You are on page 1of 142

RECENZENCI: prof. dr hab. in. Tadeusz R.

Fodemski, dr Ewa Kochaska, dr Piotr Korzeniowski REDAKCJA NAUKOWA: dr Ewa Kochaska AUTORZY: mgr in. Piotr Klonowicz, Politechnika dzka, Wydzia Mechaniczny mgr in. Szymon Szufa, Politechnika dzka, Wydzia Mechaniczny mgr in. Piotr Popawski, Politechnika dzka, Wydzia Mechaniczny mgr in. Tomasz Fijakowski, Politechnika dzka, Wydzia Mechaniczny Maksymilian Kochaski, Centrum Bada i Innowacji Pro-Akademia mgr Renata Jaworska (koordynator prac), Uniwersytet dzki, Wydzia Ekonomiczno-Socjologiczny mgr in. Przemysaw Makowski, Politechnika dzka, Wydzia Inynierii Procesowej i Ochrony rodowiska mgr Mateusz Izbicki, Uniwersytet dzki, Wydzia Prawa i Administracji mgr Anna Zasadzka, Uniwersytet dzki, Wydzia Prawa i Administracji mgr Adam Winiewski, Uniwersytet dzki, Wydzia Prawa i Administracji

OPRACOWANIE REDAKCYJNE: Katarzyna Gorzkowska

Copyright by Centrum Bada i Innowacji Pro-Akademia, 2012 Copyright for this edition by Oddzia Polskiej Akademii Nauk w odzi, 2012

Pro-Akademia ISBN 978-83-63704-05-6 PAN ISBN 978-83-86492-69-5

Spis treci
Wstp (Renata Jaworska) .................................................................................................................... CZ I. OPIS TECHNICZNY 1. Obieg elektrociepowni hybrydowej (Piotr Klonowicz) ............................................................... 2. Koty na som w elektrociepowni hybrydowej (Szymon Szufa)............................................... 3. Hybrydowe elementy elektrociepowni panele solarne i turbiny wiatrowe (Piotr Popawski, Tomasz Fijakowski)....................................................................................... CZ II. ANALIZA EKONOMICZNA 1. Prognoza wzrostu cen energii elektrycznej i ciepa dla gospodarstw domowych i przedsibiorstw na poziomie lokalnym (Maksymilian Kochaski)....................................................................... 2. Analiza rentownoci ekonomicznej lokalnej elektrociepowni hybrydowej (Przemysaw Makowski, Renata Jaworska)................................................................................ 5 9 24 38

61 73

CZ III. ANALIZA PRAWNA 1. Proces zawarcia umowy o przyczenie do sieci elektroenergetycznej (Mateusz Izbicki) ......... 90 2. Realizacja inwestycji budowy elektrociepowni w formie partnerstwa publiczno-prywatnego (Anna Zasadzka, Mateusz Izbicki) .............................................................................................. 108 3. Odpowiedzialno cywilna i ubezpieczenie dziaalnoci lokalnej elektrociepowni (Adam Winiewski, Mateusz Izbicki)........................................................................................... 122

Wstp
Obowizek produkowania energii odnawialnej wynika z umw midzynarodowych, prawa unijnego oraz dokumentw krajowych. Na szczeblu lokalnym przyczyn inwestowania w OZE jest ponadto zapewnienie niezalenoci energetycznej. Obowizek ten spoczywa na lokalnych wadzach, ktrych zadaniem jest tworzenie i realizacja planw zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe. Spenienie tego zadania nie jest atwe, gdy cele, jakie moe sobie zaoy gmina, np. wysoki stopie bezpieczestwa lub pewnoci zasilania w energi, niskie koszty energii dostarczanej odbiorcom, znaczne ograniczenie emisji zanieczyszcze ze rde energii w gminie, mog by ze sob sprzeczne. Konieczne staje si wic poszukiwanie rozwizania innowacyjnego, uwzgldniajcego moliwoci gminy i lokalnego rynku energii w odniesieniu do realizacji zaoonych celw. Wobec powyszego gwnym zagadnieniem podjtym w monografii jest stworzenie modelowego rozwizania dla niezalenoci energetycznej, przyczyniajcego si do zmniejszenia zanieczyszcze powietrza. Cel oglny jest zgodny z drugim priorytetem Programu Pomocowego uruchomionego na podstawie Porozumienia midzy Ministrem rodowiska Rzeczypospolitej Polskiej a Federalnym Ministrem rodowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczestwa Reaktorw Republiki Federalnej Niemiec w sprawie realizacji wsplnych projektw w dziedzinie ochrony rodowiska w Rzeczypospolitej Polskiej, ktry brzmi nastpujco: prezentowanie dziaa gospodarczych na rzecz poprawy ochrony klimatu, w tym w szczeglnoci zmniejszanie emisji dwutlenku wgla oraz zastpowanie kopalnych rde energii przez odnawialne rda energii. Ponadto projekt jest zgodny z priorytetami polityki ekologicznej Polski i wymogami Unii Europejskiej. Promowanie ekologicznego dziaania gospodarczego z pewnoci przyczyni si do realizacji zasady zrwnowaonego rozwoju oraz do ochrony klimatu w przestrzeni europejskiej, a take do rozwijania wsppracy pomidzy partnerami z Polski i Niemiec, w celu wypracowywania najlepszych rozwiza technologicznych i logistycznych, sprzyjajcych ochronie rodowiska wanych dla obu ssiedzkich krajw. W ten sposb osignite zostan cele 6. wsplnotowego programu dziaa w zakresie rodowiska naturalnego. Projekt bdzie spenia rwnie zaoenia Polityki ekologicznej

Rzeczypospolitej Polskiej na lata 20092013 z uwzgldnieniem perspektywy do roku 2016, w szczeglnoci priorytetu dotyczcego ochrony powietrza przed zanieczyszczeniami. Zastosowanie jako paliwa odnawialnych rde energii przyczyni si bowiem do redukcji emisji CO2, NOx, SO2 i zanieczyszcze pyowych. W oparciu o wspprac administracji samorzdowej (gmina Daszyna), gospodarki (Pro-Akademia, Seeger Engineering AG) oraz nauki (doktoranci Politechniki dzkiej i Uniwersytetu dzkiego oraz Uniwersytetu w Kassel, East West Science Centre) zostaa stworzona modelowa koncepcja z zastosowaniem innowacyjnych technologii, rozwiza organizacyjnych i logistycznych, a take zapocztkowana modelowa wsppraca midzynarodowa, ktrej celem jest ochrona rodowiska w przestrzeni Europy Centralnej i Wschodniej. Modelowy charakter projektu bdzie polega na tym, e powstanie kompaktowy produkt w formie elektrociepowni na biomas maej mocy, ktry bdzie mia moliwoci aplikacyjne we wszystkich jednostkach samorzdu typu rolniczego, zarwno w Polsce, w Niemczech, jak i w innych krajach Unii Europejskiej, na obszarach dysponujcych zasobami biomasy. W samych tylko krajach objtych programem pomocowym, czyli w Polsce, Czechach i na otwie, grono potencjalnych odbiorcw proponowanego rozwizania jest bardzo liczne. W Polsce istnieje 1576 gmin wiejskich i 597 miejsko-wiejskich spord cznej liczby 2479 gmin, zatem gminy rolnicze stanowi 87,6% wszystkich gmin. W Czechach odsetek liczby gmin wiejskich wynosi 91,6% (5736 gmin wiejskich w stosunku do 6258 wszystkich gmin). Rwnie na otwie jednostki samorzdowe o charakterze rolniczym stanowi wikszo. W trakcie realizacji projektu spenione zostanie rwnie zaoenie o transferze wiedzy (philosophy transfer), gdy projekt opiera si na wsppracy nauki, gospodarki i administracji samorzdowej. Przedmiotem projektu jest realizacja inwestycji budowy lokalnej elektrociepowni, bazujcej na biomasie, socu i energii wiatrowej, o mocy 2 MW. Inwestycja jako innowacyjny pilotaowy projekt zostanie zlokalizowana w centralnej Polsce, w miejscowoci Daszyna w gminie Daszyna. Paliwem bdzie gwnie biomasa w postaci somy. Przewiduje si, e na poziomie realizacji inwestycji bezporednio nastpi: poprawa jakoci powietrza atmosferycznego, zagospodarowanie nadwyek somy z lokalnego rolnictwa, wspomaganie pracujcej ciepowni w okresach zimowych, stworzenie innowacyjnego rozwizania, moliwego do wdroenia w innych regionach, wykorzystujcego olbrzymi potencja somy,

wzrost niezalenoci energetycznej gminy, wzrost przychodw do budetu gminy z tytuu sprzeday energii elektrycznej do sieci, rozwj lokalnej gospodarki poprzez utworzenie infrastruktury dystrybucji biomasy (soma, zrbki), wypromowanie gminy, ze wzgldu na innowacyjne rozwizania, ktre zostan zastosowane w projektowanym obiekcie. Promowanie realizowanego dziaania gospodarczego nastpi poprzez podanie go do publicznej wiadomoci za pomoc regionalnych mediw. Osignicie wyej wymienionych celw szczegowych przyczyni si do ochrony klimatu oraz rozwoju lokalnego gminy, a take poprawy jakoci ycia mieszkacw. Pozwoli to rwnie na wzrost konkurencyjnoci gminy Daszyna. Jak ju wspomniano, projekt ma charakter lighthouse project i bdzie wzorem do naladowania przez inne samorzdy lokalne o charakterze rolniczym w UE i krajach kandydujcych. Jako dobre praktyki zostan przekazane innym inwestorom polskie dowiadczenia organizacyjne i logistyczne, a take wskazwki, jak przezwycia ewentualne bariery administracyjne, wsppracowa z instytutami naukowymi i przemysem, oraz niemieckie technologie. Przez powielanie wypracowanego rozwizania zostan pomnoone korzyci rodowiskowe i ekonomiczne. Biorc pod uwag, e obowizkiem gmin jest pokrycie potrzeb energetycznych w zgodzie z dbaoci o rodowisko, lokalne elektrownie na biomas mog przyczynia si do wzrostu niezalenoci energetycznej. Ponadto nastpi wzrost dochodw budetowych uzyskiwanych ze sprzeday nadwyek energii elektrycznej do sieci. Wzrost popytu na biomas (som, zrbki) spowoduje aktywizacj spoecznoci rolniczych poprzez organizowanie dostaw ekologicznego paliwa do elektrowni. Rwnie w trakcie realizacji takich inwestycji mona wykorzysta lokalny potencja gospodarczy np. przy budowie obiektu, przez co wytworzy si warto dodana. Promowanie planowanej elektrowni na biomas w jednostkach samorzdu terytorialnego przyczyni si do wzrostu oglnej wiadomoci mieszkacw gmin w zakresie ochrony klimatu. Niniejsza monografia ilustruje zaangaowanie krajowego i zagranicznego rodowiska akademickiego, przemysowego oraz administracji samorzdowej w rozwj energetyki odnawialnej. Cao opracowania stanowi zwart koncepcj dotyczc zarwno strony technicznej, jak rwnie ekonomicznej i prawnej. Materia zgrupowano w trzech tematycznie jednorodnych czciach, powiconych odpowiednio opisowi technicznemu, analizie ekonomicznej i analizie prawnej projektu.

W czci pierwszej przedstawiono schemat dziaania elektrociepowni hybrydowej oraz omwiono poszczeglne elementy hybrydowe ukadu, tj. kocio na biomas, panele solarne i wiatraki. Uzasadniony zosta wybr obiegu ORC wraz z odpowiedni technologi. Cz techniczna zawiera rwnie analiz efektw ekologicznych, ktre ukazuj, jakie zanieczyszczenia powietrza i o ile ulegn zmniejszeniu w zwizku z zastosowaniem odnawialnych rde energii w elektrociepowni. Cz druga to analiza efektywnoci ekonomicznej omawianego przedsiwzicia. Mimo i gwne cele realizacji projektu s pozaekonomiczne (ochrona klimatu, warto edukacyjna), nie naley zapomina, e dziaanie ma mie rwnie charakter gospodarczy, zatem powinno generowa zysk. W celu zbadania, czy projekt jest opacalny, wykorzystano proste i zdyskontowane wskaniki ekonomiczne, opierajce si m.in. na analizie przepyww pieninych. W ostatniej czci monografii zostay przeanalizowane przepisy prawne pozwalajce na przyczenie planowanej elektrociepowni do sieci elektroenergetycznej. W szczeglnoci omwiono procedur zawierania umowy przyczeniowej, z uwzgldnieniem etapu uzyskiwania warunkw przyczeniowych przez podmioty ubiegajce si o przyczenie do sieci. Renata Jaworska

CZ I

TECHNICZNY OPIS TECHNICZNY

1. Obieg elektrociepowni hybrydowej


STRESZCZENIE
Opracowanie przedstawia wstpn koncepcj obiegu hybrydowej siowni opalanej biomas i wspomaganej energi soneczn dostarczan w formie ciepa przez zwierciada paraboliczne. Przedyskutowano zasadno zastosowania obiegu typu ORC w porwnaniu z tradycyjnym obiegiem Rankinea. Przedstawiono analiz termodynamiczn dla czterech rnych czynnikw roboczych wody, toluenu, MDM i cykloheksanu. Obieg pracujcy na toluenie okaza si kompromisem pomidzy wysok sprawnoci ciepln a prost konstrukcj. Dla tego czynnika przedstawiono wymiary gwne i wstpny projekt ukadu opatkowego turbiny. Zaproponowano rwnie pozostae elementy obiegu, czyli parownik, skraplacz i pomp obiegow.

1.1. Wprowadzenie
Wybr rodzaju obiegu jest podyktowany przede wszystkim rodzajem i iloci rda ciepa, ktre stoi do dyspozycji. Po gruntownej analizie zasobnoci paliw nalecych do grupy odnawialnych rde energii w Polsce i w Europie stwierdzono, e niewykorzystywanym do celw energetycznych surowcem jest soma. Dlatego te projektowana siownia ma by opalana som jako podstawowym paliwem, a dodatkowo wspomagana energi soneczn skupian w zestawie zwierciade parabolicznych. Oznacza to, e bdzie zawieraa obieg hybrydowy. Publikacje dotyczce maych obiegw opartych na OZE pokazuj, e zastosowanie rozwiza hybrydowych moe by korzystne: z jednej strony ze wzgldu na lepsz sprawno termodynamiczn, z drugiej z powodu lepszego stosunku iloci produkowanej energii elektrycznej do cakowitej ceny [12, 9, 5, 14, 1]. Pod-

stawow wad tego typu rozwiza jest dodatkowa komplikacja ukadu, bardziej rozbudowany ukad automatyki, zwaszcza jeli przynajmniej jedno ze rde jest mao stabilne, jak np. energia soneczna. Z tym wie si potencjalna wiksza awaryjno podzespow i wiksze koszty eksploatacyjne. Poniewa podstawowym rdem energii dla obiegu bdzie soma, czynnikiem decydujcym o rodzaju obiegu jest kocio. Pocztkowo rozwaano kocio parowy, ktry umoliwiby stworzenie klasycznego obiegu Rankinea. Niestety, moc cieplna ze spalania biomasy bdzie oscylowaa w granicach 22,5 MW, a dla tych wielkoci nie udao si znale producenta kotw parowych. Klasyczny obieg parowy moe powodowa take problemy z turbin. Potrzebuje ona wielu stopni, a jej rednica moe osiga znaczne wymiary. Ekspansja pary koczy si w obszarze pary mokrej, a to rodzi ryzyko erozji opatek.

10

Rys. 1. Obszary zastosowania klasycznych obiegw parowych oraz obiegw typu ORC w zalenoci od produkowanej energii elektrycznej i temperatury rda ciepa rdo: [4].

Rozwizaniem tego problemu jest technologia obiegw typu Organic Rankine Cycle (ORC). Jest to rodzaj obiegw parowych, ktre wykorzystuj pary czynnikw organicznych, znacznie rnicych si waciwociami od pary wodnej. Ich gwn zalet jest niska temperatura wrzenia, co znacznie podnosi cinienia w caym obiegu. Dodatkowo, czynniki te (z uwagi na due rozmiary ich moleku) charakteryzuj si duymi gstociami, co zmniejsza wymiary turbiny [6]. Rysunek 1 pokazuje obszary zastosowa klasycznych obiegw parowych oraz obiegw typu ORC w zalenoci od iloci produkowanej energii elektrycznej oraz temperatury rda [4]. W proponowanej siowni ciepo bdzie dostarczane do obiegu przez gorcy olej ogrzewany kotem (lub zespoem kotw) na som (ze wzgldu na brak producentw maych kotw parowych na som). Wybr oleju jako cieczy poredniej jest uzasadniony tym, e wykorzystanie wody wizaoby si ze zbyt wysokimi cinieniami (dla zaproponowanego przez firm Metalerg kota bdzie to 280C). Gorcy olej bdzie przekazywa ciepo do obiegu poprzez wymiennik ciepa, bdcy jednoczenie parownikiem cieczy niskowrzcej. Zadaniem zwierciade parabolicznych bdzie wspomaganie kota, tak aby w okresach duego nasonecznienia redukowa ilo spalanego paliwa, utrzymujc na staym poziomie energi ciepln dostarczan do obiegu. System automatyki bdzie regulowa wydatek somy w zalenoci od parametrw grzewczych zwierciade.

Analiza 1.2. Analiza obiegu


Zaoono, e ciecz poredni dostarczajc ciepo do parownika obiegu ORC bdzie olej diatermiczny THERMIL P32. Dopuszczalna temperatura pracy tego oleju jest rwna 600C, natomiast temperatura powrotna bdzie wynosia ok. 260C. Naley zdecydowa, czy obieg bdzie podkrytyczny, czy te nadkrytyczny. W obiegach ORC wykorzystywanych dla zagospodarowania energii odpadowej sprawniejsze termodynamicznie wydaj si obiegi nadkrytyczne, ze wzgldu na wikszy strumie ciepa przekazany do obiegu i tym samym mniejsz utrat egzergii [16]. Jednake w przypadku maego spadku temperatury oleju grzewczego (20C), ten efekt moe by utracony na dodatkow moc potrzebn do napdzania pompy cyrkulacyjnej w obiegu. Poza tym zastosowanie obiegu nadkrytycznego jest bardziej wymagajce konstrukcyjnie, z uwagi na bardziej skomplikowany ukad wymiennikw ciepa oraz wysokie cinienia. Biorc to pod uwag, zdecydowano si na obieg podkrytyczny.

11

Kolejnym kluczowym zagadnieniem jest dobr czynnika roboczego. Czynnik nie moe by palny i powinien charakteryzowa si nisk toksycznoci. Poza tym winien mie niskie indeksy ODP (Ozone Depletion Potential) oraz GWP (Greenhouse Warming Potential). Rozpatrujc sam funkcjonalno, mona rozrni dwa kryteria optymalizacyjnie dotyczce doboru czynnika [8]: wybr czynnika, ktry oferuje najwiksz sprawno konwersji energii (najwysz sprawno termodynamiczn), wybr czynnika oferujcego najkorzystniejsz konstrukcj turbiny. Przy uproszczonych zaoeniach, dla kadego czynnika jego sprawno konwersji energii jest najwysza wtedy, gdy temperatura rda ciepa jest troch powyej temperatury krytycznej. Temperatury krytyczne dla niektrych czynnikw organicznych zaprezentowano na rys. 2.

Rys. 2. Wartoci temperatur krytycznych dla rnych czynnikw organicznych

12

rdo: [8].

Przeprowadzono symulacje obiegu dla czterech rnych czynnikw (woda w przypadku tradycyjnego obiegu Rankinea; toluen, MDM oraz cykloheksan), zakadajc, e ciepo jest dostarczane przez olej THERMIL P32. Jego ciepo waciwe przyjto zgodnie z wykresem przedstawionym na rys. 3.

2.5 Ciepo Waciwe [kJ/kg*K]

2.3

2.1

1.9 1.7

1.5 0 20 40 60 80 100 120 140 160


O

180

200

220

240

260

280

300

Temperatura [ C]

Rys. 3. Ciepo waciwe oleju grzewczego THERMIL P32 w funkcji temperatury rdo: oferta firmy Metalerg.

Parametry oleju zaoono zgodnie z charakterystyk zaproponowanego kota, natomiast minimaln rnic temperatur w obiegu pinch-point zaoono na 5C. Przyjto, e temperatura skroplin wynosi 70C, a skropliny nie s przechodzone. Sprawno turbiny ustalono na 75%, natomiast sprawno pompy cyrkulacyjnej na 80%. Waciwoci termodynamiczne czynnikw zostay pobrane z biblioteki REFPROP v9.0, stworzonej przez NIST [19]. Wyniki zestawiono w tab. 1:

13

Tabela 1 Parametry obiegw dla czterech rozpatrywanych czynnikw Czynnik Woda Toluen MDM Cykloheksan m 0,80 3,06 3,91 3,14 Pb 474,2 387,8 250,7 358,9 Pp 5,5 10,1 6,5 18,5 Pn T1 p1 T2 70,00 p2 0,31 x2 p1/p2 h12 c

468,6 270,00 54,17

0,82 173,63 590,79 0,23 p p p 80,32 173,03 48,67 126,58 0,19 63,59 0,12

377,7 270,00 21,84 165,70 0,27 244,3 270,00 10,15 219,90 0,06 340,4 270,00 35,30 163,74 0,73

114,34 0,17

rdo: opracowanie wasne.

gdzie: m strumie masy czynnika [kg/s], Pb moc obiegu brutto [kW], Pp moc pompy cyrkulacyjnej [kW], Pn moc obiegu netto [kW], T1 temperatura pary na wlocie do turbiny [C], p1 cinienie pary na wlocie do turbiny [bar(a)], T2 temperatura pary na wylocie z turbiny [C], p2 cinienie pary na wylocie z turbiny [bar(a)], x2 sucho pary na wylocie z turbiny (p oznacza par przegrzan) [], p1/p2 stosunek cinie na turbinie, h12 spadek entalpii w turbinie [kJ/kg], c sprawno cieplna obiegu []. Na rysunkach 47 zestawiono wykresy wymiany ciepa w parowniku dla kadego czynnika. Analiza termodynamiczna pokazaa, e obieg najsprawniej dziaaby na wodzie jako czynniku roboczym sprawno cieplna jest rwna 23%. Gdyby stosowa jedynie kryterium sprawnoci, wybr byby bezdyskusyjny. Jednake po to, by dokona optymalnego wyboru, naley przeanalizowa sam turbin. Tradycyjny obieg Rankinea osiga najwysz sprawno termodynamiczn, jednake jest najbardziej kopotliwy ze wzgldu na turbin. Ekspansja koczy si gboko w obszarze pary mokrej (x2 = 0,82), co moe powodowa erozj opatek turbinowych.

14

300

300

250

250

Temperatura [C]

200

Temperatura [C] 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 Cieplo wymienione [MW] 1.6 1.8 2

200

150

150

100

100

50

50

0.2

0.4

0.6

0.8 1 1.2 1.4 Cieplo wymienione [MW]

1.6

1.8

Rys. 4. Wykres wymiany ciepa dla wody rdo: opracowanie wasne.

Rys. 5. Wykres wymiany ciepa dla toluenu rdo: opracowanie wasne.

300

300

250

250

Temperatura [C]

200

Temperatura [C] 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 Cieplo wymienione [MW] 1.6 1.8 2

200

150

150

100

100

50

50

0.2

0.4

0.6

0.8 1 1.2 1.4 Cieplo wymienione [MW]

1.6

1.8

Rys. 6. Wykres wymiany ciepa dla MDM rdo: opracowanie wasne.

Rys. 7. Wykres wymiany ciepa dla cykloheksanu rdo: opracowanie wasne.

15

Aby zredukowa ten efekt, naleaoby stosowa na wlocie par przegrzan, co znacznie komplikuje cay obieg, poniewa wymaga zastosowania przegrzewacza. W przeciwiestwie do pary wodnej wiele czynnikw organicznych jest suchych. Oznacza to, e rozpranie koczy si w obszarze pary przegrzanej, co zapobiega wykraplaniu si czynnika i m.in. problemom z erozj. Aby zilustrowa rnic pomidzy czynnikami mokrymi i suchymi, na rys. 8 przedstawiono ksztaty ich krzywych nasycenia.

Rys. 8. Ksztat krzywych nasycenia na wykresie entropiatemperatura: a) czynnik suchy; b) czynnik mokry rdo: [2].

16

Kolejnym problemem zwizanym z turbin parow jest bardzo duy spadek entalpii (590,79 kJ/kg). Przekada si on na du liczb stopni w turbinie oraz jej wymiary zewntrzne. Dla wariantu parowego dogodne wydaj si wielostopniowe turbiny parowe oferowane przez niemieck firm Spilling (rys. 9). S to osiowe turbiny akcyjne o mocy od 100 kW do 5 MW. Dopuszczalna temperatura wlotowa to 480C, natomiast maksymalne cinienie wlotowe to 65 bar [20].

Rys. 9. Wielostopniowa, osiowa, akcyjna turbina firmy Spilling rdo: [20].

Kompromisem pomidzy maym spadkiem entalpii a du sprawnoci obiegu wydaje si toluen. Dla parametrw rozwaanego obiegu mona zastosowa prost, jednostopniow turbin naddwikow o maym udziale dynamicznym. Due liczby Macha w przepywie mog oddziaywa negatywnie na sprawno turbiny i pogarsza jej charakterystyk, jednak z uwagi na prostot konstrukcji s stosowane komercyjnie. Na rys. 10 pokazano ukad siowni opartej na toluenie oferowany przez firm Tri-O-Gen. Ukad jest w stanie pracowa z takimi rdami ciepa jak: silniki gazowe lub biogazowe, turbiny gazowe, silniki na olej napdowy lub biopaliwo, pochodnie gazowe. Obieg wytwarza moc elektryczn od 60 do 160 kW w zalenoci od parametrw rda. Do ukadu wchodz nastpujce komponenty: bezporednio podgrzewany parownik, generator asynchroniczny, wysokoobrotowy, turbina jednostopniowa, akcyjna, o przepywie dorodkowym i prdkoci obrotowej od 18 000 do 28 000 obr./min (rys. 11). oyska hydrodynamiczne [21].

Rys. 10. Ukad maej siowni pracujcej na toluenie oferowany przez firm Tri-O-Gen rdo: [21].

Rys. 11. Turbina pracujca w obiegu firmy Tri-O-Gen rdo: [21].

17

Produkt oferowany przez firm Tri-O-Gen nie moe by jednak zastosowany w poczeniu z proponowanym kotem na som. Obieg wymaga temperatury rda ciepa powyej 350C, a kocio w tej konfiguracji nie jest w stanie tego osign. Wydaje si, e turbina pracujca na czynniku organicznym dla tych parametrw obiegu musi by zaprojektowana indywidualnie.

1.3. Wstpny projekt turbiny ORC dla obiegu opartego na toluenie


Turbina pracujca w proponowanym obiegu powinna by moliwie najsprawniejsza, przy zachowaniu prostoty konstrukcji i dobrej szczelnoci. Z uwagi na duy spadek entalpii w turbinie, najsprawniej byoby wykona wielostopniow turbin reakcyjn. Jest to jednak rozwizanie najbardziej kopotliwe technologicznie. Po pierwsze, naleaoby zastosowa tok odciajcy, ktry zniwelowaby znaczn si osiow dziaajc na wa. Po drugie, dua liczba stopni wymaga rozbudowanej osiowo konstrukcji (turbina

Rys. 12. Rozkad liczby Macha w turbinie pracujcej na toluenie

Rys. 13. Sprawno stopnia akcyjnego w zalenoci od kierunku przepywu: 90 kierunek dorodkowy, 0 kierunek osiowy, 90 kierunek odrodkowy rdo: opracowanie wasne.

18

rdo: [6].

osiowa), a co za tym idzie, powoduje problemy z oyskowaniem i uszczelnieniem. Kolejn kwesti jest zoono samego ukadu opatkowego, ktrego wykonanie wizaoby si z bardzo wysokimi kosztami. Poza tym tego rodzaju rozwizanie byoby znacznie bardziej wymagajce z punktu widzenia eksploatacji i monitorowania. Zastosowanie wielostopniowego ukadu akcyjnego byoby pewnym uproszczeniem, jednak nie zlikwidowaoby wikszoci wymienionych problemw. Z uwagi na charakter czynnika, tzn. duy rozmiar jego moleku, a co za tym idzie, wzgldnie mae prdkoci oraz ekspansj do pary przegrzanej, dobrym rozwizaniem wydaje si jednostopniowa turbina akcyjna. Taki wariant pozwala unikn problemw z si osiow, a poza tym daje moliwo zastosowania hermetycznego turbogeneratora, co niweluje problem ucieczki czynnika z obiegu. Przed rozpoczciem oblicze projektowych naley zdecydowa, w jakim ukadzie turbina bdzie pracowa osiowym czy promieniowym. W kilku pracach pokazano, e w przypadku pojedynczego stopnia opaca si zastosowa wariant promieniowy [6, 10]. Cechuje si on bardziej zwart konstrukcj, co redukuje przewieszenie ukadu oraz problemy z jego dynamik. Turbina promieniowa moe charakteryzowa si przepywem zarwno dorodkowym, jak i odrodkowym. Przykad wariantu dorodkowego pokazano na rys. 12. Obliczenia numeryczne dla naddwikowej, jednostopniowej turbiny akcyjnej pracujcej w obiegu opartym o czynnik HFE 7100 pokazay, e pomimo gorszej kinematyki turbina dorodkowa okazaa si sprawniejsza. Rysunek 13 przedstawia zaleno sprawnoci wewntrznej turbiny od kierunku przepywu. Z tego wzgldu zdecydowano si na analiz turbiny o przepywie odrodkowym. Jednowymiarowe obliczenia projektowe przeprowadzono, stosujc modele strat dostpne w literaturze [15, 3]. Toluen potraktowano jako gaz rzeczywisty, a jego waciwoci zamodelowano za pomoc biblioteki REFPROP v9.0. Poniewa obieg jest hybrydowy i zasilany z dwch rde ciepa, turbina moe w duszych okresach czasu pracowa poza punktem projektowym. Efekt ten bdzie dodatkowo potgowany zmienn temperatur powietrza chodzcego skraplacz. Na podstawie wnioskw wynikajcych z przeprowadzonych wczeniej analiz ustalono kt spywu z dyszy rwny 15 [13]. Przekrj merydionalny turbiny wraz z naniesionymi wymiarami gwnymi pokazano na rys. 14. Zaoona prdko obrotowa wynosi 20 000 obr./min. Sprawno turbiny w punkcie nominalnym oszacowano na 74%. Kinematyk przepywu zaprezentowano na rys. 15. Profile opatkowe zostay wyznaczone na podstawie parametrycznego modelu geometrii [11]. Ukad opatkowy turbiny pokazano na rys. 16. rednia liczba Macha na wylocie z kierownicy wynosi 2,7, co tumaczy bardzo siln rozbieno kanau przepywowego.

19

250 200 150 100 50 0 -50 -100 0 50 100 150 200 250 300 350 Skladowa obwodowa [m/s] 400 450 500

Skladowa osiowa [m/s]

c2

w2 u1 u2

c1

w1

Rys. 14. Wymiary gwne turbiny dla obiegu ORC rdo: opracowanie wasne.

Rys. 15. Kinematyka turbiny odrodkowej rdo: opracowanie wasne.

Rys. 16. Ukad opatkowy turbiny odrodkowej

20

rdo: opracowanie wasne.

Parownik, skraplacz, 1.4. Parownik, skraplacz, pompa obiegowa


Wymiennik ciepa, bdcy parownikiem w instalacji, musi mie specjaln konstrukcj, tzn. tak, ktra po pierwsze zapewni wysok szczelno, a po drugie bdzie umoliwiaa przemian fazow w urzdzeniu. Wydaje si, e speniajce powysze warunki rozwizania s oferowane przez firm Thermowave. Producent ten ma w swojej ofercie moduowo spawane pytowe wymienniki ciepa. Pyty s ze sob spawane laserowo, co zapewnia szczelno, odporno na wysokie cinienie statyczne oraz na due zmiany tego cinienia [7]. Z uwagi na fakt, i projektowane rozwizanie ma by moliwe do zastosowania w rnych warunkach rwnie w miejscach, gdzie nie ma zbiornikw wodnych dogodnych do chodzenia siowni konieczne jest wykorzystanie chodni wentylatorowych jako wymuszenia chodzenia skraplacza i podzespow. Stosowne ukady oferuje firma CHT Technika Chodnicza Sp. z o.o. Jej produkt serii CWT 300 jest w stanie odebra stosown ilo ciepa (od 1515 kW do 3350 kW), zapewniajc odpowiedni temperatur chodzenia. Wentylatory chodni pobieraj 18,5 kW mocy elektrycznej [17] (rys. 17). Pompa cyrkulacyjna musi charakteryzowa si du szczelnoci. W zwizku z tym najlepszym rozwizaniem bdzie konstrukcja hermetyczna. Produkty tego typu oferuje firma Hermetic. Pompy s oyskowane hydrodynamicznie i napdzane silnikiem asynchronicznym. Stojan wirnika znajduje si poza korpusem, natomiast wirnik Rys. 17. Chodnia wentylatorowa firmy CHT Technika wewntrz, co pozwala uzysChodnicza Sp. z o.o. ka cakowicie uszczelniony ukad [18]. rdo: [17].

21

1.5. Podsumowanie
Wstpna analiza obiegu pokazaa, e ukad pracujcy z toluenem jako medium roboczym jest kompromisem, ktry z jednej strony oferuje wzgldnie wysok sprawno ciepln (19%), a z drugiej prost konstrukcj turbiny. Na rynku dostpne s pozostae elementy obiegu, takie jak kocio, parownik, skraplacz i pompa cyrkulacyjna. Speniaj one warunki omawianego obiegu ORC, tzn. s w stanie pracowa przy wysokich cinieniach czynnika, a z drugiej strony posiadaj szczeln konstrukcj. Dla siowni konieczne bdzie take dobranie odpowiedniego systemu kontrolno-pomiarowego, ktry bdzie w stanie regulowa ilo spalanej biomasy w zalenoci od nasonecznienia, tak aby zapewni stabiln prac wszystkich podzespow.
THE CYCLE OF THE HYBRID TYPE POWER PLANT (ABSTRACT)
The paper presents a preliminary concept of the hybrid power plant cycle powered by biomass and supported by the solar energy delivered in form of the heat from parabolic mirrors. The relevance of application of ORC cycle in comparison with traditional Rankin cycle was discussed. A thermodynamic cycle analysis for four different working media was performed, that is for water, toluene, MDM and cyclohexane. The cycle operating with toluene turned out to be a compromise between high thermal efficiency and construction simplicity. For this medium the main dimensions and the preliminary design of the turbine blading were presented. Other elements of the cycle such as the evaporator, the condenser and the pump were also proposed.

LITERATURA
[1] Borsukiewicz-Gozdur A., Dual-fluid-hybrid power plant co-powered by low-temperature geothermal water, Geothermics 2010, nr 39. [2] Borsukiewicz-Gozdur A., Efektywno pracy elektrowni geotermalnej z organicznym czynnikiem roboczym, praca doktorska, Politechnika Szczeciska, Wydzia Inynierii Mechanicznej i Mechatroniki. [3] Chodkiewicz R., wiczenia projektowe z turbin cieplnych, Warszawa 2008. [4] Gaia M., 30 Years of Organic Rankine Cycle Development, First International Seminar on ORC Power Systems, ORC 2011, 2223 September 2011, Delft.

22

[5] Hanausek P., Klonowicz P., Krysiski J., Koncepcja hybrydowej siowni geotermalnej w Uniejowie, II Kongres Geotermalny, Bukowina Tatrzaska 2009. [6] Harnick J., Pasquale D., Pecnik R., Colonna P., Three-Dimensional RANS Simulation of a HighSpeed Organic Rankine Cycle Turbine, First International Seminar on ORC Power Systems, ORC 2011, 2223 September 2011, Delft. [7] http://217.29.32.151/thermowave.de. [8] Klonowicz P., Computational Algorithm for Low Enthalpy Power Plant Cycles, Master Thesis, International Faculty of Engineering, Technical University of Lodz, 2007. [9] Klonowicz P., Obiegi hybrydowe wykorzystujce odnawialne rda energii, Program Rozwoju Doktorantw Bioenergia dla Regionu 20112012. [10] Klonowicz P., Fijakowski T., Magiera R., Radial Curtis Stage, Power System Engineering, Thermodynamics & Fluid Flow, June 2011, Pilsen, Czech Republic. [11] Klonowicz P., Hanausek P., Optimum design of the axial ORC turbines with support of the Ansys CFX flow simulations, First International Seminar on ORC Power Systems, ORC 2011, 2223 September 2011, Delft. [12] Klonowicz P., Klonowicz W., Synergy Effect in the Hybrid ORC Power Plant Driven by Two Low Enthalpy Heat Sources, First International Seminar on ORC Power Systems, ORC 2011, 2223 September 2011, Delft. [13] Klonowicz P., Sobczak K., Fijakowski T., Analysis of Kinematics for a Single-Stage ORC Impulse Turbine, 10th International Symposium on Compressor & Turbine Flow Systems Theory & Application Areas, Symkom 2011, 2628 October 2011, Lodz. [14] Kryowicz W., Hanausek P., Klonowicz P., Klonowicz W., Kurpik J., Pilotprojekt der hybridgespeisten KWK-Anlage fr die Stadt Uniejow, 42. Kraftwerkstechnisches Kolloquium 2010, 1213 Oktober 2010, Dresden. [15] Perycz S., Turbiny parowe i gazowe, Wrocaw 1992. [16] Preiinger M., Weith T., Brggemann D., Supercritical Organic Rankine Cycle for waste heat recovery at high temperatures, First International Seminar on ORC Power Systems, ORC 2011, 2223 September 2011, Delft. [17] www.cht.gd.pl. [18] www.hermetic-pumpen.pl. [19] www.nist.gov/srd/nist23.cfm. [20] www.spilling.de. [21] www.triogen.nl.

2. Koty na som w elektrociepowni hybrydowej


STRESZCZENIE
W opracowaniu zosta przedstawiony opis techniczny kotw zasilanych som oraz wspomaganych czciowo energi soneczn i energi z wiatru. Soma jako paliwo ma najwikszy potencja do wykorzystania w energetyce rozproszonej i ciepownictwie, dlatego to ona bdzie stanowi gwne rdo energii w elektrociepowni. Zaprezentowano opis techniczny nagrzewnic zasilanych som, pracujcych w poczeniu ze sob. Naley podkreli, i zostay tu scharakteryzowane bardzo nowoczesne koty wsadowe o wysokiej sprawnoci i efektywnoci spalania samych balotw ze somy.

2.1. Wprowadzenie
Zaprezentowane rozwizanie dedykowane jest dla gmin, ktre planuj wybudowanie elektrociepowni produkujcej ciepo i energi elektryczn, zasilanej biomas w postaci balot ze somy. Paliwo, jakie zostao wybrane na gwne rdo energii, ma sabe waciwoci energetyczne, takie jak niska kaloryczno, wysoki stopie zawilgocenia czy te wysoka zawarto chloru, natomiast jest to paliwo oglnodostpne zarwno w Polsce, jak i w Europie, i naley do odnawialnych rde energii, co czynni go atrakcyjnym produktem [5]. Podstawowym paliwem do wykorzystania w elektrociepowni jest soma, transportowana z okolicznych pl przez rolnikw, z ktrymi bd podpisane stosowne umowy na stae dostawy. Roczne zuycie biomasy bdzie si ksztatowa na poziomie 3154 t somy, przy czym najwiksze jej zuycie przypadnie na miesice padziernikmarzec, czyli w okresie zimowym. Przez pozosta cz roku soma bdzie skadowana w specjalnie do tego przygotowanych magazynach, zarwno zadaszonych, jak i na placu, czyli na wolnym powietrzu. Cel, dla ktrego cz infrastruktury magazynowej biomasy znajdzie si w budynku, a cz na placu skadowym jest prosty ot biomasa zmagazynowana na

24

skadowisku zewntrznym zostanie wystawiona na zmienne warunki klimatyczne, takie jak opady deszczu, intensywno wiatru itd. Powinno to pozwoli na wypukanie czci zwizkw chloru i jednoczenie przyczyni si do polepszenia waciwoci paliwowych somy. Soma w postaci balot bdzie transportowana na teren elektrociepowni ciarwkami. Planowane s dwa wjazdy w postaci bram, gdzie baloty ze somy bd podlegay kontroli (rozmiar, waga, zawarto wilgoci). W skad obsugi elektrociepowni powinny wej: stranik i jednoczenie odbiorca biomasy, pracujcy w strwce przy bramie wjazdowej; operator wzka widowego, ktry bdzie podawa baloty ze somy do kotw wsadowych; operator ukadu ORC z turbin i generatorem oraz kierownik obiektu elektrociepowni [2].

2.2. Parametry paliwowe i rne zastosowania somy


Soma jest paliwem zaliczanym do odnawialnych rde energii i ma najwikszy potencja wrd wielu innych typw biomasy w Polsce do wykorzystania w celu lokalnej produkcji ciepa i energii elektrycznej. Zgodnie z definicj zamieszczon w Maej Encyklopedii Rolniczej soma to dojrzae lub wysuszone dba rolin zboowych; okrelenia tego uywa si take w stosunku do wysuszonych rolin strczkowych, lnu, rzepaku. W skad somy wchodzi gwnie: wkno surowe oraz zwizki bezazotowe wycigowe. Jako surowiec energetyczny soma nie odgrywaa do niedawna duego znaczenia, nie liczc stosowania jej w postaci paliwa w indywidualnych siedliskach ludzkich, w szczeglnoci jako dodatku do peletw z biomasy lenej. W dzisiejszych uwarunkowaniach zwizanych ze zwikszeniem udziau odnawialnych rde energii mona zauway znaczny wzrost jej wykorzystania w duych przemysowych kotach i piecach wsadowych, spalajcych baloty ze somy w coraz bardziej efektywny i przyjazny rodowisku sposb. Soma traktowana jako paliwo odnawialne przewidywana jest do powszechnego wykorzystania w caym kraju. Soma jako paliwo charakteryzuje si du zawartoci suchej masy (ok. 85%), posiada zdolno chonicia wody i gazw. Jest zasadniczo wykorzystywana jako pasza i podcika w hodowli zwierzt gospodarskich, natomiast do celw energetycznych wykorzystuje si tylko jej nadwyki. W energetyce znajduje zastosowanie soma wszystkich rodzajw zb oraz rzepaku i gryki, przy czym za szczeglnie cenn uchodzi soma ytnia, pszenna, rzepakowa i gryczana oraz osadki kukurydzy.

25

W Polsce wytwarza si ok. 26 mln t somy rocznie, z czego a 10 mln t nie znajduje zastosowania. Wykorzystanie nadwyek somy do celw energetycznych pozwala unikn ich spalania na polach. Ta czsta praktyka wyrzdza wielkie szkody rodowisku naturalnemu [4].

2.2.1. Waciwoci somy jako paliwa Ocena somy na cele energetyczne polega na analizie: wartoci opaowej, wilgotnoci, stopnia zwidnicia.
Tabela 1 Wartoci opaowe wybranych typw somy Warto opaowa somy suchej [MJ/kg] 17,3 16,1 16,8 Wilgotno somy wieej [%] 1222 1222 5070 Warto opaowa somy wieej [MJ/kg] 12,914,9 12,013,9 3,37,2

Rodzaj somy Pszenna Jczmienna Pszenna rdo: [8].

26

Najwaniejszym z parametrw paliwowych jest warto opaowa, ktra wedug PN-73/G-04513 okrelana jest jako ilo ciepa uzyskiwana podczas spalania jednostki masy paliwa staego w atmosferze tlenu pomniejszona o ciepo parowania wody (uzyskanej w procesie spalania oraz wilgotnoci higroskopijnej). Dla suchej somy warto opaowa mieci si w granicach od 14 do 17 MJ/kg i zaley przede wszystkim od gatunku roliny. Porwnujc te parametry z wglem, ktrego warto opaowa zawiera si w przedziale 18,830 MJ/kg, mona przyj e 1,5 t somy odpowiada 1 t wgla rednioenergetycznego. Warto energetyczna somy zaley w gwnej mierze od zawartoci

wody. Wilgotno somy wieej to 1222% i jest uzaleniona przede wszystkim od rodzaju roliny oraz warunkw atmosferycznych, w jakich odbywa si zbir. Zwikszona wilgotno wpywa, oprcz pogorszenia wartoci uzyskiwanej energii, rwnie na wzrost emisji zanieczyszcze w spalinach oraz na sprawno samego kota. Jak ju wspomniano, w Polsce rolnictwo wytwarza ok. 26 mln t somy rocznie, z czego ok. 16 mln t wykorzystywanych jest na cele rolnicze, w tym: soma rozdrobniona na sieczk suy jako dodatek do pasz, zaorywana zwiksza ilo prchnicy w glebie oraz uywana jest jako cika. Pozostaa cz nie ma adnego zastosowania [3]. Soma do celw grzewczych jest zbierana Tabela 2 i prasowana w bele lub baloty oraz gromadzona w postaci citej sieczki. Ostatnio coraz czciej Wartoci opaowe wybranych typw somy wykorzystuje si j do tych celw w postaci przetworzonej, czyli brykietw (najlepsza jest do tego Warto opaowa Nonik energii [MJ/kg] soma szara). Wyrniamy trzy systemy spalania somy: 14,3 Soma ta 1. Okresowo cykliczne spalanie adunkw somy 15,2 w tzw. kotach wsadowych (koty o maej mocy). Soma szara 2. Spalanie somy citej na odcinki o d. 510 cm w kotach o dziaaniu cigym (koty o duej rdo: [6]. mocy: od 1 do kilkunastu MW). 3. Spalanie somy w tzw. systemie cygarowym, w kotach o dziaaniu cigym i duej mocy (od kilku do kilkunastu MW). Coraz czciej jestemy wiadkami poncych ciernisk oraz zalegajcych na polach stogw. A przecie dobrym nonikiem energii byaby soma stanowica doskonae biopaliwo nie tylko w maych kotach, lecz take w duych ciepowniach przeznaczonych do ogrzewania budynkw wielorodzinnych i osiedli. Szacuje si, e koszty opalania som w maych piecach s w porwnaniu z wydatkami na opalanie wglem nisze o ponad poow. W wikszych piecach ten stosunek jest jeszcze bardziej korzystny, z uwagi na ograniczenie kosztw transportu. Oczywicie koszty opalania som s jeszcze mniejsze, jeli pochodzi ona z wasnego gospodarstwa. Warto opaowa somy zaley od jej wilgotnoci, rodzaju zboa i sposobu jego nawoenia oraz warunkw zbioru (soma ta i szara). Zbyt dua wilgotno obnia warto energetyczn oraz powoduje wzrost emisji zanieczyszcze. Optymalna zawarto wilgoci powinna wynosi ok. 15%, a maksymalna 1822%.

27

Stosowanie somy jako paliwa ma wady i zalety. Zalety: wytworzenie energii tanim kosztem, zerowy bilans dwutlenku wgla, poniewa przy spalaniu somy nie wytwarza si wicej dwutlenku wgla anieli pobiera go zboe z atmosfery w trakcie swojego wzrostu, mniejsza emisja tlenkw siarki i azotu, niska zawarto popiou, ktry gromadzi due iloci tlenkw wapnia, potasu i fosforu, i moe by z powodzeniem wykorzystany jako nawz mineralny, moliwo dugiego przechowywania w suchych pomieszczeniach. Wady: maa gsto i wysoka zawarto czci lotnych (oznacza to kopotliwy transport i pewne problemy w procesie spalania), zawarto w somie pozostaoci rodkw ochrony rolin wydzielaj si zwizki rakotwrcze (dioksyny i furany), niska temperatura topnienia popiou powoduje znaczne zanieczyszczenie pieca, w tym szlakowanie powierzchni ogrzewalnych oraz spiekanie, zawarto chloru i potasu zwiksza korozj metalowych elementw pieca, znaczna przestrze magazynowa, ktra umoliwia utrzymanie wilgotnoci somy na poziome 1020%.

28

Soma jest w duym stopniu paliwem ekologicznym, tanim i dobrze sucym rodowisku naturalnemu, tote z roku na rok ronie zapotrzebowanie na jej produkcj. Na rynku pojawia si coraz wicej firm oferujcych rnego rodzaju koty, coraz bardziej udoskonalane, a przez to zwikszajce swoj sprawno i uatwiajce obsug. wiea ta soma zawiera w swoim skadzie wiele metali alkalicznych i zwizkw chloru, ktre wzmagaj procesy korozji oraz powstawania ula. Dlatego zaleca si, aby soma, ktra ma by wykorzystana na cele energetyczne, zostaa poddana procesowi widnicia. Polega on na wymywaniu szkodliwych zwizkw ze somy przez opady atmosferyczne. Stopie zwidnicia wiadczy o tym, jak dugo pozostawaa ona na polu i bya poddawana dziaaniu zmiennych warunkw atmosferycznych, a nastpnie zostaa wykoszona. Charakterystyczn cech takiej somy jest szary kolor w porwnaniu do somy wieej, ktra ma kolor ty [9, s. 169184].

2.2.2. Technologia zbioru somy Soma przeznaczona na cele energetyczne jest zbierana za pomoc pras. Podstawowym parametrem warunkujcym zbir jest wilgotno, ktra nie powinna przekracza 15%. Jeli jest to moliwe, som naley podda procesowi widnicia.

Rys. 1. Prasa rolujca firmy CLAAS do zbierania somy z pl uprawnych rdo: [7].

W gospodarstwach rolnych spotyka si trzy rodzaje pras: prasy formujce mae bele prostopadocienne o stopniu zagszczenia do 130 kg/m3, prasy zwijajce, formujce wielkowymiarowe bele cylindryczne o stopniu zagszczenia do 150 kg/m3, prasy formujce wielkogabarytowe bele prostopadocienne o stopniu zagszczenia do 180 kg/m3. Najwiksz wydajnoci charakteryzuj si prasy formujce wielkowymiarowe bele prostopadocienne o masie od 200 do 450 kg. Jest to najbardziej optymalna forma prasowania. Gwn zalet, oprcz wydajnoci sigajcej 5 ha/h, jest ksztat bel pozwalajcy na optymalne wykorzystanie rodkw transportu i powierzchni magazynowych. Bele

29

Rys. 2. Wykres obrazujcy typy maszyn firmy CLAAS do zbierania balotw ze somy o okrelonej wielkoci i geometrii rdo: [7].

adowane s adowaczami czoowymi lub za pomoc cignitej przyczepy samozbierajcej. Przyczepa taka automatycznie aduje, a w miejscu skadowania rozadowuje zebrany surowiec, ukadajc go w stert. Podwjny sposb wizania bel ze somy W porwnaniu z wizaniem pojedynczym, przy wizaniu podwjnym czas postoju zmniejsza si nawet o 50%. Produkuje si wicej bel w cigu godziny, zmniejsza si zuycie oleju napdowego i nakady robocizny oraz w zaoonym czasie mona zebra pokos z jeszcze wikszej powierzchni. Przy podwjnym wizaniu sznurkiem systemem KRONE, koce sznurka nie znajduj si na krawdziach bel, ale w ich rodku, poniewa wizanie zaczyna si i koczy w rodku. Tym samym bele zachowuj szczegln stabilno ksztatu, rwnie przy wielokrotnym przeadunku.

30

Sposoby skadowania somy Soma powinna by skadowana natychmiast po sprasowaniu, aby unikn wchaniania wilgoci z powietrza i zamakania. Tylko skadowanie w stanie suchym pozwala uzyska dobry surowiec. Pryzmy zazwyczaj umieszcza si w pobliu miejsca zbioru, przykrywajc strzech lub plandek. Najlepszym miejscem skadowania byyby stodoy lub wiaty. W praktyce znaczne iloci sprasowanej somy pozostaj na polu. Istotne jest, by miejsce skadowania miao suche, przepuszczalne lub odwadniane podoe i aby by moliwy dojazd przez cay rok bez wzgldu na warunki atmosferyczne. Pryzmy naraone na oddziaywanie rodowiskowe potrafi zwikszy wilgotno zewntrznej warstwy (~0,5 m) do 2530%. Wybr miejsca na stert musi uwzgldnia wymagania bezpieczestwa przeciwpoarowego. Wielko pojedynczej sterty nie moe przekracza 200300 t. Odlegoci pomidzy stertami powinny wynosi minimum 30 m, natomiast od innych obiektw: drg publicznych, torw kolejowych 30 m, urzdze i linii elektrycznych wysokiego napicia 30 m, lasw i terenw zadrzewionych 100 m, budynkw z materiaw atwopalnych 30 m, budynkw z materiaw niepalnych o pokryciu trudno zapalnym 20 m, innych stref stanowicych odrbn stref poarow 30 m. W celu zwikszenia bezpieczestwa naley stosowa zaorane pasy o szerokoci 2 m w odlegoci 3 m od sterty. Inne wykorzystanie somy: strzecha (soma ytnia), biopaliwo, materia do izolacji i ocieplania cian budynkw, podoe do uprawy grzybw, cika w ogrodnictwie, artykuy dekoracyjne. Som, a wic odygi i licie dojrzaych rolin uprawnych po omocie (np. zb, rzepaku, lnu, bobiku, maku), wykorzystuje si jako pasz i cik dla zwierzt gospodarskich, z ktrej uzyskuje si obornik. Jest take przyorywana jako nawz organiczny. Ze somy mona produkowa sztuczny obornik, ktry powstaje przez jej kompostowanie z organicznymi dodatkami zwilanymi gnojowic lub gnojwk [1, s. 133141].

31

Soma jest przechowywana luzem albo prasowana i wizana w wizki czy bele. Moe by skadowana w stodoach, na strychach lub na wolnym powietrzu w postaci stogw lub stert. W niektrych krajach (np. Niemcy) na polu ukada si dekoracje z prasowanej somy. 2.2.3. Koty wsadowe na baloty ze somy Na bazie kotw na som typu EKOPAL RM w firmie Metalerg zostaa opracowana konstrukcja typoszeregu nagrzewnic powietrza, w ktrych mona ogrzewa powietrze do 1200C (przy maksymalnej iloci powietrza nieprzekraczajcej 34 000 m3/h). System spalania somy w tych nagrzewnicach jest identyczny, jak w kotach EKOPAL RM, tzn. jest to system przeciwprdowy ze wstpnym zgazowywaniem somy i pniejszym kocowym spalaniem powstaego gazu. Typoszereg nagrzewnic obejmuje 8 wielkoci o mocy od 60 do 1000 kW, przystosowanych do wszelkiego rodzaju balotw somy, poczynajc od najmniejszych kostek o wymiarach 80 40 40 cm, poprzez okrge baloty o rednicy 120180 cm, a do prostopadocianw wysokiego zgniotu o wymiarach 250 120 80 cm. Wielko komr spalania somy dostosowuje si do konkretnych wymiarw balotw posiadanych przez uytkownika. Oczywicie w nagrzewnicach mona spala rwnie drewno kawakowe i wszelk inn

Rys. 3. Kocio wsadowy firmy Metalerg na baloty ze somy rdo: katalog produktw firmy Metalerg.

32

biomas. Nagrzewnic powietrza typu EKOPAL S mona scharakteryzowa spopularyzowanym ostatnio okreleniem 2 w 1, gdy wystpuje w niej kocio i rurkowy wymiennik ciepa. 1. Kocio to taki sam kocio na som, jak EKOPAL RM, w ktrym woda zostaa zastpiona innym pynem o wysokiej temperaturze wrzenia. Ciepo przenoszone spalinami ze somy poprzez pomienice przekazywane jest do pynu, dziki czemu jest on nagrzewany do wysokiej temperatury. 2. Rurkowy wymiennik cieplny pynpowietrze w kocio wbudowane s rurki, przez ktre przepywa czerpane z zewntrz powietrze, przejmujce przeponowo ciepo z nagrzanego pynu. Powietrze to jest zasysane do rurek wymiennika wentylatorem usytuowanym za nagrzewnic. W przypadku zastosowania nagrzewnicy do suszarni zboowej rol t spenia wentylator suszarni. Konstrukcja nagrzewnicy zapewnia konwekcyjne krenie pynu. W rezultacie dostarczamy urzdzenie w jednym bloku bez adnych pomp, zaworw, dodatkowych wentylatorw itp. Naley je podczy tylko do komina w celu odprowadzenia spalin i do urzdzenia odbierajcego nagrzane powietrze. Zalety: zastpienie w 100% poprzedniego drogiego paliwa (olej, gaz, wgiel lub mia), moliwo suszenia za pomoc taniego paliwa (soma, drewno, trociny, zrbki, wierzba energetyczna, brykiet itd.), wysoka sprawno (do 85%), atwa regulacja temperatury i may jej spadek midzy zaadunkami (maks. do 5C), przelicznik zuycia somy: 1 litr oleju opaowego = 3 kg somy, prosta i komfortowa obsuga, trwaa konserwacja poprzez nonik ciepa, brak potrzeby oprniania pynu po okresie grzewczym, zastosowanie: suszenie zb, kukurydzy, zi, warzyw, drewna itd. (bez obawy zatrucia, skaenia materiau spoywczego spalinami). Eksploatacja i praca nagrzewnic Koty wsadowe pracujce w ukadzie podwjnym maj t zalet nad innymi rozwizaniami, w tym nad pojedynczym kotem, e:

33

Rys. 4. Rysunek techniczny kota wsadowego o mocy 1 MW na baloty ze somy

34

rdo: katalog produktw firmy Metalerg.

w trakcie odstawienia jednej nagrzewnicy (co bdzie miao miejsce zazwyczaj podczas okresu letniego i w trakcie czyszczenia z tzw. warstwy mineralnej i popiou zalegajcego na cianach powierzchni ogrzewalnych kota), druga nagrzewnica bdzie nadal pracowaa, nie przerywajc produkcji ciepa i prdu, w razie jakiejkolwiek awarii jeden z kotw przejmie prac drugiego i bdzie funkcjonowa przy wikszym obcieniu cieplnym, w okresach zmiennych warunkw pogodowych (odwile, sabe i niezbyt mrone zimy) atwa kompensacja mocy cieplnej.

S-1000: Parametry nagrzewnic EKOPAL S-1000 Moc1: 1000 kW. Maks. temp. powietrza: 120C (przy maks. iloci powietrza 36 000 m3/h). Wymiary kota: szeroko: 3664 mm, wysoko: 4570 mm, dugo: 3840 mm. Komory spalania: szeroko: 2900 mm, wysoko: 1900 mm, dugo: 1580 mm, masa wasna: 16 000 kg, ilo pynu: ~4000 kg, sprawno nagrzewnicy: do 85%.

Moc kota uzyskiwana w czasie jego pracy i w czasie opalania optymalnym paliwem o wilgotnoci 15%.
1

35

2.3. Podsumowanie
Koncepcja elektrociepowni przewiduje w swoich zaoeniach koty wsadowe na baloty ze somy, o wysokiej sprawnoci i dobrych parametrach pracy, a take dugim okresie eksploatacji. W tekcie zostaa przedstawiona charakterystyka somy jako paliwa, jej wady i zalety w tym aspekcie oraz sposoby odmiennego od celw energetycznych jej zagospodarowania. Wan czci opracowania jest opis sposobu zbierania i magazynowania biomasy oraz przykady urzdze do zbierania i prasowania somy. Ukazano szereg problemw, jakie wystpuj w trakcie eksploatacji kotw na som, wynikajcych z waciwoci fizykochemicznych tego paliwa, takich jak dua wilgotno, niska temperatura topnienia popiou czy zawarto chloru i potasu. Wrd najwaniejszych utrudnie eksploatacyjnych podczas spalania somy naley przede wszystkim pamita o szlakowaniu powierzchni ogrzewalnych kota, tworzeniu si osadw mineralnych na powierzchniach wymiany ciepa i procesie ulowania. Zostay dobrane koty wsadowe na som, ktre pracuj w poczeniu z turbin i czynnikiem niskowrzcym, i ktre charakteryzuj si posiadaniem wewntrznego wymiennika ciepa z medium w postaci oleju diatermicznego. Koty wsadowe polskiej firmy Metalerg bd pracoway w poczeniu ze sob i dziki temu pozwol na sprawniejsz prac caej elektrociepowni hybrydowej.

BOILERS FOR STRAW IN POWER PLANT (ABSTRACT)


In this paper a technical description of boilers feed with straw and combined with solar energy and wind energy is presented. Straw as a fuel has the biggest potential among all renewable energy sources in power energy sector and because of that fact straw was chosen as the most suitable fuel in combined heat and power plant. It is presented the technical description of two boilers for straw working connected together. It is important to announce that it is presented and describe a novel method of connecting very efficient straw boilers with ORC cycle.

LITERATURA
[1] Cocker-Maciejewska A., Obrbka wstpna biomasy na potrzeby systemw energetycznych, Ochrona rodowiska i Zasobw Naturalnych 2007, nr 30. [2] Loo van S., Koppejan J., The Handbook of Biomass Combustion and Co-firing, London 2008.

36

[3] Rickets B. et al., Technology Status Review of Waste/Biomass Co-Gasification with Coal, Ichem Fift European Gasification Conference, 810 April 2002, Noordwijk, The Netherlands. [4] Rosillo-Calle F., de Groot P., Hemstock S. L., Woods J., The Biomass Assessment Handbook Bioenergy for a Sustainable Environment, London 2008. [5] ciko M., Zuwaa J., Pronobis M., Wspspalanie biomasy i paliw alternatywnych, Zabrze 2007. [6] www.brykietowanie.com. [7] www.claas.pl/cl-pw/pl/products/pras_rolujace. [8] www.ogrzewnictwo.pl. [9] Zawadzka A., Imbierowicz M. et al., Inwestowanie w Energetyk Odnawialn, d 2010.

solar 3. Hybrydowe elementy elektrociepowni panele solarne wia i turbiny wiatrowe


STRESZCZENIE
W opracowaniu przedstawiona zostaa koncepcja elektrociepowni hybrydowej opartej na biomasie jako gwnym paliwie w poczeniu z energi soneczn oraz wiatrow. Opracowany projekt ma by jednym z pierwszych w Europie, ktry czy w sobie tak wiele rde energii i jest w peni zgodny ze wszelkimi zaoeniami ekologicznymi. Obiekt bdzie posiada niezaleny ukad turbin wiatrowych produkujcych prd elektryczny oraz dwa zalene od siebie rda ciepa: energi soneczn oraz energi ze spalania biomasy (soma), rwnie przetwarzane na energi elektryczn. W tekcie zamieszczono skrcony schemat elektrociepowni wraz z opisem dziaania caego obiegu. Ponadto opisano metod integracji maych turbin wiatrowych z projektowan elektrociepowni. Zaprezentowane zostay prognozowane parametry turbiny oraz generowane moce, a take wyjanienia dotyczce obaw przed nadmiernym haasem i wpywem na sie energetyczn. Rozwaane byy rne sposoby podczenia, z ktrych wybrano najkorzystniejszy i najmniej kopotliwy. Przedstawiono wpyw na rodowisko, szacowane zapotrzebowanie na biomas oraz przyblion emisj CO2 do atmosfery. W drugiej czci opracowania omwiony zosta sposb wykorzystania energii sonecznej jako uzupeniajcego rda ciepa i zintegrowania go z ukadem elektrociepowni. Przedstawiono analiz doboru odpowiedniego rodzaju kolektorw sonecznych oraz metod ich wczenia w hybrydowy ukad zasilania elektrociepowni.

3.1. Wprowadzenie
Samo zaoenie spalania biomasy w projektowanej elektrociepowni ju na wstpie zapewnia zerowy bilans dwutlenku wgla. Przyjmuje si, e spalana biomasa pochona wczeniej CO2 z atmosfery w trakcie wzrostu. Roliny w procesie fotosyntezy absorbuj mniej wicej tyle samo dwutlenku wgla, ile pniej jest wytwarzane w procesie spalania. Jest to o tyle korzystne, e w przeciwiestwie do paliw tradycyjnych, np. wgla, gazu ziemnego albo ropy naftowej, nie zwikszamy oglnej iloci CO2 w atmosferze. Klasyczne

38

paliwa uwalniaj dwutlenek wgla, ktry przyrodzie udao si zmagazynowa pod ziemi w trakcie milionw lat, podczas gdy w trakcie spalania biomasy moemy co najwyej mwi o waciwym wykorzystaniu odpadw (np. pozostawiona na polu soma w procesie rozkadu i tak wytworzyaby du ilo CO2, ale bez adnej korzyci energetycznej). Nie da si jednak ukry, e tak czy inaczej nastpuje emisja dwutlenku wgla do atmosfery i lokalnie przyczynia si do jego zwikszonego stenia w powietrzu. Proces spalania w kotle jest znacznie gwatowniejszy od naturalnego rozkadu i cho dla bilansu oglnego nie ma to wikszego znaczenia, i nie zagraa otaczajcej przyrodzie (spaliny z biomasy maj zdecydowanie nisz zawarto tlenkw siarki i azotu w porwnaniu np. z wglem kamiennym), to jednak lokalnie nie przyczynia si tak bardzo do ochrony przyrody, jak inne odnawialne rda energii. Naley te zauway, e wystpuj straty zwizane z zastosowaniem turbiny parowej, a wic wzrost entropii i produkcja ciepa odpadowego. Jak do tej pory nie wymylono lepszego sposobu na wytwarzanie prdu z ciepa ni przy uyciu turbiny parowej. Nawet nowoczesne elektrownie jdrowe opieraj si na tej sprawdzonej i stosowanej od dawna technice. Niestety, metoda ta jest ograniczona przez sprawno cyklu Carnota, okrelon wzorem:

= 1

T2 T1

gdzie: T1 temperatura grnego rda (pary przegrzanej) [K], T2 temperatura dolnego rda (w naszym przypadku: powietrza otoczenia) [K]. Trzeba przypomnie, e jest to maksymalna teoretyczna (nigdy nie osigalna) sprawno jakiegokolwiek silnika cieplnego. Elektrownia bdzie zatem generowa du ilo ciepa odpadowego, z ktrego tylko cz uda si wykorzysta do ogrzewania domw w trakcie zimy. Aby zminimalizowa te efekty, elektrociepownia zostanie wyposaona w elementy odnawialnych rde energii, takie jak turbiny wiatrowe i kolektory soneczne. Tego typu instalacje przyczyniaj si do rozwoju energetyki rozproszonej, pozwalajcej odbiorcom na wiksz niezaleno od dostaw prdu i naturalnie zmniejszaj emisj CO2, NOx, SOx oraz wszelkich innych zanieczyszcze powstajcych przy tradycyjnej produkcji elektrycznoci.

39

elektrociepowni 3.2. Opis dziaania elektrociepowni


Koncepcja budowy elektrowni opartej na odnawialnych rdach energii jest odpowiedzi na zapotrzebowanie rynku na produkt, ktry w swojej zwartej konstrukcji zapewni stabilizacj energetyczn gmin. Rozwizania zastosowane na etapie projektu s nowoczesne, ale przede wszystkim sprawdzone i pewne, dziki czemu konstrukcja elektrowni bdzie niezawodna.

Rys. 1. Pogldowy schemat elektrociepowni hybrydowej rdo: opracowanie wasne.

40

Elektrociepownia bazuje na somie jako gwnym rdle ciepa oraz na energii sonecznej jako rdle dodatkowym. Aby zwikszy produkcj prdu elektrycznego, cay ukad poczony jest z farm wiatrow. Schemat pogldowy elektrociepowni przedstawiony jest na rys. 2.

Sposb wytwarzania energii elektrycznej oraz cieplnej jest zbliony do ukadw realizowanych w konwencjonalnych elektrociepowniach. Jak ju wspomniano, gwnym paliwem spalanym w kotle (1) jest biomasa w postaci odpowiednio przygotowanej somy. Proces uzdatniania somy jest bardzo prosty i polega jedynie na jej rozdrobnieniu. Tak przygotowana biomasa transportowana jest za pomoc tamocigw w kierunku kota. W midzyczasie istnieje moliwo dodawania domieszek w postaci biomasy innej ni soma, np. zrbkw lub nawet mieci. Wszystkie dodatki musz rwnie zosta przemielone, tak aby czstki paliw rnych rodzajw miay t sam wielko. Zabieg ten uwydatnia proces spalania. Oczywiste jest, i mieci przed spaleniem, oprcz rozdrobnienia, musz zosta posegregowane (oddzielenie materiaw wtrnych, niepalnych, toksycznych). Tak przygotowane paliwo jest wtryskiwane do kota za pomoc strugi powietrznej, ktra porywa mieszanin biomasy. W kotle nastpuje zamiana energii chemicznej cia staych na energi ciepln. Nastpnie gorcy czynnik poredni, ktrym jest olej, przeka-

(2) (4)

(5) (3) (1) (6)

Rys. 2. Schemat obiegu parowego ORC rdo: opracowanie wasne.

41

zuje swoj energi przez wymiennik parownik (2) czynnikowi roboczemu niskowrzcemu. Para czynnika niskowrzcego kierowana jest na turbogenerator, powodujc jego ruch, a tym samym produkcj prdu elektrycznego. Dodatkowo w ukad kotowy wczony jest obieg kolektorw sonecznych (4). Wsplnym punktem obu systemw jest akumulator ciepa (3). Jego podstawowym zadaniem jest bilansowanie ciepa podawanego przez kocio z tym, ktre wytwarzane jest przez kolektory paraboliczno-cylindryczne. Nastpnym etapem jest skraplanie czynnika niskowrzcego w skraplaczu (5). Czynnik w formie cieczy kierowany zostaje przez pomp (6) do parownika (2), gdzie ukad si zamyka.

3.3. Zastosowanie turbin wiatrowych


Mimo tak znaczcej rnicy miedzy biomas a wglem, nie da si ukry, e jednak w obu przypadkach z komina wydobywa si dym. Nawet przy uzasadnieniu z uyciem zerowego bilansu CO2, lokalnie wystpuje wiksze stenie dwutlenku wgla i NOx ni w przypadku, gdyby elektrociepownia nie powstaa. Biomasa jest, co prawda, rdem stabilnym, mao zawodnym i sprawdzonym, ma jednak duy wpyw na rodowisko w porwnaniu z innymi odnawialnymi rdami energii. Z tego wzgldu, oprcz niej, w elektrociepowni zostan take wkomponowane turbiny wiatrowe i paraboliczne cylindryczne zwierciada (kolektory) soneczne. Jest to spowodowane funkcj edukacyjn elektrociepowni, ktra ma przedstawia moliwoci integracji rnych rde energii. Pod wzgldem ekonomicznym bardziej uzasadnione byoby stworzenie jednej duej farmy wiatrowej zamiast elektrociepowni hybrydowej, ale kluczow kwesti w niniejszym projekcie jest rwnie stao dostaw prdu, ktrej sam wiatr czy soce nie s w stanie zapewni. Celem zastosowania tych dodatkw bdzie wspomaganie pracy elektrociepowni, dziki czemu zmniejszy si ilo koniecznej do spalenia biomasy. Moc wiatrakw i paneli w porwnaniu z cakowit moc elektryczn elektrowni bdzie znikoma, lecz w kalkulacji rocznej zapewni widoczne oszczdnoci.

Zaoenia, 3.4. Zaoenia, parametry techniczne turbin


W elektrociepowni wykorzystywane bd wiatraki maej mocy, do 1 kW. Jest to zwizane z promocj tego typu konstrukcji jako rda prdu w energetyce rozproszonej. Atutem uycia maych turbin jest przede wszystkim ich cena, prostota i niezawodno.

42

Wymagaj one znacznie mniejszej troski ni due turbiny, a stawianie kilku sztuk zwyczajnie zwielokrotnia cakowit moc. O ile due maszyny na pewno charakteryzuje wiksza sprawno i wyszy poziom technologiczny, to na pewno ustpuj maym wiatrakom cen i prostot konstrukcji. Ostateczny ksztat i parametry opatek nie s jeszcze zdefiniowane. Na chwil obecn wiatraki s w fazie projektu, ale ich pogldow wizualizacj przedstawia rys. 3.

Rys. 3. Projekt wiatraka planowanego do zastosowania w elektrowni rdo: opracowanie wasne.

Istotn cech wiatraka jest zastosowanie obrczy zewntrznej. Element ten likwiduje turbulencje powstajce czsto na kocwkach opatek, ktre przyczyniaj si do haasu. Caa konstrukcja korpusu i ksztat opatek bd nastawione na zminimalizowanie turbulencji, a co za tym idzie maksymaln redukcj haasu zwizanego z przepywem powietrza. Optymalizacja konstrukcji pozwoli w ten sposb rwnie na zwikszenie wydajnoci, bo wanie turbulencje powoduj spore straty przy konwersji energii. Unikaln cech turbiny bdzie umiejscowienie opatek za masztem w stosunku do kierunku wiatru. Dziki temu uniknie si koniecznoci montowania steru i mechanizmu nakierowujcego na wiatr, a ustawienie wiatraka bdzie odbywao si samoczynnie dziki oporowi opatek. Aby unikn zakce przepywu, ksztat korpusu zostanie starannie dostosowany pod ktem aerodynamicznym, a na maszt zostanie naoona otulina zmniejszajca jego opr. Taka konstrukcja ma na celu ograniczenie przestrzeni zajmowanej przez turbin, wiksz estetyk i uproszczenie konstrukcji, a take zmniejszenie ceny kocowej produktu.

43

Powszechnie stosowan praktyk jest projektowanie turbin wiatrowych o 3 opatach. Maj one najwysz moliw do osignicia sprawno w porwnaniu z innymi konstrukcjami, teoretycznie mogc siga ok. 48% (sprawno konwersji energii wiatru na energi mechaniczn turbiny). Na rys. 4 przedstawiona zostaa zaleno midzy sprawnoci a wspczynnikiem szybkobienoci dla rnych turbin. Zastosowana w projekcie konstrukcja 5-opatkowa bdzie zatem miaa nieznacznie mniejsz maksymaln sprawno teoretyczn w porwnaniu z turbin 3-opatkow. Waniejszym kryterium bdzie tu jednak minimalna prdko wiatru, przy ktrej nastpuje start turbiny. Dla zwikszonej liczby opatek moment siy wywoany przez ruchome powietrze jest wikszy dla maych prdkoci. Sprawia to, e projektowana turbina bdzie

Rys. 4. Sprawno rnych typw wirnikw

44

rdo: [5].

dziaa nawet dla sabych podmuchw wiatru. Dodatkowo, 5 opatek zapewnia wiksz sztywno konstrukcji. Projektowana rednica wirnika bdzie wynosi 2 m. Dziki temu przy prdkoci wiatru 11 m/s turbina osiga moc teoretyczn ok. 1,12 kW. Po odjciu strat mechanicznych w przekadni, strat generatora oraz innych, moc elektryczna powinna wynosi nieco poniej 1 kW. Naley pamita, e zaleno mocy od prdkoci nie jest funkcj liniow, a raczej kwadratow. W razie wikszego zapotrzebowania elektrociepowni na prd, mona bez wikszych komplikacji dooy jedn lub dwie turbiny, bez koniecznoci przebudowy instalacji elektrycznej. Wysoko masztu pozostaje kwesti otwart a do momentu powstania domu. Nie jest ona ograniczona przez konstrukcj wiatraka, ktry moe by naoony na dowoln okrg rur o rednicy zewntrznej 60 mm i minimalnej wysokoci 1,5 m. Zestaw montaowy bdzie zawiera odcigi linowe i elementy mocujce. Ze wzgldu na brak fundamentw nie bd wymagane pozwolenia na budow. Generator turbiny bdzie przeksztaconym silnikiem elektrycznym uniwersalnym. Ze wzgldu na wysokie ceny specjalistycznych generatorw do elektrowni wiatrowych oraz brak dostpnoci odpowiednich silnikw/generatorw wolnobienych, zastosowana bdzie przekadnia napdzajca popularny silnik uniwersalny o mocy ok. 1000 W. Silnik ten zostanie pozbawiony szczotek (byyby one elementem szybko zuywajcym si w trakcie eksploatacji) i komutatora, a dodatkowo wyposaony w odpowiednio poczone diody prostownicze. W konstrukcji brak bdzie magnesw staych, a funkcj wzbudzajc bdzie peni uzwojenie wirnika zasilane prdem staym z obwodu. Prd ma by wzbudzany samoczynnie po uamku sekundy pracy generatora, mimo braku zewntrznego rda zasilania. Zarwno napicie, jak i natenie prdu bdzie zalee od oporu odbiornika (lub ustawienia falownika/przeksztatnika) oraz, naturalnie, od prdkoci wiatru. Na chwil obecn nie jest planowana regulacja kta natarcia opatek, przez co konstrukcja bdzie trwalsza, tasza i mniej awaryjna. Rozwaa si zastosowanie przekadni bezstopniowej stokowej z piercieniem regulacyjnym zamiast tradycyjnej przekadni zbatej. Opcjonalnym wyposaeniem wiatrakw bdzie krata ochronna, ktra nie tylko zapewni bezpieczestwo dla ptakw, ale te wykluczy konieczno przeprowadzenia bada nad przelotami nietoperzy w rejonie inwestycji. Jej opr bdzie minimalny i nie wpynie znaczco na prac wiatraka.

45

3.5. Zmienno mocy


Prdko wiatru jest bardzo zmienna w cigu doby i w cigu roku. Jej najczstszy dobowy rozkad osiga maksimum w rodku dnia i maleje do zera w nocy. rednia dobowa zmienia si w cigu roku, a najczciej rednia roczna rni si w poszczeglnych latach. Czasami rnice midzy ssiednimi latami wynosz nawet 30%. Z tego wzgldu przed dokonaniem wikszych inwestycji w farmy wiatrowe najczciej sprawdza si dugoterminowe pomiary wiatru w jej okolicach, aby stwierdzi jej opacalno i okres zwrotu na danym terenie. W przypadku projektowanej elektrociepowni turbiny zostan zainstalowane bez wzgldu na prognozy ekonomiczne, z wielu powodw. Przede wszystkim w przypadku niewystarczajcej mocy wiatrakw i ich zbyt niskich osigw, producent gwarantuje zwrot pienidzy po okresie prbnym wynoszcym 8 miesicy. Oprcz tego, chcc zwikszy moc z wiatru, zawsze mona dostawi kilka jednostek do istniejcych 20 bez wikszych kosztw inwestycyjnych. Kolejn kwesti jest edukacyjny aspekt elektrowni. Jej hybrydowe dziaanie jest jednym z gwnych elementw decydujcych o ekologii rozwizania. Naley pamita o tym, e kady kilowat wyprodukowanej z turbiny energii zaoszczdza bardzo duo biomasy i ogranicza emisj CO2 do atmosfery. Alternatyw dla przedstawionej konstrukcji wirnika jest turbina o pionowej osi obrotu, tzw. Savonius. Na rys. 4 zosta przedstawiony jako najmniej korzystny pod wzgldem wydajnociowym, lecz ma wiele poytecznych cech. Przede wszystkim istnieje duo wiksza akceptacja spoeczna dla tego typu konstrukcji. Wie si to z faktem, e o ile w tradycyjnych turbinach o poziomej osi obrotu ruch opatek jest prostopady do kierunku wiatru (opatki jakby tn przepywajce powietrze), o tyle Savoniusy poruszaj si zgodnie z nim, nie stanowic zagroenia dla ptakw1. Dodatkowym plusem jest znacznie cichsza praca i wolniejsze obroty. Oprcz tego konstrukcja jest zdecydowanie tasza w wykonaniu, prostsza i mniej zawodna. Wykorzystuje wicej dostpnego miejsca (ma cylindryczny ksztat), przez co z tej samej objtoci powietrza potrafi w praktyce wyprodukowa wiksz ilo energii. Kolejnym plusem jest duy obwd dolnego dysku, pozwalajcy na zamontowanie elektromagnesw u podstawy, umoliwiajcych porwnywalne do tradycyjnych turbin parametry generowania prdu, lecz bez koniecznoci stosowania przekadni.

46

adne turbiny wiatrowe nie stanowi wikszego zagroenia dla ptakw ni zwyke budynki, ale mimo to coraz czciej mona spotka si z niechci spoeczn do tych urzdze.

3.6. Metody podczenia


Spord kilku metod podczenia wiatrakw do elektrowni wybrany zosta najlepszy pod wzgldem konstrukcyjnym (atwo podczenia), wydajnociowym (dua sprawno) i ekonomicznym (niskie koszty podczenia, krtki czas zwrotu). Bdzie to mianowicie podczenie przez falownik do sieci elektrycznej ~230 V, zasilajcej urzdzenia niezbdne do funkcjonowania elektrowni. Zakada si, e czna moc urzdze wewntrz budynku (owietlenie, pompy, automatyka itd.) bdzie przekracza 20 kW, wic wystpi konieczno uzupeniania niedoboru energii prdem z sieci. Rozkad napicia z obydwu rde bdzie dozowany przez specjalnie przygotowane urzdzenie elektroniczne (poczone z przeksztatnikiem). W sytuacji postoju elektrociepowni lub maego poboru mocy przez urzdzenia, nadmiar prdu z wiatrakw nie bdzie sprzedawany do sieci energetycznej (sytuacja rzadka). Oprcz tej wersji podczenia rozpatrywane byy rwnie inne: 1. Wstpne ogrzewanie elektryczne cieczy zanim trafi ona do kota rozwizanie absolutnie najprostsze, ale te najmniej efektywne. Energia jest dodatkowo tracona na przemianie termodynamicznej w turbinie. Due straty cieplne. 2. Podczenie mechaniczne do wau turbiny rozwizanie skrajnie trudne do wykonania, chocia wykazujce najwiksz teoretyczn sprawno. Konieczno zastosowania przekadni regulujcej obroty w szybki i pynny sposb. Wykorzystanie istniejcego generatora zamiast wasnych generatorw wiatrakw. Rozwaane tylko teoretycznie ze wzgldu na trudnoci z utrzymaniem staych obrotw turbiny. 3. Podczenie bezporednie do sieci trjfazowej w tym rozwizaniu wiatraki stanowiyby waciwie oddzieln elektrowni, z ktrej nastpowaaby sprzeda prdu bezporednio do sieci, a wic nie byaby to koncepcja hybrydowa. Dla bardzo mronych okresw, w ktrych poczenie biomasy i soca nie wystarczy do zaspokojenia zapotrzebowania mieszkacw na ciepo, naley zaprojektowa prosty obwd zastpczy z grzak, ktry bdzie dodatkowo ogrzewa pync do domw wod. To proste rozwizanie bdzie wykorzystywane tylko w krytycznych momentach przy napywajcym silnym zimnym froncie powietrza.

47

3.7. Energia soneczna i sposoby jej wykorzystania


Energia soneczna powstaje w procesie reakcji termojdrowej (zamiana wodoru w hel), ktry zachodzi w temperaturze ok. 14 106 K i cinieniu bliskiemu 4 106 Pa wewntrz Soca. Wytworzona w ten sposb energia charakteryzuje si szerokim widmem, poczwszy od promieniowania radiowego a po promieniowanie rentgenowskie. Zasadniczy udzia w widmie wiata sonecznego przypada przede wszystkim na trzy zakresy promieniowania: podczerwone (47% udziau energii), widzialne (46% udziau energii), nadfioletowe (7% udziau energii). Warto rednia gstoci mocy promieniowania sonecznego docierajcego do atmosfery ziemskiej wynosi ok. 1,4 kW/m2, a jej wahania wynikaj z eliptycznego ruchu Ziemi po orbicie. Natenie promieniowania zaley rwnie od wysokoci soca nad horyzontem. Z analizy zalenoci midzy wysokoci soca nad horyzontem a wielkoci promieniowania docierajcego do ziemi wynika, e gdy soce znajduje si nisko nad horyzontem mniejsza porcja promieniowania dociera do ziemi, i odwrotnie. Polska jako pastwo strefy klimatu umiarkowanego posiada do dobre warunki nasonecznienia. Na rys. 5 przedstawiono map nasonecznienia jej obszaru. rednia roczna warto nasonecznienia wynosi 700900 W/m2 w zalenoci od obszaru, natomiast maksymalne nasonecznienie podczas upalnych dni to ok. 1200 W/m2. Energia soneczna zalicza si do nieskoczonych (odnawialnych), o duej mocy oraz czystych rde, co powoduje due zainteresowanie tym rodzajem energii i przetwarzaniem jej na energi uyteczn (czyli energi ciepln oraz elektryczn). O ile proces pozyskiwania ciepa z promieniowania sonecznego jest znany i coraz bardziej popularny, o tyle przetwarzanie energii sonecznej na prd elektryczny jest znacznie bardziej skomplikowane.

48

Rys. 5. Mapa nasonecznienia obszaru Polski rdo: [6].

49

3.8. Wykorzystywanie soca jako rda ciepa


W celu przetworzenia promieniowania sonecznego na energi ciepln stosuje si rnego rodzaju kolektory soneczne, ktrych budowa i zasada dziaania nie rni si od siebie. Kolektory soneczne s urzdzeniami wysokowydajnymi o duej sprawnoci, stosowanymi w celu przetworzenia energii sonecznej na niskopotencjalne ciepo, czyli na energi, ktra moe by wprost wykorzystywana przez czowieka. Urzdzenia te najczciej s stosowane do podgrzewania wody uytkowej. Wypromieniowana energia soneczna przenika przez specjalne, dobrze przepuszczalne szko i jest pochaniana przez wysokowydajn warstw rozdzielcz na podkadzie aluminiowym. Z powierzchni absorpcyjnej kolektora ciepo przechodzi do miedzianej lub aluminiowej rury zgitej w ksztacie litery S, a z niej dalej, do cieczy przenoszcej ciepo. Ciecz jest transportowana rurami zbiorczymi do wyjcia z kolektora. Wszystkie czci funkcyjne kolektora s umiejscowione midzy zabezpieczajcym hartowanym szkem przykrywajcym i wann aluminiow, wypenion dobrze izolujcym materiaem. Energia soneczna wykorzystywana jest rwnie do poredniej i bezporedniej produkcji prdu elektrycznego. Obecnie wykorzystywane s dwie metody konwersji energii promieniowania sonecznego na energi elektryczn: helioelektryczna polega na bezporedniej przemianie energii promieniowania sonecznego w energi elektryczn za pomoc ogniw fotoelektrycznych. Ogniwa takie przemieniaj w energi elektryczn nie tylko bezporednie promieniowanie soca, lecz rwnie promieniowanie rozproszone (przy zachmurzeniu). heliotermiczna polega na wyzyskaniu promieniowania sonecznego do wytworzenia pary wodnej, ktra nastpnie jest si napdow turbiny i generatora. Metoda wykorzystuje proces konwersji fototermicznej, czyli zamiany energii sonecznej na energi ciepln. Jak zostao wspomniane, soce stanowi doskonae rdo energii, ktre daje si w prosty sposb wykorzysta. Jednak biorc pod uwag ca koncepcj elektrociepowni, mona napotka na znaczne problemy. Przede wszystkim konieczny jest dobr odpowiedniego typu kolektorw sonecznych. Podstawowe kryterium stanowi temperatura pracy. Obieg siowni przedstawiony na rys. 2, w ktrej gwnym rdem ciepa jest kocio na som, pracuje w zakresie temperatur 280C na wyjciu z kota i 260C na powrocie. Wynika z tego, e temperatura pracy kolektorw powinna wynosi co najmniej 280C. Takie kryterium speniaj tylko kolektory paraboliczno-cylindryczne pracujce

50

w ukadzie szeregowym. W oparciu o tego typu kolektory tworzone s dwa rodzaje elektrowni: z wie centraln (CRS Central Receiver System), z liniowymi kolektorami sonecznymi (SEGS Solar Electric Generating System). Elektrownia typu CRS skada si ze zwierciade odbijajcych promienie soneczne i skupiajcych je w jednym punkcie na wiey, w ktrym znajduje si rura wypeniona ciecz. Ciecz podgrzewana jest nawet do 600C. Nastpnie przez system wymiennikw ciecz porednia podgrzewa i odparowuje wod, tworzc przegrzan par wodn, ktra napdza turbin. Schemat dziaania tego typu siowni przedstawiony jest na rys. 6.

Rys. 6. Schemat dziaania elektrowni opartej na module CRS rdo: [12].

Natomiast elektrownie typu SEGS wykorzystuj ciecz wewntrz przeroczystych rur, ktre znajduj si dokadnie w ogniskowych parabolicznych liniowych kolektorw sonecznych. Same kolektory stanowi dugie rynny powlekane zazwyczaj srebrem lub polerowanym aluminium, ktre w sposb doskonay odbijaj promienie soneczne. Powierzchnie kolektorw paraboliczno-cylindrycznych koncentruj promienie soneczne,

51

nagrzewajc czynnik poredni olej, znajdujcy si w rurze wewntrz kolektora. Nastpnie olej, podgrzewajc wod, tworzy par wodn, ktra napdza turbogenerator, produkujc w ten sposb prd elektryczny. Temperatury normalnie osigalne przez kolektory dochodz do 400C i zale od dugoci moduw zwierciade poczonych szeregowo. Tego typu konstrukcje umoliwiaj zwikszanie w prosty sposb potencjau energetycznego poprzez doczanie rwnolege moduw zwierciade.

3.9. Budowa systemu SEGS


W tym punkcie zostanie dokadnie omwiona praca centrali termoelektrycznej typu SEGS, ktra naley do grupy instalacji rednich temperatur (ok. 400C), wykorzystujcych kolektory paraboliczno-cylindryczne. Zasad dziaania ukadu przedstawia schemat (rys. 7). Pierwszym etapem jest absorpcja promieniowania sonecznego i jego zamiana na energi ciepln. Dalej nastpuje zamiana energii cieplnej na energi elektryczn poprzez przekazanie energii cieplnej wodzie, jej odparowanie i przekazanie na turbin parow.

Rys. 7. Schemat dziaania systemu heliotermicznego typu SEGS

52

rdo: opracowanie wasne.

Jak wynika z rozbudowanego schematu elektrowni wykonanej w systemie SEGS, przedstawionej na rys. 8, instalacja zoona jest z 3 zasadniczych czci: pola kolektorw sonecznych cylindryczno-parabolicznych, systemu adowania oraz cyklu mocy. Kolektory odpowiadaj za skupianie promieniowania sonecznego padajcego na ich powierzchni, a nastpnie kierowanie ich na receptory znajdujce si dokadnie w ich ogniskowej. W tego typu konstrukcjach receptorami s idealnie przeroczyste tuby. Wewntrz rur nieustannie przepywa syntetyczny olej, ktry dziki skoncentrowanemu promieniowaniu sonecznemu jest stale podgrzewany.

Rys. 8. Trzyczciowa budowa instalacji typu SEGS rdo: [12].

53

54

Na wyjciu pola kolektorw rurocig z gorcym olejem zostaje rozdzielony na dwa strumienie. Jeden strumie prowadzi do systemu akumulacji energii cieplnej (baterie soli rozpuszczalnych), gdzie oddaje swoj energi solom zawartym w zbiorniku, osigajc w ten sposb moliwo jej wykorzystania w godzinach niskiego bd zerowego promieniowania sonecznego. Natomiast drugi strumie zostaje doprowadzony bezporednio do cyklu mocy, tak aby przez system parownikw wyprodukowa par wodn niezbdn do napdu turbiny parowej. Jest to miejsce instalacji, gdzie energia cieplna z pocztku oleju, a pniej pary wodnej zostaje zamieniona na energi mechaniczn, a w konsekwencji na energi elektryczn, gdy turbina poczona jest z generatorem. Pole kolektorw w projektowanej elektrociepowni stanowi 6 jednostek cylindryczno-parabolicznych, z ktrych kada skada si z kolektorw o dugoci 13 m poczonych szeregowo. Kady modu ma dugo 26 m. W caej instalacji znajduje si 12 kolektorw, zajmujcych razem powierzchni pokryt przez lustra, rwn 312 m2. Sprawno konwersji energii promieniowania sonecznego na energi ciepln jest do wysoka i wynosi ok. 60%. Kady z kolektorw to jednostka niezalena, wyposaona w przyrzdy po-

Rys. 9. Ukad cylindryczno-paraboliczny z systemem ledzenia soca rdo: [11].

Rys. 10. Tuba szklana wykorzystywana w ukadach cylindryczno-parabolicznych rdo: Schott Solar PTR 70 [13].

miarowe oraz hydrauliczny system poruszania kolektorem w taki sposb, aby jak najefektywniej mc odbiera promieniowanie soneczne. System ten nazwany jest potocznie systemem ledzcym soce, a jego schemat prezentuje rys. 9. W celu uzyskania maksymalnego wykorzystania promieniowania sonecznego jest bardzo istotne, by powierzchnia paraboli reflektorw bya w kadym momencie pracy ustawiona prostopadle do promieniowania. Dziki temu kady kolektor zachowuje swoj indywidualno oraz dostosowuje parametry pracy do lokalnych warunkw promieniowania sonecznego. Oprcz najbardziej widocznego z elementw kolektora cylindryczno-parabolicznego, jak jest powierzchnia skupiajca, niezmiernie wana jest tuba absorbujca, przedstawiona na rys. 10. Element ten zoony jest z dwch rur: stalowej, o rednicy 70 mm, pokrytej powierzchni selektywn odbierajc odpowiedni dugo promieniowania, szklanej. Rura stalowa stanowi wewntrzny kana, przez ktry przepywa czynnik transportujcy odebrane ciepo. Rura szklana natomiast jest zewntrzn otoczk tworzc prni rzdu 10-4 tor (1 tor = 1/760 bar) pomidzy rur stalow a szklan. Bardzo wanym elementem, poza wasnociami szklanej tuby, s parametry oleju termicznego wypeniajcego receptory kolektorw. Technologia jego produkcji jest stosunkowo dobrze opanowana i pozwala na jego podgrzewanie do temperatur rzdu 400C. Niestety, charakteryzuje si przecitn moliwoci gromadzenia energii i przecitn wydajnoci cakowit, ponadto podczas pracy wykazuje problemy z wytwarzaniem i przenikaniem wodoru do przestrzeni z prni. W instalacji kolektorw, poza receptorami tubowymi, znajduje si bateria akumulujca energi po to, by istniaa moliwo wykorzystania jej w okresach braku bd niewystarczajcego nasonecznienia. Warto w tym miejscu zauway, e jest to pierwsza metoda pozwalajca akumulowa energi odpowiadajc energii elektrycznej rzdu megawatw. Moliwoci tej nie posiadaj elektrownie wiatrowe czy te energetyka konwencjonalna. Baterie zbudowane s z soli rozpuszczalnych o nastpujcym skadzie chemicznym: 60% NaNO3, 40% KNO3. Sole rozpuszczalne charakteryzuj si du gstoci, dziki czemu moliwe jest zwikszenie nawet o 50% pojemnoci cieplnej substancji anieli w przypadku zwykego oleju. Duym problemem eksploatacyjnym jest zasolenie oraz korozja elementw kolektorw. Dodatkowo, w zalenoci od zastosowanego czynnika transportujcego oraz ma-

55

gazynujcego ciepo, mog wystpi problemy np. z wydzielajcym si wodorem. W tab. 1 zaprezentowano rodzaj czynnika, parametry pracy oraz zwizane z nim ewentualne problemy eksploatacyjne.
Tabela 1 Parametry gwnych elementw instalacji termoelektrycznej Olej syntetyczny Maksymalna temperatura pracy [C] Cinienie systemu [bar] Korozja w tubie Problemy z wodorem Gwny problem rdo: [11]. 400 3040 nie tak stabilno cieczy Sole rozpuszczalne 500520 1020 brak informacji mao prawdopodobne zamarzanie Bezporednia produkcja z pary 480500 60120 nie mao prawdopodobne wysokie cinienie

3.10. Sposb wykorzystania ukadu SEGS przy budowie elektrociepowni


W poprzednich punktach ukazano metody odzysku ciepa z promieniowania sonecznego. Aby mc je wykorzysta w elektrociepowni, konieczne jest dopasowanie odpowiedniego ukadu do warunkw i parametrw realizowanych podczas obiegu kotowo-parowego. Zastosowanie paskich kolektorw sonecznych jest niemoliwe ze wzgldu na temperatur ich pracy, albowiem tego typu kolektory w stanie spoczynku mog osign maksymalnie 200C, i to przez niedugi czas. Przegrzanie kolektorw paskich prowadzi do wzrostu cinienia czynnika roboczego, a nastpnie powolnego jego rozszczelnienia, a przez to do cakowitego zniszczenia. Jedynymi kolektorami umoliwiajcymi prac przy wysokich cinieniach i temperaturach s kolektory paraboliczno-cylindryczne. Tego typu rozwizania nie znajduj

56

zastosowania w Polsce ze wzgldu na mimo wszystko niskie wartoci nasonecznienia. Niemniej jednak jest moliwe wykorzystanie tego typu kolektorw przy uwzgldnieniu nieco niszej sprawnoci ukadu. W elektrociepowni zostanie wykorzystany system zdecentralizowany SEGS, ze wzgldu na brak koniecznoci budowy wiey oraz niewymagane temperatury rzdu 600C. Kolektory paraboliczno-cylindryczne czone s szeregowo, a liczba poczonych kolektorw stanowi o temperaturze kocowej czynnika, gdy kady z obiektw bdzie podgrzewa czynnik o pewn warto T. Wiadome jest, e przyrost temperatury na pocztkowym etapie jest wyszy ni przy kocu szeregu kolektorw, std konieczno budowy do dugiego szeregu, wynoszcego dla projektu elektrociepowni 156 m. Moc cieplna, jak w cigu roku odzyskaj kolektory, nie powinna by mniejsza ni 360 MWh. Ukad kolektorw bdzie wykonany w taki sposb, aby bez koniecznoci unieruchomienia caego systemu mona byo rozbudowa ukad o kolejne szeregi, podczone rwnolegle do pierwotnego. Wanym elementem projektu elektrociepowni jest sposb poczenia ze sob dwch rnych ukadw energetycznych: kolektorw paraboliczno-cylindrycznych oraz kota na biomas. Dodatkow trudno stanowi fakt, i pracuj one na bardzo rnych parametrach i czynnikach. Obiegi musz wsppracowa w taki sposb, aby mogy si wzajemnie i pynnie uzupenia. Podstawowym rdem ciepa dla elektrociepowni jest kocio na som. Jego moc jest wystarczajca, aby samodzielnie mc dostarczy odpowiedni ilo ciepa do turbiny, zapewniajc jej prac przy nominalnych, projektowych parametrach. Ciepo pochodzce z ukadu kolektorw sonecznych stanowi dodatkowe rdo. Oba obiegi kotowy oraz soneczny bd pracoway na wsplny czon: akumulator ciepa. Ten doskonale izolowany termicznie obiekt bdzie stanowi bufor, zapewniajc stae parametry na turbinie oraz umoliwiajc, w sposb pynny, regulowanie pracy kota przy duym i maym nasonecznieniu. Dodatkow funkcj bdzie akumulowanie ciepa w taki sposb, aby zgromadzona energia podczas dnia o silnym promieniowaniu sonecznym moga by wykorzystana w nocy do produkcji prdu elektrycznego. Niezmiernie istotna i trudna do zaprojektowania jest instalacja automatyki, ktrej zadaniem bdzie odczyt parametrw z punktw pomiarowych usytuowanych w poszczeglnych miejscach obiegu i na tej podstawie regulacja pracy kota oraz obiegu kolektorw, przy jednoczesnym zachowaniu staych parametrw na wlocie do turbiny.

57

3.11. Efekty ekologiczne


Elektrownia zasilana biomas jest niewtpliwie zdecydowanie bardziej ekologiczna od klasycznej elektrowni zasilanej wglem kamiennym lub gazem ziemnym. Oprcz wspomnianego zerowego bilansu CO2 oraz obnionej emisji szkodliwych tlenkw siarki i azotu, niesie ze sob dodatkowe korzyci dla rodowiska. Najbardziej odczuwalne dla mieszkacw regionu bdzie umiejtne zagospodarowanie som i odpadami pochodzenia rolinnego. Szczeglnie dotyczy to somy, ktra do tej pory nie bya wykorzystywana do celw energetycznych, a co najwyej dla potrzeb poszczeglnych gospodarstw. Wraz z otwarciem elektrociepowni zwikszy si zapotrzebowanie na tego typu paliwo (elektrociepownia bdzie w wikszoci zasilana wanie som), przez co z pewnoci zwikszy si wiadomo mieszkacw na temat racjonalnej gospodarki wasnymi zasobami biomasy oraz odpadami drzewnymi i drewna z rozbirki. Elektrociepownia w najwikszej mierze bdzie polega na staych, duych dostawcach biomasy, takich jak due gospodarstwa rolne i producenci ywnoci lub mebli, ale dobrym pomysem byoby zorganizowanie lokalnego skupu biomasy, do ktrego mieszkacy mogliby zwozi wasne drewno. Praktyka taka jest czsto stosowana we Francji, gdzie lokalna administracja zieleni miejskiej zwozi pocite na drobne kawaki gazie i konary, zebrane w trakcie pielgnacji rolinnoci (przycinania ywopotw, obcinania wystajcych nad ulic gazi czy wycinania suchych, zagraajcych bezpieczestwu drzew). Naley si jednak liczy z negatywnymi efektami ubocznymi. Moe si okaza, e niektrzy, skuszeni atwym zyskiem, bd wycina drzewa w nadmiernym tempie, liczc na korzyci z jego sprzeday, lub nawet wycina je nielegalnie z lasw pastwowych. Podobny proceder istnieje w przypadku skupu zomu i jest istotnym problemem, na ktry nie ma, niestety, skutecznego rozwizania. Jednym z wyj jest naoenie wysokich kar za tego typu dziaania, utrzymywanie odpowiednio niskiej (zniechcajcej do kradziey) ceny skupu biomasy i uczciwo w jego prowadzeniu (nieprzyjmowanie biomasy wtpliwego pochodzenia). Przy zaoeniu zerowego bilansu CO2 mona wyliczy, jak dua ilo dwutlenku wgla bdzie zaoszczdzona w porwnaniu do klasycznej elektrowni na py wglowy. Wystarczy porwna, jak dua ilo tego zwizku wytworzyaby si w trakcie spalania wgla, ktry konieczny byby do wyprodukowania tej samej iloci elektrycznoci. Zakadajc, e zaprojektowana elektrociepownia byaby w stanie przej na zasilanie wglem bez zmiany parametrw pracy, do porwnania wystarczy wzi moc termiczn kota. Projektowany kocio bdzie mia moc 2 MWt (MJ/s energii cieplnej) i bdzie zasilany biomas o wartoci opaowej 16 MJ/kg. Stosowany w kotach energetycznych wgiel

58

kamienny ma warto opaow 27 MJ/kg, ktra jednak silnie zaley od jego wilgotnoci i zawartoci popiou. Przez 24h potrzebna by bya zatem rwnowarto 6400 kg wgla do zaspokojenia potrzeb elektrociepowni. Jeli przyj, e stosowany wgiel zawieraby 90% czystego pierwiastka wgla, to kadej doby do atmosfery wydostawaoby si a 23 400 kg CO2 kosztem 17 000 kg tlenu, ktry znikaby z powietrza w wolnej postaci (wizaby si z wglem). Iloci pozostaych tlenkw nie da si oszacowa z powodu duej rnorodnoci biomasy, jaka bdzie trafia do komory paleniskowej. Pewne jest, e kady rodzaj biomasy zawiera mniejsz ilo siarki ni wgiel kamienny (w przypadku konwersji duych tradycyjnych kotw pyowych stosuje si nawet dodatki siarki w celu zapobiegania korozji), lecz ilo ta bdzie rna w zalenoci od typu roliny, stopnia nawoenia gleby, okresu leakowania. Naley zauway, e paliwo biomasowe ze wzgldu na swoj nisk szkodliwo jest wyjtkowo promowane przez Uni Europejsk, ktra w celu zachcenia zakadw produkcyjnych do jego stosowania przyznaje specjalne zielone certyfikaty na tak produkcj energii i zalicza j do odnawialnych rde energii.

3.12. Podsumowanie
Prezentowany projekt elektrociepowni jest niezwykle rozbudowany, jeli chodzi o czerpanie energii ze rde naturalnych. Wykorzystanie biomasy, soca i wiatru wymaga zastosowania specjalnych konstrukcji, zainwestowania dodatkowych rodkw finansowych. Jednak po wykonaniu projektu koszty zwizane z utrzymaniem ruchu w instalacji s znacznie mniejsze ni w przypadku rozwiza konwencjonalnych. Kady z zaprojektowanych systemw jest optymalnie dobrany w taki sposb, aby jak najefektywniej mg pracowa wsplnie z caoci. Zastosowane turbiny wiatrowe, mimo swojej maej mocy, maj duy wpyw na redukcj emisji szkodliwych gazw do atmosfery i przyczyniaj si do zmniejszenia iloci spalanej biomasy. Przy duszym okresie uytkowania stanowi znaczcy wkad w zysk elektrociepowni. Dodatkowo speniaj funkcj edukacyjn i pozwalaj na zastosowanie podobnych rozwiza na szersz skal. Zaprojektowanie hybrydowego ukadu (biomasa soce) podgrzewania czynnika roboczego ma na celu przede wszystkim zwikszenie wydajnoci produkcji energii elektrycznej, przy jednoczesnym zmniejszeniu iloci spalanej biomasy. Niewtpliwie dodatkow zalet wykorzystywania dwch rde ciepa jest ich dywersyfikacja. Potencjalnie

59

jest moliwe wytwarzanie prdu elektrycznego, korzystajc tylko z energii sonecznej. Powoduje to, i zaprojektowana elektrociepownia staje si uniwersalnym produktem, ktry dziki swojej blokowej konstrukcji moe by skalowany, a myl techniczna przenoszona w inne miejsca.
APPLICATION OF WIND TURBINES AND SOLAR COLLECTORS IN POWER PLANT (ABSTRACT)
Presented power plant is one of the first in Europe investments which include in assumptions connected so many sources of energy. The object will have independent system of wind turbines and two dependent systems of heat delivers: solar power and power from burning biomass which will be transform to electric power. This paper describes the integration of small wind turbines with the proposed power plant. Predicted turbine performance and power generated are presented. Fear of excessive noise and the impact on the grid is explained. Different ways of electrical connections are described with pressure on the one that seems most appropriate. In second part of the text, the system using solar power in the way it could be integrate to rest of power plant like a additional source of heat, is described.

LITERATURA
Blok K., Renewable energy policies in the European Union, Energy Policy 2006, no. 34 (3). Jha A. R., Wind Turbine Technology, Boca Raton 2010. Joniec W., Kolektory soneczne, Rynek Instalacyjny 2009, nr 4. Lubony Z., Elektrownie wiatrowe w systemie energetycznym, Warszawa 2006. Lubony Z., Farmy wiatrowe w systemie energetycznym, Warszawa 2009. Polska Izba Gospodarcza Energii Odnawialnej, www.pigeo.pl. Rodacki T., Kandyba A., Przetwarzanie energii w elektrowniach sonecznych, Gliwice 2000. Urzd Regulacji Energetyki, Wydzia Energii Odnawialnej i Wytwarzanej w Kogeneracji, www.ure.gov.pl. [9] Wicka A., Kwasiborski M., Produkcja kolektorw sonecznych w Polsce, Polski Instalator 2009, nr 10. [10] Wiley, Solar Cells Efficiency Tables, 12 June 2008, no. 32. [11] Wiliski A., Analiza porwnawcza parametrw wybranych metod wykorzystania energii odnawialnych, praca dyplomowa, Politechnika dzka, d 2008. [12] www.bcp-energia.it. [13] www.schottsolar.com. [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8]

60

CZ II

ANALIZA EKONOMICZNA

1. Prognoza wzrostu cen energii elektrycznej i ciepa gospo dla gospodarstw domowych i przedsibiorstw lokal na poziomie lokalnym
STRESZCZENIE
Opracowanie przedstawia prognoz cen energii elektrycznej na rynku hurtowym, dla gospodarstw domowych oraz dla przemysu. Zaprezentowany zosta przegld metod prognostycznych oraz dotychczasowych przewidywa co do wzrostu cen energii w Polsce wybranych orodkw eksperckich. Zasadnicza cz tekstu dotyczy analizy ilociowej zmian cen w Polsce w latach 20122030 w oparciu o istniejce prognozy oraz metody zwizku przyczynowego.

1.1. Kontekst prognozy. Dotychczasowy dorobek nauki


Ceny energii s jednym z gwnych czynnikw determinujcych koszty produkcji, przychody przedsibiorstw oraz koszty utrzymania w gospodarstwach domowych. Cena brutto energii elektrycznej w jednostkach siy nabywczej (PPS) w pierwszym proczu 2010 r. dla standardowego odbiorcy domowego w Polsce bya jedn z najwyszych w Unii Europejskiej, po Niemczech i Sowacji [4]. Prby przewidywania kierunkw i wartoci zmian w cenach energii elektrycznej maj wic fundamentalne znaczenie dla procesw planowania oraz zarzdzania finansowego na poziomie regionalnym i lokalnym. Ceny energii s rwnie kluczowym parametrem kosztowym dla gospodarstw domowych i przedsibiorstw.

61

62

Jeszcze w latach 70. XX w. prognozy cen energii elektrycznej mogy by z powodzeniem dokonywane w oparciu o ekstrapolacj historycznych trendw. Nadejcie nowych technologii energetycznych (m.in. CCS, szybki rozwj energetyki odnawialnej), szoki cenowe na rynkach paliw konwencjonalnych, a take coraz bardziej dynamicznie zmieniajce si otoczenie gospodarcze stay si przyczynkiem do prac naukowych w zakresie prognozowania charakterystyk liberalizujcych si rynkw energii. Dzisiaj poziom cen elektrycznoci i ciepa zaley od szeregu zjawisk, nie tylko o charakterze ekonomicznym i technicznym, ale take spoecznym i pogodowym, wpywajcych na popyt i poda energii. W perspektywie najbliszych 20 lat popyt i poda energii na poziomie regionalnym i lokalnym bdzie zalee przede wszystkim od: poziomu cen paliw, zmian klimatycznych i zwizanych z nimi regulacji prawnych oddziaujcych na sektor energetyki, dostpnoci wodnych magazynw energetycznych, inwestycji w infrastruktur energetyczn. Zoono procesu prognozowania skonia zachodnie jednostki naukowe do zastosowania wielu rnorodnych metod. Electric Power Research Institute EPRI (USA) podzieli techniki prognozowania na trzy pary kategorii [8]: osdw i modeli techniki bazujce na dowiadczeniu i wiedzy prognostykw, a niekoniecznie na danych historycznych; stosowane w sytuacjach niewymagajcych prowadzenia analizy wraliwoci oraz gdy przeszo rynku energii nie oddziauje znaczco na przyszo, ekstrapolacji i zwizku przyczynowego techniki zakadajce podobiestwo technologii planowanych do zastosowania w przyszoci oraz technologii ju stosowanych, bazujce na zaoeniu o niezmiennoci otoczenia ekonomicznego, statycznych i dynamicznych techniki bazujce na modelowaniu ekonometrycznym, opierajce si na cile okrelonych zaoeniach liczbowych, np. w zakresie oczekiwanej inflacji. Niniejsza analiza stanowi z jednej strony przegld istniejcych prognoz cen energii w Polsce, wykorzystujcych metody statyczne i dynamiczne, a z drugiej jest prb opracowania prognozy specyficznej dla regionw w rodkowej Polsce, o warunkach klimatycznych i wymaganiach energetycznych typowych dla centralnej Europy, w oparciu o techniki osdw i modeli (zgodnie z nomenklatur zaproponowan przez EPRI). W pewnym stopniu analiza wspiera si take metodami ekstrapolacyjnymi i interpola-

cyjnymi oraz metodami zwizku przyczynowego, bazujc na analizie regresji. Zaoenia prognozy wskazuj, e z uwagi na scentralizowany charakter rynku energii w Polsce analiza moe by w znacznej mierze aplikowana do regionw i gmin na terenie caej Polski.

1.2. Przegld dotychczasowych prognoz


Dorobek polskich instytucji naukowych w zakresie prognozowania cen, popytu i poday na rynku energii w Polsce jest do ograniczony. Dotychczasowe prognozy w zakresie polskiego rynku energii byy prowadzone przez cztery orodki badawcze, przy czym tylko trzy pierwsze nie ograniczaj si do estymacji popytu i poday energii, lecz wskazuj rwnie przewidywany poziom cen: 1) Agencja Rynku Energii Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energi, 2009, aktualizacja 2011 (dla Ministerstwa Gospodarki na potrzeby Polityki Energetycznej Polski do roku 2030), 2) Centrum Analiz Spoeczno-Ekonomicznych Dostosowanie systemu wsparcia dla energii elektrycznej pochodzcej z odnawialnych rde energii do zmian zachodzcych w kosztach wytwarzania energii z paliw kopalnych, 2009 (dla Ministerstwa Gospodarki na potrzeby planowania systemu wsparcia dla energetyki odnawialnej), 3) Spoeczna Rada Narodowego Programu Emisji Perspektywa europejska rynku energii, 2011, 4) Instytut Bada Strukturalnych Mix energetyczny 2050. Analiza scenariuszy dla Polski, 2011 (dla Ministerstwa Gospodarki na potrzeby planowania Narodowego Programu Rozwoju Gospodarki Niskoemisyjnej). Moliwoci krytycznej analizy powyszych prognoz s ograniczone z uwagi na ich ma porwnywalno. Po pierwsze, wynika to z rozbienoci w przyjtych horyzontach czasowych (ARE: 20152030; CASE: 20122020; SRNPRE: 20122013). Po drugie, wymienione opracowania odnosz si do rnych kategorii produktw (energia dla gospodarstw domowych, energia dla przemysu, energia na rynku hurtowym i energia czarna). Ceny energii dla gospodarstw domowych s pochodn ceny dla odbiorcw przemysowych. W przeciwiestwie do cen energii na rynku hurtowym nie s one ustalane przez niewidzialn rk rynku Smitha, lecz przez regulatora (URE), ktry zatwierdza i kontroluje stosowanie taryf paliw gazowych, energii elektrycznej i ciepa (art. 23, ust. 2, ppkt 2 [10]).

63

Tabela 1 Porwnanie dotychczasowych prognoz cen energii elektrycznej (z/MWh)


Nazwa prognozy Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energi Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energi Aktualizacja prognozy zapotrzebowania na energi i paliwa do roku 2030 Dostosowanie systemu wsparcia dla energii elektrycznej pochodzcej z odnawialnych rde energii do zmian zachodzcych w kosztach wytwarzania energii z paliw kopalnych Perspektywa europejska rynku energii Autor ARE Data prognozy 2009 Zakres prognozy Cena energii dla gospodarstw domowych Cena energii dla przemysu Cena energii na rynku hurtowym 2012 b.d. 2013 b.d. 2014 b.d. 2015 2020 2025 2030

490,9 605,1 615,1 611,5

ARE

2009

b.d.

b.d.

b.d.

364,4 474,2 485,4 483,3

ARE

2011

b.d.

b.d.

b.d.

b.d.

b.d.

b.d.

380

CASE

2009

Cena energii 361,24 368,46 375,83 383,35 423,25 b.d. dla przemysua)

b.d.

SRNPRE

2011

Cena energii na rynku hurtowym

231

418

b.d.

b.d.

b.d.

b.d.

b.d.

a)

Autorzy uywaj sformuowania cena ekonomiczna czarnej energii elektrycznej.

rdo: opracowanie wasne na podstawie [2, 1, 3, 7].

64

Mechanizm quasi-rynkowy (Urzd Regulacji Energetyki)

Cena energii na rynku hurtowym

Mechanizm rynkowy (TGE i poee RE GPW)


Cena energii dla odbiorcw przemysowych

Cena energii dla gospodarstw domowych

Rys. 1. Ksztatowanie cen energii w Polsce rdo: opracowanie wasne.

Mimo ograniczonej porwnywalnoci prognoz, z zestawienia mona wysnu pewne wnioski. Po pierwsze, niektre prognozy wydaj si zbyt pesymistyczne. Na przykad przewidywana przez SRNPRE cena na poziomie 231 z/MWh na rynku hurtowym w 2012 r. jest o 30% wysza od ceny wyraonej redni wartoci indeksu IRDN na TGE w styczniu 178,19 z/MWh1.
Obliczenia wasne. Uwzgldniono redni indeks IRDN na Towarowej Giedzie Energii w styczniu 2012 (IRDN cena rednia waona wolumenem ze wszystkich transakcji na sesji giedowej, liczona po dacie dostawy dla caej doby).
1

65

Po drugie, pomidzy prognozami wystpuj istotne rozbienoci w zakresie przewidywa dynamiki wzrostu cen. Wedug SRNPRE ju w 2013 r. cena 1 MWh energii na rynku hurtowym bdzie wynosia 418 z. Zdaniem ARE na tym samym rynku za 1 MWh bdzie si paci 380 z dopiero w 2030 r. Z kolei prognozy ARE i CASE nie s zbiene co do wartoci przyrostw cen energii dla odbiorcw przemysowych. Wedug Prognozy zapotrzebowania na paliwa i energi ARE ceny w 2015 r. bd wysze od cen prognozowanych przez CASE, ale ju w roku 2020 to CASE prognozuje ceny wysze od ARE. Po trzecie, interesujcy jest skokowy wzrost cen prognozowany przez SRNPRE ju w 2013 r. (ponad 80% w stosunku r/r). Autorzy tumacz to wejciem w ycie kolejnej fazy systemu handlu uprawnieniami do emisji CO2. Etap trzeci wdraania European Trading Scheme (ETS) obejmie osiem lat, od 1 stycznia 2013 r. do 31 grudnia 2020 r. i ma zagwarantowa lepsz przewidywalno inwestorom oraz umoliwi realizacj celw unijnych w zakresie zapobiegania zmianom klimatu i oszczdnoci energetycznej do roku 2020 [6]. W fazie trzeciej zamiast rozdzielania EUA (EU Allowances) pomidzy chtnych do emisji, caa pula uprawnie do emisji bdzie sprzedawana na aukcjach.

1.3. Zaoenia prognostyczne Zaoenia


W ostatnich latach ceny energii w ujciu regionalnym nie odbiegay znaczco od cen oglnopolskich. Aktualna quasi-rynkowa struktura dystrybucji energii w Polsce nie wskazuje, aby wysoka korelacja midzy cenami w Polsce i na terenie poszczeglnych regionw miaa ulec zmniejszeniu w perspektywie co najmniej do roku 2020. Pierwszym zaoeniem prognozy jest wic wysoka korelacja zmian w cenach energii na poziomie regionalnym i gminnym oraz zmian w cenach energii w caej Polsce. Zaoenie potwierdza tab. 2, zestawiajca dane na temat modyfikacji w taryfach Operatorw Systemu Dystrybucyjnego dziaajcych na terenie wojewdztwa dzkiego ze zmianami taryf w caej Polsce. Drugie zaoenie prognozy odnosi si do relacji midzy cenami energii na rynku hurtowym, cenami energii dla gospodarstw domowych oraz cenami energii dla przemysu. Relacje midzy cenami dla uproszczenia analizy zostay przyjte za stae w czasie. Zaoenie jest zbiene z metodologi ARE opisan w Prognozie zapotrzebowania na paliwa i energi (2009).

66

Tabela 2 rednie zmiany taryf operatorw dziaajcych w wojewdztwie dzkim na 2012 r. Operator Systemu Dystrybucyjnego ENERGA Operator S.A. RWE Stoen Operator Sp. z o.o. PGE Dystrybucja S.A. redni wzrost cen energii dla wojewdztwa dzkiegoa) redni wzrost cen energii dla Polski
a)

Zmiana taryfy za dystrybucj energii elektrycznej dla wszystkich grup odbiorcw (ogem, %) 9,9 6,3 5,1 5,8 5,9

rednia waona. Obliczenia wasne na podstawie danych Operatorw Systemu Dystrybucyjnego.

rdo: opracowanie wasne na podstawie [9] oraz informacji od Operatorw Systemu Dystrybucyjnego.

Trzecie zaoenie to triangulacja istniejcych piciu prognoz w zakresie cen energii (opisanych w punkcie 2), ktre zostay uznane za jednakowo wiarygodne, pomimo istotnych rozbienoci wystpujcych midzy nimi. W zwizku z tym naley podkreli, e wszystkie zaoenia kadej z analiz pozostaj w mocy w niniejszej analizie. Czwarte zaoenie wie si z liniowoci modelu. Znajduje zastosowanie zarwno w odniesieniu do wykorzystanych upraszczajcych metod (klasyczna regresja liniowa), jak i danych (ekstrapolacja i interpolacja). Zaoenie zostao potwierdzone przez wysokie skorygowane wskaniki stopnia dopasowania modelu R2. Pite zaoenie wynika z przyjtej charakterystyki modelu. Prognoza opiera si czciowo na dowiadczeniu i wiedzy prognostykw, a niekoniecznie na danych historycznych, poniewa w kontekcie przewidywanych zmian gospodarczych przeszo rynku energii nie oddziauje znaczco na przyszo.

1.4. Prognoza cen


Niniejsza prognoza zostaa wykonana z jednej strony na podstawie skorygowanych cen estymowanych przez ARE, CASE i SRNPRE, a z drugiej w oparciu o postawione wczeniej zaoenia. Pomidzy opracowanymi scenariuszami wystpuj istotne rnice.

67

Wedug scenariusza optymistycznego do roku 2030 nastpi wzrost cen energii dla gospodarstw domowych o 26% (tj. przecitnie o ok. 1,5% r/r), wedug scenariusza pesymistycznego bdzie to 131% (tj. przecitnie o ok. 7,3% r/r), a wedug najbardziej prawdopodobnego scenariusza realistycznego o 69% (tj. przecitnie ok. 3,8% r/r).
Tabela 3 Prognozy cen energii dla gospodarstw domowych w wojewdztwie dzkim (z/MWh) 2012 Scenariusz optymistyczny Scenariusz pesymistyczny Scenariusz realistyczny 484,87 515,39 501,31 2013 494,56 932,60 601,70 2014 504,46 979,23 628,00 2015 489,11 1 028,20 639,50 2020 568,11 1 079,61 724,35 2025 615,10 1 133,59 816,10 2030 611,50 1 190,27 848,28

rdo: opracowanie wasne.

Rys. 2. Prognoza cen energii dla gospodarstw domowych (z/MWh) rdo: opracowanie wasne.

68

Przedstawiony model ma charakter punktualistyczny bazuje na zaoeniu istotnej zmiany jakociowej w postaci wejcia w ycie kolejnej fazy systemu handlu uprawnieniami do emisji CO2 w ramach trzeciego etapu wdraania European Trading Scheme

(ETS) od 1 stycznia 2013 r. Podstawow cech odrniajc zaoone scenariusze jest ocena skutkw wprowadzenia nowych zasad. Wedug scenariusza optymistycznego do roku 2030 nastpi wzrost cen energii dla odbiorcw przemysowych o 69% (tj. przecitnie o ok. 3,85% r/r), wedug scenariusza pesymistycznego bdzie to 210% (tj. przecitnie o ok. 11,7% r/r), a wedug najbardziej prawdopodobnego scenariusza realistycznego o 127% (tj. przecitnie ok. 7,06% r/r).
Tabela 4 Prognozy cen energii dla odbiorcw przemysowych w wojewdztwie dzkim (z/MWh) 2012 Scenariusz optymistyczny Scenariusz pesymistyczny Scenariusz realistyczny 361,24 383,97 373,49 2013 368,46 694,81 448,28 2014 375,83 729,55 467,87 2015 364,40 766,03 476,44 2020 423,25 804,33 539,65 2025 458,26 844,54 608,01 2030 455,58 886,77 631,99

rdo: opracowanie wasne.

Rys. 3. Prognoza cen energii dla odbiorcw przemysowych (z/MWh) rdo: opracowanie wasne.

69

Wedug scenariusza optymistycznego do roku 2030 nastpi wzrost cen energii na rynku hurtowym o 181% (tj. przecitnie o ok. 10% r/r), wedug scenariusza pesymistycznego bdzie to 415% (tj. przecitnie o ok. 23% r/r), a wedug najbardziej prawdopodobnego scenariusza realistycznego o 277% (tj. przecitnie ok. 15,4% r/r).
Tabela 5 Prognozy cen energii na rynku hurtowym (z/MWh) 2012 Scenariusz optymistyczny Scenariusz pesymistyczny Scenariusz realistyczny 217,32 231,00 224,69 2013 221,67 418,00 269,68 2014 226,10 438,90 281,47 2015 219,22 460,85 286,63 2020 254,63 483,89 324,66 2025 275,69 508,08 365,78 2030 274,08 533,49 380,21

rdo: opracowanie wasne.

Rys. 4. Prognoza cen energii na rynku hurtowym (z/MWh)

70

rdo: opracowanie wasne.

1.5. Wnioski
W najbliszych latach prognozowany jest powany wzrost zmiennoci cen energii elektrycznej w Polsce. Pomimo faktu, e przewidywany wzrost cen energii dla gospodarstw domowych jest znacznie mniejszy od wzrostu cen dla odbiorcw przemysowych, naley spodziewa si, e wystpi bezporednia transmisja zwikszonych kosztw. Skala zjawiska transmisji bdzie zalee przede wszystkim od regulatora rynku energii, polityki publicznej w zakresie wspierania rozwoju polskiej energetyki oraz planowanych miksw energetycznych (ang. energy mix). Zarysowane scenariusze maj charakter futurologiczny. Ich zadaniem nie jest okrelenie jednej, cile sprecyzowanej teorii prognostycznej, ale raczej wskazanie przewidywanych trendw oraz pobudzenie dyskusji z jednej strony na temat skali wpywu przewidywanych zmian na sytuacj gospodarcz Polski oraz poszczeglnych regionw i gmin, a z drugiej na temat potencjalnych kierunkw dziaa niwelujcych negatywne konsekwencje zmian adaptacyjnych do low carbon economy. Wielu informacji na temat koherencji prognoz z rzeczywistoci dostarcz obserwacje w zakresie zachowa rynku energii w roku 2013 pierwszym okresie funkcjonowania trzeciej fazy European Trading Scheme. Zebrane dane powinny posuy do aktualizacji przedstawionych prognoz.
ELECTRICITY AND HEAT PRICE INCREASE FORECAST LO FOR HOUSEHOLDS AND BUSINESSES AT THE LOCAL LEVEL (ABSTRACT)
The paper presents the forecast of electricity prices in the wholesale market as well as households and industry markets. The paper presents overview of forecasting methods and previous predictions about rising energy prices in Poland of selected expert centers. The main part of the article concerns the quantitative analysis of price changes in the years 20122030 based on existing forecasts and judgement-based methods. Analysis is a methodological foundation for the preparation of reliable economic analysis of the proposed biomass power plant regarding situation of the Central Poland.

71

LITERATURA
[1] Agencja Rynku Energii (ARE), Aktualizacja prognozy zapotrzebowania na energi i paliwa do roku 2030, 2011 (online). [2] Agencja Rynku Energii (ARE), Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energi, 2009 (online). [3] Centrum Analiz Spoeczno-Ekonomicznych (CASE), Dostosowanie systemu wsparcia dla energii elektrycznej pochodzcej z odnawialnych rde energii do zmian zachodzcych w kosztach wytwarzania energii z paliw kopalnych, 2009 (online). [4] Eurostat (European Statistical Office), Electricity prices for first semester 2010, http://epp.eurostat. ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-QA-10-046/EN/KS-QA-10-046-EN.PDF. [5] Instytut Bada Strukturalnych (IBS), Mix energetyczny 2050. Analiza scenariuszy dla Polski, 2011 (online). [6] Komisja Europejska, Europejski System Handlu Emisjami, 2009, http://ec.europa.eu/clima/ publications/docs/ets_pl.pdf. [7] Spoeczna Rada Narodowego Programu Redukcji Emisji (SRNPRE), Perspektywa europejska rynku energii, 2011 (online). [8] University of Florida, Demand Forecasting for Electricity, 2010, http://www.regulationbodyofknowledge. org/documents/044.pdf. [9] Urzd Regulacji Energetyki (URE), Ceny prdu na 2012 rok zatwierdzone, 20 grudnia 2011, http://www.ure.gov.pl/portal/odb/446/4393/Ceny_pradu_na_2012_rok_zatwierdzone.html. [10] Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, Dz.U. z 2006 r., nr 89, poz. 625 z pn. zm.

2. Analiza rentownoci ekonomicznej lokalnej elektrociepowni hybrydowej


STRESZCZENIE
W opracowaniu zaprezentowano analiz rentownoci ekonomicznej na przykadzie projektowanej 2 MW elektrociepowni hybrydowej w jednej z gmin na terenie Polski. W tym celu posuono si wskanikami rentownoci ekonomicznej polecanymi przez Bank wiatowy w procedurze UNIDO. Przedstawiono rwnie orientacyjne koszty inwestycyjne i eksploatacyjne planowanej elektrociepowni.

2.1. Wprowadzenie
W ostatnich latach zauwaa si znaczny wzrost inwestycji w energetyk odnawialn. Jest to zwizane m.in. z wymaganiami Dyrektywy Unii Europejskiej 2009/28/WE, rosncymi cenami paliw kopalnych oraz naciskami ekologw. Przewiduje si dalszy wzrost inwestycji w odnawialne rda energii (OZE) w nastpnych latach, co powoduje due zainteresowanie tym tematem. W ostatnim czasie coraz wikszego znaczenia nabieraj inwestycje w kogeneracj rozproszon, opierajc si na OZE. Jest to zwizane z prawnym obowizkiem zakupu energii elektrycznej i ciepa z OZE oraz obowizkiem zakupu energii elektrycznej z kogeneracji [11]. Wad rozwiza z zastosowaniem kogeneracji rozproszonej s koszty czsto wysze od tych, ktre wi si z tradycyjnymi rozwizaniami zawodowej kogeneracji, skojarzonej z kotami wglowymi i turbinami parowymi. Analiz rentownoci ekonomicznej wykonuje si dla kadej projektowanej inwestycji, a szczeglnie przydatna jest przy rozwizaniach kogeneracyjnych, gdzie czsto ponosi si due nakady inwestycyjne oraz wysokie koszty eksploatacyjne. Analiza ekonomiczna ma za zadanie oszacowa przysze wyniki finansowe, jakie moe przynie inwestycja.

73

Dobrze wykonana analiza efektywnoci powinna minimalizowa ryzyko zwizane z realizacj inwestycji. Celem opracowania jest zatem analiza rentownoci ekonomicznej dla planowanej lokalnej hybrydowej elektrociepowni 2 MW wykorzystujcej biomas oraz wspomaganej energi wiatru.

2.2. Ocena inwestycji w podsystemie wytwrczym


Ocena inwestycji dla elektrociepowni hybrydowej powinna by wykonana zgodnie z przyjt przez Bank wiatowy metodologi UNIDO [7] i zawiera: 1) Okres zwrotu nakadw inwestycyjnych PBP (pay-back period). Na potrzeby tej monografii zostanie uyty wskanik zmodyfikowany, zwany prostym okresem zwrotu nakadw SPBP [1]. Za jego pomoc okrela si czas niezbdny do uzyskania zwrotu nakadw inwestycyjnych dziki corocznym nadwykom finansowym w okresie eksploatacji.

I=

SPBP

CF ,
t =0 t

gdzie: I cakowite nakady inwestycyjne; SPBP prosty okres zwrotu kapitau; CFt przepyw pieniny (cash flow) w okresie t; 0 rok pierwszego wydatku. 2) Stop zwrotu kapitau zakadowego ROE (return on equity) oraz stop zwrotu nakadw inwestycyjnych ROI (return on investment). W pracy zostanie obliczona stopa zwrotu nakadw inwestycyjnych ROI [7]. Liczona bdzie z nastpujcej zalenoci:

ROI =

F +Y , I

74

gdzie: F zysk netto w typowym (przecitnym) roku; Y roczne odsetki (w typowym roku); I cakowity nakad inwestycyjny.

3) Warto zaktualizowan netto NPV [7] (net present value)

NPV =

(CI t COt ) , (1 + p ) t n=0


n

gdzie: CIt wpywy pienine w roku t; COt wydatki pienine w roku t; p stopa dyskontowa; 0 rok pierwszego wydatku. 4) Wewntrzn stop zwrotu IRR [1] (internal rate of return)

(CI t COt ) I = 0, t n = 0 (1 + IRR )


n

gdzie: CIt wpywy pienine w roku t; COt wydatki pienine w roku t; I nakady inwestycyjne; 0 rok pierwszego wydatku. 5) Prg rentownoci BEP (break-even point) [7]

BEPE =

kE , eE

gdzie: kE jednostkowy koszt produkcji energii w elektrociepowni; eE jednostkowa cena energii.

75

2.3. Dane o zaoeniach projektu dotyczcych energii cieplnej i elektrycznej w projektowanej elektrociepowni
Projektowana elektrociepownia ma mie moc nominaln 2 MW i dziaa w obiegu ORC. Zaoono, e bdzie pracowaa przez 8 miesicy w roku z nominaln moc ciepln i 4 miesice (najcieplejsze) z moc rwn 50% nominalnej oraz przez 12 miesicy z nominaln moc elektryczn. rednia dzienna produkcja energii przez jeden wiatrak wyniesie 7 kWh na dob. Przyjto rwnie 7 dni w cigu roku (w lipcu bd sierpniu), kiedy elektrociepownia i wiatraki bd wyczone w celach konserwacji i drobnych napraw. Zapotrzebowanie wasne elektrociepowni na moc elektryczn przyjto na staym poziomie przez cay rok, wynoszcym 20 kW. W tab. 1 zamieszczono dane techniczne niezbdne w celu przeprowadzenia oblicze rentownoci ekonomicznej dla projektowanej elektrociepowni.
Tabela 1 Zaoenia techniczne niezbdne w celu przeprowadzenia oblicze rentownoci ekonomicznej dla projektowanej elektrociepowni Cakowita moc elektrociepowni Roczna produkcja energii elektrycznej ogem (uwzgldniajc 7-dniowy przestj w pracy) z biomasy z 18 szt. wiatrakw o cznej mocy 24 kW Roczna produkcja ciepa w elektrociepowni (uwzgldniajc 7-dniowy przestj w pracy) Zuycie energii elektrycznej na potrzeby elektrociepowni Zuycie energii cieplnej na potrzeby elektrociepowni Energia elektryczna przeznaczona na sprzeda (roczna produkcja energii elektrycznej zuycie energii elektrycznej na potrzeby elektrociepowni) Roczne zapotrzebowanie na biomas (som) o wartoci opaowej (14 000 MJ/t) rednia sprawno pojedynczego wiatraka Cakowita sprawno ukadu kogeneracyjnego w elektrociepowni 2 MW (w tym 420 kW el.) 3678,8 MWh 3618,7 MWh 60,1 MWh 11 432,9 MWh (41 158,4 GJ) 175,6 MWh pomijalne 3573,7 MWh 5000 t 30% 30%

76

rdo: opracowanie wasne.

2.4. Koszty inwestycyjne


Koszty inwestycyjne dla hybrydowej elektrociepowni o mocy 2 MW zostay opracowane przez wyspecjalizowan firm niemieck majc bogate dowiadczenie w tego typu projektach. Wycena w euro bya sporzdzona na potrzeby jednej z gmin w centralnej Polsce. Jednak kosztorys przygotowano jak na warunki ekonomiczne Niemiec, std zdecydowano si skorygowa poszczeglne skadniki o czynnik 0,8. Projekty elektrociepowni kogeneracyjnych mog by dofinansowywane w formie dotacji z projektw krajoTabela 2 Orientacyjna struktura kosztw inwestycyjnych dla projektowanej elektrociepowni hybrydowej o mocy 2 MW Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. Rodzaj kosztw Dokumentacja projektowo-kosztorysowa i dokumentacyjne prace przygotowawcze Dostawa i transport materiaw i urzdze Instalacja technologiczna system spalania Instalacja technologiczna system ORC Instalacja technologiczna kocio Instalacja technologiczna wiatraki oraz urzdzenia towarzyszce Zakup, dostawa i monta elektrowni na biomas soma budynek Zakup, dostawa i monta elektrowni na biomas soma rurocigi technologiczne Zakup, dostawa i monta elektrowni na biomas soma instalacje elektryczne, system detekcji Zakup, dostawa i monta elektrowni na biomas soma system zaadunku somy Zakup, dostawa i monta elektrowni na biomas soma pozostae materiay i urzdzenia Zarzdzanie projektem i nadzr inwestorski Podatek VAT 23% od czci niedotacyjnej Reklama i promocja Koszty prac planistycznych, pozwole, ekspertyz SUMA Warto w PLN 1 280 000 416 000 4 288 000 3 184 000 1 904 000 200 000 3 684 000 1 904 000 832 000 291 200 1 312 000 1 244 800 1 012 042 104 845 96 000 21 752 887

rdo: opracowanie wasne na podstawie wniosku gminy Daszyna o dofinansowanie hybrydowej elektrociepowni.

77

wych (np. Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej), unijnych (Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko) i np. rodkw norweskich (Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweski Mechanizm Finansowy). Dodatkowo, korzystajc ze rde krajowych i unijnych, mona uzyska nisko oprocentowane poyczki (3%) z moliwoci ich czciowego umorzenia (maksymalnie do 50%). W przypadku korzystania z kredytw istnieje moliwo uzyskania dofinansowania do spaty kredytu. Przykadowa struktura pozyskiwania nakadw inwestycyjnych wyliczonych w tab. 2 moe wyglda nastpujco: 70% dotacja z funduszy unijnych z PO Infrastruktura i rodowisko, 25% dotacja z NFOiGW, 5% nisko oprocentowana poyczka z WFOiGW, z umorzeniem 40% wartoci poyczki po roku. Zaoona powyej struktura finansowania bdzie wykorzystana w dalszej czci opracowania.

2.5. Przychody elektrociepowni


Zakadany okres eksploatacji projektowanej elektrociepowni bdzie wynosi 20 lat. W tak dugim czasie przychody z okrelonych rde bd rosy, chociaby ze wzgldu na inflacj zakadan na poziomie rednim 3% rocznie w cigu 20 kolejnych lat eksploatacji. Inne rda przychodw elektrociepowni zostay zaprezentowane poniej: 1) Przychody ze sprzeday energii elektrycznej i cieplnej produkowanej w elektrociepowni. Cakowita produkowana energia elektryczna bdzie sprzedawana w caoci mieszkacom gmin zarwno przedsibiorstwom, jak i osobom prywatnym. Energia cieplna w okresie grzewczym bdzie odbierana przez przedsibiorstwa i osoby prywatne na cele centralnego ogrzewania, jak i podgrzewania wody uytkowej oraz w przypadku firm na cele zwizane z produkcj. W okresie letnim ze wzgldu na zmniejszone zapotrzebowanie, ciepo bdzie trafia gwnie do przedsibiorstw (np. producentw warzyw i owocw, pieczarek, wacicieli suszarni i innych fabryk, gdzie ciepo jest konieczne do procesw produkcyjnych oraz podgrzewania wody uytkowej). Czciowo zuywane bdzie

78

take na potrzeby gospodarstw domowych do podgrzewania wody uytkowej. W przypadku znacznych nadwyek energii moe by ona sprzedawana ssiednim gminom. Na rys. 1 zaprezentowano prognozowane hurtowe ceny sprzeday jednej MWh energii elektrycznej w cigu 20 lat, liczc od 2013 r. (1 rok na wykresie).

Rys. 1. Prognozowane hurtowe ceny sprzeday 1 MWh energii elektrycznej w cigu kolejnych 20 lat, liczc od 2013 r. rdo: opracowanie wasne na podstawie: M. Kochaski, Prognoza wzrostu cen energii elektrycznej i ciepa dla gospodarstw domowych i przedsibiorstw na poziomie lokalnym (w niniejszym tomie, s. 6172).

Na rys. 2 umieszczono prognozowany przychd ze sprzeday energii elektrycznej produkowanej w elektrociepowni przy zaoeniach przyjtych we wczeniejszych punktach opracowania. Hurtow cen sprzeday energii cieplnej z sieci ciepowniczej (sie konieczna do tak duej dystrybucji ciepa, jaka jest zaoona w projekcie) w 2013 r. przyjto za rwn 45 z/GJ, z 3% wzrostem co roku, odpowiadajcym zakadanej inflacji statystycznej. Przychd ze sprzeday ciepa wyprodukowanego w elektrociepowni w kolejnych latach eksploatacji zaprezentowano na rys. 3.

79

Rys. 2. Prognozowany przychd ze sprzeday energii elektrycznej produkowanej w elektrociepowni w kolejnych 20 latach eksploatacji, zaczynajc od 2013 r. rdo: opracowanie wasne.

Rys. 3. Prognozowany przychd ze sprzeday energii cieplnej produkowanej w elektrociepowni w kolejnych 20 latach eksploatacji, zaczynajc od 2013 r.

80

rdo: opracowanie wasne.

2) Przychody ze sprzeday wiadectw pochodzenia (zielonych i czerwonych certyfikatw). Ze wzgldu na ma efektywno ekonomiczn ukadw skojarzonych, zosta wprowadzony ilociowy system wsparcia produkcji energii z OZE w postaci wiadectw pochodzenia, do ktrych mona sprzeda prawa majtkowe w celu poprawy efektywnoci ekonomicznej OZE. Projektowanej elektrociepowni na biomas dotycz wiadectwa pochodzenia zwane zielonymi certyfikatami (wydawane m.in. w zwizku z produkcj energii elektrycznej z biomasy) oraz czerwone certyfikaty (dotyczce energii elektrycznej produkowanej w skojarzeniu z ciepem) [8]. Cena zielonego certyfikatu w 2012 r. wynosi ok. 286 z/MWhel [5] i zakada si, e bdzie rosa w kolejnych latach o stop inflacji (zaoon na 3%). Cena czerwonych certyfikatw drastycznie spada w 2012 r. do 7 z/MWhel z 23 z/MWhel [4] w 2011 r. Do oblicze przychodw ze sprzeday czerwonych certyfikatw przyjto, e ich rednia cena w cigu kolejnych 20 lat bdzie wynosia 15 z/MWhel. 3) Sumaryczne przychody ze sprzeday. Cakowite przychody ze sprzeday energii produkowanej przez elektrociepowni oraz ze sprzeday certyfikatw w cigu kolejnych 20 lat, poczynajc od 2013 r., zaprezentowano na rys. 4.

Rys. 4. Cakowite przychody ze sprzeday energii produkowanej przez elektrociepowni oraz ze sprzeday certyfikatw w cigu kolejnych 20 lat, poczynajc od 2013 r. rdo: opracowanie wasne.

81

2.6. Koszty elektrociepowni


Zakadany okres eksploatacji projektowanej elektrociepowni bdzie wynosi 20 lat. W tak dugim czasie praktycznie adne koszty nie bd stae, std wprowadzono ich korekt w niektrych przypadkach o inflacj statystyczn (rednio o 3%). Poszczeglne skadniki kosztw zamieszczone zostay poniej: 1) Koszt biomasy (somy, zrbkw) oraz jej dostaw na teren elektrociepowni. Do analizy przyjto pocztkow cen somy na poziomie 150 z/t [6], wzrastajc rok do roku o inflacj statystyczn 3%. Koszt dostawy somy, przy zaoeniu, e soma bdzie zwoona do 15 km od elektrociepowni przez zakontraktowan do tego firm, bdzie wynosi pocztkowo 150 z/t i bdzie wzrasta w kadym roku o inflacj statystyczn. Sumarycznie pocztkowe koszty zakupu somy i jej dostawy do elektrociepowni wynios 300 z/t. Szacowane zmiany cen zakupu jednej tony somy i jej dostawy do elektrociepowni w cigu 20 lat okresu eksploatacyjnego elektrociepowni pokazano na rys. 5.

Rys. 5. Szacowane zmiany cen zakupu jednej tony somy i jej dostawy do elektrociepowni w cigu 20 lat okresu eksploatacyjnego elektrociepowni rdo: opracowanie wasne.

82

Elektrociepownia ma zapotrzebowanie na 5000 t somy rocznie. Zatem koszt roczny zakupu i dostawy somy w kolejnych latach eksploatacji bdzie bliski zaprezentowanemu na rys. 6.

Rys. 6. Cakowity koszt somy i jej dostawy do elektrociepowni w cigu kolejnych lat eksploatacji elektrociepowni rdo: opracowanie wasne.

2) Koszty eksploatacyjne. Zalicza si do nich koszty biecych przegldw, konserwacji oraz planowanych remontw i wymiany podstawowych czci ulegajcych zuyciu. Dodatkowo naley uwzgldni koszty administracyjne i ubezpiecze. Do oblicze przyjto, e koszty: biecych przegldw, konserwacji oraz planowanych remontw i wymiany podstawowych czci ulegajcych zuyciu wynosz 1% nakadw inwestycyjnych, czyli rednio 220 000 z na rok, administracyjne i ubezpiecze wynosz 0,4% nakadw inwestycyjnych, czyli rednio 88 000 z rocznie. 3) Koszty pac. Nowoczesne ukady kogeneracyjne charakteryzuj si ma liczb osb do obsugi. Zakada si, e zostanie zatrudnionych ogem 5 osb z kadry zarzdzajcej, inynieryjnej, technicznej i administracyjnej. Jako warto wynagrodzenia przyjto przecitne wynagrodzenie brutto na poziomie 3600 z w roku 2011. Bdzie ono wzrasta rocznie o warto inflacji statystycznej. W pierwszym roku koszt oglny zatrudnienia, uwzgldniajc wszystkie koszty pracodawcy, wyniesie 18 000 z 1,18 (mnonik uwzgldniajcy wszystkie koszty pracodawcy) = 21 240 z.

83

4) Koszty rodowiskowe. Zaliczamy tutaj m.in. koszty gromadzenia i wywozu odpadw oraz koszty odprowadzenia ciekw. Do oblicze przyjto jako rednie koszty rodowiskowe 12 000 z w pierwszym roku, powikszane corocznie o warto inflacji statystycznej 3%. 5) Koszty pozyskania kapitau. Przyjto nisko oprocentowan poyczk w wysokoci 3% rocznie z WFOiGW. Kwota poyczki wyniesie 1 087 645 z. Okres spaty 20 lat. Po roku zaoono umorzenie 40% kwoty poyczki pozostaej do spaty. W pierwszym roku zostanie zapacone 72 384 z, przy miesicznej racie 6032 z. Po roku nastpi umorzenie 40% wartoci poyczki pozostaej do spaty. Zostanie do spaty 609 157 z. Wtedy roczna kwota spaty poyczki wynosia bdzie 42 096 z (3508 z/mies.). Na rys. 7 umieszczono wykres zalenoci ksztatowania si kosztw cakowitych w zalenoci od roku eksploatacji elektrociepowni.

Rys. 7. Cakowite roczne koszty funkcjonowania elektrociepowni w cigu kolejnych 20 lat eksploatacji elektrociepowni rdo: opracowanie wasne.

84

Jak wida na rys. 7, na koszty cakowite najbardziej wpywa cena kupna i dostarczenia do elektrociepowni biomasy (somy).

2.7. Ocena rentownoci ekonomicznej


1) Prosty okres zwrotu inwestycji. W celu obliczenia tego wskanika konieczne bdzie wyznaczenie skumulowanych przepyww pieninych, poczynajc od zerowego okresu, bdcego pocztkiem inwestycji. Na rys. 8 pokazano skumulowane przepywy netto w kolejnych latach eksploatacji elektrociepowni.

SPBP

CF
n=0

= 0,

Rys. 8. Skumulowane przepywy netto w kolejnych latach eksploatacji elektrociepowni rdo: opracowanie wasne.

Jak wida z rys. 8, inwestycja zwrci si w 9 roku dziaania elektrociepowni (SPBP = 9 lat), a wic mniej wicej w poowie zaoonego na 20 lat okresu eksploatacji. Mona zaakceptowa inwestycj do realizacji. 2) Stopa zwrotu nakadw inwestycyjnych. Dla jej wyznaczenia przyjto redni zysk netto dla 12. roku eksploatacji elektrociepowni jako redniego dla caego okresu 20 lat. redni zysk netto Fsr = 3 381 389 z.

85

Nakady inwestycyjne 21 752 887 z. Roczne odsetki w typowym roku Y = 10 416 z. Warto ROI wynosi:

ROI =

F + Y 3381389 + 10416 = 15,6% I 21752887

Inwestycja w elektrociepowni na biomas jest rentowna, poniewa warto ROI jest wiksza ni moliwa do uzyskania na lokatach bankowych. 3) Warto zaktualizowana netto NPV

NPV =

(CI t COt ) , (1 + p ) t n=0


n

gdzie: CIt wpywy pienine w roku t; COt wydatki pienine w roku t; p stopa dyskontowa; 0 rok pierwszego wydatku.

Rys. 9. NPV w kolejnych latach eksploatacji elektrociepowni

86

rdo: opracowanie wasne.

Do oblicze przyjto stop dyskontow p = 8%. Jest ona oczekiwan stop zwrotu. Na rys. 9 pokazano wartoci NPV w kolejnych latach eksploatacji elektrociepowni. Warto NPV po 20 latach eksploatacji wynosi 7 459 435 z dla zaoonej stopy dyskonta 8%. Oznacza to, e nakad inwestycyjny zwrci si w caoci i dodatkowo inwestor zyska 7 459 435 z, uwzgldniajc zmiany pienidza w czasie. Wskanik pokazuje, e inwestycja jest do zaakceptowania. 4) Wewntrzna stopa zwrotu IRR. Polega ona na znalezieniu takiej stopy dyskontowej, dla ktrej warto NPV w okresie eksploatacji wynosi 0. Stop IRR dla projektowanej elektrociepowni mona wyznaczy z rys. 10. Warto IRR okrela miejsce przecicia wykresu dla wartoci NPV = 0.

11,64 %

Rys. 10. Zaleno NPV od zaoonej stopy dyskontowej rdo: opracowanie wasne.

IRR = 11,64% to oprocentowanie, jakie przyniesie zainwestowany kapita w elektrociepowni na som. Jest to graniczna stopa oprocentowania, przy ktrej inwestycja jest jeszcze opacalna. Inwestycja jest tym bardziej opacalna, im wysza jest warto IRR. Otrzymana stopa IRR jest wiksza od zaoonej, rwnej 8%. Zatem inwestycja przyniesie powyej zakadanego oprocentowania lokat bankowych i jest w peni opacalna.

87

5) Prg rentownoci BEP. W celu wyliczenia progu rentownoci okrelono jednostkowy koszt produkcji energii w projektowanej elektrociepowni, przyjmujc do oblicze dane z 11. roku eksploatacji, ktre odpowiadaj wartociom rednim dla caego okresu eksploatacji. Jednostkow cen wyliczono rwnie w oparciu o przychody z 11. roku eksploatacji elektrociepowni. Warto redniego jednostkowego kosztu produkcji energii dla caego okresu wynosi 167,7 z/MWh. Warto redniej jednostkowej ceny sprzeday energii to 384,1 z/MWh.

k BEPE = E = eE

167,7

z MWh = 0,437 z 384,1 MWh

Warto BEPE wynosi 0,437 i jest mniejsza od 1, zatem inwestycja jest opacalna. redni koszt jednostkowy moe wzrosn jeszcze o 216,4 z/MWh, aby inwestycja nie przynosia strat.

2.8. Podsumowanie
Obliczone wskaniki pokazuj, e realizacja zaoonego projektu hybrydowej elektrociepowni na som, mimo wysokich kosztw inwestycyjnych zwizanych z nowoczesn technologi ORC, jest opacalna z ekonomicznego punktu widzenia. Duy wpyw na to maj przychody ze sprzeday wiadectw pochodzenia, gwnie ze sprzeday zielonych certyfikatw. Wysokie koszty inwestycyjne mog by w duej czci pokryte przez dotacje z funduszy unijnych, a take krajowych, ktre czsto s przyznawane projektom bazujcym na OZE. Podobne projekty elektrociepowni mog by realizowane we wszystkich gminach wiejskich, gdzie istnieje moliwo dostarczenia do elektrociepowni duych iloci biomasy (somy, zrbkw) z niewielkich odlegoci.

88

ECONOMIC PROFITABLENESS ANALYSIS OF LOCAL CHP HYBRID (ABSTRACT)


The paper analyzes the economic viability for the example of the proposed 2 MW hybrid power plant in one of the communes in Poland. For this purpose, aviability indicators recommended by the World Bank in the procedure of UNIDO have been used. The indicative capital and operating costs of the planned plant have been presented.

LITERATURA
[1] Bartnik R., Rachunek efektywnoci techniczno-ekonomicznej w energetyce zawodowej, Politechnika Opolska, Opole 2008. [2] Dostosowanie systemu wsparcia dla energii elektrycznej pochodzcej z odnawialnych rde energii do zmian zachodzcych w kosztach wytwarzania energii z paliw kopalnych, oprac. przygotowane na zlecenie Ministerstwa Gospodarki, Warszawa 2009. [3] Gwny Urzd Statystyczny, www.stat.gov.pl. [4] http://energetyka.wnp.pl/czerwone-certyfikaty-pozostana-tanie,165544_1_0_0.html. [5] http://gramwzielone.pl/trendy/841/cena-zielonego-certyfikatu-w-2012-roku. [6] http://www.kape.gov.pl/EN/Achievements/Programmes/ProgrammesInternational/1996_2000_a/ pliki/sloma/sloma_8.htm. [7] Paska J., Ocena ekonomicznej efektywnoci przedsiwzi inwestycyjnych w sektorze paliw i energii, Politechnika Warszawska, Instytut Elektroenergetyki, Zakad Elektrowni i Gospodarki Elektroenergetycznej. [8] Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 2008 r. zmieniajce rozporzdzenie w sprawie szczegowego zakresu obowizkw uzyskania i przedstawienia do umorzenia wiadectw pochodzenia, uiszczenia opaty zastpczej oraz zakupu energii elektrycznej i ciepa wytworzonych w odnawialnych rdach energii, Dz.U. nr 156, poz. 969. [9] Rozporzdzenie z dnia 30 maja 2003 roku w sprawie szczegowego zakresu obowizku zakupu energii elektrycznej i ciepa z odnawialnych rde energii oraz energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepa, Dz.U. nr 104, poz. 971. [10] Urzd Regulacji Energetyki, http://www.ure.gov.pl. [11] Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, Dz.U. z 2006 r., nr 89, poz. 625 z pn. zm.

89

CZ III

ANALIZA PRAWNA

1. Proces zawarcia umowy o przyczenie do sieci elektro elektroenergetycznej


STRESZCZENIE
Przedmiotem niniejszego opracowania jest przedstawienie problematyki uzyskania przyczenia do sieci elektroenergetycznej niewielkiego producenta elektrycznoci, ze szczeglnym uwzgldnieniem przypadku elektrociepowni opalanej biomas. Na pocztku przedstawione zostan podstawy prawne i przyczyny wprowadzenia obowizku zawarcia umowy przyczeniowej przez operatora sieci elektroenergetycznej. Nastpnie dookrelony zostanie szczegowo zakres przedmiotowego obowizku. Na koniec zostanie omwiona tre przykadowej umowy przyczeniowej oraz tryb jej zawierania, ze szczeglnym uwzgldnieniem etapu uzyskiwania warunkw przyczeniowych przez podmioty ubiegajce si o przyczenie do sieci.

1.1. Wprowadzenie
Przyczenie nowo wybudowanych rde wytwrczych, w postaci elektrociepowni opalanej biomas, do sieci elektroenergetycznej lub ciepowniczej jest warunkiem koniecznym do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w zakresie produkcji elektrycznoci. W interesie gminy Daszyna ley szczegowe okrelenie zarwno terminu, jak i kosztw przyczenia planowanych przez ni instalacji do sieci, poniewa bdzie to jednoczenie moment umoliwiajcy rozpoczcie produkcji energii i osiganie przychodw z tego tytuu. W zwizku z powyszym uzyskanie przyczenia naley uzna za jeden z najistotniejszych etapw procesu inwestycyjnego, polegajcego na budowie nowych rde

90

wytwrczych. Ju na wstpie naley zaznaczy, i cay proces uzyskiwania przyczenia do sieci elektroenergetycznej, pozostajcej w penej dyspozycji operatora, powinien by oparty na rozwizaniach kompromisowych. W razie zaistnienia jakichkolwiek konfliktw wskazane jest ugodowe rozwizywanie sporw w drodze negocjacji z operatorem sieci. Ta postawa wzgldem podmiotu kontrolujcego sie podyktowana jest faktem, i po przyczeniu do sieci elektroenergetycznej, do sprawnego korzystania z wybudowanych instalacji wytwrczych konieczna bdzie ciga wsppraca z przedsibiorstwem przesyowym, najczciej wieloletnia. W zwizku z tym, z punktu widzenia inwestora podane jest zachowanie poprawnych stosunkw z podmiotem, od ktrego bdzie zaleaa moliwo sprawnego funkcjonowania caego przedsibiorstwa. Jednoczenie warto podkreli, i gmina jako podmiot negocjujcy warunki umowy przyczeniowej ma znacznie lepsz pozycj negocjacyjn z przedsibiorstwem energetycznym ni podmiot prywatny, poniewa czsto moliwo przeprowadzenia inwestycji planowanych przez operatora na terenie danej gminy zalena jest od jej pozytywnego bd negatywnego nastawienia. Ustawodawca polski, zdajc sobie spraw z kluczowego znaczenia moliwoci uzyskania przyczenia do sieci energetycznych, uregulowa procedur i obowizki operatorw sieci przesyowych i dystrybucyjnych w zakresie zawierania umowy o przyczenie nowych podmiotw w art. 7 ustawy Prawo energetyczne. Przedmiotowa regulacja jest jednoczenie realizacj obowizkw naoonych przez prawodawstwo na poziomie unijnym, zakadajce stworzenie wsplnego rynku energetycznego w Unii Europejskiej opartego na poszanowaniu zasad konkurencji.

podstawa 1.2. Zasada dostpu stron trzecich jako podstawa obowizku zawarcia umowy przyczeniowej
Zasada dostpu stron trzecich stanowi, e podmiot, ktry jest wacicielem infrastruktury niemoliwej do skopiowania i niezbdnej do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej na tym samym lub powizanym rynku, powinien zapewni dostp do niej za odpowiedni opat innym podmiotom na rwnych i niedyskryminujcych zasadach [13, s. 3]. Third Party Access (TPA) jest jednym z podstawowych instrumentw prawnych sucych zarazem zagwarantowaniu poprawnie funkcjonujcej konkurencji w sektorze energetycznym, jak i polepszeniu bezpieczestwa energetycznego pastwa. Zagwarantowanie dostpu do sieci innym podmiotom i ich wejcie na rynek wytwarzania bd

91

dostaw elektrycznoci prowadzi w oczywisty sposb do rozwoju konkurencji oraz wicych si z tym korzyci. Jednoczenie umoliwia odbiorcy dyferencjacj rde, z ktrych nabywa energi elektryczn i przynajmniej czciowe zabezpieczenie si przed przerwami w dostawach elektrycznoci [7, s. 133]. Dostp stron trzecich jest instytucj bezporednio zwizan z doktryn essential facilities infrastruktury kluczowej (wraliwej). Z essential facilities mamy do czynienia, gdy na danym rynku waciwym istnieje infrastruktura, ktra jest faktycznie bd ekonomicznie konieczna do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej na tym samym lub powizanym rynku. Dodatkowo, jeli taka infrastruktura jest niemoliwa do skopiowania z jakichkolwiek powodw: technicznych, logistycznych, ekonomicznych (np. zupenie nieopacalna jest budowa rwnolegych sieci elektroenergetycznych bd ciepowniczych), moemy przyj, e podmiot kontrolujcy j jest naturalnym monopolist. Zapobieganiu naduywania przez taki podmiot swojej pozycji rwnie na rynkach powizanych, do ktrych dostp jest uzaleniony od korzystania z infrastruktury kluczowej, ma suy wanie instytucja dostpu stron trzecich [10, s. 665]. Na gruncie prawa energetycznego zasada ta interpretowana jest jako obowizek waciciela lub operatora sieci do odpatnego udostpnienia jej kademu podmiotowi w celu umoliwienia mu dostarczania elektrycznoci odbiorcom kocowym, zgodnie z umowami zawartymi bezporednio z producentem lub sprzedawc energii. TPA umoliwia dostawcom energii lub klientom wykorzystanie sieci elektroenergetycznej, ktrej nie s wacicielami, w celu sprzeday lub kupna energii [6, s. 117]. 1.2.1. Przyczyny wprowadzenia zasady dostpu stron trzecich Zasada dostpu stron trzecich znalaza si w przepisach unijnych dyrektyw elektroenergetycznych, poniewa pionowo zintegrowane przedsibiorstwa energetyczne, wykorzystujc specyficzn struktur sektora i uprzywilejowan pozycj podmiotw kontrolujcych sie przesyow i dystrybucyjn, doprowadziy do cakowitego wykluczenia konkurencji. Odmowa bd bezporednie lub porednie utrudnienie dostpu byo powszechnie stosowan praktyk i skutecznie zniechcao przedsibiorcw do angaowania si oraz inwestowania w energetyk. Nowe spki wkraczajce na rynek elektroenergetyczny miay zazwyczaj powane problemy z dostpem do infrastruktury sieciowej, co pozwalao przypuszcza, e operatorzy byli skonni faworyzowa powizane ze sob jednostki gospodarcze. Ponadto, roz-

92

budowa i modernizacja samych sieci bya zaburzona przez dziaania przedsibiorstw dominujcych i dostosowana do potrzeb istniejcych podmiotw, nie bya natomiast nakierowana na maksymalizacj zdolnoci przesyowych sieci. Z braku zadowalajcych inwestycji wynika niewystarczajcy poziom pynnoci sieci oraz ograniczenia w iloci dostpnych mocy przesyowych. Koncerny dziaajce na rynku nie byy zainteresowane rozbudow swoich sieci, poniewa oznaczao to dla nich wejcie na rynek podmiotw konkurencyjnych [8, s. 8]. Dlatego tak wane dla sektora energetycznego jest zagwarantowanie dostpu stron trzecich na przejrzystych i niedyskryminujcych zasadach. 1.2.2. Zasada Third Party Access w ustawie Prawo energetyczne Dostp stron trzecich do sieci elektroenergetycznej zosta wprowadzony do wtrnego prawa unijnego dyrektyw 96/92/WE [5], a nastpnie zreformowany dyrektyw 2003/54/WE [3]. W najnowszej dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE dotyczcej wsplnych zasad rynku wewntrznego energii elektrycznej [4] nie nastpiy znaczce zmiany w unormowaniu tej instytucji. Na mocy powyszych dyrektyw pastwa czonkowskie Unii Europejskiej s zobowizane wprowadzi system Third Party Access w odniesieniu do systemw przesyowych i dystrybucyjnych. Dostp ma si opiera na kontrolowanych taryfach, ktre maj by dla wszystkich podmiotw jednakowe, obliczane wedug obiektywnych i przejrzystych kryteriw. Zgodnie z tym unormowaniem pastwowy organ regulacyjny moe ograniczy si do okrelenia stawek i opat, albo zamiast tego okreli wytyczne i metody ksztatowania tych cen, a szczegowe obliczenia pozostawi operatorowi. Po opublikowaniu stawek lub wytycznych, maj one mie zastosowanie obiektywnie i bez dyskryminacji do wszystkich podmiotw ubiegajcych si o dostp do sieci. W sytuacji, gdy organ regulacyjny zdecyduje si okreli metody wyliczania opat, jest on zobowizany do nastpczej kontroli ich przestrzegania przez operatorw sieci, przy czym kontrola ta moe by dokonywana rwnie przez np. organy antymonopolowe [1, s. 80]. Polska wypenia obowizki naoone na ni przez prawo unijne poprzez wprowadzenie odpowiedniej regulacji w art. 4 ust. 2 ustawy Prawo energetyczne, ktry stanowi: Przedsibiorstwo energetyczne zajmujce si przesyaniem lub dystrybucj paliw gazowych lub energii jest obowizane zapewni wszystkim odbiorcom oraz przedsibiorstwom zajmujcym si sprzeda paliw gazowych lub energii, na zasadach rwnopraw-

93

nego traktowania, wiadczenie usug przesyania lub dystrybucji paliw gazowych lub energii, na zasadach i w zakresie okrelonym w ustawie [] (art. 4 ust. 2 [12]). Doprecyzowaniem sposobu i gwarancj realizacji powyszego obowizku jest regulacja szczegowa zawarta w art. 7 ustawy Prawo energetyczne, nakadajca na przedsibiorstwo energetyczne, bdce operatorem sieci przesyowej lub dystrybucyjnej, publicznoprawny obowizek zawarcia umowy o przyczenie nowego podmiotu do sieci. Jednoczenie we wspomnianym art. 7 uregulowana zostaa procedura i tre umowy przyczeniowej.

1.3. Obowizek zawarcia umowy o przyczenie do sieci


Zgodnie z treci art. 7 ust. 1 ustawy Prawo energetyczne: Przedsibiorstwo energetyczne zajmujce si przesyaniem lub dystrybucj paliw gazowych lub energii jest obowizane do zawarcia umowy o przyczenie do sieci z podmiotami ubiegajcymi si o przyczenie do sieci, na zasadzie rwnoprawnego traktowania, jeeli istniej techniczne i ekonomiczne warunki przyczenia do sieci i dostarczania tych paliw lub energii, a dajcy zawarcia umowy spenia warunki przyczenia do sieci i odbioru [] (art. 7 ust. 1 [12]). Przytoczony powyej przepis jest kluczowy z punktu widzenia funkcjonowania sieci energetycznych oraz zagwarantowania dostpu do nich podmiotom trzecim zarwno odbiorcom energii, jak i jej wytwrcom. Art. 7 ustawy Prawo energetyczne nakada na przedsibiorstwo energetyczne obowizek zawarcia umowy o przyczenie z kadym podmiotem speniajcym warunki przyczenia, o ile nie ma przeciw temu przeszkd technicznych bd ekonomicznych [11, s. 520]. Naturalnie na potrzeby niniejszego opracowania omwione zostan warunki i tryb przyczania do sieci wytwrcw energii, pominite natomiast bd kwestie odnoszce si wycznie do odbiorcw. Niektrzy przedstawiciele doktryny podkrelaj, i w istocie na przedsibiorstwo przesyowe nie jest nakadany obowizek zawarcia rzeczonej umowy, a jedynie okrelenia jej warunkw, na ktre moe lub nie przysta podmiot przyczany. Nie sposb jednak zgodzi si z tak zaprezentowan tez, poniewa przedsibiorstwo energetyczne jako podmiot gwarantujcy dostp do wiadczenia publicznego jest zwizany rwnie co do treci zawieranej umowy. W sytuacji, gdy warunki umowne zaproponowane przez przedsibiorstwo energetyczne byyby zbyt wygrowane i w rzeczywistoci blokoway dostp do sieci, naleaoby takie zachowanie operatora uzna za odmow zawarcia umowy przesyowej, ze

94

wszystkimi konsekwencjami takiego dziaania. W przypadku uznania, i przedstawione przez operatora sieci warunki umowy w rzeczywistoci uniemoliwiaj gminie skorzystanie z sieci, dopuszczalne jest odwoanie si do Prezesa Urzdu Regulacji Energetyki, a nastpnie wkroczenie na drog sdow. Jednak, jak zostao ju podkrelone na wstpie, takie dziaanie prawdopodobnie doprowadzioby do niepodanego konfliktu midzy podmiotem przyczanym a operatorem sieci, dlatego korzystniejsze byoby w takiej sytuacji podjcie negocjacji z przedsibiorc przesyowym i ugodowe rozwizanie sporu. Mona wyrni trzy przesanki okrelone przez art. 7 ust. 1, determinujce powstanie po stronie przedsibiorstwa sieciowego obowizku zawarcia umowy o przyczenie: 1) istnienie ekonomicznych warunkw przyczenia, 2) istnienie technicznych warunkw przyczenia, 3) spenianie przez podmiot przyczany warunkw przyczenia do sieci i odbioru [11, s. 518]. Na podstawie art. 7 ust. 3 ustawy Prawo energetyczne dodawana jest rwnie czwarta przesanka posiadanie tytuu prawnego do korzystania z nieruchomoci, obiektu lub lokalu, do ktrych paliwa gazowe lub energia maj by dostarczane (art. 7 ust. 3 in fine [12]). 1.3.1. Istnienie ekonomicznych warunkw przyczenia Zazwyczaj dokonanie przyczenia nowego podmiotu do sieci wymaga rozbudowy lub modernizacji istniejcej instalacji, w celu doprowadzenia odpowiedniej infrastruktury do okrelonej nieruchomoci bd dostosowania jej stanu technicznego do przyjcia dodatkowych obcie. Inwestycje w rozbudow sieci wi si z bardzo wysokimi kosztami, z tego powodu ustawodawca zdecydowa si wyposay przedsibiorstwo energetyczne w uprawnienie do odmowy zawarcia umowy o przyczenie do sieci w przypadku, gdy realizacja przycza okazaaby si nieopacalna. Omawiana przesanka jest bardzo ocenna i nieostra, a ustawodawca nie zdecydowa si na wprowadzenie precyzyjnej definicji ekonomicznych warunkw uzasadniajcych przyczenie [11, s. 520]. Przy interpretacji prezentowanej przesanki przedsibiorstwu energetycznemu pozostawiono znaczn swobod, jednak nie mona mwi tutaj o zupenej dowolnoci dokonywanej oceny. Granice stwierdzenia braku ekonomicznych warunkw dokonania przyczenia zostay okrelone przez orzecznictwo Sdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw w Warszawie oraz praktyk decyzyjn Prezesa Urzdu Regulacji Energetyki [9, s. 62].

95

Podstawowym dokumentem wykorzystywanym przy ocenie ekonomicznych warunkw przyczenia jest plan rozbudowy sieci, opracowywany przez kadego operatora w zgodzie z aktami prawa lokalnego, takimi jak miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Na podstawie tego planu przedsibiorstwo energetyczne okrela koszty wasne rozbudowy sieci oraz oblicza taryfy za przyczenie nowych podmiotw, ktrych wysoko ma zrekompensowa poniesione wydatki. Jeli w takim planie zostaa ujta dana nieruchomo, przedsibiorstwo energetyczne nie ma praktycznie moliwoci odmowy zawarcia umowy o przyczenie z powodw ekonomicznych. Powyej przytoczony sposb okrelania ekonomicznej moliwoci przyczenia wykorzystywany jest przede wszystkim w przypadku przyczania odbiorcw energii, jednak moliwe jest odpowiednie jego wykorzystanie przez producenta ubiegajcego si o przyczenie rde wytwrczych, ktry moe argumentowa, i zgodnie z planem rozbudowy sieci koszty jej modernizacji bd poniesione przez operatora bez wzgldu na realizacj planowanej inwestycji, w zwizku z czym nie ma ekonomicznych podstaw do odmowy przyczenia. Sd Ochrony Konkurencji i Konsumentw w Warszawie w orzeczeniu z dnia 18 wrzenia 2002 r. doszed do wniosku, e odmowa przyczenia do sieci z powodu braku warunkw ekonomicznych moe nastpi jedynie w przypadkach wyjtkowych, a wic wwczas gdy obiekt odbiorcy pooony jest w znacznej odlegoci od sieci lub w miejscu szczeglnie trudno dostpnym [11, s. 521]. Jednake brak warunkw ekonomicznych nie zamyka gminie drogi do uzyskania przyczenia do sieci. W takim przypadku moliwe jest wykorzystanie regulacji zawartej w art. 7 ust. 9 ustawy Prawo energetyczne, ktry stanowi: W przypadku gdy przedsibiorstwo energetyczne odmwi przyczenia do sieci z powodu braku warunkw ekonomicznych, o ktrych mowa w ust. 1, za przyczenie do sieci przedsibiorstwo energetyczne moe ustali opat w wysokoci uzgodnionej z podmiotem ubiegajcym si o przyczenie do sieci w umowie o przyczenie do sieci [] (art. 7 ust. 9 [12]). Dziki unormowaniom zawartym w przytoczonym przepisie, w szczeglnych wypadkach dopuszczalne jest indywidualne ustalenie kosztw przyczenia i pokrycie ich w znacznej czci bd w caoci przez podmiot wnioskujcy o przyczenie. 1.3.2. Istnienie technicznych warunkw przyczenia Na przedsibiorstwo sieciowe naoony jest szereg obowizkw w zakresie utrzymania sieci i urzdze w odpowiednim stanie technicznym oraz zagwarantowania poprawnego funkcjonowania caej instalacji. Warunki techniczne utrzymania sieci okrelone s

96

przede wszystkim w ustawie Prawo energetyczne i aktach wykonawczych, ale wynikaj rwnie z dokumentw, takich jak gminne plany zaopatrzenia w ciepo, energi elektryczn i paliwa gazowe. W zwizku z tym przedsibiorstwo energetyczne, rozpatrujc wnioski o przyczenie do sieci, musi bra pod uwag jej stabilno i moliwoci techniczne dokonania kolejnych przycze [9, s. 63]. Brak moliwoci technicznych dokonania przyczenia powinien by okrelany w sposb obiektywny, zgodnie z aktualnym stanem wiedzy i techniki. Przeszkoda o charakterze technicznym jest w zasadzie trwaa i cakowicie uniemoliwia przyczenie danego podmiotu do sieci w okrelonym miejscu [11, s. 521]. przy 1.3.3. Spenienie warunkw przyczenia przez podmiot ubiegajcy si o przyczenie Przyczenie jakichkolwiek nowych urzdze i instalacji do istniejcej sieci, czy to elektrycznej, czy te ciepowniczej, wie si z koniecznoci dostosowania ich parametrw technicznych i eksploatacyjnych do parametrw sieci. Ustawodawca wprowadzajc omawian przesank, mia na celu przede wszystkim zabezpieczenie prawidowego dziaania sieci i uniknicie sytuacji, w ktrych funkcjonowanie systemu energetycznego mogoby zosta zagroone przez przyczanie wadliwych bd niestabilnych urzdze. Wymagania techniczne, jakie musz spenia urzdzenia przyczane do sieci, maj rwnie zagwarantowa utrzymanie waciwych parametrw jakociowych dostarczanej energii lub paliw. Oglne wymogi, jakie powinny spenia wszelkie urzdzenia przyczane do kadej sieci energetycznej, zostay okrelone w art. 7a ust. 1 i 2 ustawy Prawo energetyczne i stanowi: 1. Przyczane do sieci urzdzenia, instalacje i sieci podmiotw ubiegajcych si o przyczenie musz spenia wymagania techniczne i eksploatacyjne zapewniajce: 1) bezpieczestwo funkcjonowania systemu gazowego, systemu elektroenergetycznego albo sieci ciepowniczej oraz wsppracujcych z t sieci urzdze lub instalacji sucych do wytwarzania lub odbioru ciepa, zwanych dalej systemem ciepowniczym; 2) zabezpieczenie systemu gazowego, systemu elektroenergetycznego albo systemu ciepowniczego przed uszkodzeniami spowodowanymi niewaciw prac przyczonych urzdze, instalacji i sieci; 3) zabezpieczenie przyczonych urzdze, instalacji i sieci przed uszkodzeniami w przypadku awarii lub wprowadzenia ogranicze w poborze lub dostarczaniu paliw gazowych lub energii;

97

4) dotrzymanie w miejscu przyczenia urzdze, instalacji i sieci parametrw jakociowych paliw gazowych i energii; 5) spenianie wymaga w zakresie ochrony rodowiska, okrelonych w odrbnych przepisach; 6) moliwo dokonywania pomiarw wielkoci i parametrw niezbdnych do prowadzenia ruchu sieci oraz rozlicze za pobrane paliwa lub energi. 2. Urzdzenia, instalacje i sieci, o ktrych mowa w ust. 1, musz spenia take wymagania okrelone w odrbnych przepisach, w szczeglnoci: przepisach prawa budowlanego, o ochronie przeciwporaeniowej, o ochronie przeciwpoarowej, o systemie oceny zgodnoci oraz w przepisach dotyczcych technologii wytwarzania paliw gazowych lub energii i rodzaju stosowanego paliwa (art. 7a ust. 1 i 2 [12]). Doprecyzowanie i przedstawienie konkretnych parametrw i wymaga technicznych dla urzdze przyczanych do sieci naley do obowizkw przedsibiorstwa energetycznego. Operator sieci, kierujc si powyszym katalogiem, szczegowymi parametrami technicznymi okrelonymi w aktach wykonawczych wydanych do ustawy Prawo energetyczne oraz parametrami wasnej sieci, okrela odrbne warunki przyczenia indywidualnie dla kadego podmiotu ubiegajcego si o przyczenie do sieci [11, s. 523]. W przypadku niewypenienia wskazanych warunkw i parametrw technicznych przedsibiorstwo energetyczne odmawia zawarcia umowy przyczeniowej do czasu zagwarantowania waciwego stanu technicznego przyczanych urzdze i instalacji. 1.3.4. Tytu prawny do nieruchomoci Ostatni przesank, ktr musi speni inwestor ubiegajcy si o przyczenie do sieci elektroenergetycznej lub ciepowniczej jest posiadanie tytuu prawnego do nieruchomoci, na ktrej posadowione zostay rda wytwarzajce energi, ktre maj zosta przyczone. Przesanka ta nie ma charakteru rwnorzdnego z wymienionymi wczeniej, poniewa w przeciwiestwie do nich nieposiadanie tytuu prawnego do nieruchomoci skutkowao bdzie jedynie uprawnieniem przedsibiorcy sieciowego do odmowy zawarcia umowy przyczeniowej, natomiast niespenienie ktrejkolwiek z poprzednich przesanek skutkuje obowizkiem niewyraenia zgody na przyczenie do sieci [9, s. 64]. Prezentowana przesanka interpretowana jest bardzo szeroko i dla jej wypenienia koniecz-

98

ne jest posiadanie dowolnego tytuu prawnego do dysponowania nieruchomoci; moe to by zarwno prawo rzeczowe, jak i tytu prawny wynikajcy ze stosunku obligacyjnego. Wybr lokalizacji inwestycji oraz zapewnienie tytuu prawnego do nieruchomoci pod ni przeznaczonej jest jednym z pierwszych etapw jej realizacji. Odpowiednie dobranie tytuu prawnego w przypadku zabezpieczenia prawa do dysponowania nieruchomoci jest kluczowe zarwno z punktu widzenia pniejszej realizacji caego przedsiwzicia, jak i z punktu widzenia jego opacalnoci. Podmiot planujcy rozpoczcie dziaalnoci gospodarczej w sektorze odnawialnych rde energii powinien wpierw rozway, jaki tytu prawny bdzie najbardziej dopasowany do charakteru planowanych przez niego instalacji. W praktyce do dyspozycji inwestora pozostaj trzy rodzaje tytuw prawnych: wasno, uytkowanie wieczyste oraz dzierawa. Dwa pierwsze to prawa rzeczowe, natomiast dzierawa jest prawem wynikajcym ze stosunkw zobowizaniowych. Prawa rzeczowe s prawami podmiotowymi bezwzgldnymi, co oznacza, i s skuteczne erga omnes (wobec wszystkich), w przeciwiestwie do praw wynikajcych ze stosunkw zobowizaniowych, ktre skuteczne s wycznie inter partes (midzy stronami) i zapewniaj mniejsz stabilno sytuacji prawnej. Z tego powodu bardziej podane byoby uzyskanie przez inwestora ktrego z praw rzeczowych, jako gwarantujcego wicej uprawnie. Jednak nie w kadym przypadku jest to rozwizanie najbardziej opacalne najistotniejsz wad zwizan z nabyciem prawa rzeczowego, a w szczeglnoci prawa wasnoci do nieruchomoci, jest jego bardzo wysoki koszt, ktry musi zosta poniesiony ju na samym pocztku inwestycji, kiedy ryzyko jej niepowodzenia jest stosunkowo wysokie. W omawianym w niniejszym opracowaniu przypadku gminy Daszyna, gdzie planowana jest budowa staej instalacji w postaci elektrociepowni opalanej biomas, problem wyboru tytuu prawnego do nieruchomoci nie powstanie, poniewa gmina jest ju jej wacicielem. Natomiast dla przyszych inwestycji realizowanych na terenie gminy warto rozway inny sposb zabezpieczenia nieruchomoci, gdy inaczej prezentuje si sytuacja w odniesieniu do inwestycji w elektrowni wiatrow, ktra z samej swojej specyfiki jest instalacj czasow, a urzdzenia posadowione na nieruchomoci najczciej maj z gry okrelony czas nadawania si do uytkowania (najczciej jest to 2025 lat). Wwczas inwestor lub sama gmina moe zdecydowa si na terminowe formy zabezpieczenia prawa do dysponowania nieruchomoci. Ostatnim istotnym tematem zwizanym z tytuem prawnym do nieruchomoci, koniecznym do omwienia w kontekcie uzyskiwania przyczenia do sieci, jest zagadnienie zakwestionowania prawdziwoci tytuu prawnego. Jest to sytuacja, ktra w przypadku

99

gminy Daszyna z pewnoci nie bdzie miaa miejsca, jednak dla penego omwienia prezentowanego problemu naley rwnie na ni zwrci uwag, w szczeglnoci w kontekcie przyszych inwestycji na terenie gminy. Czst praktyk midzy konkurujcymi midzy sob o dan nieruchomo przedsibiorcami jest kwestionowanie tytuu prawnego do nieruchomoci konkurenta w trakcie postpowania o uzyskanie przyczenia do sieci. Takie dziaanie zazwyczaj powoduje odmow zawarcia umowy przyczeniowej przez operatora sieci i wie si z koniecznoci sdowego ustalenia treci istniejcego stosunku prawnego, z czym zwizane jest znacznie wyduenie caego procesu i dodatkowe koszty. W zwizku z tym zawsze warto zadba, aby caa dokumentacja dotyczca nieruchomoci bya niepodwaalna i nie budzia najmniejszych wtpliwoci oraz ustali, czy aden inny podmiot nie jest rwnie zainteresowany realizowaniem podobnej inwestycji na danym terenie. W omawianym przypadku gmina stoi na uprzywilejowanej pozycji, poniewa ma wiedz na temat wszelkich projektw inwestycyjnych realizowanych na swoim terenie.

przyczeniowej 1.4. Tre umowy przyczeniowej


Minimalny zakres treci umowy przyczeniowej zosta okrelony w art. 7 ust. 2 ustawy Prawo energetyczne, zgodnie z ktrym umowa przyczeniowa powinna okrela w szczeglnoci: termin realizacji przyczenia, wysoko opaty za przyczenie, miejsce rozgraniczenia wasnoci sieci przedsibiorstwa energetycznego i instalacji podmiotu przyczanego, zakres robt niezbdnych przy realizacji przyczenia, wymagania dotyczce lokalizacji ukadu pomiarowo-rozliczeniowego i jego parametrw, warunki udostpnienia przedsibiorstwu energetycznemu nieruchomoci nalecej do podmiotu przyczanego w celu budowy lub rozbudowy sieci niezbdnej do realizacji przyczenia, przewidywany termin zawarcia umowy, na podstawie ktrej nastpi dostarczanie paliw gazowych lub energii, iloci paliw gazowych lub energii przewidzianych do odbioru, moc przyczeniow, odpowiedzialno stron za niedotrzymanie warunkw umowy, a w szczeglnoci za opnienie terminu realizacji prac w stosunku do ustalonego w umowie, oraz okres obowizywania umowy i warunki jej rozwizania (art. 7 ust. 2 [12]). Wprowadzony przez ustawodawc katalog postanowie umowy przyczeniowej ma charakter otwarty, w zwizku z tym nic nie stoi na przeszkodzie, aby przedsibiorstwo energetyczne dodao do umowy inne elementy, jakie uzna za podane z uwagi na rodzaj przyczanych urzdze czy warunki funkcjonowania sieci.

100

Niestety, w praktyce warunki umowy przyczeniowej proponowane przez operatora sieci nie podlegaj negocjacjom. Moliwe jest nawet okrelenie umowy zawieranej z przedsibiorstwem sieciowym mianem umowy adhezyjnej, czyli umowy zawieranej najczciej midzy przedsibiorc a konsumentem, albo przedsibiorc dominujcym (lub monopolist) i kontrahentem. Charakteryzuje si ona brakiem negocjacji stron podmiot sabszy moe zaakceptowa warunki umowy i do niej przystpi lub zrezygnowa. Innymi cechami umw adhezyjnych s powtarzalno, masowo i podobna tre. Przedsibiorstwa sieciowe, okrelajc warunki umw przyczeniowych, kieruj si tymi samymi kryteriami dla wszystkich podmiotw i praktycznie nie dopuszczaj moliwoci prowadzenia negocjacji. Przykadowa umowa o przyczenie do sieci okrela nastpujce elementy: strony umowy, przedmiot umowy, szczegowy zakres zada inwestycyjnych zwizanych z realizacj przyczenia (takich jak budowa dodatkowych linii, rozbudowa rozdzielni, budowa ukadw pomiarowo-rozliczeniowych), podzia zada inwestycyjnych pomidzy podmiot przyczany i operatora sieci, miejsce rozgraniczenia wasnoci sieci pomidzy majtkiem operatora i producenta energii, miejsce wprowadzenia do sieci energii elektrycznej generowanej przez instalacje podmiotu przyczanego, opata za przyczenie, plany realizacji zada inwestycyjnych w czasie, z podziaem na etapy (projektowy i budowlano-montaowy) wraz z okreleniem podmiotu zobowizanego do uzyskania koniecznych decyzji administracyjnych (np. pozwolenia na budow), warunki przyczenia rde energii podmiotu przyczanego do sieci, obowizki w zakresie koordynacji wsppracy i wymiany informacji, ilociowe i jakociowe parametry energii elektrycznej wprowadzanej przez podmiot przyczany do sieci, termin realizacji zada okrelonych w umowie, konsekwencje naruszenia przez ktrkolwiek ze stron postanowie umownych bd niedotrzymania terminw w niej okrelonych. Spord elementw wymienionych powyej dodatkowego omwienia wymagaj warunki przyczenia urzdze do sieci oraz opata za przyczenie. W umowie przyczeniowej operator sieci okrela dodatkowe obowizki, ktre musi wypeni podmiot ubiegajcy si o przyczenie. Przedmiotowe obowizki mona podzieli na dwie podstawowe grupy:

101

102

1) umowy towarzyszce, ktre musz zosta zawarte przed przyczeniem: umowy o wiadczenie usug dystrybucji energii elektrycznej na potrzeby wasne podmiotu przyczanego, umowy o wiadczenie usug dystrybucji energii elektrycznej produkowanej przez podmiot przyczany, umowy sprzeday energii elektrycznej na potrzeby wasne podmiotu przyczanego, umowy sprzeday energii elektrycznej wyprodukowanej przez podmiot przyczany; 2) dodatkowe dziaania, jakie musi podj podmiot przyczany: zrealizowanie prac inwestycyjnych okrelonych przez umow, zgoszenie gotowoci do ruchu urzdze przyczonych w terminie poprzedzajcym deklarowany termin przyczenia, dostarczenie dokumentacji i bada wymaganych przez prawo oraz Instrukcji Ruchu i Eksploatacji posiadanych urzdze, instalacji i sieci, przedstawienie harmonogramu przeprowadzenia rozruchu prbnego i odbioru przyczonych instalacji, prawidowe przeprowadzenie rozruchu prbnego urzdze, uregulowanie opaty za przyczenie. Jednym z najistotniejszych elementw umowy o przyczenie do sieci jest jej koszt. Podstawy wyliczenia nalenej opaty zwizanej z przyczeniem do sieci rwnie uregulowano w drodze ustawowej, co ma zapobiec dowolnemu okrelaniu ceny przez przedsibiorstwa sieciowe i blokowaniu w ten sposb dostpu do sieci podmiotom zainteresowanym. W art. 7 ust. 8 ustawy Prawo energetyczne okrelone zostay zasady obliczania wysokoci opaty, zgodnie z punktem trzecim omawianego przepisu dotyczcym przyczania nowych rde wytwrczych: Za przyczenie rde wsppracujcych z sieci oraz sieci przedsibiorstw energetycznych zajmujcych si przesyaniem lub dystrybucj paliw gazowych lub energii pobiera si opat ustalon na podstawie rzeczywistych nakadw poniesionych na realizacj przyczenia, z wyczeniem odnawialnych rde energii o mocy elektrycznej zainstalowanej nie wyszej ni 5 MW oraz jednostek kogeneracji o mocy elektrycznej zainstalowanej poniej 1 MW, za ktrych przyczenie pobiera si poow opaty ustalonej na podstawie rzeczywistych nakadw (art. 7 ust. 8 pkt. 3 [12]). Zgodnie z przywoanym przepisem potencjalny inwestor zobowizany jest ponie cakowite koszty rozbudowy i modernizacji sieci, ktra jest konieczna do przyczenia nowych mocy wytwrczych. Jednak w przypadku gminy Daszyna przyczenie planowa-

nej elektrociepowni do sieci elektroenergetycznej powinno mieci si w zakresie mniejszych mocy produkcyjnych, a przedsibiorca sieciowy zobowizany jest pokry wspomniane koszty w poowie. W praktyce w umowie przyczeniowej nigdy nie jest podawana konkretna kwota jako wysoko opaty przyczeniowej. Operator sieci zawsze formuuje j opisowo, jako okrelony uamek cakowitych kosztw zrealizowania przyczenia. Zapis dotyczcy opaty za przyczenie moe przybra nastpujc posta: Wysoko nakadw niezbdnych na realizacj przyczenia szacuje si wstpnie na kwot z. Opat za przyczenie okrela si na podstawie 50% planowanych nakadw na realizacj przyczenia, ustalajc wstpnie jej wysoko na poziomie z. Z przytoczonego zapisu mona jasno wywnioskowa, i poprzez uycie sformuowa takich jak: szacuje si, ustala wstpnie, operator sieci zabezpiecza sobie moliwo modyfikacji opaty okrelonej w umowie, co najczciej ma miejsce w trakcie realizacji inwestycji. Moliwe jest, i opata, ktr podmiot przyczany zobowiza si uici, bdzie nawet dwukrotnie wysza ni opata pierwotnie okrelona w umowie. Przed t sytuacj, niestety, aden inwestor nie jest w stanie si zabezpieczy jeli w trakcie modernizacji czy rozbudowy sieci okae si, i rzeczywiste koszty s znacznie wysze od szacowanych, opata przyczeniowa zostanie naliczona wedug nakadw realnie poniesionych przez operatora sieci.

1.5. Tryb zawarcia umowy przyczeniowej


Pierwszym etapem uzyskania przyczenia jest wystpienie z wnioskiem do przedsibiorstwa sieciowego o okrelenie warunkw przyczenia. Stanowi one podstaw do pniejszego zawarcia samej umowy przyczeniowej, poniewa zgodnie z art. 7 ust. 8i ustawy Prawo energetyczne, warunki przyczenia s warunkowym zobowizaniem przedsibiorstwa energetycznego do zawarcia umowy w okresie dwch lat od ich wydania. W przypadku ubiegania si o przyczenie do sieci elektroenergetycznej ustawodawca wprowadzi szczeglny tryb zawarcia umowy i ustanowi dodatkowe wymagania dla tego rodzaju przyczenia, rnicujc je w zalenoci od wysokoci napicia sieci elektroenergetycznej, do ktrej miaoby nastpi przyczenie. W przypadku przyczania rde do sieci elektroenergetycznej o napiciu powyej 1 kV, na podmiocie przyczanym ciy bdzie kilka dodatkowych obowizkw. Sam wniosek o okrelenie warunkw powinien zawiera nastpujce elementy: oznaczenie podmiotu ubiegajcego si o przyczenie, okrelenie nieruchomoci, na

103

104

ktrej posadowione s urzdzenia podlegajce przyczeniu, okrelenie mocy przyczeniowej dla kadego miejsca dostarczania energii elektrycznej, przewidywane roczne zuycie energii elektrycznej, przewidywany termin rozpoczcia dostarczania energii elektrycznej oraz informacje o parametrach technicznych urzdze, niezbdne do zapewnienia spenienia wymaga okrelonych w art. 7a ustawy Prawo energetyczne [11, s. 529]. Do wniosku naley rwnie zaczy nastpujce dokumenty: dokument potwierdzajcy tytu prawny wnioskodawcy do korzystania z nieruchomoci bd obiektu, w ktrym maj zosta zlokalizowane przyczane urzdzenia, instalacje lub sieci, plan zabudowy lub szkic sytuacyjny okrelajcy usytuowanie obiektu, w ktrym bd uywane przyczone urzdzenia, instalacje lub sieci, wzgldem istniejcej sieci oraz usytuowanie ssiednich obiektw, ekspertyz wpywu przyczanych urzdze, instalacji lub sieci na system elektroenergetyczny, wykonan w zakresie i na warunkach uzgodnionych z operatorem, na ktrego obszarze dziaania nastpi przyczenie, wypis i wyrys z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub w jego braku decyzj o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, potwierdzajce moliwo zlokalizowania na danej nieruchomoci tego typu inwestycji (art. 7 ust. 8d [12]). Przede wszystkim w przecigu 7 dni od zoenia wniosku o okrelenie warunkw przyczeniowych inwestor zobowizany jest do uiszczenia zaliczki na poczet opaty przyczeniowej, ktra okrelona jest w wysokoci 30 z za kady kilowat mocy okrelonej we wniosku, nie wicej jednak ni 3 mln z i nie wicej ni szacowana wysoko opaty przyczeniowej. W sytuacji, gdy zaliczka przekroczy wysoko samej opaty, przedsibiorstwo sieciowe obowizane bdzie zwrci nadwyk wraz z odsetkami obliczonymi od dnia jej uiszczenia. W przypadku nieuiszczenia zaliczki przez podmiot ubiegajcy si o przyczenie, operator sieci pozostawi wniosek bez rozpatrzenia [9, s. 70]. Wszystkie wyej opisane obowizki zwizane z wnioskowaniem o uzyskanie warunkw przyczenia, zarwno dotyczce wymaganej dokumentacji, jak i obowizku uiszczenia zaliczki na poczet opaty przyczeniowej, maj na celu wyeliminowanie zjawiska okrelanego jako rezerwowanie mocy i miejsc przyczeniowych w systemie elektroenergetycznym, ktre stao si bardzo uciliwym procederem na gruncie poprzedniej regulacji prawnej, zgodnie z ktr podmiot ubiegajcy si o przyczenie, skadajc wniosek o wydanie warunkw przyczenia, nie by zobowizany zacza ani wspomnianej dokumentacji, ani nie musia uiszcza zaliczki. Doprowadzio to do zablokowania dostp-

nych mocy przesyowych przez przedsibiorcw, ktrzy w rzeczywistoci nie mieli zamiaru produkowa elektrycznoci, a jedynie sprzedawali uzyskane warunki przyczeniowe rzeczywistym producentom [11, s. 533]. Jednym z obowizkw podmiotu ubiegajcego si o przyczenie urzdze do sieci o napiciu wyszym ni 1 kV jest sporzdzenie ekspertyzy wpywu urzdze, instalacji lub sieci podlegajcych przyczeniu na system elektroenergetyczny w praktyce przedmiotow ekspertyz przygotowuje sam operator sieci, ktry dysponuje wszelkimi danymi wymaganymi do takiej ekspertyzy, natomiast koszt jej sporzdzenia jest uwzgldniany przy obliczaniu oglnych kosztw przyczenia. Jednak gmina Daszyna przy ubieganiu si o przyczenie swojej elektrociepowni do sieci elektroenergetycznej zostanie zwolniona z obowizku przygotowania przedmiotowej ekspertyzy, poniewa moc zainstalowana planowanej instalacji nie przekroczy wartoci granicznych okrelonych w art. 7 ust. 8e ustawy Prawo energetyczne, ktry stanowi: W przypadku urzdze, instalacji lub sieci przyczanych bezporednio do sieci elektroenergetycznej o napiciu znamionowym wyszym ni 1 kV sporzdza si ekspertyz wpywu tych urzdze, instalacji lub sieci na system elektroenergetyczny, z wyjtkiem przyczanych jednostek wytwrczych o cznej mocy zainstalowanej nie wikszej ni 2 MW, lub urzdze odbiorcy kocowego o cznej mocy przyczeniowej nie wikszej ni 5 MW. Przedsibiorstwo energetyczne zajmujce si przesyaniem lub dystrybucj energii elektrycznej zapewnia sporzdzenie ekspertyzy (art. 7 ust. 8e [12]). Termin, w jakim przedsibiorstwo sieciowe powinno okreli warunki przyczeniowe to 150 dni od dnia zoenia wniosku. W przypadku ubiegania si o przyczenie do sieci o napiciu znamionowym poniej 1 kV podmiot nie jest zobowizany do uiszczania zaliczki, nie musi rwnie sporzdza ekspertyzy wpywu urzdze, instalacji lub sieci podlegajcych przyczeniu na system elektroenergetyczny, ani zacza do wniosku wypisu i wyrysu z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Przedsibiorca sieciowy natomiast ma obowizek okreli warunki przyczeniowe w przecigu 30 dni od zoenia wniosku. W praktyce z uproszczonej procedury skorzystaj przede wszystkim konsumenci i gospodarstwa domowe ubiegajce si o przyczenie do sieci elektroenergetycznej w celu pobierania energii. Po wypenieniu przez inwestora ubiegajcego si o przyczenie do sieci wymaga okrelonych w warunkach przyczeniowych, przedsibiorstwo energetyczne zobowizane jest zawrze waciw umow i przyczy nowy podmiot do sieci.

105

1.6. Odmowa zawarcia umowy przyczeniowej


W przypadku odmowy zawarcia umowy przyczeniowej przedsibiorstwo sieciowe zobowizane jest niezwocznie poinformowa na pimie podmiot ubiegajcy si o uzyskanie przyczenia oraz Prezesa Urzdu Regulacji Energetyki o fakcie i przyczynach podjcia decyzji odmownej. W sytuacji, gdy podmiot oczekujcy przyczenia nie zgadza si z uzasadnieniem wskazanym przez operatora, moe zwrci si do Prezesa URE o rozstrzygnicie zaistniaego sporu. Zgodnie z art. 8 ustawy Prawo energetyczne, Prezes Urzdu Regulacji Energetyki jest organem administracyjnym waciwym do rozstrzygania sporw powstaych na tym tle. Uprawniony jest przede wszystkim do badania wypenienia wszystkich przesanek warunkujcych obowizek zawarcia umowy o przyczenie do sieci [9, s. 70]. Prezes URE dziaa w tej sytuacji jako organ administracyjny i postpowanie odwoawcze odbywa si na podstawie przepisw kodeksu postpowania administracyjnego. Rozstrzygnicie zapada w drodze decyzji administracyjnej, od ktrej suy odwoanie wyjtkowo do Sdu Okrgowego w Warszawie Sdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw.

1.7. Podsumowanie
Etap realizacji inwestycji w odnawialne rdo energii, polegajcy na uzyskaniu przyczenia do sieci, jest w praktyce bardzo sformalizowany i najczciej oparty na wzorcach umownych. Przedsibiorstwo energetyczne dysponujce sieci przesyow lub dystrybucyjn, wykorzystujc swoj pozycj dominujc wzgldem podmiotu ubiegajcego si o przyczenie nowych mocy wytwrczych, bardzo rzadko dopuszcza moliwo negocjowania warunkw umowy przyczeniowej w jakimkolwiek zakresie. Dlatego potencjalny inwestor jeszcze na etapie planowania lokalizacji swojej inwestycji, jeli tylko istnieje taka moliwo, powinien zadba o umiejscowienie jej na terenie, z ktrego bdzie istniaa sposobno przyczenia si do dwch rnych sieci obsugiwanych przez rnych operatorw. Jest to jedyna sytuacja, w ktrej operator moe zdecydowa si na podjcie negocjacji w zakresie umowy przyczeniowej i w efekcie zaproponowa korzystniejsze warunki przyczenia.

106

CON THE PROCESS OF CONCLUDING THE GRID CONNECTION CONTRACTS (ABSTRACT)


The main aim of this paper is to present the problems of obtaining the access to the grid by small producer of electricity, with particular emphasis on a biomass-fired heat and power plant case. In the beginning legal basis and reasons for introducing such obligation will be presented. Afterwards there will be defined the detailed scope of the obligation. Finally the content of example connection agreement and the procedures for its conclusion will be commented, with particular emphasis on the stage of obtaining the connection conditions.

LITERATURA
[1] Bdkowski-Kozio M., Kierunki zmian polskiego prawa energetycznego w wietle regulacji dyrektyw 2003/54/WE oraz 2003/55/WE w sprawie wsplnotowych zasad dla rynku wewntrznego energii elektrycznej i gazu ziemnego, Kwartalnik Prawa Publicznego 2004, nr 1. [2] Cherka M., Elanowski F. M., Swora M., Wsowski K. A., Energetyka i ochrona rodowiska w procesie inwestycyjnym, Warszawa 2010. [3] Dyrektywa 2003/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady dnia 26 czerwca 2003 r. dotyczca wsplnych zasad rynku wewntrznego energii elektrycznej i uchylajca dyrektyw 96/92/WE Dz.U. WE L176/37. [4] Dyrektywa 2009/72/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczca wsplnych zasad rynku wewntrznego energii elektrycznej i uchylajca dyrektyw 2003/54/WE Dz.U. UE L211/55. [5] Dyrektywa 96/92/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 grudnia 1996 r. dotyczca wsplnych zasad rynku wewntrznego energii elektrycznej, Dz.U. WE L27/20. [6] Dziadykiewicz E., Refusal to Grant Third-Party Access by an Electricity Transmission System Operator Overview of Competition Law Issues, Journal of Energy & Natural Resources Law 2007, no. 2. [7] Elanowski F., Polityka energetyczna. Prawne instrumenty realizacji, Warszawa 2008. [8] Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego Europejska Polityka Energetyczna, COM (2007) 1, wersja ostateczna. [9] Kuciska A., Procedura uzyskania przyczenia do sieci energetycznej i gazowej, [w:] Cherka M., Elanowski F. M., Swora M., Wsowski K. A., Energetyka i ochrona rodowiska w procesie inwestycyjnym, Warszawa 2010. [10] Nagy C. S., Refusal to deal and the doctrine of essential facilities in US and EC competition law: a comparative perspective and a proposal for a workable analytical framework, European Law Review 2007, no. 5. [11] Swora M., Muras Z. (red.), Prawo energetyczne. Komentarz, Warszawa 2010. [12] Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, Dz.U. z 2006 r., nr 89, poz. 625 z pn. zm. [13] Walaszek-Pyzio A., Pyzio W., Obowizek zawarcia umowy wiadczenia usug przesyowych, Przegld Ustawodawstwa Gospodarczego 2002, nr 9.

107

inwestycji 2. Realizacja inwestycji budowy elektrociepowni publicznow formie partnerstwa publiczno-prywatnego


STRESZCZENIE
Przedmiotem opracowania jest przyblienie zarwno przedstawicielom sektora publicznego, jak i prywatnym inwestorom instytucji partnerstwa publiczno-prywatnego jako moliwej formy wsppracy podczas realizacji inwestycji w sektorze energetyki odnawialnej. W tekcie skoncentrowano si przede wszystkim na wykazaniu korzyci pyncych z wykorzystania przedmiotowej formy wsppracy oraz przedstawieniu moliwych sposobw podziau ryzyka midzy partnerw.

2.1. 2.1. Wprowadzenie


Aktualnie realizacja inwestycji w odnawialn energetyk, w tym w omawian elektrociepowni hybrydow, wie si z bardzo wysokimi kosztami inwestycyjnymi oraz dugotrwaym i niekiedy uciliwym procesem inwestycyjnym, na ktry skadaj si zarwno elementy cywilnoprawne (takie jak zabezpieczenie nieruchomoci, zawarcie umowy przyczeniowej), jak i administracyjnoprawne (takie jak uzyskanie decyzji rodowiskowej, pozwolenia na budow, koncesji na dziaalno gospodarcz polegajc na produkcji energii elektrycznej). Rozwizaniem, ktre moe uatwi i przyspieszy cay proces inwestycyjny jest partnerstwo publiczno-prywatne, ktre umoliwia z jednej strony wykorzystanie rodkw finansowych partnera prywatnego, a z drugiej uatwia postpowanie administracyjne poprzez udzia partnera publicznego. Wsppraca podmiotw publicznych z sektorem prywatnym w wykonywaniu zada publicznych oraz innych zada o charakterze gospodarczym jest zagadnieniem, ktre znajduje odzwierciedlenie w polityce gospodarczej i finansowej rzdw na caym wiecie. Regulacja prawna zasad, na jakich sektor prywatny moe uczestniczy w wykonywaniu zada pastwa, znajduje swoje rda w instytucji zamwie publicznych [11], na pod-

108

stawie ktrej w wielu krajach prowadzone s rwnie alternatywne formy wsppracy podmiotw prywatnych z organami administracji publicznej [1, s. 7]. Spoczywajcy na jednostkach samorzdu terytorialnego, dziaajcych niejednokrotnie w ograniczonych warunkach budetowych, konstytucyjny obowizek zaspokajania podstawowych potrzeb mieszkacw, powoduje bardzo czsto brak moliwoci ponoszenia kosztw inwestycji majcych przyczynia si do rozwoju regionalnego i lokalnego przykadowo bardzo niewiele gmin sta samodzielnie na inwestycj w postaci nowoczesnej elektrociepowni opartej na spalaniu biomasy. Administracja samorzdowa, wartociujc potrzeby wsplnoty, inwestycje m.in. w rozwj infrastrukturalny przenosi na dalszy plan.

2.2. publiczno-prywatnego 2.2. Pojcie partnerstwa publiczno-prywatnego


Istota partnerstwa publiczno-prywatnego (instytucja uregulowana w ustawie [10]), polegajca na wsppracy podmiotw, nie jest zasadniczo niczym nowym. Jednostki samorzdu terytorialnego, na mocy ustaw ustrojowych, uprawnione s do wzajemnego wspierania si, wspdziaania poprzez zawieranie zwizkw czy stowarzysze 1 . Niemniej, o ile wspdziaanie jednostek samorzdu terytorialnego determinowane jest moliwociami finansowymi jednostek, o tyle partnerstwo publiczno-prywatne wprowadza podmiot bdcy niezalenym rdem finansowania inwestycji. Kapita prywatny zwiksza moliwo finansowania projektw inwestycyjnych i przyczynia si do rozwoju regionalnego i lokalnego. Nadto warto doda, i partnerstwo publiczno-prywatne nie jest z zaoenia prywatyzacj dziaa wadzy publicznej, sprowadzajcej si do zwolnienia jej z obowizku wykonywania zada publicznych. Sprywatyzowane zostaj dziaania stricte gospodarcze, tj. proces inwestycyjny, eksploatacji, zarzdzania projektem. Poziom, jako i dostpno usug publicznych pozostaje nadal pod kontrol wadz publicznych, ktre ponosz za nie odpowiedzialno. Partnerstwo publiczno-prywatne (Public Private Partnership, dalej rwnie jako PPP) definiowane jest przez Komisj Europejsk [6] 2 jako forma wsppracy midzy
1 Wicej na ten temat [7]. Autorka podja si zaprezentowania istoty, genezy przesanek oraz zasad podejmowania i realizacji publicznoprawnych form wspdziaania jednostek samorzdu terytorialnego. 2 Komisja stwierdza, e: PPP s przedmiotem szczeglnego zainteresowania sub Komisji Europejskiej w ramach przyznawanych przez ni dotacji. Wykorzystanie dotacji do celw PPP nakada ograniczenia w odniesieniu do projektw w zakresie nadrzdnego wymogu Komisji, zwizanego z ochron interesu publicznego.

109

sektorem publicznym i sektorem prywatnym, ktrej celem jest przeprowadzanie projektw lub dostarczanie usug tradycyjnie wykonywanych przez sektor publiczny [6, s. 16]. Partnerstwo publiczno-prywatne stanowi najkorzystniejsz form finansowania inwestycji, m.in. w sektorze OZE. Wsppraca jednostek samorzdu terytorialnego z podmiotami prywatnymi stanowi jedn z przodujcych form realizacji polityki rozwoju regionalnego w Unii Europejskiej [2, s. 8]. Do gwnych atutw PPP, po stronie publicznej, zaliczy naley przede wszystkim wykorzystanie prywatnych rde finansowania. Niebagateln rol odgrywa te wkad wiedzy (know-how, know-what oraz know-why), innowacyjno, znajomo rynku komercyjnego oraz komercyjne zarzdzanie projektem przez podmiot prywatny. Powysze aspekty przekada si bd na wysok jako inwestycji. Rozpatrujc korzyci takiej wsppracy, w tym w zakresie energetyki, po stronie administracji samorzdowej wskaza naley odcienie budetu. W zalenoci od postanowie umowy o PPP, ciar finansowy po stronie jednostki samorzdu terytorialnego zostaje rozoony w czasie lub te jest przerzucony w caoci na inwestora prywatnego wwczas, jako wkad jednostki samorzdu terytorialnego, uznaje si moliwo bezporedniego czerpania poytkw z inwestycji przez podmiot prywatny po jej zakoczeniu. Do korzyci dla strony prywatnej zaliczy naley pozyskanie przychylnoci wadz publicznych, co niejednokrotnie stanowi klucz do odniesienia sukcesu w realizacji inwestycji.

2.3. Przedmiot publiczno2.3. Przedmiot partnerstwa publiczno-prywatnego


Wzrost gospodarczy jest w wysokim stopniu uzaleniony od rozwoju i rozbudowy infrastruktury, szczeglnie w sektorze uytecznoci publicznej. Praktyka europejska wskazuje, e instytucja PPP w najwikszym stopniu znalaza zastosowanie przy realizowaniu projektw zmierzajcych do rozwoju infrastruktury w sferach bdcych w zakresie zada administracji publicznej, tj. energetyki, gospodarki wodnej i telekomunikacji, a take w ramach systemw transportowych. Ponadto w wielu pastwach wystpuje pilne zapotrzebowanie na now infrastruktur socjaln, tak jak szpitale i wyposaenie medyczne, wizienia, obiekty owiatowe i gospodarka mieszkaniowa. Sfer znacznego zainteresowania i zaangaowania sektora prywatnego jest take ochrona rodowiska [6, s. 4] 3 . Przedmiotem wspdziaania w ramach PPP w wyej

110

Komisja Europejska wskazuje, e w tym obszarze udzia sektora prywatnego nastpuje najczciej w formie koncesji na usugi publiczne.
3

wymienionych obszarach jest dostarczanie i wiadczenie usug (budowa obiektu stanowi tylko etap realizacji wiadczenia usug). To, co odrnia PPP od instytucji zamwie publicznych, to fakt, i infrastruktura rzeczowa stanowi wycznie narzdzie przyczyniajce si do zdolnoci do penienia funkcji wiadczenia usug. Implikuj one co najwyej stopie dostpnoci do usugi czy jej jakoci (walory techniczne, architektoniczne) [14, s. 29]. Komisja Europejska okrelia cztery zasadnicze zadania dla sektora prywatnego w systemach PPP: zapewnienie dodatkowego kapitau, zapewnienie alternatywnych umiejtnoci w zakresie zarzdzania i wdraania, zapewnienie wartoci dodanej konsumentowi i ogowi spoeczestwa, zapewnienie lepszego okrelenia potrzeb i optymalnego wykorzystania zasobw [6, s. 2]. Pojcie partnerstwa publiczno-prywatnego na gruncie obecnie obowizujcych uregulowa prawnych rozumiane jest jako wsplna realizacja przedsiwzicia, oparta na podziale zada i ryzyk pomidzy podmiotem publicznym i partnerem prywatnym. Przepisy ustawy pozwalaj wyodrbni pewne cechy skadajce si na istot tej instytucji: wsppraca podmiotu publicznego i prywatnego, podzia zada i ryzyk, charakter przedsiwzicia, charakter wynagrodzenia. Wsppraca partnerw rozumiana jest jako wspdziaanie i wspodpowiedzialno na kadym etapie realizacji inwestycji [14, s. 60]. Ustawodawca do precyzyjnie wskazuje, jakie podmioty mog wsppracowa w ramach PPP. Znamienne jest, e katalog podmiotw publicznych tosamy jest z katalogiem podmiotw zobowizanych do stosowania ustawy Prawo zamwie publicznych (w przypadku PPP z wyczeniem tzw. zamawiajcych sektorowych). Takie rozwizanie podyktowane byo potrzeb zachowania spjnoci z regulacjami odnoszcymi si do zamwie publicznych oraz do wymogw UE. Z kolei po stronie podmiotu prywatnego moe wystpowa przedsibiorca krajowy lub zagraniczny. Podzia zada i ryzyk ma suy najkorzystniejszemu wykorzystaniu potencjau obu stron umowy. Ustawodawca posuy si tylko oglnym zakreleniem ram podziau zada pomidzy partnerw. Artyku 7 ustawy stanowi bowiem, i przez umow o partnerstwie publiczno-prywatnym partner prywatny zobowizuje si do realizacji przedsiwzicia za wynagrodzeniem oraz poniesienia w caoci albo w czci wydatkw na jego realizacj, lub poniesienia ich przez osob trzeci, a podmiot publiczny zobowizuje si do wspdziaania w osigniciu celu przedsiwzicia, w szczeglnoci poprzez wniesienie

111

wkadu wasnego. Brak precyzyjnych uregulowa w przepisach prawa, ktre wskazywayby kryteria podziau zada powoduje, i domena ta pozostaje w gestii stron umowy. Pozwala to na dostosowanie umowy w sposb najwaciwszy do okolicznoci realizacji inwestycji. Przedsiwzicie, jakie moe by przedmiotem PPP, musi si mieci w zakresie: budowy lub remontu obiektu budowlanego, wiadczenia usug, wykonania dziea, w szczeglnoci wyposaenia skadnika majtkowego w urzdzenia podwyszajce jego warto lub uyteczno, innego wiadczenia poczonego z utrzymaniem albo zarzdzaniem skadnikiem majtkowym, ktry jest wykorzystywany do realizacji przedsiwzicia publiczno-prywatnego lub jest z nim zwizany. Co istotne, PPP nie ma na celu realizacji inwestycji krtkofalowych. W ramach PPP realizowane s projekty dugoterminowe, w ktre wpisanych jest kilka etapw realizacji, podzielonych na faz inwestycji i realizacji. Charakter wynagrodzenia jest w istotnej mierze uzaleniony od inwestycji. Wynagrodzenie partnera prywatnego zaley przede wszystkim od rzeczywistego wykorzystania lub faktycznej dostpnoci przedmiotu partnerstwa publiczno-prywatnego. Warto mie wiadomo, i wynagrodzenie nie jest wprost wskazane w umowie. Jego wysoko oraz forma determinowane s rnorakimi czynnikami, skadajcymi si na realizacj inwestycji: otoczeniem spoeczno-gospodarczym, poniesionym ryzykiem, a przede wszystkim jakoci powstaej inwestycji.

2.4. 2.4. Formy wspdziaania w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego publiczno


Inicjatywa podjcia wspdziaania w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego pozostaje co do zasady po stronie podmiotu publicznego. Ch podjcia dziaania powinna zosta obwieszczona w Biuletynie Zamwie Publicznych lub opublikowana w Dzienniku Urzdowym Unii Europejskiej. Wybr partnera nastpuje poprzez ocen oferty, zgodnie z kryteriami enumeratywnie wyliczonymi w ustawie o PPP. Ustawodawca przewiduje rne warianty wsppracy. Moe ona nastpowa poprzez zawarcie stosownej umowy o partnerstwie publiczno-prywatnym. Umowa cywilno-prawna o part-

112

nerstwie publiczno-prywatnym jest centralnym i najwaniejszym elementem regulujcym wzajemne zobowizania stron w kadym indywidualnym przedsiwziciu, dlatego te fachowe skonstruowanie umowy jest jednym z narzdzi zabezpieczenia interesu publicznego. Warunki wsppracy na zasadzie PPP zostaj okrelone w umowie. Warto zaznaczy, i obecna ustawa o PPP nie zawiera konkretnego wyliczenia elementw majcych znale si w umowie. Skania to do stwierdzenia, i ustawodawca pozostawi stronom umowy o PPP swobod kreowania umowy przy odpowiednim stosowaniu przepisw m.in. kodeksu cywilnego. Strony umowy okrelaj przede wszystkim wysoko wynagrodzenia podmiotu prywatnego, wkad podmiotu publicznego czy te skutki nienaleytego wykonania lub niewykonania zobowizania. Podmiot publiczny uprawniony jest do kontrolowania podmiotu prywatnego na zasadach i w trybie okrelonym w umowie o partnerstwie publiczno-prywatnym. 2.4.1. publiczno2.4.1. Rodzaje umw o partnerstwo publiczno-prywatne Partnerzy maj do dyspozycji kilka formu umw o PPP, spord ktrych mog wybra najwaciwsz dla swoich potrzeb. Elastyczno instytucji PPP umoliwia zatem dostosowanie konkretnego modelu wsppracy do potrzeb danej inwestycji. Kryterium rozrniajcym poszczeglne modele umw o PPP jest stopie zaangaowania strony prywatnej. W zwizku z powyszym umowa moe przyj posta: umowy typu DB (Design, Build) umowa ze stron prywatn na projekt oraz budow obiektu uytecznoci publicznej. Obiekt finansowany jest przez partnera publicznego i stanowi jego wasno. Ide umowy jest przeniesienie ryzyka projektowego i budowlanego na podmiot prywatny. Z uwagi na charakter inwestycji w elektrociepowni hybrydow ten typ umowy nie bdzie mia szerszego zastosowania. Jest on bowiem odpowiedni w przypadku projektw kapitaowych o niskich wymogach funkcjonalnych. Sab stron tego typu koncepcji PPP jest trudno w zachceniu sektora prywatnego do wsppracy z uwagi na zbyt due ryzyko niedoszacowania kosztw inwestycji [14, s. 42; 4, s. 11]; umowy typu BOT (Build, Operate, Transfer) buduj, eksploruj i przeka jest to rodzaj umowy, na mocy ktrej partner prywatny zobowizany jest do zaprojektowania, budowania oraz finansowania obiektu, a take jego pniejszej eksploatacji i utrzymania, podczas gdy podmiot publiczny jest cay czas prawnym wacicielem inwestycji.

113

114

Po czasie okrelonym w umowie nastpuje przekazanie obiektu w drodze przetargu. W ramach tego typu umowy wystpuj m.in. nastpujce odmiany: BOOT (Build, Own, Operate, Transfer) prawa wasnoci po wybudowaniu obiektu przechodz na operatora, ktry po upywie okresu umowy zobowizany jest do przekazania obiektu podmiotowi prywatnemu, BOO (Build, Own, Operate) w tym przypadku obiekt pozostaje wasnoci inwestora prywatnego, ROT (Refurbish, Operate, Transfer) w ramach umowy tego typu podmiot prywatny podejmuje si przebudowy, remontu obiektu ju istniejcego, a w nastpnym etapie eksploatacji, i w kocu przekazania obiektu podmiotowi publicznemu [15, s. 7677]. Umowa typu BOT jest czsto wykorzystywana w przypadku projektw obejmujcych znaczn eksploatacj, tj. dotyczcych gospodarki wodnej oraz usuwania odpadw. Do niewtpliwych zalet tej formuy naley zaliczy moliwo przyspieszenia realizacji programu budowy oraz wspieranie nowatorstwa sektora prywatnego; umowy typu DBFO (Design, Build, Finance, Operate) zaprojektuj, buduj, finansuj i eksploatuj porozumienia te umoliwiaj prywatnemu partnerowi inwestycyjnemu finansowanie, konstruowanie oraz obsugiwanie ulepsze infrastruktury generujcych dochd, w zamian za prawo do pobierania przez okrelony czas dochodw zwizanych z inwestycj. Po czasie wskazanym w umowie obiekt wraca do sektora publicznego. Umowa typu DBFO stanowi doskona kanw pod projekty zwizane z gospodark wodn i odpadami. Daje sposobno do przyspieszenia realizacji inwestycji i korzystniejszy z punktu widzenia sektora prywatnego rozkad ryzyka. Do sabych stron tego typu umw naley zaliczy zoono postpowa przetargowych, monitorowania zarzdzania umow oraz realizacji umowy. Istnieje moliwo udzielenia koncesji na wytworzenie nowego majtku lub na modernizacj, unowoczenienie albo rozwj istniejcych urzdze [6, s. 33]; innych porozumie koncesyjnych podobnie jak w przypadku DBFO, polegaj one na tym, e sektor publiczny powierza dziaania stronie prywatnej, ale dodatkowo odpowiedzialno za finansowanie jest dzielona w taki sposb, e prywatny koncesjonariusz wnosi udzia kapitaowy oraz okrelone prywatne rda finansowania, jednake wasno majtku pozostaje przy sektorze publicznym [6, s. 90]. W ramach tej koncepcji realizacji PPP strona prywatna odzyskuje koszty z opat wnoszonych przez uytkownikw. Formua ta jest wic odpowiednia w przypadku projektw, ktre umoliwiaj wprowadzenie opat pobieranych przez uytkownikw.

Chcc skategoryzowa (szerzej na ten temat [13, s. 64; 15, s. 7677; 12, s. 100 i n.]) moliwe formy wspdziaania w ramach PPP, mona wyliczy np.: kontrakty na usugi4 (contracting-out), kontrakty menaderskie 5 (management contracts), umowy dzierawy 6 (lease contracts), koncesjonowanie (concession) czy formy wasnoci prywatnej 7 (np. spki joint ventures). Do istotn jest kwestia moliwoci zmiany treci umowy podczas jej trwania. Ustawa w ograniczony sposb dopuszcza wnoszenie zmian w czasie wykonywania postanowie umowy. Z punktu widzenia wieloletnich niejednokrotnie umw taki zapis wydaje si niezrozumiay. Jednak aby uczyni zado przepisom o uczciwej konkurencji i o zamwieniach publicznych, wprowadzenie przedmiotowej zasady jest nieodzowne. 2.4.2. publiczno2.4.2. Partnerstwo publiczno-prywatne w formie spki Alternatywn form realizacji inwestycji w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego, przewidzian przez ustawodawc, jest powstanie spki prawa handlowego. Moe ona przybra form spki kapitaowej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej. Ustawodawca zastrzeg, i przy wyborze realizowania przedsiwzicia w takiej formie, podmiot publiczny nie moe by komplementariuszem, czyli nie moe odpowiada bez ogranicze za zobowizania spki. Porozumienie w tym przedmiocie skutkuje zawarciem w umowie stosownego zapisu, bdcego podstaw do zawizania spki. Umowa o partnerstwie publiczno-prywatnym, przewidujca powstanie spki, musi okrela cel
4 Zamwie na usugi udziela si na og w oparciu o konkurs ofert i mona je przedua na krtkie okresy, od kilku miesicy do kilku lat. Zadania te mog obejmowa takie dziedziny, jak: inkasowanie opat, instalacja, konserwacja oraz prowadzenie odczytu urzdze mierzcych w sektorze gospodarki wodnej, zbieranie odpadw lub zapewnienie i konserwacja pojazdw czy te innych systemw technicznych. 5 Tzw. umowy o obsug i zarzdzanie umowy o zarzdzanie s na og krtkoterminowe, czsto jednak s przeduane na okresy dusze ni porozumienia dotyczce wiadczenia usug. Wykonawcom wypaca si wynagrodzenia w oparciu o stawk sta albo w ramach systemu zacht, w ktrym wykonawcy otrzymuj premie z tytuu spenienia okrelonych poziomw usug lub realizacji celw. 6 Przedsibiorca zobowizuje si w ramach umowy do zaprojektowania, wybudowania i sfinansowania obiektu. Po ukoczeniu projektu podmiot publiczny staje si dzierawc, pacc odpowiedni czynsz. 7 Forma ta wystpuje w kilku odmianach: tworzenie od podstaw nowych podmiotw prywatnych, zakadanie spek z kapitaem mieszanym, z mniejszociowym lub wikszociowym udziaem podmiotu prywatnego, sprzeda istniejcych podmiotw komunalnych przez stron publiczn.

115

i przedmiot dziaalnoci spki spka bowiem ma charakter celowy. Oznacza to, i po zakoczeniu realizacji przedsiwzicia spka winna ulec rozwizaniu. Utworzenie podmiotu kapitaowego jest moliwe przy wsppracy co najmniej dwch partnerw. Wsplnicy spki dziel si zyskami i stratami. Fakt realizacji zada publicznych przez spk determinuje wspdziaanie w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego. W zwizku z tym, e jest to stosunkowo najkorzystniejszy i przejrzysty sposb realizowania inwestycji w ramach PPP, stanowi do czsto wybieran przez partnerw form wspdziaania.

2.5. 2.5. Korzyci pynce z wykorzystania formuy partnerstwa publiczno-prywatnego publicznoPowodzenie projektw PPP wyraa si w korzyciach, jakie ta forma wsppracy moe przynie stronom umowy. Do najistotniejszych zalet wsppracy sektora publicznego z sektorem prywatnym naley zaliczy m.in.: przyspieszenie powstania infrastruktury poprzez moliwo realizacji inwestycji w sytuacji ograniczonej dostpnoci kapitau publicznego, szybsze wdraanie projektw, wysok jako usug, moliwo generowania dodatkowych przychodw przez sektor prywatny poprzez wykorzystanie rezerwowych zdolnoci czy rozporzdzanie nadwykami aktyww (wicej na ten temat [6, s. 1617]). Rozpatrujc kwesti korzyci, jakie moe przynie realizowanie inwestycji z zakresu energetyki odnawialnej w formie partnerstwa publiczno-prywatnego, wskaza naley przede wszystkim takie aspekty, jak: moliwo przyspieszenia realizacji inwestycji, czy w ogle realizacj inwestycji budowy elektrociepowni hybrydowej, moliwo zagwarantowania lokalnej spoecznoci wysokiej jakoci infrastruktury i usug, z jednoczesn dbaoci o rodowisko naturalne, krok w stron niezalenoci energetycznej gminy, szybsze wdraanie projektu, rozwj regionalny przy zastosowaniu innowacyjnych rozwiza z zakresu energetyki, bez potrzeby zaduania si sektora publicznego, transfer technologii w ramach realizacji przedsiwzicia,

116

wymian dowiadcze i wiedzy pomidzy partnerami, m.in. w drodze organizacji szkole, wspdziaanie rokujce korzyci na przyszo: zaznajomienie z rynkiem komercyjnym, funkcjonowaniem administracji, lepsze zarzdzanie inwestycj, a co za tym idzie, perspektywy dalszego rozwoju regionu, wzajemne kontrolowanie si podmiotw, prowadzce do podniesienia jakoci wsppracy [8, s. 20]. W warunkach realizacji inwestycji w sektorze energetyki istotne jest wskazanie rozmieszczenia wkadw i ryzyk partnerw biorcych udzia w przedsiwziciu. Wkad podmiotu publicznego to m.in.: majtek komunalny w postaci nieruchomoci budynkowej, gruntowej, infrastruktury technicznej, opracowania programowe, geodezyjne, dokumentacja techniczna, kartograficzna, dane o moliwociach inwestycyjnych w zakresie OZE, dokumentacja rodowiskowa, znajomo zapotrzebowania mieszkacw, tworzenie rynku zbytu wrd jednostek organizacyjnych samorzdu terytorialnego, zaplecze inwestycyjne, logistyczne, organizacyjne. Po stronie partnera prywatnego bd to np.: kapita pieniny, technologiczny, know-how w zakresie technologii i realizacji inwestycji, umiejtno wdraania i sprawnego zarzdzania projektem, znajomo mechanizmw rynkowych [3, s. 56].

2.6. formie 2.6. Podzia ryzyka zwizanego z inwestycj realizowan w formie PPP
Podjcie realizacji inwestycji z zakresu budowy elektrociepowni hybrydowej niesie ze sob ryzyka, ktre zgodnie z ide partnerstwa publiczno-prywatnego rozoone s na obu partnerw. Ryzyko to jakikolwiek czynnik, zdarzenie lub wpyw, ktry zagraa korzystnemu zakoczeniu projektu w kontekcie czasu, kosztu lub jakoci. Kluczow zasad PPP jest to, e ryzyko powinno by przekazane stronie, ktra jest w stanie najlepiej sobie z nim poradzi. Efektywne rozmieszczenie ryzyka ma niejednokrotnie bezporedni wpyw finansowy na projekt, gdy skutkuje obnieniem oglnych kosztw projektu i stanowi tym samym wzmocnienie wartoci w stosunku do zaangaowanych pienidzy w porwnaniu z metodami stosowanymi w ramach udzielania zamwie

117

118

publicznych. Cele przeniesienia ryzyka s nastpujce: zmniejszenie kosztw projektu poprzez przeniesienie ryzyka na stron, ktra w najlepszy sposb sobie z nim poradzi; dostarczenie zacht dla wykonawcy, aby wykona projekty na czas, zgodnie z wymaganymi normami i w ramach przewidzianego budetu; poprawa jakoci usug i zwikszenie dochodu poprzez bardziej efektywne dziaanie; zapewnienie bardziej spjnego i przewidywalnego profilu wydatkw (wicej na ten temat [6, s. 64 i n.]). W odniesieniu do inwestycji w sektorze OZE istotne ryzyko poza finansowym moe nie zy dobr partnera. Sytuacja taka moe zaistnie, gdy oferta bdzie le zbadana lub przygotowana w taki sposb, aby wybra umow w nadziei na odzyskanie kosztw w pniejszym etapie. Ryzyko zwizane z pracami budowlanymi przejawia si moe w zym doborze lokalizacji, niewaciwym okreleniu projektu, jak rwnie dotyczy czynnikw zewntrznych, chociaby takich jak inflacja, embargo czy aktualna polityka gospodarcza. Projekty infrastrukturalne mog potencjalnie budzi niepokj o rodowisko, dlatego rzdy i grupy obywateli staj si coraz bardziej czujne w swych wysikach zmierzajcych do osabienia ewentualnych zagroe. Strony umowy musz liczy si z tym, i nieprzewidziane wystpienia obrocw rodowiska mog spowodowa znaczny wzrost kosztw kapitaowych i przyczyni si do powanych opnie. Tak zwane ryzyko rodowiskowe ponosi zazwyczaj strona prywatna. Z tego powodu wikszo potencjalnych inwestorw bardzo skrupulatnie dokonuje ocen rodowiskowych i okrela moliwie ograniczone programy przed zawarciem porozumienia koncesyjnego. Ryzyko zwizane ze spoeczn akceptacj polega na tym, e projekty infrastrukturalne, takie jak budowa elektrociepowni, mog wywoywa burzliwe protesty wrd lokalnych spoecznoci. Oczywiste jest, e moe si to okaza fatalne w skutkach dla prywatnych koncesji [6, s. 63 i n.]. Nie da si ukry, i wiele czynnikw wpywajcych na realizacj inwestycji obarcza wikszym ryzykiem podmiot prywatny. Pomylno inwestycji po stronie sektora prywatnego w znacznym stopniu uzaleniona jest od sytuacji gospodarczo-finansowej kraju. Ryzyko zwizane ze zmian stp procentowych, wzrostem kosztw budowy, opnieniem prac czy te dochowaniem wymaga technicznych obiektu ley wanie po stronie partnera prywatnego. Rozwj gospodarczy kraju czy regionu nastpuje m.in. poprzez wspieranie przedsibiorczoci, gwnie przez samorzd terytorialny. Wspomaganie rozwoju moe si dokonywa rnymi sposobami. Do najczciej stosowanych form zacht oferowanych prywatnym inwestorom naley: doradztwo prawne, ulgi i upusty cenowe, pomoc kredytowa, tworzenie specjalnych stref gospodarczych, odraczanie ter-

minw patnoci podatkw czy okresowe zwolnienia podatkowe8. Ponadto zalety, jakie niesie ze sob partnerstwo publiczno-prywatne dla sektora prywatnego, tj. niszy cakowity koszt projektu w czasie trwania umowy, szybszy czas jego realizacji czy zmniejszenie ryzyka wstrzymania projektu ze wzgldu niedopenienia wymogw administracyjnych, zachcaj sektor prywatny do podejmowania wsppracy w ramach PPP. Odnonie do pozostajcej w sferze zainteresowania brany energetycznej naley nadmieni, i w Polsce w tego typu przedsiwzicia angauj si bardzo rnorodni inwestorzy. Co do zasady mog to by zarwno jednoosobowe podmioty gospodarcze, jak rwnie korporacje krajowe i zagraniczne. Charakter sektora energetyki odnawialnej implikuje potrzeb czynienia olbrzymich nakadw finansowych, a zarazem posiadania zdolnoci kredytowych. Dominujc pozycj maj zatem duzi inwestorzy, specjalizujcy si w brany [13, s. 66].

2.7. 2.7. Potencjalne dodatkowe rda finansowania partnerstwa publicznopubliczno-prywatnego


Jak ju wskazano, ide partnerstwa publiczno-prywatnego jest ograniczanie deficytu budetowego sektora publicznego oraz realizacja zada publicznych i rozwoju infrastruktury poprzez zaangaowanie sektora prywatnego w finansowanie inwestycji. Oczywiste jest, i charakter przedsiwzi realizowanych w ramach PPP czyni z podmiotu prywatnego posta pierwszoplanow. Z uwagi na rozmiar zamierzonej inwestycji moe wystpi konieczno zaangaowania duych rodkw pieninych, nierzadko sigajcych setek milionw euro. W wietle powyszego, w danym projekcie realnych rde finansowania moe by kilka. Finansowanie projektw PPP moe mie charakter bezzwrotny lub zwrotny. Do gwnych rde finansowania o charakterze bezzwrotnym zaliczy naley: rodki budetu pastwa, rodki budetw samorzdowych, udziay kapitaowe sponsorw, fundusze UE i inne. rda zwrotne to m.in.: kredyty bankowe, obligacje komunalne i przychodowe, leasing, kredyty i poyczki od midzynarodowych instytucji finansowych [14, s. 5354]. Moliwo korzystania ze rodkw unijnych, traktowanych jako wsparcie finansowe dla realizacji inwestycji w ramach PPP,
8

Szczegow analiz zacht przeprowadza Alicja Sekua [9, s. 81 i n.].

119

przewiduje ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Finansowanie projektw PPP z funduszy europejskich w sektorze energetyki, w tym OZE, moe nastpowa w ramach IX priorytetu Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko oraz w ramach Regionalnych Programw Operacyjnych poszczeglnych wojewdztw. Wspomniany IX priorytet Infrastruktura energetyczna przyjazna rodowisku i efektywno energetyczna zakada zmniejszenie oddziaywania sektora energetycznego na rodowisko poprzez: wzrost wykorzystania energii ze rde odnawialnych i biopaliw, podwyszenie sprawnoci wytwarzania i dystrybucji energii, wzrost efektywnoci energetycznej w procesie uytkowania energii [5]. Dziaania, jakimi zostao objte przykadowo wojewdztwo dzkie, obejmuj: ochron powietrza, elektroenergetyk, OZE oraz sieci ciepownicze. Stron ubiegajc si o dofinansowanie w ramach funduszy UE moe by zarwno podmiot publiczny, ktry chce dofinansowa swj wkad wasny, jak rwnie partner prywatny, a take spka handlowa utworzona na zasadach okrelonych w ustawie o PPP.

2.8. 2.8. Podsumowanie


Zarwno na poziomie europejskim, jak i krajowym istnieje potrzeba wzajemnego wspierania, upraszczania kwestii prawnych i dzielenia si know-how wrd podmiotw dziaajcych na rynku gospodarczym. Wdraanie projektw infrastrukturalnych sektora publicznego z wykorzystaniem podejcia PPP jest przeznaczone do efektywnego pod wzgldem kosztw, rzetelnego i terminowego wykonania usug. Sukces tego procesu bdzie w duej mierze wspomagany przez utrzymanie dobrych stosunkw midzy instytucj zamawiajc a wykonawc. Forma partnerstwa publiczno-prywatnego przedstawia wiele uznanych zalet w zakresie prywatnego udziau w realizacji zada publicznych. Innymi sowy, pomaga zaspokoi potrzeby w zakresie infrastruktury i usug w wielu sektorach. Rozwijajca si infrastruktura wydaje si szczeglnie atrakcyjna dla prywatnych przedsibiorcw, zwaszcza w obszarze energetyki odnawialnej. Partnerstwo publiczno-prywatne stanowi dla prywatnego inwestora doskona okazj do wykorzystania potencjau know-how, jak rwnie jest szans na przejcie skomplikowanych procedur urzdowych, niezbdnych do rozpoczcia realizacji projektu.

120

(PUBLICPARTNERSHIP) THE INVESTMENT IN A CHP IN THE FORM OF A PPP (PUBLIC-PRIVATE PARTNERSHIP) (ABSTRACT)
The main aim of this paper is to present the institution of public-private partnership as a possible form of cooperation during investments in renewable energy sector to both representatives of public sector and private investors. The paper is focused primarily on demonstrating the benefits of such form of cooperation and additionally presents also possible ways of risk-sharing between the partners.

LITERATURA
[1] Grzybowski W., Umowa o partnerstwie publiczno-prywatnym ramy okrelajce standardow zawarto, Warszawa 2007. [2] Guidebook on Promoting Good Governance in Public-Private Partnerships, United Nations, New YorkGeneva 2008. [3] Guzek K., Partnerstwo publiczno-prywatne forma finansowania inwestycji z dziedziny OZE w sektorze publicznym, Europejski Instytut Rozwoju Regionalnego i Lokalnego, http://cebusiness.home.pl/ciitt/baza/02.pdf. [4] Gwizdaa J., Rozwj partnerstwa publiczno-prywatnego w zjednoczonej Europie, [w:] Majewski J. (red.), Partnerstwo publiczno-prywatne, Gdask 2009. [5] IX priorytet Programu Operacyjnego Infrastruktura i rodowisko, http://pois.nfosigw.gov.pl/pois9-priorytet. [6] Komisja Europejska, Wytyczne dotyczce udanego partnerstwa publiczno-prywatnego, Bruksela 2003, http://www.ppp.gov.pl/Poradnik_inwestora/AktyPrawne/Documents/Wytyczne_Komisji_PPP_190111.pdf. [7] Ofiarska M., Formy publicznoprawne wspdziaania jednostek samorzdu terytorialnego, Warszawa 2008. [8] Partnerstwo publiczno-prywatne jako metoda rozwoju infrastruktury w Polsce, raport Amerykaskiej Izby Handlowej w Polsce, Warszawa 2002. [9] Sekua A., Formy i rodzaje zacht oferowane inwestorom przez samorzdy gminne, [w:] Plawgo B., Zaremba W. (red.), Partnerskie wspdziaanie w sektorze publicznym i prywatnym, Biaystok 2005. [10] Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym, Dz.U. z 2009 r., nr 19, poz. 100 z pn. zm. [11] Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamwie publicznych, tekst jedn. Dz.U. z 2010 r., nr 113, poz. 759 z pn. zm. [12] Wojewnik-Filipkowska A., Project finance w formule partnerstwa publiczno-prywatnego strukturyzacja podmiotowa, [w:] Majewski J. (red.), Partnerstwo publiczno-prywatne, Gdask 2009. [13] Wrbel P., Strategie prywatnych inwestorw w projektach PPP, [w:] Majewski J. (red.), Partnerstwo publiczno-prywatne, Gdask 2009. [14] Zaremba P. (red.), Fundusze Europejskie szans rozwoju PPP w Polsce, Warszawa 2010. [15] Zasnarska A., Rola i formy udziau sektora prywatnego w wiadczeniu usug komunalnych, [w:] Plawgo B., Zaremba W. (red.), Partnerskie wspdziaanie w sektorze publicznym i prywatnym, Biaystok 2005.

121

3. Odpowiedzialno cywilna i ubezpieczenie dziaalnoci elektro lokalnej elektrociepowni


STRESZCZENIE
Proces inwestycyjny w elektrociepowni hybrydow obarczony jest szeregiem zagroe, jest dugotrway i kosztowny, dlatego warto przybliy potencjalnym inwestorom instytucje prawne, ktre mog ich odciy, przynajmniej w pewnym zakresie, od ryzyka finansowego zwizanego z niepowodzeniem inwestycji, nieoczekiwanymi zdarzeniami losowymi lub bdami ludzkimi. Przedmiotem niniejszego opracowania jest zaprezentowanie podstawowych zagadnie zwizanych z odpowiedzialnoci cywiln za szkody wywoane dziaaniem lokalnej elektrociepowni oraz moliwociami ubezpieczenia si przedsibiorcy od przedmiotowej odpowiedzialnoci.

3.1. Wprowadzenie 3.1. Wprowadzenie


Prowadzenie dziaalnoci gospodarczej jest obarczone znacznym ryzykiem. Kady racjonalny przedsibiorca podejmuje dziaania majce na celu zminimalizowanie ryzyka niepowodzenia swojego przedsiwzicia i poniesienia zwizanych z tym strat finansowych. Rodzaj i stopie ryzyka jest rny w zalenoci od rodzaju prowadzonej dziaalnoci, zawsze jednak spotykamy si z naturalnym ryzykiem gospodarczym, wynikajcym z mechanizmw rynkowych oraz konkurencji w danym sektorze gospodarczym. Istniej gazie gospodarki, w ktrych podjcie dziaalnoci gospodarczej obarczone jest take dodatkowymi czynnikami, mogcymi mie znaczce konsekwencje finansowe dla przedsibiorcw. Szczeglnym przypadkiem s przedsibiorstwa opierajce swoje dziaanie na siach przyrody i dziki nim wprawiane w ruch. Z pewnoci tego rodzaju przedsibiorstwem jest elektrociepownia hybrydowa, ktra do funkcjonowania wykorzystuje procesy spalania okrelonego paliwa (w omawianym przypadku somy) w poczeniu z wykorzystaniem energii sonecznej do poprawienia wydajnoci caej instalacji. Przedsibiorcy prowadzcy dziaalno wprawian w ruch przy pomocy si przyrody ponosz dodatkowe

122

ryzyko gospodarcze, zwizane z odpowiedzialnoci za wszelkie szkody na osobach lub mieniu wywoane przez funkcjonowanie takiego przedsibiorstwa bd zakadu. Odpowiedzialno cywilna za szkody w omawianym przypadku jest oparta na zasadzie ryzyka i zupenie niezalena od winy przedsibiorcy. Oznacza to, i w praktyce przedsibiorca prowadzcy dziaalno w postaci elektrociepowni hybrydowej bdzie naraony na odpowiedzialno i konsekwencje finansowe w razie wywoania jakichkolwiek szkd przez dziaanie elektrociepowni. Warto tutaj zaznaczy, i gmina bdca wacicielem i czerpica dochody z elektrociepowni hybrydowej zostanie uznana za przedsibiorc wraz ze wszystkimi wynikajcymi z tego faktu konsekwencjami. Sektor energetyki odnawialnej jest obciony dodatkowym ryzykiem dla inwestora, zwizanym z bardzo skomplikowanym i dugotrwaym procesem inwestycyjnym i znacznym kapitaem koniecznym do stworzenia odpowiedniej infrastruktury oraz rozpoczcia dziaalnoci. Z tego powodu w interesie przedsibiorcy planujcego uruchomi dziaalno zwizan z OZE pozostaje jak najlepsze zabezpieczenie si przed potencjalnymi zagroeniami dla powodzenia realizacji inwestycji. Jedn z metod uniknicia niekorzystnych konsekwencji wynikajcych z wywoania szkd przez elektrociepowni jest moliwo ubezpieczenia si od odpowiedzialnoci cywilnej w odpowiednim zakresie. Niniejsze opracowanie przybliy podstawowe zagadnienia zwizane z odpowiedzialnoci cywiln przedsibiorcy prowadzcego przedsibiorstwo lub zakad wprawiane w ruch przy pomocy si przyrody, ze szczeglnym uwzgldnieniem dziaania elektrociepowni hybrydowej, a take moliwoci i rodzaje umw ubezpieczeniowych, ktre pozostaj do dyspozycji przedsibiorcw.

3.2. 3.2. Rodzaje szkd, jakie mog by spowodowane prowadzeniem dziaalnoci po w postaci lokalnej elektrociepowni hybrydowej
Prowadzenie dziaalnoci w interesujcym nas obszarze zawsze bdzie wiza si z ryzykiem powstania szkd. Przedsibiorstwo zajmujce si wytwarzaniem energii to zorganizowany zesp skadnikw, przede wszystkim materialnych, przeznaczony do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Obejmuje ono w szczeglnoci wasno nieruchomoci lub rzeczy ruchomych, takich jak chociaby urzdzenia, materiay, narzdzia, maszyny, rnego rodzaju substancje (co do penej definicji przedsibiorstwa zob. art. 551 kodeksu cywilnego [6], dalej: k.c.). Wykorzystywanie tych skadnikw w praktyce moe powodowa szkody rozumiane jako uszczerbki w samym przedsibiorstwie zarwno w jego skadnikach, jak i w otoczeniu.

123

3.2.1. 3.2.1. Szkody w mieniu wchodzcym w skad elektrociepowni W przypadku pierwszego rodzaju szkd, tj. powstajcych w samym przedsibiorstwie (gwnie w jego skadnikach majtkowych, wykorzystywanych do prowadzonej dziaalnoci), rdem zagroenia mog by zdarzenia losowe, niezwizane z samym procesem wytwarzania energii, jak np. dziaania ywiow (obfitych opadw deszczu, silnych poryww wiatru, trzsie ziemi, wyadowa atmosferycznych), ale take inne wypadki losowe, jak np. katastrofy budowlane, zawalenia si obiektw budowlanych (np. kominw). Zagroeniem dla przedsibiorstwa moe by take sama dziaalno gospodarcza, prawidowo wykonywana. W jej toku moe bowiem dochodzi do procesw wywoujcych ryzyko powstania szkd w majtku przedsibiorcy (przykadowo rozsadzenia kota bd uszkodzenia innych elementw instalacji, spowodowanego wytworzeniem zbyt wysokiego cinienia). Wreszcie szkody w majtku przedsibiorcy mog powsta na skutek dziaalnoci osb trzecich (wandalizm, zamieszki, strajki, ale take bdy popenione w procesie budowy przez osoby projektujce lub wykonujce obiekty budowlane wykorzystywane przez przedsibiorc). Waciwie w przypadku pierwszych trzech rodzajw zagroe (ywioy, inne wypadki losowe, prawidowo przeprowadzany proces produkcji energii) ryzyko powstania szkd obcia samego przedsibiorc prowadzcego dziaalno w formie elektrociepowni o czym niej. W przypadku szkd spowodowanych dziaaniem osb trzecich moliwe jest pocignicie do odpowiedzialnoci osb, ktre ponosz win za powstanie szkd (np. sprawcy uszkodzenia mienia wandala, albo przedsibiorcy budowlanego, jeli ten np. nieprawidowo, niezgodnie z tzw. sztuk budowlan, wybudowa komin, ktry wskutek tego bdu uleg zawaleniu). 3.2.2. 3.2.2. Szkody w otoczeniu Innym rodzajem zagroenia, jakie jest zwizane z prowadzeniem dziaalnoci w interesujcym nas obszarze, jest ryzyko spowodowania szkd w otoczeniu. Najistotniejszym zagroeniem dla otoczenia zwizanym z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej w postaci elektrociepowni hybrydowej opalanej biomas jest ryzyko wywoania poaru. Moliwo taka istnieje zarwno w trakcie spalania biomasy w instalacji elektrociepowni w wyniku bdu ludzkiego lub wady samej instalacji, jak i w trakcie skadowania biomasy i przygotowania jej do wykorzystania w procesie produkcji energii. Poar wka-

124

dw przeznaczonych do spalenia w elektrociepowni wizaby si ze znacznymi stratami przede wszystkim w mieniu wasnym przedsibiorcy, ale byby take duym zagroeniem dla terenw ssiadujcych z elektrociepowni. Szkody powstae w taki sposb w caoci obciayby przedsibiorc, a biorc pod uwag moliw skal zniszcze i warto utraconego w ten sposb majtku, celowe jest ubezpieczenie si przedsibiorcy chociaby od samej odpowiedzialnoci za szkody wywoane poarem. 3.2.3. szkd 3.2.3. Odpowiedzialno za rne rodzaje szkd Szkody, jakie powstaj w mieniu sucym do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, poza przypadkami, gdy s one spowodowane zachowaniem osb trzecich, mieszcz si w ryzyku prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Ciar ich ponoszenia spoczywa zasadniczo na samym przedsibiorcy. Inaczej mwic majtkowe konsekwencje powstania uszczerbku, rozumianego jako uszkodzenia w materialnych skadnikach przedsibiorstwa, poniesie wyej wymieniona osoba, czy to jako waciciel skadnikw, w ktrych doszo do uszczerbku, czy te jedynie jako korzystajcy z nich jako najemca albo dzierawca (przykadowo, zajdzie wwczas konieczno przeprowadzenia rozlicze midzy przedsibiorc najemc a wynajmujcym, z tytuu uszkodze w mieniu oddanym przedsibiorcy do uywania). W przypadku gdy szkody takie nie powstay w skutek zdarze losowych czy te ryzyka wynikajcego ze specyfiki prowadzonej dziaalnoci (np. uszkodzenia elementw instalacji w wyniku niestabilnoci procesu spalania), ale zostay spowodowane zachowaniem innych podmiotw, teoretycznie bdzie moliwe pocignicie do odpowiedzialnoci odszkodowawczej osoby odpowiedzialnej za powstanie szkody (np. wandala), w praktyce konieczne jednak bdzie wykazanie przez poszkodowanego, i osoba ta ponosi odpowiedzialno cywiln za zaistnia szkod (zob. punkt dotyczcy przesanek odpowiedzialnoci cywilnej oraz dotyczcy ciaru dowodu w procesie cywilnym). Dla przedsibiorcy, ktry dozna szkody w majtku sucym do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, bardzo pomocne moe okaza si ubezpieczenie mienia skadnikw przedsibiorstwa od ryzyka powstania rozmaitych szkd (zob. punkt dotyczcy umowy ubezpieczenia). W tym miejscu naley tylko zaznaczy, e zakres ochrony ubezpieczeniowej moe by bardzo szeroki i obejmowa zarwno rozmaite zdarzenia losowe, jak i dziaania osb trzecich.

125

Szkodami, co do ktrych zachodzi bdzie kodeksowa odpowiedzialno cywilna przedsibiorcy prowadzcego interesujc nas dziaalno bd te, ktre wynikaj z prowadzonej dziaalnoci i s wyrzdzane osobom trzecim. To wanie szkody, jakie spowodowa przedsibiorca dla otoczenia dla podmiotw zewntrznych rodzi bd jego odpowiedzialno cywiln.

3.3. cy 3.3. Podstawowe pojcia i konstrukcje zwizane z odpowiedzialnoci cywiln


Aby w peni zrozumie zagadnienia zwizane z ponoszeniem odpowiedzialnoci cywilnej przez przedsibiorc prowadzcego dziaalno w postaci elektrociepowni za spowodowane przez niego szkody, konieczne jest zapoznanie si z przebiegiem procesu sdowego zmierzajcego do realizacji tej odpowiedzialnoci, sposobami obrony w tym procesie oraz przedsdowymi sposobami uchronienia si od bezporedniego ponoszenia odpowiedzialnoci cywilnej, jaka moe pojawi si w przyszoci w zwizku z prowadzon dziaalnoci (ubezpieczenia od odpowiedzialnoci cywilnej, ubezpieczenia mienia). Celowe jest przedstawienie w tym miejscu podstawowych poj i konstrukcji prawa cywilnego, zwizanych z deliktow odpowiedzialnoci cywiln za szkod powsta w zwizku z dziaaniem przedsibiorcy w interesujcym nas obszarze. 3.3.1. 3.3.1. Rodzaje odpowiedzialnoci cywilnej Treci odpowiedzialnoci cywilnej jest obowizek naprawienia szkody. Odpowiada mu prawo dania naprawienia szkody. Inaczej mwic, odpowiedzialno cywilna polega na tym, e podmiot odpowiedzialny za wyrzdzenie szkody ma obowizek j naprawi, a podmiot, ktremu wyrzdzono szkod, ma prawo da naprawienia szkody. Odpowiedzialno cywilna moe obejmowa swj wasny czyn (np. zodziej albo wandal odpowiada za swoje wasne zachowanie), ale moe te polega na ponoszeniu odpowiedzialnoci za zachowania innych osb (np. za podwadnych albo za podwykonawcw). Odpowiedzialno cywilna za szkod moe wynika z tzw. czynu niedozwolonego, deliktu, czyli z zachowania, ktre narusza jakie dobro chronione prawem (np. wasno rzeczy) i jednoczenie jest uznawane za bezprawne (tzn. sprzeczne z oglnym, szeroko rozumianym porzdkiem prawnym). Podstaw prawn tej odpowiedzialnoci (okrelanej jako deliktowa) jest przepis ustawy, w ktrym ustawodawca wprowadza do powszechnie

126

obowizujcego prawa zasad, e bezprawne wyrzdzenie szkody w okrelonych warunkach (np. swoim wasnym, zawinionym zachowaniem, albo wskutek ruchu przedsibiorstwa poruszanego siami przyrody) rodzi obowizek odszkodowawczy po stronie odpowiedzialnego, a take prawo dania naprawienia szkody po stronie uprawnionego poszkodowanego. Odpowiedzialno cywilna moe te zachodzi midzy stronami umowy, w przypadku naruszenia jej treci przez jedn ze stron. Ten typ odpowiedzialnoci ma dla nas mniejsze znaczenie, jako e jest zwizany z odpowiedzialnoci za wykonywanie zobowiza zaciganych w ramach stosunkw umownych. W przypadku odpowiedzialnoci umownej (kontraktowej) strony zawieraj okrelon umow i zobowizuj si j wykona w okrelony z gry sposb. Niewykonanie tych zobowiza wywouje skutki wskazane w umowie lub w oglnych zasadach odpowiedzialnoci umownej, zawartych w stosownych przepisach kodeksu cywilnego (jeli strony odwoay si do nich w umowie). Przedmiotem rozwaa tego opracowania jest natomiast odpowiedzialno za szkody, jakie mog by spowodowane funkcjonowaniem przedsibiorstwa elektrociepowni, w skadnikach tego przedsibiorstwa oraz w dobrach osb trzecich, czyli takich, ktre nie s zwizane stosunkiem umownym z przedsibiorc. Warto jeszcze doda, e ten sam czyn moe stanowi naruszenie zobowizania umownego i jednoczenie moe wywoywa odpowiedzialno deliktow (spenia warunki czynu niedozwolonego, deliktu). Wwczas powstaje odpowiedzialno cywilna kontraktowa i deliktowa. Uprawniony poszkodowany ma prawo da naprawienia szkody z powodu naruszenia zobowizania umownego oraz z powodu wyrzdzenia mu szkody wskutek popenienia czynu niedozwolonego. Kodeks cywilny przewiduje w tej sytuacji moliwo wyboru podstawy prawnej roszczenia odszkodowawczego przez uprawnionego poszkodowanego (art. 443 k.c.). 3.3.2. dzia 3.3.2. Przesanki odpowiedzialnoci cywilnej przedsibiorcy prowadzcego dziaalno w postaci lokalnej elektrociepowni Aby zachodzia deliktowa odpowiedzialno cywilna przedsibiorcy prowadzcego dziaalno w postaci elektrociepowni, musz by spenione okrelone warunki wskazane w art. 435 k.c. Przepis ten dotyczy odpowiedzialnoci podmiotu prowadzcego na wasny rachunek (tzn. dla siebie we wasnym interesie) przedsibiorstwo lub zakad wprawiany w ruch za pomoc si przyrody (pary, gazu, elektrycznoci, paliw pynnych itp.).

127

Decydujce jest tu wykonywanie faktycznego wadztwa dla siebie, przy czym nie jest istotne, na podstawie jakiego tytuu prawnego to nastpuje (np. wasno, dzierawa, leasing itp.), przedsibiorstwo lub zakad prowadzone mog by te bez takiego tytuu. Jeeli przedsibiorstwo znajduje si w faktycznym wadztwie kilku podmiotw (np. wspwacicieli), ich odpowiedzialno za szkody wyrzdzone w zwizku z jego ruchem jest solidarna. Za prowadzcego przedsibiorstwo lub zakad nie moe by uznany jego dozorca, zarzdca czy inna osoba wykonujca w stosunku do niego jedynie dzierenie1. Osoba taka ponosi odpowiedzialno za szkod na osobie lub mieniu, wyrzdzon komukolwiek przez ruch przedsibiorstwa lub zakadu pod warunkiem, e mia miejsce ruch przedsibiorstwa, powstaa szkoda oraz mona ustali, e zachodzi zwizek przyczynowy pomidzy wyej wymienionym ruchem a szkod. Jest to odpowiedzialno oparta na zasadzie ryzyka, tzn. dla jej istnienia nie ma znaczenia wina prowadzcego przedsibiorstwo. Nie ma zatem znaczenia okoliczno, czy prowadzcy elektrociepowni mg unikn wywoania szkody. Ocena zachowania odpowiedzialnego (czyli kwestia jego winy) nie ma znaczenia dla powstania lub wyczenia odpowiedzialnoci na podstawie wyej wymienionego przepisu, bowiem ustawodawca uzna, e sam fakt prowadzenia dziaalnoci w postaci elektrociepowni jest na tyle niebezpieczny, i moe doj do wyrzdzenia szkody, nawet gdy wszystkie osoby wdraajce procesy skadajce si na prowadzon dziaalno oraz osoby kontrolujce te procesy dopeni swoich obowizkw (czyli nie bdzie mona mwi o ich winie). Przykadowo bowiem, gdyby odpowiedzialno za dziaalno elektrociepowni oparta bya jednak na zasadzie winy i gdyby doszo np. do awarii zwizanej z gwatownym, niemoliwym do przewidzenia przebiegiem procesu wykorzystywanego w dziaalnoci elektrociepowni, a wszyscy pracownicy zajmujcy si tym procesem wykonaliby swoje obowizki naleycie czyli nikt nie ponosiby winy, to osoby poszkodowane wskutek tego zdarzenia, wynikajcego z dziaalnoci przedsibiorstwa, nie miayby si do kogo zwrci o naprawienie wyrzdzonych im szkd. Aby zapobiec takiej sytuacji, ustawodawca z gry obciy osob prowadzc elektrociepowni odpowiedzialnoci za ewentualne szkody wywoane dziaaniem tego przedsibiorstwa, wprawianego w ruch za pomoc si przyrody. Nie jest to jednak odpowiedzialno absolutna mona si od niej uwolni, o czym bdzie mowa w dalszej czci opracowania. Przedsibiorstwo wprawiane w ruch za pomoc si przyrody to takie, ktre wykorzystuje energi elektryczn, atomow, paliwa pynne, par, gaz itp. Wykorzystanie si

128

[1], W. Dubis, Nb 5 do art. 435 k.c.

przyrody musi by dla przedsibiorstwa czy zakadu warunkiem jego podstawowej dziaalnoci, a nie tylko by do tego pomocne. Tam zatem, gdzie nie chodzi o uruchomienie duych mocy elementarnych, nie mona mwi o szczeglnym niebezpieczestwie, ktre leao u podstaw wprowadzenia odpowiedzialnoci na zasadzie ryzyka2. Podstawow przesank odpowiedzialnoci z art. 435 k.c. jest wyrzdzenie szkody uszczerbku w jakimkolwiek dobru chronionym prawnie: w yciu ludzkim, zdrowiu lub te mieniu. Szkoda w mieniu to zawsze szkoda majtkowa wyraa si w uszczerbku majtkowym (w poniesionej stracie i w utraconych korzyciach, ale tylko takich, co do ktrych mona wykaza z duym prawdopodobiestwem, graniczcym z pewnoci, e zostayby osignite, gdyby nie wyrzdzono szkody). Szkoda na osobie moe mie zarwno charakter majtkowy (uszkodzenie ciaa, rozstrj zdrowia oraz zwizane z tym straty majtkowe koszty leczenia, potrzeby zwikszone szkod, dochody utracone w zwizku ze szkod), jak i niemajtkowy (subiektywnie odczuwane uczucia blu i cierpienia fizycznego oraz psychicznego obie postacie blu s rekompensowane poprzez specjaln posta odszkodowania zwanego zadouczynieniem pieninym). Jeeli dochodzi do mierci bezporednio poszkodowanego np. w wypadku, inne osoby mog wskutek tego zdarzenia sta si porednio poszkodowanymi, np. rodzina zmarego (ich szkod bd koszty pogrzebu, utrata rda utrzymania, jakie zapewnia zmary, ale take ich wasna subiektywna krzywda bl psychiczny po stracie zmarego). Rwnie te osoby mog dochodzi naprawienia ich wasnych poniesionych szkd majtkowych oraz niemajtkowych (domaga si odszkodowania i zadouczynienia). Kolejnym warunkiem powstania omawianej odpowiedzialnoci jest istnienie normalnego, adekwatnego zwizku przyczynowego midzy szkod a ruchem przedsibiorstwa. Chodzi tutaj o udowodnienie, e szkoda powstaa wskutek ruchu przedsibiorstwa. Zwizek pomidzy ruchem i szkod wystpuje zatem wtedy, gdy szkoda nastpia w wyniku zdarzenia funkcjonalnie powizanego z dziaalnoci przedsibiorstwa, choby nie byo bezporedniej zalenoci pomidzy uyciem si przyrody a szkod3. Okoliczno t powinien udowodni poszkodowany jako osoba, ktra wywodzi dla siebie skutki prawne wynikajce z udowodnienia przesanek odpowiedzialnoci przedsibiorcy uzyskanie naprawienia szkody.

2 3

Tame. [4], M. Safian, Nb 13 do art. 435 k.c.

129

Wreszcie wykazujc odpowiedzialno wyej wymienionego podmiotu, naley wskaza na ruch przedsibiorstwa, ktry doprowadzi do powstania szkody t okoliczno rwnie naley udowodni. Potencjalnie moe tutaj zatem chodzi o kady przejaw dziaalnoci omawianego przedsibiorstwa, wynikajcy z okrelonej struktury organizacyjnej i funkcji usugowo-produkcyjnej przedsibiorstwa, na ktry skada si funkcjonowanie wszystkich jego agend bez wzgldu na to, w jakim stosunku pozostaje ich funkcjonowanie do stosowanych si przyrody. Pojcie ruchu przedsibiorstwa obejmuje take funkcjonowanie wszelkich urzdze nalecych do tak pojmowanego przedsibiorstwa []. Kiedy jednak przedsibiorstwo lub zakad nie prowadz adnej dziaalnoci, nie funkcjonuj, a mimo tego szkoda ma miejsce, nie da si konstruowa odpowiedzialnoci odszkodowawczej w oparciu o dyspozycj art. 435 k.c., a jedynie wedug regu oglnych, chyba e chodzi o przejciowe zatrzymanie ruchu przedsibiorstwa ze wzgldu na przerw technologiczn, awari itp. []4. 3.3.3. 3.3.3. Okolicznoci wyczajce odpowiedzialno cywiln za szkody wywoane lo przez lokaln elektrociepowni Jak ju wskazywano wczeniej, odpowiedzialno za szkody wyrzdzone wskutek dziaalnoci elektrociepowni, cho do surowa, bo oderwana od winy i oparta na zasadzie ryzyka (fakt prowadzenia takiej dziaalnoci jest rdem zagroe uzasadniajcych obcienie odpowiedzialnoci prowadzcego przedsibiorstwo na wasny rachunek, bez wzgldu na jego win), to jednak odpowiedzialno ta nie ma charakteru absolutnego. Ustawodawca przewidzia w art. 435 k.c. trzy okolicznoci, ktre w razie ich udowodnienia spowoduj zwolnienie od odpowiedzialnoci: szkoda nastpia wskutek siy wyszej albo wycznie z winy poszkodowanego, lub wycznie z winy osoby trzeciej, za ktr prowadzcy na wasny rachunek przedsibiorstwo lub zakad wprawiany w ruch za pomoc si przyrody nie ponosi odpowiedzialnoci. Sia wysza Sia wysza nie zostaa zdefiniowana, ale w nauce i w orzecznictwie sdowym przyjmuje si, e jest to zdarzenie zewntrzne, ktrego skutkw nie da si przewidzie

130

[1], W. Dubis, Nb 10 do art. 435 k.c. wraz z cytowanym tam orzecznictwem.

ani te im zapobiec, przy czym wymaga si, aby wszystkie te cechy wystpoway cznie5. Wskazuje si, e nie stanowi siy wyszej np. atak serca operatora dwigu bd niemoliwy do zapobieenia i przewidzenia wybuch urzdzenia w fabryce6. Sia wysza to nie tylko zdarzenie o charakterze naturalnym (vis naturalis), np. trzsienie ziemi, powd, huragan, ale take przybierajce posta aktu zbrojnego (vis armata), w tym te m.in. aktu terrorystycznego. Sia wysza to rwnie, w pewnych wyjtkowych okolicznociach, dziaania wadzy publicznej (vis imperii, fait du prince), ktre przez swj charakter wykluczaj moliwo przeciwstawienia si im przez jednostk []. Wydaje si, e za przejaw siy wyszej mona w pewnych okolicznociach uzna zdarzenia majce posta gwatownych, nagych i przybierajcych du skal protestw spoecznych (strajkw, manifestacji), ktre ze wzgldu na swj przemony charakter wykluczaj jakkolwiek kontrol i przeciwstawienie si im7. Do powyszych uwag naley doda, e skuteczne powoywanie si na si wysz w praktyce ma miejsce do rzadko. Jest to bowiem okoliczno wyjtkowa, nadzwyczajna. Najczciej popenianym bdem jest utosamianie siy wyszej z nag, niespodziewan zmian w sytuacji danego podmiotu, ktra jak si potem okazuje jest nadzwyczajna, ale tylko we wasnym, subiektywnym przekonaniu powoujcego si na zaistnienie siy wyszej. Naley pamita, e okoliczno, i kto nie spodziewa si danego obrotu spraw, nie oznacza jeszcze, e obiektywnie nie mona byo przewidzie zmiany biegu wydarze. Si wysz bd takie sytuacje, ktre s spowodowane czynnikiem zewntrznym wobec przedsibiorstwa elektrociepowni (co do warunku zewntrznoci zob. poniej), niezalenym od woli prowadzcego przedsibiorstwo, ktrych to sytuacji obiektywnie nikt (a nie tylko sam powoujcy si na si wysz) nie mg przewidzie i ktrej obiektywnie (a nie tyko w przekonaniu powoujcego si) nie mona byo zapobiec. Zaistnienie nieprawidowoci w ruchu przedsibiorstwa nie moe stanowi podstawy uznania, e okrelone zdarzenie nie jest si wysz z tej przyczyny, e nie pochodzi z zewntrz, bowiem okoliczno ta ma charakter obiektywny. Moe doj co najwyej do tego, i ze wzgldu na nieprawidowoci w ruchu przedsibiorstwa nie nastpi zwolnienie od odpowiedzialnoci, tak jak w przypadku uderzenia pioruna w przewody wysokiego napicia i ich uszkodzenia w sposb naraajcy na wyrzdzenie szkody,
Por. [1], W. Dubis, Nb 13 do art. 435 k.c. [4], M. Safian, Nb 18 do art. 435 k.c. wraz z cytowanym tam orzecznictwem i literatur. 7 Por. jednak odmienny pogld w wyroku SA w Gdasku z 13.10.1992 r., I ACr 407/92, Wok. 1993, nr 9, s. 28. Tak [4], M. Safian, Nb 20 do art. 435 k.c. wraz z cytowanym tam orzecznictwem i literatur.
5 6

131

jeeli zakad wprawiany w ruch za pomoc si przyrody nie stosuje najwyszego standardu rodkw i zabezpiecze technicznych. W takim wypadku nie mona przyjmowa, i szkoda nastpia wskutek siy wyszej []8. Spowodowanie szkody wycznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej trze Kolejne dwie przesanki zwalniajce przedsibiorc z odpowiedzialnoci, przewidzianej w art. 435 k.c., opieraj si na spowodowaniu szkody wycznie z udowodnionej winy poszkodowanego lub osoby trzeciej. Zwolnienie od odpowiedzialnoci na zasadzie ryzyka zwizane jest bowiem ze stwierdzeniem, i szkoda nie wynika z innych przyczyn, jak tylko zawinione zachowanie poszkodowanego lub osoby trzeciej, a zatem pomimo tego, i miaa ona zwizek z ruchem przedsibiorstwa lub zakadu, stanowi zwyke nastpstwo zawinionego dziaania lub zaniechania poszkodowanego lub osoby trzeciej. Nawet wadliwo urzdze, ktre w okrelonych warunkach same przez si mogyby stanowi zagroenie dla ycia i zdrowia ludzkiego, nie uzasadnia obowizku odszkodowania po stronie tego przedsibiorstwa lub zakadu, jeeli szkoda jest nastpstwem wycznej winy poszkodowanego lub osoby trzeciej i pozostaje z ni w normalnym i wycznym zwizku przyczynowym. Kiedy jednak stwierdzi bdzie mona inne przyczyny szkody w rozumieniu adekwatnego zwizku przyczynowego, odpowiedzialno prowadzcego przedsibiorstwo lub zakad, o jakim mowa w art. 435 k.c., nie zostanie wyczona []9. W przypadku powoywania si na wyczn win poszkodowanego konieczne bdzie ustalenie, e wasne, zawinione zachowanie tej osoby (dziaanie albo zaniechanie) jest albo wyczn przyczyn szkody, albo, co prawda, jedn z wielu przyczyn, ale majc przewaajce znaczenie (zachowanie poszkodowanego jako wiodca przyczyna szkody konsumuje pozostae przyczyny). Jeeli chodzi o wyczn win osoby trzeciej jako przesank zwalniajc, konieczne jest ustalenie dodatkowo tosamoci takiej osoby (oprcz wymienionego wyej warunku wycznoci winy). Nie wystarczy bowiem wykaza, e kto obcy, niezaleny od przedsibiorcy, spowodowa szkod. Z oczywistych wzgldw problem ustalenia tosamoci nie powstaje w przypadku powoywania si na wyczn win poszkodowanego, skoro przedsibiorca wykazuje okolicznoci zwalniajce go z odpowiedzialnoci dopiero w momencie, gdy poszkodowany (czyli konkretna osoba, o ustalonej tosamoci) wystpuje z roszcze-

132

8 9

[1], W. Dubis, Nb 15 do art. 435 k.c. wraz z cytowanym tam orzecznictwem i literatur. [1], W. Dubis, Nb 19 do art. 435 k.c. wraz z cytowanym tam orzecznictwem i literatur.

niem o naprawienie szkody. Ustalenie i przypisanie winy osobie trzeciej, ktrej dziaanie miao by wyczn w rozumieniu art. 435 par. 1 k.c. przyczyn powstania szkody, zwizane jest zawsze z konkretnie oznaczonym podmiotem. Niezidentyfikowanie tego podmiotu jest rwnoznaczne z upadkiem wskazanej przesanki egzoneracyjnej. Anonimowo sprawcy nie pozwala bowiem na wyczenie go z krgu osb, za zachowanie ktrych odpowiedzialno ponosi prowadzcy zakad (art. 429 i 430 k.c.), a take spord krgu osb korzystajcych z ustawowego unormowania nieodpowiedzialnoci, skoro nie mona ich w ogle (w znaczeniu subiektywnym) obarczy win (art. 426 i nast. k.c.)[8]. Prowadzcy zakad lub przedsibiorstwo poruszane siami przyrody ponosi odpowiedzialno przede wszystkim za swoich pracownikw, przedstawicieli, podwykonawcw, producentw maszyn i innych urzdze wykorzystywanych w przedsibiorstwie, dostawcw surowcw itp., a take osoby wymienione w art. 417, 427, 429 i 430 k.c.10 3.3.4. przez 3.3.4. Przedawnienie roszcze wynikajcych ze szkody wyrzdzonej przez dziaanie lokal lokalnej elektrociepowni Koczc omawianie przesanek odpowiedzialnoci przedsibiorcy prowadzcego interesujc nas dziaalno, naley podkreli, e odpowiedzialno ta jest ograniczona w czasie. Mianowicie upyw terminw okrelonych w ustawie kodeks cywilny powoduje, e mimo istnienia obowizku naprawienia szkody, mona odmwi jego wykonania i odmowa taka bdzie cakowicie uprawniona. Mowa tu o instytucji przedawnienia, ktra polega na tym, e odpowiedzialny za szkod moe podnie zarzut upywu terminu przedawnienia, co cakowicie wyczy moliwo dochodzenia od niego naprawienia szkody. Naley jednak zaznaczy, e konieczne jest tutaj aktywne zachowanie prowadzcego przedsibiorstwo wyrane podniesienie zarzutu przedawnienia (o czym bdzie mowa niej, w punkcie dotyczcym postpowania sdowego). Terminy przedawnienia roszcze o naprawienie szkd wyrzdzonych czynem niedozwolonym (w tym take szkd powstaych w zwizku z ruchem przedsibiorstwa poruszanego siami przyrody elektrociepowni) okrelono w art. 4421 k.c. Roszczenie o naprawienie szkody wyrzdzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upywem lat 3 od dnia, w ktrym poszkodowany dowiedzia si o szkodzie i o osobie obowizanej do jej naprawienia. Jednake termin ten nie moe by duszy ni 10 lat od dnia,
10

[1], W. Dubis, Nb 22 do art. 435 k.c.

133

w ktrym nastpio zdarzenie wywoujce szkod (art. 4421 1 k.c.). Jeeli szkoda wynika ze zbrodni lub wystpku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upywem lat 20 od dnia popenienia przestpstwa, bez wzgldu na to, kiedy poszkodowany dowiedzia si o szkodzie i o osobie obowizanej do jej naprawienia (art. 4421 2 k.c.). W razie wyrzdzenia szkody na osobie, przedawnienie nie moe skoczy si wczeniej ni z upywem lat 3 od dnia, w ktrym poszkodowany dowiedzia si o szkodzie i o osobie obowizanej do jej naprawienia (art. 4421 3 k.c.). Przedawnienie roszcze osoby maoletniej o naprawienie szkody na osobie nie moe skoczy si wczeniej ni z upywem lat 2 od uzyskania przez ni penoletnoci (art. 4421 4 k.c.).

3.4. 3.4. Realizacja odpowiedzialnoci przedsibiorcy prowadzcego dziaalno dzia w postaci lokalnej elektrociepowni za wyrzdzone przez niego szkody nie
Realizacja odpowiedzialnoci cywilnej podmiotu prowadzcego dziaalno w postaci elektrociepowni za szkody wyrzdzone w zwizku z ruchem przedsibiorstwa polega bdzie na naprawieniu szkody. Przy czym albo odpowiedzialno ta zostanie dobrowolnie uznana, albo konieczne bdzie udowodnienie jej przed sdem cywilnym. Wyej wspomniane postpowanie sdowe toczce si przeciwko odpowiedzialnemu, rozpoznawane bdzie w trybie procesowym (w procesie), uregulowanym w kodeksie postpowania cywilnego [5] (dalej: k.p.c.). W procesie obowizuj cile okrelone zasady postpowania, kolejno czynnoci procesowych, terminy na zgaszanie wnioskw dowodowych, owiadcze i zarzutw. Celowe jest zatem skorzystanie z zastpstwa procesowego wykonywanego przez profesjonalnego penomocnika (adwokata albo radc prawnego). Nieprzeprowadzenie czynnoci procesowej we waciwy sposb albo po upywie wyznaczonego terminu moe oznacza przegrany proces (mwic kolokwialnie spraw sdow mona przegra merytorycznie, ale take formalnie). Praktycznie wikszo twierdze przedstawianych w procesie odszkodowawczym bdzie wymaga udowodnienia. Strony s obowizane wskazywa dowody dla stwierdzenia faktw, z ktrych wywodz skutki prawne. Sd moe dopuci dowd nie wskazany przez stron (art. 232 k.p.c.). Wyjtki dotyczy bd np. domniema, faktw przyznanych przez stron przeciwn, faktw powszechnie znanych oraz tych, ktre s znane sdowi z urzdu one nie wymagaj dowodu (zob. art. 228, 229 i 231 k.p.c.). Dodatkowo ciar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, ktra z faktu tego wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.).

134

Z przytoczonych wyej przepisw wynika, e to na poszkodowanym, wystpujcym w procesie jako strona powodowa (powd), spoczywa obowizek udowodnienia wasnych twierdze: e pozwany jest odpowiedzialny za szkod wyrzdzon poszkodowanemu przez ruch przedsibiorstwa prowadzonego przez pozwanego na wasny rachunek. Oznacza to, e powd poszkodowany musi udowodni wszystkie przesanki odpowiedzialnoci pozwanego wymienione w przepisie art. 435 k.c., tzn. winien udowodni swoj szkod, ruch przedsibiorstwa, zwizek przyczynowy midzy ruchem a szkod, ale w praktyce bdzie te musia wykaza, e pozwany prowadzi na wasny rachunek przedsibiorstwo lub zakad wprawiany w ruch za pomoc si przyrody (pary, gazu, elektrycznoci, paliw pynnych itp.). Konieczne zatem bdzie przeprowadzenie dowodw, ktrych przedmiotem s fakty majce istotne znaczenie dla rozstrzygnicia sprawy. Katalog rodkw dowodowych nie jest ograniczony przepisem (zob. art. 309 k.p.c.). Przykadowo, dowodami s: dokumenty prywatne i urzdowe (rnica midzy nimi polega na tym, e tylko prawidowo sporzdzony dokument urzdowy jest dowodem tego, co zostao w nim urzdowo zawiadczone; dokument prywatny potwierdza jedynie, e pochodzi od osoby, ktra go podpisaa ma mniejsz moc dowodow), zeznania wiadkw, ogldziny, przesuchanie stron procesu, dowd z filmu, telewizji, fotokopii, fotografii, planw, rysunkw oraz pyt lub tam dwikowych i innych przyrzdw utrwalajcych albo przenoszcych obrazy lub dwiki, a take dowd z opinii biegego sdowego. Ostatni wymieniony rodek dowodowy ma bardzo due znaczenie w praktyce. Jest to bowiem jedyny dowd, za pomoc ktrego moliwe jest udowodnienie okolicznoci wymagajcych dla ich ustalenia wiadomoci specjalnych. Dowodu tego nie mona zastpi adnym innym. Przykadowo, nastpujce okolicznoci bd wymaga posuenia si dowodem z opinii biegego sdowego: wysoko szkody na mieniu (jej oszacowanie moe wymaga udziau specjalisty, np. dla dokonania wyceny kosztw naprawy uszkodzonej maszyny), wysoko uszczerbku na zdrowiu (ma on zasadnicze znaczenie w przypadku dochodzenia naprawienia szkody na osobie), ustalenie zwizku przyczynowego midzy szkod a ruchem przedsibiorstwa (gdy odtworzenie przebiegu zdarzenia szkodzcego wymaga bdzie dokonania symulacji, oblicze, dowiadcze). Jak wskazywano wyej, odpowiedzialny za szkod wyrzdzon ruchem przedsibiorstwa poruszanego siami przyrody moe si zwolni od odpowiedzialnoci poprzez wykazanie okolicznoci zwalniajcych (sia wysza, wyczna wina poszkodowanego lub osoby trzeciej). W procesie sprowadza si to bdzie do przeprowadzenia przez pozwanego stosownych dowodw zgodnie z ogln zasad, e ciar udowodnienia faktu spoczywa

135

na osobie, ktra z faktu tego wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.). Przykadowo, pozwany w procesie o naprawienie szkody powstaej u osoby poraonej prdem na terenie przedsibiorstwa (elektrociepowni) udowadnia bdzie za pomoc nagra wideo (pochodzcych z tzw. monitoringu), e poszkodowany pokona samowolnie prawidowe ogrodzenie elektrociepowni, znajdujce si w odpowiednim stanie technicznym, a nastpnie mimo czytelnych, prawidowo ustawionych tablic ostrzegawczych, dosta si do pomieszczenia, w ktrym istniao niebezpieczestwo poraenia prdem. Jeeli nie da si stwierdzi, i zawinione zachowanie osoby trzeciej byo wyczn przyczyn wystpienia szkody, prowadzcy przedsibiorstwo lub zakad wprawiany w ruch za pomoc si przyrody nie bdzie wprawdzie zwolniony od odpowiedzialnoci, ale bezporedni sprawca szkody bdzie zobowizany wraz z nim solidarnie do jej naprawienia na zasadzie art. 441 k.c.11. W tej sytuacji zachodzi bdzie odpowiedzialno solidarna wyej wymienionych podmiotw za jedn szkod, a polega ona bdzie na tym, e poszkodowany moe da caoci lub czci wiadczenia odszkodowawczego od wszystkich dunikw cznie, od kilku z nich lub od kadego z osobna, a zaspokojenie poszkodowanego przez ktregokolwiek z dunikw odpowiedzialnych za szkod, zwalnia pozostaych. Pozwany moe jednak w procesie zwolni si z odpowiedzialnoci, podwaajc jej podstawy wykazujc brak podstawowych przesanek swojej odpowiedzialnoci, przewidzianych w art. 435 k.c. Przykadowo, moe przeprowadza dowody wiadczce o braku szkody, o braku ruchu przedsibiorstwa albo o nieistnieniu zwizku przyczynowego midzy szkod a ruchem. Dodatkowo, sposobem obrony w procesie moe by skuteczne podniesienie zarzutu przedawnienia. Jak wspomniano wyej, w razie upywu stosownego okresu czasu mona skutecznie uchyli si od obowizku naprawienia szkody. Wymaga to jednak aktywnego zachowania pozwanego musi podnie zarzut przedawnienia. Naley zaznaczy, e sd nie bierze pod uwag upywu terminu przedawnienia z urzdu (samodzielnie). Tym samym, jeeli termin ten upyn, a pozwany nie podnis zarzutu, to sd, mimo e wie o przedawnieniu roszczenia, nie moe sam uwzgldni tej okolicznoci. Naley jeszcze doda, e w razie gdy pozwany jest ubezpieczony od odpowiedzialnoci cywilnej, to w procesie wszcztym wanie w zwizku z t odpowiedzialnoci powinien on wezwa swojego ubezpieczyciela do udziau w postpowaniu. Pozwoli to unikn zarzutu ze strony ubezpieczyciela, e pozwany samodzielnie prowadzi proces nieprawidowo.

136

11

[1], W. Dubis, Nb 24 do art. 435 k.c.

3.5. majce prowadze 3.5. Wybrane ubezpieczenia majce zastosowanie w przypadku prowadzenia dziaalnoci w postaci lokalnej elektrociepowni
W przypadku prowadzenia dziaalnoci w interesujcym nas obszarze celowe moe si okaza skorzystanie z ochrony w postaci ubezpieczenia mienia sucego do wykonywanej dziaalnoci oraz ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej, tj. od ponoszenia odpowiedzialnoci za szkody zwizane z prowadzeniem przedsibiorstwa elektrociepowni. Obie umowy maj charakter dobrowolny w przypadku elektrociepowni obowizujce przepisy nie wprowadzaj obowizku ubezpieczenia mienia ani OC. 3.5.1. 3.5.1. Cechy umowy ubezpieczenia Umowa ubezpieczenia zawiera w sobie dwa powizane ze sob zobowizania ubezpieczyciel zobowizuje si, w zakresie dziaalnoci swego przedsibiorstwa, speni okrelone wiadczenie w razie zajcia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczajcy zobowizuje si zapaci skadk (art. 805 1 k.c.). Zawarcie umowy ubezpieczenia poprzedza m.in. podanie przez ubezpieczajcego informacji, majcych na celu ustalenie warunkw ubezpieczenia, oszacowanie ryzyka, ustalenie skadki. Ubezpieczajcy obowizany jest poda do wiadomoci ubezpieczyciela wszystkie znane sobie okolicznoci, o ktre ubezpieczyciel zapytywa w formularzu oferty albo przed zawarciem umowy w innych pismach (art. 815 1 zd. 1 k.c.). Jeeli w umowie ubezpieczenia zastrzeono, e w czasie jej trwania naley zgasza zmiany okolicznoci wymienionych w paragrafie poprzedzajcym, ubezpieczajcy obowizany jest zawiadamia o tych zmianach ubezpieczyciela niezwocznie po otrzymaniu o nich wiadomoci (art. 815 2 zd. 1 k.c.). Ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialnoci za skutki okolicznoci, ktre z naruszeniem paragrafw poprzedzajcych nie zostay podane do jego wiadomoci. Jeeli do naruszenia paragrafw poprzedzajcych doszo z winy umylnej, w razie wtpliwoci przyjmuje si, e wypadek przewidziany umow i jego nastpstwa s skutkiem okolicznoci, o ktrych mowa w zdaniu poprzedzajcym (art. 815 3 k.c.). Jeeli nie umwiono si inaczej, odpowiedzialno ubezpieczyciela rozpoczyna si od dnia nastpujcego po zawarciu umowy, nie wczeniej jednak ni od dnia nastpnego po zapaceniu skadki lub jej pierwszej raty (art. 814 1 k.c.). Przy ubezpieczeniach majtkowych (a takim jest ubezpieczenie mienia oraz ubezpieczenie odpowiedzialnoci cywilnej) wiadczenie ubezpieczyciela, ktre spenia on w razie

137

zajcia wypadku ubezpieczeniowego, polega w szczeglnoci na zapacie okrelonego odszkodowania za szkod powsta wskutek przewidzianego w umowie wypadku. W pimiennictwie [3] wskazuje si nastpujce czynnoci podejmowane przez ubezpieczyciela w celu ustalenia wysokoci odszkodowania: 1) Ustalenie wartoci szkody. Autor wskazuje, e inaczej oblicza si j przy odpowiedzialnoci cywilnej, a inaczej przy ubezpieczeniach mienia. W pierwszym przypadku badany musi by tzw. doznany uszczerbek i utracone korzyci. W szkodach zwizanych z ubezpieczeniem mienia najczciej z samej umowy wynika, w jaki sposb obliczana bdzie warto szkody. Zastosowane zostan np. wskaniki zuycia przedmiotw, co bdzie skutkowao odpowiednim zmniejszeniem wartoci odszkodowania. Autor prawidowo wskazuje, e w wielu specyficznych wypadkach konieczne bdzie powoywanie biegych. 2) Ustalenie, czy nie nastpio przyczynienie si poszkodowanego. Uzupeniajc t uwag K. Lewandowskiego, naley wyjani, e przyczynienie poszkodowanego oznacza, i jego wasne zachowanie jest jedn z dwch (lub wicej) przyczyn szkody, ale jednoczenie nie dominuje nad pozostaymi nie pochania ich; wwczas mogaby zachodzi okoliczno wyczajca odpowiedzialno prowadzcego przedsibiorstwo. Moe to prowadzi do ustalenia, e poszkodowany jest wspodpowiedzialny za powstanie szkody (gdyby ustalono, e jest cakowicie odpowiedzialny wycznie winny, nie ma odpowiedzialnoci ubezpieczonego oraz ubezpieczyciela). K. Lewandowski wskazuje, e odszkodowanie jest zmniejszane o ustalony procent przyczynienia si do powstania szkody. 3) Ustalenie, czy za szkod nie ponosi odpowiedzialnoci take inny pomiot, np. inne towarzystwo ubezpieczeniowe, ktre ponosi odpowiedzialno za szkod, na podstawie innej umowy ubezpieczenia. 4) Ustalenie umownych ogranicze wypaty odszkodowania, w postaci grnej granicy odpowiedzialnoci, franszyzy redukcyjnej czy integralnej. Tytuem uzupenienia do tej uwagi wspomnianego autora naley doda, e umowa moe przewidywa nie tylko kwotowe ograniczenia odpowiedzialnoci ubezpieczyciela, lecz take wycza odpowiedzialno za szereg zdarze lub ryzyk. Umowa moe te okrela zakres ubezpieczenia w sposb odwrotny do wyej wymienionego poprzez wskazanie w katalogu zamknitym tylko tych ryzyk, ktre s objte ochron ubezpieczeniow. 5) Ustalenie wspodpowiedzialnoci innych ubezpieczycieli.

138

Kwesti terminu wypaty odszkodowania przez ubezpieczyciela reguluje art. 817 k.c. Ubezpieczyciel obowizany jest speni wiadczenie w terminie 30 dni, liczc od daty

otrzymania zawiadomienia o wypadku (art. 817 1 k.c.). Gdyby wyjanienie w powyszym terminie okolicznoci koniecznych do ustalenia odpowiedzialnoci ubezpieczyciela albo wysokoci wiadczenia okazao si niemoliwe, wiadczenie powinno by spenione w cigu 14 dni od dnia, w ktrym przy zachowaniu naleytej starannoci wyjanienie tych okolicznoci byo moliwe. Jednake bezsporn cz wiadczenia ubezpieczyciel powinien speni w terminie przewidzianym w 1 (art. 817 2 k.c.). Co bardzo wane umowa ubezpieczenia lub oglne warunki ubezpieczenia mog zawiera postanowienia korzystniejsze dla uprawnionego, ni okrelone w paragrafach poprzedzajcych (art. 817 3 k.c.). Naley wskaza, e w praktyce olbrzymi rol w ksztatowaniu zakresu dobrowolnej umowy ubezpieczenia jej treci, obowizkw, praw, ale przede wszystkim ochrony udzielanej przez ubezpieczyciela odgrywaj tzw. oglne warunki ubezpieczenia (dalej: OWU). W przypadku umw dobrowolnego ubezpieczenia praktycznie wikszo regulacji umowy jest zawarta w wyej wymienionym dokumencie, wrczanym ubezpieczajcemu w momencie zawierania umowy. Czsto umowa ubezpieczenia bywa bdnie utosamiana z samym jedynie dokumentem polisy, podczas gdy ta ostatnia stanowi jedynie potwierdzenie zawarcia umowy i wymienia tylko najwaniejsze jej postanowienia. Jednym z takich postanowie jest odwoanie do OWU, polegajce na wskazaniu, e s one integraln czci umowy. Tak naprawd bdzie w nich zawarta wikszo regulacji dotyczcych zakresu ochrony ubezpieczeniowej, warunkw jej udzielania oraz przyczyn odmowy wypaty odszkodowania lub zmniejszenia jego wysokoci. Dlatego bardzo istotne jest, aby zapozna si z treci OWU, zwaszcza przed zawarciem umowy dobrowolnego ubezpieczenia. 3.5.2. cywil 3.5.2. Ubezpieczenie mienia a ubezpieczenie od odpowiedzialnoci cywilnej Umowa ubezpieczenia mienia, np. skadnikw majtkowych sucych do prowadzenia dziaalnoci w postaci elektrociepowni, moe przewidywa ochron przez rozmaitymi ryzykami, ktrych zakres bywa indywidualnie okrelony. Przykadowo, mona ubezpieczy mienie na etapie tworzenia, konstruowania czy montowania elementw przedsibiorstwa (np. od szkd zwizanych z bdami projektowymi, konstrukcyjnymi lub montaowymi, albo od ryzyka zwizanego z transportem mienia). Ochron moe by take objta ju dziaajca elektrociepownia. Umowa moe wwczas przewidywa ochron

139

przed np. ywioami: poarem, uderzeniem pioruna (bezporednim lub porednim) lub przed powodzi, trzsieniem ziemi, lawin, a take przed innymi zdarzeniami losowymi: uderzeniem lub upadkiem statku powietrznego, uderzeniem pojazdu ldowego lub morskiego, przed katastrof budowlan zawaleniem si budowli (komina, dwigu) lub eksplozj. Ochrona moe rwnie dotyczy dziaa osb ubezpieczenie od kradziey z wamaniem, dewastacji, rabunku, aktu terroryzmu, czy te od ryzyka zwizanego z zamieszkami lub strajkiem. Ochrona ubezpieczeniowa moe take obejmowa szkody powstae niejako po szkodzie gwnej, np. straty, wydatki zwizane z udziaem specjalistycznych sub ratowniczych, uporzdkowaniem miejsca, w ktrym doszo do szkody, lub wydatki zwizane ze skadowaniem odpadw powstaych wskutek szkody. Natomiast w przypadku ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej przedmiotem ochrony jest odpowiedzialno cywilna ubezpieczonego wobec osb trzecich za szkody bdce nastpstwem ruchu przedsibiorstwa elektrociepowni (szkody na mieniu i szkody na osobie). 3.5.3. Dziaalno brokerw ubezpieczeniowych 3.5.3. Nie sposb wymieni wszystkich moliwych ryzyk, ktre potencjalnie mog si sta przedmiotem umowy ubezpieczenia. Decydujce w tym zakresie bd potrzeby ubezpieczajcego. Z uwagi na mnogo ofert dostpnych na rynku, warto rozway skorzystanie z usug brokera ubezpieczeniowego niezalenego porednika ubezpieczeniowego. Broker ubezpieczeniowy przy zawieraniu umowy nie dziaa w imieniu ubezpieczyciela. W wietle art. 37g ustawy o dziaalnoci ubezpieczeniowej [7], dziaalno brokerska polega na zawieraniu i wykonywaniu umw ubezpieczenia w imieniu ubezpieczajcego. Broker jest profesjonalnym penomocnikiem ubezpieczeniowym, dziaa na rzecz i w interesie ubezpieczajcego. Przygotowuje wniosek ubezpieczeniowy, w ktrym okrela zakres i przedmiot ochrony ubezpieczeniowej [9]. Penicy czynnoci brokerskie nie jest agentem ubezpieczeniowym, ale wykonuje dziaalno gospodarcz na podstawie umowy o wiadczenie usug, do ktrej stosuje si przepisy kodeksu cywilnego dotyczce zlecenia [10]. Jak zauwaa A. Grodecka [2], broker ubezpieczeniowy reprezentuje interesy klienta w negocjacjach ubezpieczeniowych. Wedug tej autorki Broker ubezpieczeniowy z zaoenia ma suy klientowi pomaga mu przy zawieraniu umw ubezpieczeniowych.

140

Wsppraca z brokerem pozwala przedsibiorstwu zaoszczdzi czas, daje take pewno kompleksowej obsugi obejmujcej cay czas trwania umowy ubezpieczeniowej. A. Grodecka wskazuje rwnie, e broker jako porednik ubezpieczeniowy moe zaoferowa klientowi oferty rnych towarzystw ubezpieczeniowych, ale take kreuje warunki umowy, negocjuje z towarzystwem warunki ubezpieczenia. Tym samym decydujc si na zawarcie umowy ubezpieczenia majtku, skadnikw przedsibiorstwa od rozmaitych ryzyk, czy ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej, jaka moe pojawi si w zwizku z prowadzeniem dziaalnoci, naley rozway moliwo skorzystania z usug profesjonalnego podmiotu zawodowo zajmujcego si porednictwem w zakresie poszukiwania ofert ubezpieczycieli, negocjowania warunkw umw ubezpieczenia, a nastpnie ich zawierania oraz wykonywania biecej obsugi ubezpieczenia. Moe to znacznie uatwi zawarcie umowy ubezpieczenia, ktra bdzie odpowiada indywidualnym, konkretnym potrzebom podyktowanym wykonywan dziaalnoci.

3.6. 3.6. Podsumowanie


Majc na wzgldzie ryzyko gospodarcze zwizane z samym faktem zainwestowania znacznego kapitau w realizacj inwestycji w postaci innowacyjnej lokalnej elektrociepowni hybrydowej, stopie jej skomplikowania i wzgldnie wysokie szanse przynajmniej czciowego niepowodzenia inwestycji, z pewnoci warto jako inwestor zwrci uwag na moliwoci aktualnie oferowane przez ubezpieczycieli. Moliwe jest zabezpieczenie wartociowej inwestycji ju od samego pocztku jej realizowania na etapie zabezpieczenia waciwego tytuu prawnego do nieruchomoci (ubezpieczenie obejmujce ryzyko zwizane z wadami prawnymi tytuu prawnego). Take w trakcie realizacji inwestycji istnieje moliwo ubezpieczenia si przed wadami konstrukcyjnymi czy projektowymi tworzonej infrastruktury, koczc na ubezpieczeniu nowo wybudowanego mienia w poczeniu z ubezpieczeniem od odpowiedzialnoci cywilnej za ewentualne szkody wywoane dziaaniem nowej elektrociepowni. Tak szeroka oferta ubezpieczeniowa wie si, oczywicie, z dodatkowymi kosztami, jest to jednak wydatek, ktry warto ponie z uwagi na korzyci z niego wynikajce i komfort potencjalnego inwestora, ktry jest waciwie zabezpieczony przed wikszoci zagroe zwizanych zarwno z procesem inwestycyjnym, jak i pniejszym dziaaniem caej instalacji.

141

CIVIL AND INSURANCE LIABILITY OF LOCAL CHPS ACTIVITY (ABSTRACT)


Since the process of investment in a hybrid heat and power plant is burdened with a number of risks it is long and expensive it is worth to present some legal institutions which may relieve, at least to some extent, potential investors from the financial risks associated with the failed investments, unexpected random events or human error. The object of this paper is to present the basic issues related to liability for damages caused by the local heat and power plant operation and possibilities of the insurance from such responsibility.

LITERATURA
[1] Gniewek E. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2010. [2] Grodecka A., Broker ubezpieczeniowy zawd z przyszoci, http://www.bankier.pl/wiadomosc/ Broker-ubezpieczeniowy-zawod-z-przyszloscia-1686645.html. [3] Lewandowski K., Pimiennictwo do art. 805 k.c. Praktyczne wyjanienia oraz wzory umw i pism, 20012011, LexPolonica, nr dok. 472294. [4] Pietrzykowski K. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz do artykuw 144910, t. 1, Warszawa 2011. [5] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postpowania cywilnego, Dz.U. nr 43, poz. 296 z pn. zm. [6] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz.U. nr 16, poz. 93 z pn. zm. [7] Ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o dziaalnoci ubezpieczeniowej, Dz.U. nr 11, poz. 62 z pn. zm. [8] Wyrok Sdu Najwyszego Izba Cywilna i Administracyjna z 18.10.1982, I CR 160/82; opubl. Orzecznictwo Sdw Polskich i Komisji Arbitraowych, 1985, nr 12, poz. 224. [9] Wyrok Sdu Najwyszego z dnia 14 lipca 2006 r., II CSK 64/06, LEX nr 445263. [10] Wyrok Sdu Najwyszego z dnia 19 padziernika 2006 r., III UK 93/06, OSNP 2007/21-22/330.

You might also like