie ycia kad zielon traw na pokarm. Itak si
stao. 31Ispojrza Bg na wszystko, co stworzy,
iuzna, e jest bardzo dobre ipikne.
Min wieczr imin poranek dzie szsty.
28
1 Tak zatem dokonane zostao stworzenie nieba i ziemi, a take cay ich wystrj.
1,282,8
1
W tradycji polskich przekadw Biblii z jzyka hebrajskiego zamiast sprawujcie opiek nad ni jest okrelenie
oznaczajce wadz ipanowanie, np. wBiblii Tysiclecia (wyd. 3): abycie zaludnili ziemi iczynili j sobie poddan,
podobnie w drugiej czci tego wiersza: abycie panowali nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym itd.
Niniejszy przekad Septuaginty pomija niuanse semantyczne leksyki hebrajskiej, a trzyma si greckiej. Ot w caym dziedzictwie pisanym staroytnej Grecji rzeczownik KYRIOS, ktry jest gwnym czonem uytego tu czasownika
KATAKYRIEUO (a take jako podstawa sowotwrcza czasownika KYRIEUO), ma, owszem, znaczenie pan, wadca,
lecz take str, opiekun. KATAKYRIEUO (podobnie KYRIEUO) zatem to albo bra pod swoje panowanie, stawa
si panem czego, albo opiekowa si, by strem, by opiekunem czego. Za wyborem wniniejszym przekadzie
drugiego znaczenia przemawia te teologia Nowego Testamentu, gdzie wyraniej ni wStarym Testamencie jest powiedziane, e panem caego stworzenia jest Bg, acilej Syn Boy, czowiek natomiast jest dzierawc, opiekunem tego
stworzenia lub wspdziedzicem Syna Boego.
2
Ustanowienie sidmego dnia dniem odpoczynku ioddawania czci Bogu byo ijest wielkim dobrodziejstwem dla ludzi.
3
Taka odredakcyjna uwaga sygnalizuje kolejne opisy wtej ksidze. Tu stanowi ona zamknicie tego, co redaktor umieci wrozdziale pierwszym ina pocztku drugiego. Wyraz ksiga, zwj, jest metonimi wyrazu opis.
4
Jest to odwoanie do pierwszego zdania poprzedniego rozdziau. Niebo iziemi Bg stworzy pierwszego dnia.
5
To zdanie wskazuje na odrbny akt stwrczy przy obdarzeniu czowieka niemierteln dusz. Tym samym informuje
chyba ono, e dusza, przynajmniej czowieka, wyczona jest zprocesu ewolucji caej przyrody.
6
Pan, Bg oddzielenie tych dwch okrele przecinkiem wynika zprzekonania polskiego tumacza, e wtekcie
greckim Pan nie jest tu iw innych analogicznych miejscach tej ksigi tytuem Boga, lecz e Bg zgramatycznego
punktu widzenia jest dopowiedzeniem do Pan. Wielokrotnie samo Pan okrela wgreckiej Biblii Boga.
7
Wschd jest tu zapewne okrelony wstosunku do pniejszej Palestyny. Ale ustalenie pooenia tego miejsca gdzie
na ziemi jest niemoliwe, gdy informacje podawane na pocztku Ksigi Rodzaju pozostaj poza zasigiem historii
igeografii historycznej. Jeli nawet przytoczone s wtych opisach pocztku wiata nazwy jakich znanych nam krain,
gr lub rzek, to pochodz one zczasw, kiedy y redaktor tej ksigi. Nadto wSeptuagincie dostosowane one niekiedy
zostay do geografii aktualnej wczasach dokonywania przekadu Biblii hebrajskiej na jzyk grecki.
2,93,3
Ksiga Rodzaju
imieniem. 20Adam nada nazwy wszystkim bydltom, wszystkim ptakom zprzestworzy iwszystkim
dzikim zwierztom. Nie znalaz si jednak wrd
nich dla Adama pomocnik podobny do niego.
21
Bg zesa na Adama pewne obezwadnienie4, tak e zapad w gboki sen. Wtedy wyj
jedno zjego eber imiejsce po nim wypeni ciaem. 22Pan, Bg, obudowa to ebro, ktre wyj
zAdama, tak e powstaa kobieta, iprzyprowadzi j do Adama5. 23 Wtedy Adam powiedzia:
Ta dopiero jest koci z moich koci i ciaem
zmojego ciaa. Ona bdzie si nazywa kobiet,
bo wzita zostaa ze swego ma6.
24
Ztego powodu mczyzna opuci swojego
ojca iswoj matk izczy si ze swoj kobiet7.
Ibd oboje jednym ciaem.
25
A cho oboje: Adam i jego kobieta, byli
wtedy nadzy, nie odczuwali wstydu.
Tygrys w pierwotnej wersji hebrajskiej wystpuje tu jako Chiddekel, Asyria jako Aszszur, a Eufrat jako Perat.
To zdanie poucza, e praca okrelona bya jako zadanie czowieka ju przed grzechem pierworodnym, e pierwotnie
bya ona radoci czowieka. Dopiero po grzechu pierworodnym zaczy towarzyszy jej trud i zmczenie.
3
Na temat imienia Adam zob. 5,2 z przypisem.
4
Obezwadnienie niezbyt dokadnie oddaje to, co zawiera jego grecki odpowiednik EKSTASIS. EKSTASIS oznacza
wyjcie z siebie, utrat wiadomoci i odczuwania dozna zmysowych: suchu, dotyku, smaku itd.
5
Teologia biblijna wyjania, e alegoryczny opis uformowania kobiety z ebra mczyzny uzasadnia ich rwno
w czowieczestwie.
6
W Septuagincie zrezygnowano z posuenia si derywatem sowotwrczym eskiego rodzaju dla oddania pochodzenia nazwy kobieta od nazwy mczyzna, tak jak to jest w substracie hebrajskim: ISZSZA od ISZ. Zrobi to
natomiast redaktor Wulgaty: VIRAGO od VIR, i w swoim przekadzie ks. Jakub Wujek: MYNA od M. Niniejszy
przekad z greckiego trzyma si wersji Septuaginty, dlatego wzmianka o pochodzeniu nazwy kobieta od nazwy mczyzna jest w tym tekcie niezrozumiaa.
7
W tym, w poprzednim i w nastpnym wierszu wystpuje rzeczownik kobieta, po grecku GYNE, ktry jednak moe
znaczy zarwno kobieta, jak i ona.
8
W alegorycznych interpretacjach Biblii wymieniony tu w oznacza zego ducha, czyli szatana.
1
2
Ksiga Rodzaju
3,4-23
3,244,22
Ksiga Rodzaju
dziesz za to wyklty na tej ziemi, ktra rozwara sw paszcz, aby przyj krew twojego brata
ztwej rki. 12Gdy bdziesz uprawia t ziemi,
nie dooy ona swych si, aby ci obdarowa. Bdziesz na tej ziemi jcza i dra. 13 Kain odezwa si do Pana: Zbyt wielka jest moja wina,
abym mg dostpi odpuszczenia. 14Skoro wyrzucasz mnie dzisiaj zobszarw tej ziemi iskoro
bd musia ukrywa si przed Twoim obliczem,
bd na ziemi jcza idygota, iktokolwiek mnie
spotka, zabije mnie. 15Pan, Bg, odpowiedzia
mu: Nie bdzie tak. Ktokolwiek zabiby Kaina,
siedmiokrotn kar poniesie. IPan, Bg, umieci znak na Kainie, aby ktokolwiek go spotka,
nie zabi go.
16
I odszed Kain sprzed oblicza Boga. Zamieszka wkrainie Nod, poza Edenem.
17
Kain pozna cielenie sw on, tak e
ona pocza iurodzia Henocha. Gdy potem zbudowa miasto, nada mu imi swojego syna: Henoch.
18
Henochowi urodzi si Irad, Irad zrodzi Mechujaela, Mechujael zrodzi Metuszaela,
aMetuszael zrodzi Lameka.
19
Lamek wzi sobie dwie ony: jednej byo
na imi Ada, imi drugiej Silla. 20Ada urodzia Jabala. Zosta on ojcem mieszkajcych wnamiotach hodowcw byda rogatego. 21Jego brat
mia na imi Jubal. Wymyli on harf ikithar.
22
Silla urodzia Tubal-Kaina. By on kowalem
obrabiajcym brz isrebro. Siostr Tubal-Kaina
bya Naama.
1
Cheruby jeden z rodzajw aniow sucych Bogu. Tu uniemoliwiaj one powrt czowieka do owego ogrodu.
Bg wprowadza czowieka na trudn drog ku przyszoci, ukazujc u jej kresu zwycistwo i otwart bram do nowego
raju: do krlestwa niebieskiego.
2
Opowiadania umieszczone w tym rozdziale s poza zasigiem historii. Nie przedstawiaj one penych dziejw pierwszych ludzi na ziemi, lecz tylko wybrane epizody. Zapewne prezentuj nam one stan popularnej wiedzy o przeszoci
w tych czasach, gdy byy redagowane.
3
Przekad tego wiersza jest niepewny, bo bardzo niejasne jest jego podoe greckie. Redaktorzy Septuaginty wyranie
opieraj si tu na innej lekcji hebrajskiej, ni dzi jest przyjte, albo te ich przekad jest interpretacj rwnie niezrozumiaego substratu hebrajskiego. Istnieje te moliwo skaenia tego tekstu przez tradycj rkopimiennicz.
4
Semici uwaali, e krew jest miejscem pobytu duszy czowieka, a dusza jest podstaw ycia, ktre daje Bg. A zatem
wylanie krwi jest bezczeszczeniem daru Boga. Dusza, krc z krwi, oywia cae ciao.
Ksiga Rodzaju
4,235,20
Liczba siedem, a tym bardziej siedemdziesit siedem oznacza symbolicznie nieokrelon, ale du ilo.
Co do formy tego zdania zob. 2,4 z przypisem. Podane tu bd genealogie, ktre, oczywicie, nie s pene, lecz wybircze.
3
Nada im imi Adam adam jako imi pospolite znaczy w hebrajskim istota ludzka, czowiek. To znaczenie
wyjania, dlaczego w tym zdaniu mamy zaimek w liczbie mnogiej: im. Ma ono bowiem taki pierwotny sens: Bg
i Adama, i Ew nazwa czowiekiem. Jest tu zatem kolejne, bardziej wyraziste, podkrelenie redaktora tekstu rwnoci kobiet i mczyzn w czowieczestwie (zob. 2,22 z przypisem). W oryginalnej wersji Ksigi Rodzaju imi wasne
Adam pojawia si dopiero w 4,25, a przed tym wierszem adam ma sens pospolity. Grecki natomiast redaktor
Septuaginty ju w tych wczeniejszych miejscach odczyta je jako imi wasne Adam. S to nastpujce miejsca:
2,16.19a,b.20a,b.21.22a,b.23.25; 3,8.9a,b.12.17.20.21.22.24; 4,1. W Biblii Tysiclecia (wyd. 3. popr.) te wczeniejsze
wystpienia nazwy adam przeoono na czowiek albo na mczyzna.
4
W wersji hebrajskiej, a nawet w Wulgacie, podana jest liczba o sto lat mniejsza. Wedug egzegetw podawanie tu i dalej
wielkiej liczby lat ycia, znane ju poza Bibli w tradycji babiloskiej, suy ma przez sw hiperbol podkreleniu, e
od Adama do Noego, czyli do potopu, upyno bardzo duo czasu.
5
Tu oryginalny tekst hebrajski i Wulgata podaj liczb omiuset lat. Podobna niezgodno wystpuje w czci podawanych dalej liczb.
1
2
5,216,12
Ksiga Rodzaju
10
Redaktor tekstu przekazuje tu nam podzielan wwczas opini, e Henoch nie umar, lecz zabrany zosta przez Boga
razem z ciaem do innego wiata.
2
Wymienieni w tym zdaniu synowie Boga uznawani byli w hebrajskich interpretacjach za aniow, istoty niecielesne.
Do tych aniow zaliczay si take istoty odtrcone przez Boga. W dzisiejszych katolickich i protestanckich egzegezach
przewaa opinia, e synami Boga nazwani s tu potomkowie Seta, crkami ludzi natomiast potomkinie Kaina.
3
W rnych miejscach Biblii Starego Testamentu pojawia si myl o istnieniu wrd ludzi olbrzymw (zob. np. Lb 13,33;
Pwt 1,28; 2 Sm 21,11; 1 Krn 1,10 i in.). Wedug informacji w nich zawartych potomkowie tych olbrzymw byli ludmi
bardzo wysokiego wzrostu: 3,56 m.
4
Zgodnie z wczesnym stanem wiedzy zalek czowieka pochodzi cakowicie od mczyzny. Zoony w onie kobiety,
wzrasta tam a do narodzin. To jest powodem umieszczenia tu w polskim przekadzie nietypowego okrelenia: rodzili
sobie przez nie.
5
Polski przekad uywa tu innej metafory cakowitej zagady ni jest w wersji greckiej. Tam jest dosownie wyma, zetr.
6
Droga jest metafor postpowania etycznego i religijnego.
1
11
Ksiga Rodzaju
6,137,9
Miary u rnych ludw byy rne i zmieniay si z biegiem historii. Przyjmuje si, e hebrajski okie zawiera 0,443 m,
a babiloski 0,50 m. Opisane tu jednak wydarzenia umieszczone zostay w czasie poprzedzajcym istnienie Abrahama,
protoplasty Hebrajczykw. Gdybymy przyjli podan wyej hebrajsk miar okcia, to arka miaaby 132,9 m dugoci,
22,15 m szerokoci i 13,29 m wysokoci.
2
Tekst opisujcy architektur tego statku nie jest w peni jasny.
3
Jest to w zasadzie pierwsze przymierze Boga z ludmi, cho mona by te mwi o przymierzu Boga z Adamem i Ew.
Potem pojawi si nastpne, a z nich najwaniejsze w Starym Testamencie bdzie przymierze zawarte z Izraelitami
pod gr Synaj. W Nowym Testamencie istnieje jedno przymierze. Jego porednikiem jest Jezus Chrystus, Bg i Czowiek w jednej osobie. Wszystkie przymierza obu Testamentw charakteryzuj si tym, e ich inicjatorem jest Bg, e
maj na celu dobro ludzi, e Bg jasno okrela w nich reguy i e gwny ciar ich realizacji bierze na siebie, co wida
najbardziej w Nowym Przymierzu.
4
Nie chodzi tu o czysto fizyczn, lecz o religijno-rytualn. Z podziaem zwierzt na rytualnie czyste i nieczyste czy
si w Biblii instrukcja na temat dopuszczalnoci ich spoywania przez Izraelitw (zob. Kp 11 i Pwt 14,3-20).
5
Czterdzieci to liczba symboliczna. Tutaj oznacza dugi czas.
6
Pami o potopie w Mezopotamii zachowaa si nie tylko w Ksidze Rodzaju, lecz take w akadyjskim Eposie o Gilgameszu. Obydwa opisy s podobne, cho rni si w szczegach.
1
7,108,8
Ksiga Rodzaju
12
Nie wiadomo, do jakiego kalendarza odwouje si tutaj redaktor tekstu, lecz chyba do kalendarza swoich czasw,
w ktrym drugi miesic roku przypada na drug poow kwietnia i pierwsz maja.
2
O podziale wd na grne i dolne zob. 1,6-7.
3
Opierajce si tylko na rozumie interpretacje wyjaniaj, e ta totalna zagada nie obja caego globu, lecz tylko wiat
znany ludziom yjcym w Mezopotamii nad Tygrysem i Eufratem. Inni mwi, e jest to hiperbola, tak bardzo ulubiona przez Bliski Wschd, w tym take przez Semitw. Istot tego opisu nie jest jednak udokumentowanie owego potopu,
lecz raczej ukazanie jego powodu. A jest nim cakowita deprawacja ludzi.
4
Zob. 6,7 z przypisem o wersji greckiej.
5
Jak w 7,11, tak i tutaj redaktor tekstu odwouje si prawdopodobnie do kalendarza uywanego w pniejszych czasach
przez Hebrajczykw, w ktrym sidmy miesic przypada na drug poow naszego wrzenia i pierwsz padziernika.
6
Ararat masyw grski we wschodniej Turcji, w pobliu Armenii i Iranu. Najwyszy szczyt Araratu wznosi si na
wysoko 5122 m n.p.m.
1
13
Ksiga Rodzaju
wierzchni ziemi. 9Poniewa gobica nie znalaza miejsca odpoczynku dla swoich ng, wrcia
do niego, do arki. Wody bowiem zalegay jeszcze
na caej powierzchni ziemi. Wycign zatem
sw rk, wzi j i wnis do siebie, do arki.
10
Odczeka kolejne siedem dni iznowu wypuci
z arki gobic. 11 Pod wieczr gobica wrcia
do niego, trzymajc w dziobie listek z drzewa
oliwnego. Wtedy Noe uzna, e wody ustpiy
zziemi. 12Odczeka jeszcze siedem nastpnych
dni iznowu wypuci gobic, aona ju wicej
do niego nie wrcia.
13
Wszeset pierwszym roku ycia Noego,
w pierwszym miesicu, pierwszego dnia tego
miesica, wody cakowicie usuny si z ziemi.
Noe odsoni nakrycie, ktre zrobi na arce, izobaczy, e wody odeszy zpowierzchni ziemi.
14
W drugim miesicu, dwudziestego sidmego dnia tego miesica ziemia wpeni si osuszya. 15Pan, Bg, skierowa do Noego takie sowa: 16Wyjd zarki ty, az tob twoja ona, twoi
synowie iony twoich synw, 17atake wszystkie
dzikie zwierzta, ktre s ztob, iwszelka cielesna istota: od ptakw po bydlta. Wyprowad te
zsob kadego paza czogajcego si po ziemi.
Rozrastajcie si teraz imncie na ziemi.
18
I wyszed Noe, a z nim jego ona, jego
synowie i ony jego synw. 19 Wszystkie dzikie
zwierzta, wszystkie bydlta, kady ptak ikady
paz czogajcy si po ziemi wyszy wedug swego
gatunku zarki.
20
Noe zbudowa otarz dla Boga, a potem
wzi zwszystkich czystych bydlt iz wszystkich
czystych ptakw ina tym otarzu zoy je na caopaln ofiar. 21 Kiedy Pan, Bg, poczu mi
wo, pomyla Pan, Bg, irzek: Ju wicej nie
rzuc kltwy na ziemi zpowodu postpowania
ludzi. Ju bowiem od modego wieku myl czowieka zuporem lgnie do nieprawoci. Ju wicej
nie ugodz we wszystkie oywione istoty ciele-
1
2
8,99,12
1Bg pobogosawi Noego ijego synw. Powiedzia im: Rozrastajcie si imncie, napeniajcie ziemi ibdcie jej opiekunami1. 2Lk
i boja przed wami bd odczuwa wszystkie
dzikie zwierzta ziemi, wszystkie ptaki z przestworzy, wszystko, co si po ziemi czoga, wszystkie ryby wmorzu. Oddaj je wwasze rce. 3Kady paz, w ktrym jest ycie, bdzie waszym
pokarmem. Wszystko oddaj wam, rwnie warzywa. 4 Tylko nie moecie je misa z krwi,
nalec do duszy2. 5Bo rwnie owasz krew
nalec do waszych dusz upomn si: upomn
si oni uwszystkich dzikich zwierzt iupomn
si odusz czowieka ukadego czowieka, jego
brata.
6
Ktokolwiek przeleje krew czowieka, zada si za ni przelania jego krwi, bo przecie
stworzyem czowieka na obraz Boga.
7
Awy macie si rozrasta, mnoy iwypenia ziemi. Ma by was na niej coraz wicej.
8
Bg wyrzek do Noego i do jego synw,
bdcych przy nim, nastpujce sowa: 9Oto ja
ustanawiam moje przymierze zwami, apo was
zwaszym potomstwem, 10atake zkad yw
istot, ktra jest przy was: od ptactwa poczynajc i od bydlt do caej dzikiej zwierzyny na
ziemi, ktra jest przy was, zwszystkim, co wyszo zarki. 11Postanawiam zawrze takie moje
przymierze zwami: nie umrze ju zpowodu wd
potopu adna istota cielesna inie bdzie ju zalania wodami dla zniszczenia caej ziemi.
12
I rzek Pan, Bg, do Noego: Znakiem
tego przymierza, ktry ja umieszczam dla
wszystkich pokole midzy mn a wami i kad yjc istot, ktra jest przy was, bdzie to:
9,1310,9
Ksiga Rodzaju
14
Kiedy Noe wytrzewia po winie idowiedzia si, co mu zrobi jego modszy syn, 25 powiedzia:
Przeklty niech bdzie Kanaan.
Zostanie on sug swoich braci.
26
Rzek te:
Bogosawiony niech bdzie Pan, Bg
Sema,
ktrego Kanaan zostanie sug.
27
Niech Bg Jafeta rozprzestrzeni go,
niech zamieszka wnamiotach Sema,
a Kanaan niech si stanie ich sug.
28
Noe y po potopie trzysta pidziesit
lat. 29Wcaoci dni Noego doszy do dziewiciuset pidziesiciu lat. Wtedy umar.
24
10
1
Tu po raz pierwszy wymieniony jest Kanaan, protoplasta Kananejczykw, na ktrych terenie Bg osiedli w przyszoci
Izraelitw po ich wyprowadzeniu z Egiptu (zob. Ksig Wyjcia). Take mniej wicej tutaj opisy redaktora tej ksigi
zbliyy si do czasw historycznych, udokumentowanych take poza tekstami biblijnymi. Ju potop w Mezopotamii
jest powiadczony archeologi i tekstami pisanymi.
2
W tym rozdziale podane s genealogie plemion i ich protoplastw. Ale jak w opisie potopu, tak i w genealogiach ich redaktor nie ma na celu przekazania cisej etnologicznej wiedzy, lecz pouczenie, e wszystkie narody i plemiona na ziemi
pochodz od jednego przodka. Cz tych osb i nacji znamy z pniejszych ksig Biblii, ale na og trudno ustali, kogo
redaktor ma na myli. Na podstawie rozmieszczenia tych cho troch znanych mona wnioskowa, e redaktor informuje o nich z perspektywy Mezopotamii. Ogarnia zaludnienie pnocno-wschodniej Afryki, wysp Morza rdziemnego,
poudniowej Europy, Azji Mniejszej do Iranu, no i oczywicie samej Mezopotamii z obszarami midzy ni a Egiptem.
3
Przekad tego zdania jest hipotetyczny, gdy niejasna pozostaje semantyka wyrazowa, a zwaszcza logiczne powizania wyrazw i czonw zdania w greckiej podstawie przekadu.
15
Ksiga Rodzaju
10,1011,7
11
1Caa ziemia mwia wtedy jednym jzykiem, jedn mow mieli wszyscy3. 2Kiedy
wdrowali ze wschodu, odkryli rwnin w krainie Szinear4. Zamieszkali tam.
3
Kiedy zaczli mwi jeden do drugiego:
Chodcie, ulepmy cegy iwypalmy je wogniu.
Gdy mieli ju cegy zamiast kamieni, ajako zaprawy murarskiej mogli uywa smoy, 4powiedzieli: Wybudujmy sobie miasto i postawmy
wie, tak by jej szczyt siga firmamentu nieba5. Zadbajmy orozgos naszego imienia, zanim
rozproszymy si po caej ziemi.
5
Wwczas Pan przyszed zobaczy to miasto i wie6, ktre synowie ludzcy zaczli sobie
budowa. 6Pan powiedzia: Oto jeden jest rd
ijedna mowa wszystkich itak wielkiego dziea
si podjli. A zatem do czegokolwiek teraz si
zabior, nie wymknie im si z rk. 7 Chodcie,
Przy Panu w Septuagincie dosy czsto pojawia si, tak jak tutaj, okrelenie ENANTION KYRIU lub inne analogiczne. Sprawia ono trudnoci w przekadzie na jzyk polski. Wierny przekad w obliczu Pana albo wobec Pana
niezbyt dobrze brzmi, na przykad w tym zdaniu: By myliwym wobec Pana. To w obliczu Pana czy wobec Pana
oznacza bycie, a przy innych czasownikach robienie czego w obecnoci Pana z przekonaniem, e Bg jest tego wiadkiem. Ta myl czy si zapewne z nauk o Opatrznoci i o wszechobecnoci Boga.
2
W wielu innych miejscach greckiej Biblii zamiast tego imienia etnicznego uywa si okrelenia obcoplemiecy.
3
Tak jak genetyka potwierdza, e wszyscy dzisiejsi ludzie musieli mie jednego przodka, tak dzisiejsze jzykoznawstwo
utrzymuje, e wszystkie jzyki wiata, a jest ich obecnie okoo sze i p tysica, pochodz od jednego prajzyka.
4
Szinear staroytna nazwa Mezopotamii. Wymienienie w tym zdaniu kierunku od wschodu oznacza prawdopodobnie od ujcia Tygrysu i Eufratu do Zatoki Perskiej, gdzie od strony poudniowej znajdowao si Ur i inne miasta
z pocztkw trzeciego tysiclecia p.n.e.
5
Na temat firmamentu nieba zob. 1,6 z przypisem.
6
Biblia w orzekaniu o Bogu pena jest antropomorfizmw. Przez to Bg staje si bliszy czowiekowi, ktry przecie
zosta stworzony na Jego obraz i podobiestwo.
1
11,8-32
Ksiga Rodzaju
16
17
Ksiga Rodzaju
12
12,113,4
13
13,514,7
Ksiga Rodzaju
18
14
To, co w polskim przekadzie podano jako pobratymiec, okrelone jest w Septuagincie dosownie jako brat, ADELFOS. Ten grecki rzeczownik oznacza w Biblii dosownie brata, ale take krewnego, kuzyna, krajana, rodaka, wspwyznawc tej samej wiary, przyjaciela, bliskiego wsppracownika.
2
Informacja podana dalej w tej ksidze (14,13.24) wskazuje, e rzeczownik Mamre nie jest w tekcie greckim nazw
dbu, lecz jego waciciela (zob. 14,24). Dzi sytuuje si to miejsce ok. 3 km na pnoc od Hebronu.
3
Hebron miasto lece na zachd od Morza Martwego, 40 km na poudnie od Jerozolimy. W pniejszych czasach tu
bya pierwsza stolica krla Dawida.
4
Szinear staroytna nazwa Babilonii.
5
Elam kraina pooona na wschd od Babilonii.
6
Adma jedno z miast, obok Sodomy i Gomory, ktre tak jak one ulego zagadzie. Dzi na jego przypuszczalnym
miejscu znajduje si Morze Martwe.
7
Morze Sone Morze Martwe.
8
Gry Seiru le na poudnie od Morza Martwego.
9
Paran to pustynia rozcigajca si na zachd od doliny czcej Morze Martwe z Zatok Akaba i na poudnie od pniejszej Judei.
1
19
Ksiga Rodzaju
14,815,4
15
Kadesz-Barnea oaza i osada znajdujca si na poudnie od pniejszej Judei, u nasady Pwyspu Synajskiego.
W podstawie hebrajskiej zamiast rzeczownika nomada wystpuje imi wasne Hebrajczyk.
3
Dan miasto lece na pnoc od Jeziora Galilejskiego, blisko rde Jordanu. W pniejszych czasach okrelao pnocn granic krlestwa Izraelitw. Od Hebronu do Dan Abram musia przeby ponad 200 km.
4
Szalem prawdopodobnie jest to wczeniejsza nazwa Jeruzalem, pniejszej stolicy Judei, w ktrej krl Salomon
postawi wspania wityni.
5
Najwyszy Bg jedno z pniejszych okrele Jahwe. Wystpienie go tutaj, podobnie jak samego krla Melchizedeka oraz rodzaju zoonej przez niego ofiary i sw bogosawiestwa, stanowi dla egzegetw intrygujc zagadk.
6
Cay ten wiersz zosta w tradycji rkopimienniczej uszkodzony, dlatego jego sens jest niezrozumiay.
1
2
15,516,3
Ksiga Rodzaju
20
16
21
Ksiga Rodzaju
Zbliy si zatem do Hagar iona pocza. Kiedy zobaczya, e jest brzemienna, zacza swojej
pani okazywa pogard. 5Wtedy Saraj zwrcia
si do Abrama: Doznaj zniewagi ztwojego powodu. Oto ja sama daam ci moj suc na twoje ono. Aodkd ona zobaczya, e jest brzemienna, okazuje mi pogard. Niech Bg rozsdzi t
rzecz midzy mn itob. 6Abram odpowiedzia
Saraj: Ta suca jest wtwoich rkach. Postp
zni, jak ci si bdzie podobao. ISaraj zacza
le j traktowa. Wtedy ona ucieka od niej.
7
Wysannik1 Pana znalaz j na pustkowiu przy rdle zwod, to jest przy rdle wytryskujcym obok drogi do Szur2. 8 Wysannik
Pana odezwa si do niej: Hagar, suco Saraj,
skd idziesz idokd podasz? Odpowiedziaa:
Uciekam przed Saraj, moj pani. 9Wysannik
Pana rzek jej: Wr do swojej pani ipoddaj si
jej wadzy. 10 Wysannik Pana powiedzia jej
jeszcze: Twoje potomstwo doprowadz do wielkiej liczby, tak e z powodu jego mnogoci nie
bdzie go mona policzy. 11Ijeszcze tak rzek
jej wysannik Pana: Oto jeste brzemienna.
Urodzisz syna. Nazwiesz go imieniem Izmael, bo
Pan wie otym upokorzeniu ciebie3. 12Bdzie on
czowiekiem yjcym na dzikich obszarach4. Jego
rce bd dziaay na szkod wszystkich, arce
wszystkich na jego szkod. Ibdzie on zawsze
rozbija swe namioty gdzie blisko wszystkich
swoich pobratymcw5. 13 Wtedy Hagar nadaa
4
16,417,7
17
1Kiedy Abram mia dziewidziesit dziewi lat, Pan ukaza si Abramowi irzek
mu: Ja jestem twoim Bogiem. Dbaj o to, bym
by zciebie zadowolony, sprawujc si nienagannie, 2aja zawr przymierze midzy mn itob
i bardzo ci rozmno. 3 Na to Abram upad
na twarz, aBg takie do niego skierowa sowa:
4
To jestem ja, a moje przymierze z tob jest
takie: Staniesz si ojcem wielu narodw. 5 Nie
bdziesz ju nosi imienia Abram, lecz twoim
imieniem bdzie Abraham, bo ja ju ustanowiem ci ojcem licznych narodw6. 6 Dam ci naprawd niespotykan wielko, wyprowadz
z ciebie rne ludy, od ciebie pochodzi bd
krlowie. 7 Ustanowi przymierze midzy mn
itob, itwoim potomstwem po tobie przez kolejne pokolenia, jako przymierze wieczne, tak e
bd Bogiem twoim, apo tobie twojego potom-
W Septuagincie jest tu wyraz, ktry w chrzecijaskiej tradycji polskiej wystpuje w transliteracji jako anio, ale
jego pierwotnym znaczeniem jest posaniec, goniec, zwiastun. Poza tym w Biblii nazw wysannik/anio okrelane
s dostpne dla zmysw objawienia samego Boga, na przykad objawienie si Boga Mojeszowi w postaci poncego, ale
niespalajcego si krzaka i w postaci syszalnych sw (zob. Rdz 3,2 nn.).
2
Szur pustynny teren w pnocno-zachodniej czci Pwyspu Synajskiego. Graniczy on z obszarem Delty Nilu.
Przez Szur prowadzi szlak do Egiptu, z ktrego korzystali m.in. kupcy.
3
Te sowa nawizuj do etymologii imienia Izmael: Bg syszy.
4
To znaczy na pustkowiach jak nomadzi, ktrzy nie maj miast ani wsi, lecz dorane koczowiska.
5
Izmael jest protoplast Arabw. Wymienion tu wrogo zachowuj oni wobec Izraelitw, jak widzimy, a do dnia
dzisiejszego.
6
Imiona Abram i Abraham maj w zasadzie jedn podstaw sowotwrcz, zoon ze spgosek, ale z inn gwarow wokalizacj. Tu jednak redaktor tekstu odwouje si do potocznej etymologii i odrnia je, nadajc tylko formie
Abraham znaczenie ojciec mnstwa.
1
17,8-27
Ksiga Rodzaju
22
Wane zdanie, bo podkrela, e obrzezanie to tylko zewntrzny znak zawartego przymierza, ktrego istot jest zachowanie takiej wiary w Boga, jak mia Abraham.
2
W czasach Abrahama nie istniay jeszcze pienidze w dzisiejszym sensie: ani metalowe monety, ani tym bardziej
banknoty zrobione z jakiego mikkiego materiau. Pienidze z kruszcu wprowadzono w krainach, gdzie y Abraham,
dopiero w VII w. p.n.e. Wczeniej, gdy w handlu odstpiono od wymiany towaru za inny towar, warto patnicz
stanowiy pytki ze szlachetnego metalu o okrelonej wadze: najczciej ze zota lub srebra. Dlatego polski przekad
Septuaginty nie oddaje greckiego rzeczownika ARGYRION przez pienidz, lecz przez srebro. Dotyczy to zwaszcza
wczeniejszych dziejw opisanych w Biblii.
3
Sara znaczy ksiniczka.
1
23
18
Ksiga Rodzaju
18,1-24
jeszcze starszy. 13Wtedy Pan rzek do Abrahama: Dlaczego Sara zamiaa si wduchu ipowiedziaa: Czy ja naprawd mog urodzi? Ju
przecie jestem stara. 14 Czy jest jaka rzecz
niemoliwa dla Boga? Otej samej porze iczasie
wrc do ciebie. Iwtedy Sara bdzie miaa syna.
15
Sara tymczasem zaprzeczaa, mwic: Nie
miaam si, bo strach j zdj. Na to On rzek:
Tak tak! Ty naprawd si miaa.
16
Potem ci mowie wstali iudali si stamtd w stron Sodomy i Gomory. Abraham poszed znimi, aby ich odprowadzi. 17Pan powiedzia: Czy musz trzyma w tajemnicy przed
moim sug Abrahamem to, co mam zamiar
zrobi? 18Przecie Abraham ma si sta wielkim
narodem ipoprzez niego wszystkie ludy na ziemi maj otrzyma bogosawiestwo. 19 Wiem,
e on bdzie przykazywa swoim synom, a po
nich swojej rodzinie, eby trzymali si drg Pana
iwypeniali Jego sprawiedliwo iwyroki po to,
by Pan przekaza Abrahamowi wszystko, co mu
obieca. 20 Pan powiedzia: Krzyk z Sodomy
iGomory wzmg si do peni; ich grzechy stay
si bardzo wielkie. 21Zejd zatem izobacz, czy
zgodnie ztym krzykiem, ktry do mnie dociera,
przekroczyli ju wszelkie miary, czy te jeszcze
nie. Chc to wiedzie.
22
Kiedy zatem ci mowie odeszli stamtd,
przybyli do Sodomy. Abraham tymczasem sta
nadal przed Panem4. 23Przybliywszy si, Abraham zapyta: Czy masz zamiar wygubi sprawiedliwego razem zbezbonym? Czy sprawiedliwy bdzie potraktowany tak jak bezbony? 24Bo
jeli byoby w tym miecie pidziesiciu sprawiedliwych, to wygubisz ich? Czy nie bdziesz
Warto zwrci uwag, e teofania polega tu na przyjciu postaci czowieka. Niektrzy chrzecijascy egzegeci forsuj
tez, e trzy osoby zapowiadaj objawienie w Nowym Testamencie tajemnicy Trjcy witej. Inni staraj si udowodni, e Bg objawi si tu w jednej osobie, a pozostae dwie to anioowie.
2
Na podstawie wersji hebrajskiej mona przypuszcza, e autor tekstu greckiego nazwa miar seah jedn z hebrajskich miar cia sypkich. W czasach historycznych jedno seah zawierao 7,7 l. A zatem trzy seah to 23,1 litra. Ale moe
tu chodzi o takie trzy miary mki, ktre wystarcz na chleb dla trzech mczyzn.
3
Panem nazywa tu Sara swojego ma.
4
Wedug dalszego toku opowieci z owych trzech mw udao si do Sodomy dwch (zob. 19,1).
1
18,2519,13
Ksiga Rodzaju
19
24
25
Ksiga Rodzaju
zniszczymy t miejscowo, dlatego e krzyk dotar std a do Pana. Pan posa nas, abymy j
cakowicie unicestwili. 14Lot wyszed, aby przekaza to wezwanie swoim ziciom, ktrzy wzili jego crki za ony. Powiedzia im: Wstacie
iwyjdcie ztego miasta, Pan bowiem cakowicie
je zniszczy. Oni jednak uznali, e artuje.
15
O wicie owi wysacy przynaglili Lota,
mwic: Wstawaj, we swoj on idwie swoje
crki, ktre masz przy sobie, iodejd std, aby
nie zgin z powodu nieprawoci tego miasta.
16
Gdy dalej biegali wkko, ci wysannicy chwycili za rk jego ijego on, atake za rce obie
crki, Pan bowiem chcia ich oszczdzi. 17Kiedy wyprowadzili ich na zewntrz, powiedzieli:
Uchod zyciem. Nie ogldaj si za siebie ani
nigdzie tu w okolicy si nie zatrzymuj. Szukaj
ocalenia na grze, aby iciebie to nie dosigo!
18
Lot zwrci si do nich ze sowami: Prosz ci, panie, 19skoro twj suga osign askawo u ciebie i skoro okazae wielko swojej
sprawiedliwoci, wywiadczajc j mnie po to,
aby zachowa moje ycie, to ja pewnie nie zdoam znale schronienia na tej grze tak, by nie
dosigy mnie owe nieszczcia ibym nie umar.
20
Popatrz, tam niedaleko znajduje si miasto,
gdzie mgbym si schroni. Ono jest takie mae,
ale tam moja dusza ocaliaby swe ycie. Spjrz,
czy ono nie jest naprawd mae? Tam wanie
mogaby moja dusza ocali swe ycie1 21Odpowiedzia mu: Zdumiewasz mnie swoj prob
o to, abym nie niszczy tamtego miasta, o ktrym mwisz. 22Pospiesz si zatem ztym szukaniem schronienia, bo ja nie mog wykona swego
zadania, dopki ty tam nie wejdziesz. I to by
powd, dla ktrego owo miasto otrzymao nazw
Soar2.
19,14-34
Zdania zawarte w wierszach 18-20 swoj zawioci gramatyczn wyraaj zaenowanie Lota w okreleniu tak niezwykej i zuchwaej w tym kontekcie proby o zmian miejsca, gdzie mgby znale schronienie.
2
Z kontekstu wynika, e Soar prawdopodobnie znaczy maa miejscowo.
3
W wierszu 17. wysannicy ostrzegali przed ogldaniem si za siebie.
4
Odwoanie si tu do wieku ojca jest aluzj do jego obowizku wyswatania crek.
1
19,3520,14
Ksiga Rodzaju
20
26
Imi Moab znaczy pochodzcy od ojca. Moabici zajmowali potem tereny lece na wschd od Morza Martwego
i byli, jak wymienieni w nastpnym zdaniu Ammonici, zawsze wrogo nastawieni do Izraelitw.
2
Ammonici zajmowali potem tereny lece na wschd od dolnego biegu Jordanu.
3
Chodzi o bezludne obszary, rozcigajce si od lecego na poudnie od pniejszej Judei Kadesz w kierunku Delty
Nilu.
4
Gerar miasto lece na poudniowych kracach Judei.
5
Por. analogiczn sytuacj w czasie pobytu Abrahama w Egipcie (zob. 12,11 nn.).
6
Jest to obrazowe okrelenie prawoci w dziaaniach.
7
Tumacz polski zachowuje specyfik stylu podstawy przekadu.
8
Tu redaktor Septuaginty popenia anachronizm, odwoujc si do pniejszego systemu monetarnego Grekw.
Dwudrachm nazywa hebrajski sykl, ktrego warto wagowa wynosia 11,42 g cennego kruszcu. Tysic dwudrachm
zatem to w przeliczeniu na nasz system dziesitkowy 11,42 kg srebra lub zota.
1
27
Ksiga Rodzaju
21
20,1521,21
W tym zdaniu zawiera si aluzja do etymologii imienia Izaak. Znaczy ono bowiem radujcy si, przynoszcy rado.
2
Ten czon zdania moe by przeoony take: mia si bdzie ze mnie.
3
To miejsce budzi hermeneutyczne wtpliwoci: czy chodzi o zabaw obu chopcw, czy o to, e Izmael wymiewa si
z Izaaka. Wystpujce tu greckie sowo ma, owszem, obydwa znaczenia: bawi si z kim i wymiewa kogo, ale
kade z tych znacze wymaga innej skadni. W Septuagincie jest skadnia wskazujca na takie znaczenie, jakie tutaj
podano.
4
Zob. przypis do wiersza 31.
5
Pustynia Paran rozcigaa si na poudnie od pniejszej Judei, czyli w pnocnej czci Pwyspu Synajskiego.
1
21,2222,7
Ksiga Rodzaju
28
22
1Po tych wydarzeniach Bg podda Abrahama prbie. Zawoa na niego: Abrahamie, Abrahamie! A on odpowiedzia: Jestem
tu. 2 Rzek mu: We swojego umiowanego
syna, Izaaka, ktrego tak bardzo kochasz, iid
do krainy wysoko pooonej4. Tam, na jednym ze
wzniesie, ktre ci wska, z mi go na ofiar
caopaln. 3Nazajutrz Abraham wsta inaoy
juki na swojego osa. Wzi z sob dwch ludzi
ze suby oraz Izaaka, swojego syna. Narba te
drew na ofiar caopaln ipozbierawszy si, wyruszy. Wszed na tereny, ktre opisa mu Bg.
4
Trzeciego dnia podnis Abraham swe oczy
izobaczy woddali owo miejsce. 5Wtedy Abraham rzek swoim sugom: Zostacie tu zosem,
ja natomiast i chopiec pjdziemy tam, a kiedy
zoymy pokon, wrcimy do was. 6 Abraham
wzi drwa do caopalenia iwoy je na Izaaka,
swojego syna. Sam wzi do rki ar do rozpaki
oraz n. Iposzli dalej we dwch.
7
Izaak zwrci si do Abrahama, swojego ojca: Ojcze! A on zapyta: Czego chcesz,
1
Te zwierzta mogy by darem dla Abimeleka, ale mogy te posuy do ceremonii uroczystego zawarcia przymierza.
Zob. przypis do 15,17.
2
Beer-Szeba w Septuagincie przeoono to imi wasne jako Studnia Przysigi. Beer-Szeba wystpuje w hebrajskiej
podstawie przekadu. Jest to pniejsze miasto, lece mniej wicej w poowie odlegoci midzy poudniowym kracem
Morza Martwego i Morzem rdziemnym.
3
Filistyni w innych ksigach greckiej Biblii nazywani s obcoplemiecami. Tu redaktor tekstu popenia anachronizm, gdy Abraham y prawdopodobnie w XVIII w. p.n.e., a Filistyni przybyli na nadmorskie obszary lece na
zachd i poudniowy zachd od pniejszej Judei dopiero gdzie na przeomie XIII i XII w. p.n.e.
4
W substracie hebrajskim zamiast kraina wysoko pooona wystpuje imi wasne Moria, ktre wedug etymologii
znaczy wybrany przez Jahwe. Moria utosamiane bywa w historii egzegezy na og ze wzniesieniem w Jeruzalem, na
ktrym Salomon postawi pniej wspania wityni. Samarytanie uwaali, e chodzi o gr Garizim, znajdujc si
na terenie pniejszego pnocnego krlestwa Izraelitw ze stolic w Samarii. Samarytanie uznawali t gr za miejsce
bogosawiestw Boga, dlatego wznieli tam konkurencyjn dla Jeruzalem wityni. Niektrzy egzegeci odrzucaj
obie hipotezy, utrzymujc, e nie da si ustali, o jakie miejsce chodzi.
29
Ksiga Rodzaju
22,823,6
23
W Septuagincie zmieniono etniczn nazw Aramejczyk na Syryjczyk, gdy w czasach jej redagowania tereny
zwane dawniej Aramem, lecym w grnej Mezopotamii, nazywano Syri.
2
Kiriat-Arba to wersja hebrajska, grecka Miasto Arbok. W Septuagincie t dwuczonow nazw miasta czciowo
przeoono na grecki. W caoci jego znaczenie jest takie: Miasto Czterech. Jak sam redaktor mwi dalej w tym zdaniu, Miastem Arbok jest pniejszy Hebron, ktry lea na terenie Judei, ok. 31 km na poudnie od Jerozolimy. Pooony w kotlinie, ale wrd wysokich gr, by jednym z najstarszych miast w caym wielkim regionie, cznie z Egiptem.
3
Synowie Cheta to prawdopodobnie Chetyci, ktrych macierzysty kraj znajdowa si na terenie Anatolii, ale mieli
pewne enklawy take poza swoj ojczyzn. W tym czasie to oni byli wacicielami dziaki, na ktrej Abraham chcia
pochowa swoj on. W XVII w. p.n.e. ich pastwo stao si ogromnym imperium obejmujcym m.in. pnocn Mezopotami, Syri i Palestyn.
4
Tu i dalej mamy pikny dokument penego kurtuazji targu midzy dwiema stronami.
1
23,724,7
Ksiga Rodzaju
30
24
W bramach miasta starszyzna odbywaa narady i rozstrzygaa kwestie prawne, dlatego kady wchodzcy do miasta
mg sucha tych narad (por. 19,1 z przypisem).
2
O dwudrachmie zob. przypis do 20,14.
3
Ten teren znajdowa si ok. 3 km od miasta Hebron.
4
Tym miastem jest Hebron.
5
Jest tu wspomniany jaki uroczysty, ale mao dla nas w szczegach zrozumiay gest towarzyszcy zaprzysieniu. Ten
sam gest z przysig wystpuje jeszcze w 47,29.
1
31
Ksiga Rodzaju
24,8-30
To miasto leao w grnej Mezopotamii, na obszarach, ktre nazywane byy take Aramem.
Jak w wielu innych miejscach, tak i tutaj redaktor tekstu, a za nim tumacz Septuaginty, adaptuje szczegy relacji
do swoich czasw. Drachma to srebrna moneta grecka. Jedna drachma stanowia mniej wicej dzienny zarobek robotnika. Waya 4,35 g kruszcu.
3
Sztuka zota to zapewne sykl, ktry w czasach redakcji tekstu way prawdopodobnie 11,42 g kruszcu.
1
2
24,31-56
Ksiga Rodzaju
32
33
Ksiga Rodzaju
25
1
2
24,5725,18
Synowie Midiana: Efa, Efer, Henoch, Abida iEldaa. Ci wszyscy byli potomkami Ketury.
5
Wszystkie swoje dobra przekaza Abraham Izaakowi, swojemu synowi. 6Synom natomiast swoich naonic da Abraham rne podarunki ijeszcze za swojego ycia wyprawi ich na
wschd, na wschodnie obszary, daleko od Izaaka,
swojego syna.
7
Adni, ktre przey Abraham, dosigy stu
siedemdziesiciu piciu lat. 8Odszed Abraham,
umierajc jako starzec wpogodnej staroci, syty
dni. Doczy do ludu swoich przodkw. 9Izaak
iIzmael, jego synowie, pochowali go wpodwjnej
pieczarze, na polu Efrona, syna Sochara, Chetyty, ktre ssiaduje zterenami Mamre. 10To pole
ipieczar kupi Abraham od synw Cheta. Tam
wanie pochowani zostali Abraham iSara, jego
ona.
11
Po mierci Abrahama Bg bogosawi
Izaakowi, jego synowi. Izaak przebywa wokolicach Studni Widzenia.
12
Aoto narodziny zIzmaela, syna Abrahama, ktrego Hagar, suca Sary, urodzia Abrahamowi.
13
Takie byy imiona synw Izmaela, podane tu wedug pochodzcych od niego rodw: Nebajot pierworodny Izmaela, dalej Kedar, Adbeel, Mibsam, 14Miszma, Duma, Massa, 15Chadad,
Tema, Jetur, Nafisz iKedma.
16
Oni byli synami Izmaela itakie byy ich
imiona wedug ich namiotw ikoczowisk: dwunastu naczelnikw wedug ich rodw.
17
Aoto lata ycia Izmaela: sto trzydzieci
siedem. Kiedy zachorowa, zmar i doczy do
swojego rodu wrd umarych.
18
Jego potomkowie zasiedlili tereny od
Chawila do Szur, ktre ley naprzeciw Egiptu,
skd mona doj a do Aszszuru2. Osiedlali si
zawsze wssiedztwie wszystkich swoich braci.
4
Jako nomada pilnowa zapewne stad swojego ojca i przenosi si z miejsca na miejsce w poszukiwaniu pastwisk.
Chodzi o szlak nadmorski z Egiptu na pnoc a do grnej Mezopotamii.