RECENZENCI: prof. dr hab. in. Jerzy S. Zieliski, dr in. Grzegorz Grecki, dr in. Dariusz Heim, dr in.

Maciej Sibiski

AUTORZY: mgr in. ukasz Adrian, Politechnika dzka, Wydzia Mechaniczny mgr in. Marta R. Jaboska (koordynator prac), Uniwersytet dzki, Wydzia Zarzdzania mgr in. Marcin Janicki, Politechnika dzka, Wydzia Budownictwa, Architektury i Inynierii rodowiska mgr in. Andrzej Klimek, Politechnika dzka, Wydzia Budownictwa, Architektury i Inynierii rodowiska mgr in. Justyna Pawlak, Politechnika dzka, Wydzia Biotechnologii i Nauk o ywnoci mgr in. Piotr Popawski, Politechnika dzka, Wydzia Mechaniczny mgr in. Eliza Tkacz, Politechnika dzka, Wydzia Mechaniczny mgr in. Katarzyna Znajdek, Politechnika dzka, Wydzia Elektrotechniki, Elektroniki, Informatyki i Automatyki

OPRACOWANIE REDAKCYJNE: Boena Tkacz

Copyright by Centrum Bada i Innowacji Pro-Akademia, 2012 Copyright for this edition by Oddzia Polskiej Akademii Nauk w odzi, 2012

Pro-Akademia ISBN 978-83-63704-03-2 PAN ISBN 978-83-86492-66-4

Spis treci
1. Wprowadzenie (Eliza Tkacz) ............................................................................................. 2. Analiza finansowa (Eliza Tkacz) ....................................................................................... 2.1. Prosty okres zwrotu inwestycji .................................................................................... 2.2. Zdolno kredytowa modelowej rodziny ...................................................................... 3. Koncepcja architektoniczna domu prawie zeroenergetycznego (Andrzej Klimek) ........... 3.1. Urbanistyczne aspekty projektowania budynkw z pasywnym pozyskiwaniem ciepa 3.2. Zagospodarowanie terenu ............................................................................................ 3.3. Forma architektoniczna ............................................................................................... 3.4. Program funkcjonalno-uytkowy................................................................................. 4. Wpyw zagadnie wilgotnociowych na prawidowe funkcjonowanie przegrd budowlanych w domu pasywnym (Marian Janicki) ............................................................. 5. System centralnego ogrzewania, ciepej wody uytkowej, wentylacji i klimatyzacji (ukasz Adrian) .................................................................................................................. 5.1. System wentylacji wraz z odzyskiem ciepa i pasywnym chodzeniem ..................... 5.2. System centralnego ogrzewania i przygotowania ciepej wody uytkowej ................ 6. Hybrydowy system solarny i fotowoltaika (Katarzyna Znajdek) ..................................... 6.1. Zasadno zastosowania i charakterystyka systemu hybrydowego........................... 6.2. Pprzezroczysty dach fotowoltaiczny ......................................................................... 6.3. Pokrycie zapotrzebowania na energi elektryczn i ciepln...................................... 7. Turbina wiatrowa (Piotr Popawski) ................................................................................. 7.1. Konstrukcja, parametry techniczne ............................................................................ 7.2. Zmienno mocy............................................................................................................ 7.3. Podczenie elektryczne ............................................................................................... 8. Umoliwienie racjonalnego gospodarowania wod (Justyna Pawlak) ............................ 9. Informatyczny system zarzdzania budynkiem (Marta R. Jaboska)............................ 9.1. Rola informatyki w budownictwie energooszczdnym ............................................... 9.2. Zakres projektowanego systemu.................................................................................. 9.3. Zarzdzanie odbiorami................................................................................................. 5 9 9 12 14 14 15 16 17 24 39 39 47 50 51 54 55 59 59 63 63 65 66 66 68 70

9.4. Zarzdzanie instalacjami ............................................................................................. 9.5. Obsuga pojazdu elektrycznego w domu ..................................................................... 9.6. Optymalizacja zuycia energii elektrycznej................................................................ 9.7. Podsumowanie.............................................................................................................. 10. Zakoczenie (Marta R. Jaboska, Eliza Tkacz) .............................................................

71 72 73 75 77

1. Wprowadzenie
Pozyskiwanie oraz wykorzystywanie zasobw energetycznych stanowi podstaw bytu ludzkoci. Wzrost zapotrzebowania na energi jest czynnikiem wiadczcym o rozwoju gospodarczym, spoecznym oraz o poprawie warunkw ycia w pastwie. Jednoczenie w obliczu przemian gospodarczych i spoecznych samowystarczalno energetyczna Polski jest kwesti niezwykle istotn, poruszan zarwno przez naukowcw, politykw, jak i specjalistw z dziedziny energetyki. Wedug raportu Komisji Europejskiej z 2009 r., ICT for a Low Carbon Economy. Smart Buildings, 40% kocowego zuycia energii w krajach Unii Europejskiej przypada na budynki. Odsetek ten wskazuje, jak duy wpyw na gospodark energetyczn kraju ma budownictwo mieszkalne oraz pozwala na ocen szans i zagroe wynikajcych z tego tytuu. Zatem szczeglnie niepokojcy jest fakt, i zauwaa si brak zintegrowanego podejcia do projektowania budynkw, opartego na zachowaniach waciwych dla zrwnowaonego rozwoju. Zminimalizowaoby ono szkodliwy wpyw dziaalnoci czowieka zwizanej z projektowaniem i wznoszeniem obiektw budowlanych na rodowisko naturalne. Terminu zrwnowaonego rozwoju uywamy wtedy, gdy zaspokajane s potrzeby obecne, a jednoczenie nie s zagroone moliwoci zadowalania potrzeb przyszych pokole. Opiera si on na dwch podstawowych pojciach: potrzeb oraz wynikajcych ze zdolnoci rodowiska do ich zaspokojenia ogranicze. W szczeglnoci, w budownictwie przejawia si w postaci dbaoci o rodowisko naturalne oraz oszczdne gospodarowanie surowcami w caym cyklu budowlanym poczwszy od projektu, poprzez prace konstrukcyjne, eksploatacj budynku, a do jego rozbirki. Analizujc literatur oraz uczestniczc w licznych konferencjach tematycznych, mona zauway, e opinie ekspertw na temat, czym jest budownictwo ekologiczne i energooszczdne rni si czasem od siebie. Wszyscy jednak zgadzaj si co do tego, e musi ono spenia nastpujce wymagania: minimalne zuycia surowcw nieodnawialnych, w tym wody, materiaw budowlanych i paliw kopalnych, minimalna emisja szkodliwych gazw do atmosfery,

minimalna produkcja ciekw i odpadw staych oraz minimalne negatywne oddziaywania na lokalne ekosystemy, maksymalnie dobre warunki rodowiska wewntrznego: jako powietrza, komfort termiczny, owietlenie i haas, moliwoci architektoniczne. W zwizku z powyszym, rynek i przepisy nakadaj na sektor budowlany coraz wysze wymagania dotyczce charakterystyki energetycznej, co sprawia, i projektanci staraj si stosowa technologie energii odnawialnych oraz zmniejszy zuycie nabytej lub/i wyprodukowanej energii. Z drugiej jednak strony ograniczaj ich jednak warunki finansowe stawiane przez deweloperw. Przedmiotem niniejszego poradnika, ktry powsta w wyniku midzywydziaowej i midzyuczelnianej wsppracy doktorantw Politechniki dzkiej i Uniwersytetu dzkiego pod hasem: Bioenergia dla regionu zintegrowany program rozwoju doktorantw, jest projekt wolno stojcego domu jednorodzinnego, bdcy spjn koncepcj architektoniczn, budowlan i instalacyjn, zaprojektowan w zgodzie z zagadnieniami ekologii i ochrony rodowiska. W grupie projektowej znaleli si inynierowie takich dziedzin, jak: architektura, budownictwo, mechanika, techniki cieplne i chodnictwo, energetyka i elektrotechnika, ochrona rodowiska. Ponadto czonkiem grupy jest specjalistka w dziedzinie zarzdzania, ktra wykonaa projekt informatycznego systemu zarzdzania mikrosieci. Zostaa rwnie przeprowadzona wstpna analiza finansowa obejmujca prognoz okresu zwrotu inwestycji oraz obliczenie zdolnoci kredytowej rodziny. Zaprojektowany dom stanowi wzorzec rozwiza. W tym celu wzito pod uwag uwarunkowania klimatyczne i spoeczne charakterystyczne dla rejonu rodkowoeuropejskiego, zachowujc standardy uytkowe i majc na uwadze wspczesne potrzeby mieszkacw. Budynek w minimalnym stopniu przyczynia si do pogarszanie si stanu rodowiska naturalnego, poniewa niestety nie mona cakowicie wyeliminowa negatywnego oddziaywania budowy i uytkowania budynku na rodowisko. Pracom projektowym przywiecaa myl, i zintegrowane projektowanie energetyczne budynkw powinno by naturaln czci kadego procesu budowlanego. Dom jest przeznaczony dla czteroosobowej rodziny z moliwoci zamieszkania osoby niepenosprawnej. Spenia podwyszone wymagania minimalnego zuycia energii nieodnawialnej i niskich kosztw utrzymania zapisane w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw (DzUrz WE L 153 z 18.06.2010, s. 1335). W zwizku z powyszym, ju na etapie projektowania koncepcyjnego, wzito pod uwag wykorzystanie ekologicz-

nych, lokalnie dostpnych materiaw, ograniczenie zuycia energii i wody, popraw jakoci powietrza we wntrzu oraz zmniejszenie iloci wytwarzanych odpadw. Postarano si, aby dom zosta zaprojektowany zgodnie z praktyk budowlan i inyniersk oraz przepisami, warunkami technicznymi i normami powszechnie obowizujcymi i stosowanymi, dlatego wymienione systemy cz rozwizania cakowicie nowatorskie z ju znanymi w Polsce i na wiecie. Po krtkiej analizie finansowej zostanie przedstawiony projekt architektoniczny, w ktrym brya jest zaprojektowana tak, aby opywowy ksztat dachu podkrela zwart i harmonijn konstrukcj, a drewniane elewacje wskazyway na ekologiczny charakter budynku. eby jak najlepiej wykorzysta dobr ekspozycj, poudniowa elewacja jest w duej mierze przeszklona celem maksymalizacji pasywnych zyskw cieplnych. Powoduje ona, e dom podzielony jest nie tylko na strefy funkcjonalne, ale i termiczne. Przy wyborze materiaw na przegrody zewntrzne domu wzito pod uwag kryterium spenienia standardw energetycznych oraz zaoenie poszanowania rodowiska naturalnego. Niskie zapotrzebowanie domu na energi ciepln zostao osignite dziki odpowiedniemu zastosowaniu nowoczesnych materiaw ocieplajcych i technologii budownictwa. Aby ograniczy straty ciepa przez przegrody, dom ma szczelne, warstwowe ciany z izolacj pozwalajc osign wspczynnik przenikania ciepa U na poziomie 0,12 W/(m2 K). rdem ciepa dla systemu CO jest kominek na pellet z paszczem wodnym. Gorca woda odprowadzana jest do pomieszcze, gdzie zastosowano ogrzewanie promieniowe, ktre daje komfort cieplny przy niszych kosztach eksploatacyjnych. Bufor ciepej wody uytkowej (CWU) zasilany jest ciepem z kominka oraz z hybrydowego systemu solarnego wytwarzajcego rwnie energi elektryczn. Naley zauway, e energia ze rde odnawialnych z biomasy i promieniowania sonecznego pokrywa cakowite zapotrzebowanie domu na energi ciepln do ogrzewania i przygotowania ciepej wody. Nadmiar energii cieplnej w miesicach letnich magazynowany jest w gruncie za pomoc rurek umieszczonych pod podjazdem i chodnikiem. Zapewniaj one cakowicie pasywne odmraanie chodnika i podjazdu zim. W celu spenienia wysokich standardw uytkowych instalacja zapewnia dobre gospodarowanie wyprodukowan energi, dziki systemowi wentylacji opartej na rekuperatorze przeciwprdowym z bardzo wydajnym wymiennikiem odzysku ciepa. wiee powietrze zasysane jest z zewntrz poprzez gruntowy wymiennik ciepa, gdzie wstpnie ogrzewa si zim lub ochadza latem. W porze letniej wiee powietrze jest dodatkowo wychadzane dziki przepywowi przez zasobnik z materiaami zmiennofazowymi, ktre

regeneruj si pasywnie w nocy. Zarwno materiay zmiennofazowe, jak i gruntowy wymiennik ciepa powoduj, i mamy cakowicie pasywnie klimatyzowany dom latem. Projekt przewiduje rwnie produkcj energii elektrycznej, ktra jest nastpnie oddawana do sieci dystrybucyjnej. Do produkcji energii elektrycznej wykorzystano system ogniw fotowoltaicznych, hybrydowy system solarny oraz mikroturbin wiatrow. W zaprojektowanym budynku racjonalne gospodarowanie wod odbywa si poprzez odzysk wody deszczowej oraz oczyszczanie ciekw. Woda deszczowa doprowadzona jest do zbiornika podziemnego jedynie z powierzchni zadaszonych, natomiast woda z powierzchni utwardzonych wykorzystywana jest do podlewania tzw. ogrodw deszczowych. W ramach gospodarki ciekowej zastosowano biologiczne oczyszczanie ciekw, ktre nie wymaga osadnika wstpnego oraz nie jest wraliwe na nieregularne zasilanie. Przewidziano wykorzystanie zebranej w ten sposb wody do podlewania ogrodu i mycia samochodw oraz do celw socjalno-bytowych, jak np. spukiwanie toalety. Wartoci dodan do projektu domu jest specjalnie dla niego stworzony funkcjonalny projekt informatycznego systemu zarzdzania. Szacuje si, e wprowadzenie rozwiza wykorzystujcych informatyczne zarzdzanie budynkiem moe przyczyni si do oszczdnoci zuycia energii rzdu 15% w kolejnych latach.

2. Analiza finansowa
2.1. Prosty okres zwrotu inwestycji
Prognoza dotyczy okresu zwrotu rnicy nakadw, jakie inwestor budujcy dom musi ponie w zwizku ze stawianiem domu tradycyjnego, a nakadami na dom ekologiczny zaprojektowany wedug opisanych wczeniej zaoe. Podstaw okrelenia kosztw utrzymania domu s ceny energii elektrycznej, CWU, CO, wody zimnej oraz odbioru ciekw (tab. 2.1).
T a b e l a 2.1 Ceny energii elektrycznej, CWU, CO, wody zimnej oraz odbioru ciekw Cena energii elektrycznej (z/kWh) 0,46 Cena energii cieplnej (CO) (z/GJ) opata jednoczonowa 38,27 Cena ciepej wody uytkowej (CWU) (z/GJ) opata jednoczonowa 38,27 Cena za odbir i oczyszczenie ciekw (m3) 4,03

Cena zimnej wody (z/m3) 3,51

r d o: K. Z a w i s t o w s k i, Prognoza okresu zwrotu inwestycji oraz obliczenie zdolnoci kredytowej, niepublikowany raport dla projektu Dom 2020.

W celu policzenia okresu zwrotu rnicy nakadw przyjto model prostego okresu zwrotu, wedug ktrego suma rnic pomidzy niszymi kosztami utrzymania domu ekologicznego a wyszymi kosztami utrzymania domu tradycyjnego zrwnoway nadwyk kosztw poniesionych na budow domu ekologicznego nad nakadami na dom tradycyjny. Model jest wielowariantowy, a w poszczeglnych wariantach zakada si: wariant 0; ceny nie wzrastaj w czasie (brak inflacji w gospodarce), wariant 1; wzrost cen energii elektrycznej o 3,8% w kadym roku oraz wzrost pozostaych cen w skali 1% w kadym roku wariant ostrony,

10

wariant 2; wzrost cen energii elektrycznej o 3,8% w kadym roku oraz wzrost pozostaych cen w skali 2,6% w kadym roku, wariant 3; wzrost cen energii elektrycznej o 3,8% w kadym roku i jednoczenie w 5. roku ze wzgldw technologicznych oraz rynkowych wzrost o 100% ceny energii elektrycznej, a wzrost pozostaych cen na poziomie 2,6% w kadym roku, wariant 4; wzrost cen energii elektrycznej o 7% w kadym roku oraz wzrost pozostaych cen o 4% w kadym roku. Wysoko wzrostu cen energii elektrycznej, tj. 3,8%, zostaa wyprognozowana na podstawie cen energii elektrycznej w Polsce w latach 20012010 [3]. Inflacja przyjta w modelu dotyczy 2010 r. i wynosi 2,6% [4]. Dodatkowo analiza polega na wyliczeniu, jak ksztatowayby si proste okresy zwrotu, gdyby dom ekologiczny nie by wyposaany w wybrane instalacje: instalacja do odzysku wody deszczowej, oczyszczania wody ciekowej szarej oraz podlewania ogrodw, gruntowy wymiennik ciepa, ogniwa konwersji fotowoltaicznej (PV), informatyczny system zarzdzania, zasobnik materiaw zmiennofazowych (phase change materiale PCM) i instalacja chodzenia. W prognozie finansowej nie wzito pod uwag kosztw instalacji ani zyskw wynikajcych z zainstalowania turbiny wiatrowej, ze wzgldu na charakter testowy prototypu proponowanej turbiny. W przypadku niewystarczajcej mocy wiatrakw i ich zbyt niskich osigw, producent gwarantuje zwrot pienidzy po okresie prbnym wynoszcym 8 miesicy. Z dokonanych oblicze, ktrych wyniki przedstawiono w tab. 2.2, wynika, i najduszy okres prostego zwrotu dla caej inwestycji wynosi 25 lat (wariant 1). Wariant 0 jest nieuwzgldniany w caej prognozie, poniewa nie zakada on adnego wzrostu cen (brak inflacji) przez najblisze 50 lat, co w gospodarce si nie zdarza. Jednakowo nawet przy takim zaoeniu mona zauway, i nakady poniesione na inwestycje zwracaj si w wartoci nominalnej po 29 latach. Statystycznie okres zwrotu dla powyszych modeli wynosi 1825 lat. Wyjtek wrd przedstawionych modeli stanowi model domu bez instalacji ogniw fotowoltaicznych, ktrego prosty okres zwrotu zawiera si w przedziale (20; 27) lat. Taka dua rozbieno wynika z faktu, i ogniwa produkuj redniorocznie szacunkowo 1400 kWh, a w zwizku z brakiem ogniw, o tyle wicej energii trzeba naby od dostawcy. Inn ciekaw obserwacj jest to, i w domu, w ktrym nie zamontowano

ogniw fotowoltaicznych, gwatowny wzrost kosztw energii w 5. roku (wariant 3) powoduje wyduenie okresu zwrotu nakadw. Jednoczenie oznacza to, i instalacja ogniw jest instalacj najbardziej redukujc koszty utrzymania domu ekologicznego w stosunku do domu tradycyjnego. Konkludujc, z instalacji ogniw PV inwestor nie powinien rezygnowa.
T a b e l a 2.2 Prosty okres zwrotu nakadw (w latach) Rnica nakadw poniesionych na inwestycje (w PLN) Model bez wycze Model bez systemu odzysku wody deszczowej Model bez systemu GWC Model bez ogniw fotowoltaicznych Model bez systemu informatycznego Model bez systemu PCM 151 574,08

Wariant 0 29

Wariant 1 25

Wariant 2 22

Wariant 3 21

Wariant 4 19

135 844,08 144 974,08 135 974,08 138 574,08 143 874,08

24 24 27 23 33

21 21 22 20 26

20 20 23 19 25

18 18 20 18 22

r d o: jak do tab. 2.1.

Dla porzdku naley zauway, e w prognozie nie uwzgldniono wartoci odzyskiwanej inwestycji, co oznacza, i nie uwzgldniono przyszego przychodu z tytuu sprzeday domu. Nie uwzgldniono rwnie amortyzacji (utraty wartoci) domu, co spowodowaoby wyduenie prognoz, ani waha cyklw koniunkturalnych recesja spowodowaaby szybszy wzrost cen, co wpynoby na skrcenie okresu zwrotu.

11

2.2. Zdolno kredytowa modelowej rodziny

Do wyliczenia zdolnoci kredytowej przyjto nastpujce zaoenia: rodzina 4-osobowa w modelu 2 + 2, rodzice w wieku 3540 lat, pracownicy biurowi, zatrudnieni aktualnie duej ni rok, majcy na utrzymaniu 2 dzieci, posiadajcy rachunki oszczdnociowo-rozliczeniowe, brak innych zobowiza kredytowych, miesiczny dochd rodziny w wysokoci 6000,00 PLN netto, waluta kredytu: PLN, koszt budowy domu ekologicznego: ok. 700 tys. PLN, nie istnieje obecnie moliwo zwikszenia limitu kredytowego poprzez skorzystanie z programu Rodzina na swoim, gdy maksymalna wielko domu, przy ktrym moliwe byyby dopaty to 140 m2. Podstawowy model szacowania zdolnoci kredytowej dla wnioskodawcw opiera si na nastpujcych zaoeniach: miesiczny koszt utrzymania gospodarstwa domowego jest rwny 46% dochodu netto wnioskodawcw, miesiczna kwota dochodu do dyspozycji gospodarstwa domowego jest rwna 46% dochodu netto wnioskodawcw, zdarzenia losowe szacuje si na 8% dochodu netto. Kwota miesicznego dochodu wolnego okrelajcego maksymaln kwot raty, jaka moe by obsugiwana przez klienta wedug tab. 2.3, wynosi wic 2760,00 PLN.
T a b e l a 2.1 Obliczenie miesicznego dochodu wolnego (w PLN) Kwota dochodu netto wnioskodawcw Miesiczny koszt utrzymania gospodarstwa domowego Miesiczna kwota dochodu do dyspozycji gospodarstwa domowego Zdarzenia losowe Kwota miesicznego dochodu wolnego, okrelajcego maksymaln kwot raty, jaka moe by obsugiwana przez klienta 6 000,00 2 760,00 2 760,00 480,00 2 760,00

12

r d o: jak do tab. 2.1.

Maksymalna kwota kredytu wynosi (wedug tab. 2.4) 1 159 200,00 PLN w przypadku kredytu na okres 35 lat lub 828 000,00 PLN dla kredytu na 25 lat.
T a b e l a 2.4 Obliczenie maksymalnych kwot kredytu wraz z odsetkami (w PLN) Kwota miesicznego dochodu wolnego, okrelajcego maksymaln kwot raty, jaka moe by obsugiwana przez klienta Kwota rocznego dochodu wolnego Kwota kredytu z kosztami na okres 25 lat Kwota kredytu z kosztami na okres 35 lat r d o: jak do tab. 2.1.

2 760,00 33 120,00 828 000,00 1 159 200,00

W przypadku kredytu na 25 lat i przy oprocentowaniu rocznym (WIBOR 3M + mara) rwnym 6% i oprocentowaniu miesicznym 0,5%, kredytobiorcy mog ubiega si maksymalnie o kwot 330 tys. PLN przy ratach malejcych lub 426 tys. PLN przy ratach staych. W przypadku kredytu na 35 lat, oprocentowaniu rocznym 6% i oprocentowaniu miesicznym rwnym 0,5%, kredytobiorcy mog ubiega si maksymalnie o kwot 370 tys. PLN przy ratach malejcych lub 482 tys. PLN przy ratach staych.
LITERATURA
[1] ICT for a Low Carbon Economy. Smart Buildings, European Commission, Brussels, Juli 2009, Report. [2] K. Z a w i s t o w s k i, Prognoza okresu zwrotu inwestycji oraz obliczenie zdolnoci kredytowej, niepublikowany raport dla projektu Dom 2020. [3] Dane statystyczne Eurostatu, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home/, 30.05.2012. [4] Dane statystyczne GUS-u, http://www.stat.gov.pl/gus, 30.05.2012.

3. Koncepcja architektoniczna domu prawie zeroenergetycznego zeroenergetyczne

pasywnym 3.1. Urbanistyczne aspekty projektowania budynkw z pasywnym pozyskiwaniem pozyskiwaniem ciepa
Dom jednorodzinny wolnostojcy, jakim jest rwnie Dom 2020, z uwagi na skal przedsiwzicia jest prawdopodobnie najpopularniejsz, chocia niekoniecznie najlepsz form budownictwa prawie zeroenergetycznego. Zrealizowanie tej samej powierzchni w postaci zabudowy bliniaczej lub szeregowej jest efektywniejsze energetycznie, gdy odpowiednio ogranicza straty ciepa przez ciany zewntrzne. Poza tym powizane z problematyk domu ekologicznego, cho w adnym wypadku tosame, denie do autonomicznoci oraz korzystania z energii odnawialnej niejako wymuszaj produkcj in situ elektrycznoci za pomoc ogniw fotowoltaicznych lub niewielkich turbin wiatrowych, i/lub energii cieplnej z biomasy. Z uwagi na efekt skali, tego typu rozwizania s duo bardziej opacalne, jeli obsuguj wicej ni jedno gospodarstwo domowe. Wybr dziaki pod budynek opierajcy si na rozwizaniach pasywnych nie jest atwy, gdy musi ona spenia wiele wymaga. Przede wszystkim podana jest jak najlepsza poudniowa ekspozycja, tzn. moliwo usytuowania elewacji poudniowej pod ktem jak najbliszym 90 wzgldem poudnia sonecznego; wykluczone jest rwnie takie zacienienie z zewntrz, ktre mogoby obnia bierne zyski cieplne nie tylko w okresie grzewczym, ale i w caym przewidywanym cyklu ycia budynku [1]. Podane jest takie uksztatowanie terenu, ktre minimalizuje wpyw wiatrw zachodnich. Naley jednak pamita, e w niektrych regionach Polski, m. in. w wojewdztwie dzkim, spory udzia w wychadzaniu mog mie rwnie wiatry wschodnie. Korzystna, cho trudna do zastosowania z uwzgldnieniem polskich uwarunkowa prawnych, jest rwnie blisko zbiornika wodnego, gdy moe on suy jako dolne rdo pompy ciepa. Wszystkie wymienione wymagania wydaj si zdecydowanie atwiejsze do spenienia na terenach peryferyjnych ni w bezporednim ssiedztwie centrum. W wielu przypadkach jednak takie miejsce wcale nie bdzie suyo zmniejszeniu emisji gazw cieplarnianych i ograniczeniu produkcji energii, moe si sta wrcz przeciwnie. Dzieje si tak na skutek negatywnego zjawiska, jakim jest suburbanizacja, czyli wyludnianie

14

si centrw miast i przeprowadzanie si mieszkacw na ich peryferia. Uzalenienie caych spoeczestw od indywidualnego transportu jest niekorzystne dla rodowiska naturalnego nie tylko ze wzgldu na emisj spalin, ale i z uwagi na cigy rozwj infrastruktury transportowej indukujcej ruch samochodowy szkodzi rwnie lokalnym ekosystemom. Taki sam skutek rodzi zreszt take inny aspekt niekontrolowanego rozrostu aglomeracji, tj. wytyczanie dziaek budowlanych na terenach uprzednio niezabudowanych, zwaszcza zalesionych [2]. Zdawali sobie z tego spraw ju twrcy standardu domu pasywnego, umieszczajc warunek dobrej obsugi transportem publicznym na jego licie kontrolnej [3]. Dlatego te optymalna lokalizacja powinna czy zalety dobrej ekspozycji wobec soca z bliskoci obszarw centralnych.

3.2. Zagospodarowanie terenu

Jak ju wspomniano, dla Domu 2020 zalecana jest dziaka z jak najlepsz poudniow ekspozycj, tj. z dostpem do drogi publicznej od strony pnocnej. Projekt zakada rwnie dostpno podstawowych mediw w ulicy, z wyjtkiem sieci ciepowniczej. Obiekt moe stan na dziace o minimalnej powierzchni ok. 800 m2. Nie jest to wielkie ograniczenie. Wynika ono z obecnoci systemu rozsczania wody szarej i deszczowej sucego do nawadniania ogrodu. Powierzchnia zabudowy wynosi 184 m2. Przechodzc do szczegw zagospodarowania dziaki (rys. 3.1), od frontu przewidziano ogrd deszczowy zasilany wod opadow z utwardzonych powierzchni, takich jak wjazd do garau. Skada si on z rolin lubicych wysok wilgotno. W tej czci dziaki mog rwnie rosn drzewa iglaste, co dziki ochronie przed zimnymi wiatrami korzystnie wpywa na bilans cieplny budynku. Pod podjazdem i pochylni wejciow zaplanowano system rurek ciepa,

Rys. 3.1. Plan zagospodarowania dziaki r d o: opracowanie wasne.

15

sprawiajcy, e nie trzeba ich odniea. Zostanie on szczegowo omwiony w dalszej czci. Dziki zastosowaniu pochylni teren dziaki dostpny jest dla osb niepenosprawnych. Aby zapewni domownikom w kadym wieku moliwo aktywnej rekreacji na wieym powietrzu, w zachodniej czci przewidziano plac do gry w ptanque. Ogrd za domem dzieli si na zasilan sztucznym nawadnianiem cz kwiatow, ktra usytuowana jest vis--vis okien salonu, oraz trawnik na pozostaym terenie, cho radykalni mionicy ekologii mog zdecydowa si na inn form aranacji zieleni, gdy strzyenie i odchwaszczanie trawy niesie za sob dodatkowe koszty ekologiczne i energetyczne. Na caym tym obszarze drzewa wolno sadzi tylko pod warunkiem, e korzyci ze zmniejszonego przegrzewania latem bd wiksze ni obnione pasywne zyski termiczne w okresie grzewczym oraz e znajdujce si na dachu systemy energetyki sonecznej (o ktrych w dalszej czci) nie bd zacieniane, a przez to bezuyteczne. Opcj dla wikszych dziaek, ktr warto rozway, jest sadzawka w bezporednim ssiedztwie poudniowej ciany, ktra wpywa na mikroklimat, ograniczajc wahania temperatur.

architekto 3.3. Forma architektoniczna

Wygld zewntrzny ma by czytelnym komunikatem o ekologicznym charakterze domu. Charakterystyczne elewacje z drewna zaprojektowano w taki sposb, eby prezentoway zoono, zmienno i nieprzewidywalno, zamiast typowego dla architektury wspczesnej uporzdkowania, znamionujcego konfrontacyjne podejcie do natury, nie popadajc rwnoczenie w antycywilizacyjn idylliczno ekologii gbokiej i jej architektonicznych reprezentacji. Starano si, aby brya domu (rys. 3.2) bya jak najbardziej zwarta, co wynika z denia do minimalizacji pola przegrd zewntrznych opisujcych kubatur. Ma to na celu ograniczanie strat ciepa i jest podstaw przy projektowaniu domw prawie zeroenergetycznych. wiadomie nie przewidziano piwnicy, gdy przy najczciej spotykanym w Polsce programie uytkowym zdecydowanie pogarsza ona charakterystyk energetyczn budynku. Wyjtkiem s budynki zagbione w ziemi, jednak majc na uwadze uniwersalno budynku nie zdecydowano si na takie rozwizanie. Przyjto warunek, aby dom mieci si na hipotetycznej dziace o szerokoci ok. 20 m po to, eby mona go byo wznie na wikszoci dziaek (z dobr poudniow ekspozycj) dostpnych na polskim rynku. Przyjto rwnie, e z uwagi na prawdopodobiestwo ogranicze-

16

Rys. 3.2. Widok od strony pnocno-wschodniej r d o: opracowanie wasne.

nia maksymalnej wysokoci planem miejscowym lub decyzj o warunkach zabudowy nie powinna ona przekracza 8 m. Aby jak najlepiej wykorzysta dobr ekspozycj, poudniowa elewacja jest w duej mierze przeszklona, co ma na celu maksymalizacj pasywnych zyskw cieplnych. Powoduje ona, e dom podzielony jest nie tylko na strefy funkcjonalne, ale i termiczne. W czci pnocnej generalnie znajduj si pomieszczenia o niskiej temperaturze powietrza i wysokiej wilgotnoci, natomiast w poudniowej o wyszej temperaturze i niszej wilgotnoci.

funkcjonalno3.4. Program funkcjonalno-uytkowy

Koncepcja przewiduje, e dom jest przeznaczony dla czteroosobowej rodziny, zamieszkujcej w nim na stae z moliwoci staego lub czasowego zamieszkania osoby niepenosprawnej ruchowo. Wejcie do domu, jak ju wspomniano, znajduje si od strony pnocnej, pod chronicym od deszczu podciciem penicym funkcj ganku (rys. 3.3).

17

18

Gara ulokowany jest na prawo od wejcia, po stronie pnocno-zachodniej, i ogrzewany zim do temperatury 8C stanowi rodzaj bufora termicznego przed najchodniejszym fragmentem zewntrznego otoczenia budynku, zmniejsza rwnie wpyw najczciej spotykanych w Europie rodkowej zachodnich wiatrw na wychadzanie. Zaplanowany jest na dwa samochody lub jeden w przypadku, kiedy w domu przebywa osoba niepenosprawna. Wzito pod uwag moliwo adowania samochodu elektrycznego. Na przeciwlegej do wrt cianie przewidziano miejsce na szafy, znajduje si tam rwnie wejcie do umiejscowionego pod klatk schodow magazynu na pellet. Kuchni zdecydowano si umieci po drugiej stronie hallu wejciowego, w czci wschodniej, aby zmniejszy ryzyko przegrzewania w porze popoudniowej, ktre wystpioby w przypadku zaplanowania jej od zachodu. Preferowana jest przedstawiona w projekcie wersja, w ktrej pozostaje ona czciowo otwarta

Rys. 3.3. Rzut parteru r d o: opracowanie wasne.

na salon z jadalni, lecz w zalenoci od upodoba klienta z atwoci projekt moe zosta zmodyfikowany tak, aby kuchnia staa si cakowicie otwarta lub aby staa si osobnym pomieszczeniem. Na pnoc od niej znajduje si pralnia z suszarni, w ktrej jest rwnie zbiornik buforowy, a take niewielka oglnodostpna azienka. Poudniowo-wschodni cz domu zajmuje salon poczony z jadalni. Ma on rozlege przeszklenie od strony ogrodowej, ktre nie tylko pozwala oglda pikny widok, lecz rwnie umoliwia maksymalizacj biernych zyskw cieplnych od soca. W razie gdyby byo ich za duo, wszystkie poudniowe okna w budynku zostay wyposaone w okiennice komponujce si z okadzin elewacji. W cianie wschodniej salonu nie zdecydowano si na zaprojektowanie okien, gdy te od poudnia powinny zapewni wystarczajc ilo wiata sonecznego. Pomieszczenie to wyposaone jest rwnie w kominek na pellet o wysokiej sprawnoci, ktry zostanie opisany w dalszej czci niniejszego opracowania. Parter praktycznie w caoci jest dostosowany do potrzeb osoby niepenosprawnej. Dla niej przeznaczony jest ulokowany w poudniowo-zachodniej czci budynku pokj o powierzchni 14 m2, majcy dodatkowo wasn azienk, oczywicie zaprojektowan z myl o wygodzie osoby poruszajcej si na wzku inwalidzkim. W przypadku innych potrzeb ze strony inwestora pomieszczenia te mog zosta zaaranowane jako pokj gocinny lub gabinet. Zarwno omawiany pokj, jak i salon maj wyjcia na wysok na dwie kondygnacje werand. Stanowi ona kolejny typ bufora termicznego i jest przydatna zwaszcza w minimalizowaniu strat ciepa zim. Dalej za ni w stron ogrodu przewiduje si jeszcze odkryty taras. Prowadzca na pitro klatka schodowa umieszczona jest w zachodniej czci budowli. Prawdopodobnie lepsza z punktu widzenia fizyki budowli byaby lokalizacja pnocna, jednak nie zdecydowano si na ni ze wzgldw funkcjonalnych. Nad parterem znajduje si poddasze uytkowe (rys. 3.4). Z uwagi na du powierzchni netto wynikajc z bogatego programu funkcjonalno-uytkowego parteru i cechujc si spor nadwyk wobec potrzeb, zdecydowano si zmniejszy kubatur ogrzewan poprzez zastosowanie dachu spadzistego. Jego nachylenie jest zmienne z uwagi na ukowy przekrj, jednak na poaci poudniowej wystpuj nachylenia od 30 do 45, dziki czemu moliwe staje si wkomponowanie w ni solarnych urzdze energetycznych, ktre opisane zostan w dalszej czci. Niestety niemoliwe byo, aby wszystkie sypialnie zaplanowa po stronie poudniowej, dlatego te t dla rodzicw zdecy-

19

20

Rys. 3.4. Rzut pitra r d o: opracowanie wasne.

dowano si umieci od strony pnocno-zachodniej. Z punktu widzenia fizyki budowli pewn przewag ma strona wschodnia, jednak dla obnienia kosztw i zgrupowania pionw kanalizacyjnych zostaa ona przeznaczona na azienki. Lukarna bdca redefinicj klasycznej formy wolego oka ma na celu zapewnienie komunikacji wizualnej z przestrzeni ulicy przed domem, co ma niebywae znaczenie dla bezpieczestwa. Obie azienki na kondygnacji znajduj si w czci pnocno-wschodniej, przy czym jedna z nich dostpna jest bezporednio z sypialni rodzicw, za druga z korytarza. Nad omawian kondygnacj przewidziano jeszcze poddasze nieuytkowe, w ktrym ma si znajdowa rekuperator wraz z zasobnikiem materiaw zmiennofazowych (zob. rys. 5.7). Wszelkie dane dotyczce kubatur i powierzchni zostay ujte w tab. 3.1.
T a b e l a 3.1 Zestawienie podstawowych parametrw domu Symbol pomieszczenia 1 Przedmiot 2 Dane podstawowe 1 2 3 4 5 6 7 8 9 powierzchnia dziaki powierzchnia zabudowy powierzchnia cakowita domu powierzchnia netto powierzchnia netto bez garau, balkonw, tarasw i loggi powierzchnia pomieszcze o wysokoci powyej 1,9 m powierzchnia netto czci pomieszcze o wysokoci do 1,9 m kubatura kubatura ogrzewana 808 184 352 318 205 192 13 1 367 1 218 minimum bez tarasw Warto (m2 lub m3) 3 Uwagi 4

21

Symbol pomieszczenia 1

Rodzaj powierzchni/nazwa pomieszczenia 2

Powierzchnia Powierzchnia o wysokoci o wysokoci ponad 1,9 m do 1,9 m (m2) (m2) 3 4 Zestawienie pomieszcze domu 192 85 14 8 9 28 17 2 3 4 107 29 23 21 10 13 11 13 13 12 1 205 36 65 1 21 7 36 12 5 7

Uwagi 5 bez garau i innych obiektw bez garau i innych obiektw w tym: pomieszczenie gospodarcze (1.9) pomieszczenie nieuytkowane weranda taras pnocny taras poudniowy

Suma powierzchni pomieszcze domu PARTER 1.7 1.8 1.4 1.6 1.5 1.3 1.1 1.2 PITRO 2.1 2.5 2.6 2.3 2.4 2.2 pokj przystosowany azienka przystosowana kuchnia pokj dzienny hall + klatka schodowa azienka wiatroap pralnia sypialnia 1 sypialnia 2 sypialnia 3 hall + klatka schodowa azienka 1 azienka 2

Suma powierzchni wszystkich pomieszcze 1.10 powierzchnia netto garau powierzchnia netto innych obiektw

22

r d o: opracowanie wasne.

Rys. 3.5. Widok od strony pnocno-zachodniej r d o: opracowanie wasne.

LITERATURA
[1] M. D b r o w s k i, Zrwnowaony rozwj: poprawno polityczna czy realna potrzeba?, Murator 2011, 3 (198), s. 108113. [2] B. E d w a r d s, Rough Guide to Sustainability. A Design Primer, RIBA Publishing, London 2010. [3] TermoDom, http://www.termodom.pl, 1.12.2011.

4. Wpyw zagadnie wilgotnociowych na prawidowe pasyw funkcjonowanie przegrd budowlanych w domu pasywnym
Wprowadzanie powszechnej edukacji i promocji medialnej zasad zrwnowaonego rozwoju sprawio, e obecnie niemal kady czowiek wiadomy jest istnienia tego pojcia. Badania przeprowadzone w 2009 r. przez Instytutu na rzecz Ekorozwoju [5] wykazuj jednak, e jedynie co trzeci respondent potrafi poprawnie przyporzdkowa termin zrwnowaony rozwj jego trzem filarom rodowisku, spoeczestwu i ekonomii. Co ciekawe, spowolnienie tempa rozwoju gospodarczego, jakie nastpio po roku 2008, nie znalazo jak dotd zbyt duego odzwierciedlenia w badanych zachowaniach Polakw. Nie stwierdzono bowiem wzrostu zainteresowania oszczdzaniem energii (elektrycznej oraz cieplnej) lub wody, ktrych koszty znaczco wpywaj na domowy budet. Jako spoeczestwo ochron rodowiska wolimy zawierzy rozwojowi technologicznemu, a nie zmianie nawykw konsumpcyjnych. Zamiast oszczdza i pozyskiwa energi ze rde odnawialnych, pokadamy co raz wiksze nadzieje w energetyce jdrowej. wiadczy to o umacnianiu si konsumpcyjnego stylu ycia polskiego spoeczestwa. Nieco bardziej optymistyczne wyniki przedstawiaj przeprowadzone rok pniej badania [6], ktre w metodologii uwzgldniy aspekty oszczdzania energii w gospodarstwie domowym. Ponad 3/4 respondentw wymieniaby okna i drzwi na energooszczdne (79%), blisko 2/3 badanych zdecydowaoby si na ocieplenie dachu i cian budynku (64%), a prawie poowa badanych poprawiaby w swoim domu wentylacj (44%) i system ogrzewania (42%). Niestety wci pozostaje obce wikszoci spoeczestwa (70%) pojcie i znaczenie wiadectwa charakterystyki energetycznej budynku. Niezalenie od wiedzy i wiadomoci ludzi, w krajach Unii Europejskiej oraz poza ni, wprowadzane s w ycie zasady zrwnowaonego rozwoju wyznaczajce nowe standardy w tym rwnie i dla budownictwa [7], ktre w istotny sposb oddziauje na rodowisko naturalne. Wprowadzanie norm, wzorcw i kanonw kae zrezygnowa z poszukiwania odpowiedzi na pytanie: Czy w Polsce te dokonaj si zmiany zwizane z rozwojem zrwnowaonym i zwrci si ku pytaniom kiedy, jak i gdzie tych zmian dokona.

24

Pierwsze powaniejsze przemiany w sektorze budownictwa, majce na celu podnoszenie wiadomoci spoecznej, wprowadzone zostay w latach 20072009 wraz z nowelizacj ustawy Prawo budowlane [4, 15] oraz ustawy okrelajcej Warunki techniczne, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie [10] w postaci systemu certyfikacji energetycznej budynkw. Nowelizacje te nie zostay wprowadzone z powodu troski rzdu RP o rodowisko i zasoby naturalne, a wynikny z przymusu ich wprowadzenia zapisanego w dyrektywie Unii Europejskiej [2]. Jak pokazuj przytoczone powyej wyniki bada przeprowadzone na reprezentatywnej grupie Polakw, za wczenie jest jeszcze, aby mwi o sukcesie systemu certyfikacji, a oto kraje nalece do Unii znajduj si w przededniu koniecznoci wprowadzenia dalszych, o wiele bardziej istotnych zmian. Na podstawie dowiadcze z wdraania dyrektywy [2] opracowana i ogoszona zostaa jej kolejna wersja [3]. Ministerstwo Infrastruktury jako organ administracji pastwowej odpowiada bdzie za przygotowanie rozwiza prawnych implementujcych przepisy przeksztaconej dyrektywy. Terminy graniczne w zakresie ustanowienia przepisw ustalono na pocztek lipca 2012 r., za ich wejcia w ycie na stycze 2013 r. Prace nad wcieleniem dyrektywy rozpoczy si w 2011 i nie s atwe, poniewa zakres koniecznych do wprowadzenia zmian jest bardzo szeroki i nie sprowadza si jedynie do zaostrzenia wymaga odnonie do wspczynnika przenikania ciepa dla cian, ktry powinien zmniejszy si do wartoci 0,15 (obecnie U = 0,3 W/m2 K). Przeksztacona dyrektywa [3] przewiduje podjcie przez kraje czonkowskie UE prac m. in. nad: okreleniem definicji i podstaw budynku o niemal zerowym zuyciu energii, waniejszej renowacji budynku oraz poziomu optymalnego pod wzgldem kosztw, okreleniem minimalnych wymaga dotyczcych charakterystyki energetycznej budynkw nowych i poddawanych waniejszej renowacji, dopracowaniem lub opracowaniem nowej metodologii certyfikacji energetycznej budynkw oraz wprowadzeniem obowizku sporzdzania charakterystyki energetycznej budynkw i systemw kontroli ich jakoci, okreleniem wymaga odnonie do instalacji technicznych w budynkach, w tym rwnie instalacji pozyskiwania energii ze rde odnawialnych, wytwarzanej na miejscu lub w pobliu. Znane s ramy czasowe i moliwe dziaania, dla ktrych zaistnie maj zmiany, naley zatem zastanowi si nad ich zasigiem w odniesieniu do budownictwa, cilej sektora mieszkaniowego. Zgodnie z zasad maych krokw oraz ze wzgldu na miejsce

25

26

zamieszkania autorw, dokonano oceny potencjau przeprowadzenia zmian w ich najbliszym otoczeniu, tj. w regionie dzkim. Sytuacj mieszkaniow wojewdztwa dzkiego mona okreli na podstawie dokumentu [1], jako bardzo zoon. Na jej zoono skadaj si rne wymagania stawiane przed budownictwem w zalenoci od regionu, uwarunkowa kulturowych i dostpnych zasobw, a take poziom jego rozwoju na obszarach miejskich i na terenach wiejskich. Niezalenie od stopnia skomplikowania problemu, przewiduje si, e do 2030 r. w samej odzi powsta powinno ok. 5057 tys. mieszka, natomiast w caym wojewdztwie ok. 272 tys. Na podstawie tej oceny mona stwierdzi, e istnieje w tym wojewdztwie due zapotrzebowanie na budownictwo mieszkaniowe, usugowe, gospodarcze oraz obiekty infrastruktury na terenach pozamiejskich, w tym w szczeglnoci budownictwo ekologiczne i energooszczdne. Odpowiedzi na przedstawione potrzeby mieszkaniowe zrwnowaonego budownictwa jednorodzinnego jest koncepcyjne opracowanie budynku energooszczdnego, zwanego roboczo Domem 2020. 2020 pochodzi od przewidzianej w dyrektywie [3] daty 31 grudnia 2020 r., po ktrej wszystkie nowo wznoszone budynki mieszkalne powinny by prawie zeroenergetyczne. Wsppraca na rzecz zintegrowanego procesu projektowego obejmowaa form architektoniczn, rozwizania konstrukcyjne i materiaowe, systemy oraz instalacje przewidziane i dobrane w tym budynku tak, aby spenia on kryteria domu energooszczdnego o moliwie najniszym szacowanym zuyciu energii kocowej i pierwotnej [8]. Dom 2020 zaprojektowany zosta rwnie pod ktem oddziaywania na rodowiskowo (zewntrzne i wewntrzne) oraz jego ekonomicznej opacalnoci. Powszechnie panuje przekonanie, e budownictwo wysoko energooszczdne, pasywne czy prawie zeroenergetyczne przewidziane zostao dla ludzi bogatych i bardzo bogatych, dla ktrych stanowi ma form podkrelenia ich luksusowego stylu ycia. Poniekd wie si to z postrzeganiem efektywnoci energetycznej przez pryzmat koniecznoci stosowania doranie droszych rozwiza, jak choby z koniecznoci zakupu sprztw AGD (od lodwek, przez wietlwki, po koty instalacji CO i CWU) klasy A+, A++. Oczywicie podwyszone o ok. 25% koszty budowy takiego domu, jak wykazaa przedstawiona analiza ekonomiczna, zwracaj si po ok. 20 latach. Perspektywa zwrotu kosztw inwestycji po tak dugim okresie wywouje u niejednego odbiorcy umiech. Moe to bardzo dziwi z uwagi na fakt, e ten sam respondent oczekuje od swojego budynku zapewnienia mu bezpieczestwa i komfortu uytkowania czsto przez 50 lat i wicej! Okazuje si

wic, e czowiek, ktry inwestuje w pocztkowej fazie wiksze pienidze na wybudowanie energooszczdnego domu, nie czyni tego, aby udowodni, e sta go na luksus, tylko dlatego, e potrafi dokona analizy finansowej i zredukowa swoje przysze wydatki. Budujc dom, niezalenie od przypadku, naley mie na wzgldzie pewne etapy tworzenia obiektu budowlanego, tj. po pierwsze wybr koncepcji, po drugie wykonanie projektu i po trzecie jego realizacj. Przy wyborze koncepcji, ktrej powicone s prace zespou projektowego, okrelenia postaci oglnej, wywodzce si z dyrektyw, np. trzeba stosowa materiay o lepszych parametrach lub o mniejszej energochonnoci, staj si mao wartociowe wyznaczaj jedynie znany kierunek. Autorzy dooyli stara, aby zgodnie z wytycznymi wskaza i uzasadni wybr konkretnych rozwiza i konkretnej skali zastosowania w konkretnym czasie. Zaprojektowany dom ma stanowi wzorzec, w tym celu wzito pod uwag uwarunkowania klimatyczne i spoeczne charakterystyczne dla wojewdztwa dzkiego, zachowujc standardy uytkowe przy uwzgldnieniu wspczesnych potrzeb mieszkacw, w tym mieszkacw o ograniczonej sprawnoci ruchowej. Jednoczenie dom spenia podwyszone wymagania minimalnego zuycia energii nieodnawialnej i niskich kosztw utrzymania. W zwizku z powyszym, ju na etapie projektowania koncepcyjnego, wzito pod uwag wykorzystanie ekologicznych, lokalnie dostpnych materiaw, ograniczenie zuycia energii i wody, popraw jakoci powietrza we wntrzu oraz zmniejszenie iloci wytwarzanych odpadw. Zgodnie z zaoeniami dom jest przeznaczony dla czteroosobowej rodziny. Powierzchnia netto pomieszcze o wysokoci powyej 1,9 m dwukondygnacyjnego domu jest rwna 192 m2 [9]. Do tej powierzchni nie zosta wliczony ogrzewany do temperatury 8C gara wkomponowany w bry budynku, ktry moe pomieci maksymalnie dwa samochody. Dom zaprojektowano jako niepodpiwniczony. Wszystkie materiay, urzdzenia i instalacje zostay dobrane spord propozycji producentw lokalnych i posiadaj klas A+ i wysz. W celu zachowania spjnego, uniwersalnego i koncepcyjnego charakteru projektu nazwy producentw nie zostay zacytowane. Zaznacza si jedynie, i aby zredukowa emisj szkodliwych substancji do atmosfery podczas transportu, dokonano wyboru materiaw i urzdze lokalnych producentw. Dobr materiau i technologii definiuje sposb budowania i wszystkie z nim zwizane konsekwencje. Wybierajc materia automatycznie decydujemy si na grup adekwatnych do niego technologii, a wybierajc technologie automatycznie wskazujemy grup materiaw, jakie mog by uyte [12]. Spord tych dwch elementw wiodc

27

28

rol odgrywa jednak materia. Wprawdzie sama technologia zaley a od 5 czynnikw, tj. materiau (tworzywa), rodzaju konstrukcji obiektu, miejsca budowy, warunkw budowy, posiadanych rodkw technicznych, jednak o sposobie budowania, a tym samym o wyborze technologii, decyduje wybr materiau. Oczywicie budynku nie wznosi si z jednego typu materiau zawsze istnieje jednak jeden dominujcy. Wedug tego materiau obiekt nazywa si np. murowanym tradycyjnym, monolitycznym elbetowym, prefabrykowanym szkieletowym drewnianym itd. Zgodnie z definicj [4] pod pojciem budynku naley rozumie taki obiekt budowlany, ktry jest trwale zwizany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomoc przegrd budowlanych oraz posiada fundamenty i dach. Fundamenty stanowi podwalin kadego wznoszonego budynku i maj zapewni mu stateczno przez dugie lata. Najtrudniej te dokonuje si jego napraw, wic warto zwrci na szczegln uwag, zaprojektowa go i wykona jak najdokadniej i wedle prawide sztuki budowlanej. Zamiast na awach fundamentowych, budynki energooszczdne do czsto osadza si na pycie fundamentowej. Rozwizanie to stosuje si zwaszcza w przypadku, gdy jest on stawiany na gruncie o niewielkiej/nierwnej nonoci lub wysokim poziomie wd gruntowych. Posadowienie budynku na pycie fundamentowej w analizie finansowej wypada konkurencyjnie w stosunku do aw, a na pewno jest bardziej efektywne energetycznie, co zilustrowano na rys. 4.1. Strzakami wskazano strumie przepywu ciepa, czyli jego drog ucieczki z budynku do gruntu. Jak wida w przypadku aw (po stronie prawej), nawet obustronne zaizolowanie cian fundamentowych nie eliminuje mostka termicznego, ktry nie wystpuje w takiej postaci w przypadku pyty. Osadzajc budynek na pycie, oszczdza si rwnie na wydatkach zwizanych z prowadzeniem prac ziemnych. Usuwa si bowiem cznie tylko ok. 60 cm warstwy ziemi, z czego ok. poowy stanowi cenny humus, a drug poow usuwa si i zastpuje warstw pospki, w ktrej mona poprowadzi niezbdne instalacje. Troch wicej problemu nastrcza wykonanie pyty fundamentowej w przypadku posadowienia obiektu na gruncie wysadzinowym. Konieczne staje si wtedy umieszczenie pyty poniej poziomu przemarzania gruntu, co przestaje by ekonomicznie uzasadnione. Dla potrzeb naszego obiektu zaprojektowano pyt gruboci 200 mm z betonu klasy C16/20, zbrojonego powierzchniowo stal RB500 (z zagszczeniem zbrojenia pod obrysem cian konstrukcyjnych). Pyt uoono na izolacji termicznej wykonanej ze styropianu przystosowanego do izolowania posadzek przemysowych PS-E FS 30 (czyli o zwikszo-

Rys. 4.1. Korzyci energetyczne stosowania pyty fundamentowej r d o: Ekoarchitekci. Projekty domw nowoczesnych, http://ekoarchitekci.pl/plyta_fundamentowa. html, 1.12.2011.

nej wytrzymaoci na ciskanie) gruboci 10 cm. Izolacj wykonano z dwch warstw z zachowaniem przesunicia cze arkuszy (co eliminuje termiczne mostki liniowe powstajce na ich stykach) z zachowaniem szczeglnej starannoci przy ocieplaniu brzegw pyty (ocieplonych specjalnymi ksztatkami, ktre stanowi dodatkowo szalunek tracony). Styropian oddzielono od zagszczonej pospki foli kubekow, ktra stanowi izolacj przeciwwodn dla pyty. Pomidzy pyt elbetow a styropianem uoono warstw z cienkiej (ok. 0,2 mm gruboci) folii PE, ktra wytwarza warstw polizgow dla pyty w taki sposb, aby na skutek nierwnomiernego osiadania pyta nie rozrywaa styropianu, doprowadzajc do powstawania mostkw termicznych (miejsc ucieczki energii cieplnej z budynku). Ukad warstw i obliczony wspczynnik przenikania ciepa dla podogi przedstawiono w tab. 4.1.

29

T a b e l a 4.1 Ukad warstw podogi na gruncie Podoga na gruncie uoona na pycie fundamentowej elbetowej o gruboci 200 mm d (m) 0,010 0,060 0,000 0,150 0,200 0,000 0,100 0,002 0,300 l (W/mK) 1,300 1,400 0,200 0,036 1,700 0,200 0,036 0,180 0,400 RT = U= R (m2K/W) 0,008 0,043 0,001 4,167 0,118 0,001 2,778 0,008 0,500 7,879 0,127

Lp. warstwa 1 2 3 4 5 6 7 8 9 i e

Opis

pytki ceramiczne na zaprawie klejowej podkad z betonu pod posadzk folia PE 0,2 mm styropian PS-E FS 30 pyta fundamentowa elbetowa folia PE 0,2 mm styropian PS-E FS 30 folia kubekowa 12 mm piasek redni, zagszczony Rsi = Rse = r d o: opracowanie wasne. 0,17 0,04

30

Poniewa budownictwo w Polsce posiada wieloletni, o ile nie wielowiekow tradycj wykonywania konstrukcji w technologii murowej, zdecydowano si na jej wybr przy ustaleniu ustroju budynku. Wybierajc konkretny materia pamita naley, e w tym przypadku kryterium ekologicznoci nie odgrywa dominujcej roli. Obiekt budowlany musi bowiem spenia okrelone i prawnie obowizujce wymagania podstawowe [4] z zakresu: bezpieczestwa konstrukcji (pod wzgldem nonoci i statecznoci), bezpieczestwa poarowego, bezpieczestwa uytkowania, odpowiednich warunkw higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony rodowiska, ochrony przed haasem i drganiami, oszczdnoci energii i odpowiedniej izolacyjnoci cieplnej przegrd.

Za rzecz niedopuszczaln uznaje si wybr takiego rozwizania materiaowego, ktre minimalizuje emisj gazw cieplarnianych i pogarsza np. warunki zdrowotne uytkownikw obiektu. Spoecznie nie do przyjcia byby rwnie wybr rozwiza wysoce efektywnych energetycznie, jeli powodowaby znaczny wzrost kosztw inwestycji. Ostatecznie, spord materiaw majcych speni rozmaite kryteria, wybrano ten dostpny lokalnie (ktrego produkcja odbywa si na terenie wojewdztwa dzkiego), o moliwie najniszym stopniu przetworzenia (okrelajcy ilo energii skumulowanej w wyrobie), ktry czciowo pochodzi moe z ponownego wykorzystania elementw z budynkw rozbieranych lub remontowanych czyli silikaty. Silikaty to wyroby wapienno-piaskowe stosowane na terenie Polski od bardzo dawna. Materia do ich produkcji (skay wapienne i piasek) atwo pozyska na terenie naszego kraju, a do ich przetworzenia na gotowy wyrb potrzeba stosunkowo niewielkiej energii [7]. Ze wzgldu na du wytrzymao na ciskanie, silikaty doskonale sprawdzaj si jako materia konstrukcyjny cian nonych. Gotowy wyrb charakteryzuje si stabilnoci parametrw i odpornoci na niesprzyjajce warunki transportowe. Zawarto krzemianw powoduje, e trwao w eksploatacji takich materiaw dorwna moe trwaoci kamienia naturalnego (wyroby te odporne s na agresj chemiczn), nie ulegaj take degradacji pod wpywem oddziaywania promieniowania sonecznego. Z uwagi na niewielk nasikliwo wykazuj wysok mrozoodporno. Dziki do wysokiej gstoci i ciepa waciwego potrafi akumulowa energi termiczn porwnywalnie do cegy penej, wysoka gsto zapewnia rwnie izolacyjno akustyczn. Zdolnoci akumulacyjne przyczyni si do moliwoci pozyskania i zgromadzenia energii pochodzcej od promieniowania sonecznego, a latem przy zastosowaniu strategii nocnej wentylacji zwikszy si ochron wntrza budynku przed nadmiernym przegrzewaniem. ciany z silikatw uznawane s ponadto za oddychajce, czyli charakteryzujce si wysok paroprzepuszczalnoci, co pozytywnie wpywa na parametry wilgotnociowe wntrza budynku. Maj najnisze wskaniki radioaktywnoci naturalnej i nie emituj substancji toksycznych. Bakteriobjcze waciwoci wapna blokuj rozwj ewentualnych mikroorganizmw, grzybw i pleni. Zuycie energii pierwotnej przy produkcji cegie silikatowych wynosi zaledwie 250 kWh/Mg. Przy wymienionych zaletach silikaty s praktycznie bezkonkurencyjne wobec innych materiaw tradycyjnych przetworzonych, a przy tym nale do najtaszych na rynku. Proponowany ukad warstw i obliczony wspczynnik przenikania ciepa dla ciany przedstawiono w tab. 4.2.

31

T a b e l a 4.2 Ukad warstw ciany zewntrznej konstrukcyjnej ciana zewntrzna wykonana z silikatowych bloczkw pionowo dronych odmiany 1500, izolowana 300 mm styropianu EPS 80 d (m) 0,015 0,240 0,300 0,005 0,000 0,13 0,04 l (W/m K) 0,820 0,750 0,038 0,850 0,000 RT = U= R (m2 K/W) 0,018 0,320 7,895 0,006 0,000 8,457 0,118

Lp. warstwa 1 2 3 4 5 i e

Opis

tynk lub gad cementowo-wapienna

mur z pustakw silikatowych na zaprawie cienkowarstwowej

styropian EPS 80 gruboci 300 mm zaprawa klejowa cienkowarstwowa okadzina z desek Rsi = Rse = r d o: opracowanie wasne.

32

Ze wzgldu na parametry izolacyjnoci termicznej zaproponowano wykonanie cian zewntrznych dwuwarstwowych z izolacj ze styropianu. Ocieplenie powinno by chronione siatk wykonan z wkna szklanego i zabezpieczone tynkiem cienkowarstwowym. Z powodw estetycznych zdecydowano si zastpi powok malarsk tynku oson z desek, pochodzcych z upraw certyfikowanych. Styropian, stanowicy dobry i jeden z najtaszych materiaw termoizolacyjnych, wzbudza wrd ekologw mieszane uczucia. Jest to spieniony polistyren, w ktrym czynnik spieniajcy stanowi pentan wglowodr prosty, niezawierajcy atomw chloru. Jak podaj producenci, produkcja, przetwarzanie i stosowanie styropianu nie stanowi zagroenia dla zdrowia czy rodowiska przy zaoeniu, e stosuje si waciwe normy postpowania. Pentan po uwolnieniu do atmosfery szybko ulega rozkadowi [11]. Ilo energii, jaka potrzebna jest do wyprodukowania 1 m3 styropianu, wcznie z energi potrzebn na pozyskanie surowcw i ich transport, wynosi w zalenoci od gstoci produktu 150270 kWh. Procesy przetwarzania styropianu s bezpieczne dla zdrowia ludzkiego podczas obrbki mechanicznej materia nie pyli, powstaj bezpieczne dla zdrowia czowieka drobinki. Wpyw styropianu na ywe organizmy by przedmiotem

wszechstronnych bada, prowadzonych przez niemiecki Instytut Bada Biobudowlanych w Arlsfeld. W ich wyniku stwierdzono, e styropian jest produktem neutralnym pod wzgldem biologicznym. Na tej podstawie zosta on dopuszczony m. in. jako materia do opakowa na ywno [13]. Niestety to, co jest w przypadku tego materiau zalet, moe by rwnie jego wad. Jest on materiaem tanim i dugowiecznym (szacowany czas rozkadu to w warunkach naturalnych ok. 500 lat), co sprawia, e rozpylone drobinki dugo pokrywa bd powierzchni ziemi i stwarza zagroenie dla organizmw, w przypadku zanieczyszczenia nimi zbiornikw wodnych. Niskie koszty produkcji i trudno w pozyskaniu czystego, czyli atwo poddajcego si ponownej obrbce, materiau odpadowego przekadaj si na kumulowanie styropianu w masie odpadw komunalnych, zamiast w masie odpadw poddawanych recyklingowi. Odpowiednio do technologii wykonania cian i fundamentw, zaproponowano energooszczdn konstrukcj dachu, ktrego elementy none stanowi rozpite na wyprofilowanych cianach konstrukcyjnych krokwie z drewna klejonego wysokoci 350 cm. Midzy krokwie wdmuchnity zostanie granulat z weny mineralnej w postaci warstwy o gruboci 300 mm, dodatkowo od strony wntrza poddasza uoone bd pyty z weny gruboci 70 mm. Ukad warstw i obliczony wspczynnik przenikania ciepa dla dachu przedstawiono w tab. 4.3.
T a b e l a 4.3 Ukad warstw dachu Opis warstwa deski sosnowe gruboci 32 mm + wentylacja granulat weny mineralnej gruboci 300 mm folia PE pyta izolacyjna z weny mineralnej 70 mm pyta gipsowo-kartonowa Rsi = Rse = r d o: opracowanie wasne. 0,10 0,10 d (m) 0,032 0,300 0,001 0,070 0,013 Konstrukcja dachu zaamanego l (W/m K) 0,160 0,045 0,230 0,037 0,230 RT = U= R (m2 K/W) 0,200 6,667 0,004 1,892 0,054 9,063 0,110

Lp. 1 2 3 4 5 i e

33

34

Ze wzgldw bezpieczestwa poarowego zdecydowano si na zmian materiau termoizolacyjnego w poszyciu dachu, jednak zwikszona grubo izolacji bdzie w stanie zapewni niskie nakady energii niezbdnej do ogrzewania pomieszcze znajdujcych si na poddaszu. czna grubo warstw termoizolacji w poaci dachowej wznosi 370 mm, co stwarza rwnie dobr izolacj akustyczn. Poniewa przewidziano sztywne poszycie z desek pod krycie blach, pomidzy deskowaniem a wen pozostawiono 50-milimetrow szczelin wentylacyjn. Pokrycie dachu ma by wykonane z blachodachwki pochodzcej z recyclingu. Jak wida w tab. 4.14.3, wspczynniki przenikania ciepa U dla penych przegrd zewntrznych zawarte s w przedziale 0,1100,127 W/m2 K. Izolacyjno termiczna okien i drzwi ksztatuje si znacznie gorzej. Standardy stosowania efektywnej stolarki ka poszukiwa produktw o wspczynniku U 0,8 W/m2 K, ktre s drosze od standardowych nawet o 50%. Warto mie na uwadze, e wspczynnik przenikania ciepa dla okien okrelony jest tak naprawd na podstawie redniej waonej izolacyjnoci i powierzchni szyb, profili oraz mostkw liniowych tworzcych si na styku tych dwch elementw. Okna w budynkach energooszczdnych powinny charakteryzowa si, przy zastosowaniu wentylacji mechanicznej, moliwie najmniejsz przepuszczalnoci powietrza, aby zapewni szczelno budynku. Samo umiejscowienie okna w cianie konstrukcyjnej rwnie nie pozostaje bez wpywu na zachowanie si budynku. Aby wyeliminowa wpyw mostkw liniowych w miejscach styku oknociana, dosun naley okno do krawdzi muru i warstwy izolacji, przy zachowaniu odpowiedniej zakadki wykonanej z tego materiau w postaci ociey okien patrz rys. 4.2. Aby dodatkowo ograniczy straty ciepa przez okna, zastosowa mona zewntrzne rolety zamykane (gwnie na noc) w okresie grzewczym i (w cigu dnia latem) poza tym okresem. W celu zapewnienia prawidowego ich funkcjonowania, warto pokusi si o wyRys. 4.2. Schemat korzystnego umiejscowienia okna w cianie dwuwarstwowej br nieco droszej (ok. 600 PLN na okno), ale bardziej komfortowej, opcji sterowania elek r d o: opracowanie wasne.

tronicznego roletami, ktre ustawi mona np. godzinowo zgodnie z rytmem dnia domownikw lub zestroi z czujnikami natenia owietlenia, aby otwieray si o wicie i zamykay samoczynnie o brzasku. W powyszych rozwaaniach przedstawiony zosta aspekt doboru, najbardziej zasadnych zdaniem autora, materiaw dla projektowanego budynku. W zwizku z krelonym doborem materiaw i technologii, powstaje pytanie o ryzyko wystpienia zawilgocenia cian, ktre wpywa na pogorszenie mikroklimatu wntrza, sprzyja powstawaniu odpowiedniego rodowiska dla rozwoju mikroorganizmw i owocuje spadkiem izolacyjnoci cieplnej materiaw. Na podstawie prawa FokinaGlasera i przy uyciu inynierskiego narzdzia obliczeniowego dokonano analizy aspektw wilgotnociowych przedstawionej w tab. 4.2 ciany zewntrznej, zilustrowane na rys. 4.3. Jak wida, dla najbardziej newralgicznego mie-

Rys. 4.3. Rozkad cinie pary wodnej i temperatury w przegrodzie r d o: opracowanie wasne.

35

sica (grudnia), w adnym miejscu na wykresie linia cinienia nasyconej pary wodnej nie przecina si z lini rozkadu cinienia pary wodnej w przegrodzie. Na podstawie wynikw oblicze rocznego bilansu wilgoci oraz maksymalnej iloci wilgoci zakumulowanej w przegrodzie mona stwierdzi, e przegroda jest wolna od wewntrznej kondensacji, czyli zostaa zaprojektowana prawidowo. Ostatni krok dla oszacowania efektywnoci energetycznej przyjtej koncepcji stanowi opracowanie wiadectwa charakterystyki energetycznej budynku (inaczej certyfikatu lub paszportu energetycznego). Przygotowanie certyfikatu polega na obliczeniu zapotrzebowania energii cieplnej dla domu (tj. dla potrzeb centralnego ogrzewania, wentylacji i ciepej wody uytkowej). Wpyw zastosowania klimatyzacji i owietlenia pominito

Rys. 4.4. Charakterystyka energetyczna budynku Dom 2020

36

r d o: opracowanie wasne.

na tym etapie projektowania. Otrzymane wyniki wyraone s za pomoc wskanika nakadw energii pierwotnej EP podanej w kWh/m2 rocznie i odnosi si je do tzw. budynku referencyjnego, czyli porwnawczego. Zapotrzebowanie Domu 2020 na energi zostao policzone za pomoc jednego z dostpnych komercyjnie programw i wykonane w obecnoci uprawnionego certyfikatora. Uyty program jest zgodny z rozporzdzeniem Ministra Infrastruktury z 6 listopada 2008 r. w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej [10] oraz z zasadami okrelonymi w aktualnie obowizujcych normach. Dziki opisanym w pracy rozwizaniom materiaowym i pewnym rozwizaniom instalacyjnym (wentylacja mechaniczna z gruntowym wymiennikiem ciepa, kolektory soneczne) otrzymano przedstawion na rys. 4.4 charakterystyk energetyczn. Uzyskany niewielki nakad energii pierwotnej rwny w przyblieniu 34 kWh/m2rok napawa optymizmem i pozwala na sformuowanie twierdzenia, e cel opracowania koncepcji domu efektywnego energetycznie, dostosowanego do potrzeb rynku lokalnego, zosta osignity.

LITERATURA
[1] Analiza potrzeb mieszkaniowych w miastach i wsiach w poszczeglnych powiatach wojewdztwa dzkiego do 2030, Biuro Planowania Przestrzennego Wojewdztwa dzkiego, d 2006. [2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/91/UE z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw, DzUrz WE L 1 z 4.01.2003, s. 6571. [3] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw, DzUrz WE L 153 z 18.06.2010, s. 1335. [4] Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, DzU 1994, nr 89, poz. 414, z pn. zm. [5] wiadomo ekologiczna Polakw Zrwnowaony Rozwj, Instyt na rzecz Ekorozwoju, Warszawa 2009, raport z bada. [6] Badanie wiadomoci Ekologicznej Polakw 2010 ze szczeglnym uwzgldnieniem energetyki przyjaznej rodowisku, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa 2010, raport z bada. [7] M. J a n i c k i, Dom 2020 jako przykad budownictwa pasywnego lub o niemal zerowym zuyciu energii w wietle budownictwa zrwnowaonego zgodnego z nowymi wytycznymi Unii Europejskiej, http://www.bioenergiadlaregionu.eu/pl/doktoranci/artykulydoktorantow/art55,dom-2020-jakoprzyklad-budownictwa-zrownowazonego.html, 13.06.2012.

37

[8] Dom 2020 projekt ekologicznego i inteligentnego domu energooszczdnego, Dolnolski Dom Energooszczdny, Wrocaw 2011, materiay konferencyjne. [9] Dom ekologiczny, konkurs miesicznika Murator, http://www.bioenergiadlaregionu.eu/pl/ doktoranci/artykulydoktorantow/art55,konkurs-murator.html, 13.06.2012. [10] Rozporzdzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r. w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku stanowicej samodzieln cao technicznouytkow oraz sposobu sporzdzania i wzorw wiadectw ich charakterystyki energetycznej, DzU 2008, nr 201, poz. 1240. [11] Handbook of Environmental Data on Organic Chemicals (1983), United Nations Environment Programme: Technical progress on protecting the ozone layer, Nairobi 1989, (updated 1991). [12] P. W i t a k o w s k i, Podane kierunki zmian w polskim budownictwie, Instytut Techniki Budowlanej, Spoeczna Rada Narodowego Programu Redukcji Emisji, AGH, Warszawa 2010. [13] Muratorplus, http://www.muratorplus.pl/technika/izolacje/styropian-ekologia_59022.html, 01.12.2011. [14] EkoArchitekci. Projekty domw nowoczesnych, http://ekoarchitekci.pl/plyta_fundamentowa.html, 1.12.2011. [15] Ustawa z dnia 26 czerwca 2008 r. o zmianie ustawy Prawo budowlane, DzU 2008, nr 145, poz. 914.

uytko 5. System centralnego ogrzewania, ciepej wody uytkowej, klima wentylacji i klimatyzacji
5.1. System wentylacji wraz z odzyskiem ciepa i pasywnym chodzeniem chodze
Wzrastajce ceny energii zarwno cieplnej, jak i elektrycznej oraz kurczce si jej zasoby skaniaj wielu inwestorw, osoby budujce domy, architektw czy projektantw do przemyle na temat odnawialnych rde energii. Ze wzgldu na ograniczenie surowcw kopalnych, takich jak: wgiel kamienny, wgiel brunatny, gaz, torf i ropa naftowa, projekty budynkw zapewniajce oszczdnoci energetyczne zyskuj coraz bardziej na znaczeniu. Zarwno waciwoci izolacyjne zewntrznych przegrd budynkw, jak i szczelno okien i drzwi podlegaj cigemu udoskonalaniu. Prowadzi to do redukcji np. mostkw termicznych, co powoduje wprawdzie zmniejszenie zapotrzebowania na ciepo bd chd projektowanych budynkach, ale przyczynia si rwnie do zakcenia naturalnej wymiany powietrza budynku z otoczeniem czynic go swoistym termosem. W celu zapewnienia w sposb cigy wieego powietrza w pomieszczeniach, mona obok standardowego wietrzenia dokonywa wymiany powietrza za pomoc wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepa z powietrza usuwanego z pomieszcze. Istotnym skadnikiem rozwiza energooszczdnych jest mechaniczna wentylacja pomieszcze z odzyskiem ciepa w poczeniu z gruntowym powietrznym wymiennikiem ciepa (GPWC). Standardu pasywnego nie da si osign bez zastosowania mechanicznej wentylacji nawiewowo-wywiewnej z odzyskiem ciepa. Jej gwnym elementem jest wysokoefektywna centrala wentylacyjna (rekuperator), w ktrej powietrzu nawiewanemu zostaje przekazana znaczna cz ciepa z powietrza wywiewanego. Zastosowana centrala powinna charakteryzowa si sprawnoci przekraczajc 80% oraz niskim zuyciem energii elektrycznej. Powietrze zewntrzne naley doprowadza do budynku za porednictwem powietrznego wymiennika gruntowego, w ktrym podgrzewa si ono w czasie zimy i chodzi latem. Wentylacja nawiewowo-wywiewna budynku niskoenergetycznego ma charakter ukierunkowany. wiee powietrze zostaje doprowadzone bezporednio do tzw. czystych pomieszcze, tj. sypial, pokoi dziennych, gocinnych itp. W kadym z tych po-

39

mieszcze powinien znajdowa si co najmniej jeden nawiewnik. Zanieczyszczone powietrze usuwane jest z tzw. brudnych pomieszcze, tj. kuchni i azienki, gdzie umieszczone s kratki wywiewne. Zapewnienia to w projektowanym budynku ukierunkowany przepyw powietrza. wiee powietrze dociera najpierw do gwnych pomieszcze mieszkalnych, a nastpnie przepywa poprzez stref poredni do pomieszcze wilgotnych, w ktrych panuje relatywnie wysoka krotno wymian, co umoliwia np. szybkie wysychanie mokrych rcznikw i szybk neutralizacj wilgoci. Dziki zasadzie ukierunkowanego przepywu wiee powietrze zostaje wykorzystane w optymalny sposb.

Rys. 5.1. Przykadowy wariant umiejscowienia gruntowego wymiennika ciepa 1.1 gruntowy powietrzny wymiennik ciepa, 3.1 czerpnia powietrza, 3.2 odpyw kondensatu, 3.3 szczelne przejcie przez cian.

40

r d o: Gruntowy powietrzny wymiennik ciepa AWADUKT Thermo, http://www.rehau.pl, 1.12.2011.

Jednym z elementw efektywnej instalacji wentylacyjnej budynku niskoenergetycznego jest gruntowy wymiennik ciepa. Wykorzystuje on zakumulowane w gruncie ciepo do podgrzania w zimie powietrza zewntrznego lub do ochodzenia go latem. Schemat jednego z wariantw umiejscowienia gruntowego wymiennika ciepa pokazano na rys. 5.1. Latem przepywajce przez gruntowy wymiennik ciepa powietrze jest chodzone, co daje efekt zbliony do systemu klimatyzacji. Zastosowanie gruntowego powietrznego wymiennika ciepa zapobiega niebezpieczestwu szronienia powierzchni wymiennika centrali wentylacyjnej, co poprawia sprawno odzysku ciepa i eliminuje konieczno pracy energochonnej nagrzewnicy wstpnej. System instalacji wentylacyjnej wraz z pasywnym systemem chodzenia powietrza w projektowanym budynku oparty jest na rekuperatorze przeciwprdowym firmy Provent Mistral pro 400EC z bardzo wydajnym wymiennikiem odzysku ciepa. Centrala sterowana jest automatycznie za pomoc przepustnicy z siownikiem, umoliwiajc pobieranie powietrza z wymiennika gruntowego. W rekuperatorze zastosowane s wentylatory EC, ktre umoliwiaj niezalen, pynn regulacj wydajnoci nawiewu i wywiewu centrali, oraz filtry w nawiewie klasy F7. Poziom dwiku na zewntrz obudowy podczas pracy centrali nie przekracza 45 dBA. Zastosowany rekuperator przedstawiony jest na rys. 5.2.

Rys. 5.2. Rekuperator firmy Provent typ Mistral pro 400EC r d o: Rekuperator MISTRAL PRO 400 EC, http://www.pro-vent.pl, 1.12.2011.

41

Rekuperator wywiewa zuyte powietrze z azienki lub kuchni i oddaje ciepo (chd) do powietrza nawiewanego do salonu i sypialnia. wiee powietrze zasysane jest z zewntrz poprzez GPWC AKWADUKT Thermo firmy Rehau, w tym przypadku o dugoci 65 m, gdzie nastpuje jego wstpne ogrzanie w porze zimowej lub ochodzenie w porze letniej.

Rys. 5.3. Zasada funkcjonowania gruntowego powietrznego wymiennika ciepa na przykadzie pory zimowej i letniej r d o: jak do rys. 5.1.

Zasada funkcjonowania gruntowego powietrznego wymiennika ciepa polega na wykorzystaniu temperatury gruntu oscylujcej na poziomie ok. 8C (od gbokoci ok. 1,5 m poniej rzdnej terenu) do ocieplenia zim lub schodzenia latem powietrza pyncego przez system kolektorw.

42

Rys. 5.4. Schemat umiejscowienia i podczenia zasobnika z materiaami zmiennofazowymi r d o: opracowanie wasne.

Dowiadczenia pokazuj, e dziki zastosowaniu gruntowego powietrznego wymiennika ciepa mona podnie temperatur doprowadzanego powietrza o 22C w zimie i obniy j nawet o 20C w lecie (rys. 5.3), czego efektem jest nie tylko podwyszenie komfortu uytkownikw budynku, lecz rwnie znaczne obnienie kosztw zuywanej energii. Dodatkowo zastosowany w tym projekcie gruntowy wymiennik ciepa posiada antybakteryjn powok znacznie podnoszc komfort ycia mieszkacw. W porze zimowej zasysane z zewntrz wiee powietrze po przejciu przez gruntowy powietrzny wymiennik ciepa jest ogrzewane w rekuperatorze za pomoc powietrza wywiewanego i nastpnie tak przygotowane powietrze jest transportowane poprzez sie kanaw wentylacyjnych do tzw. czystych pomieszcze (rys. 5.55.7).

43

44

Rys. 5.5. Rzut parteru budynku z naniesionymi instalacjami r d o: opracowanie wasne.

W porze letniej natomiast wiee powietrze jest wstpnie ochadzane w gruntowym wymienniku ciepa, a nastpnie wychodzone dziki przepywowi przez zasobnik z materiaami zmiennofazowymi. Materiay zmiennofazowe (PCM) magazynuj w sobie chd odebrany od przepywajcego przez nie powietrza w nocy, a nastpnie ochadzaj gorce powietrze przepywajce przez nie w dzie. System ten bazuje na wykorzystaniu rurek ciepa do przekazywania ciepa pomidzy powietrzem a materiaami zmiennofazowymi. Podczas nocy chodne powietrze zewntrzne jest uywane do zamraania PCM, natomiast podczas dnia ciepo (chd) jest odbierane za pomoc powietrza nawiewanego do pomieszcze, co powoduje roztapianie PCM. Cykl ten jest powtarzany w systemie dobowym. Decydujcym procesem jest tutaj transfer ciepa pomidzy powietrzem a materiaami zmiennofazowymi. Wspczynniki wnikania i przewodzenia ciepa musz by wysokie ze wzgldu na mae rnice temperatur pomidzy powietrzem a PCM (zazwyczaj rnica ta nie przekracza 6C). Gwnym problemem w tego typu urzdzeniach jest uzyskanie wymaganego transferu ciepa do, ale take od, materiaw zmiennofazowych, a wynika to z aktu, i materiay zmiennofazowe zasadniczo zachowuj si jak ciao stae i transfer ciepa poprzez przewodzenie jest praktycznie jedynym rozwizaniem. Ponadto z powodu zapachw i zagroe dla zdrowia bezporedni kontakt pomidzy powietrzem a materiaami zmiennofazowymi jest niepodany. Uycie rurek ciepa jako elementw porednich do efektywnego transportu ciepa pomidzy powietrzem a PCM z konwekcj wymuszon po stronie powietrza pozwala na zamknicie i odizolowanie materiaw zmiennofazowych od powietrza. Schemat umiejscowienia i podczenia zasobnika z maRys. 5.6. Rzut 1. pitra wraz z naniesionymi instalacjami teriaami zmiennofazowymi pokazano na rys. 5.4 [2]. r d o: opracowanie wasne.

45

W porze letniej powietrze wstpnie ochodzone w gruntowym wymienniku ciepa oraz dziki materiaom zmiennofazowym przepywa nastpnie przez wymiennik rekuperatora, gdzie jest jeszcze ochadzane za pomoc powietrza usuwanego z pomieszcze. Tak ochodzone wiee powietrze jest nawiewane do pomieszcze. Schemat rozdziau powietrza w pomieszczeniach pokazany jest na rys. 5.55.7. Na uwag zasuguje fakt, i wszystkie etapy ochadzania powietrza latem s realizowane poprzez systemy cakowicie pasywne (niewykorzystujce adnej energii do ochadzania powietrza). Zarwno gruntowy wymiennik ciepa, zasobnik z materiaami zmiennofazowymi, jak i wymiennik rekuperatora nie zuywaj energii do ochadzania powietrza nawiewanego do pomieszcze, a w znacznym stopniu pomagaj utrzyma komfort cieplny w budynku [1]. Zabezpieczenie przed przegrzewaniem stanowi bd rolety okienne oraz oszklona weranda od strony poudniowej. Weranda ta peni rwnie funkcj bufora termicznego w sezonie grzewczym.

Rys. 5.7. Przekrj budynku z naniesionymi instalacjami

46

r d o: opracowanie wasne.

System uyt 5.2. System centralnego ogrzewania i przygotowania ciepej wody uytkowej
System centralnego ogrzewania i podgrzewania ciepej wody uytkowej bazuje na kominku na biomas (pellet) oraz hybrydowym systemie solarnym wytwarzajcym zarwno ciepo, jak i energi elektryczn. Proponowany kominek jest to produkt firmy EdilKamin model Melody Line o mocy do 14 kW wyposaony w kaset na paliwo (pellet) oraz system zarwno penej automatyki podawania paliwa, jak i regulacji temperatury (rys. 5.8). Kominek suy do ogrzewania domu poprzez system ogrzewania promieniowego oraz do podgrzewania CWU. System ogrzewania promieniowego jest niezwykle efektywnym rozwizaniem umoliwiajcym utrzymanie odczucia komfortu cieplnego w budynku przy niszej temperaturze czynnika krcego w ukadzie centralnego ogrzewania. Rol zasobnika na ciep wod uytkow peni bufor biwalentny z dwoma wownicami spiralnymi firmy Galmet typ SGW(S)B o pojemnoci 400 l. Bufor ten jest pokryty emali ceramiczn EXTRA GLASS

Rys. 5.9. Bufor biwalentny firmy Galmet Rys. 5.8. Kominek EdilKamin model Melody Line r d o: Kominek na pellet, http://www.edilkamin. com.pl, 1.12.2011. r d o: Bufor centralnego ogrzewania i ciepej wody, http:// www.galmet.com.pl, 1.12.2011.

47

oraz wyposaony w anod magnezow i ocieplony piank poliuretanow. Zastosowany zasobnik pokazany jest na rys. 5.9, natomiast schemat systemu centralnego ogrzewania i podgrzewania ciepej wody uytkowej przedstawiony jest na rys. 5.10. Ewentualny nadmiar ciepa z hybrydowego systemu solarnego w porze letniej jest automatycznie magazynowany w gruncie poprzez wymiennik ciepa umiejscowiony w gruncie pod podjazdem i chodnikiem przed domem. Gdy temperatura w buforze przekracza 90C, zaczana jest automatycznie pompa, ktra toczy gorc wod poprzez

48

Rys. 5.10. Schemat systemu centralnego ogrzewania oraz ciepej wody uytkowej r d o: opracowanie wasne.

wymiennik usytuowany w gruncie, co umoliwia wystudzenie bufora w przypadku nieobecnoci domownikw i braku odbioru ciepa z kolektorw w soneczne dni. Zarwno w podjedzie, jak i w chodniku przed domem umieszczone s rurki ciepa (heat pipe) wykorzystujce zmagazynowane latem ciepo w gruncie do podgrzewania i odmarzania podjazdu, chodnika i wejcia do domu. System podgrzewania wyej wymienionych elementw bazujcy na rurkach ciepa jest systemem cakowicie pasywnym niewymagajcym do swojej pracy jakiejkolwiek energii zewntrznej, a pomagajcym utrzyma podjazd i chodnik bez nadmiernego zanieenia i oblodzenia zim [3].
LITERATURA
[1] . A d r i a n, Budowa i zasada dziaania rurki ciepa, Chodnictwo i Klimatyzacja 2010, nr 3, ISSN 1425-9796. [2] . A d r i a n, Wybrane aplikacje rurek ciepa w klimatyzacji i inynierii budowlanej, Chodnictwo i Klimatyzacja 2010, nr 6, ISSN 1425-9796. [3] M. K u t z, Energy and Power, [w:] Mechanical Engineers Handbook, 3rd Ed., John Wiley & Sons, Hoboken (NJ) 2006. [4] Gruntowy powietrzny wymiennik ciepa AWADUKT Thermo, http://www.rehau.pl, 1.12.2011. [5] Rekuperator MISTRAL PRO 400 EC, http://www.pro-vent.pl, 1.12.2011. [6] Kominek na pellet, http://www.edilkamin.com.pl, 1.12.2011. [7] Bufor centralnego ogrzewania i ciepej wody, http://www.galmet.com.pl, 1.12.2011.

6. Hybrydowy system solarny i fotowoltaika

Niewyczerpalnym, odnawialnym i czystym ekologicznie rdem energii jest Soce. W Domu 2020 planowane jest maksymalne wykorzystanie energii promieniowania sonecznego. W tym celu zakadane jest zarwno pozyskiwanie energii elektrycznej na drodze konwersji fotowoltaicznej, jak i energii cieplnej dziki konwersji fototermicznej. Konwersja fotowoltaiczna (PV) jest to bezporednia zamiana energii promieniowania sonecznego zachodzca w specjalnym przyrzdzie pprzewodnikowym (tzw. ogniwie sonecznym/fotowoltaicznym/PV) [1]. W wyniku wykorzystania ogniw, moduw i paneli fotowoltaicznych nie powstaj zanieczyszczenia, substancje odpadowe, ani haas, a same moduy nie wymagaj adnej konserwacji podczas uytkowania. Ponadto monta pod ktem 3045 od poziomu zapewnia ich automatyczne czyszczenie i spukiwanie pyw poprzez opady atmosferyczne. W konwersji fototermicznej energia soneczna zamieniana jest na ciepo, a zjawisko to jest wykorzystywane w kolektorach sonecznych najczciej do podgrzewania wody uytkowej. Prawidowo zaprojektowane i wykonane instalacje kolektorw sonecznych mog pokrywa 5065% rocznego zapotrzebowania na energi ciepln dla podgrzania ciepej wody uytkowej [2]. Do wymuszenia obiegu medium grzewczego w instalacji wykorzystana jest pompa napdzana elektrycznie i sterowana przez regulatory wsppracujce z czujnikami temperatury. W celu obnienia kosztw materiaw, instalacji i montau, a take w wyniku denia do oszczdnoci powierzchni oraz zwikszenia sprawnoci pozyskiwania energii elektrycznej z paneli fotowoltaicznych, w projekcie zaproponowano innowacyjny hybrydowy system solarny. System integruje funkcjonalno moduu fotowoltaicznego i kolektora sonecznego w jednym urzdzeniu zajmujcym poow powierzchni potrzebnej do zainstalowania tych systemw niezalenie. Ponadto w wyniku dziaania takiego ukadu hybrydowego zwiksza si uzysk mocy produkowanej przez moduy fotowoltaiczne poprzez odbir ciepa przez pyt kolektora i stabilizacj ich temperatury pracy. W projekcie Domu 2020 wykorzystane zostay zarwno rozwizania hybrydowe, jak i samodzielne ogniwa fotowoltaiczne. Na zdjciu (rys. 6.1) widoczne s 3 zestawy hybrydowe kolektormodu PV bezporednio na dachu budynku oraz pasy fotowoltaiczne tworzce pprzezroczyst siatk nad przeszklon werand.

50

Rys. 6.1. Poudniowo-wschodnia strona domu widok z lotu ptaka r d o: praca konkursowa miesicznika Murator (A. Klimek z zespoem).

hybry 6.1. Zasadno zastosowania i charakterystyka systemu hybrydowego

Pomys zastosowania hybrydowego systemu solarnego jest nowym, niestosowanym dotd rozwizaniem. rdem tego pomysu jest fakt wynikajcy zarwno z danych literaturowych [4], jak i z wasnych bada eksperymentalnych, i sprawno, a zatem i moc pozyskiwana z moduw fotowoltaicznych, spadaj wraz ze wzrostem temperatury ich pracy. Standardowe warunki badania (STC Standard Test Conditions) dla ogniw sonecznych definiuj temperatur 25C [3], podczas gdy w soneczny dzie w rodkowej Europie modu PV moe nagrza si nawet do 80C. Sprawno moduw i paneli fotowoltaicznych, w zalenoci od materiau i sposobu wykonania, spada wraz ze wzrostem temperatury pracy o 0,4 do 0,9% wartoci pocztkowej (w 25C) na kady 1C powyej temperatury nominalnej. W ten sposb uytkownik moe straci do 50% energii tylko za spraw podwyszonej temperatury. Na rys. 6.2 i 6.3 pokazano wyniki eksperymentalne wpywu temperatury odpowiednio na uzysk mocy oraz sprawno, przeprowadzone na pojedynczym ogniwie wykonanym z krzemu polikrystalicznego (p-Si).

51

1,4 1,2

T = 23,1C
1,0 Moc P [W] 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 0 0,1

T = 35,2C

T = 48,3C st C

0,2

0,3 Napicie V [V]

0,4

0,5

0,6

Rys. 6.2. Spadek mocy pojedynczego ogniwa p-Si w wyniku wzrostu temperatury r d o: opracowanie wasne.

Sprawno bezwzgldna [%]

100 90 80 70 60 50 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48

Temperatura [C]

52

Rys. 6.3. Spadek sprawnoci pojedynczego ogniwa p-Si w wyniku wzrostu temperatury r d o: opracowanie wasne.

Aby zminimalizowa widoczne na powyszych wykresach straty energetyczne, zaprojektowany zosta system hybrydowy, o ktrym ju wczeniej wspominano. Wierzchni cz urzdzenia stanowi modu fotowoltaiczny zabezpieczony antyrefleksyjn szyb solarn. Bezporednio pod powierzchni moduu zamontowano ukad miedzianych rurek penicych funkcj kolektora sonecznego. Czynnik roboczy przepywajcy przez kanay cieczowe ochadza modu fotowoltaiczny redukujc spadek jego wydajnoci poprzez zmniejszenie temperatury pracy. Ogrzany czynnik wraca do bufora, gdzie oddaje ciepo przeznaczone na podgrzewanie wstpne ciepej wody uytkowej. Jednym z najlepszych czynnikw roboczych w kolektorach jest woda ze wzgldu na bardzo korzystne waciwoci przenoszenia ciepa. Niestety moe by wykorzystywana tylko przy temperaturze powyej 0C. Dlatego te, aby zapewni kolektorom prawidowe funkcjonowanie rwnie w niszych temperaturach, naley uy pynu o odpowiednio niskiej temperaturze krzepnicia. Najczciej stosowanymi rozwizaniami s roztwory (4060%) wodne glikolu dostpne w gotowej postaci przeznaczonej do danych instalacji.

Rys. 6.4. Przekrj przez kolektor soneczny (1) (2) pyta absorbera zintegrowana z moduem fotowoltaicznym w wersji hybrydowej, (3) izolacja termiczna, (4) przesona przezroczysta, (5) obudowa, (6) rury absorbera, (7) wyjcie poczenie z instalacj, (8) obudowa dolna kolektora, (9) folia aluminiowa pomidzy absorberem a izolacj termiczn. r d o: Energia odnawialna, http://www.grec-energy.com, 1.12.2011.

53

Projekt i model urzdzenia mona zobrazowa jak na rys. 6.4. Cho nie jest to autorski rysunek wystarczy wyobrazi sobie, e pomidzy szyb a pyt absorbera umieszczony jest modu fotowoltaiczny. Grubo ogniw sonecznych to zaledwie 0,5 mm, wic jest to warto zaniedbywanie maa w stosunku do gruboci izolacji (ok. 9 cm). W celu weryfikacji zaoe projektowych zbudowany zosta prototyp urzdzenia hybrydowego, do budowy ktrego wykorzystany zosta fabryczny modu fotowoltaiczny wykonany z polikrzemu o mocy nominalnej 50 Wp oraz wersja demonstracyjna kolektora sonecznego z miedzian warstw pyty i rur absorbera. Na przeomie listopada i grudnia 2011 r. system by w fazie testw laboratoryjnych, ktrych wyniki byy satysfakcjonujce. Pomiary w warunkach rzeczywistych planowane byy na maj 2012 r.

6.2. Pprzezroczysty dach fotowoltaiczny

Jak ju wczeniej wspomniano, proponowany projekt Domu 2020 wyposaony jest w dodatkowe zasilanie w energi elektryczn z baterii samodzielnych ogniw fotowoltaicznych. S to ogniwa polikrystaliczne uoone w pprzezroczyst siatk umieszczon na dachu werandy, czciowo j zacieniajce.

54

Rys. 6.5. Przed Politechnik w Turynie (Wochy) r d o: fotografia wasna.

Dodatkowe zasilanie domu z samodzielnej fotowoltaiki, bez integracji z kolektorami ciepa pojawio si w projekcie z kilku powodw. Pierwsz i kluczow przesank przemawiajc za tym rozwizaniem byy wnioski z oblicze, ktre wskazay na wystarczajce zaspokojenie zapotrzebowania na energi ciepln potrzebn do podgrzewania wody uytkowej przez trzy zestawy hybrydowe o cznej powierzchni ok. 7 m2. Taka powierzchnia pozwala na uzyskanie baterii fotowoltaicznej z krzemu polikrystalicznego o mocy szczytowej ok. 1 kWp, co jest wartoci niewystarczajc w analizowanym przypadku. Inspiracj do zaprojektowania dachu werandy w formie pprzezroczystej by pdach altany przy Politechnice w Turynie (rys. 6.5), ktry osobom pod nim si znajdujcym dawkuje energi soneczn w idealnych proporcjach. Na zaprojektowanym dachu werandy umieszczonych zostao blisko 500 szt. polikrystalicznych ogniw sonecznych o wymiarach 12 12 cm, powierzchni cakowitej niemal 7 m2 i cznej mocy szczytowej blisko 1,2 kWp. Sumaryczna moc nominalna zainstalowanego systemu fotowoltaicznego (cznie z hybrydami) wynosi w projekcie 2,2 kWp. Wyniki symulacji uzyskw energetycznych dla takich parametrw w warunkach klimatycznych odzi zostan przedstawione w podrozdziale 6.3.

6.3. Pokrycie zapotrzebowania na energi elektryczn i ciepln

Zapotrzebowanie na energi elektryczn zostao wyliczone na poziomie 20003000 kWh rocznie w zalenoci od indywidualnych potrzeb, jednak z duym uwzgldnieniem energooszczdnoci (owietlenie LED, urzdzenia gospodarstwa domowego klasy energetycznej A+, racjonalne gospodarowanie energi i wiadomo uytkownikw). Zapotrzebowanie na energi ciepln niezbdn do przygotowania ciepej wody uytkowej oszacowane zostao na poziomie 15,5 kWh pozwalajcych na podgrzanie 300 l/dob, co daje zapotrzebowanie miesiczne ok. 470 kWh i roczne rzdu 5700 kWh. Nasonecznienie oraz idealne kty nachylenia instalacji dla odzi (wsprzdne geograficzne: 5144'59" N, 1927'59" E) przedstawiono w tab. 6.1. Na rys. 6.6 i 6.7 przedstawiono roczne uzyski energii w podziale na miesice w odniesieniu do caej instalacji solarnej, wyliczone za pomoc symulacji komputerowych na podstawie nasonecznienia i parametrw urzdze. Na rys. 6.6 pokazano symulacj uzysku energii cieplnej z systemw hybrydowych. Sumaryczny uzysk wynosi tu 3873 kWh, co stanowi ok. 68% pokrycia zapotrzebowania na ciepo do podgrzewania wody uytkowej. Odnoszc si do wyprodukowanej przez panele fotowoltaiczne energii elektrycznej, jej su-

55

T a b e l a 6.1 Optymalny kt nachylenia moduw fotowoltaicznych i kolektorw sonecznych oraz rednie nasonecznienie dzienne dla odzi w zalenoci od miesica w roku Optymalny kt nachylenia moduw PV i kolektorw sonecznych () 66 60 48 33 22 14 18 30 43 57 64 67 36

Nasonecznie dla odzi dla paneli pod ktem 36 (kWh/m2/dzie) 1,11 2,03 3,09 4,13 5,20 4,84 5,15 4,81 3,46 2,67 1,30 0,80 3,22 (kWh/m2/miesic) 34,26 56,78 95,85 123,87 161,29 145,50 159,62 148,99 103,77 82,34 39,09 24,80 98

Miesic

Stycze Luty Marzec Kwiecie Maj Czerwiec Lipiec Sierpie Wrzesie Padziernik Listopad Grudzie Cay rok, rednia

r d o: dane z bazy meteorologicznej PVGIS.

56

suma roczna wyniosa 2030 kWh, co w najgorszym przypadku pokrywa 70% zapotrzebowania. Trzeba jednak pamita, e w obydwu przypadkach rozkad pozyskiwanej, darmowej energii jest nierwnomierny i najwiksza jej ilo przypada w okresie od marca do wrzenia. Projekt zakada, e do roku 2020 uproszczone zostan procedury prawne sprzeday energii elektrycznej do sieci przez odbiorcw/sprzedawcw indywidualnych, co rozwizaoby problem jej nadmiaru w pewnych okresach. Ewentualny nadmiar energii cieplnej mona latem wykorzysta np. do podgrzewania wody w basenie.

Uzysk energii z 3 kolektorw [kWh]

600 500 400 300 200 100 0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Miesice

Rys. 6.6. Uzysk energii z trzech kolektorw sonecznych wchodzcych w skad systemu hybrydowego r d o: opracowanie wasne na postawie danych z firmy Ergom Sp. z o.o., dotyczcych kolektorw marki Aparel, http://www.ergom.com, 1.12.2011.

Rys. 6.7. Energia elektryczna wyprodukowana w cigu roku przez cay system fotowoltaiczny zainstalowany w Domu 2020 r d o: opracowanie wasne na podstawie danych z bazy meteorologicznej PVGIS.

57

LITERATURA
[1] Z. J a r z b s k i, Energia soneczna konwersja fotowoltaiczna, PWN, Warszawa 1990. [2] Kolektory soneczne, instalacje solarne, Zakad Aparatury Elektrycznej ERGOM, d 2010. [3] International Standard: IEC 60904-1 Photovoltaic devices Part 1: Measurement of PV currentvoltage characteristics, IEC Central Office, Geneva 2006. [4] S. R. W e n h a m, M. A. G r e e n, M. E. W a t t, R. C o r k i s h, Applied Photovoltaics, Earthscan, LondonWashington, D.C. 2007. [5] K. Z n a j d e k, M. S i b i s k i, Z. L i s i k, S. W a l c z a k, Badanie wpywu temperatury na parametry elektryczne krzemowych ogniw fotowoltaicznych, Elektronika Konstrukcje, Technologie, Zastosowania 2010, nr 5. [6] Energia odnawialna, http://www.grec-energy.com, 1.12.2011.

7. Turbina wiatrowa
Niniejszy rozdzia opisuje metod integracji maej turbiny wiatrowej z projektowanym domem. Przedstawione s prognozowane parametry turbiny oraz generowanej mocy. Wyjanione s obawy przed nadmiernym haasem oraz wpywem na sie energetyczn. Przedstawione s przewidywane zyski oraz szacowany koszt inwestycji. Turbina wiatrowa jest podstawowym i najbardziej charakterystycznym elementem ukadanki Odnawialne rda energii, wic trudno wyobrazi sobie, aby nasz ekologiczny i nowoczesny dom mg si bez niego obej. Zatem do projektu domu zostanie dodany wiatrak sucy do generowania prdu mogcego czciowo lub cakowicie zaspokoi zapotrzebowanie na energi. Tego typu instalacje przyczyniaj si do rozwoju energetyki rozproszonej, pozwalajcej mieszkacom na wiksz niezaleno od dostaw prdu i naturalnie zmniejszaj emisj CO2, NOx, SOx oraz wszelkich innych zanieczyszcze powstajcych przy tradycyjnej produkcji elektrycznoci. Naley podkreli, e ze wzgldu na zmienn prdko wiatru i brak efektywnych metod akumulowania energii, turbiny nie mog stanowi autonomicznego rda zasilania, na ktrym mgby opiera si wspczesny dom. Z tego powodu s one jedynie uzupenieniem, pozwalajcym na zmniejszenie rachunkw za energi. Nie wyklucza to jednak faktu, e przy sprzyjajcych warunkach mog przyczyni si nawet do realnych korzyci finansowych1.

7.1. Konstrukcja, parametry techniczne

W projekcie wykorzystywane bd wiatraki maej mocy (ok. 1 kW). Cho warto ta nie robi spektakularnego wraenia, to w wikszoci czasu jest to moc cakowicie wystarczajca do zasilenia urzdze domowych. Atutem uycia maych turbin jest przede
1 Gdyby waciciel domu zdecydowa si na uzyskanie zgody na bezporednie podczenie do sieci energetycznej, kada kilowatogodzina wyprodukowana przez wiatrak, a niewykorzystana w domu, mogaby zosta sprzedana za bardzo korzystn cen, ktra moe by dodatkowo powikszona z racji zielonego certyfikatu.

59

wszystkim ich cena, prostota i niezawodno. Wymagaj one znacznie mniejszej troski ni due turbiny, a stawianie kilku sztuk zwyczajnie zwielokrotnia cakowit moc. O ile due maszyny na pewno cechuje wiksza sprawno i wyszy poziom technologiczny, to na pewno ustpuj maym wiatrakom cen i prostot konstrukcji. Ostateczny ksztat i parametry opatek nie s jeszcze zdefiniowane. Obecnie wiatraki s w fazie projektu, ale ich pogldowe wizualizacje mona obejrze na rys. 7.1.

Rys. 7.1. Projekt wiatraka planowanego do zastosowania w elektrowni r d o: opracowanie wasne.

60

Powszechnie stosowan praktyk jest projektowanie turbin wiatrowych o 3 opatach. Maj one najwysz moliw do osignicia sprawno w porwnaniu z innymi konstrukcjami, teoretycznie mogc siga ok. 48% (sprawno konwersji energii wiatru na energi mechaniczn turbiny). Na rys. 7.2 przedstawiono zaleno midzy sprawnoci a wspczynnikiem szybkobienoci dla rnych turbin. Zatem zastosowana w projekcie konstrukcja 5-opatowa bdzie miaa nieznacznie mniejsz maksymaln sprawno teoretyczn w porwnaniu z turbin 3-opatkow. Waniejszym kryterium bdzie tu jednak minimalna prdko wiatru, przy ktrej nastpuje start turbiny. Dla zwikszonej iloci opatek moment siy wywoany przez ruchome powietrze jest wikszy dla maych prdkoci. Sprawia to, e projektowana turbina bdzie dziaa nawet dla sabych podmuchw wiatru. Dodatkowo 5 opatek zapewnia wiksz sztywno konstrukcji.

Rys. 7.2. Sprawno rnych typw wiatrakw r d o: Z. L u b o n y, Farmy wiatrowe w systemie elektroenergetycznym, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 2009.

Istotn cech wiatraka jest zastosowanie obrczy zewntrznej. Element ten likwiduje turbulencje powstajce czsto na kocwkach opatek, ktre przyczyniaj si do haasu. Caa konstrukcja korpusu i ksztat opatek bd nastawione na zminimalizowanie turbulencji, a co za tym idzie maksymaln redukcj haasu zwizanego z przepywem powietrza. Optymalizacja konstrukcji pozwoli w ten sposb rwnie na zwikszenie wydajnoci, bo wanie turbulencje powoduj spore straty przy konwersji energii2.

2 Turbina jest tematem pracy doktorskiej autora niniejszego rozdziau Piotra Popawskiego, ktry pracuje nad jej konstrukcj w Instytucie Maszyn Przepywowych Politechniki dzkiej. Gwnym zaoeniem tej pracy jest stworzenie turbiny pracujcej w optymalny sposb w bardzo szerokim zakresie prdkoci wiatru.

61

62

Unikaln cech turbiny bdzie umiejscowienie opatek za masztem w stosunku do kierunku wiatru. Dziki temu uniknie si koniecznoci montowania steru i mechanizmu nakierowujcego na wiatr, a ustawienie wiatraka bdzie odbywao si samoczynnie dziki oporowi opatek. Aby unikn zakce przepywu, ksztat korpusu zostanie starannie dostosowany pod ktem aerodynamicznym, a na maszt zostanie naoona otulina zmniejszajca jego opr. Taka konstrukcja ma na celu ograniczenie przestrzeni zajmowanej przez turbin, wiksz estetyk i uproszczenie konstrukcji, a co za tym idzie rwnie zmniejszenie ceny kocowej produktu. Projektowana rednica talerza bdzie wynosi 2 metry. Dziki temu przy prdkoci wiatru 11 m/s turbina osiga moc teoretyczn wynoszc ok. 1,12 kW. Po odjciu strat mechanicznych w przekadni, strat generatora oraz innych, moc elektryczna powinna wynosi nieco poniej 1 kW. Naley pamita, e zaleno mocy od prdkoci nie jest funkcj liniow, a kwadratow. W razie wikszego zapotrzebowania mieszkacw na prd, mona bez wikszych komplikacji dooy jedn lub dwie turbiny, bez koniecznoci przebudowy instalacji elektrycznej. Wysoko masztu pozostaje kwesti otwart a do momentu powstania domu. Nie jest ona ograniczona przez konstrukcj wiatraka, ktry moe by naoony na dowoln okrg rur o rednicy zewntrznej 60 mm i minimalnej wysokoci 1,5 m. Zestaw montaowy bdzie zawiera odcigi linowe i elementy mocujce. Ze wzgldu na brak fundamentw, nie bd wymagane pozwolenia na budow. Generator turbiny bdzie przeksztaconym uniwersalnym silnikiem elektrycznym. Ze wzgldu na wysokie ceny specjalistycznych generatorw do elektrowni wiatrowych oraz brak dostpnoci odpowiednich silnikw/generatorw wolnobienych, zastosowana bdzie przekadnia napdzajca popularny silnik uniwersalny o mocy ok. 1000 W. Silnik ten zostanie pozbawiony szczotek (byyby one elementem szybko zuywajcym si w trakcie eksploatacji) i komutatora, a dodatkowo wyposaony w odpowiednio poczone diody prostownicze. W konstrukcji brak bdzie magnesw staych, a funkcj wzbudzajc bdzie peni uzwojenie wirnika zasilane prdem staym z obwodu. Prd bdzie wzbudzany samoczynnie po uamku sekundy pracy generatora, mimo braku zewntrznego rda zasilania. Zarwno napicie, jak i natenie prdu bd zalee od oporu odbiornika (lub ustawienia falownika/przeksztatnika) oraz naturalnie od prdkoci wiatru. Obecnie nie jest planowana regulacja kta natarcia opatek, przez co konstrukcja bdzie trwalsza, tasza i mniej awaryjna. Rozwaa si zastosowanie przekadni bezstopniowej stokowej z piercieniem regulacyjnym zamiast tradycyjnej przekadni zbatej.

Opcjonalnym wyposaeniem wiatrakw bdzie kratka ochronna, ktra nie tylko zapewni bezpieczestwo dla ptakw, ale te wykluczy konieczno przeprowadzenia bada nad przelotami nietoperzy w rejonie inwestycji. Bdzie ona atwa do zdemontowania, przez co uytkownik sam bdzie mg zdecydowa o tym, czy zastosuje j w swojej turbinie.

7.2. Zmienno mocy

Prdko wiatru jest bardzo zmienna w cigu doby i w cigu roku. Jej najczstszy dobowy rozkad osiga maksimum w rodku dnia i maleje do zera w nocy. rednia dobowa zmienia si w cigu roku, a najczciej rednia roczna rni si w poszczeglnych latach. Czasami rnice midzy ssiednimi latami dochodz nawet do 30%. Z tego wzgldu przed dokonaniem wikszych inwestycji w farmy wiatrowe, najczciej sprawdza si dugoterminowe pomiary wiatru w okolicach inwestycji, aby potwierdzi jej opacalno i wyliczy okres zwrotu na danym terenie. W przypadku naszego domu, turbiny zostan zainstalowane bez wzgldu na prognozy ekonomiczne z wielu powodw. Przede wszystkim w przypadku niewystarczajcej mocy wiatrakw i ich zbyt niskich osigw producent gwarantuje zwrot pienidzy po okresie prbnym wynoszcym 8 miesicy. Oprcz tego, chcc zwikszy moc z wiatru, mona zawsze dostawi kilka jednostek bez wikszych kosztw inwestycyjnych. Nie warto przeprowadza dugotrwaych bada poprzedzajcych, skoro mona przetestowa gotowe wiatraki w rzeczywistych warunkach bez adnego ryzyka i z gwarancj zwrotu pienidzy.

7.3. Podczenie elektryczne

Najwaniejsz funkcj w obwodzie bdzie peni falownik/przeksztatnik w poczeniu z automatyk pozwalajc na wspprac z sieci3. Jego gwnym zadaniem bdzie przeksztacanie prdu staego z generatora na prd przemienny 1-fazowy o napiciu 230 V i fazie dostosowanej do sieci. Natenie prdu pyncego z generatora bdzie w wikszoci wypadkw (najczciej prd generowany z wiatraka nie wystarcza do zasi3 Tak naprawd nie mona mwi tu o wsppracy, gdy podczenie z sieci krajow (podczenie do gniazdka elektrycznego 230 V) bdzie stosowane tylko w celu dopenienia wartoci prdu pyncej od wiatraka. Nie ma bezporedniego poczenia tych dwch obwodw.

63

lenia wszystkich urzdze) musiao by uzupeniane przez natenie z sieci. Najwaniejsze jest to, e nie ma bezporedniego wpywu turbiny na prd z sieci, generator nie zanieczyszcza prdu z elektrowni. Podczenie do gniazdka jedynie uzupenia prd, ktry w przypadku sabych wiatrw moe okaza si niewystarczajcy do zasilenia wszystkich urzdze. W przypadku takiego podczenia mona mwi o trzech trybach pracy: brak wiatru cay prd pobierany jest z sieci, nie ma ingerencji wiatraka, falownik nie pracuje; odczony jest ukad elektroniczny w celu oszczdzania energii; umiarkowany wiatr zasilanie czciowe z wiatru, falownik pracuje; braki wynikajce z duej mocy podczonych urzdze s uzupeniane prdem z sieci; silny wiatr cay prd pochodzi z wiatraka, podczenie do sieci zewntrznej ma tylko na celu synchronizacj z faz, aby w razie skoku napicia umoliwi natychmiastowe wsparcie z sieci zewntrznej; nadmiar energii pochodzcy z wiatraka jest marnowany lub kierowany do podgrzewania wody. Falownik bdzie rwnie przystosowany do podczenia bezporedniego do sieci. W ten sposb uytkownik po uzyskaniu pozwolenia od zakadu energetycznego moe zacz zarabia na produkowanej energii. Nowoczesny przeksztatnik bdzie zapewnia pen synchronizacj z sieci i nie wpynie w negatywny sposb na jako prdu u innych odbiorcw.
LITERATURA
[1] Z. L u b o n y, Farmy wiatrowe w systemie elektroenergetycznym, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 2009.

8. Umoliwienie racjonalnego gospodarowania wod

W zaprojektowanym budynku racjonalne gospodarowanie wod odbywa si poprzez rekuperacj wody deszczowej oraz oczyszczanie ciekw. Woda deszczowa doprowadzona jest do zbiornika podziemnego jedynie z powierzchni zadaszonych, natomiast woda z powierzchni utwardzonych wykorzystywana jest do podlewania tzw. ogrodw deszczowych. Woda deszczowa w filtrze samoczyszczcym i wyapywaczu zostaje oddzielona od zanieczyszcze i trafia do podziemnego zbiornika. Zaprojektowany zbiornik na wod deszczow o pojemnoci 7000 l zosta umieszczony pod garaem. Przewidziano wykorzystanie zebranej w ten sposb wody do podlewania ogrodu i mycia samochodw oraz do celw socjalno-bytowych, jak np. spukiwanie toalety. W przypadku braku opadw, kiedy wody w zbiorniku ubywa do okrelonego poziomu, system dopuszcza do zbiornika wod z wodocigu. Zapobiega to uszkodzeniu pompy i zapewnia stay dopyw wody do urzdze sanitarnych. W okresie nadmiaru wody jest ona rozprowadzana po zou drenaowym. W ramach gospodarki ciekowej zastosowano biologiczne oczyszczanie ciekw, ktre nie wymaga osadnika wstpnego oraz nie jest wraliwe na nieregularny dopyw ciekw. Oczyszczalnia typu NV pracuje w poczonej technologii zanurzonego zoa biologicznego i nisko obcionego osadu czynnego, co zwiksza efektywno oczyszczonego cieku. Dostarczane do oczyszczalni cieki zostaj wymieszane i napowietrzane w komorze osadu czynnego, gdzie mikroorganizmy w kontakcie z dostarczanym tlenem rozdzielaj zanieczyszczenia, byskawicznie namnaajc si. Nastpuje przyrost ywej masy mikroorganizmw, ktre ywic si ciekami powoduj eliminacj zwizkw wgla oraz zwizkw biogennych. Nastpnie oczyszczone cieki s zawracane do zbiornika na wod deszczow i dalej rozprowadzone w wyej wymienionej sieci, w domu. Przyrost masy osadu czynnego i zawiesiny powoduje powstanie osadu nadmiernego, ktry gromadzony jest w komorze osadnika wtrnego i musi by w regularnych odstpach czasu wypompowywany (ok. 12 razy w roku).

65

9. Informatyczny system zarzdzania budynkiem

energooszczdnym 9.1. Rola informatyki w budownictwie energooszczdnym
Termin budynkw inteligentnych (ang. smart building) znany jest ju od ponad 20 lat i wci podlega ewolucji. W latach osiemdziesitych rozumiano pod tym terminem budynki pasywne. Dziesi lat pniej by to budynek wyposaony dodatkowo w jednostk centraln zarzdzajc jego infrastruktur. Dzi, inteligentnym budynkiem nazywa si budowle speniajce wszystkie wczeniejsze wymogi, rozbudowane dodatkowo o poczenie sieciowe urzdze domowych, zaawansowane zarzdzanie zuywan energi oraz posiadajcy zaimplementowane odnawialne rda energii [7]. Koncepcja takiego budynku zawiera zarwno moliwo istnienia pojedynczych, autonomicznych budowli, jak i ich wzajemnej komunikacji. Powstae w ten sposb sieci budynkw inteligentnych, dokonuj pomidzy sob wymiany informacji oraz ewentualnych nadwyek energii, kreujc tzw. mikrosieci (ang. microgrids). Jako podstawowe elementy budynku inteligentnego wymieni naley [7]: sensory monitorujce wybrane parametry i przesyajce dane do urzdze uruchamiajcych, urzdzenia uruchamiajce inicjujce czynnoci, takie jak otwieranie czy zamykanie okien oraz sterowanie odbiorami, kontrolery analizujce dane pochodzce z sensorw oraz zarzdzajce odbiorami na podstawie zasad zdefiniowanych przez uytkownika, jednostk centraln nadzorujc prac pozostaych elementw systemu, interfejs czowiekkomputer, sie zapewniajc komunikacj pomidzy wszystkimi elementami systemu, inteligentne liczniki (ang. smart metres) odpowiedzialne za dwukierunkow komunikacj w czasie rzeczywistym pomidzy budynkiem a operatorem. Energooszczdno budynku uzyskiwana jest dziki odpowiedniemu doborowi materiaw budowlanych oraz rozwizaniom architektonicznym. Jednake bez informatycznego systemu zarzdzania integracja z sieci i innymi budynkami nie jest w peni moliwa. Ponadto instalowanie w budynkach energooszczdnych odnawialnych rde ener-

66

gii (OZE) zmienia rol takiego budynku z biernego konsumenta dostarczanej energii elektrycznej na aktywnego prosumenta. czc informacje otrzymywane z sieci elektroenergetycznej oraz indywidualne preferencje mieszkacw budynku, informatyczny system zarzdzania moe podejmowa decyzje o tym, kiedy korzysta z energii pochodzcej z OZE, a kiedy z sieci, sterowa sprzeda nadwyek wyprodukowanej energii lub zarzdza magazynowaniem tej energii, jeeli w budynku zainstalowane bdzie urzdzenie magazynujce. Istotna rola, jak peni informatyczne systemy zarzdzania w rozwoju budownictwa energooszczdnego (tzw. zielonych budynkw) podkrelana jest w wielu publikowanych dokumentach Komisji Europejskiej oraz innych organizacji. Wymieni wrd nich naley chociaby raport z 2009 r.: ICT for a Low Carbon Economy. Smart Buildings, opracowany przez Komisj Europejsk, rekomendacje Komisji Wsplnot Europejskich Information and Communications Technologies to facilitate the transition to an energy-efficient, low-carbon economy. Commission Recommendation czy raport Komisji Europejskiej: Impacts of Information and Communication Technologies of Energy Efficiency z roku 2008. W przeprowadzonych badaniach dotyczcych postrzegania sieci inteligentnych przez odbiorcw [8] uzyskano wnioski, e tylko niewielka liczba badanych chciaaby kadego dnia koordynowa prac urzdze domowych w odpowiedzi na otrzymywane sygnay cenowe. Powoduje to konieczno implementacji rozwiza, ktre umoliwiayby odbiorcy intuicyjn obsug wszystkich urzdze z poziomu jednego panelu o przejrzystym interfejsie uytkownika. Wprowadzenie udogodnie w postaci inteligentnych urzdze domowych, urzdze umoliwiajcych dwustronn komunikacj na linii odbiorca operator oraz atwych w obsudze paneli sterowania domow sieci urzdze zwikszy zainteresowanie technologi sieci inteligentnych wrd odbiorcw kocowych oraz ch do modyfikowania wasnych wzorcw zuywania energii. Zadania stawiane przed sektorem ICT we wspomaganiu budownictwa energooszczdnego wymagaj podejmowania bada i opracowywania nowych rozwiza z zakresu: inteligentnych odbiorw, zdolnych do interakcji ze sob, jak rwnie z otoczeniem zewntrznym, komunikacji inteligentnych odbiorw ze sob oraz z sieci, opartych na protokoach, ktre s ustandaryzowane i otwarte, inteligentnych systemw BMS (ang. Building Management Systems) oraz ECMS (ang. Enenrgy Control Management Systems) do zarzdzania budynkiem, zapewniaj-

67

cych procesy optymalizacji zuywanej energii, komunikujcych si z zainstalowanymi inteligentnymi odbiorami, monitorujcych otoczenie oraz zdolnych do nauki, wielomoduowych interaktywnych interfejsw uatwiajcych uytkownikowi atwe, wygodne i intuicyjne zarzdzanie budynkiem. Nowe, wprowadzane rozwizania bazujce na technologiach ICT powinny spenia wiele kryteriw. Po pierwsze, dla kadego rozwizania naley przeprowadzi analizy wykazujce rzeczywiste oszczdnoci pynce z wprowadzenia nowego rozwizania w odniesieniu do rozwiza konwencjonalnych. Ponadto nowe rozwizania powinny mie zdolno replikacji, rozumian jako moliwo do implementacji danego elementu w innych budynkach, krajach czy obszarach zrnicowanych klimatycznie. Kade nowo powstae rozwizanie powinno integrowa si z ju istniejcymi, zainstalowanymi w budynku elementami. Kluczow waciwoci jest ponadto nastawienie na uytkownika poprzez wypracowywanie algorytmw i interfejsw moliwie jak najbardziej uatwiajcych obsug. Jako ostatnie kryterium wymieni naley opacalno ekonomiczn implementacji opracowanego rozwizania.

9.2. Zakres projektowanego systemu

Projektowany na potrzeby Domu 2020 informatyczny system zarzdzania (SIZ) prezentowanym budynkiem stanowi swoisty cznik, umoliwiajc kompleksowe zarzdzanie instalacjami oraz odbiorami z poziomu jednego, intuicyjnego panelu dotykowego zainstalowanego w budynku. W projektowaniu systemw informatycznych wyrnia si dwa typy wymaga. Pierwszy, wymagania funkcjonalne, to zbir funkcji, jakie powinien spenia powstay system. Funkcjonalnoci te, w wikszoci okrelane s na podstawie analizy potrzeb uytkownika kocowego, jednake pewna ich cz wynika z zasad uytkowania systemu oraz bezpieczestwa przechowywanych w nim danych. Drugi typ wymaga stanowi wymagania niefunkcjonalne, inaczej zwane sprztowymi. Definiuj one parametry sprztu, na ktrym bdzie zainstalowany system. Do gwnych wymaga funkcjonalnych projektowanego SIZ odnoszcych si do potrzeb uytkownika kocowego mieszkaca budynku nale: zarzdzanie wybranymi funkcjami instalacji w budynku, tj.: rekuperatora, zbiornika na deszczwk, zbiornika CWU, oraz sterowanie hybrydowym systemem solarnym, roletami lub kominkiem;

68

 zarzdzanie odbiorami, klasyfikujcymi si jako odpowiednie do zdalnego zarzdzania bez poczucia dyskomfortu u mieszkacw; optymalizacja poziomu zuycia energii elektrycznej. Proces optymalizacji zuycia energii elektrycznej rozpoczyna si od zbierania danych dotyczcych krzywej zapotrzebowania na energi mieszkacw budynku. Na podstawie zebranych danych, SIZ ustala rednie poziomy zuycia w dni powszednie, witeczne oraz z uwzgldnieniem pory roku. Porwnanie otrzymanych krzywych z moc otrzymywan z zainstalowanych w budynku OZE pozwoli na wykrycie okresw szczytowego zapotrzebowania, w ktrych wymagany jest dodatkowy pobr energii elektrycznej z sieci. Sterowanie czci odbiorw pozwoli na zagodzenie krzywej obcie tak, aby zminimalizowa pobr energii z sieci, natomiast w trakcie zbierania danych, przed wyznaczeniem krzywych redniego zapotrzebowania, moliwe jest ograniczanie zuycia energii elektrycznej za pomoc sterowania odbiorami oraz informowania mieszkacw o okresach, w ktrych cena energii jest wysoka oraz niska; komunikacja z inteligentnym licznikiem zainstalowanym w budynku; monitorowanie podstawowych parametrw, tj. temperatury i wilgotnoci powietrza, poziomu tlenku wgla, dwutlenku wgla; wykrywanie stanw awaryjnych; obsuga procesu adowania pojazdu elektrycznego; zarzdzanie monitoringiem otoczenia za pomoc kamer; czenie si z SIZ za pomoc Internetu (i poczenia szyfrowanego SSL) umoliwiajce zarzdzanie budynkiem z dowolnego miejsca; tryb wakacyjny obejmujcy sterowanie wybranymi instalacjami oraz owietleniem podczas wyjazdu mieszkacw. Dodatkowo moliwo czenia si z SIZ za pomoc Internetu gwarantuje monitoring (czujniki i kamery) budynku podczas nieobecnoci mieszkacw. Wrd wymaga wynikajcych z zasad uytkowania systemu oraz bezpieczestwa przechowywanych w nim danych wymieni mona m. in.: inicjalizacj (pierwsze uruchomienie) systemu, procedury logowania obejmujce weryfikacj hase czy obsug kont uytkownikw. Wymagania funkcjonalne, oprcz szczegowego opisu, zdefiniowane zostay za pomoc diagramw przypadkw uycia oraz diagramw czynnoci wykonanych w notacji UML. Diagramy przypadkw uycia [13] stosowane s do definiowania funkcjonalnoci analizowanego i projektowanego systemu, jak rwnie sposobw interakcji uytkownik system. Innymi sowy, jest to graficzna prezentacja obejmujca przypadki uycia aktorw oraz relacje wystpujce pomidzy nimi. Pod pojciem aktora naley rozumie ze-

69

staw rl odgrywanych przez uytkownikw kocowych projektowanego systemu w czasie wykonywania danego przypadku uycia. Jednake aktorem moe by nie tylko czowiek uytkownik systemu, lecz rwnie odbir czy czas, np. okrelony dzie miesica. Diagram czynnoci [13] koncentruje si natomiast na dynamicznym aspekcie systemu, ilustrujc sekwencj czynnoci i akcji oraz przepywy sterowania i danych realizowanych w procesach systemowych. Przepywy mog mie charakter sekwencyjny lub wspbieny. Diagramy czynnoci przedstawiaj scenariusze przypadkw uycia za pomoc sekwencji warunkw ptli, ktre mog prowadzi do wykonania rnych zestaww akcji w zalenoci od otrzymanych danych wejciowych. Poczenie tych dwch rodzajw diagramw umoliwi dokadne zrozumienie projektowanych procesw. Wymagania niefunkcjonalne su do definiowania zakresu sprztowego systemu. Szczegowa parametryzacja tego typu wymaga nie wchodzi w zakres niniejszego opracowania. Niemniej jednak wymieni naley podstawowe elementy skadajce si na budow opisywanego SIZ: Najwaniejsze elementy systemu to: dotykowy tablet (opcjonalnie), serwer, zesp czujnikw i sensorw, ktre nie nale bezporednio do SIZ, lecz cile z nim wsppracuj, modu do komunikacji bezprzewodowej z czujnikami, odbiorami oraz stacj adujc pojazd elektryczny. Do projektowania interfejsw systemu zostanie wykorzystany HTML. Wrd gwnych zalet takiego rozwizania wymieni naley: uniwersalny charakter: aplikacje w HTML s obsugiwane przez wiele urzdze, take mobilnych, brak dodatkowych kosztw wynikajcych z koniecznoci dostosowania SIZ do urzdze (np. tabletu, urzdze mobilnych) rnych producentw, atwo aktualizacji systemu lub jego interfejsw.

9.3. Zarzdzanie odbiorami

Uruchamianie odbiorw moe nastpowa w trakcie realizacji wyznaczonego harmonogramu bd poza nim. Uytkownik, korzystajc z odbiorw typu: pralka, zmywarka, suszarka do ubra czy cykl rozmraania lodwki za porednictwem projektowanego SIZ umoliwia gromadzenie danych wykorzystywanych w procesie optymalizacji zuycia

70

energii elektrycznej oraz harmonogramowania wybranych uruchomie tak, aby pokrycie zapotrzebowania na energi z t wyprodukowan z OZE zainstalowanych w budynku byo jak najdokadniejsze i minimalizowao konieczno pobierania energii z sieci energetycznej. W przypadku odbiorw inteligentnych system ma moliwo komunikacji, co minimalizuje udzia uytkownika w procesie ich uruchamiania. Po woeniu ubra do pralki czy suszarki lub naczy do zmywarki oraz wskazaniu parametrw uruchomienia odbioru (np. prana bdzie odzie baweniana w temperaturze 40C), uruchomienia o okrelonej godzinie dokona system. Wrd najwaniejszych funkcji realizowanych przez SIZ w zakresie zarzdzania odbiorami wymieni naley: sterowanie ich uruchamianiem, budowa i wykonywanie harmonogramu, dodawanie i usuwanie z bazy danych informacji o odbiorach, informowanie o sytuacjach alarmowych.

9.4. Zarzdzanie instalacjami

Projektowany budynek wyposaony zostanie w wiele instalacji, spord ktrych wikszo zostanie objta monitoringiem SIZ. Nale do nich: zbiornik na deszczwk, hybrydowy system solarny, rolety okienne, rekuperator, instalacja centralnego ogrzewania (CO) oraz ciepej wody uytkowej (CWU), turbina wiatrowa, instalacja podgrzewania chodnika i podjazdu oraz zainstalowane w budynku kamery i sensory. W zalenoci od charakterystyki poszczeglnych instalacji wsppraca pomidzy konkretnym elementem budynku a systemem informatycznym moe by w peni zautomatyzowana bd te sprowadza si do monitorowania okrelonych stanw alarmowych i sygnalizowania ich uytkownikowi za pomoc komunikatu na gwnym panelu systemowym bd powiadomienia na telefon komrkowy. Aby wsppraca ta bya moliwa, przyjto zaoenie, e projektowane instalacje zostan wyposaone w czujniki monitorujce zadane parametry oraz posiadajce zdolno bezprzewodowej komunikacji z systemem informatycznym. Czujniki te wysyaj w odstpie okrelonej jednostki czasu sygna kontrolny do systemu. W przypadku wystpienia bdu w przesyanym sygnale zostanie zawarty kod sytuacji nietypowej. W poniszych podrozdziaach zostan opisane wybrane sytuacje alarmowe wymagajce podjcia

71

szczeglnych dziaa przez system bd przez uytkownika. Mog wystpi jednake inne, dodatkowe sytuacje wynikajce np. z wyczerpywania baterii czujnika (jeeli bdzie w nie wyposaony), problemw z poczeniem czy innych, ktre zale bezporednio od instalacji.

9.5. Obsuga pojazdu elektrycznego w domu

Pomimo i pojazdy elektryczne w Polsce nie s jeszcze upowszechnione, koncepcja projektu Dom 2020 zakada wprowadzenie do budynku nowoczesnych technologii oczekiwanych w przyszoci. Z tego powodu projektowany system informatyczny obejmuje w swojej funkcjonalnoci obsug pojazdw elektrycznych. Proces adowania pojazdu elektrycznego wymaga wykorzystania urzdzenia zasilajcego, konektora oraz przewodu elektrycznego, a czas adowania oraz ilo energii potrzebnej do naadowania baterii s uzalenione od: pojemnoci baterii, poziomu naadowania baterii, wydajnoci baterii, wydajnoci adowarki, redniej liczby przejedanych w cigu dnia kilometrw [12]. Wyrnia si kilka trybw adowania pojazdw elektrycznych: domowy, publiczny i szybki/ultraszybki. Projektowana funkcjonalno systemu odnosi si do pierwszej ze wskazanych kategorii wyrniajcej si nastpujcymi reguami [1]: parametry zasilania: jedna faza, prd zmienny, 110/220 Vrms i 50/60 Hz, pojazd jest adowany z reguy przez ca noc, metoda wydajna, proces adowania odbywa si w okresie niskiego zapotrzebowania na energi elektryczn, stacja do adowania umieszczona w garau, przed domem lub wmontowana w cian budynku. Baterie pojazdw elektrycznych mog by postrzegane jako urzdzenia magazynujce nadwyki wyprodukowanej energii. Technologia Vehicle-to-grid (V2G) uznawana jest za jedn z kluczowych technologii integrujcych odnawialne rda energii w sieciach inteligentnych [2]. Pojazdy elektryczne s zaparkowane rednio przez 92% czasu w cigu dnia. Ta dostpno czyni je podanymi urzdzeniami magazynujcymi. Idea V2G polega na wykorzystaniu akumulatorw pojazdw elektrycznych jako urzdze magazynujcych energi elektryczn i wykorzystanie jej w okresach niedoboru. Koncepcja V2G

72

wymaga implementacji systemu agregujcego wiele pojazdw elektrycznych, poniewa korzy z zastosowania pojedynczego pojazdu jako magazynu energii jest mniejsza ni z zastosowania zespou pojazdw. Pociga to za sob wprowadzenie technologii ICT w postaci: inteligentnych licznikw, oprogramowania, interfejsw czy aplikacji przeznaczonych dla uytkownika kocowego. Zastosowanie koncepcji V2G w pojedynczym gospodarstwie domowym dla celw omawianego projektu wymaga dokonania pewnych uproszcze. Bowiem nie zakada si agregacji wielu pojazdw, lecz wykorzystanie akumulatora pojazdu jako alternatywnego rda energii dla pojedynczego gospodarstwa domowego. SIZ obejmuje zatem dwa aspekty obsugi pojazdu elektrycznego: adowanie akumulatora oraz proces kontrolowanego rozadowywania go wykorzystujcy technologi V2G. Z chwil podczenia pojazdu do urzdzenia adujcego, do SIZ przesyane s informacje dotyczce: aktualnego poziomu naadowania oraz wskazanej przez uytkownika godziny, o ktrej chce ponownie skorzysta z pojazdu. Na podstawie informacji o aktualnym poziomie naadowania system oszacowuje ile czasu wymaga pene naadowanie baterii. Wyznaczona godzina zakoczenia procesu adowania suy natomiast do ustalenia jego trybu: w przypadku, gdy pojazd zostanie naadowany szybciej ni wskaza uytkownik, moliwe jest przesunicie procesu adowania na godziny o mniejszym zapotrzebowaniu na energi elektryczn tak, by unikn pobierania energii z sieci i wykorzysta energi wytworzon z zainstalowanych w budynku OZE. Gdy wskazanego luzu czasowego nie ma, proces adowania musi rozpocz si natychmiast. Korzystanie z zasobw akumulatora w przypadku niedoboru energii elektrycznej rwnie rozpoczyna si od podczenia pojazdu do urzdzenia adujcego. System oszacowuje zdolno akumulatora pojazdu do zasilenia domowej sieci na podstawie danych o aktualnym i dopuszczalnym minimalnym poziomie naadowania. Jeeli aktualny poziom naadowania przewysza dopuszczalne minimum, rozadowywanie moe by rozpoczte. Proces ten jest monitorowany i zostaje zakoczony z chwil osignicia punktu granicznego.

9.6. Optymalizacja zuycia energii elektrycznej

Zagadnienie optymalizacji zuycia energii elektrycznej ma na celu denie do zaspokajania popytu mieszkacw na energi za pomoc rde OZE zainstalowanych w budynku przy jednoczesnej minimalizacji poboru energii z sieci. U rda procesu ley

73

74

zaoenie, o ktrym wspominano w podrozdziale dotyczcym zarzdzania odbiorami, i cz odbiorw moe by zdalnie sterowana w okrelonym zakresie bez wywoania poczucia dyskomfortu u mieszkacw. Z tego powodu proces optymalizacji rozpoczyna si ju porednio na etapie budowy harmonogramu, kiedy system prbuje tak ustali plan uruchomie, aby zosta on w jak najwikszej czci pokryty za pomoc energii wytworzonej z OZE przy jednoczesnym zachowaniu ram czasowych wskazanych przez uytkownika. Jednake zasadnicza optymalizacja przeprowadzana jest na podstawie danych historycznych dotyczcych zuycia energii elektrycznej w cigu doby/miesica. Proces rozpoczyna si od zbierania danych o poborze energii elektrycznej z licznika inteligentnego. Dodatkowo gromadzone s dane o uruchomieniach odbiorw zarzdzanych przez SIZ, tj. pralki, zmywarki, suszarki do ubra. Na podstawie danych pochodzcych z licznika, kadego dnia rysowane s krzywe dobowego zuycia energii, a raz w miesicu rwnie miesiczne. Wykorzystywane one s do sporzdzania biecych raportw dla uytkownika oraz do wyznaczenia tzw. profilu zuycia energii, czyli do sporzdzenia krzywej redniego dobowego/miesicznego zapotrzebowania na energi. Drugi typ pobieranych danych to informacje o mocy wytwrczej OZE w danym momencie doby. Zainstalowane w budynku odnawialne rda, tj. kominek opalany pelletem, turbina wiatrowa czy ogniwo fotowoltaiczne cechuj si bowiem niestabilnym trybem pracy uwarunkowanym dostpnoci paliwa typu pellet, nasonecznieniem czy si wiatru w danym momencie. W celu dbania o poczucie komfortu u uytkownika, ktre mogoby zosta naruszone w przypadku podejmowania autonomicznych decyzji przez SIZ dotyczcych sterowania zuyciem energii, proces optymalizacji przyjmuje charakter raportu oraz wskaza, do ktrych uytkownik moe si zastosowa bd te nie. Dane dotyczce zuycia energii w cigu doby porwnywane s z danymi o mocach wytwrczych OZE, co pozwala na wskazanie nadwyek oraz niedoborw energii. W przypadku, gdy system wykryje niedobr, ktry wymaga dodatkowego poboru energii z sieci, dokona analizy, czy w okresie tym byy uruchamiane odbiory zarzdzane przez niego. Jeeli tak, wskae on moliwoci przesuni tak, aby odbiory te (cechujce si z reguy znacznym poborem energii) byy uruchamiane w okresach o zapotrzebowaniu niowym. Podobna analiza wykonywana jest w skali miesica.

9.7. Podsumowanie
Projektowany SIZ stanowi innowacyjne podejcie do zarzdzania budynkiem energooszczdnym. Wychodzc poza funkcjonalno, jak oferuj dzisiejsze systemy automatyki, SIZ oferuje kompleksowe zarzdzanie kluczowymi instalacjami oraz odbiorami, optymalizowanie poziomu zuywanej energii oraz obsug procesu adowania pojazdu elektrycznego. Przedstawione rozwizanie jest przeznaczone dla budynku powstajcego w projekcie Dom 2020, niemniej jednak po dokonaniu pewnych modyfikacji mona bdzie zastosowa je rwnie w innych budynkach energooszczdnych.
LITERATURA
[1] D. A g g e l e r, F. C a n a l e s, H. Z e l a y a, A. C o c c i a, N. B u t c h e r, O. A p e l d o o r n, UltraFast DC-Charge Infrastructures for EV-Mobility and Future Smart Grids SG, IEEE PES Conference on Innovative Smart Grid Technologies Europe, 1113, October 2010, Lindholmen Science Park, Gothenburg, Sweden, Article No. 2006809. [2] ICT for Breakthrough Industry Transformation, [w:] ICT for a Low Carbon Economy Smart Electricity Distribution Networks, European Commission Information Society and Media, Brussels, July 2009, s. 3639. [3] M. R. J a b o s k a, Rola informatyki w budownictwie energooszczdnym, publikacja powstaa w ramach projektu Bioenergia dla regionu zintegrowany program rozwoju doktorantw, d 2011, http://www.bioenergiadlaregionu.eu, 1.12.2011. [4] M. R. J a b o s k a, J. S. Z i e l i s k i, Electric vehicles influence on smart grids, Konferencja Aktualne problemy w elektroenergetyce, Jurata 0810.06.2011, t. 2, materiay konferencyjne. [5] M. R. J a b o s k a, Aktualne trendy w badaniach nad reakcj strony popytowej oraz moliwoci ich implementacji w warunkach krajowych, Rynek Energii 2011, 3 (94), (Wydawnictwo KAPRINT, Lublin), s. 8186. [6] M. R. J a b o s k a, . A d r i a n, M. J a n i c k i, A. K l i m e k, J. P a w l a k, E. T k a c z, K. Z n a j d e k, Dom 2020 projekt niezalenego energetycznie, inteligentnego domu energooszczdnego, Dolnolski Dom Energooszczdny, Wrocaw 2011. [7] L. L u g a r i c, S. K r a j c a r, Z. S i m i c, Smart City Platform for Emergent Phenomena Power System Testbed Simulator, IEEE PES Conference on Innovative Smart Grid Technologies Europe, 1113, October 2010, Lindholmen Science Park, Gothenburg, Sweden, Article No. 2048017. [8] T. J. L u i, W. S t i r l i n g, H. O. M a r c y, Get smart, IEEE Power & Energy Magazine, May/June 2010, s. 6678.

75

[9] ICT for a Low Carbon Economy. Smart Buildings, European Commission, Brussels, Juli 2009, Report. [10] Information and Communications Technologies to facilitate the transition to an energy-efficient, low-carbon economy. Commission Recommendation, Commission of the European Communities, Brussels, 9.10.2009. [11] Impacts of Information and Communication Technologies of Energy Efficiency, European Commission, September 2008, Final report Executive Summary. [12] H. T u r k e r, S. B a c h a, D. C h a t r o u x, Impact of Plug-in Hybrid Electric Vehicles (PHEVS) on the French Electric Grid, IEEE PES Conference on Innovative Smart Grid Technologies Europe, 1113, October 2010, Lindholmen Science Park, Gothenburg, Sweden, Article No. SG 2048068. [13] St. W r y c z a, B. M a r c i n k o w s k i, K. W y r z y k o w s k i, Jzyk UML 2.0 w modelowaniu systemw informatycznych, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2005.

10. Zakoczenie
W niniejszym opracowaniu przedstawiono projekt powstania domu zeroenergetycznego oraz omwiono innowacyjne rozwizania budownictwa pasywnego. Podkrelone zostay zalety energetyki rozproszonej. W kolejnych rozdziaach przedstawiono: ukad kogeneracyjny ORC, solar hybrydowy, turbin wiatrow oraz system centralnego ogrzewania i wentylacji, jak rwnie koncepcj informacyjnego systemu zarzdzania budynkiem. W niedalekiej przyszoci wszystkie opisane rozwizania bd mogy wsppracowa z sieciami inteligentnymi. Autorzy pooyli nacisk na fakt, i projekt obejmuje czysto ekologiczne rozwizania produkcji oraz gospodarowania energi. Dom 2020 nie jest jedynie budynkiem wyznaczajcym standardy budownictwa po 2020 r., ale stanowi istotny element na drodze do osignicia celw energetycznych okrelonych dla Polski do 2020 r. przez Komisj Europejsk w pakiecie 3 20: 20% mniej emisji szkodliwych substancji do atmosfery, zmniejszenie zuycia energii o 20% oraz 15-procentowy udzia odnawialnych rde energii w jej cakowitym zuyciu, ktry ma wzrosn do 2030 r., do 20%.