You are on page 1of 226

RECENZENCI: prof. dr hab. in. Jerzy S. Zieliski, dr in. Grzegorz Grecki, dr in. Dariusz Heim, dr in.

Maciej Sibiski

AUTORZY: mgr in. ukasz Adrian, Politechnika dzka, Wydzia Mechaniczny mgr in. Marta R. Jaboska (koordynator prac), Uniwersytet dzki, Wydzia Zarzdzania mgr in. Marcin Janicki, Politechnika dzka, Wydzia Budownictwa, Architektury i Inynierii rodowiska mgr in. Andrzej Klimek, Politechnika dzka, Wydzia Budownictwa, Architektury i Inynierii rodowiska mgr in. Natalia Szubska-Wodarczyk, Uniwersytet dzki, Wydzia Ekonomiczno-Socjologiczny mgr in. Justyna Pawlak, Politechnika dzka, Wydzia Biotechnologii i Nauk o ywnoci mgr in. Piotr Popawski, Politechnika dzka, Wydzia Mechaniczny mgr in. Eliza Tkacz, Politechnika dzka, Wydzia Mechaniczny mgr in. Katarzyna Znajdek, Politechnika dzka, Wydzia Elektrotechniki, Elektroniki, Informatyki i Automatyki

OPRACOWANIE REDAKCYJNE: Joanna Balcerak

Copyright by Centrum Bada i Innowacji Pro-Akademia, 2012 Copyright for this edition by Oddzia Polskiej Akademii Nauk w odzi, 2012

Pro-Akademia ISBN 978-83-63704-02-5 PAN ISBN 978-83-86492-65-7

Spis treci
1. Wprowadzenie (Eliza Tkacz, Marta R. Jaboska) .............................................................................. 7 2. Zrwnowaona architektura osiedli w teorii i praktyce (Andrzej Klimek) .......................................... 9 2.1. Wprowadzenie: historia budowy nowoczesnych osiedli ekologicznych.........................................9 2.2. Rozwizania zastosowane w projekcie Osiedle 2020 ................................................................ 11 2.3. Opis funkcjonowania poszczeglnych budynkw......................................................................... 15 3. Zrwnowaone budownictwo jako implementacja koncepcji zrwnowaonego rozwoju (Natalia Szubska-Wodarczyk) ............................................................................................................ 28 3.1. Wprowadzenie ............................................................................................................................... 28 3.2. Uwarunkowania rozwoju zrwnowaonego budownictwa........................................................... 28 3.3. Ekologiczne uwarunkowania rozwoju budownictwa zrwnowaonego....................................... 31 3.4. Obligatoryjne uwarunkowania rozwoju zrwnowaonego budownictwa.................................... 34 3.5. Ocena cyklu ycia produktu jako narzdzie warunkujce rozwj zrwnowaonego budownictwa ................................................................................................................................. 39 3.6. Wskaniki budownictwa zrwnowaonego .................................................................................. 41 3.7. Podsumowanie............................................................................................................................... 43 4. Charakterystyka energetyczna budynku energooszczdnego Dom 2020 jako element oceny rodowiskowej obiektu (Marcin Janicki) ............................................................................................ 46 4.1. Zintegrowany proces projektowy przyszo rozwoju zrwnowaonego w budownictwie ...... 46 4.2. Ocena rodowiskowa budynku Dom 2020 na podstawie opracowywanej krajowej metodologii E-AUDYT ...................................................................................................................................... 56 4.2.1. R. Zuycie zasobw .............................................................................................................57 4.2.2. L. Obcienie rodowiska ...................................................................................................59 4.2.3. Q. Jako rodowiska wewntrznego .................................................................................60 4.3. Charakterystyka energetyczna budynku Dom 2020 sporzdzona wedug krajowej metodologii certyfikacji zgodnie z rozporzdzeniem krajowym ...................................................................... 63 5. Kogeneracyjny system centralnego ogrzewania, ciepej wody uytkowej oraz system przeciwoblodzeniowy chodnikw (ukasz Adrian) ............................................................................. 71 5.1. Kogeneracyjny system centralnego ogrzewania i chodzenia oraz przygotowania ciepej wody uytkowej....................................................................................................................................... 71 5.2. Pasywny system przeciwoblodzeniowy chodnikw ...................................................................... 76

6. Kogeneracyjny system klimatyzacji i wentylacji z odzyskiem ciepa (ukasz Adrian) .................... 78 6.1. Systemy klimatyzacji i wentylacji z odzyskiem ciepa ................................................................ 78 6.2. System wentylacji z odzyskiem ciepa oraz system klimatyzacji z absorpcyjnym urzdzeniem chodniczym na przykadzie projektowanego osiedla .................................................................. 79 7. Kogeneracja rozproszona oparta na biomasie (Eliza Tkacz).............................................................. 88 7.1. Wprowadzenie ............................................................................................................................... 88 7.1.1. Kogeneracja rozproszona i odnawialne rda energii ...................................................... 90 7.1.2. Przyszo mikroenergetyki ................................................................................................ 91 7.2. Opis procesw wytwarzania energii elektrycznej w kogeneracji ................................................ 94 7.2.1. Organiczny obieg Rankinea................................................................................................94 7.2.2. Czynnik organiczny .............................................................................................................95 7.3. Projektowanie obiegu mikrosiowni ORC..................................................................................... 98 7.3.1. Sprawno oglna siowni....................................................................................................99 8. Nowoczesny system zintegrowany z mikrosiowni ORC pracujcy na potrzeby osiedla domw ekologicznych (Eliza Tkacz)............................................................................................................... 102 8.1. Wymagania techniczne dla urzdze mikrosiowni kogeneracyjnej na przykadzie projektu osiedla domw nisko energochonnych....................................................................................... 102 8.1.1. Model teoretyczny instalacji mikrosiowni .......................................................................103 8.1.2. Zintegrowanie hybrydowego systemu solarnego z obiegiem ORC...................................106 8.2. Mikroturbogenerator................................................................................................................... 107 8.2.1. Technologia oysk gazowych ............................................................................................108 8.2.2. oyska aerostatyczne.......................................................................................................109 8.2.3. Foliowe oyska aerodynamiczne ......................................................................................110 8.2.4. Dynamika turbogeneratora...............................................................................................113 8.2.5. Prototypy turbogeneratora................................................................................................117 8.3. Inne maszyny i urzdzenia ......................................................................................................... 118 8.3.1. Nagrzewnica powietrza z palnikiem na pellet z podajnikiem retortowym .....................118 8.3.2. Wymienniki........................................................................................................................120 8.3.3. Pompa.................................................................................................................................124 8.3.4. Konwersja energii elektrycznej i system automatyzacji..................................................124 8.4. Podsumowanie i propozycje dalszych bada.............................................................................. 127 9. Pozyskiwanie energii elektrycznej i cieplnej ze Soca (Katarzyna Znajdek)................................. 129 9.1. Fotowoltaika zintegrowana z budownictwem (BIPV)................................................................ 134 9.2. Zastosowanie kolektorw sonecznych ....................................................................................... 136 9.3. Eksperymentalny hybrydowy system solarny ........................................................................... 140 9.3.1. Koncepcja projektowa........................................................................................................142 9.3.2. Konstrukcje prototypowe...................................................................................................143

9.4. Rozwizania zastosowane w projekcie osiedla........................................................................... 154 9.4.1. Potencja energii sonecznej na terenie Polski .................................................................154 9.4.2. Hybrydowa mikroelektrownia soneczna..........................................................................158 9.4.3. Implementacja systemu BIPV...........................................................................................163 10. Poczenie elektryczne i zastosowanie turbin wiatrowych w projekcie osiedla (Piotr Popawski). 168 10.1. Wprowadzenie ........................................................................................................................... 168 10.2. Moc produkowana a zapotrzebowanie na energi ................................................................... 169 10.3. Schemat elektryczny ................................................................................................................. 169 10.4. Energetyka wiatrowa................................................................................................................ 172 10.5. Turbinofobia ........................................................................................................................... 179 10.6. Zaoenia, parametry techniczne.............................................................................................. 182 10.7. Savonius .................................................................................................................................... 185 10.8. Podsumowanie........................................................................................................................... 186 11. Racjonalne gospodarowanie wod (Justyna Pawlak)....................................................................... 188 12. Informatyczny system zarzdzania budynkiem (Marta R. Jaboska)........................................... 192 12.1. Rola informatyki w budownictwie energooszczdnym ............................................................ 192 12.2. Zakres projektowanego systemu .............................................................................................. 197 12.3. Wymagania funkcjonalne ......................................................................................................... 199 12.3.1. Inicjalizacja systemu.......................................................................................................200 12.4. Obsuga kont uytkownika ....................................................................................................... 202 12.4.1. Logowanie do systemu przez Internet............................................................................202 12.4.2. Odblokowanie konta uytkownika .................................................................................204 12.5. Zarzdzanie odbiorami.............................................................................................................. 205 12.5.1. Uruchamianie odbiorw sprzt inteligentny............................................................205 12.5.2. Uruchamianie odbiorw sprzt tradycyjny .................................................................205 12.5.3. Budowa harmonogramu..................................................................................................206 12.5.4. Wykonywanie harmonogramu........................................................................................207 12.5.5. Dodawanie nowego odbioru do systemowej bazy danych sprzt inteligentny ........209 12.5.6. Dodawanie nowego odbioru do systemowej bazy danych sprzt tradycyjny..............210 12.5.7. Usuwanie informacji o odbiorze z systemowej bazy danych .........................................210 12.5.8. Informowanie o sytuacjach alarmowych ........................................................................210 12.6. Zarzdzanie instalacjami.......................................................................................................... 211 12.6.1. Zbiornik na deszczwk ..................................................................................................211 12.6.2. Obieg glikolu do chodzenia ogniwa fotowoltaicznego. ..................................................212 12.6.3. Rolety okienne.................................................................................................................212 12.6.4. Rekuperator....................................................................................................................212 12.6.5. Instalacja CO...................................................................................................................213 12.6.6. Instalacja CWU ...............................................................................................................213

12.6.7. Instalacja podgrzewania powierzchni chodnika i podjazdu ..........................................213 12.6.8. Turbina wiatrowa............................................................................................................213 12.6.9. Czujniki monitorujce podstawowe parametry w budynku oraz kamery ....................214 12.7. Obsuga pojazdu elektrycznego ................................................................................................ 214 12.8. Optymalizacja zuycia energii elektrycznej............................................................................. 219 12.9. Wymagania niefunkcjonalne .................................................................................................... 224 12.10. Podsumowanie ....................................................................................................................... 225

Jak Pierwsza Rewolucja oplota Europ infrastruktur kolei elaznej, a Druga sieci drg i kabli, tak Trzecia musi stworzy przypominajc Internet sie czc miliony maych rde odnawialnej energii elektrycznej. [] Internet nowy rodek komunikacji obj wikszo ludzkoci tworzc nowe potgi oparte na zintegrowanych moliwociach milionw uczestnikw. Trzeba t logik przenie do energetyki. [...] Trzecia Rewolucja to bezlik maych rde energii z wiatru, soca, wody, geotermii, pomp ciepa, biomasy. Kady kraj wiata moe si dziki nim sta energetycznie samowystarczalny, jeli te rozproszone rda zostan poczone i bd si uzupeniay w obrbie kontynentalnych sieci. Jeremy Rifkin, amerykaski ekonomista i politolog Fragment wywiadu dla Polityki, 14.1220.12.2011, nr 51 (2838)

1. Wprowadzenie
Pozyskiwanie oraz wykorzystywanie zasobw energetycznych stanowi podstaw bytu ludzkoci, za wzrost zapotrzebowania na energi jest czynnikiem wiadczcym o rozwoju gospodarczym, spoecznym oraz o poprawie warunkw ycia w pastwie. Jednoczenie w obliczu przemian gospodarczych i spoecznych samowystarczalno energetyczna Polski staje si kwesti niezwykle istotn, podnoszon przez naukowcw, politykw i specjalistw w dziedzinie energetyki. Wedug raportu Komisji Europejskiej ICT for a Low Carbon Economy. Smart Buildings z 2009 r., 40% kocowego zuycia energii w krajach Unii Europejskiej przypada na budynki. Odsetek ten wskazuje, jak duy wpyw na gospodark energetyczn kraju ma budownictwo mieszkalne, pozwala ocenia wynikajce z tego szanse i zagroenia. Szczeglnie niepokoi brak zintegrowanego podejcia do projektowania budynkw, opartego na zachowaniach waciwych dla zrwnowaonego rozwoju, ktre zminimalizowaoby szkodliwy wpyw na rodowisko naturalne dziaalnoci czowieka zwizanej z projektowaniem i wznoszeniem obiektw budowlanych. Zrwnowaony rozwj zaspokaja potrzeby obecne, nie zagraajc realizacji potrzeb przyszych pokole. Opiera si na dwch podstawowych pojciach potrzeb oraz ogranicze, wynikajcych ze zdolnoci rodowiska do ich zaspokajania. W budownictwie przejawia si szczeglnie dbaoci o rodowisko naturalne oraz oszczdne gospodarowanie surowcami podczas caego cyklu

budowlanego: poczwszy od projektu, poprzez prace konstrukcyjne, eksploatacj budynku, a do jego rozbirki. Analiza literatury przedmiotu i wynikw licznych konferencji tematycznych pozwala zauway, e opinie ekspertw na temat budownictwa ekologicznego i energooszczdnego rni si czasem od siebie, wszystkie jednak s zgodne co do wymaga, jakie musz spenia takie budynki: minimalnego zuycia surowcw nieodnawialnych, w tym wody, materiaw budowlanych i paliw kopalnych; minimalnej emisji szkodliwych gazw do atmosfery; minimalnej produkcji ciekw i odpadw staych oraz minimalnego negatywnego oddziaywania na lokalne ekosystemy; maksymalnie dobrych parametrw rodowiska wewntrznego pod wzgldem jakoci powietrza, komfortu termicznego, owietlenia i haasu; jakoci architektonicznej. W zwizku z powyszym rynek i przepisy nakadaj na sektor budowlany coraz wysze wymagania dotyczce charakterystyki energetycznej, co sprawia, e projektanci staraj si stosowa technologie energii odnawialnych oraz zmniejsza zuycie nabytej lub/i wyprodukowanej energii. Ograniczaj ich jednak wzgldy finansowe, uwaane za priorytet przez deweloperw. Przedmiotem niniejszego opracowania jest projekt osiedla wolno stojcych domw jednorodzinnych, stanowicy spjn koncepcj architektoniczn, budowlan i instalacyjn, zaprojektowan w zgodzie z zagadnieniami ekologii i ochrony rodowiska. W grupie projektowej znaleli si inynierowie takich dziedzin, jak: architektura, budownictwo, mechanika, techniki cieplne i chodnictwo, energetyka i elektrotechnika, ochrona rodowiska. Ponadto czonkiem grupy jest specjalistka w dziedzinie zarzdzania, ktra wykonaa projekt informatycznego systemu zarzdzania mikrosieci. Zostaa rwnie przeprowadzona wstpna analiza finansowa, obejmujca prognoz okresu zwrotu inwestycji oraz obliczenie zdolnoci kredytowej rodziny. Zaprojektowany w ramach osiedla dom stanowi wzorzec rozwiza, uwzgldniajcych uwarunkowania klimatyczne i spoeczne, charakterystyczne dla rejonu rodkowoeuropejskiego, z zachowaniem standardw uytkowych, biorce pod uwag wspczesne potrzeby mieszkacw. Budynek w minimalnym stopniu wpywa na pogarszanie si stanu rodowiska naturalnego, poniewa nie mona cakowicie wyeliminowa negatywnego oddziaywania jego budowy i uytkowania na rodowisko. Pracom projektowym przywiecaa myl, e zintegrowane projektowanie energetyczne budynkw powinno by naturaln czci kadego procesu budowlanego.

2. Zrwnowaona architektura osiedli w teorii i praktyce


ekolo 2.1. Wprowadzenie: historia budowy nowoczesnych osiedli ekologicznych
Projektowanie zrwnowaone to przyszo europejskich osiedli. Dyrektywa 2010/31/UE nakazuje, aby wszystkie budynki mieszkalne powstae po 2020 r. byy prawie zeroenergetyczne [4]. W zwizku z tym niezbdna jest popularyzacja tej dziedziny wiedzy. Kamieniem milowym dla rozwoju budownictwa energooszczdnego w obecnym ksztacie by budynek Kranichstein K7 w Darmstadt, ukoczony w 1991 r. Jest to w praktyce miniaturowe, bo skadajce si z czterech segmentw, osiedle komfortowych domw szeregowych. Jego twrcy ju wczeniej pracowali nad domami energooszczdnymi, starajc si wypracowa odpowiedni formu, a realizacja ta jest pierwszym urzeczywistnieniem wypracowywanego standardu domu pasywnego. Obserwacje dalszego funkcjonowania budynku posuyy do weryfikacji teoretycznych oblicze jego parametrw i wypady pomylnie, dziki czemu autor projektu, dr Wolfgang Feist, mg powoa, wraz z Bo Adamsonem, Passivhaus Institut (Instytut Budownictwa Pasywnego). Wikszo rozwiza spotykanych w pniejszych budynkach odpowiadajcych standardowi domu pasywnego zostaa zastosowana rwnoczenie wanie tutaj. ciany zaizolowano warstw 27,5 cm polistyrenu ekstrudowanego, co obniyo wspczynnik U do niespotykanej wczeniej wartoci 0,14 W/m2K, zlikwidowano wszystkie moliwe mostki termiczne, za absolutn szczelno powietrzn potwierdzono testem przy uyciu aparatu blower door. Okna wychodzce w znacznej mierze na poudnie maj stolark trjszybow o wspczynniku przenikania ciepa U = 0,7 W/m2K, a ciepo z powietrza usuwanego przy uyciu wentylacji mechanicznej odzyskiwa przeciwprdowy wymiennik ciepa o sprawnoci rzdu 80%. Obiekt ten jest cigle wan dla caego nurtu realizacj, jednak w pniejszych latach przyszed czas na szersze rozumienie ekologicznoci w budownictwie [7].

10

Beddington Zero Energy Development, czyli BedZED, to liczce 99 mieszka osiedle na poudniowych obrzeach Londynu, ktre ostatecznie ukoczono w 2002 r. Projekt Billa Dunstera mia by nie tylko energooszczdny, lecz take ekologiczny, przy czym zosta przewidziany niekoniecznie dla ludzi zainteresowanych ekologi i ochron rodowiska (m.in. dla lokatorw mieszka socjalnych). Podobnie jak poprzednio opisywany projekt, funkcjonuje rwnie, wykorzystujc pasywne pozyskiwanie ciepa, do ktrego niezbdne s rozlege przeszklenia od strony poudniowej, z ogrodami zimowymi penicymi rol bufora termicznego, gruba izolacja cian i brak mostkw termicznych. Zamiast wentylacji mechanicznej zastosowano tu jednak naturalny system wymiany powietrza, a rnokolorowe czerpnie i wyrzutnie powietrza na dachu stay si elementem czynicym osiedle rozpoznawalnym. Przeprowadzony w 2007 r. audyt wykaza, e budynek zuywa o 81% mniej energii cieplnej ni przecitny pooony w jego ssiedztwie. Konsumpcj prdu udao si zmniejszy o 45%, co jest zasug systemu paneli fotowoltaicznych zintegrowanych z przeszkleniami oraz duo prostszych rozwiza, takich jak umieszczenie licznikw energii i wody w widocznych miejscach. Ograniczenie zuycia tej ostatniej wynioso 50% i jest przejawem proekologicznych tendencji szerszych ni oszczdno energii. Oczywicie nie dokonano go za pomoc samego umiejscowienia licznikw, w tym wypadku przede wszystkim zadziaa system zbierania deszczwki i podczyszczania szarej wody, ktre s pniej uywane chociaby do spukiwania toalet. Pomylano o energooszczdnoci nie tylko w kontekcie energii uytkowania: poza stolark okienn udao si zachowa lokalny charakter uytych materiaw budowlanych, ktre wyprodukowano w promieniu 35 mil od miejsca budowy, wszystko po to, aby zmniejszy lad wglowy przedsiwzicia. Aby ograniczy negatywny wpyw samochodw osobowych na rodowisko, na osiedlu stworzono rwnie system wypoyczania aut na godziny, po to, aby mieszkacy mogli z nich korzysta w racjonalny sposb. Od niedawna istnieje moliwo wypoyczenia rwnie auta elektrycznego. Jak wykaza wspominany raport z roku 2007, projekt nie by wolny od bdw: elektrociepownia w systemie opartym na gazyfikacji drewna czsto si psua, wic zostaa zastpiona kotowni gazow. Oczyszczalnia ciekw i wd opadowych w technologii living machine rwnie si nie sprawdzia, gdy zuywaa za duo energii, wic j zastpiono bioreaktorem membranowym. Mimo wszystko udao si osign cel spoeczny: stworzono osiedle skutecznie zmuszajce mieszkacw do zmiany codziennych nawykw na bardziej proekologiczne, pokazujc tym samym, e taka zmiana jest moliwa rwnie na masow skal [2, 3]. Masdar w Zjednoczonych Emiratach Arabskich otwiera now epok w dziejach osiedli zeroenergetycznych, gdy jest zbudowanym od podstaw miastem, ktrego zaoeniem

projektowym bya zerowa emisja dwutlenku wgla. Jego najistotniejsz cech stanowi z pewnoci olbrzymia skala przedsiwzicie zaplanowano dla 40 tysicy staych mieszkacw i 60 tys. mieszkajcych poza nim, ale majcych tam swoje miejsce pracy. Budowa zacza si w 2006 r. wedug masterplanu Sir Normana Fostera. Obszar miasta jest wyczony z konwencjonalnego ruchu samochodowego, potrzeby transportowe zaspokaja wycznie komunikacja publiczna, pojazdy napdzane silnikami wodorowymi oraz PRT (Personal Rapid Transit) bezobsugowe pojazdy szynowe, mogce zabra najwyej kilka osb. Caa energia dla miasta ma by produkowana na miejscu, dziki wykorzystaniu rde odnawialnych, przede wszystkim paneli fotowoltaicznych oraz wie solarnych. Racjonalizacji ma podlega rwnie gospodarka wod, ktra, jak wiadomo, jest zasobem wyjtkowo deficytowym na Bliskim Wschodzie, a take odpadami. Jdro osiedla stanowi Masdar Institute of Science and Technology, orodek uniwersytecki, zajmujcy si przede wszystkim technologiami zwizanymi z pozyskiwaniem energii ze rde niekonwencjonalnych. Zaoenie to jest ju czciowo oddane do uytku, jednak termin ostatecznego zakoczenia prac, planowany pocztkowo na 2015 r., ulegnie dalszemu przesuniciu [8].

projekcie 2.2. Rozwizania zastosowane w projekcie Osiedle 2020


Zaoenie skada si z dziewiciu domw, co oznacza, e na osiedlu zamieszka okoo 36 mieszkacw. Urbanistyk zdeterminowao denie do stworzenia ukadu, ktry pozwalaby na zoptymalizowanie pasywnych zyskw sonecznych w poszczeglnych domach. Ma si ono skada z zabudowy jednorodzinnej wolnostojcej, co w duym stopniu ograniczyo pole manewru przy wyborze kompozycji, gdy wikszo powszechnie stosowanych ukadw albo nie speniaa warunku, e domy nie mog si wzajemnie zacienia przez wiksz cz dnia, albo wymagaa do tego wielkich powierzchni dziaek. Zdecydowano si zatem na ukad ulicowy, w ktrym wewntrzny cig komunikacyjny, zapewniajcy dostp do wszystkich budynkw, przebiega wzdu osi wschdzachd. (rys. 2.2, 2.3). Dziki niemu wszystkie domy otrzymuj stosown ekspozycj, zrnicowaniu ulegaj tylko ich podziay funkcjonalne, uzalenione od stron wiata. W ten sposb po poudniowej stronie cigu znajduj si budynki typu A (rys. 2.5), natomiast po pnocnej typu B (zostan one omwione szczegowo w kolejnym podrozdziale). Wewntrzna ulica koczy si placem manewrowym o wymiarach 12,5 na 12,5 metra, ktre umoliwiaj zawracanie mieciarkom i wozom bojowym stray poarnej oraz

11

sprawne dostarczanie pelletu do budynku gospodarczego, znajdujcego si w bezporednim ssiedztwie placu. Mieci on wszystkie urzdzenia odpowiedzialne za centralne ogrzewanie i produkcj ciepej wody uytkowej (opisane w rozdziaach 4., 5. i 6.), a take wikszo urzdze sucych do zaopatrywania osiedla w energi elektryczn, wyjtkiem s jedynie panele fotowoltaiczne, zintegrowane z systemem szklenia i umiejscowione na dachach budynkw mieszkalnych (opisane w rozdziale 9.).

Rys. 2.1. Rzut budynku gospodarczego i przekrj poprzeczny r d o: opracowanie wasne.

12

Budynek gospodarczy (rys. 2.1) rni si od domw mieszkalnych konstrukcj cian i fundamentw, gdy zaprojektowano dla niego odpowiednio pustaki silikatowe gruboci 36,5 cm i awy zamiast pyty fundamentowej. Aby budynek by dopasowany wizualnie do reszty osiedla, zdecydowano si na zastosowanie konstrukcji dachu takiej samej, jak w domach. Z tego te powodu hal maszyn przedzielono cianami nonymi. Trzy turbiny wiatrowe zdecydowano si przymocowa do ciany pnocnej celem uniknicia sytuacji, w ktrej zacieniayby one hybrydowe kolektory soneczne, umieszczone na poudniowej poaci dachu.

Rys. 2.2. Plan zagospodarowania terenu osiedla r d o: opracowanie wasne.

Przyszoci w projektowaniu zieleni w osiedlach, zwaszcza ekologicznych, jest tzw. urban farming, czyli tworzenie ogrodw warzywnych jako alternatywy wobec wymagajcych rozlegej pielgnacji trawnikw, ktre wymagaj zuywania prdu na koszenie, a nierzadko take nawoenia za pomoc szkodliwych pestycydw. Jeli domy wyposaone s w instalacje podczyszczania wody szarej i opadowej, opisane w pokrewnym projekcie Dom 2020 [1], to z uwagi na ryzyko bakteriologiczne jest to moliwe tylko na tej czci dziaki, na ktrej nie dziaa tene system, jeeli nie w caej czci ogrodowej.

13

Nie jest zalecane zadrzewianie dziaek, gdy w przyszoci oznacza to moe zmniejszanie efektywnoci pozyskiwania pasywnych zyskw solarnych, a take pracy paneli fotowoltaicznych. W skrajnym przypadku moe to zrujnowa zasad dziaania domw. W przypadku wikszych osiedli, gdzie produkcja prdu lub ciepa na potrzeby gospodarstw domowych daje ciepo odpadowe, uzasadnione jest zaprojektowanie szklarni, ktra dajc dostp do wieych warzyw przez okres duszy ni w przypadku hodowli pod goym niebem, znaczco zwiksza udzia ekologicznej ywnoci w dietach mieszkacw. Do nawoenia jej mona uywa kompostu wyprodukowanego z odpadw organicznych

Rys. 2.3. Wizualizacja: widok z lotu ptaka od strony poudniowo-wschodniej

14

r d o: opracowanie wasne.

mieszkacw, przyczyniajc si tym samym do obnienia iloci mieci produkowanych na osiedlu. W skali makro taka ekologiczna hodowla przyczynia si do zmniejszenia ladu ekologicznego poprzez ograniczenie przewozu warzyw przez cay acuch dostaw, a take ograniczenie korzystania z plastikowych torebek jednorazowych, w jakie zazwyczaj pakowane s warzywa i owoce w sklepach. W przypadku zdecydowania si na wzbogacenie osiedla o szklarni lub inn form produkcji ywnoci, konieczne s jednak odpowiednie rozwizania spoeczne, wymuszajce sprawiedliwy podzia korzyci i obowizkw wobec dobra wsplnego. Najprostszym z nich jest zatrudnienie w tym celu pracownika najemnego. Tasz, cho bardziej ambitn alternatyw jest stworzenie wsplnoty opartej na idei cohousingu, w ramach ktrej mieszkacy nie bd tylko zbiorem osb zamieszkujcych to samo miejsce, ale prawdziw yw spoecznoci, z silnymi wizami ssiedzkimi. Wiaty parkingowe na osiedlu peni dwojak funkcj. Po pierwsze, zastpuj garae, tak, aby potencjalnych klientw, ktrzy chcieliby zamieszka na osiedlu, a nie zdecydowali si na posiadanie samochodu, nie obcia dodatkowymi kosztami. Po drugie, indywidualizuj one poszczeglne domy, zachowujc jednoczenie pewn cao stylistyczn caego osiedla. Ograniczanie indywidualnego ruchu samochodowego z oczywistych przyczyn jest celem urbanistyki ekologicznej. O tym, jak wyglda ono w praktyce, napisano w podrozdziale pierwszym.

2.3. Opis funkcjonowania poszczeglnych budynkw


Domy maj odpowiednio 176 m2 (typ A rys. 2.5) oraz 182 m2 (typ B) powierzchni uytkowej i znajduj si na dziakach o identycznej powierzchni rwnej minimum 800 m2. Gwnym celem byo stworzenie domu energooszczdnego, w jak najwikszym stopniu opierajcego si o pasywne gromadzenie energii; ma temu suy wikszo zastosowanych rozwiza, takich jak izolacja termiczna, wyeliminowanie mostkw termicznych przez znaczne uproszczenie obrysu bryy, czy te zastosowanie zamknitej werandy o regulowanym stopniu otwarcia jako bufora termicznego. Starano si rwnie zachowa podzia na strefy termiczne, tak, aby pomieszczenia ciepe znajdoway si po stronie poudniowej, za chodne po pnocnej. Z wyjtkiem gwnej sypialni, dla obu wariantw domw oznaczonej na rzutach symbolem 2.1, zasada ta zostaa zachowana. Aby jak najmniejsza liczba przegrd zewntrznych bya zacieniona, pnocn poa dachu zaprojektowano pod ktem 20, tak, aby nawet zim promienie soneczne lizgay si po niej.

15

Teoretycznie powinno si zatem stworzy dach jednospadowy o poaci skierowanej na poudnie, jednak byoby to, po pierwsze, nieestetyczne, po drugie nieefektywne, gdy wytworzyoby zbdn kubatur w miejscu bardzo trudnym do zagospodarowania, oczywicie, jeli sypialnie w poudniowej czci poddasza chcie dowietla wiatem dziennym za pomoc zwykych okien, nie poaciowych, jako e wok tych drugich mog si tworzy mostki termiczne. Nie zdecydowano si rwnie na umieszczenie w budynku garau, nie tylko z przyczyn wymienionych w poprzednim rozdziale. Takie pomieszczenie generuje spore koszty. Niezalenie od tego, czy bdzie ono ogrzewane, czy nieogrzewane, naley zapewni w nim temperatur minimaln 8C, co niesie ze sob wydatki

Rys. 2.4. Wizualizacja widok pierzei poudniowej

16

r d o: opracowanie wasne.

energetyczne, bezporednio na ogrzewanie, bd te jako straty z pomieszcze cieplejszych. Zyski z jego istnienia jako bufora cieplnego zimnego nie kompensuj strat wynikych z jego budowy i uytkowania, zwaszcza jeli traktuje si je jako pomieszczenie praktycznie zbdne, moliwe do zastpienia z powodzeniem przez dowolne miejsce parkingowe na wieym powietrzu. Jak zostao powiedziane we wstpie, ekologia wymaga drobnych korekt naszych codziennych przyzwyczaje. Budynki zaprojektowano dla czterech staych mieszkacw oraz czasowo rezydujcej w nim osoby niepenosprawnej, posiadajcej wasny pokj na parterze. W przypadku braku takiej potrzeby, moe on suy rwnie za pokj gocinny, a po niewielkich mody-

Rys. 2.5. Wizualizacja: budynki typu A od strony poudniowej r d o: opracowanie wasne.

17

fikacjach take za gabinet. Jest on bezporednio poczony z azienk, rwnie przystosowan dla potrzeb osoby poruszajcej si na wzku inwalidzkim. Caa ta kondygnacja, cznie z azienk oglnodostpn, do ktrej wejcie znajduje si w hallu, zaprojektowano jako pozbawion barier architektonicznych [5, 6]. Dodatkowo na pochylni wejciowej istnieje pasywny system odladzania, szerzej opisany w rozdziale 4. Wracajc do azienek, prostym sposobem na zmniejszenie w nich zuycia wody, zastosowanym w projekcie, jest umieszczenie pisuarw we wszystkich z nich poza tymi pomylanymi jako przeznaczone praktycznie do wycznego uytku osb niepenosprawnych. W przypadku istnienia w domu systemu zbierania wody deszczowej i szarej naley zastosowa pisuary korzystajce z takiej wanie wody, w pozostaych zalecane jest zamontowanie tych sanitariatw w wersji bezwodnej.

18

Rys. 2.6. Przekrj dla budynku typu A r d o: opracowanie wasne.

Denie do maksymalizacji biernych zyskw cieplnych od soca moe atwo doprowadzi do przegrzewania si budynku latem, ewentualnie do potrzeby bardzo intensywnej pracy systemw klimatyzacyjnych celem zachowania wzgldnego komfortu cieplnego. W zwizku z tym potrzebny jest system zacieniania, ktry stanowi tu okiennice skomponowane architektonicznie z zewntrznym wykoczeniem elewacji. Pprzezroczyste panele fotowoltaiczne dodatkowo zmniejszaj bezporedni operacj soneczn w porze letniej, co widoczne jest na rys. 2.6. Dach zawdzicza swj oryginalny ksztat ustrojowi patwiowemu, gdzie poszczeglne belki s zbudowane z kompozytowych dwuteownikw drewniano-stalowych. ciany none zewntrzne wraz z podporami porednimi peni funkcj kryn. Jest to technika prosta w wykonaniu, a co za tym idzie, niezbyt kosztowna, zwaszcza wobec oczekiwanych efektw. Posadowienie budynkw na pytach fundamentowych suy natomiast eliminacji mostkw termicznych, ktre wystpowayby prawdopodobnie w tej strefie przy zastosowaniu aw.

Rys. 2.7. Przekrj dla budynku typu B r d o: opracowanie wasne.

19

T a b e l a 2.1 Zestawienie podstawowych wymiarw domu typu A Symbol pom. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Przedmiot Dane podstawowe powierzchnia dziaki powierzchnia zabudowy powierzchnia cakowita domu powierzchnia netto powierzchnia netto bez garau, balkonw, tarasw i loggii powierzchnia pomieszcze o wysokoci powyej 1,9 m powierzchnia netto czci pomieszcze o wysokoci do 1,9 m kubatura kubatura ogrzewana Warto [m2/m3] 800 141 256 206 176 175 1 1007 1007 Uwagi minimum bez tarasw

bez wiat

r d o: opracowanie wasne. T a b e l a 2.2 Zestawienie pomieszcze domu typu A Symbol pom. 1 Rodzaj powierzchni/nazwa pomieszczenia 2 Powierzchnia Powierzchnia o wys. ponad 1.9 m o wys. do 1.9 m [m2] [m2] 3 4 Zestawienie pomieszcze domu 175 92 14 8 9 27 19 7 3 5 1

Uwagi 5 bez garau i innych obiektw

Suma powierzchni pomieszcze domu 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 PARTER Pokj przystosowany azienka przystosowana Kuchnia Pokj dzienny Hall + klatka schodowa azienka Wiatroap Pralnia

20

Tabela 2.2 (cd.) 1 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2 PITRO Sypialnia 1 Sypialnia 2 Sypialnia 3 Hall + klatka schodowa azienka 1 azienka 2 Suma powierzchni wszystkich pomieszcze Pow. netto innych obiektw 78 1 24 34 19 r d o: opracowanie wasne. T a b e l a 2.3 Zestawienie podstawowych wymiarw domu typu B Symbol pom. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Przedmiot Dane podstawowe powierzchnia dziaki powierzchnia zabudowy powierzchnia cakowita domu powierzchnia netto powierzchnia netto bez garau, balkonw, tarasw i loggii powierzchnia pomieszcze o wysokoci powyej 1,9 m powierzchnia netto czci pomieszcze o wysokoci do 1,9 m kubatura kubatura ogrzewana 800 144 280 213 188 182 6 1034 1023 minimum bez tarasw Warto [m2/m3] Uwagi 3 83 21 20 17 6 14 5 4 1 1 5

176 5 5 bez garau i innych obiektw w tym: pomieszczenie gospodarcze (1.9) weranda taras wiata

bez wiat

r d o: opracowanie wasne.

21

Rys. 2.8. Rzut parteru dla budynku typu A. Opis pomieszcze w tab. 2.2

22

r d o: opracowanie wasne.

Rys. 2.9. Rzut pitra dla budynku typu A. Opis pomieszcze w tab. 2.2 r d o: opracowanie wasne.

23

Rys. 2.10. Rzut parteru dla budynku typu B. Opis pomieszcze w tab. 2.4

24

r d o: opracowanie wasne.

T a b e l a 2.4 Zestawienie pomieszcze domu typu A Symbol pom Rodzaj powierzchni/nazwa pomieszczenia Powierzchnia Powierzchnia o wys. ponad 1,9 m o wys. do 1,9 m [m2] [m2] Zestawienie pomieszcze domu 182 95 15 6 9 29 19 7 4 7 87 21 21 18 6 16 5 6 5

Uwagi

Suma powierzchni pomieszcze domu 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 PARTER pokj przystosowany azienka przystosowana kuchnia pokj dzienny hall + klatka schodowa azienka wiatroap pralnia PITRO sypialnia 1 sypialnia 2 sypialnia 3 hall + klatka schodowa azienka 1 azienka 2

bez garau i innych obiektw

1 1

188 [bez garau i innych obiektw] w tym: weranda: cz zachodnia weranda: cz rodkowa weranda: cz wschodnia taras

Suma powierzchni wszystkich pomieszcze Pow. netto innych obiektw 63 8 4 12 39 r d o: opracowanie wasne.

25

Rys. 2.11. Rzut pitra dla budynku typu B. Opis pomieszcze w tab. 2.4

26

r d o: opracowanie wasne.

LITERATURA
[1] A d r i a n ., J a b o s k a M. R., J a n i c k i M., K l i m e k A., P a w l a k J., P o p a w s k i P., T k a c z E., Z n a j d e k K., Dom 2020. Propozycja inteligentnych, energooszczdnych rozwiza z wykorzystaniem odnawialnych rde energii [w przygotowaniu]. [2] A r c z y s k a M., P a n c e w i c z ., BedZED 10 lat pniej, Architektura Murator 2011, nr 6 (201), s. 2830. [3] D e s a i P., One Planet Communities: A Real Life Guide To Sustainable Living, Oxford 2010. [4] Directive 2010/31/EU of The European Parliament and The Council of 19 May 2010 on the energy performance of buildings (Recast), Official Journal of the European Union, 18.06.2010, Vol. 1, s. 153/14153/35. [5] G o l d s m i t h S., Universal design: a manual of practical guidance for architects, London 2000. [6] J d r z e j e w s k a T., W i l a m o w s k a M. (red.), ABC... mieszkania bez barier: jak dobrze zaprojektowa, urzdzi lub zaadaptowa wntrze dla osoby niepenosprawnej ruchowo, Warszawa 2003. [7] N a m b i a r S., G o n c h a r J., Masdar Institute, Architectural Record 2011, No. 5, s. 130139. [8] The Passive House in Darmstadt Kranichstein Planning, Construction, Results. Fachinformation PHI 1997/4(E), Darmstadt 1997.

kon 3. Zrwnowaone budownictwo jako implementacja koncepcji zrwnowaonego rozwoju


3.1. Wprowadzenie
W miar popularyzacji idei zrwnowaonego rozwoju obserwuje si rozpowszechnianie zaoe koncepcji w poszczeglnych sektorach gospodarki. Zrwnowaony rozwj to kreacja adu spoeczno-gospodarczego, uwzgldniajcego minimalizowanie negatywnego wpywu na rodowisko naturalne i biornorodno. Idea zrwnowaonego rozwoju odzwierciedla przede wszystkim denie do trwaoci wiata. Rewolucja przemysowa zrodzia obawy przed przyszoci ludzkoci. Zaczto si zastanawia, dokd zmierza gospodarka i czy rozwj spoeczny nie napotka ogranicze, utrudniajcych wybr dalszej drogi. Poniej przedstawione zostan uwarunkowania rozwoju oraz narzdzia i wskaniki zrwnowaonego budownictwa oraz konieczno powszechnego ich stosowania.

budownictwa 3.2. Uwarunkowania rozwoju zrwnowaonego budownictwa


W latach 70. XX w., w raporcie Klubu Rzymskiego, pojawiay si prognozy, stanowice ostrzeenie dla ludzkiej cywilizacji Granice wzrostu i Ludzko w punkcie zwrotnym. Dodatkowo w raporcie Meadowsa zawarto tez, e od pocztku ery przemysowej rozwj ludzkoci w duym stopniu naruszy oglnowiatow rwnowag. Jeli poczynania spoeczestw nie ulegn zmianie, wiatu grozi zagada jdrowa bd ekologiczna [19]. W latach 80. powstaa koncepcja wzrostu zerowego, ktra miaa przyczyni si do stabilizacji gospodarki. Odwoywaa si do zatrzymania wzrostu gospodarczego na staym, ju osignitym poziomie, tak, aby nie obnia poziomu zapasw. Dziaanie to

28

powinno zmniejszy konsumpcj i ograniczy eksploatacj rodowiska. Jeden z autorw tej teorii postulowa zastpienie konsumpcji materialnej konsumpcj pozamaterialn, domaga si zwikszenia iloci czasu wolnego, upowszechnienia wtrnego wykorzystywania zasobw, utrzymania wspczynnika urodze i zgonw na staym, w miar niskim poziomie. Caa dziaalno gospodarcza miaa by podporzdkowana zdolnociom regeneracyjnym rodowiska [21]. Sugerowany poziom dobrobytu dla wszystkich pastw wywoa kontrowersje, szczeglnie w krajach sabo i rednio rozwinitych. Koncepcj wzrostu zerowego mona uzna za niedojrza ide, ktra nie miaa racji bytu [20]. W 1987 r. wiatowa Komisja ds. rodowiska i Rozwoju w raporcie Nasza wsplna przyszo po raz pierwszy zdefiniowaa zrwnowaony rozwj jako taki, w ktrym potrzeby i aspiracje wiata wspczesnego s zaspokajane, ale w taki sposb, aby nie ogranicza przyszym pokoleniom moliwoci realizacji ich potrzeb [17]. W erze przemysowej spoeczestwa zmierzay do wzrostu ekonomicznego, tzn. zwikszania dochodu narodowego i konsumpcji. Cel w postaci uzyskania jak najwikszego przyrostu produkcji doprowadzi nie tylko do rozwarstwienia spoeczestwa oraz zwikszenia dysproporcji pomidzy krajami, lecz take do niekiedy dramatycznego pogorszenia stanu rodowiska przyrodniczego. Powizanie celu ekonomicznego ze spoecznym wzmogo dyskusj na temat ubstwa i jego przyczyn. Pojawia si idea sprawiedliwego wzrostu, ktrej celem byo zwikszenie wydajnoci ekonomicznej krajw sabo rozwinitych. Wzrost gospodarczy przyspieszy zuywanie si istniejcych zasobw. Zwrcono uwag, e degradacja rodowiska powoduje ograniczanie rozwoju wiata [15]. W roku 2001 Unia Europejska na szczycie w Goeteborgu przyja wasn strategi zrwnowaonego rozwoju [22], stanowic rozszerzenie o kwestie ochrony rodowiska Strategii Lizboskiej, zawierajcej wytyczne dalszego rozwoju spoecznego i ekonomicznego. Po okresie dwuletniej oceny przyjtych dziaa (20042006), w 2006 r. Rada Europy podpisaa znowelizowan strategi zrwnowaonego rozwoju Unii Europejskiej. Kapita ludzki, spoeczny, rodowiskowy oraz rozwj innowacyjnoci s elementami warunkujcymi odpowiedni jako ycia i ochron rodowiska. Dlatego celem nadrzdnym polityki Unii Europejskiej jest zaspokajanie potrzeb obecnego pokolenia, bez wyrzdzania szkody przyszym pokoleniom. Trway zrwnowaony rozwj ma zosta osignity w cigu 50 lat. Podstawowym zadaniem staje si zmiana modelu konsumpcji i produkcji na zgodny z ide zrwnowaonego rozwoju [11]. Gwne cele i wyzwania zrwnowaonego rozwoju UE przedstawiono w tab. 3.1.

29

T a b e l a 3.1 Cele i wyzwania strategii zrwnowaonego rozwoju Unii Europejskiej Strategia zrwnowaonego rozwoju Unii Europejskiej Gwne cele ochrona rodowiska naturalnego; sprawiedliwo i spjno spoeczna; dobrobyt gospodarczy; realizacja zobowiza w skali midzynarodowej; Gwne wyzwania do 2020 r. zmniejszenie przez pastwa rozwinite emisji dwutlenku wgla o 1530%; uzyskanie 20% oszczdnoci energii poprzez promowanie biomasy; umoliwienie ludnoci zamieszkujcej obszary wiejskie przekwalifikowanie zawodowe; szerzenie zrwnowaonego transportu poprzez uaktywnianie transportu morskiego i kolejowego; upowszechnianie wideokonferencji; wprowadzenie zrwnowaonej konsumpcji i produkcji; ochrona zasobw naturalnych i gospodarowanie nimi; ochrona zdrowia publicznego poprzez promocj zdrowego stylu ycia i walk z naogami; strategia zwalczajca HIV; pomoc Afryce; integracja spoeczna; zmniejszenie ubstwa wrd dzieci; wyzwanie w zakresie globalnego ubstwa i trwaego rozwoju;

r d o: opracowanie wasne na podstawie [11], s. 1118.

30

Naley pokreli, e pojawiy si gosy negujce szanse powodzenia koncepcji uwzgldniajcej obecne, narastajce problemy wiata o charakterze ekonomicznym, politycznym, spoecznym oraz rodowiskowym. Problemy polityczne s zwizane z konfliktami zbrojnymi w Iraku, Afganistanie oraz rozprzestrzeniajc si fal terroryzmu globalnego. Co wicej, obserwuje si tworzenie nowych centrw decyzyjnych, majcych wpyw na dziaania globalne, takich jak Unia Europejska, Rosja, Chiny, Indie. Problemy ekonomiczne cz si z rosncym w dalszym cigu ubstwem, kryzysem finansowym spowodowanym brakiem odpowiedzialnoci instytucji finansowych oraz

upadkiem wartoci etycznych i moralnych, a take er konsumpcyjn. Problemy spoeczne to cigy wzrost liczby osb niedoywionych na wiecie, przemiany spoeczne w Afryce pnocnej, na Bliskim Wschodzie czy w Europie Zachodniej. Naley ponadto uwzgldni problemy rodowiskowe, zwizane z postpujcymi zmianami klimatu, kwanymi opadami, degradacj biornorodnoci, zmniejszajc si powierzchni lesistoci globu, zanieczyszczeniem wd morskich i gruntowych itd. Przedstawione problemy buduj wieloaspektowe trudnoci, ktrym spoeczestwa musz sprosta. Dla sceptykw stanowi podstaw kwestionowania powodzenia zrwnowaonego rozwoju. Rozwj tej koncepcji (a take postp cywilizacyjny) utrudniaj: przeludnienie, konsumpcjonizm, ubstwo, brak wyobrani [4].

zrwn 3.3. Ekologiczne uwarunkowania rozwoju budownictwa zrwnowaonego


Plan dziaania Europy opiera si na dynamicznej strukturze, ktra ma suy udoskonalaniu produktw w taki sposb, aby stay si mniej szkodliwe dla rodowiska, mniej energochonne, bardziej przyjazne dla konsumentw. Takie ujcie wymaga restrukturyzacji norm jednolitego rynku europejskiego. Zadaniem polityki jest okrelenie przejrzystych zasad, tworzcych ramy kreowanych produktw, speniajcych rygorystyczne kryteria. Nowe podejcie do polityki wymaga czenia wielu instrumentw, ktre przyczyni si do realizacji celw Komisji, takich jak: rozpowszechnianie tzw. ecodesign produktw (ich produkcja angauje nisze zuycie energii, a one same s mniej szkodliwe dla rodowiska i spoeczestwa); odpowiedzialne informowanie klientw (odpowiednie etykietowanie produktw etykieta winna zawiera dane o aktualnym zuyciu energii, zasobach uytych do produkcji wyrobu, eco-label); propagowanie inteligentnej konsumpcji ciga i aktywna edukacja konsumentw. Poszerzenie wiedzy odbiorcw za spraw wieloaspektowej polityki porednio moe wpyn na oszczdno energii w domach konsumentw (np. wymiana okien, ktra spowoduje lepsz termoizolacj mieszka i mniejsze zuycie energii w okresach zimowych, a co za tym idzie ograniczenie emisji gazw cieplarnianych do atmosfery). Istotnym obszarem oddziaywania polityki jest ponadto cykl ycia produktu, skracany w miar postpu globalizacji. Dlatego te wane jest tworzenie zamknitego acucha produkcji wraz z rozwojem gospodarki odpadami. Dyrektywa ecodesign stanowi jeden z kluczowych elementw polityki, daje moliwo wiadomego wyboru produktw, ktre zaspokoj potrzeby wymagajcego odbiorcy. Kolejne dziaanie obejmuje zaangaowanie sfer

31

32

publicznych w akcj promocyjn zrwnowaonej konsumpcji i produkcji. Pastwo samo ustala system motywacji [7]. Joseph Stiglitz opracowa raport wydany we wrzeniu 2009 r., ktry podsumowuje dziaania komisji wysokiego szczebla ds. mierzenia wynikw gospodarczych i postpw spoecznych. Dokument ten wskaza wiele niecisoci wskanikw. Zaproponowano korekt odnoszc si do sposobu obliczania PKB, wykraczajcego poza tradycyjn metod i obrazujcego rozwj pastw czonkowskich. Przedstawiono opracowanie indeksu ochrony rodowiska i jakoci ycia. Dodatkowo Komisja Europejska przewiduje rozwj sprawozdawczoci dotyczcej emisji zanieczyszcze, zuycia materiaw, opat rodowiskowych, zuycia energii oraz gospodarki odpadami, planuje rwnie budow tablicy przedstawiajcej wskaniki zrwnowaonego rozwoju, poszerzon o wskaniki zrwnowaonej konsumpcji i produkcji [14]. Wadze publiczne jako nabywcy dbr i usug zasilaj dochd Unii Europejskiej kwot, ktra stanowi okoo 16% PKB rocznie, dlatego widoczny jest potencja tkwicy w promowaniu ekologizacji konsumpcji zgodnie z zaoeniami polityki wspierajcej spoeczn odpowiedzialno. Rozpowszechniajc odpowiedzialne rozwizania, mona skutecznie wpywa na rozwj sektorw, ktrych dziaalno bez wsparcia nie byaby moliwa. Takie dziaania przyczyniaj si do urozmaicenia produkcji towarw i usug, a zatem do wzrostu konkurencyjnoci gospodarki europejskiej. Odpowiedzialne zakupy wadz publicznych mog stanowi odpowiedni wzorzec konsumpcyjny, ktry upowszechni dobre zachowania oraz nauczy innych konsumentw postpowania zgodnie z odpowiedzialnymi normami [18]. Postp dotyczcy zastosowania w Polsce koncepcji zrwnowaonego rozwoju, w tym zrwnowaonego budownictwa, jest procesem powolnym. Dziaania s podejmowane selektywnie oraz powierzchownie. Zaangaowanie biznesu w koncepcj zrwnowaonego rozwoju wymaga stosowania cznego podejcia do zrwnowaonej konsumpcji i produkcji, czyli przede wszystkim wpywania na konsumentw poprzez szeroko rozumian promocj zachowa etycznych i zrwnowaonych produktw, wdraanie dziaa innowacyjnych, wpywanie na wybory konsumentw [14]. Wprowadzanie ekoinnowacji jest jednym z najpopularniejszych sposobw wdraania zrwnowaonego rozwoju do zarzdzania sektorem budowlanym. System zarzdzania rodowiskowego (SZ) stanowi formalne narzdzie zarzdzania biznesem, natomiast nieformalne program czystej produkcji. Odpowiednio funkcjonujcy system SZ moe przyczyni si do zmniejszenia kosztw produkcji dziki obnieniu poziomu zuywania energii, oszczdnoci zasobw, materiaw i odpadw. Dla sektora budowlanego SZ jako

instrument realizacji polityki ekologicznej pastwa jest znaczcym obcieniem, poniewa przystosowanie si do standardw (ISO14001) wymaga nakadw finansowych, ktre mog nie zosta pokryte przez zyski. W Polsce liczba przyznawanych certyfikatw w porwnaniu z innymi pastwami jest stosunkowo niska. W 2007 r. wynosia ona zaledwie 1089, natomiast w tym samym roku w Niemczech 4877, a w Chinach 30 489. Zaledwie 13 produktw otrzymao etykietk eco-label, ktra wiadczy o spenieniu najwyszych standardw ekologicznych, natomiast we Francji liczba ta wynosi 153 produkty. Coraz czciej jako narzdzie realizacji zrwnowaonego rozwoju stosuje si podejcie od koyski do grobu, polegajce na analizie caego cyklu ycia produktu w celu ponownego wykorzystania odpadw poprodukcyjnych i pokonsumpcyjnych podczas produkcji. Powstajce parki ekoprzemysowe lub ekologii przemysowej s jednym z narzdzi wspomagajcych wprowadzanie zrwnowaonego rozwoju do rnych sektorw gospodarki, w tym budownictwa [14]. Pojcie zysku przedsibiorstwa budowlanego nabiera szerszego znaczenia, jeeli uwzgldni si nie tylko wskaniki ekonomiczne, lecz take ograniczono zasobw naturalnych. Czynniki determinujce wzrost znaczenia ekologii to: cigy przyrost naturalny na wiecie; skracanie cyklu ycia produktu, skutkujce zwikszajc si iloci powstaych odpadw; wzrost popytu na towary konsumpcyjne w wyniku wzrostu dobrobytu w niektrych czciach wiata; nacisk spoeczestwa, uwzgldniajcego coraz czciej wartoci niematerialne [13]. Naley mie wiadomo, e straty ekologiczne to zmniejszone (poniesione szkody) lub nieosignite (utracone sposobnoci) korzyci spoeczne z tytuu uytkowania zasobw i walorw rodowiska, co wyrazi mona zwaszcza obnieniem biecego lub przyszego dobrobytu spoecznego [8]. Podmioty stosujce polityk ekologiczn angauj si w poszanowanie rodowiska naturalnego. Coraz czciej uwidacznia si eliminacja zanieczyszcze u rda (polityka antycypacyjna). Dotychczas stosowano koncepcj eliminacji skutkw produkcji (filozofia koca rury). Dziaania podejmowane przez podmioty gospodarcze to przede wszystkim prowadzenie tzw. czystej produkcji, zarzdzanie cyklem ycia produktu, majce doprowadzi do minimalizacji zanieczyszcze, odprowadzanych do rodowiska naturalnego podczas jego produkcji, dystrybucji i konsumpcji, a take w fazie pokonsumpcyjnej. Przedsibiorstwa budowlane stosuj take zarzdzanie rodowiskowe, honorujc oglnie panujce normy i standardy (np. ISO 14000). Dziaania podejmowane na rzecz zrwno-

33

waenia funkcjonujcych podmiotw opieraj si gwnie na redukcji zuycia zasobw, wprowadzaniu obrotu wtrnego produktami, stosowaniu technologii nieszkodliwych dla rodowiska. Odzyskiwanie i wykorzystywanie surowcw jest istotnym elementem ekologicznego gospodarowania, stanowi ostatnie ogniwo procesu produkcji i konsumpcji, tworzc zamknity obieg przemysowy [13]. Przyjto, e dotychczasowy dorobek techniczny i intelektualny naley wykorzysta do stworzenia nowych modeli budowy obiektw opartych na racjonalnym wykorzystywaniu zasobw. Dlatego te ochron rodowiska naturalnego mona rozpatrywa jako wejcie na wysz ciek rozwoju [1]. Poszczeglne jednostki, wchodzce w skad przedsibiorstw budowlanych odznaczaj si rnym poziomem ingerencji w rodowisko naturalne. Podmioty nalece do sektora budowlanego, chcc zwikszy konkurencyjno, powinny uwzgldnia wymogi rodowiskowe, ktrych stosowanie w procesie produkcyjnym warunkuj wymogi legislacyjne. J. Penc uwaa, i wybr odpowiedniej koncepcji ochrony rodowiska powinien si opiera na jednej ze strategii przejciowych i wyrnia: strategi ofensywn, ktra polega na zmianie procesu produkcyjnego na rzecz poszanowania rodowiska za pomoc wszelkich narzdzi; strategi innowacyjn, polegajc na poszukiwaniu nowych technologii, ktre przyczyni si do wytwarzania produktw zgodnych z normami rodowiskowymi; strategi pasywn, opierajc si na minimalnym zaangaowaniu podmiotu w aspekty rodowiskowe poprzez stosowanie si tylko do wymaganych praw ochrony rodowiska [16]. Strategie ofensywna oraz innowacyjna skutkuj przejciem podmiotu na ciek zrwnowaonego rozwoju. Dodatkowe uwzgldnienie strategii liczcej si z ochron rodowiska i spoeczestwem stwarza moliwo samodoskonalenia rozwizania strategicznego oraz umocnienia pozycji konkurencyjnej [1]. W literaturze przedmiotu wyrnia si jeszcze czwart, tzw. strategi wycofania, zgodnie z ktr podmiot wiadomie eliminuje produkty/procesy niespeniajce norm ekologicznych oraz w takim stopniu unowoczenia wytwarzanie, aby produkty zwikszyy swoj warto ekologiczn [12].

3.4. Obligatoryjne uwarunkowania rozwoju zrwnowaonego budownictwa bu


Inicjatywa zrwnowaonego rozwoju staa si impulsem do rozszerzania jej zasad na poszczeglne gazie gospodarki. Zrwnowaone budownictwo to tworzenie nowych budowli z uwzgldnieniem harmonizacji obszaru rodowiskowego, ekonomicznego, spo-

34

ecznego i przestrzennego. W dobie wzrostu liczby ludnoci wiata, szalejcego konsumpcjonizmu oraz de do wzrostu gospodarczego zrwnowaone budownictwo stao si niezbdne do osignicia zrwnowaonego rozwoju. Idea zrwnowaonego budownictwa akcentuje trwao, wysok jako oraz popraw ju istniejcych lub powstajcych konstrukcji, co gwarantuje popraw jakoci ycia spoeczestw. Jednym z gwnych problemw obecnego postpu gospodarczo-cywilizacyjnego jest rozprzestrzenianie si miast. Zrwnowaone budownictwo, dziki zwartej zabudowie, ogranicza zajmowan powierzchni, zwikszajc areay zieleni. Wymiar ekonomiczny zrwnowaonego budownictwa stanowi analiza kosztowa, uwzgldniajca cay cykl ycia produktu od zakupu dziaki i budowy, poprzez uytkowanie i utylizacj. Analiza obejmuje koszty zakupu terenu pod zabudow, uzbrojenia dziaki, planw, budowy, materiaw itd. Na koszty uytkowania skadaj si korzystanie z mediw, tj. energii, wody, ciekw, gromadzenie odpadw, ogrzewanie, modernizacja i konserwacja. Dodatkowo naley uwzgldni koszty rozbirki, utylizacj oraz ponowne przeznaczenie. Wymiar rodowiskowy jest zwizany z optymalizacj wykorzystania materiaw budowlanych, minimalizowaniem negatywnego wpywu na rodowisko naturalne poprzez oszczdno energii, wody, ciekw, odpadw, ogrzewania. Wymiar spoeczny zrwnowaonego budownictwa to poprawa jakoci ycia poprzez minimalizowanie negatywnego wpywu na zdrowie, wzrost uytecznoci obiektu budowlanego chronicego przed haasem i chodem. Wymiar przestrzenny to budowa zwizych, zielonych miast [25]. Zrwnowaone budownictwo charakteryzuje si odpowiedzialnoci, harmoni oraz przyczynia si do rozwoju cywilizacji. Komisja Europejska, wspierajc zrwnowaony rozwj, zainicjowaa wytyczenie rynkw pionierskich (LMI Leader Market Initiative), ktre odgrywaj kluczow rol w procesie trwaego rozwoju. LMI ma na celu wskazanie obiecujcych, wschodzcych rynkw, nakrela ramy instytucjonalno-prawne, umoliwiajc wzrost popytu. Gwnym kryterium wyboru bya zdolno danego sektora do rozwoju spoeczno-gospodarczego Europy, potencja innowacyjnoci, baza technologiczna. Do podstawowych instrumentw realizacji inicjatywy nale odpowiednie ramy prawne, zamwienia publiczne, uwzgldniajce prcz korzyci ekonomicznych take aspekt rodowiskowy i spoeczny, normalizacja, certyfikacja oraz etykietowanie, szkolenia, komunikacja, wsparcie i zachty finansowe. Wytyczone rynki pionierskie to: 1) E-zdrowie. Biorc pod uwag prognozy wzrostu liczby ludzi starszych w Europie, wydatki na sub zdrowia do 2020 r. mog wzrosn do 16% PKB. Wprowadzenie no-

35

36

wych metod zarzdzania, technologii informatycznych skutkowa bdzie wzrostem konkurencyjnoci usug medycznych oraz popraw jakoci ycia spoeczestw. 2) Budownictwo. Istnieje konieczno zrwnowaenia tego sektora gospodarki, ktry generuje ok. 10% PKB UE, zatrudniajc 7% siy roboczej. Dodatkowo budynki zuywaj ok. 42% finalnej energii w UE oraz emituj ok. 35% gazw cieplarnianych do atmosfery. 3) Tekstylia ochronne odzie oraz inne systemy oparte na materiaach wkienniczych. Produkty pochodzenia biologicznego obejmuj nieywnociowe nowe produkty i materiay z wyczeniem tradycyjnych produktw papierowych i drewnianych oraz biomasy jako rda energii. 4) Recykling. Istnieje konieczno ograniczenia produkcji odpadw w celu ograniczenia kosztw (eksploatacja zasobw naturalnych, zuycie energii), skutkujca uniezalenieniem Europy od waha cen na rynku surowcw. 5) Energia odnawialna rozwj tego sektora zwikszy samowystarczalno energetyczn Europy oraz realizacj pakietu energetyczno-klimatycznego 3 20% [9]. Zgodnie z programem ramowym UE Horyzont 2020, celem Wsplnoty jest budowa konkurencyjnej, innowacyjnej gospodarki, wspierajcej zrwnowaony rozwj. Podkrelano konieczno zwikszenia efektywnoci przemysu oraz technologii umoliwiajcych energooszczdne budownictwo, rozwj technologii niskoemisyjnych i niskowglowych. Wnioskuje si, e okres programowania na lata 20142020 zakada konieczno rozwoju zrwnowaonego budownictwa. Dodatkowo, zgodnie z dyrektyw 2010/31/UE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynkw, wszystkie obiekty budowlane wznoszone po 31 grudnia 2020 r. powinny by zeroenergetyczne, natomiast budynki uytecznoci publicznej ten wymg powinny speni ju w 2018 r. Do gwnych dokumentw UE, warunkujcych konieczno wdraania zasad zrwnowaonego budownictwa nale: Europa 2020. Strategia na rzecz inteligentnego i zrwnowaonego rozwoju sprzyjajcego wczeniu spoecznemu; Energia 2020. Strategia na rzecz konkurencyjnego, zrwnowaonego i bezpiecznego sektora energetycznego; plan na rzecz efektywnoci energetycznej z 2011 r.; rozporzdzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiajce zharmonizowane warunki wprowadzenia do obrotu wyrobw budowlanych;

komunikat Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego oraz Komitetu Regionw dotyczcy planu dziaania na rzecz zrwnowaonej konsumpcji i produkcji oraz zrwnowaonej polityki przemysowej; komunikat Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego oraz Komitetu Regionw Zamwienia publiczne na rzecz poprawy stanu rodowiska; komunikat Komisji Wsplnot Europejskich, Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego oraz Komitetu Regionw Inicjatywa rynkw pionierskich dla Europy. Wymienione dokumenty podkrelaj konieczno przejcia na wyszy poziom rozwoju cywilizacji europejskiej, co bdzie moliwe dziki wdraaniu nowych technologii opartych na ekoinnowacjach. Niezbdne jest zaangaowanie konsumentw oraz producentw poprzez przeduanie cyklu ycia produktu, znakowanie i ekoetykietowanie produktw, zielone zamwienia publiczne, zwikszanie wiadomoci spoecznej, wzrost efektywnoci wykorzystywania zasobw, rozwj i wsparcie ekologicznych producentw. Zauwaa si promowanie racjonalnego wykorzystania potencjau ekologicznego we wszystkich gaziach gospodarki. Wspieranie rozwoju konkurencyjnoci Europy oraz wzmacnianie wasnej pozycji rynkowej wymaga wpisania si w trendy europejskie oraz wiatowe. Zrwnowaone budownictwo stanowi podstaw dalszego rozwoju brany budowlanej. wiatowe trendy w zakresie zrwnowaonego budownictwa to przede wszystkim kreacja zielonych budynkw miejskich. Budowa drapaczy chmur, przyjaznych rodowisku naturalnemu stanowi obecnie wyzwanie dla architektw i inynierw. Organizacja World Green Building Council (WGBC) zajmuje si propagowaniem zielonego budownictwa. Wedug niej, miejskie wieowce zuywaj 65% energii elektrycznej w USA i 40% w Europie. Zielone budownictwo umoliwia doskonalenie waciwoci uytkowych budynku poprzez minimalizacj zuywania energii, wody, gospodarowanie odpadami. Nakady inwestycyjne, zwizane z konstrukcj i budow budynkw ekologicznych s o okoo 5% wysze od kosztw tradycyjnego budowania, jednake oszczdnoci w zuyciu energii, wody, emisji zanieczyszcze, w tym CO2 oraz generowaniu odpadw podczas caego cyklu uytkowania budynku pozwalaj uzyska zwrot dodatkowych kosztw w cigu 515 lat. Co wicej, wedug danych WGBC, zaangaowanie dowiadczonych specjalistw budownictwa zrwnowaonego moe zniwelowa dodatkowe koszty inwestycyjne, czynic projekty zielonych budynkw miejskich jeszcze bardziej atrakcyjnymi [5].

37

38

Zrwnowaone budownictwo stanowi odpowied tego sektora gospodarki na zmiany klimatu i globalne ocieplenie. Jako przykad wiatowego lidera rozwoju zrwnowaonego budownictwa miejskiego naley wskaza firm Gifford [28], ktra projektuje i realizuje budynki zgodnie ze strategi zrwnowaonego rozwoju. Wrd zakoczonych projektw zielonych budynkw (biblioteki, obiekty biurowe, muzea i centra sztuki) jako wzorcowy przykad zielonego budownictwa warto wymieni biurowiec firmy, zlokalizowany w Southampton, ktry otrzyma szereg nagrd architektonicznych w aspekcie budownictwa ekologicznego. Spord wielu przyszociowych projektw zrwnowaonego budownictwa konieczne jest uwzgldnienie takich, jak: 1) Pearl River Tower w Chinach. Budynek zoony z 71 piter, ktry jest energetycznie samowystarczalny. Jego aerodynamiczna konstrukcja zostaa zaprojektowana tak, aby w wyniku zelizgiwania si powietrza do turbin powstawaa energia, potrzebna do dziaania klimatyzacji i ogrzania wieowca. Poza tym budynek jest wyposaony w zbiorniki na deszczwk, mechaniczne aluzje umieszczone na fasadzie oraz ogniwa fotowoltaiczne. Ma wytworzy wicej energii, ni potrzebuje. Jest praktycznie ukoczony i powinien zosta oddany do eksploatacji. 2) Gwanggyo w Korei Poudniowej zielone, przeszklone, bezkantowe kopce termitw, wkomponowujce si w grzysty krajobraz okolic Seulu. Stanowi alternatyw dla miast o gstym zaludnieniu. Projekt ekomiasteczka stworzono na potrzeby 77 tys. osb. 3) Editt Tower projekt wieowca wkomponowujcego si w miejsk przestrze Singapuru. Rolinno porasta poow powierzchni uytkowej budynku. Nawadnianie wykorzystuje systemy gromadzce wod deszczow oraz sie rozprowadzajc do kadego pomieszczenia. 4) Vertical Farm projekt domu-szklarni, zapewniajcego samowystarczalno ywieniow 6 tys. mieszkacw-wegetarian. 5) Sky Village projekt budynku w Rodover (Kopenhaga), skadajcego si z tzw. pikseli, ktre mona dobrowolnie przestawia w zalenoci od potrzeb. Kada z kostek to 60 m2 powierzchni uytkowej. 6) Dubai Dynamic Tower drapacz chmur samowystarczalny energetycznie, dajcy moliwo produkcji energii. Skada si z 80 moduw obracajcych si wok wasnej osi zgodnie z podmuchami wiatru. Pomidzy moduami zamontowano turbiny wiatrowe. Dodatkowo kady z moduw moe sta si dachem, na ktrym zamontowano baterie soneczne [24].

3.5. Ocena cyklu ycia produktu jako narzdzie warunkujce rozwj zrwno zrwnowaonego budownictwa
Do gwnych systemw oceny budownictwa zrwnowaonego, obecnych take w Polsce, nale Leadership in Energy and Environmental Design (LEED) oraz Building Research Establishment Environmental Assesment Method (BREEAM). Systemy te opieraj si na analizie wpisania si budynku w wymogi zrwnowaonego rozwoju poprzez monitoring oglnych grup tematycznych, tj. wody, energii, powietrza, odpadw i ich efektywnego wykorzystania oraz gospodarowania. Narzdziem umoliwiajcym tak analiz jest ocena cyklu ycia produktu Life Cycle Assessment (LCA). LCA stanowi rodowiskow ocen cyklu ycia produktu pod wzgldem wpywu na rodowisko naturalne o charakterze ilociowym. Jest narzdziem o szerokim spektrum zastosowa. Wynik liczbowy umoliwia precyzyjn interpretacj oraz zdobycie informacji o wielkoci wpywu na rodowisko naturalne danego produktu/usugi w caym cyklu ycia. Ocena LCA ma znormalizowany charakter jest ujta przez Midzynarodow Organizacj Standaryzacji w grupie norm ISO 14040 i 14044. Ocena cyklu ycia produktu umoliwia analiz od koyski do grobu. Technika ta posiada szeroko perspektywiczne zastosowanie, tj. ekoprojektowanie, ekoetykietowanie, zielone zamwienia publiczne, systemy zarzdzania rodowiskowego, okrelanie najlepszej techniki (Best Available Technique, BAT). Naley podkreli, e znajduje zastosowanie rwnie w analizie wpywu obiektu budowlanego na rodowisko naturalne. Badanie LCA skada si z nastpujcych faz, zgodnych z normami serii ISO 14040: Okrelenie celu i zakresu. Etap ten obejmuje podejmowanie kluczowych decyzji. Wpywaj one na efektywno przeprowadzonego badania oraz ksztatuj struktur i przebieg analizy. Naley zdefiniowa motyw dziaania LCA, wykorzystanie wynikw oraz okrelenie podmiotw zwizanych z badaniem. Technika pozwala analizowa wpyw produktu/usugi na rodowisko naturalne i rozwaa rne metody realizacji tych samych funkcji, tzn. LCA spenia zasad rwnowanoci funkcyjnej. Analiza zbioru wej i wyj (LCI). Etap ten obejmuje zbir oraz przypisanie danych do poszczeglnych etapw wytwarzania produktu/usugi. LCA ma charakter procesowy. Technika wymaga analizy i gromadzenia bardzo duej iloci danych. Jest to uwarunkowane szerokim spektrum oddziaywania badania na poszczeglne ogniwa procesu produkcji produktu/usugi, poczwszy od surowcw, pproduktw, materiaw pomocniczych, poprzez emisyjno, do powietrza, wody, gleby i wytwarzania odpadw w ramach kadego etapu. Im bardziej zrnicowane dane pod wzgldem rodzaju proce-

39

sw wchodzcych w skad wytwarzania produktu/usugi, tym lepsza jako wynikw kocowych. Ocena wpywu cyklu ycia (LCIA). Etap ten obejmuje okrelenie wpywu na rodowisko poprzez wykorzystanie rnych metod. Do najbardziej popularnych nale CML2001, Impact2002+, Ecoindicator99, EDIP, EPS. Interpretacja. Ostatni etap obejmuje dogbn analiz uzyskanych wynikw z uwzgldnieniem okrelenia ich wiarygodnoci [10]. Na cykl ycia obiektu budowlanego skadaj si trzy jego etapy: budowa (projekt, budowa); uytkowanie (uytkowanie codzienne, remonty) i zakoczenie uytkowania (rozbirka, recykling).

Rys. 3.1. Cykl ycia obiektu budowlanego

40

r d o: opracowanie wasne.

Rysunek 3.1 przedstawia schemat cyklu ycia obiektu budowlanego od momentu pozyskania surowcw niezbdnych do wytworzenia materiaw, poprzez budow, uytkowanie, a po produkcj odpadw. Naley dodatkowo uwzgldni emisj pyw oraz gazw cieplarnianych, powstajcych na kadym etapie cyklu, a take podczas transportu poszczeglnych surowcw i wyrobw, do momentu powstania obiektu budowlanego i jego uytkowania. Analizujc zrwnowaone budownictwo, naley zwrci uwag na dwa pierwsze etapy cyklu ycia obiektu budowlanego, stanowice pozyskanie surowcw, przetwrstwo oraz produkcj dobra finalnego lub usug przy wykorzystaniu uytych metod produkcyjnych oraz zuycia energii. Wskaniki umoliwiajce ocen efektywnoci to m.in. porwnanie wielkoci PKB z iloci zuytych zasobw oraz energii, jak rwnie z wielkoci emisji zanieczyszcze do atmosfery. Dziaania te mog uwidoczni obszary produkcji, ktre s nieefektywne pod wzgldem materiaochonnoci, zuycia energii czy te emisji. Innowacje proekologiczne umoliwiaj miarodajno efektywnoci wytwarzania w aspekcie rodowiskowym. Natomiast naley pamita, e zrwnowaone budownictwo w rozumieniu koncepcji zrwnowaonego rozwoju to zastosowanie odpowiednich narzdzi, warunkujcych rwnowag czterech filarw, tj. rodowiska, ekonomii, spoeczestwa i przestrzeni.

3.6. Wskaniki budownictwa zrwnowaonego


Oceniajc obiekt budowlany pod wzgldem jego zrwnowaenia, naley rozway cztery grupy wskanikw. Pierwsza grupa wspomaga rozpoznanie uszczuplenia dostpnych zasobw naturalnych. Analizie podlegaj nieodnawialne rda energii, niezbdne do wytworzenia elementw konstrukcji obiektu budowlanego, materiaw budowlanych, konserwacji oraz uytkowania, rozbirki, a take transport materiaw na miejsce budowy. Dodatkowo trzeba uwzgldni zuywanie energii zwizanej z eksploatacj obiektu, tj. ogrzewaniem, klimatyzacj, owietleniem, zasilaniem urzdze gospodarczych, gospodark odpadami, urzdzenia umoliwiajce pozyskiwanie wody pitnej oraz jej dalsze przetwarzanie i dostarczanie. Druga grupa wskanikw obejmuje analiz emisyjnoci obiektu budowlanego do powietrza. Istnieje konieczno monitorowania emisji gazw cieplarnianych, zwizanych z uytkowaniem obiektu, tj. owietleniem, ogrzewaniem, korzystaniem z urzdze gospodarczych, usuwaniem odpadw, remontem, rodkami transportu. Wskaniki z trzeciej grupy su ocenie emisyjnoci obiektu budowlanego do

41

T a b e l a 3.2 Przykadowe wskaniki zrwnowaonego budownictwa w oparciu o LCA Obszar rodowiskowy Zmiana klimatu Globalne ocieplenie [CO2/kg emisji] Emisje do powietrza i wody Niszczenie warstwy ozonowej [CFC 11/kg emisji] Zakwaszanie gleby [SO2/kg emisji] Eutrofizacja gleby [PO4/kg emisji] Odpady toksyczne do ziemi [m3 gleby/g emisji] Smog ozonowy [C2H6/kg emisji] Odpady toksyczne do wody [m3 wody/g emisji] Odpady toksyczne do powietrza [m3 powietrza/g emisji] Gospodarka wodna Zuycie wody pitnej [m3] Wykorzystanie wody deszczowej [m3] Obszar spoeczny Komfort hydrotermalny Wilgotno wzgldna [%] Zimowa sprawno cieplna [%] Letnia sprawno cieplna [%] Jako powietrza wewntrznego Zawarto czstek staych [mg/m3] Tlenek wgla [mg/m3] Dwutlenek wgla [mg/m3] Ozon [mg/m3] Formaldehyd [mg/m3] Organiczne czstki lotne [mg/m3] Komfort akustyczny Izolacja od dwikw powietrznych [dB] Izolacja od dwikw uderzeniowych [dB] Czas echa [ms] Wygoda widzenia Wykorzystanie wiata naturalnego [luks] Natenie owietlenia [luks] Obszar ekonomiczny Koszty LCA Koszty realizacji obiektu [PLN] Koszty konserwacji [PLN] Koszty eksploatacji [PLN] Koszty remontw, przerbek [PLN] Koszty rozbirki [PLN] Koszty recyklingu [PLN]

Uszczuplenie zasobw naturalnych Zuycie ldu [m2] Uszczuplenie zasobw mineralnych [kg, m3] Zuycie paliw kopalnych [kg, m3]

42

r d o: [3], s. 101.

ziemi i wody. Przykad stanowi moe szeroko rozumiana gospodarka odpadami, tj. powstawanie odpadw staych, bdcych rezultatem powstawania budynku i jego pniejszej eksploatacji, cieki bytowo-gospodarcze, cieki komunalne itd. Czwarta grupa obejmuje problemy zwizane z aspektem rodowiskowym, tzn. analiz wpywu obiektu budowlanego na zmiany w krajobrazie przestrzennym oraz biornorodno rodowiska naturalnego [2]. Tabela 3.2 zawiera wykaz przykadowych wskanikw oddziaywania obiektu budowlanego z uwzgldnieniem LCA.

3.7. Podsumowanie
Zrwnowaone budownictwo stanowi przyszy kierunek rozwoju sektora budowlanego. Naley pamita, e obiekt budowlany jest wtedy zrwnowaony, gdy prcz aspektu rodowiskowego uwzgldniono w nim rwnie aspekt spoeczny, ekonomiczny i przestrzenny. Budownictwo zrwnowaone wymaga analizy obiektu w caym cyklu ycia, od fazy tworzenia projektu, wytwarzania materiaw budowlanych i ich transportu, przez budow, uytkowanie, do rozbirki i utylizacji. Dodatkowo kade z wymienionych ogniw acucha produkcji budowli generuje emisj substancji wpywajcych negatywnie na klimat, a przez to na jako ycia spoeczestw. Uwarunkowania te obrazuj zoono kreacji i wdraania zrwnowaonych budowli w przestrze miejsk. Projekt Dom 2020 wpisuje si w wiatowe i europejskie trendy budownictwa zrwnowaonego. Dziki innowacyjnym rozwizaniom wspierajcym ochron rodowiska umoliwia podnoszenie komfortu uytkowania obiektu, a przez to popraw samopoczucia jednostek tam zamieszkujcych.

LITERATURA
[1] A d a m k i e w i c z-D r w i o H. G., Determinanty ekologiczne konkurencyjnoci przedsibiorstw w warunkach globalizacji, [w:] Zrwnowaony rozwj przedsibiorstwa a relacje z interesariuszami, red. H. Brdulak, T. Gobiowski, Wydawnictwo Szkoy Gwnej Handlowej w Warszawie Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2005. [2] An agenda for sustainable construction in Europe. A report drawn up by the Working Group for Sustainable Construction with participants from the European Commission, Member States of Industry, 2001.

43

44

[3] B r o n i e w i c z M., Ocena cyklu ycia obiektu budowlanego w ramach program badawczego Unii Europejskiej Cost 25, Ekonomia i rodowisko Czasopismo Europejskiego Stowarzyszenia Ekonomistw rodowiska i Zasobw Naturalnych 2011, nr 1 (39). [4] C z a j a S., B e c l a A., Czterech jedcw ekologicznej zagady we wspczesnym wiecie, [w:] Trendy i wyzwania zrwnowaonego rozwoju, red. B. Kryk, Wydawnictwo Zapol, Szczecin 2011. [5] Ekodomy przyszoci, Ekoporadnik, Przekrj, 9.03.2010, nr 10 (3376). [6] 06 Zrwnowaona konsumpcja i produkcja, European Environment Agency 2007, No 1. [7] Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the regions on the Sustainable Consumption and Production and Sustainable Industrial Policy Action Plan, Commission of the European Communities, Brussels, 16.07.2008, COM(2008) 397 final. [8] F a m i e l e c J., Straty i korzyci ekologiczne w gospodarce narodowej, Wydawnictwo Naukowe PWN, WarszawaKrakw 1999. [9] Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu EkonomicznoSpoecznego oraz Komitetu Regionw. Inicjatywa rynkw pionierskich dla Europy, Komisja Wsplnot Europejskich, KOM(2007)860 wersja ostateczna, Bruksela, dnia 21.12.2007. [10] K r o n e n r b e r g J., B e r g i e r T. (red.), Wyzwania zrwnowaonego rozwoju w Polsce, Fundacja Sendzimira, Krakw 2010. [11] K o z o w s k i S., Europejska perspektywa zrwnowaonego rozwoju, [w:] Zrwnowaony rozwj w ujciu interdyscyplinarnym, red. J. Kostecka, Uniwersytet Rzeszowski, Wydzia BiologicznoRolniczy, Rzeszw 2008. [12] M a l a r a Z., K r o i k J., O strategiach przedsibiorstwa w globalnej gospodarce, [w:] Organizacja w warunkach nasilajcej si konkurencji, red. I. Stankiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Zielonogrskiego, Zielona Gra 2004, s. 281292, [w:] Z. Malara, Przedsibiorstwo w globalnej gospodarce. Wyzwania wspczesnoci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007. [13] M a l a r a Z., Przedsibiorstwo w globalnej gospodarce. Wyzwania wspczesnoci, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007. [14] Zaoenia do programu dziaa na rzecz zrwnowaonej produkcji i konsumpcji. Projekt, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa, grudzie 2009. [15] M u n a s i n g h e M., Sustain comics and sustainable development, http://www.eoearth.org/ article/Sustainomics_and_sustainable_development. [16] P e n c J., Strategie zarzdzania. Strategie dziedzinowe i ich realizacja. Zintegrowane zarzdzanie strategiczne, AW Placet, Warszawa 1995. [17] Raport of the World Commission on Environment and Development, Our Common Future, http://www.un-documents.net/wced-ocf.htm. [18] Study on the incorporation of Social Considerations in Public Procurement in the EU. Proposed Elements for taking account of the Social Considerations in Public Procurement, 21st July 2008.

[19] T o c z y s k i W., Monitoring rozwoju zrwnowaonego, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2004. [20] W a l o s z c z y k K., Zrwnowaony rozwj. Zbir opracowa, Oficyna Wydawnicza WSM SIG, Warszawa 2004. [21] Z a b o c k i G., Rozwj zrwnowaony. Idee, efekty, kontrowersje, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikoaja Kopernika, Toru 2002. [22] COM(2001), A Sustainable Europe for a Better World: A European Union Strategy for Sustainable Development, Brussels 2001. [23] http://www.un-documents.net/wced-ocf.htm (dostp 17.01.2012). [24] http://www.eoearth.org/article/Sustainomics_and_sustainable_development (dostp 17.01.2012). [25] http://www.zrownowazonebudownictwo.pl/subpage/7/ (dostp 17.01.2012). [26] http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2008:0397:FIN:en:PDF (dostp 17.01.2012). [27] http://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=331&langId=en (dostp 17.01.2012). [28] http://www.gifford.uk.com (dostp 17.01.2012). [29] http://www.skyscrapercity.com/showthread.php?t=410543&page=39 (dostp 17.01.2012).

4. Charakterystyka energetyczna budynku


2020 energooszczdnego Dom 2020 rodowisko jako element oceny rodowiskowej obiektu
projektowy 4.1. Zintegrowany proces projektowy przyszo rozwoju zrwnowaonego budow w budownictwie
Obserwujc zbir pewnych de spoecznych, ekonomicznych i rodowiskowych, podkrelajc tendencje i rezygnujc z szerszego opisu szczegw tych zmian, wywnioskowa mona, e przez ostatnie dekady kwestie rozwoju zrwnowaonego (zwanego dalej w skrcie ZR) lub odpowiadajcego zasadom zrwnowaonego rozwoju stay si przedmiotem wzmoonego zainteresowania w wielu krajach pochaniajc tym samym umysy idealistw, realistw, badaczy, praktykw i artystw czy innych dziaaczy spoecznych. Wyczajc ponadto z dalszych rozwaa zrozumienie przez og spoeczestwa pojcia i zasad rozwoju zrwnowaonego, ktre jak pokazuj badania [5, 6] cile cz si z edukacj spoeczn i podnoszeniem wiadomoci ekologicznej, warto odnie zagadnienia takiego rozwoju do konkretnych jego gazi. Co za tyczy si samej wiadomoci ekologicznej Polakw, w badaniach przeprowadzonych w roku 2010 [5] czonkowie reprezentatywnej grupy respondentw poproszeni o odpowied na pytanie: ktra dziaalno gospodarcza czowieka najbardziej przyczynia si do zmian klimatu, wskazywali przede wszystkim przemys (61%), wielkoobszarowe wycinanie lasw (55%), energetyk (26%), a w dalszej kolejnoci transport (18%). Oczywicie niezbyt trafnie pokrywa si to z oglnie przyjtymi danymi, wg ktrych ponad 40% unijnej produkcji energii zuywa si w budownictwie, okoo 35% europejskiej emisji gazw cieplarnianych pochodzi z budownictwa i okoo 50% masy przetwarzanych materiaw przypada na ten sektor gospodarki. Budownictwo, w szczeglnoci budynki wraz z ich eksploatacj, wywieraj szeroki, bezporedni oraz poredni, wpyw na rodowisko, spoeczestwo i ekonomi a zatem rozlega tematyka budownictwa wie si z trzema filarami ZR. Praktycznie kady

46

normalnie uytkowany budynek do prawidowego funkcjonowania potrzebuje okrelonych grup zasobw, ktrych racjonalne wykorzystanie postuluje wanie ZR. Do zasobw naturalnych zwizanych z cyklem istnienia budynku (opisanym szerzej w artykule [7] i innych publikacjach) zalicza bdziemy w pierwszej kolejnoci energi, w szczeglnoci energi pierwotn (ukryt pod postaci energii elektrycznej i cieplnej), zwizan z wytworzeniem materiaw, dalej wzniesieniem budynku, jego uytkowaniem i w kocowej fazie rozbirk, a nastpnie przetworzeniem materiaw. W procesie produkcji energii, szczeglnie przy spalaniu paliw kopalnych, emitowane s gazy cieplarniane. Zawieraj czsto gazy niszczce powok ozonow i wywoujce kwane deszcze, dlatego redukcja ich emisji do atmosfery stanowi kluczowy punkt na mapie strategicznych de krajw Unii Europejskiej i krajw wysoko rozwinitych reszty wiata. Drugi z zasobw naturalnych stanowi teren zajmowany pod budynek i jego otoczenie. Szczeglnie powinien nas interesowa sposb przeksztacenia istniejcego terenu inaczej oddziaywa bdzie na rodowisko budynek stawiany w miejscu wycitego lasu, inaczej budynek zastpujcy obiekt wczeniej wyburzony. Ostatnim z zasobw naturalnych wykorzystywanych w budynkach jest woda jej jako, rda pozyskiwania, sposoby przetwarzania i zagospodarowywania powstajcych ciekw rwnie oddziauj na rodowisko naturalne. W przecitnym, redniej wielkoci miecie yje okoo 250 tysicy ludzi. Jeeli przyj dzienne zapotrzebowanie na wod dla jednego mieszkaca na poziomie 70 litrw, dla samych celw sanitarno-bytowych otrzymamy 17 500 m3 wody zuywanej w cigu doby w owym miecie. Wod t trzeba najpierw pozyska, nastpnie uzdatni (czsto w sposb chemiczny), by na kocu, przed odprowadzeniem do ekosystemu, znw podda procesowi oczyszczania. Budownictwo to rwnie przetwarzanie i zuycie ogromnych mas materiaw oraz transport zwizany z koniecznoci przemieszczenia tej masy. Omawiajc wpyw budynku na rodowisko, naley pamita o generowaniu odpadw staych, ktre nieodpowiednio przetwarzane szybko prowadz do jego degradacji. Prcz oddziaywania na rodowisko zewntrze, rol budownictwa jest ksztatowanie rodowiska wewntrznego w taki sposb, aby zapewni uytkownikom budynkw jako powietrza i wentylacji dostosowan do ich potrzeb (formy wykonywanej aktywnoci fizycznej), komfort termiczny i wizualny (wczajc w to dostp do wiata dziennego i moliwo kontaktu wzrokowego z otoczeniem), a take ochron przed haasem i wibracjami. Rozwj zrwnowaony stawia przed projektantami, wykonawcami oraz przyszymi uytkownikami budynkw (wraz z instalacjami) wyjtkowe, a nawet epokowe wyzwanie minimalizacji wpywu na rodowisko naturalne. Wysiki i denia powinny by tak

47

kierowane, aby wszystkie nowo wznoszone i poddawane znaczcej modernizacji budynki ograniczay do ekonomicznie uzasadnionego minimum zuycie wymienionych zasobw, zapewniajc jednoczenie maksimum bezpieczestwa, komfortu uytkowania, stymulujcych parametrw rodowiska wewntrznego oraz dostpnoci (zewntrznej do obiektu oraz komunikacji wewntrznej poprzez eliminacj barier architektonicznych i lokowanie budynkw w ju istniejcej infrastrukturze komunikacyjnej). Wyznaczenie zasad oceny dziaa dla budownictwa speniajcego kryteria rozwoju zrwnowaonego zilustrowano na rys. 4.1, przy czym jedno z waniejszych kryteriw stanowi ograniczenie zuycia energii w cyklu istnienia obiektu [16].

Rys. 4.1. Budownictwo zrwnowaone kryteria oceny

48

r d o: [16].

Biorc pod uwag obecne wyzwania gospodarcze, warto dodatkowo wyznaczy w metodologiach krajowych takie standardy, dziki ktrym modernizacja istniejcych budynkw stanie si bardziej opacalna ni budowa nowego obiektu. Odpowiednio zaprogramowane prace remontowe i modernizacyjne istniejcych budynkw pozwol obniy koszty eksploatacji i wpyw budynku na rodowisko, zapewniajc przy tym wiksz trwao obiektu. Jedn z odpowiedzi na wyzwania ZR jest stale rozwijana i udoskonalana metodologia projektowania zintegrowanego, ktra uwzgldnia wszystkie etapy cyklu istnienia obiektu [3]. Podejcie takie, zwane czsto wymiennie projektowaniem zrwnowaonym, zwiksza nacisk na zarzdzanie rodowiskowe zorientowane na oszczdne wykorzystywanie i ochron zasobw, a dziki zastosowaniu metod optymalizacyjnych pozwala osign rwnowag w aspektach kosztw, rodowiska i spoeczestwa, przy jednoczesnym zachowaniu planowanej funkcjonalnoci obiektu. Definicja zrwnowaonego projektowania budynkw ulegaa cigym zmianom, jednak stale obowizuje w niej sze podstawowych zasad, wymienionych poniej [17]. 1. Optymalizacja istniejcego potencjau lokalizacji obiektu: tworzenie zrwnowaonych budynkw powinien poprzedza wybr waciwego miejsca, ze szczeglnym uwzgldnieniem ponownego zagospodarowania lub rewitalizacji istniejcych zasobw. Lokalizacja, orientacja oraz wkomponowanie budynku w krajobraz wpywa na lokalny ekosystem, metody transportu i w konsekwencji na zuycie energii. Drogi dojazdowe i parkingi, dostp do komunikacji publicznej, warunki owietlenia obiektu wiatem naturalnym i sztucznym, zagospodarowanie wd opadowych z obiektu i powierzchni utwardzonych wok niego rwnie powinny zawiera si w tym punkcie. Wikszo istniejcych lub nowo projektowanych obiektw biurowych i zamieszkania zbiorowego znajduje si w obszarach zabudowanych budynkami o podobnej lub nieco mniejszej wielkoci, natomiast obiekty zamieszkania jednorodzinnego lokalizowane s w obszarach zabudowanych budynkami o podobnym lub wikszym rozmiarze. Rzadziej spotyka si obiekty zdecydowanie mniejsze od budynkw ssiednich (za wyjtkiem centrw le zaprojektowanych urbanistycznie miast). Rodzaj i wielko budynkw ssiednich bd miay najwikszy wpyw na dostp bezporedniego promieniowania sonecznego oraz przepyw wiatru [8]. Porednio zmiana natenia docierajcego promieniowania skutkowa bdzie iloci dostpnego wiata dziennego [4]. 2. Optymalizacja zuycia energii: jej istot stanowi okrelenie sposobw obnienia szczytowego obcienia sieci (np. dziki zastosowaniu sterowania prac domowych odbiornikw energii), zwikszenie wydajnoci procesw produkcji, dystrybucji i wykorzy-

49

50

stania energii przy jednoczesnym zwikszeniu wytwarzania energii ze rde odnawialnych. Poprawa wydajnoci energetycznej budynkw stanowi klucz do zapewnienia niezalenoci energetycznej. Wane jest, aby kady kraj dysponowa uregulowaniami prawnymi i mechanizmami finansowymi sprzyjajcymi powstawaniu rozproszonej sieci wytwarzania energii ze rde odnawialnych. W chwili obecnej chaos panujcy w przepisach krajowych nie sprzyja takim rozwizaniom, szczeglnie dla inwestorw prywatnych. Wymiana ciepa pomidzy stref o kontrolowanej temperaturze wewntrznej a rodowiskiem zewntrznym odbywa si bezporednio przez powok budynku i/lub porednio poprzez buforow stref fasady przy zastosowaniu oranerii lub fasad podwjnych. Z uwagi na silne wyeksponowanie na oddziaywanie rodowiska zewntrznego mocno przeszklonej fasady poudniowej budynkw energooszczdnych, zachodzce w nich procesy maj charakter dynamiczny i zaleny od zmiennych parametrw meteorologicznych. Energi z budynku tracimy na drodze przenikania przez przegrody oraz przez przepyw powietrza pomidzy wntrzem budynku a otoczeniem. Wielko wymiany ciepa jest uzaleniona od temperatury w pomieszczeniach, zmiennej w cigu doby w zalenoci od docierajcego promieniowania sonecznego oraz temperatury powietrza zewntrznego. 3. Racjonalna gospodarka wodna: problem zaopatrzenia w wie wod przestaje by zagadnieniem dotyczcym krajw o klimacie gorcym i suchym. W wielu czciach Polski, zasoby wody pitnej, w tym wd gruntowych, kurcz si coraz bardziej, wywoujc lokalne susze. Zrwnowaone budownictwo powinno efektywnie wykorzystywa wod poprzez np. uwzgldnienie na etapie projektowym moliwoci gromadzenia wody opadowej czy poddania procesowi oczyszczania ciekw w miejscu wytworzenia. Niestety, polskie prawodawstwo nie sprzyja rozwizaniom przydomowych oczyszczalni ciekw, poniewa nakada na uytkownika konieczno podczenia do kanalizacji zbiorowej, jeeli jest ona zlokalizowana w pobliu obiektu. Dla budynkw zrwnowaonych proponuje si stosowanie urzdze racjonalizujcych zuycie wody, takich jak energooszczdne pralki i zmywarki, baterie czerpalne, miski ustpowe oraz pisuary, ktre zapewni mniejszy pobr wody zimnej i ciepej. W przypadku koncepcji Domu 2020 zaprojektowano rwnie instalacj do odzysku i wykorzystania wody deszczowej. Ponadto instalacja do oczyszczenia i ponownego wykorzystania wody szarej, ciekowej, moe stanowi opcjonalne rozwizanie, gdy podczenie do kanalizacji zbiorowej nie jest moliwe. 4. Uywanie produktw certyfikowanych, przyjaznych dla rodowiska, czyli takich, ktre stwarzaj w swoim cyklu istnienia mniejsze obcienie dla rodowiska i zdrowia ludzkiego. Sytuacja materiaw certyfikowanych na rynku polskim pozwala stwierdzi,

e wikszo deklaracji producentw odnonie do wyrobw ma charakter raczej marketingowy sporzdzone zostay w sposb niekontrolowany i czstokro niespjny z normami branowymi. Mona pokusi si o tez, e w przypadku braku spjnego systemu krajowego dotyczcego certyfikacji materiaw budowlanych warto stosowa te najbardziej naturalne i o moliwie najniszym stopniu przetworzenia. 5. Jako rodowiska wewntrznego: wywiera istotny wpyw na zdrowie uytkownikw budynku, ich komfort oraz produktywno. Spord wszystkich moliwych do kontrolowania parametrw, prcz temperatury, w budynku zrwnowaonym wykorzystuje si do maksimum owietlenie dzienne, wentylacj mechaniczn o adaptowalnych algorytmach sterowania z moliwoci kontrolowania wilgotnoci powietrza, unika si natomiast stosowania materiaw o wysokiej emisji organicznych zwizkw lotnych VOC czy materiaw o wysokiej radioaktywnoci naturalnej. Procesy transmisji wiata dziennego do wntrza budynku za porednictwem jego powoki s cile powizane z transmisj cakowitej energii promieniowania sonecznego [10]. Z uwagi na wymagane natenie owietlenia w strefie przebywania osb podstawowy parametr stanowi wspczynnik przepuszczalnoci promieniowania widzialnego dla powierzchni przeszklonych, ktry dla budynkw energooszczdnych nie powinien by mniejszy ni 50%. Biorc jednak pod uwag pozostae parametry komfortu, znaczenia nabiera kierunkowo strumienia wietlnego oraz kontrast luminancji. W celu zapewnienia waciwego owietlenia pomieszcze, zarwno pod ktem cech ilociowych, jak i jakociowych, proponuje si rozwaenie zastosowania systemw owietlenia dziennego. Do podstawowych nale: pki wietlne, amacze wiata i tunele wietlne. Ich gwnym zadaniem jest odpowiednie naprowadzanie strumienia wietlnego przy zapewnieniu wysokiego poziomu i rwnomiernoci owietlenia oraz eliminacji strumienia wiata bezporedniego. W zalenoci od warunkw pogodowych rozwaa si moliwo regulacji wydajnoci poszczeglnych systemw poprzez zmian ich geometrii i/lub pooenia. Jako kryterium komfortu termicznego przyjmowa mona rnic pomidzy temperatur wynikow a temperatur w pomieszczeniu Tri. Temperatura wynikowa Tres jest to parametr uwzgldniajcy zarwno temperatur powietrza, jak i temperatur otaczajcych powierzchni, a porednio strumie energii promieniowania sonecznego, docierajcy do pomieszczenia.

Tri = Tres Ti
przy czym:

51

Tres = 0,5 (Ti + Ts ) ,


gdzie: Ti temperatura powietrza w pomieszczeniu [C], Ts rednia waona temperatura powierzchni otaczajcych [C]. Poszukuje si rozwizania, dla ktrego Tres Ti lub inaczej Tri 0. Ti jest z zaoenia temperatur kontrolowan i zakada si, e wynosi odpowiednio 20C w zimie oraz 24C w lecie (lub np. 18C w zimie dla temperatury nocnej oraz 26C w lecie w okresie przebywania uytkownikw poza obiektem). Kryterium komfortu wizualnego wyznacza rwnomierno natenia owietlenia, wyraona jako rnica minimalnego i maksymalnego natenia owietlenia Er, w bezporednim otoczeniu pola zadania wzrokowego.

Esr =

Emin Esr

52

gdzie: Emin minimalne natenie owietlenia w polu zadania wzrokowego [lx], Er rednie natenie owietlenia w polu zadania wzrokowego [lx]. Jako pole zadania wzrokowego przyjmuje si paszczyzn poziom o powierzchni pomieszczenia pomniejszon o powierzchni strefy obwodowej szerokoci 1m. Minimalne natenie owietlenia Emin okrelono na poziomie 500 lx. Warto Er nie powinna by mniejsza ni 0,5. 6. Wytyczne utrzymania budynku i optymalizacja zada operacyjnych: majc na uwadze moliwy stopie skomplikowania systemw ogrzewania, chodzenia i wentylacji (z ang. HVAC) nowoczesnych budynkw, zagadnienia prawidowej obsugi, uytkowania i utrzymywania tych obiektw powinny by rozwaane ju we wstpnej fazie projektowej. Przyczyni si to do poprawy rodowiska pracy, wyszej wydajnoci, zmniejszenia kosztw utrzymania i pozwoli wyeliminowa wiele przyczyn awarii systemw jeszcze nim budynek zostanie oddany do uytkowania. Operatorzy systemw HVAC i personel techniczny budynku rwnie powinni wchodzi w skad zespou projektowego, aby mieli moliwo wspierania procesu optymalizacji funkcji sterowania i jednoczenie uczyli si ich obsugi ju we wstpnej fazie projektowej. Co ciekawe, acz niepokojce, kupujc dzi np. szczoteczk elektryczn do mycia zbw otrzymujemy w zestawie instrukcj obsugi w 15 jzykach, po okoo 20 stron kada. Budujc/kupujc dom lub obiekt biurowy nie oczekujemy adnych wytycznych odnonie

do jego dalszego funkcjonowania i utrzymania przecie obsuga domu to nic skomplikowanego, a w przypadku obiektw biurowych zatrudniamy pracownika technicznego i mamy w razie niepowodze koza ofiarnego, ktry odpowiada za ze funkcjonowanie budynku. Tymczasem nowoczesne budownictwo energooszczdne wymaga od uytkownikw zmiany dotychczasowych nawykw (jak chociaby otwierania okien i kontrolowania zamknicia/otwarcia rolet) i zwikszenia koncentracji na aspekcie sterowania zasobami, o ktrych rzadko s informowani. Budynki zrwnowaone powinny ponadto wykazywa zwikszon elastyczno, tj. zdolno funkcjonowania i dziaania pod wpywem ekstremalnych warunkw, takich jak skrajne temperatury, podnoszenie si poziomu morza, klski ywioowe (powodzie i podtopienia, huragany) itp. Z elastycznoci wi si rwnie moliwoci adaptacyjne budynku, czyli jego potencja zmiany przeznaczenia, w caym cyklu istnienia np. moliwo zaadaptowania czci budynku usugowego na potrzeby mieszkalne i odwrotnie. Projektowanie budynkw zrwnowaonych wymaga integracji w syntetyczn cao wielu rodzajw informacji, zarwno technicznych, jak i estetycznych itp. Zintegrowany proces projektowy, lub inaczej projektowanie holistyczne, obejmuje aktywny i cigy udzia m.in. architektw i inynierw budownictwa (w tym konstruktora, fizyka budowli, inyniera procesw budowlanych, specjalisty od utrzymania i modernizacji obiektw), technologw, inynierw systemowych, konsultantw kosztorysowych, elektrotechnikw czyli specjalistw i konsultantw z rnych specjalistycznych dziedzin technicznych. Budynki o najwyszych standardach mog powstawa tylko w wyniku aktywnej i spjnie zorganizowanej wsppracy czonkw zespou projektowego. Zintegrowany proces projektowania zakada zawizanie interdyscyplinarnej wsppracy od samego pocztku fazy projektowej, w celu opracowania rozwiza przynoszcych maksimum korzyci. Przygotowanie projektu moe si odbywa z udziaem wielu osb, ale inicjatywy takie powinny stanowi odpowied na realne potrzeby inwestora, ktry wskazuje na potrzeb budowania w oparciu o sprecyzowane wymagania (inaczej cele projektowe), poparte zdolnoci do ich sfinansowania. W zwizku z koniecznoci zaangaowania wikszej liczby osb w proces projektowy oraz zwikszenia aktywnego ich zaangaowania, proces projektowania zintegrowanego stosuje si obecnie gwnie w przypadku wikszych lub dugoterminowych projektw, dla ktrych niskie koszty funkcjonowania i rodowiskowe odgrywaj znaczc rol w caym cyklu istnienia obiektu. W takim przypadku, niezalenie od zakresu projektu, badania potrzeb i moliwoci oraz programowanie staj si pierwszym etapem tworzenia udanego projektu.

53

54

W porozumieniu z zespoem, architekt lub gwny konsultant w pierwszej kolejnoci ustanawia zasady projektowania, uwzgldniajce podstawowe i alternatywne koncepcje, majce na celu zaspokojenie potrzeb klienta. Zesp projektowy moe przy tym nakreli wstpne propozycje projektu lub jej czci, np. w formie graficznej. Wstpne przyjmowanie propozycji stymuluje do dyskusji, twrczego mylenia, wymiany pogldw i dowiadcze, niekoniecznie w celu opisania produktu kocowego. Na tym etapie kluczow rol odgrywaj gwni konsultanci ich zaangaowanie oraz indywidualne spojrzenie moe zapobiec kosztownym zmianom koncepcji w dalszym etapie tego procesu. Ta sama idea uzasadnia take czste kontakty midzy zespoem projektowym a klientem, ktry stanowi ostatecznego odbiorc caoci projektu. Stopniowo z biegiem czasu wyania si zarys oglny projektu, ktry reprezentuje interesy i potrzeby wszystkich uczestnikw procesu, przy jednoczesnym spenieniu oglnych wymaga klienta dotyczcych inwestycji. Na tym etapie tworzy si schematy przedstawiajce miejsce i warunki lokalizacji, oglny ksztat budynku, podzia na strefy oraz zarys systemw i elementw, projektowanych w celu uzyskania ostatecznego wyniku. Mona nakreli rwnie wstpnie kosztorys inwestycji, ktry moe zosta zaakceptowany przez inwestora lub cofnity do poprawek. Dalsze opracowywanie projektu przynosi zmian skali rozwaa i wymaga studiw szczegowych, dotyczcych wszystkich aspektw projektowych budynku. Nad prawidowym przebiegiem procesu wsppracy nadal czuwa architekt (gwny konsultant), ktry uatwia przepyw informacji midzy uczestnikami. W wyniku tego etapu powstaje projekt szczegowy, zaakceptowany przez wszystkich czonkw procesu. Opracowanie penej dokumentacji budowlanej obejmuje przeoenie zbioru wytworzonych informacji technicznych na informacje uwzgldniane w procesie kosztorysowania, pozyskiwania zezwole i rozpoczcia realizacji projektu. Warto nadmieni, e idealne opracowanie dokumentacji, uwzgldniajce wszystkie aspekty budowlane i instalatorskie jest niemoliwe ze wzgldu na multidyscyplinarny charakter przedsiwzicia, jednak mona osign jego wysok jako poprzez systematyczne kontrole, zachowanie spjnoci z pierwotnie okrelonymi celami programu oraz poprzez starann koordynacj pracy czonkw zespou. Wprawdzie na tym etapie mona wprowadza jeszcze zmiany, warto mie jednak na wzgldzie to, e w zalenoci od zakresu stan si one bardziej kosztowne, a poprawki implementowane w dokumentacji mog prowadzi do chaosu, powstania nieporozumie, bdw i w konsekwencji generowa dodatkowe koszty. Posiadajc niezbdn dokumentacj przechodzi si do etapu wyboru wykonawcy.

Po dokonaniu wyboru wykonawcy rozpoczyna si faza budowy. W dalszym cigu wymaga si, aby projektanci i inni czonkowie zespou wykazywali pene zaangaowanie w procesie kontroli wykonawczych i powykonawczych. Podjte uprzednio decyzje mog wymaga wyjanie, dodatkowych informacji czy dalszej oceny pod ktem zgodnoci z dokumentacj zawieranych umw. Jeli podjte zostan decyzje o wprowadzeniu zmian, majce wpyw na funkcjonowanie budynku, szczeglnie wane jest poinformowanie uytkownika/klienta o ich zajciu i konsekwencjach z nich pyncych. Zmianie mog rwnie ulec wymagania uytkownika, ktre spowoduj szerokie konsultacje projektowe, ponowne wyceny i wczenie do dokumentacji budynku. Zesp projektowy odpowiada za spenienie przez oddawany do uytkowania budynek wymaga okrelonych w warunkach zamwienia. Spenienie wymogw zaoonego programu funkcjonalnego jest oceniane w procesie znanym jako uruchomienie (z ang. commissioning), podczas ktrego poddaje si ocenie peny zakres funkcjonowania, a zesp projektowy i wykonawczy wprowadza ewentualne zmiany i korekty lub usuwa ujawnione usterki. Kiedy uzna si, e budynek uzyska pen funkcjonalno, mona rozpocz etap oceny wydajnoci funkcjonowania. Etap ten pozwala dokona ewaluacji stopnia spenienia celw i zaoe projektowych. Uzyskane informacje s szczeglnie przydatne podczas dalszej wsppracy z inwestorem przy budowie nowego obiektu oraz do optymalizacji zuywania zasobw w ocenianym budynku. Niniejsze streszczenie opisuje normalne dziaania zintegrowanego zespou projektowego. Aby zapewni najlepsze rezultaty, wszystkie strony procesu musz stosowa nastpujce zasady: jasn i cig komunikacj; rygorystyczn dbao o szczegy; aktywn wspprac wszystkich czonkw zespou podczas realizacji wszystkich etapw projektu. Realizacja tych trzech zaoe pozwala przeama panujcy i szkodliwy dla procesu projektowego stereotyp, e architekt w porozumieniu z inwestorem ustala koncepcj funkcjonalno-uytkow i przestrzenn budynku, ktra nastpnie trafia do dalszego, indywidualnego opracowania przez projektantw branowych, a po uwzgldnieniu (bd nie) ich uwag finalizuje si w postaci posklejanego projektu budowlanego. Opracowanie koncepcji Domu 2020 zgodne z zasadami projektowania zintegrowanego. Poczone wysiki architekta, inyniera budownictwa, inynierw mechaniki, elektrotechniki, biotechnologii i systemw zarzdzania pozwoliy opracowa kompleksowo koncepcj domu jednorodzinnego, przystosowanego do potrzeb 4-osobowej rodziny.

55

Uwzgldnione zostay moliwoci adaptacji przestrzennej dla osoby o ograniczonej sprawnoci ruchowej. Dom zaprojektowano w taki sposb, aby mona byo czy pojedynczy budynek w bliniaki lub szereg domkw zorientowanych w kierunku pnocno-poudniowym. Cel projektowy zosta zdefiniowany nastpujco: zaproponowa wzorcow koncepcj domu energooszczdnego z uwzgldnieniem uwarunkowa klimatycznych i spoecznych, charakterystycznych dla regionu wojewdztwa dzkiego. Jednoczenie dom spenia powinien podwyszone wymagania niskich kosztw budowy i utrzymania. W zwizku z powyszym, ju na etapie projektowania koncepcyjnego wzito pod uwag wykorzystanie z ekologicznych, lokalnie dostpnych materiaw, ograniczenie zuycia energii i wody poprzez wprowadzenie pakietw rozwiza dostosowanych do moliwoci finansowych inwestora, popraw jakoci powietrza we wntrzu oraz zmniejszenie iloci wytwarzanych odpadw. Opis rozwiza materiaowych i architektonicznych zamieszczono w innych opracowaniach, np. [10, 11, 12]. W dalszej czci przedstawione zostan najwaniejsze, zdaniem autora, fragmenty oceny rodowiskowej koncepcji budynku Dom 2020.

4.2. Ocena rodowiskowa budynku Dom 2020 na podstawie opracowywanej 2020 opraco Ekrajowej metodologii E-AUDYT
Cel oceny rodowiskowej stanowi oszacowanie wpywu budynku na rodowisko w caym cyklu jego istnienia lub te w poszczeglnych fazach. Dokonanie takiej oceny niesie ze sob siln warto dodan w postaci zwikszenia wiadomoci uytkownikw, wacicieli lub zarzdcw obiektw w zakresie jakoci rodowiskowej ich budynku. Zaproponowana ocena jakociowa charakterystyki rodowiskowej budynku, sporzdzona wedug metodologii krajowej [9], stanowi alternatyw dla skomplikowanych zagranicznych metod oceny rodowiskowej typu BREEAM czy LEED, niedostosowanych do polskich warunkw. Do wyznaczenia charakterystyki rodowiskowej budynku w caym cyklu istnienia posuono si metod oceny E-AUDYT. Zostaa ona stworzona w ramach projektu STEP Politechniki Warszawskiej. Metoda ta wykorzystuje dowiadczenia i analiz prac projektu STEP, dotyczce wpywu budynkw na rodowisko, a jej zakres odpowiednie normy europejskie. Zaproponowane w metodzie obliczenia s uproszczeniem midzynarodowej metody SBTool. Ze wzgldu na brak dostpnoci komercyjnego programu, ocena sporzdzona zostaa w sposb opisowy.

56

Ocena jakociowa budynku stanowi subiektywn ocen kryteriw majcych wpyw na jego jako rodowiskow. Ewaluacji dokonano dla piciu gwnych dziaw: relacji obiektu ze rodowiskiem zewntrznym i wewntrznym; oddziaywania i aspektw rodowiskowych opartych na analizie LCA oraz analizie ekonomicznej. W kadym dziale mieci si kilka kryteriw, ktrym przyznawane s noty. Okrelaj one, czy dane kryterium spenia aktualne wymagania, czy raco zaniedbano jakie kryterium, czy te zastosowano elementy proekologiczne. W metodzie wykorzystuje si analiz LCA, dla ktrej okrela si iloci materiaw zuytych do wybudowania czy modernizacji obiektu i na tej podstawie oddziaywania rodowiskowe, zwizane z energi wbudowan w oceniany obiekt. Wedug definicji UNEP, LCA jest procesem oceny efektw, jaki dany wyrb wywiera na rodowisko podczas caego cyklu istnienia, poprzez wzrost efektywnego zuycia zasobw i zmniejszenie obcie rodowiska (liabilities). Ocena wpywu na rodowisko moe by prowadzona zarwno dla wyrobu, jak i dla funkcji. LCA jest traktowane jako analiza od koyski do grobu. Podstawowymi elementami LCA s zidentyfikowanie i ocena ilociowa obcie rodowiska, tj. zuytych materiaw i energii oraz emisji i odpadw wprowadzanych do rodowiska, ocena potencjalnych wpyww tych obcie oraz oszacowanie dostpnych opcji w celu ich zmniejszenia. Przejdmy zatem do skrconej oceny opisowej oddziaywania budynku Dom 2020 na rodowisko. Autor przedstawia w zaczonym opisie tylko wybrane fragmenty ze wzgldu na jej bardzo szeroki zakres, ktry warto przeledzi w materiaach rdowych. 4.2.1. R. Zuycie zasobw R-1: Zuycie energii cieplnej zwizane z uytkowaniem budynku nie przeprowadzono dokadnej analizy energii skumulowanej. Jej warto przyjto na podstawie wielkoci szacunkowych cakowitej energii, odniesionej do konstrukcji cikiej o wysokim stopniu skomplikowania (9,0 GJ/m2) i 100-letniego okresu uytkowania: 1.1. Energia skumulowana: 90 MJ/m2 ocena 0,0 1.2. Energia dostarczona: wg certyfikatu nakady Ep dla budynku wynosz 33,72 kWh/m2 rok (Ek 38.25 kWh/m2 rok) ocena 5,0 R-2: Efektywno zagospodarowania terenu i zmiana jego wartoci 2.1. Powierzchnia zabudowana: wielko terenu (zajmowanego przez budynek, drogi dojazdowe i parkingi zewntrzne), przypadajca na jednego mieszkaca wynosi okoo 68,10 m2/os. ocena 2,0

57

58

2.2. Zmiany wartoci ekologicznej gruntu: projektujc zagospodarowanie terenu przewidziano zachowanie nienaruszonych fragmentw rzeby terenu oraz rolin, zachowano rosnce na dziace drzewa (poza obrysem budynku), wprowadzono system gromadzenia i uytkowania wody deszczowej, zaprojektowano rolinno i drzewa w oparciu o wytyczne projektowania budynkw energooszczdnych, cz dziaki poddano rekultywacji ze wzgldu na stan zastany ocena 3,5 R-3: Zuycie wody zwizane z utrzymaniem budynku 3.1. W ocenianym budynku zainstalowano wyposaenie zmniejszajce ilo zuywanej wody oraz instalacj wykorzystania wody szarej i wody deszczowej do spukiwania toalet i podlewania ogrdka. Maksymalne dzienne zuycie wody na osob nie przekracza 70 l rocznie (0,070 365 0,9 = 23m3/os.) ocena 5,0 R-4: Wykorzystanie istniejcych zabudowa lub wyrobw budowlanych znajdujcych si na miejscu budowy 4.1. Wykorzystanie istniejcych zabudowa: nowy budynek na terenie ocena 2,0 4.2. Wykorzystanie odzyskanej stali z budynku ocenianego dla potrzeb innych budowli: ze wzgldu na przykrycie dachu blach pochodzc z recyklingu szacuje si, e okoo 30% stali moe zosta ponownie wykorzystane. Okoo 70% stali to stal zbrojeniowa, trudna do odzyskania ocena 1,0 4.3. Wykorzystanie wyrobw odzyskanych z istniejcych zabudowa w celu ich zastosowania w innych obiektach: ze wzgldu na typ konstrukcji (tradycyjny) okoo 40% materiaw zastosowanych przy budowie domu mona ponownie wykorzysta (w szczeglnoci materiay konstrukcyjne cian, pokrycie dachowe oraz materiay izolacyjne) ocena 2,0 R-5 Ilo i jako wyrobw pochodzcych z innych budowli 5.1. Wykorzystanie odzyskanych wyrobw i elementw pochodzcych z innych budowli, spoza miejsca budowy: znaczna ilo wyrobw i elementw (szczeglnie bloczki cienne, konstrukcja dachu i jego pokrycie, materiay izolacyjne) moe by ponownie wykorzystana ocena 3.0 5.2. Materiay pochodzce z recyklingu w zastosowanych wyrobach: niektre materiay i elementy budynku (ok. 20% elementw ciennych oraz cae pokrycie dachu) pochodz z recyklingu ocena 2,0 5.3. Wykorzystanie drewna pochodzcego z upraw lenych: kady element drewniany, ktry zosta zastosowany w budynku i podczas jego wznoszenia posiada certyfikat pochodzenia z upraw przemysowych. Ponadto elementy szalunkw i deskowa wykorzystywane s wielokrotnie, a po ich zuyciu odsyane do recyklingu ocena 5,0

4.2.2. L. Obcienie rodowiska L-1: Roczna emisja gazw cieplarnianych zwizana z uytkowaniem budynku 1.1. Emisja GHG z wyrobw w rocznym cyklu ycia budynku: okoo 30% materiaw pochodzi z rozbirki innych budynkw oraz z recyklingu ocena 3,0 1.2. Emisja GHG powstaa w wyniku uytkowania energii w budynku w caym okresie jego ycia: piec na pellet z zasobnikiem o sprawnoci oglnej 91% i sprawno c.o./c.w.u. 85% ocena 5,0 L-2: Emisja gazw niszczcych powok ozonu 2.1. W budynku nie ma adnych urzdze uszkadzajcych warstw ozonu ocena 5,0 L-3: Emisja gazw powodujcych kwane deszcze wynikajca z eksploatacji budynku 3.1. N.R. L-4: Odpady stae 4.1. Zmniejszenie iloci odpadw staych w wyniku uprztania terenu budowy: kady materia zastosowany w budynku kupowany bdzie na podstawie szczegowych wylicze ilociowych (bazujcych na KNR-ach oraz dowiadczeniu wykonawcy). Ponadto planuje si selektywne gromadzenie odpadw w celu ich atwiejszego ponownego wykorzystania na miejscu budowy. Pozwoli to zminimalizowanie iloci wywoonych odpadw do maksymalnie 10% (wagowo) ocena 4,0 4.2. Zmniejszenie iloci odpadw staych powstajcych w wyniku procesu wznoszenia budynku: udzia odpadw powtrnie wykorzystanych w ich oglnej masie bdzie wynosi min. 80% ocena 4,0 4.3. Zmniejszenie iloci odpadw staych powstajcych w wyniku eksploatacji budynku: w projektowanym budynku przewiduje si gromadzenie selektywne odpadw (w specjalnych pojemnikach w kuchni oraz w pomieszczeniu gospodarczym na parterze). Wszelkie opakowania bd zgniatane lub prasowane, a butelki pet wyrzucane po uprzednim odkrceniu zakrtek. W ogrdku zainstalowany zostanie kompostownik. 4.3.1. Powierzchnia skadowania i sortowania odpadw staych wynosi 15,50 m2 (w tym kuchnia 9,17 m2 + pom. gosp. 3,78 m2 + zewntrzne skadowisko odpadw 2,55 m2), odniesiona do powierzchni uytkowej 195,59 m2 daje stosunek 0,08 ocena 1,0 4.3.2. Powierzchnia skadowania odpadw organicznych wynosi 13,78 m2 (w tym kuchnia 9,17 m2 + zewntrzne skadowisko odpadw 4,61m2), odniesiona do powierzchni uytkowej 195,59 daje stosunek 0,07 ocena 0,75 4.3.3. Cakowita powierzchnia skadowania odpadw na kadym pitrze N.R. 4.3.4. Cakowita powierzchnia skadowania odpadw organicznych na kadym pitrze N.R.

59

L-5: cieki 5.1. Woda opadowa odprowadzana do kanalizacji miejskiej: cao wody opadajcej na utwardzony teren i teren zabudowany poddawana jest rekuperacji ocena 5,0 5.2. cieki bytowe odprowadzane do kanalizacji miejskiej: cao ciekw szarych poddawana jest rekuperacji ocena 5,0 L-6: Niebezpieczne odpady powstae podczas renowacji lub rozbirki 6.1. Do wybudowania domu uyte bd materiay, ktre w 80% zostan zagospodarowane na placu budowy lub poddane utylizacji/recyklingowi w 90%. Zastosowane bd pene procedury ochrony i unieszkodliwiania odpadw ocena 5,0 L-7: Obcienie rodowiska 7.1. Oddziaywanie termiczne do gruntu: przewidziano procedury projektowe ograniczajce emisj termiczn oraz systemy rurek ciepa i materiaw fazowo-zmiennych ocena 5,0 7.2. Odbicie wiata od poziomych powierzchni budynku i nawierzchni wok niego: ze wzgldu na zastosowanie na dachu materiaw refleksyjnych istnieje ryzyko olnienia ocena 0,0 4.2.3. Q. Jako rodowiska wewntrznego Q-1: Jako powietrza i wentylacja 1.1. Kontrola wilgoci 1.1.1. Kontrola wilgoci w przegrodach budowlanych: powicono naleyt uwag wykoczeniu budynku w celu wyeliminowania potencjalnych problemw z zawilgoceniem ocena 4,5 1.1.2. Kontrola aerozolu wodnego pochodzcego z mokrych wie chodniczych i wody stojcej w czci rozprowadzajcej instalacji ogrzewania, klimatyzacji i wentylacji: N.R. 1.2. Zanieczyszczenia powietrza wewntrznego 1.2.1. Rozprzestrzenianie si wkien mineralnych: nie zastosowano materiaw zawierajcych azbest i nie stosuje si nieosonitych wknistych izolacji przewodw wentylacyjnych ocena 5,0 1.2.2. Emisja lotnych zwizkw organicznych (LZO): zastosowane farby, kleje, wykadziny podogowe, materiay izolacyjne i inne posiadaj aprobaty ekologiczne i techniczne, kwalifikujce jako materiay o bardzo niskiej emisji LZO ocena 4,5

60

1.2.3. Migracja zanieczyszcze powietrznych pomidzy pomieszczeniami: dziki zastosowaniu rekuperacji i kontroli wentylacji brak migracji zanieczyszcze powietrza pomidzy ssiednimi pomieszczeniami ocena 5,0 1.2.4. Obecno radonu: zastosowano szczelne powoki jako ochron przed emisj zwizku radonu ocena 4,0 Jak wynika z powyszych rozwaa, E-AUDYT jest ocen porwnawcz w odniesieniu do przyjtych wartoci referencyjnych. Kryteria oceny mog dotyczy cech jakociowych lub ilociowych. W takich przypadkach stosuje si zwykle przyporzdkowanie danej cechy odpowiednio zbudowanej skali liczbowej, dziki ktrej mona przeprowadzi agregacje wynikw i dokona oceny. Ocena prowadzona w czciach zwanych dziaami jest czterostopniowa. Najniszy stopie to ocena na poziomie subkryterium, nastpnie na poziomie kryterium, podkategorii i kategorii, ktre skadaj si na ocen dziau [9] (przykadow ocen kocow zilustrowano w tab. 4.1). Cechy ujte we wsplnej skadowej s spjne, tzn. dane zebrane na poziomie bardziej szczegowym s rdem danych dla poziomu wyszego.
T a b e l a 4.1 Przykadowa ocena budynku Dom 2020 na podstawie metody E-AUDYT Zuycie zasobw Zuycie energii pierwotnej w LCA Efektywno zagospodarowania terenu Zuycie wody netto Wykorzystanie istniejcych zabudowa lub wyrobw budowlanych Liczba i jako wyrobw pochodzcych z innych budowli Ocena 2.50 0.75 5.00 0.50 Obcienie rodowiska Roczna emisja gazw cieplarnianych Emisja gazw niszczcych powok ozonu Odpady stae cieki Ocena 4.00 5.00 3.00 5.00 Obcienie rodowiska Jako powietrza i wentylacji Komfort cieplny wiato dzienne i owietlenie Haas i akustyka Ocena 4.25 5.00 5.00 4.25

3.50

Obcienie rodowiska

3.50

Zanieczyszczenia elektromagnetyczne

3.00

r d o: opracowanie wasne.

61

62

Ocena danej skadowej przeprowadzana jest przy uyciu odpowiednio dobranej skali, ktra gwarantuje obiektywno oceny oraz zgodno wynikw na poszczeglnych poziomach. Skala oceny musi mie te ustalon podziak. Przyjta w tym opracowaniu podziaka jest tak dobrana, aby jej zasig obejmowa aktualny poziom budownictwa, a take umoliwia ocen budynkw wykraczajcych poza przyjte normy i powszechnie stosowane rozwizania technologiczne. Skala ma zasig od (2) do 5 punktw, przy czym (2) reprezentuje budynek nie speniajcy obowizujcych wymaga technicznych, a 5 jest najlepszym z moliwych rozwiza. Wszystkie cechy budynku oceniane s w odniesieniu do punktu 0 na skali odniesienia, ktry reprezentuje aktualne wymagania lub przyjte wartoci referencyjne. Naley te zwrci uwag, e nie wszystkie cechy oceniane s w oparciu o pen skal oceny. Takie aspekty, jak np. kompostownie odpadw organicznych s cechami prostymi do okrelenia, gdy albo kompostownik jest, albo go nie ma. Dla takich szczeglnych przypadkw stosujemy do oceny skal tylko w zakresie (2) (brak danej cechy) i 5 (cecha jest obecna) [9]. Przedstawiona w tab. 3.1 ocena pozwala zaklasyfikowa budynek jako przyjazny rodowisku, mimo e nie uzyska najwyszej z moliwych not przy ocenie efektywnoci zagospodarowania terenu czy wykorzystania istniejcych zabudowa lub wyrobw budowlanych. Na podstawie dokonanej oceny rodowiskowej mona wycign wniosek, e sprostanie wymaganiom stawianym przed budownictwem przez ZR stwarza dla inynierw i projektantw szereg nowych wyzwa, odnoszcych si do kompleksowego (holistycznego) podejcia do problemw budowlanych, wymagajcych konkretnych rozwiza technicznych. Tak zoony proces projektowy wymaga udziau zespou specjalistw i podejcia zintegrowanego do projektowania, gdy inynier czy architekt dziaajcy w pojedynk nie jest w stanie sprosta mnogoci wymaga, ktre tylko wybirczo przedstawione zostay w niniejszym opracowaniu. Proces projektowania zintegrowanego obejmuje swoim zasigiem przede wszystkim rozwizania funkcjonalno-uytkowe oraz architektoniczne, uwzgldniajce bezpieczestwo konstrukcji. Odwouje si on rwnie do szeregu wymaga dodatkowych, m.in. zagadnie oszczdnoci energii w caym cyklu istnienia obiektu, zagadnie cieplnowilgotnociowych, jakoci akustycznej i jakoci rodowiska wewntrznego oraz oddziaywania na rodowisko naturalne. Ze wzgldu na brak moliwoci samodzielnego projektowania obiektw zrwnowaonych, konieczne jest stworzenie nowego stanowiska specjalisty branowego gwnego

konsultanta/koordynatora zespoowego. Bdzie si od niego wymaga szerokiej znajomoci problematyki budownictwa (zrwnowaonego) oraz umiejtnoci integracji pracy zespou projektowego, czyli czenia aspektw twardych (branowych) z aspektami mikkimi (cechami osobowociowymi umiejtnoci zarzdzania grup i prac w zespole, delegacj zada, komunikatywnoci, umiejtnoci radzenia sobie z konfliktami i podejmowaniem decyzji w sytuacjach normalnych i stresowych). Jak wyranie wida, rozwj zrwnowaony to nie tylko aspekty techniczne, dajce si policzy lub skalkulowa. Rozwj zrwnowaony wymaga wyksztacenia nowej kadry inynierw, ktrzy umiejtnie pocz wiedz branow z wielu dziedzin z wiedz o czowieku i dynamik pracy zespoowej.

2020 4.3. Charakterystyka energetyczna budynku Dom 2020 sporzdzona wedug krajo krajowej metodologii certyfikacji zgodnie z rozporzdzeniem krajowym
Prawodawstwo stanowi jeden z najsilniejszych bodcw przyspieszajcy wprowadzanie zmian, obok dziaa na rzecz promocji oraz tworzenia narzdzi finansowania inwestycji wspierajcych rozwj zrwnowaony poprzez popraw efektywnoci energetycznej. Poniewa ludzie niechtnie przekonuj si do zmian, wprowadzane s odgrnie w caej Unii Europejskiej pakiety efektywnoci energetycznej, ktre obejmuj praktycznie wszystkie sektory gospodarki budowlanej od koncepcji domw, przez zastosowane materiay, gotowe komponenty i elementy wyposaenia, po produkcj i dystrybucj form energii. Wprowadzanie i wdraanie pakietw regulujcych rne aspekty naszego ycia moe prowadzi w pocztkowym stadium do spoecznego oporu i negacji obranej drogi postpu. Biorc pod uwag stale i znaczco rosnce ceny nonikw energii (rwnie regulowane odgrnie), w duszej perspektywie opr taki wydaje si bezzasadny. 16 grudnia 2002 r. ogoszona zostaa dyrektywa [1] dotyczca jakoci energetycznej budynkw, ktrej cel okrelono jako promowanie poprawy efektywnoci energetycznej budynkw we Wsplnocie Europejskiej, biorc pod uwag zewntrzne i wewntrzne warunki budynkw oraz opacalno przedsiwzi. Wymusia ona na wadzy ustawodawczej RP stworzenie systemu certyfikacji energetycznej budynkw, wdroonego zmianami w ustawie zasadniczej Prawo budowlane [2] oraz w Warunkach technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie [15]. W dalszej czci rozdziau przedstawione zostan wyniki opracowania wiadectwa charakterystyki energetycznej dla koncepcyjnego opracowania budynku Dom 2020.

63

T a b e l a 4.2 Charakterystyka autonomicznego budynku Dom 2020 z wasnym rdem ciepa w postaci kominka na pellet

r d o: opracowanie wasne. T a b e l a 4.3 Charakterystyka budynku Dom 2020 przygotowanego pod adaptacj osiedlow z zewntrznym rdem ciepa w postaci turbogeneratora ORC na biomas

64

r d o: opracowanie wasne.

Obowizujce w Polsce przepisy reguluj maksymalne zapotrzebowanie na ciepo do ogrzewania w standardowym sezonie grzewczym w kontekcie konkretnej lokalizacji obiektu, wyraone w postaci wskanika nakadw energii pierwotnej Ep lub kocowej Ek, odniesione do budynku referencyjnego. Wskaniki Ep i Ek oblicza si zgodnie z obowizujcym rozporzdzeniem [14]. Metoda obliczania zapotrzebowania na ciepo do ogrzewania budynkw wykorzystuje metod miesicznych bilansw energetycznych. Oblicze dokonano dla dwch budynkw koncepcyjnych, opisanych w tab. 4.2 i 4.3. Rnica powierzchni midzy budynkiem autonomicznym i przygotowanym do adaptacji pod osiedle wynika z wyczenia poza obrb budynku garau (dla przypadku drugiego). Dla tak zdefiniowanych obiektw wyznaczono strefy o temperaturze regulowanej bd nieregulowanej, przyjto temperatury obliczeniowe dla poszczeglnych pomieszcze, zdefiniowano dugoci sezonu grzewczego i dane klimatyczne dla stacji meteorologicznej d-Lublinek. Do oblicze uyto wartoci rednich miesicznych temperaturowych. Granic stref okrelaj konkretne przegrody, tj. ciany, podogi, stropy lub dachy, oddzielajce rozpatrywan przestrze ogrzewan od rodowiska zewntrznego lub od przylegych ogrzewanych pomieszcze czy przestrzeni nieogrzewanych. Uwzgldniono izolacyjno przegrd: podoga na gruncie U = 0,127 [W/m2K]; ciana zewntrzna U = 0,119 [W/m2K]; dach U = 0,112 [W/m2K]; okna U = 0,800 [W/m2K]. Nastpnie obliczono straty ciepa przez przegrody pene i transparentne, wyznaczono wewntrzne zyski ciepa oraz zyski ciepa od nasonecznienia i na tej podstawie okrelono zapotrzebowanie na ciepo do ogrzewania dla poszczeglnych miesicy i sumaryczne dla caego roku. Roczne zapotrzebowanie na energi do ogrzewania okrelaj dwie charakterystyki przedstawione na rys. 4.2 i 4.3. Zgodnie z nimi oba budynki mona oceni jako budynki energooszczdne, gdy obliczone zapotrzebowanie na energi kocow Ek nie przekroczyo 50 kWh/m2rok. Ocena charakterystyki energetycznej dwch podobnych budynkw pozwolia zlokalizowa pewne bdy i niedocignicia w samej metodologii, utrudniajce dokonanie oceny budynkw energooszczdnych.

65

Rys. 4.2. Zapotrzebowanie na energi pierwotn dla budynku autonomicznego Dom 2020 r d o: opracowanie wasne.

Rys. 4.3. Zapotrzebowanie na energi pierwotn dla budynku Dom 2020 w wersji osiedlowej

66

r d o: opracowanie wasne.

Pierwsze uchybienie zlokalizowano przy uwzgldnianiu powierzchni garau wkomponowanego w bry autonomicznego budynku w przypadku zaoenia, e gara ogrzewany bdzie do temp. 8C uzyska si korzystniejszy wynik na certyfikacie ni w przypadku zaoenia, e gara bdzie stanowi przestrze nieogrzewan. Wynika to z faktu dzielenia sumarycznej energii przez powierzchni uytkow, ktra uwzgldnia bd nie powierzchni garau. Problem nastrcza rwnie uwzgldnienie powierzchni uytkowej poddaszy. Wedug warunkw technicznych liczymy j do wysokoci 1,9 m, a faktycznie ogrzewana jest caa powierzchnia podogi. Problem liczenia powierzchni nie zosta, jak dotd, doprecyzowany w rozporzdzeniu [14]. Idmy dalej katalog mostkw termicznych zaimplementowany w programach certyfikacyjnych nie obejmuje mostkw wystpujcych w budynkach energooszczdnych, np. tych powstajcych na stykach pyty fundamentowej i ciany zewntrznej. Wartoci te mona wyznaczy przy uyciu programw inynierskich, jednak niedowiadczona osoba sporzdzajca certyfikat pozostanie w tej sytuacji bezradna. Niemoliwe lub bardzo trudne bdzie uwzgldnienie w certyfikacie przegrd z izolacj transparentn lub przegrd kolektorowo-akumulacyjnych obecnie praktycznie aden program do sporzdzania certyfikatw energetycznych nie uwzgldnia moliwoci zastosowania przegrd pozyskujcych w sposb pasywny energi promieniowania sonecznego, w szczeglnoci w odniesieniu do programw bazujcych na metodzie bilansw miesicznych. Co prawda metodologia certyfikacji pozwala obej problem zastosowania np. oranerii poprzez wprowadzenie dla przegrd stykajcych si z tak przestrzeni wspczynnika redukcyjnego obliczeniowej rnicy temperatury btr, jednak bdzie to metoda niedokadna i szacunkowa. Wany punkt certyfikatu stanowi okrelenie szczelno budynku. Bada si j za pomoc prby cinieniowej specjalistycznym testem, tzw. Blower Door Test. Jest on bezinwazyjnym pomiarem przepuszczalnoci powietrznej budynkw metod cinieniow przy uyciu wentylatora. Procedur pomiaru przeprowadza si w oparciu o wytyczne normy PN-EN:13829. Gwny element urzdzenia pomiarowego stanowi wentylator, ktry umieszcza si w miejscu okna lub drzwi zewntrznych. Badanie polega na wytworzeniu rnicy cinie rwnej 50 Pa (co odpowiada dziaaniu na budynek wiatru o prdkoci ok. 9 m/s) pomidzy wntrzem a rodowiskiem zewntrznym przez regulowany elektronicznie za porednictwem czujnikw wentylator. Dziki obrbce cyfrowej wynik pomiaru przedstawiony zostaje jako warto wspczynnika przepuszczalnoci powietrznej n50, ktry okrela warto krotnoci godzinowej wymiany powietrza wypeniajcego budynek.

67

Dla budynkw pasywnych przyjmuje si warto graniczn n50 < 0,6 h1. Wedug Polskiej Normy rozrnia si dwa rodzaje pomiarw: Metoda A badanie uytkowanego budynku. Zaleca si, aby stan obudowy budynku odpowiada jego stanowi podczas okresu, w ktrym s eksploatowane instalacje ogrzewania i klimatyzacji. Metoda B badanie obudowy budynku. Wszystkie celowo wykonane otwory w obudowie budynku powinny by zamknite lub zalepione. Przygotowanie budynku polega na zamkniciu wszystkich otworw w jego cianach zewntrznych i zalepieniu bd zamkniciu (w zalenoci od metody pomiaru) wszystkich otworw technologicznych, czcych budynek ze rodowiskiem zewntrznym (otworw kominowych, wentylacyjnych, przewodw wodno-kanalizacyjnych itp.). Wszystkie drzwi wewntrzne powinny pozosta otwarte. Problem w procesie certyfikacji stanowi okrelenie, wedug ktrej metody bdzie przeprowadzany pomiar szczelnoci budynku, gdy nie zostao to jasno sprecyzowane w rozporzdzeniu [14]. Jeszcze inn trudno stanowi obliczenie skutecznoci odzysku ciepa z powietrza wywiewanego z zastosowaniem dodatkowego gruntowego wymiennika ciepa (GWC). Znajdziemy w rozporzdzeniu [14] wzr na redni sprawno takiego procesu, opisany w sposb nastpujcy:

oc = [1 (1 oc1) (1 GWC)]
gdzie: oc1 skuteczno wymiennika do odzysku ciepa z powietrza wywiewanego; GWC skuteczno gruntowego powietrznego wymiennika ciepa, przy braku urzdze do odzyskiwania ciepa oc = 0. Zamy dla przykadu wysok sprawno obu urzdze, np. oc1 = 0,9 oraz GWC = 0,9, otrzymujemy:

oc = [1 (1 0,9) (1 0,9)] = 0,99


Zamy dalej, e ktre z urzdze jest bardzo mao sprawne, np. oc1 = 0,9 oraz GWC = 0,1, otrzymujemy:

68

oc = [1 (1 0,9) (1 0,9)] = 0,91

Nie jestemy w stanie oszacowa bezporedniego wpywu gruntowego wymiennika ciepa i jego sprawnoci na energi kocow w ocenianym budynku. Przykadw bdw w metodologii znalazoby si pewnie wicej, jednak te ujawnione w przypadku opracowywania koncepcji budynku Dom 2020 pozwalaj na stwierdzenie, e budownictwo energooszczdne, szczeglnie jego certyfikacja rodowiskowa i energetyczna, to zagadnienia skomplikowane, a kady budynek powinien by obliczany niezalenie ze wzgldu na unikatowy charakter ksztatu, materiaw i mikroklimatu uwzgldniajcego helioaktywno terenu, co stwarza konieczno wspierania procesw certyfikacji obiektw zrwnowaonych zaawansowanymi narzdziami symulacyjnymi. Niepokojca jest obecna w metodzie sporzdzania certyfikatw energetycznych moliwo w peni dopuszczalnej przez prawo manipulacji wynikami w taki sposb, aby uzyskana na papierze warto bya znacznie zaniona w stosunku do rzeczywistej. Na przykad warto energii pierwotnej dla budynku autonomicznego oszacowano na poziomie Ep 34 kWh/m2rok, a dla budynku do zabudowy Ep 5.5 kWh/m2rok. Tak wielka rnica zostaa osignita dziki lokalizacji rda ciepa poza obrysem budynku do zabudowy i zaoeniu pozyskiwania energii z kogeneracji spalania biomasy. Na zakoczenie warto doda, e opracowanie projektu domu energooszczdnego nie musi si wiza z zakupem drogich instalacji czy super energooszczdnych rozwiza. Im wicej nakadw powici si na przygotowanie projektu uwzgldniajcego moliwoci dalszych adaptacji budynku, tym lepszy efekt ekonomiczny uzyska si w cyklu istnienia obiektu. Niemal bez adnych dodatkowych kosztw ksztatowa mona bry budynku uwzgldniajc prawidow orientacj, ukad pomieszcze wzgldem stron wiata czy eliminacj nadmiernej iloci mostkw termicznych. LITERATURA
[1] Dyrektywa 2002/91/ec Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 16 grudnia 2002 r. [2] Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, Dz. U. 1994, Nr 89, poz. 414, z pniejszymi zmianami. [3] Field Guide for Sustainable Construction by the Pentagon Renovation and Construction Program Office, Department of Defense 2004. [4] H e i m D., S z c z e p a s k a E., The impact of urban development on local daylight distribution, Proc. of Healthy Buildings 2006, International ISIAQ Conference, Lisboa, 48 June 2006, Indoor Climate 2006, Vol. 2, s. 219222.

69

[5] Badanie wiadomoci ekologicznej Polakw 2010 ze szczeglnym uwzgldnieniem energetyki przyjaznej rodowisku, raport z bada 2010, Instytut na Rzecz Ekorozwoju. [6] wiadomo ekologiczna Polakw Zrwnowaony Rozwj, raport z bada 2009, Instytut na Rzecz Ekorozwoju. [7] J a n i c k i M., Dom 2020 jako przykad budownictwa pasywnego lub o niemal zerowym zuyciu energii w wietle budownictwa zrwnowaonego zgodnego z nowymi wytycznymi Unii Europejskiej, www.bioenergiadlaregionu.eu, d 2011. [8] K l e m m K., H e i m D., Wind flow and sun accessibility in narrow spaces between buildings, International Scientific Conference Renewables in a Changing Climate, CISBAT, Proceedings, Lausanne 2009, s. 427432. [9] P a n e k A., Holistyczna metoda oceny oddziaywania obiektw budowlanych na rodowisko naturalne uwzgldniajca zasady rozwoju zrwnowaonego, raport kocowy projektu 8 T07G 004 21. [10] Praca zbiorowa, Dom 2020 projekt ekologicznego i inteligentnego domu energooszczdnego, Materiay Konferencyjne Dolnolski Dom Energooszczdny, Wrocaw 2011 [11] Praca zbiorowa, Dom ekologiczny, Konkurs miesicznika Murator. [13] Praca zbiorowa, Dom 2020. Propozycja inteligentnych, energooszczdnych rozwiza z wykorzystaniem odnawialnych rde energii [w przygotowaniu]. [14] H e i m D., J a n i c k i M., J d r z e j u k H., K l e m m P., M a r k s W., Sformuowanie zadania optymalizacji w odniesieniu do fasad podwjnych., XIII Polska Konferencja Naukowo-Techniczna Fizyka Budowli w Teorii i Praktyce, d 2011. [15] Rozporzdzenie ministra infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r. w sprawie metodologii obliczania charakterystyki energetycznej budynku i lokalu mieszkalnego lub czci budynku stanowicej samodzieln cao techniczno-uytkow oraz sposobu sporzdzania i wzorw wiadectw ich charakterystyki energetycznej, Dz. U. 2008, nr 201, poz. 1240. [16] Rozporzdzenie ministra infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r. zmieniajce rozporzdzenie w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie, Dz. U. 2008, nr 201, poz. 1238. [17] S t a c h o w i c z A., F e d o r c z a k - C i s a k M., Niskoenergetyczne budynki analiza zuycia energii w caym cyklu istnienia budynku, Czasopismo Techniczne 2007. [18] The New Sustainable Frontier: Principles of Sustainable Development by U.S. General Services Administration. 2009.

wo 5. Kogeneracyjny system centralnego ogrzewania, ciepej wody chodni uytkowej oraz system przeciwoblodzeniowy chodnikw
5.1. Kogeneracyjny system centralnego ogrzewania i chodzenia przygo oraz przygotowania ciepej wody uytkowej
System centralnego ogrzewania i chodzenia oraz podgrzewania ciepej wody uytkowej (rys. 5.1) jest oparty na kogeneracyjnym systemie wykorzystujcym obieg ORC (pokazany w rozdziale 8.) oraz hybrydowym systemie solarnym, wytwarzajcym zarwno ciepo, jak i energi elektryczn. Jak pokazuje rys. 5.1, gwnym rdem energii jest

Rys. 5.1. Schemat caego kogeneracyjnego systemu produkcji energii cieplnej i elektrycznej r d o: opracowanie wasne.

71

kocio na biomas (opisany w rozdziale 7.) oraz hybrydowy system solarny (opisany w rozdziale 9.). Energia cieplna wyprodukowana w kotle na biomas oraz dziki hybrydowemu systemowi solarnemu zostaje wykorzystana do produkcji energii elektrycznej za pomoc obiegu ORC, turbiny oraz generatora. Ciepo odpadowe, ktre uzyskujemy na skraplaczu obiegu ORC jest wykorzystywane poprzez rozdzielacz do zasilania zasobnika centralnego ogrzewania, zasobnika ciepej wody uytkowej oraz w porze letniej do zasilania w energi ciepln absorpcyjnego urzdzenia chodniczego. Rozdzielacz, poprzez czujniki umieszczone w zasobnikach CO i CWU oraz na wejciu do absorpcyjnego urzdzenia chodniczego steruje przepywem czynnika grzewczego przez wownice, a co za tym idzie iloci ciepa dostarczanego do tych urzdze. Dziki temu uzyskujemy sta, wymagan temperatur w zasobniku CWU w zalenoci od zapotrzebowania oraz wymagan temperatur w zasobniku CO sterowan za pomoc czujnika pogodowego.

Rys. 5.2. Schemat systemu centralnego ogrzewania, chodzenia i przygotowania ciepej wody uytkowej

72

r d o: opracowanie wasne.

Podczas zimy zostaje odcity dopyw ciepa na absorpcyjne urzdzenie chodnicze i ciepo otrzymane w wymienniku obiegu ORC zasila wownice w zasobniku CO i CWU. Ciepa woda uytkowa z zasobnika CWU jest rozprowadzana do poszczeglnych domw za pomoc instalacji ciepej wody uytkowej z cyrkulacj, natomiast ciepo z zasobnika CO za pomoc roztworu glikolu do poszczeglnych domw. Zasila nagrzewnice wodne w rekuperatorach (pokazanych w podrozdziale 5.2) oraz systemy ogrzewania wodnego w poszczeglnych budynkach. System wykorzystuje ogrzewanie nawiewowe oraz tradycyjne grzejnikowe lub podogowe. Za pomoc kanaw wentylacyjnych powietrze podgrzane w nagrzewnicach wodnych dostarczane jest do tzw. czystych pomieszcze, natomiast w pomieszczeniach, z ktrych powietrze usuwamy wymagana jest instalacja ogrzewania podogowego lub grzejnikowego, zasilana rwnie z zasobnika CO. Schemat rozprowadzenia instalacji centralnego ogrzewania i chodzenia oraz instalacji ciepej wody uytkowej obrazuje rys. 5.3. Podczas lata zostaje odcity dopyw czynnika grzewczego do zasobnika centralnego ogrzewania, natomiast otwiera si dopyw ciepa z rozdzielacza do absorpcyjnego urzdzenia chodniczego firmy YAZAKI model WFC-SC 10 o mocy chodniczej 45kW i poborze prdu 0,3kW. Proponowany absorpcyjny agregat chodniczy wykorzystuje energi ciepln do produkcji wody lodowej przy minimalnym zuyciu energii elektrycznej. Dziki wykorzystaniu ciepa odpadowego z produkcji energii elektrycznej uzyskujemy bardzo du sprawno caego ukadu, pozwalajcego utrzymywa komfort cieplny w budynkach caego osiedla. Chd w postaci wody lodowej jest transportowany do wownicy umieszczonej w zasobniku centralnego ogrzewania i klimatyzacji, co powoduje zmagazynowanie go w tym zasobniku. Nastpnie jest rozprowadzany w postaci roztworu glikolu instalacj, ktra transportowaa ciepo w zimie, do wymiennikw wodnych w rekuperatorach, gdzie za pomoc powietrza nawiewanego do pomieszcze zostaje rozprowadzony po poszczeglnych budynkach. System ten, w poczeniu z gruntowym wymiennikiem ciepa i odzyskiwaniem ciepa, pozwala utrzyma warunki komfortu cieplnego w pomieszczeniach projektowanych budynkw nawet w bardzo upalne dni, przy jednoczesnym ograniczeniu zuycia energii elektrycznej. Zasobnik ciepej wody uytkowej jest dodatkowo zasilany z hybrydowego systemu solarnego poprzez dodatkow wownic. W skad hybrydowego systemu solarnego wchodz urzdzenia, z ktrych w polskich warunkach klimatycznych roczny zysk energetyczny z 1 m wynosi ponad 525 kWh, a woda moe by ogrzewana przez 240 dni w roku. Odpowiednio wykonane ogniwa hybrydowe zapewniaj najwysz jako i trwao przez minimum 25 lat.

73

Rys. 5.3. Schemat rozprowadzenia instalacji centralnego ogrzewania i chodzenia oraz ciepej wody uytkowej na przykadzie caego osiedla r d o : opracowanie wasne.

74

Zasobnik centralnego ogrzewania i klimatyzacji firmy GALMET typ SG(B)2000 ma pojemno 2000 litrw i jest wyposaony w dwie wownice zaizolowane piank poliuretanow. Zasobnik ciepej wody uytkowej posiada dwie wownice spiralne firmy GALMET typ SGW(S)B1500 o pojemnoci 1500 litrw, jest pokryty emali ceramiczn EXTRA GLASS oraz wyposaony w anod magnezow i ocieplony piank poliuretanow. Zasobniki, kocio oraz wszystkie urzdzenia suce do produkcji energii elektrycznej i chodu s umiejscowione w budynku gospodarczym przedstawionym na rys. 5.4.

Rys. 5.4. Rzut budynku gospodarczego r d o: opracowanie wasne.

Podsumowujc: ciepo odpadowe z obiegu ORC jest wykorzystywane w porze letniej do zasilania systemu klimatyzacji, a w porze zimowej do zasilania systemu centralnego ogrzewania. Dodatkowo przez cay rok suy rwnie do zasilania systemu ciepej wody uytkowej. Ze wzgldu na to, e obieg ORC wymaga odpowiednio niskiej temperatury na skraplaczu, czyli w drodze powrotnej z instalacji grzewczo-klimatyzacyjnej, zastosowano wymiennik gruntowy i wie chodnicz typ PMS 6/110. W czasie niskiego zapotrzebowania na ciepo, gdy czynnik grzewczy powracajcy na skraplacz obiegu ORC ma zbyt wysok temperatur, termostatyczny zawr przeczajcy kieruje go na wymiennik gruntowy w celu obnienia jego temperatury. Dla bezpieczestwa zastosowano rwnie

75

wie chodnicz, jeli grunt nie odbieraby wystarczajcych iloci ciepa. Magazynowanie ciepa w gruncie pozwoli w porze zimowej na oddawanie ciepa przez grunt w celu odmroenia i odnieenia podjazdu do rozadowywania biomasy. Schemat dziaania systemu centralnego ogrzewania i chodzenia oraz przygotowania ciepej wody uytkowej przedstawia rys. 5.2.

chodnikw 5.2. Pasywny system przeciwoblodzeniowy chodnikw


Zarwno przed samymi domami, jak i w chodnikach przed domami (rys. 5.5) umieszczone s systemy przeciwoblodzeniowe bazujce na rurkach ciepa (ang. heat pipe), wykorzystujce zmagazynowane latem ciepo w gruncie do odmraania wej do domw i chodnikw przed domami. System ten wymaga osadzenia sekcji parownikowej rurki ciepa w gruncie na odpowiedniej gbokoci oraz umieszczenia sekcji skraplajcej jak najbliej powierzchni chodnika i wejcia do domu, z niewielkim spadkiem w celu umoliwienia swobodnego powrotu skroplonej cieczy do sekcji parownikowej rurki ciepa. Praca rurki ciepa rozpoczyna si ju w momencie, gdy temperatura powierzchni gruntu spadnie poniej temperatury panujcej pod powierzchni gruntu. Pyn roboczy znajdujcy si w rurce ciepa parujc pobiera ciepo z gruntu i nastpnie transportuje je do sekcji skraplajcej rurki ciepa, gdzie ulega skropleniu, oddajc ciepo. Skroplony czynnik pod wpywem grawitacji spywa z powrotem do sekcji parownikowej i cay pro- Rys. 5.5. System przeciwoblodzeniowy przed budynkami osiedla ces powtarza si. r d o: opracowanie wasne.

76

System ten jest pasywny i nie wymaga adnych dodatkowych rde energii oraz zapobiega oblodzeniu powierzchni chodnikw i wej do domw, minimalizujc niebezpieczestwo oblodzenia. LITERATURA
[1] A d r i a n ., Budowa i zasada dziaania rurki ciepa, Chodnictwo i Klimatyzacja 2010, nr 3. [2] A d r i a n ., Wybrane aplikacje rurek ciepa w klimatyzacji i inynierii budowlanej, Chodnictwo i Klimatyzacja 2010, nr 6. [3] K u t z M., Energy and Power. Mechanical Engineers' Handbook, John Wiley & Sons, New York 2006. [4] www.rehau.pl (dostp 1.12.2011). [5] www.pro-vent.pl (dostp 1.12.2011). [6] www.galmet.com.pl (dostp 1.12.2011).

6. Kogeneracyjny system klimatyzacji i wentylacji


od z odzyskiem ciepa
6.1. Systemy klimatyzacji i wentylacji z odzyskiem ciepa
Drastycznie rosnce ceny energii cieplnej i elektrycznej oraz kurczce si zasoby paliw kopalnych skaniaj wielu inwestorw, osoby budujce domy, architektw czy projektantw do przemyle na temat stosowania odnawialnych rde energii. Ze wzgldu na ograniczenie surowcw kopalnych, takich jak: wgiel kamienny, wgiel brunatny, gaz, torf i ropa naftowa, projekty budynkw zapewniajce oszczdnoci energetyczne i wykorzystujce odnawialne rda energii zyskuj coraz wiksze znaczenie. Waciwoci izolacyjne zewntrznych przegrd budynkw oraz szczelno okien i drzwi podlegaj cigemu udoskonalaniu. Prowadzi to do redukcji strat energii np. poprzez unikanie mostkw termicznych, co powoduje zmniejszenie zapotrzebowania na ciepo bd chd w projektowanych budynkach, ale rwnie przyczynia si do zakcenia naturalnej wymiany powietrza budynku z otoczeniem, czynic go swoistym termosem uniemoliwiajcym np. pozbycie si wilgoci z jego wntrza. W celu zapewnienia w sposb cigy napywu wieego powietrza do pomieszcze mona, obok standardowego wietrzenia, dokonywa wymiany powietrza za pomoc mechanicznej wentylacji nawiewno-wywiewnej. Instalacja wentylacji tego rodzaju umoliwia rwnie odzyskiwanie ciepa z powietrza usuwanego z pomieszcze oraz uatwia zastosowanie klimatyzacji pomieszcze, znaczco poprawiajc komfort cieplny w budynkach. Rozwizania energooszczdne wykorzystuj mechaniczn wentylacj pomieszcze z odzyskiem ciepa w poczeniu z gruntowym powietrznym wymiennikiem ciepa (GPWC). Standardu pasywnego nie da si osign bez zastosowania mechanicznej wentylacji nawiewno-wywiewnej, umoliwiajcej odzyskiwanie ciepa z usuwanego z pomieszcze zuytego powietrza. Jej gwnym elementem jest wysokoefektywna centrala wentylacyjna (rekuperator), w ktrej nawiewanemu powietrzu zostaje przekazana znaczna cz ciepa z powietrza wywiewanego. Zastosowana centrala powinna

78

charakteryzowa si wysok sprawnoci przekraczajc 80% oraz niskim zuyciem energii elektrycznej. Powietrze zewntrzne naley doprowadza do budynku za porednictwem powietrznego wymiennika gruntowego, w ktrym podgrzewa si ono w czasie zimy i chodzi latem, wykorzystujc grunt jako swoisty zasobnik ciepa. Wentylacja nawiewno-wywiewna budynku niskoenergetycznego ma charakter ukierunkowany. wiee powietrze nawiewane jest bezporednio do tzw. czystych pomieszcze (sypialnie, pokoje dzienne, pokoje gocinne itp.), gdzie powinien si znajdowa kadorazowo co najmniej jeden nawiewnik. Zanieczyszczone powietrze usuwane jest z tzw. brudnych pomieszcze (kuchnie i azienki), zaopatrzonych w kratki wywiewne. Pozwala to na zapewnienie w projektowanym budynku ukierunkowanego przepywu powietrza wiee zewntrzne powietrze dociera najpierw do gwnych pomieszcze mieszkalnych, a nastpnie przepywa poprzez stref poredni do pomieszcze wilgotnych, w ktrych panuje relatywnie wysoka krotno wymian, co umoliwia szybk neutralizacj wilgoci. Dziki zasadzie ukierunkowanego przepywu wiee powietrze jest wykorzystane w optymalny sposb i zostaje zapewniona wymagana krotno wymian powietrza, co umoliwia utrzymanie komfortu cieplnego w pomieszczeniach. Elementem efektywnej instalacji wentylacyjnej budynku niskoenergetycznego jest gruntowy wymiennik ciepa, ktry wykorzystuje zakumulowane w gruncie ciepo do podgrzewania w zimie powietrza zewntrznego, nawiewanego do pomieszcze, lub do ochadzania go latem. Latem przepywajce przez gruntowy wymiennik ciepa powietrze jest chodzone, co daje efekt zbliony do systemu klimatyzacji. Zastosowanie gruntowego powietrznego wymiennika ciepa zapobiega niebezpieczestwu szronienia powierzchni wymiennika centrali wentylacyjnej i poprawia sprawno odzysku ciepa oraz eliminuje konieczno pracy energochonnej nagrzewnicy wstpnej.

6.2. System wentylacji z odzyskiem ciepa oraz system klimatyzacji absorpcyjnym z absorpcyjnym urzdzeniem chodniczym na przykadzie projek projektowanego osiedla
System instalacji wentylacyjno-klimatyzacyjnej z odzyskiem usuwanego z powietrza ciepa w budynkach projektowanego osiedla jest oparty na rekuperatorze przeciwprdowym firmy PRO-VENT MISTRAL PRO 400 EC z bardzo wydajnym przeciwprdowym wymiennikiem ciepa wyposaonym dodatkowo w wentylator wspoma-

79

gajcy do gruntowego wymiennika ciepa, elektryczn nagrzewnic wstpn oraz trzyrzdow glikolow nagrzewnic (chodnic) wtrn. Centrala i nagrzewnice (chodnice) s sterowane automatycznie za pomoc przepustnic i zaworw z siownikiem, umoliwiaj pobieranie powietrza z wymiennika gruntowego i dostosowywanie iloci przepywu czynnika grzewczego (chodniczego) przez nagrzewnic (chodnic) wtrn. W rekuperatorze stosuje si wentylatory EC (umoliwiajce niezalen, pynn regulacj wydajnoci nawiewu i wywiewu centrali) oraz filtry na nawiewie do klasy F7. Poziom dwiku na zewntrz obudowy podczas pracy centrali nie przekracza 45 dBA. Omawiany rekuperator przedstawiono na rys. 6.1. Projektujc osiedle, wykorzystano system oparty na centralnym przygotowaniu czynnika grzewczego (chodniczego) w budynku gospodarczym oraz na oddzielnych gruntowych powietrznych wymiennikach ciepa i rekuperatorach, umieszczonych w kadym domu. System taki jest w peni autonomiczny i umoliwia zautomatyzowan regulacj centralnego ogrzewania, wentylacji i klimatyzacji dla kadego domu oddzielnie, w zalenoci od upodoba i potrzeb mieszkacw. Rekuperator jest zainstalowany na poddaszu kadego budynku, a gruntowy powietrzny wymiennik ciepa wok kadego domu.

Rys. 6.1. Rekuperator firmy PRO-VENT typ MISTRAL PRO 400 EC wraz z osprztem

80

r d o: [5].

Rekuperatory posiadaj regulatory RC-4 ze sterownikiem S-1. Automatyka central wentylacyjnych MISTRAL jest podzielona na 2 ukady. Sterownik S-1 znajduje si wewntrz centrali i suy kontrolowaniu pracy centrali wentylacyjnej i urzdze dodatkowych. Manipulator RC-4, ktry umieszcza si na cianie w miejscu dogodnym dla uytkownikw, suy do komunikowania si z nimi. Z poziomu manipulatora uytkownik ma moliwo kontroli i ustawienia parametrw pracy centrali (wydajno wentylatorw, stan przepustnicy by-passu) oraz urzdze dodatkowych (nagrzewnice i chodnice kanaowe, przepustnice itd.). Dziki zastosowaniu nowoczesnej techniki mikroprocesorowej sterownik jest urzdzeniem niezawodnym i oszczdnym, a rwnoczenie zapewnia rozbudowane moliwoci sterowania prac systemu wentylacyjnego i konfiguracji samego sterownika. S-1 pozwala sterowa prac dodatkowych urzdze zewntrznych, podczonych do centrali wentylacyjnej (np. nagrzewnica wtrna, chodnica wtrna, przepustnica strefowa itd.) [5]. Funkcje realizowane przez sterownik S-1: wybr wydajnoci systemu wentylacyjnego (wydajno wentylatorw); sterowanie wydajnoci na podstawie wilgotnoci (higrometr); sterowanie wydajnoci na podstawie stenia dwutlenku wgla (CO2); sterowanie prac dodatkowych elektrycznych nagrzewnic powietrza; sterowanie prac dodatkowych wodnych nagrzewnic powietrza; sterowanie prac dodatkowych chodnic powietrza; sterowanie prac przepustnicy GWC/czerpnia cienna; sterowanie prac przepustnicy by-passu (obejcie wymiennika); sterowanie prac dodatkowych przepustnic strefowych [5]. Rekuperator wywiewa zuyte powietrze z tzw. brudnych pomieszcze (azienka, kuchnia) i oddaje ciepo (chd) do powietrza nawiewanego do tzw. czystych pomieszcze (salon, sypialnia). wiee powietrze jest zasysane z zewntrz przez gruntowy powietrzny wymiennik ciepa (GPWC) AWADUKT THERMO firmy REHAU o dugoci 60 mb, w ktrym nastpuje jego wstpne ogrzanie w porze zimowej lub ochodzenie w porze letniej. Funkcjonowanie gruntowego powietrznego wymiennika ciepa polega na wykorzystaniu temperatury gruntu oscylujcej na poziomie ok. 8C (od gbokoci ok. 1,5 m poniej rzdnej terenu) do ocieplenia zim lub schodzenia latem wieego powietrza pyncego systemem kolektorw. Dowiadczenia pokazuj, e dziki zastosowaniu gruntowego powietrznego wymiennika ciepa mona podnie temperatur doprowadzanego powietrza nawet o 22C w zimie i obniy j nawet o 20C w lecie

81

(rys. 6.2). Efektem jest nie tylko podwyszenie komfortu cieplnego uytkownikw budynku, lecz take znaczne obnienie kosztw zuywanej energii. Dodatkowo zastosowany w tym projekcie gruntowy wymiennik ciepa jest wyposaony w powok antybakteryjn, znacznie podnoszc komfort ycia mieszkacw i speniajc wszystkie normy sanitarne.

Rys. 6.2. Zasada funkcjonowania gruntowego powietrznego wymiennika ciepa na przykadzie pory zimowej i letniej r d o: [4].

82

W porze zimowej zasysane z zewntrz wiee powietrze, po przejciu przez gruntowy powietrzny wymiennik ciepa oraz wymiennik z wmontowanymi rurkami ciepa (heat pipe), umiejscowiony w grnej czci przeszklonej werandy, jest ogrzewane w rekuperatorze za pomoc powietrza wywiewanego z pomieszcze oraz w nagrzewnicy wtrnej zasilanej z zasobnika centralnego ogrzewania, znajdujcego si w budynku gospodarczym. Nastpnie tak przygotowane powietrze jest transportowane przez sie kanaw wentylacyjnych do tzw. czystych pomieszcze (rys. 6.4, 6.5, 6.6).

Wymiennik do odzyskiwania ciepa (rys. 6.5 i 6.6) skada si z poszerzonego kanau wentylacyjnego z wbudowanym szeregiem oebrowanych rurek. Budynki A i B s skierowane przeszklon werand w stron poudniow. Zyski ciepa, m.in. sonecznego, zwizane z takim usytuowaniem, kumulowane w grnej czci pomieszczenia, s przekazywane do wieego powietrza jeszcze przed rekuperatorem za pomoc wysoko wydajnych oebrowanych rurek ciepa. Gwnym problemem w tego typu urzdzeniach jest uzyskanie wymaganego transferu ciepa (powietrze w przeszklonej werandzie powietrze w kanale wentylacyjnym) ze wzgldu na brak wymuszonego ruchu powietrza w werandzie. Ciepe powietrze, ze wzgldu na swoj gsto, unosi si do gry i jego ciepo jest odbierane przez system oebrowanych rurek. Wymiennik typu rurka ciepa (heat pipe) (rys. 6.3) jest urzdzeniem, ktre wykorzystuje dwufazowy, zamknity i powtarzajcy si cykl z odparowaniem czynnika roboczego w parowniku, a nastpnie jego skropleniem w skraplaczu. Jedn z gwnych zalet rurek ciepa jest ich wysoka efektywno, ktra umoliwia przekazywanie znacznych iloci ciepa, nawet przy niewielkiej rnicy temperatur. W konsekwencji jednoczesnego wystpowania parowania poczonego z konwekcj, zdolno odbioru ciepa i efektywno jego transportu w rurkach ciepa jest znacznie lepsza od nawet najlepszych przewodnikw ciepa. Mechanizm funkcjonowania grawitacyjnych rurek ciepa opiera si na cyrkulacji pynu roboczego na skutek si grawitacji. Rurka ta pracuje w pozycji pionowej z sekcj dostarczania ciepa w dolnej czci i sekcj oddawania ciepa w czci grnej. Jak pokazuje rys. 6.3, rurki skadaj si z trzech odrbnych obszarw: parownika (obszar dostarczania ciepa), skraplacza (obszar odbierania ciepa) i adiabatycznego obszaru midzy nimi. Ciepo dostarczone do sekcji parownika powoduje, e roboczy pyn odparowuje. Odpowiednia temperatura i odpowiednio wysokie cinienie w tym obszarze powoduj wytworzenie Rys. 6.3. Grawitacyjna rurka ciepa (termosyfon) strumienia pary w kierunku przeciwlegego, chodniejszego koca rurki (sekcji skraplardo: [1].

83

jcej), gdzie para skrapla si, oddajc swoje utajone ciepo parowania. Nastpnie siy grawitacyjne transportuj ciecz z powrotem do parownika. Rurki ciepa funkcjonuj jako zamknity, dwufazowy cykl, wykorzystuj rwnie utajone ciepo parowania, by transportowa ciepo przy bardzo maych rnicach temperatury [1]. Uycie rurek ciepa jako elementw porednich do efektywnego transportu ciepa pomidzy powietrzem w przeszklonej werandzie a powietrzem w kanale wentylacyjnym z konwekcj wymuszon po stronie wieego powietrza w kanale wentylacyjnym pozwala na zamknicie i odizolowanie wieego powietrza od powietrza w przeszklonej werandzie oraz na efektywny jego transfer. Rurki zastosowane w tym wymienniku dziaaj na zasadzie grawitacyjnych rurek ciepa, ich praca rozpoczyna si

Rys. 6.4. Rzut parteru budynkw typu A i B z naniesionymi instalacjami. 1 Instalacja zasysajca wiee powietrze z zewntrz, 2 Instalacja nawiewna, 3 Instalacja wywiewna, 4 Instalacja odmraajca chodnik i wejcie do domu

84

r d o: opracowanie wasne.

samoczynnie, gdy temperatura powietrza wewntrz kanau wentylacyjnego jest nisza od temperatury powietrza na grze przeszklonej werandy. W sytuacji, gdy przez duszy czas nie bdzie nasonecznienia wystarczajcego do ogrzania powietrza w werandzie i powietrze wewntrz kanau wentylacyjnego bdzie miao temperatur wysz od temperatury powietrza w werandzie, np. dziki gruntowemu powietrznemu wymiennikowi ciepa rurki ciepa samoczynnie przestan dziaa. Bdzie to rwnie zachodzi w momencie wyrwnania si temperatur powietrza w werandzie i w kanale wentylacyjnym na skutek dziaania rurek ciepa. W porze letniej podczas wstpnego chodzenia powietrza przez gruntowy wymiennik ciepa, powietrze wewntrz kanau wentylacyjnego bdzie chodniejsze od tego w przeszklonej werandzie wtedy dziaanie rurek ciepa jest niepodane. W celu

Rys. 6.5. Rzut pierwszego pitra budynkw typu A i B z naniesionymi instalacjami. 1 Instalacja zasysajca wiee powietrze z zewntrz, 2 Instalacja nawiewna, 3 Instalacja wywiewna r d o: opracowanie wasne.

85

zminimalizowania strat ciepa w porze letniej, w budynkach zastosowano by-pass umoliwiajcy ominicie wymiennika ciepa z rurkami ciepa. Tak wic w porze zimowej powietrze przepywa przez wymiennik ciepa z rurkami ciepa, natomiast w porze letniej wymiennik jest pomijany. W porze letniej powietrze, wstpnie ochodzone w gruntowym powietrznym wymienniku ciepa, przepywa przez przeciwprdowy wymiennik rekuperatora, gdzie jest ochadzane za pomoc chodnego powietrza usuwanego z pomieszcze. Nastpnie powietrze jest ochadzane na trzyrzdowej chodnicy wodnej, zasilanej z zasobnika roztworu glikolu umieszczonego w budynku gospodarczym. Roztwr glikolu jest chodzony dziki absorpcyjnemu urzdzeniu chodniczemu (omwionemu w rozdziale 5), ktre wykorzystuje ciepo odpadowe z obiegu ORC w celu wytworzenia wody lodowej. Tak ochodzone wiee powietrze jest nawiewane do pomieszcze. Schemat rozdziau powietrza w pomieszczeniach jest pokazany na rys. 6.4, 6.5 i 6.6.

Rys. 6.6. Przekroje budynkw A i B z naniesionymi instalacjami r d o: opracowanie wasne

86

Na uwag zasuguje fakt, e wikszo etapw ochadzania powietrza latem mona realizowa za pomoc systemw cakowicie pasywnych (nie wykorzystujcych adnej energii do ochadzania powietrza). Zarwno gruntowy wymiennik ciepa, jak i wymiennik rekuperatora nie zuywaj energii do ochadzania powietrza nawiewa-

nego do pomieszcze, a w znacznym stopniu pomagaj utrzyma komfort cieplny w budynku. Jedynie absorpcyjne urzdzenie chodnicze pobiera energi elektryczn do uzyskania odpowiedniej mocy chodniczej, ale dziki wykorzystaniu ciepa odpadowego z systemu ORC zuycie energii elektrycznej w celach chodniczych jest znikome. Zabezpieczenie przed przegrzewaniem stanowi bd rolety okienne oraz oszklona weranda od strony poudniowej. Peni ona rwnie funkcj bufora termicznego dla wymiennika ciepa z rurkami ciepa w sezonie grzewczym. LITERATURA
[1] A d r i a n ., Budowa i zasada dziaania rurki ciepa, Chodnictwo i Klimatyzacja 2010, nr 3. [2] A d r i a n ., Wybrane aplikacje rurek ciepa w klimatyzacji i inynierii budowlanej, Chodnictwo i Klimatyzacja 2010, nr 6. [3] K u t z M., Energy and Power. Mechanical Engineers' Handbook, John Wiley & Sons, New York 2006. [4] www.rehau.pl (dostp 1.12.2011). [5] www.pro-vent.pl (dostp 1.12.2011). [6] www.galmet.com.pl (dostp 1.12.2011).

7. Kogeneracja rozproszona oparta na biomasie


7.1. Wprowadzenie
Okoo szeset lat temu, w powstajcych w tym czasie zakadach rzemielniczych i wczesnych manufakturach, zaczto wykorzystywa energi wiatru i wody w procesach wytwrczych i przetwrczych. Od tamtej pory w krajach rozwinitych cakowite zuycie energii w przeliczeniu na osob wzroso ponad dziesiciokrotnie. Okazuje si, e rozwj spoeczny i gospodarczy pastwa przejawia si m.in. wzrostem zapotrzebowania na energi pod rnymi postaciami: energi promienist, elektryczn, mechaniczn, ciepln i chemiczn [2]. Zjawisko to jest zwizane z rozwojem technicznym, rozbudow przemysu przetwrczego i transportu oraz z deniem czowieka do poprawy warunkw ycia. Energia elektryczna jest szczeglnie szlachetn form energii, poniewa moemy przetwarza j w prosty sposb na inne formy energii oraz przesya na due odlegoci. Coraz szersze uycie urzdze elektrycznych, w tym komputerw, telewizorw, kuchenek, hybrydowych samochodw powoduje cigy wzrost zapotrzebowania na energi elektryczn. Niestety, nie istnieje techniczna moliwo magazynowania energii w tej formie przez duszy czas i w duych ilociach, dodatkow trudno stanowi straty wynikajce z jej przesyania. Dlatego produkcja energii elektrycznej powinna si odbywa w cisym sprzeniu z odbiorem tej energii, w taki sposb, aby w kadym momencie cakowicie pokry zapotrzebowanie oraz wyeliminowa jej przesyanie na due odlegoci. W dotychczasowym rozwoju energetyki dominujcym rdem energii byy paliwa konwencjonalne: drewno, torf, wgiel brunatny, wgiel kamienny oraz ropa naftowa. Od koca lat 50. XX w. nastpi szybki wzrost udziau gazu ziemnego oraz energetyki jdrowej. Jednoczenie ekstrapolacja danych o zuyciu energii paliw prowadziaby do niemoliwego w cigu 35 lat dostarczania 6 razy wikszej iloci energii paliw ni cakowite zuycie do roku 1965. Kryzys bliskowschodni z 1973 r. spowodowa jednak

88

zwrot w kierunku intensywnej racjonalizacji gospodarki energi. W skali naszego globu udao si ograniczy zuycie paliw bez hamowania rozwoju ekonomicznego i cywilizacyjnego ludzkoci. Ratunkiem okazaa si rwnie energetyka jdrowa, ale czarnobylska katastrofa reaktora (26.04.1986) i katastrofa elektrowni jdrowej Fukushima (11.03.2011) wywoay popoch, skutkujcy spowolnieniem rozwoju energetyki jdrowej na caym wiecie. Wydarzenia lat 70. XX w., a take katastrofy reaktorw jdrowych stay si dla Zachodu bodcem do uruchomienia i modernizacji systemw wydobywczych, denia do maksymalnego ograniczenia energochonnej dziaalnoci gospodarczej i bytowej oraz poszukiwania alternatywnych rde energii. Udzia energetyki wiatrowej, wodnej, solarnej, biomasy, odpadw stale wzrasta. Mona przewidzie, e dziki dalszemu rozwojowi zdecentralizowanej gospodarki energetycznej osignie wartoci porwnywalne ze wskazaniami dla innych rde zasilajcych sieci energetyczne. Z raportu Komisji Europejskiej ICT for a Low Carbon Economy. Smart Buildings z 2009 r. wynika, e 40% kocowego zuycia energii w krajach Unii Europejskiej przypada na budynki. Odsetek ten wiadczy o duym wpywie budownictwa mieszkaniowego na gospodark energetyczn kraju, pozwala te ocenia wynikajce z tego szanse i zagroenia. W zwizku z powyszym rynek i przepisy nakadaj na sektor budowlany coraz wysze wymagania dotyczce charakterystyki energetycznej budynkw oraz wprowadzaj now terminologi, np. budynki pasywne, ekologiczne, energooszczdne. Opinie ekspertw na temat budownictwa ekologicznego s zrnicowane, jednak wszyscy specjalici zgadzaj si, e takie budynki musz charakteryzowa si minimalnym zuyciem surowcw nieodnawialnych, w tym wody, materiaw budowlanych i paliw kopalnych. Std projektanci staraj si stosowa w nowych realizacjach technologie produkcji energii odnawialnych, poszukujc pozasieciowych rde prdu. Pozwala to wyeliminowa straty energii, wynikajce z jej przesyania na due odlegoci oraz ograniczy wpyw awarii linii przesyowych i dystrybucyjnych na funkcjonowanie gospodarstw domowych. Poniewa produkcja energii elektrycznej jest skoncentrowana na poudniu kraju i prognozuje si wzrost cen energii, szczeglnie wane dla energetyki byoby przeniesienie czci tej produkcji do centralnej Polski. Najwaniejszym zadaniem jest unikanie podczas przetwarzania paliw emisji szkodliwych gazw, zmniejszenie produkcji CO2 oraz podwyszenie sprawnoci procesw i stopnia wykorzystania energii paliw w gospodarce skojarzonej.

89

7.1.1. Kogeneracja rozproszona i odnawialne rda energii Rozwizaniem dla opisanych we wprowadzeniu problemw jest kogeneracja rozproszona, czyli proces technologiczny jednoczesnego wytwarzania energii elektrycznej i uytkowej energii cieplnej w ukadach pooonych w bezporednim ssiedztwie odbiorcw energii. Na rys. 7.1 przedstawiono zasad kogeneracyjnego wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej. W wyniku spalania paliwa zostaje dostarczona energia cieplna, ktra jest przekazywana do prdnicy, a ta przetwarza j na energi elektryczn. Ciepo odpadowe procesu wykorzystuje si do podgrzewania wody uytkowej oraz ogrzewania lub chodzenia budynkw, co zostao opisane w rozdziaach 5. i 6. monografii. Proces ten jest najbardziej wydajny, kiedy dziaa analogicznie do funkcjonowania elektrociepowni, tzn. produkuje tylko tyle prdu, ile ciepa mona odebra. W przeciwnym wypadku nadprodukcj ciepa trzeba wypuci do atmosfery, co stanowi dodatkowe straty. Zastosowanie kogeneracji daje due oszczdnoci ekonomiczne i jest korzystne ze wzgldw ekologicznych, poniewa poprawia sprawno procesu wytwarzania energii. Dodatkow zalet kogeneracji rozproszonej jest uniknicie kosztw rozbudowy sieci cieplnej oraz redukcja strat ciepa zwizanych z jej eksploatacj.

Rys. 7.1. Schemat zasady kogeneracyjnego wytwarzania energii elektrycznej i cieplnej z biomasy

90

r d o: opracowanie wasne.

Dywersyfikacja rde energii zwiksza bezpieczestwo energetyczne na obszarze jej stosowania, dlatego rozproszona produkcja energii elektrycznej i cieplnej, wykorzystujca lokalne i odnawialne rda energii (OZE), przyczyni si do wzrostu tego bezpieczestwa. Z OZE wie si problem dostpnoci i niezawodnoci, np. mae nasonecznienie, nieregularne wiatry. Nie naley zapomina, e kady kilowat mocy elektrycznej pozyskiwany z kolektorw sonecznych lub turbin wiatrowych wymaga takiej samej rezerwy mocy w elektrowniach konwencjonalnych, co nie przekada si na oszczdnoci. W zwizku z tym wysuwa si hipotez, i energia pozyskana w wyniku spalania biomasy lub biogazu zapewni wiksze bezpieczestwo energetyczne ni energia czerpana z wiatru lub promieniowania sonecznego. W mikrosiowni kogeneracyjnej na biomas, pracujcej na uytek osiedla domkw jednorodzinnych, przewiduje si zastosowanie technologii konwersji bioenergii cieplnej do uytecznej energii elektrycznej i cieplnej. Technologia ta opiera si na przemianach termodynamicznych organicznego czynnika niskowrzcego w obiegu organicznym Rankinea (ORC). Na rynkach zagranicznych, m.in. w USA i we Woszech, trwaj rwnie prototypowe prace nad podobn technologi, jednak rni si one zasadniczo od propozycji zawartej w opracowaniu. Charakteryzuje j uycie nietoksycznego czynnika napdzajcego turbin oraz zaprojektowanie i zbudowanie wysokoobrotowej maszyny maych rozmiarw, ktra ma prostsz konstrukcj, jest niezawodna oraz atwa w eksploatacji i utrzymaniu. Innowacyjnym rozwizaniem jest pomys podparcia turbogeneratora w oyskach foliowych, co jest moliwe dziki maym mocom. Ponadto technologie, ktre mona znale na rynku, obejmuj maszyny duych mocy (powyej 100 kW), duych rozmiarw i wykorzystujce duo drosze i bardziej skomplikowane technologie, np. podparcie wau w oyskach magnetycznych [7]. 7.1.2. Przyszo mikroenergetyki Rynek energii elektrycznej jest zmonopolizowany przez wielkich producentw, ktrzy czsto przenosz na odbiorcw dodatkowe koszty produkcji. Tradycyjna energetyka posiada wiksze moce, ale rwnie ograniczon liczb elektrowni (ok. 70 w caym kraju), skoncentrowanych na poudniu kraju. Mikrosiownie mog dawa od 2 do kilkunastu kW elektrycznych mocy (kWe), czyli s to urzdzenia o mocy od 25 000 do 250 000 razy mniejszej w stosunku do energetyki zawodowej. Realizacja maych instalacji, czyli rozproszona produkcja maych mocy, poprawi konkurencj na rynku energii, a pokazane

91

92

rozwizania stworz podstawy dla budowy gniazd energetycznych, opartych na lokalnych zasobach odnawialnych rde energii, w tym zwaszcza biomasy. Ponadto rozwj gospodarczy bez zagospodarowania zasobw biomasy i odpadw bdzie powodowa wzrost zanieczyszczenia rodowiska, pogbi jego degradacj i zmniejszy walory przyrodniczo-turystyczne regionw rolniczych. Zastosowanie lokalnych rde energii spowoduje dostosowanie paliw do specyfiki regionu, a realizacja projektu przyczyni si do powstania duego i nowoczesnego (obecnie prawie nieistniejcego) przemysu technologii dla maej energetyki. Z rezultatw bd korzysta producenci instalacji do przetwarzania biomasy i odpadw w paliwo pynne, producenci tego paliwa oraz plantatorzy rolin energetycznych, zyska wic caa gospodarka [4]. Projekt dotyczy rozwiza technicznych o stosunkowo nieduej skali, ale o duym moliwym zasigu zastosowa. Zapotrzebowanie na technologie energetyczne wykorzystujce odnawialne rda energii niewtpliwie bdzie tym wiksze, im bliej do roku 2020, w ktrym 15% energii produkowanej w Polsce powinno pochodzi ze rde odnawialnych [5]. Konkurencyjne sposoby wytwarzania prdu elektrycznego w instalacjach bardzo maej mocy opieraj si na rnych rozwizaniach, m.in. na silniku Diesla, silniku iskrowym, turbinie gazowej, silniku Stirlinga, ogniwie paliwowym. Zauwaamy jednak, e tylko organiczne ukady Rankinea (ORC), dziki zastosowaniu czynnika niskowrzcego napdzajcego turbin gazow, umoliwiaj wytworzenie prdu elektrycznego z energii cieplnej o niskiej temperaturze. Paliwem w ukadach ORC moe by najtasza biomasa. Na uwag zasuguje fakt, i w obiegach ORC spalanie odbywa si zewntrznie, w odrnieniu od obiegw silnikw o spalaniu wewntrznym, zarwno tokowych, jak i turbinowych, w ktrych stosowanym czynnikiem roboczym s mieszaniny gazw. Zaletami spalania w zewntrznych wytwornicach pary s: realizacja obiegu zblionego do obiegu Carnota o moliwie najwikszej sprawnoci cieplnej; niewielka warto pracy sprania cieczy w porwnaniu z silnikami spalinowymi; intensywna wymiana ciepa midzy ciankami wymiennikw a wrzc ciecz. Obecnie istniejce siownie ORC s stosunkowo due, o mocach powyej 100 kWe. Znale je mona w formie gotowych produktw w ofertach woskiej firmy Turboden, szkockiej Triogen czy amerykaskiej Infinity Turbine. Blokw mniejszych nie ma w sprzeday. Konkurencyjne, wymienione wczeniej sposoby produkcji prdu elektrycznego napotykaj ograniczenia dotyczce przede wszystkim dobrej jakoci paliw. Ukady ORC mog by zasilane paliwem niskiej jakoci, ktrego nie da si zastosowa w innych

urzdzeniach. Zalet tej technologii powinny by te niskie koszty serwisowania i obsugi oraz wysoka bezawaryjno ze wzgldu na ma liczb czci ruchomych. W tab. 7.1 znajduje si charakterystyka techniczno-ekonomiczna konkurencyjnych w stosunku do ORC ukadw do produkcji prdu elektrycznego.
T a b e l a 7.1 Zestawienie maszyn do produkcji energii elektrycznej Sprawno (w %) Nazwa urzdzenia Silnik Diesla Silnik iskrowy Turbina gazowa Silnik Stirlinga ORC r d o: [4]. Paliwo Ropa naftowa Benzyna Gaz, biogaz Rne paliwa min 35 25 15 max 45 43 30 25 Minimalna moc (kWe) 5 3 15 10 Koszt inwestycji (z/kWe) 7000 8750 8750 15750

Nie istnieje technologia w sprzeday

W niniejszym rozdziale zostan przedstawione rozwizania techniczne do zastosowania w mikrosiowni ORC na przykadzie projektu osiedla domw ekologicznych. Rozdzia ma charakter pogldowy, a cz badawcz stanowi fragment dotyczcy mikroturbogeneratora ORC, ktrego projekt i realizacja prototypw powstay w Instytucie Maszyn Przepywowych Politechniki dzkiej pod kierunkiem prof. Zbigniewa Kozaneckiego [9]. W celu pokazania moliwoci wdroenia komercyjnego projektu stworzono koncepcyjny projekt mikrosiowni ORC, ktry obejmuje policzenie parametrw czynnika roboczego w obiegu, dobranie kota na pellet oraz ustalenie parametrw dla wymiennikw. W oparciu o model zostanie przeprowadzona analiza rynku umoliwiajca wybr urzdze speniajcych zadane parametry. Nastpnie zostan krtko opisane problemy techniczne, ktre musz zosta wzite pod uwag przy wykonaniu oblicze i wyborze gwnych maszyn i urzdze mikrosiowni. Naley podkreli, e nie jest moliwe, aby autor samodzielnie skonstruowa i przetestowa wszystkie elementy siowni, dlatego dobr urzdze bdzie w duej mierze oparty na opinii ekspertw oraz informacjach zaczerpnitych z literatury i publikacji.

93

7.2. Opis procesw wytwarzania energii elektrycznej w kogeneracji


Analiza procesw termodynamicznych zachodzcych w obiegu ORC jest konieczna do zrozumienia zasad dziaania podzespow w mikrosiowni [10].

7.2.1. Organiczny obieg Rankinea Organiczny obieg Rankinea (ORC) jest charakterystyczny dla siowni kogeneracyjnej. Obieg termodynamiczny opisuje przemiany, ktre zachodz podczas obiegu czynnika roboczego, a zrozumienie tych przemian jest konieczne do okrelenia parametrw maszyn i urzdze napdzajcych lub napdzanych przez ten czynnik. Na rys. 7.2 przedstawiono obieg ORC we wsprzdnych temperaturaentropia na par przegrzan such, opracowany dla czynnika HFE 7100, o ktrym szerzej w dalszej czci rozdziau.

Rys. 7.2. Obieg termodynamiczny niskotemperaturowego czynnika HFE 7100

94

r d o: opracowanie wasne.

Krzywa (czarna linia ciga) przedstawia wykres pary dla czynnika HFE 7100. Krzyw graniczn doln (x = 0) nazywamy lini oddzielajc obszar cieczy od obszaru pary, a krzyw graniczn grn lub krzyw nasycenia (x = 1) nazywamy lini oddzielajc obszar pary wilgotnej nasyconej od obszaru pary przegrzanej. Obie krzywe cz si w punkcie K, zwanym punktem krytycznym. Na wykresie oznaczono stany termodynamiczne czynnika zgodnie z modelem siowni (rys. 8.1). W wyniku dostarczenia ciepa do obiegu nastpuje cakowite odparowanie i przegrzanie czynnika w parowniku (12). Dalej czynnik trafia do turbiny, rozpra si (23), a jego energia cieplna jest zamieniana na energi mechaniczn turbiny. Za turbin pozostaa energia czynnika zostaje odebrana w postaci ciepa uzyskanego w wyniku skroplenia gazu w kondensatorze (34). Nastpnie naley podnie cinienie powstaej w ten sposb cieczy (41), aby nastpnie jeszcze raz j odparowa w wyszej temperaturze i powtrzy cay obieg. Zrezygnowano z karnotyzacji obiegu, czyli regeneracji ciepa polegajcej na podwyszeniu temperatury cieczy za pomoc gorcego gazu opuszczajcego turbin. Jednoczenie, w celu poprawienia sprawnoci obiegu, podwyszono temperatur pary przez jej przegrzewanie przy staym cinieniu do wartoci 160C. Na podstawie przebiegu krzywej nasycenia wykresu pary (x = 1 na rys. 7.2), mona stwierdzi z ca pewnoci, e przy uyciu czynnika niskowrzcego HFE 7100 nie istnieje ryzyko pojawienia si skroplin na opatkach turbiny podczas rozprania czynnika. 7.2.2. Czynnik organiczny W procesie jednoczesnej produkcji prdu elektrycznego i ciepa ze rde niskotemperaturowych (np. z biomasy) termodynamiczne waciwoci czynnika krcego w obiegu s niezwykle istotne. Oprcz parametrw termodynamicznych wane jest rwnie uwzgldnienie wpywu czynnika na rodowisko. Z punktu widzenia prawidowego dziaania turbiny, czynnik roboczy musi przede wszystkim posiada odpowiednie waciwoci termodynamiczne, gwnie [1]: temperatur krytyczn powyej najwyszej temperatury obiegu; grne cinienie nieprzekraczajce 23 MPa; dolne cinienie wysze od cinienia atmosferycznego, aby unikn wnikania powietrza do systemu; punkt potrjny poniej minimalnej temperatury obiegu, aby unikn przejcia pynu w stay stan skupienia;

95

moliwie duy spadek entalpii czynnika na turbinie, co zwikszy sprawno obiegu i zmniejszy przepyw czynnika, czyli wydatek; dodatni wspczynnik kierunkowy krzywej nasycenia; para nasycona staje si par przegrzan po izentropowym rozpreniu w turbinie; moliwie wysok gsto czynnika na wlocie do turbiny, co pozwoli na zmniejszenie rozmiarw maszyny; wysoki wspczynnik konwekcji ciepa i przewodnio ciepa; moliwie niskie lepkoci dynamiczne fazy ciekej i gazowej czynnika w celu zminimalizowania strat powstaych w wyniku tarcia. Ponadto ze wzgldw bezpieczestwa i prawidowego funkcjonowania mikrosiowni wymagane jest, aby w kadym punkcie obiegu czynnik nie powodowa korozji materiaw, z ktrych zbudowane s urzdzenia w obiegu, tj. pompy, turbiny, generatora, wymiennikw i uszczelnie. Dodatkowo czynnik musi by termicznie i chemicznie stabilny w kadych warunkach dziaania systemu. Wane jest rwnie, aby nie wykazywa negatywnego wpywu na zdrowie i bezpieczestwo czowieka. Ze wzgldw wdroeniowych i komercyjnych poszukuje si czynnika dostpnego na rynku, ktrego koszt bdzie umiarkowany. Bardzo dobr baz danych dla rnych czynnikw s programy
T a b e l a 7.2 Waciwoci fizyczne czynnika organicznego HFE 7100 Waciwoci Masa molowa [g/mol] Temperatura zaponu Temperatura topnienia [C] Temperatura wrzenia [C] Temperatura krytyczna [C] Cinienie krytyczne [MPa] Ciepo parowania dla punktu wrzenia [kJ/kg] Wytrzymao elektryczna (0.1 in. gap) [kV (RMS)] Staa dielektryczna [100 Hz 10 MHz] HFE 7100 250 brak 135 61 195,3 2,23 111,6 28 7,39

96

r d o: Katalog, 3M Novec Engineered Fluid HFE-7100 Physical Properties.

REFPROP [3] i EES [8], w ktrych moemy odczyta waciwoci termodynamiczne na wykresach i w formie tabelarycznej. W Instytucie Maszyn Przepywowych turbogenerator ORC zosta zaprojektowany tak, aby wsppracowa z czynnikiem HFE 7100. Jest on czysty, bezbarwny, niepalny i o sabym zapachu, dielektryczny, pprzewodnikowy, niskotoksyczny oraz przyjazny dla rodowiska. Producent wykazuje kompatybilno z komponentami elektronicznymi, nadmieniajc, e jest on uywany do chodzenia kontaktowego. Szczegowo jego waciwoci zostay przedstawione w tabelach 7.2, 7.3 i 7.4.
T a b e l a 7.3 Wyniki testw toksykologicznych dla czynnika HFE 7100 Waciwoci Stenie miertelne dla wdychania Doustnie Dranicy dla oczu Irytacja skry Uczulenie skry Dziaanie mutagenne Uczulenie dla akcji serca Ekotoksyczno r d o: jak w tab. 7.2. T a b e l a 7.4 Waciwoci rodowiskowe czynnika HFE 7100 Waciwoci Wspczynnik niszczenia ozonu [ODP] Wspczynnik globalnego ocieplenia [GWP] ywotno atmosferyczna [ALT, lata] r d o: jak w tab. 7.2. 0 320 4,1 HFE 7100 HFE 7100 >100 000 ppm (4 godziny) praktycznie nietoksyczny (> 5g/kg) praktycznie niedranicy minimalnie draliwy nie wywouje uczulenia ujemne dla wszystkich 3 przeprowadzonych testw nie wykaza do stenia > 100 000 ppm bardzo niska

97

Wstpne prby rozruchu instalacji z gorcym czynnikiem HFE 7100 wykazay problemy ze szczelnoci stanowiska, co nie miao miejsca podczas wczeniejszych testw na powietrzu. Musz by przeprowadzone dalsze badania w celu stwierdzenia, czy czynnik nadaje si do zastosowania w mikrosiowni komercyjnej.

7.3. Projektowanie obiegu mikrosiowni ORC


Na podstawie informacji zaczerpnitych z baz danych znane s waciwoci fizyczne i termodynamiczne czynnika organicznego, ktry bdzie napdza turbogenerator. Kolejnym krokiem jest oszacowanie sprawnoci oglnej siowni. W Polsce istnieje system certyfikatw energetycznych, o ktre mona si ubiega po spenieniu okrelonych prawnie kryteriw [6]. System certyfikatw w zalenoci od pochodzenia energii obejmuje: certyfikaty zielone, potwierdzajce pochodzenie energii ze rde odnawialnych (z elektrowni wiatrowych i wodnych, rde geotermalnych, wytwarzajcych energi z biomasy i biogazu oraz ze sonecznych ogniw fotowoltaicznych i kolektorw sonecznych do produkcji ciepa); certyfikaty czerwone, potwierdzajce pochodzenie energii ze rde konwencjonalnych; certyfikaty biae, potwierdzajce przeprowadzenie dziaa energooszczdnych. Zielone certyfikaty s przypisane wiadectwom pochodzenia, na podstawie ktrych powstay, a czerwone stanowi mechanizm wsparcia dla energii elektrycznej wyprodukowanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepa. Technologiczne poczenie wytwarzania tych dwch produktw pozwala na bardziej efektywne wykorzystanie energii pierwotnej paliwa, co generuje oszczdnoci w jego zuyciu. Biae certyfikaty potwierdzaj przeprowadzenie dziaa energooszczdnych, wykorzystanie ich mechanizmu jest uzasadnione potrzeb osigania korzyci wynikajcych z poprawy efektywnoci energetycznej, bdcej wielkoci zuycia paliw i energii, odniesion do uzyskiwanej wielkoci efektu uytkowego urzdzenia w typowych warunkach uytkowania. Biae certyfikaty mona otrzyma, realizujc dziaania, ktrych skutkiem bdzie: zwikszenie sprawnoci wytwarzania energii; zmniejszenie strat podczas przesyania i dystrybucji energii; pozyskanie oszczdnoci w zuyciu energii przez odbiorcw kocowych.

98

Oprcz korzyci wynikajcych z posiadania biaych certyfikatw, wykazanie konkurencyjnej efektywnoci energetycznej daje techniczne podstawy do instalowania mikrosiowni, rwnie na obszarach, gdzie podczenie do sieci zawodowej jest moliwe, a obecno innego duego wytwrcy nie stwarza podstaw prawnych do korzystania ze rde wasnych. 7.3.1. Sprawno oglna siowni Moemy przyj sprawno teoretyczn obiegu ORC na poziomie 60%, jednak zjawiska zachodzce w siowni przebiegaj nieodwracalnie i dlatego w rzeczywistoci nie osiga si takiej sprawnoci jak w obiegu porwnawczym. Obnienie tej sprawnoci jest spowodowane stratami wszystkich zespow i wynika gwnie z nieizentropowego rozprania pary w turbinie oraz spadkw cinienia w wymiennikach ciepa w kotle. Dlatego, oprcz sprawnoci teoretycznego obiegu Rankinea CR naley wzi pod uwag rwnie sprawno energetyczn kota (k), sprawno rurocigw (r) wynikajc ze strat przepywu pary do turbiny i strat ciepa do otoczenia oraz sprawno izentropow turbiny (s). Na rys. 7.2 przedstawiono projektowane rozpranie czynnika na turbinie od pkt. 2 do 3. Gdyby rozprenie to odbywao si izentropowo, charakterystyka przemiany 23 byaby lini pionow (ds/dT~0). Rnica charakterystyk tych dwch przemian jest uzaleniona od sprawnoci wewntrznej turbiny. Oznacza to, i rnica entalpii na drodze przemiany 23 obiegu teoretycznego (h23s) jest otrzyman prac ekspansji izentropowej (adiabaty odwracalnej), a rnica entalpii obiegu rzeczywistego (h23) to praca ekspansji rzeczywistej (adiabaty nieodwracalnej). Sprawno izentropow turbiny wyraamy zatem wzorem [10]

s =

h23 . h23s

Sprawno generatora elektrycznego (g), ktra jest stosunkiem wytworzonej mocy elektrycznej siowni do mocy dostarczanej przez turbin napdzajc generator prdu, zblia si do 100%, wic dla uproszczenia wylicze koncepcyjnych mona j pomin. Std sprawno energetyczna obiegu siowni (eo) jest zdefiniowana stosunkiem pracy wewntrznej turbiny (li) do iloci ciepa doprowadzonego w jednostce czasu (q1):

99

eo =

li = CR r s q1

Po odpowiednim przeksztaceniu otrzymujemy sprawno jako iloczyn sprawnoci obiegu ORC (CR), strat hydraulicznych (r) oraz sprawnoci izentropowej turbiny (s). Sprawno energetyczna siowni parowej (es) uwzgldnia sprawno kota (k) oraz sprawno ogln turbiny (m):

es = kCRr sm .
W efekcie sprawno elektrowni (el) jest stosunkiem energii dostarczonej do sieci elektrycznej (Nel) do energii zawartej w spalanym paliwie (qch). Uwzgldniajc straty poszczeglnych zespow, sprawno elektrowni moemy wyrazi, jako iloczyn omwionych powyej sprawnoci oraz sprawnoci wynikajcej z potrzeb wasnych siowni (zasilanie pompy w):

el =

N el = kCR r s m w . qch

W rozdziale przedstawiono tendencje i zagadnienia energetyczne, zwizane z kogeneracj rozproszon opart na energii z biomasy, bdce przedmiotem bada na pocztku XXI w. W szczeglnoci dobr odpowiedniego czynnika roboczego dla obiegu ORC oraz uzyskanie zadowalajcej sprawnoci elektrowni jest podstaw do okrelenia wymaga technicznych dla maszyn i urzdze mikrosiowni, co zostanie szerzej wyjanione w rozdziale 8.

LITERATURA
[1] A o u n B., Micro-cognration pour les batiments rsiduels fonctionnant avec des energies renouvelables, Praca doktorska, Ecole Nationales Suprieure des mines de Paris, Paris 2008. [2] G u n d l a c h W. R., Podstawy maszyn przepywowych i ich systemw energetycznych, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2008.

100

[3] L e m m o n E. W., H u b e r M. L., M c L i n d e n M. O., NIST Standard Reference Database 23: Reference Fluid Thermodynamic and Transport Properties-REFPROP, Version 9.0, National Institute of Standards and Technology, Standard Reference Data Program, Gaithersburg 2010. [4] Modelowe kompleksy agroenergetyczne, jako przykad kogeneracji rozproszonej opartej na lokalnych i odnawialnych rdach energii. Studium wykonalnoci, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, 20072013, projekt. [5] Polityka energetyczna Polski do 2030 r., Ministerstwo Gospodarki, dokument przyjty przez Rad Ministrw 10 listopada 2009 r. [6] Prawo energetyczne, tekst jednolity, Dz. U. 2006, nr 89, poz. 625, z pn. zm., http://poradnik. ekoportal.pl/producent/ZE_0.html (dostp 13.01.2012). [7] Strona internetowa, http://www.horus-energia.pl (dostp 13.01.2012). [8] Strona internetowa, http://fchart.com/ (dostp 13.01.2012). [9] T k a c z E., K o z a n e c k i Z., Investigations of oil-free support systems to improve the reliability of ORC hermetic high-speed turbomachinery, Mechanics and Mechanical Engineering 2011, Vol. 15, No. 3. [10] W a l e n t y n o w i c z J., Termodynamika techniczna i jej zastosowania, Wojskowa Akademia Techniczna, Warszawa 2009.

8. Nowoczesny system zintegrowany z mikrosiowni ORC


ekologicz pracujcy na potrzeby osiedla domw ekologicznych
kogeneracyjnej 8.1. Wymagania techniczne dla urzdze mikrosiowni kogeneracyjnej energochon na przykadzie projektu osiedla domw nisko energochonnych
Projektowanie mikrosiowni kogeneracyjnej, dziaajcej na zasadzie elektrociepowni, tzn. produkujcej tylko tyle prdu, ile ciepa mona odebra, naley zacz od ustalenia cakowitego zapotrzebowania na moc ciepln i moc elektryczn odbiorcw. Dane te powinny by ustalone na etapie projektu budowlanego instalacji centralnego ogrzewania (CO) i przygotowania ciepej wody uytkowej (CWU). W projekcie osiedla 2020 nie udao si uzyska wszystkich potrzebnych danych, poniewa certyfikat energetyczny zawiera jedynie informacje o cakowitym zapotrzebowaniu pojedynczego domu na energi ciepln oraz moc potrzebn do jego ogrzania. Na podstawie zapotrzebowania na energi elektryczn, wyliczonego za pomoc kalkulatorw umieszczonych na stronach internetowych [6] rwnie nie mona stwierdzi, jaka moc elektryczna powinna zosta zainstalowana. Nie jest to odpowiednia metodologia, gdy kalkulatory internetowe skonstruowane s tak, aby wyliczy rednie zuycie energii elektrycznej, potrzebne do oszacowania wysokoci miesicznych rachunkw za energi elektryczn i ciepln. Nie mwi nic o chwilowej mocy czy mocy nominalnej, potrzebnych do zaprojektowania mikrosiowni. Jednoczenie moce zamawiane w elektrociepowni te nie s miarodajne. Moc przyczeniowa dla redniej wielkoci domu jednorodzinnego wynosi 1012 kW [5], a wspczynnik jednoczesnoci 0,50,6. Oznacza to, e moc chwilowa powinna wynie 56 kW. Jeeli jednak przeanalizujemy dane rzeczywistego poboru energii elektrycznej na godzin (dane poufne uzyskane od eksperta), to okazuje si, e rednia moc na godzin jest o wiele nisza (do 1 kW).

102

8.1.1. Model teoretyczny instalacji mikrosiowni Projekt osiedla obejmuje 9 domw, a koszt instalacji ORC przypadajcy na jeden dom to ok. 10 000 PLN. Z finansowego punktu widzenia im wiksza liczba domw, tym relatywnie mniejszy koszt instalacji dla pojedynczego budynku, musiano jednak ograniczy projekt do 9 budynkw ze wzgldu na atrakcyjno inwestycyjn dla deweloperw. Schemat projektowanej instalacji zosta przedstawiony na rys. 8.1. W wyniku spalania biomasy w kotle powstaje energia cieplna, ktr ogrzewamy olej termalny krcy w obiegu zamknitym napdzanym za pomoc pompy kreniowej zintegrowanej z kotem. W drugim obiegu czynnik niskowrzcy zasila turbin. Oba obiegi spotykaj si w parowniku, gdzie ciepo oleju termalnego oddawane jest do obiegu czynnika niskowrzcego. Nastpuje cakowite odparowanie, a nastpnie przegrzanie czynnika roboczego. Czynnik niskowrzcy w postaci gazowej przepywa przez turbin zintegrowan z generatorem prdu elektrycznego. W turbinie odbywa si rozprenie pary, a dziki indukcji elektromagnetycznej produkowana jest energia elektryczna. Cakowite skro-

Rys. 8.1. Schemat techniczny obiegu ORC dla osiedla domw ekologicznych O b j a n i e n i a: P parownik, TG turbogenerator, K kondensator, Pm pompa oraz proporcjonalne zawory regulacyjne. r d o: opracowanie wasne.

103

plenie gazu nastpuje w skraplaczu, przez ktry przepywa woda z obiegu zasilajcego domow instalacj CO i CWU. Czynnik w stanie ciekym zostaje przepompowany do parownika, w ktrym nastpuje jego ponowne odparowanie. Uytkownik odbiera energi elektryczn w postaci prdu oraz energi ciepln wody. Projektowe obcienie cieplne wg projektowanej charakterystyki energetycznej pojedynczego budynku wynioso 3,69~4 kW. Po konsultacji z ekspertem ustalono, e rednie zapotrzebowanie na moc do przygotowania CWU mona przyj na poziomie 5 kW. Z prostych oblicze cakowitego zapotrzebowania wynika, e za kondensatorem (34), w warunkach nominalnych, budynki odbior 81 kW mocy cieplnej na CO i CWU. Std, po uwzgldnieniu sprawnoci wymiennika (0,95) instalacja ma dostarcza minimum 85,3 kW mocy cieplnej za turbin (punkt pracy 3). Liczc nominalne punkty pracy obiegu czynnika HFE 7100 zakadamy warto mocy elektrycznej. W celu wytumaczenia metodologii liczenia przyjto na pocztek moc zanion rwn 0,5 kWe na dom i 2 kWe na zasilanie elektrycznych urzdze pomocniczych, tj. pomp, zaworw oraz rozdzielaczy hydraulicznych, o ktrych mowa w rozdziaach 5. i 6. Daje to 6,5 kWe, ktre chcemy wyprodukowa w nominalnych warunkach dziaania mikrosiowni. Nastpnie z wykresu T a b e l a 8.1 pary (rys. 7.2) odczytujemy spadek entalpii na turbinie (h23) i liczymy Sprawnoci maszyn i urzdze zaoone na podstawie danych katalogowych lub symulacji numerycznych stay dla caego obiegu przepyw & masowy m ze wzoru: Podstawowe sprawnoci maszyn i urzdze Dane
Sprawno turbiny 0,7 0,95 0,99 0,9

& m=

Pe

Sprawno wymiennikw Sprawno generatora Sprawno kota r d o: opracowanie wasne.

h 2 3

104

gdzie: Pe moc elektryczna potrzebna do wyprodukowania 6,5 kWe, s sprawno izentropowa turbiny, h23 spadek entalpii na turbinie. Iloraz Pe/s wyraa moc ciepln, ktr naley dostarczy przed turbin. Wszystkie obliczenia s wykonywane przy zaoeniach sprawnoci maszyn i urzdze przedstawionych w tab. 8.1. Znajc przepyw masowy, moemy obliczy strumie ciepa, ktry naley przekaza na skraplaczu ze wzoru:

& & & Q 3 4 = QT =120o C QT


3

4 = 60

& = h 3 4 m

Porwnanie wyniku (51,7 kW) z zapotrzebowaniem na moc ciepn (81 kW) wskazuje, e produkujc 0,5 kWe na dom nie mona dostarczy wystarczajcej mocy cieplnej dla CO i CWU, naley zatem zwikszy moc elektryczn. Gdyby natomiast strumie ciepa
T a b e l a 8.2 Okrelenie mocy dla urzdze instalacji ORC z wyliczeniem sprawnoci produkcji energii elektrycznej i cieplnej oraz cakowitej sprawnoci mikrosiowni Projekt instalacji ORC Projektowe obcienie cieplne [kW] rednie zapotrzebowanie na moc do przygotowania CWU [kW] Moc elektryczna na dom [kWe] Liczba domw na osiedlu Moc cieplna na CO [KW] Moc cieplna na CWU [kW] Moc cieplna de odebrania dla wszystkich domw [kW] Moc cieplna do odebrania przed skraplaczem [kW] Moc cieplna do odebrania za turbin [kW] Moc elektryczna na urzdzenia [kWe] Moc elektryczna na generatorze [kWe] Moc generatora (min.) [kWe] Moc cieplna na turbin [kW] Moc kota [KW] Sprawno produkcji mocy elektrycznej (sprawno elektrowni) Sprawno produkcji mocy cieplnej (sprawno cieplna siowni) (sprawno energetyczna siowni) Sprawno cakowita mocy uytecznej r d o: opracowanie wasne. 4 5 0,970 9 36 45 81 85,263 85,388 2 10,73 11 15,328 117,797 9,11% 72,49% 13,01% 85,50% Dla 1 domu Dla osiedla

105

przewysza zapotrzebowanie, naleaoby nadmiar ciepa wypuci do atmosfery, co obniyoby sprawno siowni. Na podstawie otrzymanych wynikw wnioskujemy, e naley zwikszy moc elektryczn do poziomu gwarantujcego, e za turbin do obioru zostanie dokadnie tyle mocy cieplnej, ile wynika z zapotrzebowania lub troch wicej, aby mie pewno cakowitego pokrycia zapotrzebowania. Wyniki oblicze przedstawiono w tab. 8.2. Uwzgldniajc moc ciepln potrzebn do kogeneracyjnego wyprodukowania zaoonej energii elektrycznej i cieplnej (biorc pod uwag sprawno wymiennikw oraz kota) policzono moc kota. W warunkach nominalnych (0,97 kWe na dom) otrzymano prawie 85,4 kW mocy cieplnej do wykorzystania na CO lub chodzenie i CWU, co przekracza moc wymagan, rwn 85,3 kW i pokryje cakowite zapotrzebowanie (81 kW). Moc minimalna kota wyniosa 118 kW. Poniewa nie moe on pracowa cay czas na maksymalnej mocy i trzeba uwzgldni wczenie do obiegu systemu solarnego (co zostanie wyjanione w dalszej czci rozdziau), urzdzenie naley przewymiarowa. 8.1.2. Zintegrowanie hybrydowego systemu solarnego z obiegiem ORC Projektowana siownia moe by zasilana z dwch rde, co oznacza, e dwa warianty realizacji obiegu s moliwe. Na rys. 8.1 przedstawiono zasilanie z kota na biomas, natomiast na rys. 8.2 wczenie dodatkowego zasilania z hybrydowego systemu solarnego. Pokazana na rys. 8.2 instalacja ma sens przy zaoeniu, e siownia dziaa przez cay rok. Zim tradycyjnie wykorzystujemy ciepo do podgrzewania wody oraz centralnego ogrzewania, latem do przygotowania ciepej wody oraz do chodzenia dziki zamontowanemu agregatowi absorpcyjnemu (patrz rozdziay 5. i 6.). Korzyci pynce z takiego podczenia s najwiksze latem, kiedy zyski z energii sonecznej s najwiksze i moemy podgrza wstpnie czynnik w obiegu, co pozwala na spalanie w kotle mniejszej iloci paliwa. Nadmiar ciepa z systemu solarnego wykorzystywany jest do chodzenia pomieszcze, a jeeli parametry pozwalajce na uruchomienie turbogeneratora s spenione, rwnie do produkcji energii elektrycznej. Zim natomiast moe zaistnie konieczno odmraania komponentw systemu solarnego, tzn. dogrzania ich do temperatury okoo 0C. Utracon w wyniku tego moc naley zrekompensowa dodatkow moc kota i std konieczno jego przewymiarowania.

106

Rys. 8.2. Drugi wariant zrealizowania obiegu ORC zintegrowanie hybrydowego systemu solarnego z obiegiem czynnika O b j a n i e n i a: Na zielono zaznaczono obieg ORC: P parownik, TG turbogenerator, K kondensator, Pm pompa oraz proporcjonalne zawory regulacyjne. Na pomaraczowo zaznaczono obieg glikolu hybrydowego systemu solarnego z pomp kreniow i zaworami (patrz rozdzia 9). r d o: opracowanie wasne.

8.2. Mikroturbogenerator
Projekt wysokoobrotowego turbogeneratora parowego, powstay w Instytucie Maszyn Przepywowych Politechniki dzkiej, wymaga zastosowania technologii hermetycznych maszyn i oysk wysokoobrotowych, smarowanych organicznym czynnikiem roboczym turbiny [12]. Budowa takiej maszyny przepywowej wymaga opracowania

107

nowych rozwiza konstrukcyjnych oysk, uszczelnie, wirnikw oraz korpusw, bowiem dostpne na rynku podzespoy nie speniaj specyficznych wymaga. Ponadto badania eksperymentalne wysokoobrotowych, maogabarytowych wirnikw, oysk oraz uszczelnie wymagaj specjalnego podejcia. Podstawowa kwestia dotyczy przede wszystkim prdkoci obrotowych, ktre dochodz do kilkudziesiciu, a nawet kilkuset tysicy obrotw na minut, druga to bardzo mae wymiary gabarytowe badanych elementw. W celu wykonania dokadnego pomiaru parametrw ruchu oraz innych danych wielkoci naley zastosowa specjalne czujniki pomiarowe [1]. Bezwzgldnym warunkiem powszechnego stosowania mikrosiowni jest jej niezawodna i bezawaryjna praca. Z tego powodu przyjmuje si nastpujce zaoenia techniczne: wysokoobrotowe maszyny w celu wygenerowania wystarczajcej mocy za pomoc gabarytowo maej turbiny; niekonwencjonalne oyska, smarowane czynnikiem roboczym maszyny, co spowoduje zwikszenie jej sprawnoci, uproci konstrukcj poprzez wyeliminowanie zewntrznego sprzga i skrci dugo wirujcego wau; oyska bezolejowe oraz nietoksyczny czynnik roboczy, dziki czemu technologia wytwarzania prdu bdzie czysta. Z powyszych zaoe wynikaj wymagania techniczne dla mikroturbogeneratora: moc elektryczna 211 kW; czynnik roboczy turbiny HFE 7100; technologia bezolejowych oysk; generator zintegrowany z waem turbiny. W dalszej czci opracowania zostanie przedstawiona teoretyczna i eksperymentalna analiza dynamiczna mikroturbogeneratora i jego bezolejowego systemu wirujcego. 8.2.1. Technologia oysk gazowych oyska gazowe podtrzymuj wirujcy wa za pomoc siy wypadkowej wytworzonej w filmie gazowym o gruboci kilku m. Ze wzgldu na system zasilania mona je sklasyfikowa jako oyska aerostatyczne (zasilane zewntrznie) i aerodynamiczne (niezasilane z zewntrznego rda). W celu zapewnienia bezpieczestwa i niezawodnoci dziaania mikromaszyny energetycznej naley wybra waciwy system podparcia wg nastpujcych kryteriw: wysoka nono; niskie zuycie dostarczonej energii;

108

stabilno czynnika smarujcego; niska lepko czynnika smarujcego oznaczajca niskie tarcie, czyli mae straty; czysto technologii; prostota konstrukcji, nieskomplikowana produkcja. Bezolejowe oyska gazowe charakteryzuj si wysok czystoci funkcjonowania, du stabilnoci oraz niskim tarciem. Niestety, ich nono nie moe konkurowa z nonoci oysk olejowych. Ponadto oyska aerostatyczne wymagaj zewntrznego zasilania, co naley wzi pod uwag w oglnym bilansie energetycznym turbogeneratora. Uwzgldniajc zastosowanie dla mikroenergetyki, gdzie obcienia na wale s stosunkowo mae, stwierdza si, e technologia oysk gazowych jest odpowiednia. Porwnanie waciwoci systemu wirujcego maszyny podpartej w oyskach aerostatycznych z waciwociami oysk aerodynamicznych (foliowych) zostanie przedstawione w dalszej czci rozdziau.

8.2.2. oyska aerostatyczne Konstrukcja oyska aerostatycznego jest pokazana na rys. 8.3. Na panwi oyska wywiercono dwa rzdy otworw zasilajcych. Gaz pod cinieniem jest dostarczany z zewntrznego rda do kieszeni smarujcej. Kiedy wa nie jest obciony, cinienie jest stae na obwodzie oyska i jedynie siy wynikajce z rozprania dostarczanego gazu utrzymuj wa w lewitacji. Pod obcieniem nastpuje jego wychylenie i na skutek wytworzenia zmiennego cinienia na obwodzie generuj si siy podtrzymujce go. Du przewag oysk aerostatycznych nad aerodynamicznymi powoduje relatywnie dua nono oraz prawidowe funkcjonowanie nawet przy braku obrotw wau. Oznacza to, e podczas rozruchu i wybiegu maszyny tarcie nie wystpuje, a co za tym idzie materiay czopa i panwi nie zuywaj si. ywotno oraz niezawodno takich oysk jest potencjalnie wiksza, a ich zastosowanie sprawia, e nie trzeba si martwi czstym uruchomianiem i wyczaniem maszyny w momentach zerowych odbiorw. Jak ju wczeniej zostao powiedziane, du niedogodno stanowi straty wynikajce z zewntrznego zasilania. Obserwuje si jednak (rys. 8.3), e przy wikszych obcieniach przepyw przez oysko maleje, co oznacza, e zuywamy mniej czynnika do smarowania oyska, co poprawia bilans energetyczny.

109

Rys. 8.3. Model fizyczny oyska aerostatycznego oraz wyniki oblicze numerycznych pola cinienia r d o: [12].

8.2.3. Foliowe oyska aerodynamiczne oysko foliowe jest oyskiem aerodynamicznym, w ktrym folia nona jest elastycznie podparta na folii sprystej (rys. 8.4). Kiedy wa wykonuje ruch obrotowy, midzy nim a foli non wytwarza si gazowy film smarujcy na skutek efektu wiskotycznego. Analiza teoretyczna oyska foliowego

110

jest skomplikowana ze wzgldu na trudno matematycznego opisania interakcji cinienia w filmie gazowym z elastycznym zespoem folii nonej i sprystej. Zgodnie z teori liniow, waciwoci dynamiczne oyska foliowego mona opisa za pomoc omiu wspczynnikw dynamicznych, tj. czterech wspczynnikw sprystoci k i czterech tumienia b (rys. 8.5). Wspczynniki te opisuj zachowanie dynamiczne systemu tylko w najbliszym otoczeniu pozycji rwnowagi statycznej wau w oysku. Dlatego trzeba ograniczy siy wymuszajce w celu spenienia zaoenia maych przemieszcze wok pozycji rwnowagi.

Rys. 8.4. Model fizyczny oyska foliowego r d o: [3].

Rys. 8.5. Model matematyczny oyska foliowego r d o: [12].

Model numeryczny oyska foliowego, zaprogramowany w jzyku FORTRAN, w pierwszym etapie obejmuje analiz rozkadu cinienia w filmie gazowym. Wyniki mona zobaczy na rys. 8.6 (wizualizacja w programie MATLAB), gdzie pokazano rozkad gruboci filmu oraz odpowiadajce mu cinienie. Zjawiskiem charakterystycznym dla oyska foliowego jest niecylindryczny rozkad gruboci filmu gazowego. Program pozwala rwnie policzy rozkad cinienia w takiej szczelinie (rys. 8.7).

111

Rys. 8.6. Model numeryczny cylindrycznego rozkadu cinienia w filmie smarujcym oyska gazowego r d o: [12].

Rys. 8.7. Model numeryczny dowolnego rozkadu cinienia w filmie smarujcym oyska foliowego

112

r d o: [12].

eby model numeryczny by kompletny, naley zaprogramowa interakcj si wytworzonych w filmie gazowym z elastyczn foli. Jak mona atwo zauway, funkcjonowanie oyska foliowego jest nieuchronnie zwizane ze zjawiskiem tarcia [4] (tarcie folii sprystej o panew oraz o foli non). Przewiduje si, e analiza nieliniowa wysokoobrotowych oysk byaby bardziej odpowiednia, jest ona jednak trudna do przeprowadzenia, a ponadto obecnie nie istnieje znana metodologia przeprowadzenia nieliniowej analizy caej maszyny, a zatem podejcie to nie moe by stosowane w projektach przemysowych. Dodatkowym zagadnieniem do przeanalizowania w przypadku oysk foliowych jest tarcie przy rozruchu i wybiegu oyska. W odrnieniu od oysk aerostatycznych, w oyskach foliowych mamy due momenty tarcia przy obrotach bliskich zeru, kiedy efekt wiskotyczny jeszcze nie dziaa. W dobie szybko rozwijajcej si inynierii materiaowej okazuje si, e znalezienie odpowiedniej pary materiaw na czop i foli non jest ju moliwe. Z ostatnich wynikw eksperymentalnych analiz prototypowych wynika, e dla temperatur poniej 300C najlepsz par materiaw s AS20 (pokrycie folii nonej) i Cr2O3 (zewntrzne pokrycie czopa) [4]. Gwn zalet oysk foliowych jest brak dodatkowego zasilania, co poprawia sprawno maszyny i upraszcza jej konstrukcj. Same oyska foliowe s rwnie nieskomplikowane, a wymiana zuytych czci na nowe nie wymaga demontau caej maszyny. 8.2.4. Dynamika turbogeneratora Analiza dynamiki systemu wirujcego maszyny przepywowej jest jednym z etapw jej projektowania. W tym celu stworzono model numeryczny systemu wirujcego, ktry na etapie projektowania pozwoli okreli przewidywane czstoci rezonansowe oraz stabilno caej maszyny. Ponadto model dynamiczny dobrze zsynchronizowany z obiektem rzeczywistym umoliwi szybk identyfikacj przyczyn ewentualnych awarii. Na rys. 8.8 przedstawiono model numeryczny konstrukcji turbogeneratora, podpartego w oyskach gazowych o nieznanej konstrukcji. Jak wida na rysunku, turbogenerator jest czterostopniow turbin promieniow dorodkowo-odrodkow. Konstrukcja kolejnych stopni turbiny zostaa tak pomylana, aby zmniejszy obcienia osiowe.

113

Rys. 8.8. Model turbogeneratora ORC (Instytut Maszyn Przepywowych Politechniki dzkiej) r d o: Z. K o z a n e c k i, Instytut Maszyn Przepywowych Politechniki dzkiej, opracowanie wewntrzne.

Rys. 8.9. Model numeryczny systemu wirujcego turbogeneratora podpartego w oyskach aerostatycznych

114

r d o: [12].

Na rys. 8.9 moemy zobaczy numeryczny model systemu wirujcego maszyny podpartej w oyskach aerostatycznych oraz dziaajce siy. Z wykresu logarytmicznego dekrementu tumienia wynika, e maszyna jest stabilna, a do 50 000 rpm (rys. 8.10) warto mniejsza od zera wskazywaaby na niestabilno. Stabilnie przechodzi przez czsto krytyczn i stabilnie pracuje nadkrytycznie na okoo 25 000 rpm. Symulacja numeryczna zostaa potwierdzona przez badania eksperymentalne na pierwszym i drugim prototypie mikroturbogeneratora. Na rys. 8.10 przedstawiono pomiar drga podczas rozruchu maszyny, ktry potwierdza jej prawidowe funkcjonowanie oraz zgodno modelu numerycznego z obiektem rzeczywistym. Pierwszy prototyp zosta podparty w oyskach aerostatycznych, a dobra stabilno zostaa uzyskana dziki zastosowaniu przeciwwirowego wtrysku gazu (rys. 8.11), ktrego skutkiem jest pojawienie si w przepywie wirw, powodujcych popraw stabilnoci.
A B

Rys. 8.10. Mapa stabilnoci systemu wirujcego turbogeneratora otrzymana z symulacji numerycznych (B) i wykres kaskadowy otrzymany z pomiarw wykonanych na prototypie turbogeneratora (A) r d o: [12].

Dalsze prace badawcze d do wyeliminowania zasilania. oyska foliowe daj tak moliwo, a jednoczenie przewiduje si, e system wirujcy bdzie mia lepsz charakterystyk dynamiczn. W celu porwnania obu przypadkw przeanalizowano teoretyczne wykresy Bodego, obrazujce wirujcy system pod przyoonym obcieniem dynamicznym (rys. 8.12). Dla obrotw nominalnych oba systemy s nadkry-

115

tyczne pierwsza krytyczna pojawia si przy 25 000 rpm dla podparcia z oyskami aerostatycznymi lub 4000 rpm w przypadku podparcia w oyskach foliowych. Rnica jest zasadnicza, gdy przy obrotach 4000 rpm oyska jeszcze nie dziaaj, a pracy towarzyszy suche tarcie. Wyniki numeryczne potwierdzaj zasadno uycia oysk foliowych i wiksz niezawodno maszyny na nich podpartej. Warto sprawnoci izentropowej przedprototypowej mikroturbiny o mocy 2,5 kW, testowanej w warunkach laboratoryjnych, szacuje si na 70%.
A

Rys. 8.11. Zasada przeciwprdowego wtrysku gazu w oysku aerostatycznym r d o: [12].

Rys. 8.12. Dynamika turbogeneratora podpartego w oyskach aerostatycznych (A) i w oyskach foliowych (B)

116

r d o: [12].

8.2.5. Prototypy turbogeneratora Pierwszy prototyp (rys. 8.13) zosta zaprojektowany i skonstruowany w Instytucie Maszyn Przepywowych Politechniki dzkiej. System jest otwarty i zaprojektowany do prb na powietrzu (jest ono czynnikiem roboczym maszyny oraz czynnikiem smarujcym oyska aerostatyczne). Gwnymi parametrami podlegajcymi pomiarom s: cinienie i temperatura na wlocie i na wylocie, przepyw masowy, drgania, napicie i natenie prdu oraz moc elektryczna.

Rys. 8.13. Pierwszy prototyp turbogeneratora z jego oprzyrzdowaniem r d o: Z. K o z a n e c k i, Instytut Maszyn Przepywowych Politechniki dzkiej.

Rys. 8.14. Drugi prototyp turbogeneratora z jego oprzyrzdowaniem r d o: Z. K o z a n e c k i, Instytut Maszyn Przepywowych Politechniki dzkiej.

W drugim prototypie zastosowano mniej czujnikw, aby zbliy maszyn do produktu komercyjnego. Jest on gotowy do prb z gorcym czynnikiem HFE 7100, wyposaony w sterowniki i system automatyzacji oraz kondycjonowania prdu (patrz rozdz. 8.3.4).

117

8.3. Inne maszyny i urzdzenia


powietrza re 8.3.1. Nagrzewnica powietrza z palnikiem na pellet z podajnikiem retortowym Zastosowany w mikrosiowni kocio musi mie niski poziom emisji szkodliwych substancji do atmosfery oraz przystosowanie do wsppracy z mikroturbin ORC. Zintegrowana i szczelna konstrukcja kota oraz mikroturbiny (pracujcych przez wiele lat) powinna spenia warunek wysokiej niezawodnoci, atwej eksploatacji i utrzymania. Stosujc olej termalny jako medium przenoszce ciepo, uytkownicy nie zetkn si z wystpujcymi wczeniej problemami z cinieniem, tworzeniem si kamienia kotowego czy korozj i zamraaniem. Wstpne poszukiwanie dostpnych rozwiza komercyjnych wykazao, e wymagane parametry spenia nagrzewnica powietrza typu EKOPAL, proponowana przez firm Metalerg. W nagrzewnicy powietrza typu EKOPAL S wystpuje kocio i rurkowy wymiennik ciepa, co sprawia, e nie jest koT a b e l a 8.3 nieczne montowanie oddzielnego wymiennika. System spalania somy w tych nagrzewniParametry nagrzewnicy EKOPAL S-140 cach jest przeciwprdowy, ze wstpnym jej zgazowywaniem i pniejszym kocowym Parametry EKOPAL S-140 spalaniem powstaego gazu. W nagrzewniMoc 140 kW cach mona spala rwnie drewno kawaWymiary kowe i wszelk inn biomas. szeroko 1500 mm Woda w kotle zostaa zastpiona olejem 3200 mm wysoko diatermicznym. Ciepo przenoszone za po2500 mm dugo rednictwem spalin z paliwa poprzez pomieKomory spalania nice przekazywane jest do pynu, dziki czemu jest on nagrzewany do wysokiej tem szeroko 900 mm peratury. Producent zapewnia, e temperatu1350 mm wysoko ra oleju termalnego moe siga nawet 190C. 1150 mm dugo Nagrzewnica jest seryjnie wyposaona w steMasa wasna 3 200 kg rowanie elektroniczne, wentylator nadmuIlo pynu ~2000 kg chowy, pomp olejow, zawory, czujniki poSprawno nagrzewnicy do 85% wietrza, spalin i oleju. Wybrano nagrzewnic o mocy 140 kW (tab. 8.3). r d o: [9].

118

W celu przystosowania nagrzewnicy do spalania pelletu naley zamontowa palnik retortowy (tab. 8.4). Producent palnika, firma KOSTRZEWA, informuje, e zastosowane rozwizania pozwalaj na obnienie iloci spalanego paliwa o 20%, a take mniejsze zuycie podzespow w stosunku do palnikw konkurencyjnych (zmniejszona liczba rozpale znaczco zmniejsza ilo zuytej energii elektrycznej). Dziki dotacjom z Unii Europejskiej palniki maj nisk cen. Elementy palnika s wykonane ze stali aroodpornej H25N20S2, wytrzymujcej temperatur do 1150C, zbiornik paliwa z blachy ocynkowanej (pokrycie blachy cynkiem ogranicza powstawanie korozji). Urzdzenie jest w peni zautomatyzowane samo si rozpala i wygasza.
T a b e l a 8.4 Parametry palnika retortowego firmy KOSTRZEWA Parametry Zakres mocy grzewczej dla pelletu [kW] Emisyjno CO [ppm] Paliwo rednica paliwa [mm] Napicie zasilania [V] redni pobr prdu [W] Stopie ochrony Dugo podajnika standard [m] Wymiary zbiornika standard (szeroko, gboko, wysoko [mm]) Pojemno zbiornika standard [L] Dugo podajnika (opcja) [m] Wymiary zbiornika nadstawka (szeroko, gboko, wysoko [mm]) Pojemno zbiornika nadstawka [L] r d o: [11]. PPB 150 kW 5050 < 200 pellet 68 230 35 IP 40 2 600 600 1300 305 2.5; 3.0 600 600 1800 485

119

8.3.2. Wymienniki Konieczne jest wykorzystanie optymalnych konstrukcji wymiennikw pod wzgldem wymiany ciepa. Interesujcym rozwizaniem s pytowe, przeciwprdowe wymienniki ciepa firmy THERMOWAVE [10]. Istniej w wersji spawanej laserowo i w wersji uszczelkowej. Skadaj si z wielu wyprofilowanych, poczonych ze sob pyt, przeoonych odpowiednimi uszczelkami, dziki czemu pomidzy pytami tworz si przestrzenie, ktrymi przepywaj w przeciwprdzie czynniki, wymieniajc midzy sob ciepo. Ponadto wymienniki te charakteryzuj si niewielkimi wymiarami oraz du powierzchni wymiany ciepa. Odejmowanie i dodawanie kolejnych pyt daje moliwo regulacji. W moduowo spawanym pytowym wymienniku ciepa, obok klasycznej wymiany midzy cieczami, istnieje moliwo zastosowania skrcanych wymiennikw pytowych do wysokiego cinienia roboczego i/lub przejcia fazowego w szczelinie prze-

Skraplacz

& mHFE7100 = 0,5025 kg/sec

& mwoda = 0,5045 kg/sec

Rys. 8.15. Wykres temperaturowy pynw w skraplaczu

120

r d o: opracowanie wasne.

pywu. Modu taki skada si z dwch pyt wymiany ciepa, majcych identyczny wymiar i zespawanych ze sob laserowo. Spoina laserowa jest wytrzymaa na wysokie cinienie statyczne, a take na czsto zachodzce zmiany cinienia. Ze wzgldu na brak zastosowania dodatkowych materiaw podczas spawania pyt, spaw toleruje rwnie czst zmian temperatury. Skraplacz jest wanym wymiennikiem, pozwalajcym ustala parametry instalacji CO i CWU oraz chodzenia. Grnym rdem ciepa jest czynnik HFE 7100. Par czynnika pod cinieniem 1,1 bara naley schodzi do temperatury 62,61C, skropli, a nastpnie skropliny schodzi do 60C. Na wykresie (rys. 8.15) przedstawiono przemiany zachodzce w skraplaczu na osi X zaznaczono strumie ciepa, a na osi Y temperatury przemian. Wykres temperaturowy sporzdza si w celu ustalenia paramentw wymiennika. Naley zwrci uwag, aby w kadym punkcie rnica temperatur midzy charakterystykami wynosia minimum 5C. Woda chodzca, przepywajc przez skraplacz, ogrzewa si i zostaje dostarczona do buforw CO, CWU oraz agregatu absorpcyjnego, a nastpnie systemem kanaw do domw. W parowniku wymagane jest uzyskanie wysokiej temperatury. Zwyczajowo stosowanymi nonikami ciepa s para lub gorca woda pod cinieniem. Obecnie wykorzystuje si nowe noniki ciepa, ktre mog by zastosowane do wielu celw. Gwn zalet tych nonikw jest to, e mimo wysokiej temperatury nie wymagaj stosowania nadcinienia w instalacji (praca bezcinieniowa). Jednym z tego typu nonikw jest olej termiczny, produkt organiczny (pochodny wglowodorw), skadajcy si z dwufenylu i tlenku dwufenylu [7]. Wasnoci wysokotemperaturowych nonikw ciepa (olejw diatermicznych) przedstawiono w tab. 8.5.
T a b e l a 8.5 Waciwoci przykadowego oleju termalnego Waciwoci oleju termalnego Gsto w temperaturze 15C [kg/dm3] Ciepo waciwe 15C [kcal/(kgC)] Ciepo waciwe w 250C [kcal/(kgC)] Temperatura wrzenia [C] Temperatura krzepnicia [C] r d o: [7]. 0,861,04 0,370,46 0,450,67 287350 7(-55)

121

Na wykresie (rys. 8.16) mona przeledzi przemiany zachodzce w parowniku, w ktrym czynnik HFE 7100 pod cinieniem 10 barw jest podgrzany do temperatury 152,6C, odparowany i przegrzany do temperatury 160C.

Parownik
& molej term. = 0,9937 kg/sec

& mHFE7100 = 0,5025 kg/sec

Rys. 8.16. Wykres temperaturowy pynw w parowniku r d o: opracowanie wasne.

122

Podgrzewacz moe by zastosowany, gdy do obiegu podczymy hybrydowy system solarny. Jest to innowacyjne rozwizanie, ktre z energii sonecznej wytwarza kogeneracyjnie energi ciepln i energi elektryczn. Cz energii cieplnej mona wykorzysta do produkcji prdu i chodzenia pomieszcze latem. Niestety, dotychczasowe dane nie pozwalaj na dokadne okrelenie zyskw z zastosowania tego rozwizania. Pojawia si problem odmraania ogniw zim, co negatywnie wpywa na bilans cieplny ukadu. Biorc jednak pod uwag fakt, e parametry nie zostay jeszcze potwierdzone, wysuwa si hipotez, e wczenie systemu do obiegu wpynie na oszczdnoci wynikajce z mniejszego zuycia pelletu w kotle.

Z analizy dostpnych danych wynika, e w warunkach nominalnych nie mona wczy do obiegu wszystkich 27 paneli. Czynnik HFE 7100 w podgrzewaczu, przy zadanym przepywie masowym, nie moe odebra takiego strumienia ciepa. Dlatego zakada si wczenie 3 kolektorw. Na rys. 8.17 przedstawiono stan obu cieczy w podgrzewaczu.

Podgrzewacz
& mroztw.glik . = 0,1500 kg/sec

& mHFE7100 = 0,5025 kg/sec

Rys. 8.17. Wykres temperaturowy pynw w podgrzewaczu r d o: opracowanie wasne.

Dodatkowym problemem s wymagania temperaturowe dla ogniw. Rozbienoci w opiniach ekspertw s znaczne. Jedni twierdz, e wysza temperatura ogniw moe doj nawet do 120C, inni, e tylko do 60C. Waciwoci roztworu glikolu i HFE 7100 wiadcz o tym, e czynnik organiczny w obiegu ORC moe schodzi glikol tylko o 510C, co oznacza konieczno zastosowania dodatkowego obejcia, tzn. przetransportowanie gorcego glikolu do bufora CWU w celu odprowadzenia nadmiaru ciepa.

123

8.3.3. Pompa Pompa zapewni odpowiednio wysokie cinienie czynnika oraz jego krenie w obiegu. Pompa membranowa pozwala podnie cinienie pynu do wymaganego poziomu niezalenie od lepkoci czynnika, poza tym nie wymaga dodatkowego smarowania, a co za tym idzie moe pracowa w wymaganych temperaturach. Wadami pomp membranowych s ich rozmiary oraz wymg zamontowania na odpowiedniej, do znacznej wysokoci, aby unikn problemu kawitacji. Dotychczasowe testy wykazay jednak problemy ze szczelnoci przy podczeniu pompy. Czynnik HFE 7100 moe rwnie reagowa z membran, dlatego wybr pompy pozostaje spraw otwart. Mimo niedogodnoci rozwizaniem, ktre warto rozway s pneumatyczne pompy membranowe firmy VERDER [8]. W pompie membranowej istniej elementy robocze (elastyczne membrany), a zasilanie odbywa si przy uyciu spronego powietrza, ktre kierowane jest bezporednio na membrany (alternatyw stanowi napd hydrauliczny). Pompa jest wyposaona w minimum dwa zawory jeden po stronie ssawnej, drugi po stronie tocznej. Wykorzystuje si kilka rodzajw zaworw. Do najpopularniejszych nale zawory klapowe, cylindryczne oraz kulowe. Ich zaletami s: bezprzeciekowa praca (brak ruchomych trzpieni i trzonw tokowych); naley prewencyjnie wymienia membrany, aby zapobiec ich pkniciom, czego skutkiem bdzie przeciek; zmienny przepyw dziki regulacji cinienia zasilajcego; zdolno do pracy na sucho oraz zasysanie medium bez wczeniejszego zalewania; brak uszczelnie sznurowych oraz czci lizgowych czy rotacyjnych, wymagajcych regularnej konserwacji; brak koniecznoci zastosowania kosztownego napdu elektrycznego. 8.3.4. Konwersja energii elektrycznej i system automatyzacji Konwersja energii elektrycznej to proces majcy na celu umoliwienie wsppracy rde energii elektrycznej i odbiorw oraz jej optymalizacj dziki zmianie parametrw energii. Realizowana jest m.in. w przypadku dopasowania rde odnawialnych do parametrw sieci. Na rys. 8.18 przedstawiono schemat ukadu kondycjonowania i odbioru energii dla stanowiska badawczego turbogeneratora ORC w Instytucie Maszyn Przepywowych Politechniki dzkiej.

124

Rys. 8.18. Schemat ideowy ukadu kondycjonowania i odbioru energii elektrycznej mikrosiowni r d o: [2].

Czsto obrotw turbiny moe dochodzi nawet do 30 000 rpm, z generatora otrzymujemy zatem prd zmienny trjfazowy o czstoci ponad 500 Hz. Naley go przystosowa do podczenia do sieci zawodowej (musi by trjfazowy, o czstoci 50 Hz, a fazy musz by zsynchronizowane z sieci). Podstawowym elementem ukadu odbioru i kondycjonowania energii elektrycznej prototypowego turbogeneratora jest prostownik

125

trjfazowy wysokiej czstotliwoci, przystosowany do pracy z napiciem 600 VAC, z prdem 20 A, z czstotliwoci 1.5 kHz. Zamontowany jest rwnie falownik, zamieniajcy prd stay, ktrym jest zasilany, na prd przemienny o regulowanej czstotliwoci wyjciowej [2]. Rzeczywisty, skompletowany i zmontowany ukad odbioru energii przedstawiono na rys. 8.19, a elementy ukadu energii s oznaczone na fotografii numerami.

Rys. 8.19. Widok elementw ukadu odbioru mocy zamontowanych na elemencie kasety

126

r d o: [2].

Projekt osiedla domw ekologicznych jest w opinii wielu ekspertw zarazem interesujcy i skomplikowany. Zoono zastosowanych systemw, mechanizmw i maszyn moe stanowi utrudnienie dla zwykego uytkownika. Dlatego bardzo wanym elementem instalacji jest system automatyzacji. W tym miejscu naley odrni dwa systemy: informatyczny system zarzdzania budynkiem oraz system automatyzacji zintegrowanych instalacji kota, prdnicy ORC, CO, CWU, wentylacji i chodzenia. Pierwszy powinien peni funkcje regulacyjne dla drugiego. Rozgraniczenie to wynika z braku zintegrowania projektowania instalacji. System pomiaru i monitorowania pracy mikrosiowni jest na tyle skomplikowany, e raz zaprogramowany powinien by dostarczany razem z prdnic ORC. Dostpne funkcje powinny by zaprogramowane na stae w sterownikach, co zwikszyoby niezawodnoi dziaania.

8.4. Podsumowanie i propozycje dalszych bada


W celu zasygnalizowania problemw technicznych, zwizanych z produkcj energii elektrycznej i uytkowej energii cieplnej w mikrosiowni ORC, przedstawiono projekt turbogeneratora, koncentrujc si na analizie dynamiki jego systemu wirujcego. Prace badawcze nad turbogeneratorem przebiegaj pomylnie i dotychczasowe testy pokazay, e moliwe jest zbudowanie maszyny energetycznej maych rozmiarw, speniajcej zadane wymagania techniczne. Jednoczenie chciano pokaza moliwoci aplikacyjne i komercyjne, tj. mikroturbogenerator ORC jako serce przydomowej instalacji w osiedlu domw jednorodzinnych. Udao si nie tylko opisa ide, lecz take wykona wstpny projekt koncepcyjny i technologiczny mikrosiowni. Ju na tym etapie projektowania pojawiy si pewne wtpliwoci natury technicznej, a kady z zasygnalizowanych problemw mgby stanowi przedmiot osobnych wielomiesicznych bada. W zwizku z tym wnioski nie zawsze s jednoznaczne. Innowacyjna technologia jest cay czas przedmiotem bada i poszukiwa technicznych rozwiza, cho na tym etapie nie zawsze udaje si potwierdzi finansow i techniczn zasadno tych dziaa. Uycie oleju termalnego jako czynnika grzewczego w kotle jest rozwizaniem innowacyjnym, ale moe lepsze byoby tradycyjne uycie wody pod cinieniem. Konstruktorzy kotw kieruj si chci wyeliminowania wysokich cinie instalacji, ale rozwizanie to stwarza ryzyko zbyt duej rnicy cinie pomidzy dwoma pynami wymieniajcymi ciepo w parowniku.

127

Zbudowanie obiegu ORC jest trudne z wielu powodw opisanych w rozdziale, wrd ktrych najwaniejszym jest brak szczelnoci ukadu. Jeli chodzi o budow turbogeneratora, to zintegrowanie generatora z waem turbiny przedstawia wiele korzyci opisanych w rozdziale, jednak na skutek zastosowania tego rozwizania generator jest naraony na prac w zanurzeniu w czynniku o wysokiej temperaturze. Wymaga to uycia dodatkowej energii, potrzebnej do bardziej wydajnego chodzenia generatora. Interdyscyplinarny projekt osiedla domw energetycznych okaza si niezwykle interesujcy i rozwojowy, ale przeprowadzenie szeroko zakrojonych i rzetelnych midzywydziaowych prac badawczych jest w obecnych warunkach niemoliwe. Dlatego cz zagadnie musiaa zosta potraktowana zbyt oglnie, a dane zaczerpnito z literatury oraz internetowych baz danych. Zasygnalizowane problemy naley zatem potraktowa jako punkt wyjcia do dalszych rozwaa i bodziec do podejmowania prb realizacji stanowisk badawczych. LITERATURA
[1] K o z a n e c k i Z., Systemy wirujce maszyn przepywowych maej i redniej mocy, Instytut Technologii Eksploatacji PIB, dRadom 2008. [2] K o z a n e c k i Z., K a c z m a r e k A., Wykonanie i prby funkcjonalne ukadu odbioru i kondycjonowania energii elektrycznej prototypowego turbogeneratora, Opracowanie wewntrzne w ramach projektu kluczowego nr POIG.01.01.02-00-016/08. [3] a g o d z i s k i J., oysko foliowe zasilane podczas rozruchu, www.sila-wiedzy.pl/sia-wiedzy/ nauki-techniczne (dostp 13.01.2012). [4] M i a z g a K., K o z a n e c k i Z., Investigation of coating materials for air-foil bearings, Cieplne maszyny przepywowe, Turbomachinery 2011, No. 140. [5] Moc szczytowa budynkw mieszkalnych, Elektroinstalator 2008, nr 9, www.elektroinstalator. com.pl (dostp 13.01.2012). [6] Strona internetowa, http://kalkulator.vattenfall.pl (dostp 13.01.2012). [7] Strona internetowa, http://www.en-tech.pl/olejtermalny.htm (dostp 13.01.2012). [8] Strona internetowa, http://www.verder.pl (dostp 13.01.2012). [9] Strona internetowa, http:// www.metalerg.pl (dostp 13.01.2012). [10] Strona internetowa, www.thermowave.de (dostp 13.01.2012). [11] Strona internetowa, www.kostrzewa.com.pl. (dostp 13.01.2012). [12] T k a c z E., K o z a n e c k i Z., Investigations of oil-free support systems to improve the reliability of ORC hermetic high-speed turbomachinery, Mechanics and Mechanical Engineering 2011, Vol. 15, No. 3.

128

9. Pozyskiwanie energii elektrycznej i cieplnej


ze Soca
Soce jest gwnym i pierwotnym rdem niemal caej energii wykorzystywanej na Ziemi. Jako centralna gwiazda naszego ukadu sonecznego jest tym karem o typie widmowym G2V [3], stanowicym kul zjonizowanego gazu o masie 21030 kg (71% wodr; 27% hel, 2% wszystkie cisze pierwiastki, w tym O, C, N, Si, Mg, Ne, Fe, S) i temperaturze efektywnej fotosfery ok. 5800 K [5]. rdem energii emitowanej przez Soce s reakcje termojdrowe, podczas ktrych jdra wodoru przeksztacaj si w hel z wydzieleniem energii promieniowania i ciepa. Generowanie energii w jdrze Soca odbywa si kosztem niszczenia wodoru z ograniczonego zapasu materii. Ocenia si, i dotychczas w jdrze Soca okoo 37% wodoru ulego ju przemianie w hel, a wic jego zapas uleg znaczcej redukcji. W stosunkowo odlegej przyszoci (za ok. 5 miliardw lat) spowoduje to narastanie dramatycznego kryzysu paliwowego na Socu, ktry doprowadzi ostatecznie do przeksztacenia go najpierw w czerwonego olbrzyma (za ok. 7 miliardw lat), a nastpnie w biaego kara [5]. W zestawieniu z zasobami konwencjonalnych paliw kopalnych (wgla, ropy i gazu) mona wic uzna Soce za niewyczerpalne i odnawialne rdo energii. Gsto mocy pochodzcej z promieniowania Soca i docierajcej do powierzchni atmosfery ziemskiej, odlegej od Soca o 150 milionw kilometrw, wynosi ok. 1366 W/m2. Jest to warto rednia, nazywana sta promieniowania sonecznego. Natenie promieniowania sonecznego docierajcego do atmosfery waha si jednak rocznie o ok. 6,6% w zalenoci od zmian odlegoci Ziemi i Soca. Roczna suma energii sonecznej padajcej na powierzchni 1 m2 w Polsce wynosi 9501250 kWh, w zalenoci od pooenia (wybrzee, gry). Jest to warto zbliona do notowanej w Niemczech, pnocnej Francji, poudniowej Anglii, pnocnych regionach Stanw Zjednoczonych, Kanadzie, a wiksza ni w Danii, Szwecji, Norwegii gdzie od wielu lat energia soneczna jest wykorzystywana dla potrzeb budownictwa mieszkaniowego i gospodarstw indywidualnych [6].

129

W wyniku absorpcji promieniowania sonecznego w atmosferze oraz na powierzchni planety powstaj nastpujce zjawiska: obieg wody w przyrodzie: parowanie, opady, zasoby wd w jeziorach, lodowcach, przepyw w rzekach; ruch termiczny wody i atmosfery: wiatr, fale, prdy morskie; energia zakumulowana i przejawiajca si w rnych formach ycia: paliwa kopalne, biomasa, CO2, organizmy ywe [29]. W tabeli 9.1 zosta przedstawiony podzia odnawialnych rde energii, ktrych energia pierwotna pochodzi porednio lub bezporednio ze Soca (wraz ze wskazaniem moliwoci jej konwersji).
T a b e l a 9.1 Podzia odnawialnych rde energii wykorzystujcych energi soneczn rdo energii Woda Wiatr Naturalne procesy przemiany energii Parowanie, topnienie lodu i niegu, opady Ruch atmosfery Energia fal Promieniowanie Prdy oceaniczne soneczne Soce Nagrzewanie powierzchni Ziemi i atmosfery Promienie soneczne Techniczne wykorzystanie przemiany energii Elektrownie wodne Elektrownie wiatrowe Elektrownie falowe Elektrownie wykorzystujce prdy oceaniczne Elektrownie wykorzystujce ciepo oceanw Pompy ciepa Kolektory soneczne i cieplne elektrownie soneczne Ogniwa fotowoltaiczne i elektrownie soneczne Fotoliza Biomasa Produkcja biomasy Ogrzewanie i elektrownie cieplne Forma uzyskanej energii kocowej Energia elektryczna Energia elektryczna Energia elektryczna Energia elektryczna Energia elektryczna Energia cieplna Energia cieplna Energia elektryczna Paliwa Energia cieplna i elektryczna

130

r d o: [29].

W projekcie osiedla, z wyjtkiem wody, wykorzystane zostay wszystkie wymienione odnawialne rda energii pochodzce ze Soca. Energia elektryczna i cieplna na potrzeby mieszkacw bdzie produkowana w systemie rozproszonym, wykorzystujcym: biomas w lokalnej mikroelektrociepowni, wiatr w turbinach wiatrowych oraz promieniowanie soneczne dziki zastosowaniu kolektorw cieplnych i ogniw/moduw fotowoltaicznych (PV). Niniejszy rozdzia jest powicony ostatniemu z wymienionych zagadnie. Wykorzystanie promieniowania sonecznego do produkcji energii cieplnej w kolektorach sonecznych i energii elektrycznej przez ogniwa fotowoltaiczne stanowi dwie najbardziej bezporednie metody konwersji energii sonecznej na energi uytkow. Konwersja fototermiczna, zachodzca w kolektorach sonecznych, jest to zamiana energii sonecznej na energi ciepln, wykorzystywan do podgrzewania wody uytkowej i/lub do wspomagania centralnego ogrzewania. Zamiana ta moe si odbywa dwojako w sposb pasywny lub aktywny. W obu przypadkach zamiana energii odbywa si w absorberach kolektorw sonecznych. W przypadku konwersji pasywnej przepyw nonika ciepa (np. powietrza, wody lub innego czynnika) odbywa si jedynie w drodze konwekcji naturalnej. W przypadku konwersji aktywnej (wymuszonej) uywane s pompy zasilane z dodatkowych rde energii. Funkcjonowanie kolektora sonecznego jest zwizane z podgrzewaniem przepywajcego przez absorber czynnika roboczego, ktry przenosi i oddaje ciepo w czci odbiorczej instalacji grzewczej [34]. Na rys. 9.1 zaprezentowano przekrj poprzeczny przez paski kolektor soneczny wraz z niektrymi zachodzcymi w nim zjawiskami. Konwersja fotowoltaiczna jest to bezporednia zamiana energii promieniowania sonecznego na energi elektryczn. Proces ten odbywa si dziki wykorzystaniu odkrytego w 1839 r. przez Edmunda Becquerela [2] tzw. efektu fotowoltaicznego, zachodzcego w ogniwach sonecznych, w pobliu pprzewodnikowego zcza p-n. W pprzewodniku, na skutek absorpcji fal elektromagnetycznych o energiach wikszych ni przerwa energetyczna, generowane s pary dziura-elektron. Generacja par nonikw zachodzi poprzez wybijanie elektronw (przez fotony) z pasma walencyjnego na poziom przewodnictwa, co powoduje powstanie dziury w miejscu wybitego z sieci elektronu. Jeeli w pprzewodniku nie ma wewntrznego pola elektrycznego, pary rekombinuj ze sob i w efekcie energia fotonw zamieniana jest na energi ciepln. Jeli jednak istnieje wewntrzne pole elektryczne, to rekombinacja nie dojdzie do skutku, gdy dziury i elektrony bd odcigane w przeciwnych kierunkach: elektrony w stron obszaru typu n, za dziury do obsza-

131

Rys. 9.1. Kolektor soneczny przekrj r d o: [21].

132

ru typu p. Takie pole elektryczne istnieje pomidzy pprzewodnikami o rnym typie przewodnictwa typu n i p oraz w ukadzie metal-pprzewodnik (zcze Schotkyego). Proces ten jest przedstawiony na rys. 9.2 A. Krzemowe ogniwo fotowoltaiczne jest tu przedstawione na dwa sposoby. Jeden schemat (grny) pokazuje budow fizyczn przyrzdu oraz transport elektronu i dziury w przeciwnych kierunkach, ilustrujc proces konwersji fotowoltaicznej. Drugi prezentuje te same zjawiska na modelu pasmowym (eksponujcym poziomy energetyczne) pprzewodnika [30]. Rysunek 9.2 B ilustruje wygld ogniwa fotowoltaicznego wykonanego z krzemu wraz z jego przekrojem. Bezporedni wpyw na efektywno przyrzdw fotowoltaicznych maj waciwoci optyczne materiaw pprzewodnikowych zastosowanych do ich budowy. Parametry ogniw sonecznych zale od zjawisk elektrycznych, zwizanych z transportem nonikw adunku, czasu ycia nonikw oraz drogi dyfuzji, a take od zjawisk zwizanych z odbiciem, przenikaniem i absorpcj promieniowania w caym zakresie widma promieniowa-

B Rys. 9.2. Ogniwo fotowoltaiczne wykonane z krzemu: A budowa fizyczna oraz schemat pasmowy, B budowa i przekrj porzeczny przyrzdu r d o: A [30], B [9].

nia sonecznego [27]. Eksperymentalne prace technologiczne prowadzone w wielu laboratoriach na caym wiecie zmierzaj do otrzymania przyrzdw fotowoltaicznych jak najwyszej jakoci, przy zachowaniu jak najniszej ceny produkcji. W tym celu zaczto poszukiwa nowych materiaw pprzewodnikowych o wyszym wspczynniku absorpcji optycznej, umoliwiajcym minimalizacj gruboci warstw ogniw PV, a co za tym idzie redukcj kosztw. Obecnie do materiaw najczciej stosowanych w fotowoltaice nale krzem mutlikrystaliczny (polikrystaliczny) i amorficzny oraz zwizki pprzewodnikowe, takie jak: CuInSe2 (CIS), Cu(InGa)Se2 (CIGS), CdTe i CdS. Coraz wikszym zainteresowaniem ciesz si take ogniwa soneczne na bazie zwizkw organicznych, gwnie ze wzgldu na ich walory estetyczne oraz stosunkowo niskie koszty produkcji.

133

Ogniwa tego typu mog wystpowa w dowolnych kolorach, s pprzezroczyste i elastyczne. Dotychczas barier na drodze do komercjalizacji stanowi jednak ich niska sprawno w stosunku do rozwiza pprzewodnikowych, a take degradacja materiau organicznego. Jest to jednak technologia w fazie rozwoju i badania w tej dziedzinie wskazuj na stopniow popraw parametrw tego typu urzdze.

9.1. Fotowoltaika zintegrowana z budownictwem (BIPV)


W ostatnich latach spotyka si coraz czciej czenie fotowoltaiki ze struktur nowych budynkw ju na etapie projektu architektonicznego. W takich zastosowaniach zmienia si nieco rola moduw fotowoltaicznych. Nie s one ju tylko rdem darmowej energii elektrycznej, lecz take mog peni funkcje dekoracyjne, termoizolacyjne oraz przepuszcza do wntrza budynku cile okrelon ilo wiata sonecznego [39]. Koncepcja BIPV (ang. Building Integrated Photovoltaics) powstaa z myl o jak najlepszym wykorzystaniu paneli fotowoltaicznych rozmieszczanych na obiektach rnego typu, w tym budynkach o rnym przeznaczeniu i konstrukcji [35]. Ogniwa fotowoltaiczne mog by zintegrowane nie tylko z dachem budynku, ale ju bezporednio z dachwk go pokrywajc, co poszerza znacznie pole zastosowa fotowoltaiki i eliminuje zaburzenia architektury budynku powstajce czsto w wyniku montau paneli PV na istniejcych dachach. Przykady dachwek fotowoltaicznych prezentowane s na rys. 9.3. Inn, dosy czsto stosowan metod integracji fotowoltaiki i budownictwa jest zamknicie ogniw sonecznych pomidzy dwoma szybami. Dziki temu mona tworzy dowolne konfiguracje i ksztaty z pojedynczych ogniw (jedno samodzielne ogniwo krzemowe ma wielko ok. 12 12 cm), a take dokadnie sterowa poziomem zacienienia poprzez dobr zagszczenia ogniw w przeszkleniu (np. w ogrodzie zimowym). Tego typu integracja moe by stosowana zarwno w przypadku dowolnego ksztatu dachw, jak i fasad wszelkiego rodzaju budynkw. Rozwizania BIPV nios ze sob szereg zalet, ktre mona uj w nastpujcych kategoriach [35]: produkcja energii elektrycznej bezporednio w miejscu zapotrzebowania na ni i zwizane z tym mae koszty przesyowe; wkomponowanie systemw fotowoltaicznych w istniejc infrastruktur prowadzce m.in. do maksymalnego wykorzystania przestrzeni uytkowej na terenach zabudowanych;

134

zwikszona niezaleno energetyczna obiektw specjalnych (np. szpitale, banki, budynki, schroniska grskie); nowoczesny i ekologiczny wizerunek budynkw oraz zwikszone moliwoci ksztatowania ich formy architektonicznej; oszczdno na konwencjonalnych materiaach budowlanych; moliwo lepszego zabezpieczenia paneli ogniw sonecznych przed uszkodzeniem i/lub kradzie; pena dowolno w doborze zainstalowanej mocy nominalnej systemu. W zwizku ze wskazanymi zaletami BIPV jest intensywnie rozwijajc si gazi fotowoltaiki [38, 40], znajdujc swoje aplikacje w budynkach mieszkalnych, biurowych, gospodarczych i uytecznoci publicznej.

Rys. 9.3. Dachwki fotowoltaiczne rnych typw r d o: [8, 10, 11, 18].

135

9.2. Zastosowanie kolektorw sonecznych


Kolektor soneczny dziaa dziki wykorzystaniu zjawiska konwersji fototermicznej. Jest to urzdzenie energetyczne, absorbujce promieniowanie bezporednie i rozproszone pochodzce ze Soca. Absorber kolektora przetwarza na ciepo pochonit energi promieniowania sonecznego, ktre jest od niego odbierane przez czynnik roboczy. W zalenoci od rodzaju medium roboczego istnieje podzia kolektorw na powietrzne i cieczowe. Zarwno kolektory cieczowe, jak i powietrzne prezentuj wiele typw rnicych si od siebie budow i przeznaczeniem. Spord kolektorw cieczowych najwiksze znaczenie maj: paskie (pytowe), prniowe, magazynujce oraz elastyczne (wykonane z tworzyw sztucznych). Wrd kolektorw powietrznych mona wyrni kolektory z absorberami paskimi, o powierzchni rozwinitej, porowatymi oraz kolektory nadcinieniowe [36]. W wikszoci zastosowa konstrukcja kolektorw sonecznych powinna zapewnia (przy waciwiej ich eksploatacji) trwao umoliwiajc uytkowanie bez znaczcego pogorszenia parametrw przez 1030 lat [4]. Polscy producenci i dostawcy udzielaj na kolektory rednio dziesicioletniej gwarancji (np. firmy: Bachus, Biawar). Zasadniczy podzia instalacji sonecznych sucych do przetwarzania energii promieniowania sonecznego na ciepo uyteczne wynika z tego, w jaki sposb zachodzi w nich przepyw czynnika roboczego przenoszcego ciepo. Jeli przepyw ciepa zachodzi gwnie przy wykorzystaniu konwekcji swobodnej, wynikajcej z rnicy temperatur czynnika roboczego (cieczy lub powietrza) midzy rnymi czciami instalacji, to mamy do czynienia z biern instalacj soneczn. Gdy ruch czynnika roboczego jest wymuszony przez pomp lub wentylator, wwczas mamy do czynienia z instalacj aktywn. Soneczne instalacje aktywne obejmuj instalacje suce m.in. do podgrzewania wody uytkowej, suszenia podw rolnych i ogrzewania budynkw. W skad typowej sonecznej instalacji aktywnej wchodzi przede wszystkim ukad kolektorw oraz pompa wzgldnie wentylator, zalenie od tego, czy czynnikiem roboczym przenoszcym ciepo jest ciecz czy powietrze. W bardziej zoonych instalacjach sonecznych, stosowanych do podgrzewania wody uytkowej i do ogrzewania budynkw, znajduj si rwnie magazyny ciepa oraz ukady automatycznej regulacji. Praca takich instalacji sonecznych jest sterowana [36]. W instalacjach sucych do podgrzewania wody uytkowej do celw sanitarnych lub do wykorzystania w basenach kpielowych najczciej stosowane s kolektory cieczowe w dwch wariantach paskim i prniowym. Kolektor paski, przedstawiony na rys. 9.4, skada si z szyby, absorbera, rurek przenoszcych ciepo poprzez znajdujc si w nich ciecz, izolacji i obudowy. Szyba kolektora wykonana jest najczciej ze szka hartowanego o niskiej zawartoci tlenku

136

elaza i charakteryzujcego si wysok przepuszczalnoci promieniowania sonecznego (ok. 92% widma energetycznego). Absorber stanowi zazwyczaj pyta miedziana lub aluminiowa, bdca dobrym przewodnikiem elektrycznym i cieplnym. Absorber jest dodatkowo pokrywany warstw selektywn (czsto w postaci tlenkw metali), pochaniajc promieniowanie soneczne. Znajdujce si pod pyt absorbera rurki miedziane (lub aluminiowe), w ktrych przepywa czynnik roboczy o niskiej temperaturze krzepnicia (np. wodny roztwr glikolu), odbieraj ciepo z powierzchni absorbera, przekazujc je dalej do wymiennika. Poczenie orurowania z blach miedzian lub aluminiow moe by wykonane metod lutowania, zgrzewania ultradwikowego lub spawania laserowego. Aby ograniczy straty ciepa z kolektora, absorber umieszcza si w obudowie wykonanej z blachy aluminiowej, wewntrz ktrej znajduje si izolacja termiczna ze specjalnej weny mineralnej.

Rys. 9.4. Schemat budowy kolektora paskiego r d o: [23].

Kolektory, w ktrych jako izolacja termiczna wykorzystywana jest prnia, maj najczciej ksztat cylindryczny i nosz nazw kolektorw prniowych (tubowych, rurowych). rednica zewntrzna cylindra wynosi od ok. 30 do 100 mm, za dugo od 1 do 2 m. Izolacja prniowa ma zazwyczaj posta zamknitego odcinka rury szklanej. Cinienie panujce wewntrz nie powinno przekracza 0,1 Pa [36]. Kolektory prniowe mog mie teoretycznie do 30% wysz sprawno od kolektorw paskich. Wynika to z ich zdolnoci do absorbowania promieniowania rozproszonego i odbitego oraz czy si z ograniczeniem strat ciepa dziki prni istniejcej midzy dwiema rurami szklanymi. Jest to szczeglne istotne w sezonie zimowym.

137

Rury prniowe s mocowane szeregowo w izolowanej szynie zbiorczej, w ktrej biegn rurki miedziane zbiorcze. Ogrzewanie pynu w rurach prniowych moe dziaa na dwa sposoby, w zalenoci od typu kolektora: podobnie jak w kolektorach paskich poprzez kanay przepywowe z czynnikiem grzewczym, ktre maj posta litery U w rurze prniowej (ogrzewanie pynu nastpuje podczas jego przepywu przez kana); poprzez zamknit pojedyncz rur, nazywan take rurk ciepa i dziaajc na zasadzie kondensatora. Sposb pierwszy ilustruje rys. 9.5, za rozwizanie drugie jest widoczne na rys. 9.6.

Rys. 9.5. Schemat budowy kolektora prniowego w wariancie A r d o: [12, 25].

138

W rurkach ciepa znajduje si atwo odparowujca ciecz (temperatura wrzenia ok. 2530C), ktra przy ogrzewaniu rur przez soce zaczyna parowa, a powstaa para konwekcyjnie przechodzi do kocwki rury (kondensatora), umiejscowionej w kanale zbiorczym, bdcym wymiennikiem ciepa. Poprzez kondensator ciepo oddawane jest do kanau gwnego w szynie zbiorczej kolektora, za para w kondensatorze schadza si, zamienia w ciecz i spywa na d do ponownego nagrzania. Kolektory prniowe z rurkami ciepa s bardziej efektywne od systemu przepywowego. Rysunek 9.7 i tab. 9.2 przedstawiaj porwnanie cieczowych kolektorw paskich i prniowych.

Rys. 9.6. Schemat budowy pojedynczej rurki kolektora prniowego (z lewej) oraz widok rzeczywistych rurek kolektora wykonanych w wariancie B r d o: [13].

Rys. 9.7. Kolektory cieczowe: paski (z lewej) i prniowy (z prawej) r d o: [7].

139

T a b e l a 9.2 Porwnanie kolektorw paskich i prniowych Parametry Izolacja Warstwa absorpcyjna Uzyski energii Kolektor paski Wena mineralna Blacha miedziana lub aluminiowa pokryta warstw selektywn Zdecydowanie lepszy w miesicach letnich (kwieciewrzesie) Systemy otwarte, hydraulika w kolektorze, prosta budowa i system montau, nisza cena Fasady, dachy domw jednorodzinnych, konstrukcje wolnostojce Kolektor prniowy Prnia chroni ciepo nagromadzone w kolektorze przed rozproszeniem Warstwa metalu napylana na wewntrzna stron rury prniowej Dobra sprawno latem i zim ze wzgldu na wykorzystanie, w wikszym stopniu promieniowania rozproszonego rednioroczny uzysk ciepa ok. 1030% wyszy ni dla kolektorw paskich Wysze temperatury czynnika roboczego, due obcienie termiczne, konieczno zachowania szczelnoci, wysza cena Dachy domw jednorodzinnych, konstrukcje wolnostojce

Zalety i wady

Zastosowanie

r d o: opracowanie wasne na podstawie [21].

Kada z opisanych konstrukcji charakteryzuje si pewnymi pozytywnymi i negatywnymi parametrami i nie mona jednoznacznie okreli wyszoci jednej nad drug. Dobr odpowiedniego wariantu zaley od indywidualnych potrzeb i moliwoci odbiorcy.

9.3. Eksperymentalny hybrydowy system solarny


Z uwagi na fakt negatywnego wpywu wzrostu temperatury pracy ogniw i moduw fotowoltaicznych, powodujcego spadek ich mocy wyjciowej (a zatem i sprawnoci systemu), opracowany zosta eksperymentalny hybrydowy system solarny. Zaprojektowane i skonstruowane urzdzenie czy w sobie funkcjonalno moduu fotowoltaicznego produkujcego energi elektryczn oraz kolektora sonecznego wytwarzajcego ciepo, poprawiajc jednoczenie uzyskiwane parametry wyjciowe.

140

Standardowe warunki pomiarowe, dla ktrych podawane s parametry ogniw i moduw fotowoltaicznych (STC Standard Test Conditions), definiuj nominaln temperatur ich pracy na poziomie 25C [32]. Badania waciwoci moduw i paneli PV w warunkach rzeczywistych (rodkowoeuropejskich) wskazuj, e w przypadku silnego nasonecznienia powierzchnia urzdze moe si nagrzewa nawet do 8C. W zalenoci od materiau i technologii wykonania ogniw fotowoltaicznych, ich sprawno w miar wzrostu temperatury spada o 0,40,9% wartoci nominalnej (w 25C) na kady stopie Celsjusza. Na rys. 9.8 przedstawione zostay wyniki wasnych bada laboratoryjnych, przeprowadzonych dla pojedynczego ogniwa sonecznego o wymiarach 12 12 cm, wykonanego z krzemu multikrystalicznego.
1,4 1,2

T = 23,1C
1,0 Moc P [W] 0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 0 0,1

T = 35,2C

T = 48,3C st C

0,2

0,3 Napicie V [V]

0,4

0,5

0,6

Rys. 9.8. Spadek mocy pojedynczego ogniwa krzemowego pod wpywem wzrostu jego temperatury r d o: opracowanie wasne.

Urzdzenie hybrydowe zostao zaprojektowane m.in. w celu minimalizacji tego typu strat energetycznych. Bezporednio pod powierzchni moduu fotowoltaicznego zaprojektowano ukad miedzianych rurek odprowadzajcych ciepo za pomoc czynnika roboczego. Efektem opisanej w dalszej czci rozdziau koncepcji jest dodatkowe pozyskiwanie ciepa do wstpnego podgrzewania wody uytkowej. Gwne zalety zintegrowanego systemu, w stosunku do urzdze niezalenych, to: wzrost sprawnoci moduu PV; zmniejszenie powierzchni wymagajcej zagospodarowania; redukcja kosztw produkcji.

141

9.3.1. Koncepcja projektowa Koncepcja projektowa hybrydowego systemu solarnego zakada integracj moduu fotowoltaicznego i sonecznego, paskiego, cieczowego kolektora ciepa. Oglna konstrukcja zaprojektowanego urzdzenia przedstawiona jest schematycznie na rys. 9.9.

Rys. 9.9. Koncepcja konstrukcji hybrydowego systemu solarnego r d o: opracowanie wasne na podstawie [12].

142

Solarne urzdzenie hybrydowe do jednoczesnego i bezporedniego pozyskiwania energii elektrycznej i ciepa uytkowego zakada zamknicie w jednej obudowie dwch znanych urzdze, jakimi s kolektor soneczny i modu PV. Dziki takiemu poczeniu oczekiwana jest poprawa parametrw moduu fotowoltaicznego w warunkach podwyszonej temperatury otoczenia, zwizana z odbiorem nadmiaru ciepa przez czynnik roboczy w kolektorze. Zintegrowany system solarny skada si kolejno z nastpujcych warstw: szyby solarnej o bardzo wysokiej transmisyjnoci optycznej i wysokiej wytrzymaoci mechanicznej; moduu krzemowych ogniw fotowoltaicznych, pokrywajcych niemal ca powierzchni urzdzenia;

pyty absorbera, zintegrowanej od gry z moduem PV oraz od dou z miedzianym orurowaniem, w ktrym przypywa czynnik roboczy; izolacji termicznej, np. w postaci wysokiej jakoci weny mineralnej. Cao konstrukcji jest uszczelniona pod wzgldem hydraulicznym i zamknita w obudowie z blachy aluminiowej. Na zewntrz ukadu znajduj si krce doprowadzajce i odprowadzajce czynnik roboczy, a take przewody elektryczne wraz z ukadem zabezpieczajcym. Z opisanego oglnego schematu budowy urzdzenia hybrydowego wynika, e mona zastosowa dowolne konfiguracje zarwno ze wzgldu na modu fotowoltaiczny, jak i kolektor cieczowy. Ogniwa wchodzce w skad moduu PV wykonuje si z rnych materiaw lub zwizkw pprzewodnikowych, wymienionych w pocztkowej czci rozdziau. Cieczowy kolektor paski rwnie moe by wykonany na szereg rnych sposobw. Modyfikacjom ulegaj chociaby rednice i sposb rozmieszczenia rur na danej paszczynie, sposb ich poczenia z absorberem i moduem PV, a take skad pynu roboczego. 9.3.2. Konstrukcje prototypowe W celu weryfikacji rzeczywistej przydatnoci proponowanego systemu hybrydowego zbudowane zostay dwa prototypy, z ktrych kady wykorzystuje nieco inne rozwizania i materiay, jednak oba speniaj zaoenia koncepcji projektowej. Pierwszy zosta skonstruowany wedug wczeniej wykonanego wstpnego projektu przedstawionego na rys. 9.10. Zaoono mniejsze wymiary konstrukcji w celu przeprowadzenia pomiarw w warunkach laboratoryjnych, a take ze wzgldu na nisze koszty budowy mniejszego urzdzenia. Lewa strona rysunku przedstawia grn cz urzdzenia hybrydowego, ktr stanowi modu fotowoltaiczny. W tym przypadku skada si on z dziewiciu ogniw poczonych szeregowo-rwnolegle, wykonanych w technologii krzemu monokrystalicznego. Na rysunku widoczne s pojedyncze ogniwa, ktre maj charakterystyczne dla monokrystalicznych ogniw Si cicia krawdzi. Semi-kwadratowy ksztat ogniw powsta w wyniku optymalizacji okrgych pytek, wycinanych z monokrystalicznego walca krzemowego, do moliwoci jak najgstszego upakowania ich w module, przy jednoczesnych jak najmniejszych stratach precyzyjnie czystego materiau (fragmenty pytek, ktre ulegaj odciciu). Krzem monokrystaliczny jest bardzo drogim materiaem, powstajcym w powolnym pro-

143

Rys. 9.10. Projekt pierwszego prototypu: grna (z lewej) i dolna (z prawej) powierzchnia urzdzenia hybrydowego r d o: opracowanie wasne.

144

cesie krystalizacji, zwanym wzrostem monokrysztau metod Czochralskiego. Metoda ta polega na zanurzeniu zarodka krysztau Si o precyzyjnie ustalonej orientacji sieci krystalicznej w tyglu z roztopionym czystym krzemem polikrystalicznym. Na powierzchni styku zarodka krysztau z roztopionym materiaem obniana jest temperatura o jeden lub dwa stopnie poniej temperatury topnienia (dla krzemu 1420C), wskutek czego nastpuje krystalizacja polegajca na tym, e atomy poruszajce si bezwadnie w fazie ciekej przywieraj w odpowiednich miejscach do powierzchni zarodka krystalizacji. Zarodek jest wycigany do gry bardzo powolnym ruchem postpowo obrotowym, co umoliwia narastanie kolejnych warstw uporzdkowanej struktury krystalicznej. Narastajce warstwy ciaa staego zachowuj dokadn cigo z sieci krystaliczn zarodka. Ogniwa PV wykonane z krzemu monokrystalicznego charakteryzuj si najwysz sprawnoci spord obecnie dostpnych i powszechnie stosowanych przyrzdw fotowoltaicznych (istniej struktury o wyszych sprawnociach, np. GaAs, stosowane w kosmonautyce lub ogniwa wielozczowe na etapie laboratoryjnym). Do wykonania prototypu zostay wykorzystane ogniwa soneczne o nastpujcych parametrach: model MOTECH IS125-R150-B; wymiary 125 mm 125 mm 1.5 mm; grubo 320 m 40 m;

przednia powierzchnia pokryta niebiesk antyodbiciow warstw azotku krzemu; srebrne kontakty przednie o szerokoci 1,5 mm; aluminiowa powierzchnia tylna stanowi tylny kontakt ogniwa; parametry elektryczne (STC): (%) 17,25 17,49; Pmax (W) 2,57 2,61. Po prawej stronie rys. 9.10, reprezentujcej doln warstw prototypu, widoczny jest zaprojektowany ukad rur kolektora, ktre zostay uoone w spiral. rednica wewntrzna rur w tym ukadzie wynosi 6 mm, a ich cakowita dugo 7,65 m, a w zwizku z tym objto czynnika roboczego w kolektorze wynosi ok. 0,22 dm3. Ze wzgldu na wysok przewodno ciepln, rury, w ktrych przepywa czynnik, zostay wykonane z miedzi i przylutowane miejscowo do miedzianej blachy o powierzchni 0,2 m2. Druga strona blachy zostaa zaizolowana plastikiem w sprayu (Plastik 70), zabezpieczajcym przed zwarciem elektrycznym z moduem PV, a nastpnie polakierowana czarnym matowym lakierem, umoliwiajcym uzyskanie lepszej absorpcji promieniowania sonecznego. Mini modu ogniw sonecznych zosta uoony i zamocowany bezporednio na czarnej odizolowanej elektrycznie powierzchni. Po wyprowadzeniu pocze elektrycznych i hydraulicznych cao zostaa zaizolowana i zabezpieczona przed dziaaniem czynnikw zewntrznych. Grne zabezpieczenie mechaniczne ukadu stanowi szyba przyklejona do powierzchni za pomoc silikonu, za funkcj dolnej bariery termicznej

Rys. 9.11. Realizacja pierwszego prototypu: grna (z lewej) i dolna (z prawej) powierzchnia urzdzenia hybrydowego r d o: opracowanie wasne.

145

peni gruba warstwa kleju Polastosil na bazie silikonu, ktrym zostaa zalana caa spodnia cz urzdzenia. Realizacj projektu przedstawiono na rys. 9.11 grna i dolna warstwa systemu solarnego w trakcie realizacji konstrukcji oraz na rys. 9.12 prezentujcym fotografi kompletnego systemu wraz ze wszystkimi urzdzeniami peryferyjnymi (pompa, zasilacz, mierniki) i owietlaczem.

Rys. 9.12. Pierwszy prototyp hybrydowego systemu solarnego wraz z symulatorem promieniowania sonecznego r d o: opracowanie wasne.

146

Wszystkie pomiary dotyczce pierwszego prototypu zostay przeprowadzone w warunkach wewntrznych (sztucznych), zastosowano w nich symulator promieniowania sonecznego i specjalistyczn aparatur pomiarow. Temperatura na powierzchni moduu bya monitorowana za pomoc kamery termowizyjnej VarioCAM HiRes Jenoptic o dokadnoci pomiarowej 1,5K, czuoci widmowej 7,514 m i rozdzielczoci termicznej poniej 80 mK. Podczas pierwszego etapu testw skonstruowanego systemu eksperymentalnego zostay przeprowadzone pomiary parametrw moduu fotowoltaicznego bez zaczania

przepywu czynnika roboczego w kolektorze. Pozwoliy one oceni, czy zastosowanie proponowanego systemu hybrydowego spenia pierwsz z zakadanych funkcji odbiera niekorzystne dla moduu ciepo i obnia temperatur jego pracy. Rezultaty przeprowadzonego testu pokazuj, e temperatura pracy urzdzenia po okoo 20 minutach ekspozycji na dziaanie symulatora promieniowania sonecznego wzrasta niemal dwukrotnie (z pocztkowych 27C do ponad 50C). Zaleno ta jest przedstawiona na rys. 9.13, gdzie na osi Y prezentowana jest temperatura w C, za na osi X czas w minutach.

Rys. 9.13. Zaleno temperatury moduu PV od czasu jego ekspozycji na dziaanie symulatora promieniowania sonecznego r d o: opracowanie wasne.

Wzrost temperatury pracy moduu sonecznego powoduje przewidywany spadek wydajnoci zachodzcej w nim konwersji fotowoltaicznej. Procentowy spadek sprawnoci w stosunku do wartoci pocztkowej (mierzonej w temperaturze nominalnej ok. 25C), wynikajcy ze wzrostu temperatury moduu, przedstawiono na rys. 9.14. Analizujc dane pomiarowe, atwo mona obliczy, e badany minimodu traci rednio 0,75% swojej sprawnoci wyjciowej na kady stopie Celsjusza powyej temperatury nominalnej. Oznacza to, e przy dugotrwaym, kilkugodzinnym nasonecznieniu, wystpujcym czsto w warunkach rzeczywistych, modu ogrzany do temperatury 70C bdzie pracowa ze sprawnoci rwn niespena jednej trzeciej swojej sprawnoci nominalnej.

147

Rys. 9.14. Bezwzgldny spadek sprawnoci eksperymentalnego moduu PV pod wpywem wzrostu temperatury r d o: opracowanie wasne.

148

Kolejny etap bada stanowi obserwacje funkcjonowania systemu po wczeniu przepywu czynnika przez miedzian spiral kolektora. Po dziesiciu minutach pracy ukadu chodzcego temperatura na powierzchni moduu fotowoltaicznego spada rednio do 40C, a miejscami nawet do 35C. Efekt ten przyczynia si do poprawy parametrw moduu PV i wzrostu jego sprawnoci z wartoci ok. 80% (dla temp. ok. 52C) do ponad 90% (dla temp. poniej 40C) sprawnoci osiganej w temperaturze nominalnej. Rysunek 9.15 zawiera zdjcia termograficzne owietlonego systemu hybrydowego podczas pracy przed i po wczeniu obiegu cieczy. Obydwa termogramy przedstawione s w takiej samej skali kolorw reprezentujcych wartoci temperatury. Analizujc zdjcie przedstawiajce rozkad temperatury na powierzchni urzdzenia po zaczeniu przepywu cieczy w systemie odbioru ciepa przez ukad (rys. 9.15 z prawej), dostrzegamy stosunkowo du rozbieno wartoci. Skrajne temperatury wynosz tu okoo 45C (maksymalna) i 35C (minimalna), a ich rozkad sugeruje, e ogniwa zewntrzne s chodzone znacznie lepiej ni centrum. Taka zaleno potwierdza jedynie poprawno funkcjonowania systemu chodzenia, wykonanego w formie spirali. Poniewa czynnik chodzcy jest doprowadzany do ukadu prawym krcem, stanowicym zewntrzny pocztek zwoju miedzianej spirali kolektora, w chwili, gdy dociera do kocowej jej czci, znajdujcej si w centrum, jest ju na tyle ogrzany, e nie moe ochodzi rodkowego ogniwa w takim samym stopniu, jak pozostae.

Rys. 9.15. Owietlony hybrydowy system solarny pracujcy z wyczonym przepywem cieczy (z lewej) oraz 10 minut po zaczeniu przepywu cieczy w systemie odbioru ciepa przez kolektor soneczny (z prawej) r d o: opracowanie wasne.

Sprawno cieplna systemu kolektora zostaa obliczona na poziomie 40%, co jest wartoci znacznie nisz (mniej wicej o poow) od tej deklarowanej przez producentw kolektorw sonecznych. Jednake w opisanym systemie priorytet stanowia energia elektryczna, a wic poprawa degradowanej pod wpywem wysokiej temperatury sprawnoci moduu fotowoltaicznego. Cel ten zosta osignity, a eksperyment pokaza, e zaprojektowany hybrydowy system solarny dziaa wedle zaoenia, mianowicie skutecznie chodzi cz fotowoltaiczn i jednoczenie dostarcza ciepo uytkowe, ktre moe by wykorzystywane do wstpnego podgrzewania wody. Wyniki eksperymentu potwierdzaj celowo projektu. Opisany prototyp jest w peni autorskim projektem, uwzgldniajcym pewne nietypowe rozwizania, np. spirala odbioru ciepa, izolacja, a take wymiary. Ch i potrzeba stworzenia urzdzenia nadajcego si do atwej i taniej implementacji, bez koniecznoci tworzenia nowych wysublimowanych linii i odrbnych procesw technologicznych, z wykorzystaniem istniejcych krajowych i lokalnych producentw, zaowocoway projektem prototypu numer 2. Oglna koncepcja pozostaa niezmienna i jest zgodna z modelem prezentowanym na rys. 9.9. Do budowy drugiego prototypu zosta wykorzystany fabryczny modu fotowoltaiczny firmy Solar Fabrik (model: SF5, typ: T6294) oraz wersja demonstracyjna paskiego kolektora sonecznego, odzwierciedlajca swoj budow urzdzenia produkowane przez dzk firm Ergom (Aparel). Na rys. 9.16 znajduj si opisane elementy prototypu.

149

Rys. 9.16. Elementy drugiego prototypu, czciowo zdemontowane modu fotowoltaiczny (z lewej) i kolektor soneczny (z prawej) r d o: opracowanie wasne.

150

Zastosowany modu PV jest zoony z 36 ogniw sonecznych, wykonanych z krzemu polikrystalicznego, poczonych szeregowo, o cznej mocy nominalnej 50Wp (Isc = 3,1A; Voc = 21,1V; Im = 2,9A; Vm = 17,1V). Modu jest obustronnie zalaminowany i zabezpieczony od gry szyb solarn bez moliwoci jej demontau, co gwarantuje szczelno konstrukcji i odporno na naraenia rodowiskowe (np. grad). Fabrycznie modu by dodatkowo zamknity w ramie aluminiowej o gruboci ok. 30 mm, stanowicej dokadniejsze zabezpieczenie mechaniczne. Do planowanego zastosowania moduu w hybrydowym urzdzeniu solarnym jego rama zostaa zdemontowana, aby uzyska jak najciesz warstw (510 mm), gotow do umieszczenia w miejscu szyby kolektora. Wykorzystany kolektor skada si standardowo z absorbera poczonego z miedzianym orurowaniem, izolacji i obudowy. Szyba kolektora zostaa zdemontowana, a w jej miejscu znajdzie si opisany wczeniej modu PV. Absorber omawianego kolektora skada si z trzech miedzianych pytek (tam), poczonych z rurkami miedzianymi o rednicy zewntrznej 8 mm za pomoc zgrzewania ultradwikowego. Wszystkie rurki przepywowe przyspawane s do dwch miedzianych rur zbiorczych o rednicy zewntrznej 18 mm, z ktrych jedna stanowi wlot, a druga wylot czynnika roboczego w ukadzie. Kolektor ma rwnie

boczn i zewntrzn izolacj termiczn w postaci weny mineralnej o gruboci 30 mm i 50 mm oraz dodatkow warstw pianki od dou. Cao bya zamknita w obudowie z blachy aluminiowej, ktra zostaa rozmontowana w celu integracji z moduem PV oraz ksztatowniki aluminiowe w kolorze brzowym [28]. Obudowa kolektora zostanie wykorzystana do osony kompletnego hybrydowego systemu solarnego. Na rys. 9.17 przedstawiono zblienie przekroju konstruowanego prototypu i widok jego warstw skadowych (od gry): szyba z moduem ogniw fotowoltaicznych, rura z przymocowanym absorberem i rurkami przepywowymi, wena mineralna, pianka izolacyjna.

Rys. 9.17. Przekrj poprzeczny budowy solarnego systemu hybrydowego w drugiej wersji prototypu r d o: opracowanie wasne.

Widoczne jest zjawisko zmniejszenia objtoci (osiadania) warstwy weny mineralnej pod ciarem zbiorczej 18-milimetrowej rurki. Efekt ten zostanie wyeliminowany i rura wraz z blach absorbera zostanie docinita do warstwy moduu po zamontowaniu ramy bocznej wyposaonej w specjalnie dopasowane otwory umoliwiajce wyprowadzenie rur zbiorczych na zewntrz ukadu. Krce rur zbiorczych wyprowadzane s w kolektorach z czterech stron, a nastpnie dwa z nich zamyka si za pomoc korkw samozaci-

151

skowych. Dokadnie tak samo zostao to wykonane w tym przypadku. Na rys. 9.18 zaprezentowano zmontowane urzdzenie hybrydowe w wersji surowej, bez zaciskw i systemu pocze hydraulicznych oraz elektrycznych. Wymiary zewntrzne (wraz z ram) prototypu numer 2 to: 102 cm (dugo), 47 cm (szeroko) i 10,5 cm (grubo). Wymiary wewntrzne (czci aktywnej warstwy absorbujcej) to: 94 cm (dugo), 40 cm (szeroko) i 9 cm (grubo nieuwzgldniajca zewntrznej ramy).

Rys. 9.18. Prototyp numer 2 hybrydowego systemu solarnego stan surowy r d o: opracowanie wasne.

152

Tak przygotowany prototyp zosta nastpnie podczony hydraulicznie i elektrycznie do specjalnie dla niego opracowanego i przystosowanego systemu pomiarowego. Gotowy i w peni funkcjonalny prototyp jest przeznaczony do kompleksowych testw w warunkach rzeczywistych, zgodnie z norm dotyczc warunkw oceny waciwoci kolektorw sonecznych [33]. Ze wzgldu jednak na niekorzystny pod tym wzgldem okres skonstruowania prototypu (listopad 2011), postanowiono wykona dodatkowo wstpne pomiary jego waciwoci w warunkach sztucznego owietlenia. W tym celu zosta zaprojektowany i wykonany specjalnie dopasowany do wymiarw urzdzenia owietlacz, skadajcy si z 4 lamp halogenowych o cznej mocy 2 kW, speniajcy funkcj symulatora promieniowania sonecznego. Kompletne urzdzenie hybrydowe wraz z owietlaczem przedstawiono na rys. 9.19.

Rys. 9.19. Prototyp numer 2 hybrydowego systemu solarnego wersja kompletna r d o: opracowanie wasne.

Obecnie cay system jest w fazie testw laboratoryjnych i jak dotd wykazuje satysfakcjonujce wyniki, analogiczne jak w przypadku prototypu numer 1. Publikacja dokadnych parametrw otrzymanych w testach laboratoryjnych planowana jest po wykonaniu kompletnej serii pomiarw w warunkach rzeczywistych, przewidzianych w okresie wiosenno-letnim 2012. Dodatkowo podczas kolejnego etapu zostay zaplanowane znormalizowane testy wytrzymaoci mechanicznej oraz szczelnoci systemu i odpornoci na zrnicowane warunki klimatyczne. Po wstpnych testach mona jednak stwierdzi, e proponowany hybrydowy system do pozyskiwania energii elektrycznej i cieplnej z darmowej energii sonecznej jest obiecujcym i zorientowanym przyszociowo rozwizaniem, ktrego implementacja moe si okaza niezwykle atwa.

153

9.4. Rozwizania zastosowane w projekcie osiedla


W projekcie osiedla zostay zaproponowane dwa rozwizania wykorzystujce bezporedni konwersj energii promieniowania sonecznego na energi uyteczn. Pierwsze z nich opiera si na przedstawionej w poprzednim podrozdziale koncepcji hybrydowych systemw solarnych, stosujcych konwersj fotowoltaiczn i fototermiczn. W koncepcji osiedla planowane jest pokrycie nimi poudniowej strony dachu budynku gospodarczego i stworzenie dziki temu mikroelektowni sonecznej z odzyskiwaniem ciepa na potrzeby mieszkacw i administracji. Drugie rozwizanie to opcja indywidualnego montau dowolnej liczby ogniw fotowoltaicznych, zintegrowanych z przeszklonym elementem werandy. Planowany jest gsty rozkad ogniw, stwarzajcy czciowe zacienie w wybranym miejscu. Bardziej szczegowy opis obu rozwiza znajduje si w podrozdziaach 9.4.2 i 9.4.3. Potencja 9.4.1. Potencja energii sonecznej na terenie Polski W energetyce solarnej zasoby energii sonecznej opisywane s za pomoc takich wielkoci, jak natenie promieniowania sonecznego, nasonecznienie, a czasem take usonecznienie (parametr opisujcy warunki pogodowe). Wielkoci te mog okrela potencja energii sonecznej do wykorzystania w danej lokalizacji, jednak kada z nich na inny sposb. Przeanalizujmy definicje tych poj. Natenie promieniowania sonecznego jest to chwilowa warto gstoci mocy promieniowania sonecznego, padajcego w cigu jednej sekundy na powierzchni 1 m. Warto ta jest podawana zazwyczaj w W/m lub kW/m. Do granicy atmosfery Ziemi dociera ze Soca w sposb cigy strumie energii o mocy 1366 W/m (tzw. staa soneczna patrz pocztek rozdziau). Natenie promieniowania sonecznego, docierajce do powierzchni ziemi, ulega cigym zmianom, zazwyczaj w przedziale 1001000 W/m w cigu dnia. Nasonecznienie stanowi sum natenia promieniowania sonecznego w danym czasie i na danej powierzchni, np. suma natenia promieniowania sonecznego w czasie godziny, dnia, roku na powierzchni 1m. Nasonecznienie jest wielkoci opisujc zasoby energii sonecznej w danym miejscu i czasie, najczciej jest wyraane w Wh/m, kWh/m, MJ/m, GJ/m na dzie, miesic lub rok. Mnoc warto redniego natenia promieniowania sonecznego przez czas, w jakim ono wystpuje, otrzymamy wielko nasonecznienia.

154

Usonecznienie jest to liczba godzin sonecznych, czas podany w godzinach, podczas ktrego na powierzchni Ziemi padaj bezporednio promienie soneczne. Jest to parametr opisujcy gwnie warunki pogodowe i w energetyce sonecznej suy szacowaniu warunkw pracy instalacji, np. do wyliczania godzin pracy pompy cyrkulacyjnej w instalacji kolektorw sonecznych. Warunki klimatyczne, ktre m.in. opisuje usonecznienie, determinuj moliwoci wykorzystania energii sonecznej, limituj rwnie opacalny okres eksploatacji instalacji sonecznych. W Polsce rednia wieloletnia warto usonecznienia jest najwiksza dla Koobrzegu i wynosi 1624 h/rok, odpowiednio dla Warszawy jest to 1579 h/rok, za dla Zakopanego 1467 h/rok [37].

Rys. 9.20. Mapa nasonecznienia Polski na tle Europy rda: [1, 26].

155

Zasoby energii sonecznej w postaci nasonecznienia w Polsce wynosz okoo 1000 kWh/m2/rok. Na tle europejskim mona je uzna za przecitne. Przykadowo, na poudniu Europy, w Hiszpanii czy we Woszech, rocznie 1 m2 otrzymuje blisko 2000 kWh energii sonecznej, natomiast w krajach na pnocy Europy, w Norwegii czy Szwecji nieco ponad 500 kWh. Rejonizacja zasobw energii sonecznej w Polsce jest niewielka. Najwysze nasonecznienie, wynoszce ok. 1050 kWh/m2/rok ma poudniowa cz wojewdztwa lubelskiego. W centralnej Polsce nasonecznienie waha si od 1022 do 1048 kWh/m2/rok. Najnisze nasonecznienie, wynoszce nieco poniej 1000 kWh/m2/rok, wystpuje na pnocy Polski, w centralnej czci wojewdztwa lskiego, poudniowej czci wojewdztwa dolnolskiego i w poudniowej czci Podkarpacia [26]. Na rys. 9.20 przedstawiono map nasonecznienia Europy. Granice Polski zostay zaznaczone czerwon lini.

Rys. 9.21. Mapy nasonecznienia Polski: paszczyzna horyzontalna (z lewej) i paszczyzna pod ktem optymalnym (z prawej)

156

r d o: [1].

Mapa stanowi ilustracj nasonecznienia powierzchni w paszczynie poziomej. W instalacjach sonecznych mona jednak uzyska stosunkowo wiksz warto tego parametru, ustawiajc je pod odpowiednim ktem, zalenym od pooenia geograficznego oraz pory roku. Na rys. 9.21 uwidoczniono nasonecznienie terenu naszego kraju w obydwu wskazanych wariantach. Dziki poprawnemu zaprojektowaniu instalacji, z uwzgldnieniem optymalnego kta ich montau, mona zyska warto nasonecznienia wysz o ok. 20%, a co za tym idzie wiksz moc urzdzenia, czyli jeszcze wiksze oszczdnoci. Kt optymalnego ustawienia moduw PV czy kolektorw sonecznych zmienia si wraz ze zmian pr roku, jednak dla danej lokalizacji mona wybra roczny redni kt optymalny. W tab. 9.3 zestawiono miesiczne i roczne wyniki nasonecznienia dla wsprzdnych geograficznych odzi, pooonej w centrum Polski, w zalenoci od kta ustawienia paszczyzny padania promieni sonecznych. Dla tej lokalizacji symulator wybra kt optymalnego ustawienie paneli rwny 36o.
T a b e l a 9.3 Wartoci nasonecznienia odzi dla rnych ktw nachylenia paszczyzny Nasonecznie dla odzi w zalenoci od kta nachylenia paszczyzny [kWh/m2/miesic] 15 25 36 45 60 27 31 34 36 38 47 52 57 59 61 86 92 96 97 96 120 123 124 122 115 164 164 161 156 140 152 150 145 139 123 164 164 160 153 137 146 149 149 146 135 96 101 104 104 101 70 77 83 86 87 32 36 39 41 43 20 22 25 26 28 1123 1161 1176 1166 1103

Miesic Stycze Luty Marzec Kwiecie Maj Czerwiec Lipiec Sierpie Wrzesie Padziernik Listopad Grudzie Nasonecznie roczne [kWh/m2/rok] 0 21 37 75 110 157 149 160 136 85 56 24 15 1025

90 36 54 78 83 92 78 87 94 79 76 40 26 823

r d o: opracowanie wasne na podstawie PVGIS [1].

157

Korzystajc z oglnodostpnego symulatora i bazy meteorologicznej PVGIS, mona z atwoci dobra kt optymalny dla danej lokalizacji na terenie caej Europy. Otrzymane w ten sposb dane dotyczce optymalnego usytuowania paszczyzny, na ktr padaj promienie soneczne, zostay wykorzystanie w projekcie koncepcyjnym osiedla. 9.4.2. Hybrydowa mikroelektrownia soneczna Hybrydy solarne zostay zaprojektowane w liczbie 28 sztuk na dachu budynku gospodarczego, tworzc mikroelektrowni soneczn z odzyskiem ciepa na potrzeby wstpnego podgrzewania wody uytkowej. Ten specjalnie wydzielony budynek mieci w sobie gwny bufor ciepa, cay system automatyki i sterowania, falowniki wraz z systemem rozprowadzenia energii elektrycznej midzy mieszkacw i odprowadzenia do sieci publicznej. Dokadny opis i budowa budynku gospodarczego przedstawione zostay w rozdziale 2.

158

Rys. 9.22. Schemat budowy zastosowanego kolektora do montau pionowego (z lewej) i poziomego (z prawej); A = 2272 mm, B = 1026 mm, H = 94 mm r d o: [28].

Poniewa hybrydowe systemy solarne nie stanowi przedmiotu masowej produkcji i nie s dostpnie komercyjne, projekt przewiduje take ich budow z zastosowaniem skadowych elementw konstrukcyjnych. Projekt hybrydowej mikroelektrowni sonecznej zakada budow zestaww solarnych z kolektorami paskimi Aparel i mutlikrystalicznymi krzemowymi ogniwami Motech. Na rys. 9.22 przedstawiono schemat zastosowanego kolektora w zalenoci od orientacji jego montau w pozycji pionowej lub poziomej, wraz z wymiarami zewntrznymi. W kolektorze znajduj si pionowe miedziane rury przepywowe o rednicy zewntrznej 8 mm, poczone z poziom rur zbiorcz 18 mm od gry i od dou ukadu. Na powierzchni jednego kolektora przypada 78 pojedynczych ogniw fotowoltaicznych: 13 w kierunku wymiaru A i 6 w wymiarze B. Pozwoli to na uzyskanie szczytowej mocy elektrycznej z jednego moduu, rwnej niemal 320 Wp, co w przeliczeniu na liczb moduw daje moc znamionow mikroelektrowni blisko 9 kWp (8,96 kWp). Schematyczn budow zastosowanego ogniwa przedstawiono na rys. 9.23.

Rys. 9.23. Schemat budowy zastosowanego ogniwa fotowoltaicznego: strona przednia (z lewej) i tylna (z prawej); wymiary: d. = 156 mm, szer. = 156 mm, grubo = 200 m r d o: [16].

Przednia strona ogniwa pokryta jest niebiesk antyrefleksyjn powok z azotku krzemu i dwoma gwnymi szynami kontaktw srebrnych o gruboci 2 mm. Spd ogniwa stanowi aluminiowe pokrycie caej powierzchni z dodatkiem 4 mm srebrnych paskw lutowniczych. Ogniwa fotowoltaiczne zostay zaprojektowane w module w poczeniu

159

szeregowym, co pozwala uzyska wysze wartoci napicia wyjciowego. Poszczeglne kolektory soneczne s natomiast przewidziane w poczeniu rwnolegym, umoliwiajcym bardziej rwnomierny rozkad temperatury w kolejnych urzdzeniach. Parametry sonecznej hybrydowej mikroelektrowni z odzyskiem ciepa zostay zestawione w tab. 9.4, natomiast na rys. 9.24 widnieje schematyczne poczenie rwnolege dwch zestaww, skadajcych si z szeciu take rwnolegle poczonych kolektorw.
T a b e l a 9.4 Parametry skadowych czci hybrydowej mikroelektrowni sonecznej Element skadowy Kolektor paski 2272 1026 94 43 Ogniwo PV multikrystaliczne wymiary [mm] grubo [m] przednia strona kontakt [mm] 156 156 200 powoka Si3N4 srebrny 2 pokrycie Al srebrny 4 16,8 4,1 8/8,5 0,5/0,6

Parametry konstruk- wymiary [mm] cyjne grubo [mm] ciar [kg] izolacja cieplna [mm] Parametry pracy max cinienie robocze [bar] objto pynu w kolektorze [dm3] Liczba w systemie Obudowa Pokrywa przednia 28 Wanna aluminiowa

wena mineralna spodnia strona 50 kontakt [mm] 6 1,1 sprawno [%] Pmax [W] Im / Isc [A] Vm / Voc [V]

2 184 (78 na kolektor)

Hartowana szyba solarna o gruboci 4 mm

r d o: opracowanie wasne na podstawie [16, 28].

160

Zapotrzebowanie na energi ciepln umoliwiajc przygotowane ciepej wody uytkowej zostao oszacowane na poziomie 15,5 kWh na dob w przeliczeniu na dom. Pozwala to na podgrzanie 300 l/dob, co daje zapotrzebowanie miesiczne ok. 470 kWh i roczne rzdu 5700 kWh. Mnoc te wielkoci przez liczb domw, wchodzcych w skad osiedla (9), otrzymujemy odpowiednio zapotrzebowanie 4,2 MWh/miesic i 51,3 MW/rok. Do tego naleaoby doliczy straty przesyowe oraz zapotrzebowanie w budynku gospodarczym.

Na tym etapie jednak te skadowe zostan pominite. Cz cakowitego zapotrzebowania na ciepo do podgrzewania wody uytkowej bdzie pokryta przez hybrydowe systemy solarne, szczeglnie w okresie od kwietnia do wrzenia. Pozostaa energia, niezbdna do zaspokojenia potrzeb CWU (take CO), bdzie wytworzona w specjalnie zaprojektowanej kogeneracyjnej mikrosiowni na biomas z obieRys. 9.24. Schemat rwnolegego poczenia hydraulicznego giem ORC. Szczegy dotyczce kolektorw w hybrydowym systemie solarnym mikrosiowni i jej integracji ze sonecznym systemem hybry r d o: [28]. dowym przedstawione zostay w rozdziaach 7. i 8. Wykres widoczny na rys. 9.25 obrazuje wyniki symulacji produkcji energii cieplnej przez zaprojektowany system hybrydowy przy zaoeniu, e kolektory wchodzce w skad systemu wytwarzaj jedynie poow ciepa w stosunku do ukadw niezalenych. Zaoenie to wynika z rezultatw bada przeprowadzonych na urzdzeniach prototypowych, ktre wskazyway podobn zaleno (patrz podrozdzia 9.3.2) Sumaryczny roczny odzysk energii cieplnej z ukadu wynosi w takim przypadku 54,23 MWh. Pomimo celowego zmniejszenia sprawnoci kolektorw, wchodzcych w skad hybrydowego systemu solarnego, jest on w stanie pokry znaczn cz zapotrzebowania na energi potrzebn do przygotowania ciepej wody uytkowej (patrz rys. 9.20). Jest to szczeglnie widoczne w okresie wiosenno-letnim. Priorytetow odmian energii generowanej przez zintegrowany system solarny jest jednak energia elektryczna. Jak ju wczeniej wspomniano, zaprojektowane panele fotowoltaiczne charakteryzuj si czn nominaln moc szczytow rwn w przyblieniu 9 kWp. Wyniki symulacji w skali rocznej dla takiej wartoci, w warunkach klimatycznych Polski centralnej (d), przy orientacji paneli pod ktem 36o, przedstawiono na rys. 9.26. Wynika z tego, e rednio mikroelektrownia produkuje dziennie 23 kWh, natomiast rocznie 8 228 kWh.

161

Rys. 9.25. Roczna produkcja energii cieplnej dla osiedla zintegrowany system solarny (przy zaoeniu zmniejszenia sprawnoci o poow w stosunku do danych producenta) r d o: opracowanie wasne na podstawie danych z Aparel [28].

Rys. 9.26. Energia elektryczna produkowana dla osiedla przez hybrydow mikroelektrowni soneczn

162

r d o: opracowanie wasne na podstawie PVGIS [1].

Ze wzgldu na to, e dokadne obliczenie zapotrzebowania na energi elektryczn jest do skomplikowane i zaley w bardzo duej mierze od indywidualnych potrzeb i wiadomoci ekologicznej uytkownikw, w tej kwestii przyjte zostay pewne przedziay szacunkowe. Zakadajc zapotrzebowanie na energi elektryczn jednego domu w granicach od 2000 do 4000 kWh rocznie (z uwzgldnieniem energooszczdnoci, racjonalnego gospodarowania energi i wysokiej wiadomoci uytkownikw), mona prognozowa zapotrzebowanie projektowanego osiedla na 2040 MWh na rok. Hybrydowa mikroelektrownia soneczna o opisanych parametrach produkuje rocznie nieco ponad 8 MWh, czyli nie jest w stanie pokry nawet poowy tych potrzeb. System energetyczny osiedla stanowi jednak rozbudowan sie rozproszon, wyposaon dodatkowo w moliwo pozyskiwania energii elektrycznej w systemie kogeneracji z biomasy (rozdzia 7) oraz bezporednio z energii wiatru (rozdzia 10). Dziki takiej dywersyfikacji rde moliwa jest wiksza niezaleno energetyczna i nieco bardziej rwnomierna produkcja energii. Projekt osiedla zakada rwnie podczenie do sieci publicznej, nie tylko dla zabezpieczenia przed sezonowo niszym poziomem energii uzyskiwanej z OZE, lecz take w celu oddawania nadmiaru energii i bilansowania dziki temu jej kosztw. Schemat i metod podczenia niezalenych rde energii elektrycznej do sieci publicznej przedstawiono w podrozdziale 9.3. 9.4.3. Implementacja systemu BIPV Opcjonalnym przewidzianym rozwizaniem dodatkowego pozyskiwania energii elektrycznej z promieniowania sonecznego, w peni indywidualnie dopasowanym do kadego uytkownika/domu, jest zastosowanie systemw BIPV (patrz podrozdzia 9.1), zintegrowanych z przeszkleniem werandy. Integracja ogniw fotowoltaicznych z zabudow werandy, ktra w kadym domu wchodzcym w skad projektowanego osiedla skierowana jest fasad w kierunku poudniowym, bdzie zrealizowana w sposb, zilustrowany na rys. 9.28. Pojedyncze ogniwa PV s zabudowane w szkle (zaizolowane pomidzy dwoma szklanymi szybami) i rozoone celowo w sposb bardziej rozstrzelony ni w tradycyjnych moduach. Taki ukad pozwala na uzyskanie czciowego zacienienia w danym obiekcie czy pomieszczeniu, przy jednoczesnym wpuszczeniu owietlajcych go promieni sonecznych. W przypadku projektu Osiedle 2020 takie rozwizania fotowoltaiczne s przewidziane do zintegrowania z dachem lub fasad szklanej zabudowy werandy. Do wyboru przyszych uytkownikw kadego z domw pozostanie decyzja o zastosowaniu dodatkowych moduw BIPV, co z pewnoci zwikszy nieco koszty pocztkowe inwestycji, jed-

163

nak pozwoli na osiganie korzyci finansowych w przyszoci. Zgodnie z decyzj potencjalnego nabywcy danej nieruchomoci, dobrana bdzie take wielko instalacji oraz jej usytuowanie, moliwe w dowolnym miejscu dachu lub fasady przeszklonej zabudowy. Najprostszy, a zarazem najbardziej efektywny energetycznie ukad przedstawiono za pomoc wizualizacji (rys. 9.27).

Rys. 9.27. Przykadowa realizacja systemu BIPV w domu Osiedla 2020 r d o: praca konkursowa do miesicznika Murator (A. Klimek z zespoem).

164

W zalenoci od wyboru miejsca realizacji zintegrowanego z zabudow systemu fotowoltaicznego (dach lub fasada), zmienne bd wartoci rocznego i miesicznego uzyskiwania z nich energii elektrycznej. Oto przykadowa instalacja w obydwu wariantach: umieszczenie systemu fotowoltaicznego na dachu przeszklonej zabudowy werandy, usytuowanym pod ktem 36 do paszczyzny poziomej (pochylenie dachu werandy zostao specjalnie dobrane do systemu PV w zakadanej lokalizacji); zintegrowanie moduw PV ze szklan fasad zabudowy, co naturalnie orientuje je pod ktem 90 do poziomu.

Dla uatwienia porwnywania w obydwu analizowanych wersjach zostaa zaoona identyczna moc nominalna moduw, rwna 1 kWp. Instalacja o takiej mocy, przy zastosowaniu ogniw fotowoltaicznych opisanych w podrozdziale 9.4.2 (z uwzgldnieniem jej pprzezroczystoci) zajmie powierzchni ok. 77,5 m2 (co powoduje usytuowanie ogniw na caej szerokoci zabudowy werandy i wysokoci ok. 1 m). Otrzymanie zakadanej wartoci mocy instalacji wymaga zastosowania 250 sztuk proponowanych ogniw fotowoltaicznych. Na rys. 9.28 przedstawiono symulacj rocznego rozkadu uzysku energii w kWh na miesic w zalenoci od wariantu montau: dach (36) lewa strona, fasada (90) prawa strona. Obie symulacje sporzdzone zostay dla warunkw klimatycznych szerokoci geograficznej odpowiadajcej centrum Polski (d).

Rys. 9.28. Roczny uzysk energii elektrycznej produkowanej przez ogniwa PV o mocy nominalnej 1 WP, w warunkach klimatycznych odzi, w zalenoci od orientacji moduu: dach od strony poudniowej pod ktem 36 (z lewej), poudniowa fasada (z prawej) r d o: opracowanie wasne na podstawie PVGIS [1].

Z przedstawionych wykresw wynika, e wariantem bardziej opacalnym pod wzgldem energetycznym jest usytuowanie systemu BIPV na pochylonym dachu. W takim rozwizaniu redni miesiczny uzysk energii elektrycznej produkowanej przez system fotowoltaiczny wynosi niemal 80 kWh/miesic, podczas gdy w przypadku fasady jest to warto niespena 60 kWh/miesic. rednie wartoci dzienne wynosz 2,5 kWh/dzie dla systemu dachowego i 1,75 kWh/dzie dla fasady. Wartoci uzysku rocznego zostay

165

obliczone na poziomie 914 kWh/rok i 638 kWh/rok, odpowiednio dla instalacji pod ktem do paszczyzny poziomej rwnym 36 i 90o. Monta systemu fotowoltaicznego na dachu pochylonym pod optymalnym dla danej lokalizacji ktem pozwoli uzyska a o 43% wicej darmowej energii elektrycznej w cigu roku w stosunku do instalacji fasadowej. System BIPV, zintegrowany z fasad zabudowy werandy, ma jednak pewne zalety zwizane z wiksz rwnomiernoci pozyskiwania energii na przestrzeni caego roku. Rnice midzy uzyskiem energetycznym w miesicach wiosenno-letnich i jesienno-zimowych nie s a tak znaczce jak w przypadku ukadu pod ktem optymalnym. Ponadto o wyborze danego wariantu mog rwnie decydowa wzgldy estetyczne, ktre s definiowane dla kadego indywidualnie, lub te ch zacieniania konkretnego miejsca wewntrz pomieszczenia. Dlatego te aspekt ten zosta pozostawiony do decyzji potencjalnego waciciela konkretnej posesji, wchodzcej w skad osiedla. Rozwizaniem alternatywnym jest take zastosowanie systemu mieszanego z czci ogniw umieszczonych na dachu i czci na fasadzie. LITERATURA
[1] Baza meteorologiczna PVGIS, http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgis (dostp 7.01.2012). [2] B e l l i s M., History: Photovoltaics Timeline, The New York Times Company, New York 1997. [3] B r i n k w o r t h B., Energia soneczna w subie czowieka, PWN, Warszawa 1979. [4] D u f f i e J. A., B e c k m a n W. A., Solar Engineering of Thermal Processes, Wiley-Interscience, New York 1991. [5] F a l e w i c z R., Przewodnik po Socu, Instytut Astronomiczny Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2005. [6] http://www.altbio.pl (dostp 20.12.2011). [7] http://aside.pl (dostp 20.12.2011). [8] http://buildersavvy.com (dostp 20.12.2011). [9] http://climate.nasa.gov (dostp 20.12.2011). [10] http://domusweb.it (dostp 20.12.2011). [11] http://metalroofsss.com (dostp 20.12.2011). [12] http://pl.immergas.com (dostp 20.12.2011). [13] http://postcarbon.pl (dostp 20.12.2011). [14] http://windweathersolar.com (dostp 7.01.2012). [15] http://www.geni.org (dostp 20.12.2011). [16] http://www.motechsolar.com, (dostp 7.01.2012). [17] http://www.philadelphia-solar.com (dostp 7.01.2012).

166

[18] http://www.pvdatabase.org (dostp 20.12.2011). [19] http://www.pv-magazine.com (dostp 20.12.2011). [20] http://www.sapa-solar.com (dostp 20.12.2011). [21] http://www.schueco.pl (dostp 20.12.2011). [22] http://www.solarcentury.co.uk (dostp 20.12.2011). [23] http://www.thermico.p, (dostp 20.12.2011). [24] http://www.ukladsloneczny.com.pl (dostp 20.12.2011). [25] http://www.wolf-heiztechnik.de (dostp 20.12.2011). [26] http://zielonaenergia.eco.pl (dostp 7.01.2012). [27] K i m S., L i m D., K i m W., Y i J., The optimization of poly-si solar cell, Conference Proceedings of 5th International Conference on Properties and Applications of Dielectric Materials 1997. [28] Kolektory soneczne, instalacje solarne, Zakad Aparatury Elektrycznej ERGOM, d 2010. [29] L e w a n d o w s k i W. M., Proekologiczne odnawialne rda energii, Wydawnictwo NaukowoTechniczne, Warszawa 2007. [30] M a r k v a r t T., C a s t a n e r L., Solar Cells: Materials, Manufacture and Operation, Elsevier, Oxford 2005. [31] M a r t i n J., BIPV: Building-integrated Photovoltaics, the future of PV, Solar Choice, Sydney 2011. [32] Norma Europejska: IEC 60904-1 Photovoltaic devices Part 1: Measurement of PV currentvoltage characteristics, International Electrotechnical Commission IEC, 2006. [33] Polskie Normy, Energetyka soneczna: PN-EN 12975-1, 2007 ; Soneczne systemy grzewcze i ich elementy kolektory soneczne, cz. 1 : Wymagania oglne ; PN-EN 12975-2, 2007, Soneczne systemy grzewcze i ich elementy kolektory soneczne, cz. 2 : Metody bada. [34] P i e t r z k o D., Pomiary waciwoci termicznych ogniw i moduw sonecznych, praca magisterska, Politechnika dzka, d 2011. [35] S i b i s k i M., Polikrystaliczne ogniwa soneczne na bazie CdTe, rozprawa doktorska, Politechnika dzka, d 2007. [36] S m o l e c W., Fototermiczna konwersja energii sonecznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000. [37] S z y m a s k i B., Nasonecznienie, usonecznienie i natenie promieniowania sonecznego, 2011, http://solaris18.blogspot.com (dostp 7.01.2012). [38] T a k e h a r a T., H a y a s h i H., Building Integrated Photovoltaics (BIPV) module design & experience in Japan, 3rd World Conference on Photovoltaic Energy Conversion, Osaka 2003. [39] T e n e t a J., Fotowoltaiczne systemy zasilania. Zielone prdy w edukacji, Polskie Towarzystwo Inynierii Ekologicznej, Oddzia Krakowski, Agencja Wydawniczo-Poligraficzna Art-Tekst, Krakw 2006. [40] Y a n g H., F u n g Y., Energy performance simulation and experiments of different BIPV facades, Conference Proceedings of 6th International Conference on Advances in Power System Control, Operation and Management APSCOM, Honk-Kong 2003.

167

Poczenie 10. Poczenie elektryczne i zastosowanie turbin wia wiatrowych w projekcie osiedla
W rozdziale opisano metod podczenia sieci elektrycznej do kadego z domw w projekcie osiedla i sposb integracji maych turbin wiatrowych. Przedstawiono prognozowane parametry turbiny i generowanej mocy, wyjaniono obawy przed nadmiernym haasem i wpywem na sie energetyczn oraz rozwaono rne sposoby podczenia. Wybrany i opisany jest najkorzystniejszy i najmniej kopotliwy.

10.1. Wprowadzenie
Projektowanie pocze elektrycznych w przypadku kilku domw jest zadaniem kopotliwym. O ile w przypadku pojedynczego domu mona pozwoli sobie na rozwizania indywidualne, dopasowane do potrzeb danego mieszkaca, o tyle w przypadku kilku gospodarstw naley pj na kompromis, zapewniajcy wygodne uytkowanie wszystkim uczestnikom projektu. Najwaniejszym kryterium projektowania sieci jest niezawodno, a dopiero na drugim miejscu pojawia si cena. Wprawdzie gwnym zaoeniem projektu jest ograniczenie kosztw elektrycznoci i zminimalizowanie konsumpcji energii, nie mona jednak dopuci do sytuacji, w ktrej uytkownicy bd cakowicie uzalenieni od kaprysw pogody. Z tego wzgldu odnawialne rda energii nie bd jedynymi dostawcami prdu w projekcie. Tradycyjne podczenie do sieci krajowej zostanie utrzymane na wypadek zwikszonego zapotrzebowania na prd lub maej wietrznoci i nasonecznienia. Oprcz mikrosiowni i paneli sonecznych, do zestawu zielonych rde docz take turbiny wiatrowe. Ich docelowa liczba bdzie zalee od zapotrzebowania mieszkacw na energi. W razie nadmiaru produkcji elektrycznoci zostanie ona sprzedana do sieci po korzystnej dla obu stron cenie (w przypadku zdobycia przez osiedle zielonego certyfikatu cena sprzedawanego prdu moe by nawet wysza od ceny kupowanego).

168

10.2. Moc produkowana a zapotrzebowanie na energi


Nie da si oszacowa ostatecznej liczby kilowatogodzin, wskazujcej zuycie kadego z przyszych mieszkacw. Nie znamy ich jeszcze, nie wiemy, jakie bd mieli przyzwyczajenia. Urednianie oparte na dotychczas zebranych danych pochodzcych od innych odbiorcw moe by mylne, zwaszcza, e w najbliszych latach mona spodziewa si coraz niszej konsumpcji energii (coraz bardziej popularne arwki energooszczdne, pralki i lodwki klasy energetycznej A+++ oraz wiksza wiadomo spoeczestwa). Do projektowania pozostaych rde przyjto oglne oszacowanie, ale dokadniejsze dane bd dostpne dopiero po pierwszym roku eksploatacji. Nie ma rwnie moliwoci precyzyjnego okrelenia nominalnej mocy paneli sonecznych i turbin wiatrowych. Zmienno pogody w cigu roku jest tak dua, e jakiekolwiek szacowanie, nawet oparte na najdokadniejszych danych pomiarowych dla danego regionu, jest tylko przyblion estymacj, ktra wcale nie daje gwarancji, e te same warunki bd panoway w nastpnym roku. Jedynym susznym rozwizaniem jest dokonanie pomiarw dugoterminowych w lokalizacji, w ktrej bdzie si znajdowa turbina wiatrowa. Due znaczenie ma wiarygodne odwzorowanie warunkw pracy w przyszoci (szczeglnie wysoko nad ziemi i otoczenie planowanych budynkw). Tego typu pomiary stosuje si jedynie w przypadku duych inwestycji, dotyczcych turbin wielkiej mocy. W przypadku maych, tanich turbin (a takie wanie bd zastosowane w osiedlu), zamiast inwestowa w dugie i kosztowne pomiary prdkoci wiatru i nasonecznienia, naley bardzo oglnie oszacowa przewidywan moc na podstawie istniejcych w regionie danych, aby w przyblieniu policzy, czy inwestycja bdzie si opaca. Nastpnie powinno si po prostu zadba o prawidow instalacj (odpowiednio wysoki maszt dla kadego wiatraka i prawidowe ustawienie paneli). Ze wzgldu na moliwo sprzeday energii do sieci i zastosowanie tanich turbin, inwestycja bdzie na pewno opacalna i zwrci si w krtkim czasie.

10.3. Schemat elektryczny


Jest wiele moliwoci podczenia elektrycznego dla osiedla najbardziej korzystne przedstawiono na rys. 10.1. Schemat ten zosta opracowany z myl o optymalnym wykorzystaniu wszystkich rde. Poszczeglne punkty zaznaczone na rysunku wymagaj objanienia.

169

Rys. 10.1. Schemat podczenia elektrycznego dla domw w osiedlu r d o: opracowanie wasne.

170

1. Osiedle bdzie podczone do najbliszej lokalnej sieci niskiego napicia (230 V, prd trjfazowy). Do tego punktu sie naley do zakadu energetycznego. 2. Trjfazowy licznik energii elektrycznej suy do rozliczania si osiedla z elektrowni. Licznik powinien mie dwa wskazania liczb kilowatogodzin pobranych oraz oddanych do sieci. Dziki temu moliwe bdzie realne generowanie zyskw z wyprodukowanej elektrycznoci. Licznik moe mie tylko jedno wskazanie, jeli nie bdzie przewidywana nadwyka produkcji w stosunku do konsumpcji prdu. Ewentualny przepyw w drug stron bdzie wtedy pomijany. 3. Kady z domw bdzie mia w zaoeniu podczenie do jednej z faz. Na yczenie mieszkacw mona zainstalowa podczenie trjfazowe do wybranego domu. Nie bdzie to wymagao wikszych zmian oprcz zamiany licznika na trjfazowy i doprowadzenia dodatkowego kabla. 4. Posiadanie odnawialnych rde energii w kadym z domw nie jest narzuconym obowizkiem i zaley od wacicieli. To niewtpliwie korzystna instalacja, jednak nie

mona nikogo zmusi do dbania o wasn turbin lub okresowe czyszczenie paneli. Jeli gospodarz zdecyduje si na te instalacje (lub tylko jedn z nich), dostanie dodatkowy licznik (licznik prdu staego), wskazujcy wyprodukowan zielon energi. Jego comiesiczny rachunek za energi bdzie pomniejszany o odpowiedni kwot w zalenoci od sprawnoci jego urzdze. Dziki temu kady z wacicieli bdzie dba o swj wiatrak, chcc zyska dla siebie (a nie dla wszystkich ssiadw) jak najwicej. Oprcz wiatrakw na domach osiedle bdzie dysponowa trzema wiatrakami umiejscowionymi na pomieszczeniu gospodarczym, ktre bd dobrem wsplnym. 5. Panele soneczne i wiatraki bd podczone do jednej linii, a odpowiedni ukad diod pprzewodnikowych zapobiegnie zakcaniu ich wzajemnej pracy.

Rys. 10.2. Podczenie zabezpieczajce przed napdzaniem wiatraka przez panele r d o: opracowanie wasne

Prd stay moe by wykorzystywany bezporednio przez mieszkacw, ale nie jest dostosowany do zasilania wikszoci urzdze domowych. Nieprzystosowany prd z wiatraka lub ogniw sonecznych mona wykorzysta najwyej do zasilania wentylacji lub grzaki elektrycznej, ale nie komputera, sprztu muzycznego albo telewizora. Z tego wzgldu skumulowany prd z odnawialnych rde energii bdzie dostarczany do falownika, ktry zamieni prd stay na zmienny o odpowiedniej charakterystyce, co umoliwi podczenie do sieci. 6. Falownik trjfazowy, znajdujcy si w pomieszczeniu gospodarczym, bdzie taszym rozwizaniem ni ustawianie pojedynczych urzdze w kadym domu. Niestety,

171

wymaga poprowadzenia kabli w przeciwnym kierunku i uzalenia wszystkie gospodarstwa od prawidowej pracy tego urzdzenia (w przypadku awarii falownika prd pynie zwyczajnie z sieci krajowej). Zdecydowan zalet tego rozwizania jest moliwo korzystania z wiatrakw ssiadw. Jeli wieje odpowiedni wiatr i turbiny wiatrowe wszystkich mieszkacw obracaj si nawet z ma prdkoci, a np. tylko 3 domy maj wczone urzdzenia elektryczne, to ich cae zapotrzebowanie moe by zaspokojone przez odnawialne rda energii, bez pobierania prdu z sieci. Najwiksz przeszkod w realizacji tego typu poczenia bdzie uzyskanie pozwolenia od zakadu energetycznego na podczenie rda do sieci. W Polsce procedura ta trwa bardzo dugo i jest wyjtkowo kosztowna. Istnieje jednak szansa, e przepisy w tej sprawie zmieni si niedugo za spraw powstajcej ustawy o odnawialnych rdach energii, majcej wspiera energetyk rozproszon. Schemat nie uwzgldnia 3 turbin umieszczonych na dachu pomieszczenia gospodarczego ani paneli hybrydowych, lecz bd one podczone do tego samego falownika, co pozostae rda. Wyjtek stanowi mikrosiownia, podczona niezalenie.

10.4. Energetyka wiatrowa


Praktycznie caa energia dostpna na Ziemi pochodzi od Soca. Proces fotosyntezy powoduje wzrost rolin zielonych, dziki czemu mog rozwija si wszystkie inne stworzenia z dugiego acucha pokarmowego. Wgiel, gaz ziemny, ropa naftowa, a nawet wodr stanowi produkty dziaania promieni sonecznych oraz dugotrwaych procesw chemicznych. Do pochodnych naley take ruch powietrza, spowodowany rnic temperatury powierzchni Ziemi, ruch rzek wywoany opadami w pobliu ich rde oraz np. morskie fale. Turbiny wiatrowe wykorzystuj take pochodn energii sonecznej si wiatru. Ich dziaanie nie zmienio si od wiekw i wci opiera si na podobnych zasadach. Gwn rnic midzy starymi wiatrakami holenderskimi a dzisiejszymi turbinami jest sposb wykorzystania energii (konwersja na elektryczno) i sprawno. Obecne techniki oblicze komputerowych pozwalaj na dokadne zaprojektowanie profili opatek, generatora i pozostaych elementw tak, aby maksymalnie wykorzysta dostpn moc. Wiatraki s stosowane w przypadku duych farm, w ktrych liczy si maksymalne wykorzystanie siy wiatru i szybki zwrot poniesionych (zazwyczaj bardzo wysokich)

172

kosztw wieloetapowej inwestycji. Obliczenia numeryczne oraz eksperymenty praktyczne i dane z eksploatacji, zebrane w ostatnim pidziesicioleciu, wskazuj wyranie, e najbardziej optymaln konstrukcj dla duych prdkoci wiatru jest wirnik trjopatowy. Szczeglnie dobrze sprawdza si on w duych, ponad jednomegawatowych turbinach. Ten ciekawy fakt atwo wyjani (rys. 10.3).

Rys. 10.3. Zaleno wskanika mocy (Cp) od wskanika szybkobienoci () r d o: [4].

oznacza stosunek prdkoci kocwki opaty do prdkoci wiatru, natomiast Cp jest stosunkiem mocy mechanicznej na wale turbiny do teoretycznej mocy kinetycznej pdzcego wiatru. Widoczna na wykresie linia pozioma oznacza maksymaln teoretyczn sprawno idealnej turbiny wiatrowej, rwn niemal 0,6. Warto ta wynika z nastpujcych zalenoci.

173

Energia kinetyczna powietrza o masie m, poruszajcego si z prdkoci v jest rwna


.

Moc tego strumienia wynosi:


.

Dla okrelonej powierzchni A moc powietrza mona wyliczy ze wzoru:


,

gdzie gsto powietrza. Z ostatniego rwnania wynika, e moc wiatraka (z duym przyblieniem) jest wprost proporcjonalna do trzeciej potgi prdkoci wiatru. Gsto powietrza zaley od cinienia i temperatury:
,

przy czym p cinienie powietrza, T temperatura, R staa gazowa. Mona wyliczy gsto powietrza na danej wysokoci z przyblionego wzoru, ktry uatwi wstpne obliczenia dla konkretnej elektrowni
,

gdzie 0 = 1,225 kg/m3 jest gstoci powietrza na poziomie morza w temperaturze 15oC. Nie sposb odzyska ca energi mechaniczn z wiatru, gdy oznaczaoby to konieczno jego zatrzymania, co z oczywistych wzgldw jest niemoliwe. Dla okrelenia mocy moliwej do uzyskania (Pww), naley porwna energie kinetyczne wiatru przed wirnikiem i za nim:

174

Sia wywierana przez powietrze na powierzchni wirnika jest rwna:

A zatem moc mechaniczna wynosi

Rys. 10.4. Rozkad prdkoci przed i za wirnikiem r d o: [4].

Wedug poprzednich zaoe, teoretyczna prdko wiatru w pobliu wirnika v jest rwna redniej z prdkoci v1 i v2 (rys. 10.4, 10.5)

175

Podstawiajc do wzoru prdkoci otrzymujemy:

Bardziej przejrzysty jest wzr

Dla okrelenia maksymalnej wartoci wspczynnika mocy Cp naley znale maksimum nastpujcej funkcji

Rys. 10.5. Warto wspczynnika mocy dla rnego stosunku prdkoci przed i za wirnikiem r d o: [4].

176

Warto maksymalna wyliczonego wspczynnika mocy wynosi 0,593 dla stosunku prdkoci wiatru 1/3. Jest to maksymalna teoretyczna sprawno dowolnej turbiny wiatrowej. Faktyczna sprawno zaley od strat na przekadni, oporw przewodw, pracy generatora i mocy odbieranej. Najblisze tej wartoci s turbiny trzyopatkowe. Wynika to std, e powietrze nalatujce na opatki daje si przerobi w odpowiednio

krtkim czasie, zanim na jego torze pojawi si nastpna opatka. W turbinach o wikszej liczbie opatek powietrze moe nie zdy uciec i negatywnie wpywa na prac kolejnego profilu. Z kolei turbiny jedno- i dwuopatkowe nie wykorzystuj caej mocy dostpnej w obszarze zataczanego przez nie koa. Nie oznacza to jednak, e jest to konstrukcja idealna, nawet najlepsze turbiny trjopatkowe maj wspczynnik Cp nie wikszy ni 48%. Istotn wad turbin o maej liczbie opatek jest wysoka prdko startowa. Aby wprawi wirnik w ruch, potrzebna jest dua pocztkowa prdko wiatru. Przy maym wietrze turbina nie jest w stanie wirowa, traci spor cz energii, ktra mogaby zosta wykorzystana. Rnic pomidzy tymi dwoma podejciami przedstawiono na rys. 10.6.

Rys. 10.6. Przepyw powietrza przy maej prdkoci wiatru r d o: [6].

177

Turbiny o wielu opatkach maj znacznie wikszy moment rozruchowy, nadaj si te lepiej do napdzania urzdze wymagajcych duej siy (np. pomp wodnych). Jednak przy wikszych prdkociach stawiaj zbyt duy opr dla wiatru, ktry widzi je jak jednolity dysk. Z tych wzgldw turbiny wiatrowe projektuje si, uwzgldniajc konkretny zakres prdkoci. Gwnym elementem podlegajcym projektowaniu s opatki. Musz mie odpowiedni ksztat, aby optymalnie wykorzysta warunki przepywowe i zapobiega powstawaniu turbulencji. Istot ksztatu opatki s profile. Zwykle wykorzystuje si profile podobne do stosowanych w projektowaniu skrzyde samolotw lub migie lotniczych (rys. 10.7).

Rys. 10.7. Przykadowe profile wykorzystywane przy projektowaniu turbin wiatrowych r d o: [6].

178

Ksztat przekroju na kadej wysokoci opatki jest inny ze wzgldu na jej ruch obrotowy. Im dalej od osi obrotu, tym szybciej powietrze przepywa przy powierzchni, a wic ksztat profilu robi si bardziej opywowy, aby nie stawia oporw. Pozostae elementy duych turbin wiatrowych rwnie wymagaj odpowiedniego zaprojektowania. Do prawidowego dziaania niezbdne s: generator, przekadnia i mechanizm kierunkowania (rys. 10.8). Szczeglnie wane jest dobranie waciwego przeoenia przekadni. Zazwyczaj opatki turbin poruszaj si dosy wolno. Do generowania prdu niezbdna jest dua prdko obrotowa wirnika generatora. W przypadku duych turbin energetycznych jest to zazwyczaj 3000 obrotw/min, ktre powoduj, e czstotliwo sieci wynosi 50 Hz, podczas gdy czstotliwo obrotu opatek zazwyczaj nie przekracza kilku Hz. Stosowanie

takich przekadni (szczeglnie w maych turbinach wiatrowych) pociga za sob powstawanie strat w pobliu zbatek. Czsto zbyt due przeoenie sprawia, e uruchomienie wiatraka jest utrudnione przez hamowanie tarciem statycznym.

Rys. 10.8. Pozostae elementy gondoli turbiny wiatrowej r d o: [7].

Sposobem ominicia czci niezbdnego przeoenia jest stosowanie generatorw wolnoobrotowych. W odrnieniu od tradycyjnych, maj one wicej par biegunw, uoonych na wikszym promieniu. Generatory wolnoobrotowe ksztatem przypominaj bardziej placek ni puszk. Konstrukcje amatorskie wykorzystuj do tego celu mae magnesy neodymowe, umocowane na wale przerobionego silnika elektrycznego.

10.5. Turbinofobia
Turbiny wiatrowe budz zupenie nieuzasadnione protesty spoeczne. Argumentacja przeciwnikw jest czasami tak irracjonalna, e trudno uwierzy, i tak wiele osb zgadza si z tymi niedorzecznymi motywami. Pierwszy i chyba najmniej zrozumiay z nich

179

mwi, e turbiny wiatrowe zmniejszaj prdko wiatru. Owszem, prdko wiatru tu za wirnikiem spada, w najlepszym wypadku trzykrotnie, ale w porwnaniu z ogromn objtoci powietrza, jak niesie z sob front atmosferyczny, nawet 60-metrowy maszt nie stawia praktycznie adnego oporu (rys. 10.9). Nawet, jeli w cieniu turbiny mona zauway spadek prdkoci, to ju w odlegoci kilkudziesiciu metrw za ni rnica ta jest niezauwaalna. Przeciwnicy energetyki wiatrowej twierdz, e nawet takie mae spadki prdkoci wpywaj niekorzystnie na

Rys. 10.9. Podzia atmosfery Ziemi

180

r d o: [1].

natur Trudno okreli, z jakiego wzgldu, ale w takim razie powinni oni przeciwstawia si rwnie powstawaniu blokw mieszkalnych albo kominw elektrowni. Energia wykorzystywana przez wiatraki do napdzania generatorw byaby rozproszona w postaci ciepa, gdyby zostawi j sam sobie. Kolejnym eksponowanym przez przeciwnikw zagroeniem jest niebezpieczestwo dla przelatujcych ptakw i nietoperzy. Mit mwi, e ptaki s niewiadome zagroenia wynikajcego z kontaktu z turbin wiatrow, a nietoperze nie s w stanie wykry ich obecnoci. Z tego powodu na przedsibiorstwa planujce inwestycje w farmy wiatrowe naoony jest obowizek przeprowadzenia dugotrwaych bada nad zachowaniami nietoperzy w danym regionie. W praktyce sytuacja przedstawia si jednak zdecydowanie mniej gronie (tab. 10.1).
T a b e l a 10.1 Statystyki dotyczce gincych ptakw w USA Struktura/technologia stworzona przez czowieka Dzikie i domowe koty Linie energetyczne Okna (domowe i biurowe) Pestycydy Samochody Owietlone wiee komunikacyjne Turbiny wiatrowe r d o: [9]. Roczna liczba umierconych ptakw w Stanach Zjednoczonych Setki milionw 130 000 000174 000 000 100 000 0001 000 000 000 70 000 000 60 000 00080 000 000 40 000 00050 000 000 10 00040 000

Okazuje si, e ptaki s w stanie z atwoci omin przeszkod w postaci turbiny wiatrowej. Te due konstrukcje s widoczne z daleka, a ich opatki poruszaj si na tyle wolno, e ptaki bez problemu omijaj je tak samo atwo, jak drzewa. Inaczej wyglda sprawa z oszklonymi biurowcami (np. bkitny biurowiec przy ul. Sienkiewicza w odzi; por. [10]). Naley zauway, e budowa tego typu budynkw nie budzi tak duych zastrzee. O ile poruszajca si prostopadle do kierunku wiatru opatka typowego wirnika moe rzeczywicie nie odzwierciedla typowego ruchu gazi, do ktrych omijania przyzwyczajone s ptaki, o tyle turbiny Savoniusa nie powinny sprawia im adnych trudnoci.

181

Wyran przeszkod dla przeciwnikw turbin wiatrowych jest take ich wygld. Uwaam te konstrukcje za jeden z pikniejszych przejaww inynierii, lecz o gustach si nie dyskutuje. Istotnie, stanowi one ingerencj w krajobraz i zdecydowanie wyrniaj si na tle jednolitego nieba. Pytanie brzmi, czy wyrniaj si bardziej ni dym z komina elektrowni wglowej albo chodnia elektrowni atomowej? Jest to z pewnoci kwestia przyzwyczajenia i zrozumienia, e te zielone rda energii wyranie przyczyniaj si do zmniejszenia emisji szkodliwych substancji do atmosfery i ograniczaj efekt cieplarniany. Waciwie jedynym argumentem godnym uwagi racjonalnie mylcego czowieka jest kwestia haasu. Nie chodzi tu o rzekome ultradwiki, ktrych tak bardzo boj si pesymici, ale o zwyczajny haas towarzyszcy normalnej pracy wiatraka. Nie s to dwiki bardziej donone ni wist gazi drzewa przy mocniejszym podmuchu wiatru, ale mog by uciliwe dla osb wraliwych i nerwowych. Problem ten pojawia si w przypadku le skonstruowanej lub le eksploatowanej turbiny. Szczeglnie widoczny jest w konstrukcjach amatorskich, ktrym daleko do profesjonalnych wirnikw. Wiksza cz tego typu dwikw powstaje na kocwkach opat oraz przy maszcie. Prawidowe zaprojektowanie ksztatw i waciwe sterowanie prdkoci obrotow sprawia, e nowoczesne wirniki s znacznie cichsze ni te produkowane przed laty. W warunkach nominalnych kada prawidowo zaprojektowana turbina moe dziaa bezszelestnie, ale wiatr samodzielnie nie dostosowuje si zazwyczaj do wymaga projektantw. Wiksze odstpstwa powoduj powstawanie zawirowa, szczeglnie uciliwych na kocach opatek. Ten szczeg musi by szczeglnie wzity pod uwag w trakcie projektowania turbiny wiatrowej na potrzeby osiedla.

10.6. Zaoenia, parametry techniczne


W projekcie osiedla wykorzystywane bd wiatraki maej mocy, do 1 kW. Jest to zwizane z promocj tego typu konstrukcji jako rda prdu w energetyce rozproszonej. Atutem uycia maych turbin jest przede wszystkim ich cena, prostota i niezawodno. Wymagaj one znacznie mniejszej troski ni due turbiny, a stawianie kilku sztuk (o ile nie przeszkadzaj sobie nawzajem, tzn. nie zasaniaj si) liniowo zwielokrotnia cakowit moc. Due maszyny na pewno cechuje wiksza sprawno i wyszy poziom technologiczny, jednak ustpuj maym wiatrakom cen i prostot konstrukcji. Ostateczny ksztat i parametry opatek nie s jeszcze zdefiniowane, pozostaj w fazie projektu, ale ich pogldowe wizualizacje mona obejrze na rys. 10.10.

182

Rys. 10.10. Projekt wiatraka planowanego do zastosowania w projekcie osiedla r d o: opracowanie wasne.

Istotn cech wiatraka jest zastosowanie obrczy zewntrznej. Element ten likwiduje turbulencje powstajce czsto na kocwkach opatek, ktre przyczyniaj si do haasu. Caa konstrukcja korpusu i ksztat opatek bd nastawione na zminimalizowanie turbulencji, a co za tym idzie maksymaln redukcj haasu, zwizanego z przepywem powietrza. Optymalizacja konstrukcji pozwoli na zwikszenie wydajnoci, bo wanie turbulencje powoduj spore straty podczas konwersji energii. Gwne kryterium konstrukcyjne stanowi wanie komfort dla uytkownikw. Skoro turbiny maj by uytkowane, ich pracy nie moe towarzyszy aden efekt (drgania, haas, konieczno czstych napraw), zniechcajcy mieszkacw. Jeli ktrekolwiek z tych objaww wystpi, moe doj do sytuacji, e zdecyduj si oni na demonta, mimo zyskw zwizanych z produkcj prdu. Unikatow cech turbiny bdzie umiejscowienie opatek za masztem w stosunku do kierunku wiatru. Dziki temu uniknie si koniecznoci montowania steru i mechanizmu nakierowujcego na wiatr, a ustawienie wiatraka bdzie si odbywao samoczynnie dziki oporowi opatek. Aby unikn zakce przepywu, ksztat korpusu zostanie starannie dostosowany pod ktem aerodynamicznym, a na maszt zostanie naoona otulina zmniejszajca jego opr. Taka konstrukcja ma na celu ograniczenie przestrzeni zajmowanej przez turbin, wiksz estetyk i uproszczenie struktury, a co za tym idzie rwnie obnienie ceny kocowej produktu.

183

184

Powszechnie stosowan praktyk jest projektowanie turbin wiatrowych o 3 opatach. Maj one najwysz moliw do osignicia sprawno w porwnaniu z innymi konstrukcjami, teoretycznie mogc siga ok. 48% (sprawno konwersji energii wiatru na energi mechaniczn turbiny). Zastosowana w projekcie konstrukcja 5-opatowa bdzie zatem miaa nieznacznie mniejsz maksymaln sprawno teoretyczn w porwnaniu z turbin 3- opatkow (przewiduje si ok. 45%). Waniejszym kryterium bdzie tu jednak minimalna prdko wiatru, przy ktrej nastpuje start turbiny. Dla zwikszonej liczby opatek moment siy wywoany przez ruchome powietrze jest wikszy dla maych prdkoci, std projektowana turbina bdzie dziaa nawet przy sabych podmuchach wiatru. Dodatkowo 5 opatek zapewnia wiksz sztywno konstrukcji, ktra jest niezbdna z powodu zainstalowanej obrczy. Projektowana rednica wirnika bdzie wynosi 2 metry. Dziki temu przy prdkoci wiatru 11 m/s turbina osiga moc teoretyczn ok. 1,12 kW. Po odjciu strat mechanicznych w przekadni, strat generatora oraz innych, moc elektryczna powinna wynosi nieco poniej 1 kW. Naley pamita, e zaleno mocy od prdkoci nie jest funkcj liniow, a raczej potgow. Wysoko masztu pozostaje kwesti otwart a do momentu powstania domu. Nie jest ona ograniczona przez konstrukcj wiatraka, ktry moe by naoony na dowoln okrg rur o rednicy zewntrznej 60 mm i minimalnej wysokoci 1,5 m. Zestaw montaowy bdzie zawiera odcigi linowe i elementy mocujce. Ze wzgldu na brak fundamentw, nie bd wymagane pozwolenia na budow. W konstrukcji brak bdzie magnesw staych, a funkcj wzbudzajc przejmie uzwojenie wirnika generatora zasilane prdem staym z obwodu. Funkcj generatora bdzie peni odwrcony silnik uniwersalny (zasilany zarwno prdem staym, jak i zmiennym). Prd bdzie wzbudzany samoczynnie po uamku sekundy pracy generatora, mimo braku zewntrznego rda zasilania. Napicie i natenie prdu bdzie zalee od oporu odbiornika (lub ustawienia falownika/przeksztatnika) oraz od prdkoci wiatru. Rozwaa si zastosowanie przekadni bezstopniowej stokowej z piercieniem regulacyjnym zamiast tradycyjnej przekadni zbatej. Pozwoli to na dokadniejsz regulacj przeoenia i cig prac w punkcie nominalnym zaoonym w trakcie projektu. Opcjonalne wyposaenie wiatrakw stanowi krata ochronna. Jej montowanie nie bdzie konieczne i zostanie uzalenione od decyzji mieszkacw. Krata teoretycznie zapewni bezpieczestwo ptakom (albo raczej spokojny sen mieszkacom), ale te wykluczy ewentualn konieczno przeprowadzenia bada nad przelotami nietoperzy w rejonie inwestycji w razie zmiany prawa (w tej chwili pozwolenia takie wymagane s jedynie od przedsibiorstw). Jej opr bdzie may, ale nieznacznie wpynie na prac wiatraka.

10.7. Savonius
Alternatyw dla przedstawionej konstrukcji wirnika jest turbina o pionowej osi obrotu, tzw. Savonius. Przedstawiany jest jako najmniej atrakcyjny pod wzgldem wydajnoci, lecz ma wiele zalet. Przede wszystkim istnieje duo wiksza akceptacja spoeczna dla tego typu konstrukcji. O ile w tradycyjnych turbinach o poziomej osi obrotu ruch opatek jest prostopady do kierunku wiatru (opatki jakby tn przepywajce powietrze), o tyle Savoniusy poruszaj si zgodnie z nim, nie stanowic zagroenia dla ptakw (rys. 10.11). Dodatkowym plusem jest znacznie cichsza praca i wolniejsze obroty. Oprcz tego konstrukcja jest zdecydowanie tasza w wykonaniu, prostsza i mniej zawodna. Wykorzystuje lepiej dostpne miejsce (ma cylindryczny ksztat), przez co z tej samej objtoci powietrza w praktyce potrafi wyprodukowa wiksz ilo energii. Kolejnym plusem jest duy obwd dolnego dysku, pozwalajcy na zamontowanie u podstawy elektromagnesw, umoliwiajcych porwnywalne z tradycyjnymi turbinami parametry generowania prdu, bez koniecznoci stosowania przekadni. Kwesti konieczn do rozstrzygnicia jest ksztat i ukad opatek. Istniej bardzo due rnice w sprawnoci rnych profili zastosowanych do budowy tego typu turbin. Mae rnice wymiarw maj spory wpyw na moc wyjciow. (rys. 10.12). Oprcz cakowitej szerokoci opatek wany jest rozmiar szczeliny, ksztat krzywej (moe to by uk, elipsa, sinusoida, parabola) i kt skrcenia w pionie, ktry uatwia uruchomienie turbiRys. 10.11. Przykadowa turbina Savoniusa ny. Bez niego wirnik moe ustawi si na wiatr i nie wystartowa nawet przy duych prdko r d o: [11].

185

ciach. Dodatkowo skrcenie tworzy wektor siy skierowany korzystnie dla zwikszenia momentu siy. Do podstawowego dopracowania odpowiedniego ksztatu przekroju moe posuy symulacja komputerowa. Najlepszym i najbardziej popularnym programem uywanym do tego celu jest ANSYS CFX. Pozwala on na odtwarzanie rzeczywistych warunkw przepywu na wirtualnym modelu, bez koniecznoci budowania wielu turbin przeznaczonych wycznie do bada. Dziki takiemu podejciu mona atwo porwna wyniki drobnych zmian ksztatu i zdecydowa, ktre propozycje nadaj si do przetestowania w warunkach rzeczywistych, nie mona Rys. 10.12. Wymiary brane pod uwag przy przecie polega wycznie na wynikach opracowywaniu ksztatu symulacji, modele musz by sprawdzone. r d o: [12]. Do tego celu wykorzystuje si tunele aerodynamiczne. Ostateczne wyniki oblicze oraz decyzja inwestorw przesdz o wyborze dla osiedla okrelonego rodzaju turbiny. Oprcz efektywnoci wany bdzie take okres zwrotu inwestycji, ktry zdecyduje o jej ostatecznej opacalnoci.

10.8. Podsumowanie
Mimo maej mocy zastosowanych wiatrakw, maj one duy wpyw na redukcj emisji szkodliwych gazw do atmosfery i przyczyniaj si do zmniejszenia cakowitego kosztu energii elektrycznej w osiedlu. Przy duszym okresie uytkowania stanowi znaczcy element zysku mieszkacw, a ponadto rozpowszechniaj odnawialn form energetyki rozproszonej i demonstruj, jak atwo jest wdroy podobne rozwizania w dowolnym osiedlu.

186

LITERATURA
[1] Encyclopaedia Britannica, Chicago 2007. [2] J h a A. R., Wind Turbine Technology, London 2011. [3] L u b o n y Z., Elektrownie wiatrowe w systemie energetycznym, Warszawa 2006. [4] L u b o n y Z., Farmy wiatrowe w systemie energetycznym, Warszawa 2009. [5] M a h a m a r a k k a l a g e S a m a n U d a y a K u m a r F., On the performance and wake aerodynamics of the savonius wind turbine, Sri Lanka 1980. [6] http://www.windtronics.com/comparison-chart. [7] http://www.cire.pl/zielonaenergia/wiatrowa.html?smid=28. [8] http://science.howstuffworks.com/environmental/green-science/wind-turbine-kill-birds.htm. [9] http://hodowca.blox.pl/2006/07/Blekitny-wiezowiec.html. [10] http://www.archiexpo.com/prod/helixwind/small-vertical-axis-wind-turbines-helical-savonius-rotor62253-159877.html. [11] F u j i s a w a N., Velocity measurements and numerical calculations of flow fields jn and around Savonius rotors, Journal of Wind Engineering and Industrial Aerodynamics 1996,Vol. 59, Iss. 1.

11. Racjonalne gospodarowanie wod


W zaprojektowanym osiedlu racjonalne gospodarowanie wod odbywa si poprzez rekuperacj wody deszczowej oraz oczyszczanie ciekw. Zastosowano oczyszczanie ze zoem biologicznym, w ktrym wykorzystuje si naturalne procesy biochemicznego rozkadu zanieczyszcze. Do prowadzenia tych procesw wykorzystuje si populacje mikroorganizmw, ktre tworz utwierdzon biomas. Drobnoustroje wykorzystuj zwizki organiczne zawarte w ciekach jako pokarm, co przyczynia si do przyrostu biomasy bakteryjnej. Pozostaa cz zwizkw zostaje rozoona do dwutlenku wgla i wody (w warunkach tlenowych) lub do dwutlenku wgla i metanu (w warunkach beztlenowych).

Rys. 11.1. Schemat budowy biologicznej oczyszczalni ciekw

188

r d o: opracowanie wasne.

Cay wieloetapowy proces oczyszczania zachodzi w jednym zbiorniku, dziki czemu ostatecznie wypywa jedynie oczyszczona woda pociekowa. cieki surowe s doprowadzane do osadnika gnilnego, w ktrym zachodzi wstpne, mechaniczne oczyszczanie zostaj usunite zawiesiny i tuszcze. Powstajce w tym procesie osady s czciowo degradowane w wyniku fermentacji beztlenowej. Zoe biologiczne pozostaje w cigym ruchu, a co za tym idzie nie ma koniecznoci oczyszczania jego elementw. Nastpnie cieki przepywaj do reaktora biologicznego, gdzie w warunkach tlenowych zachodz procesy z udziaem ywej bony biologicznej porastajcej zoe oraz bakterii wolnopywajcych. Kolejny etap, klarowanie oczyszczonej wody (czstki osadu oddzielaj si od wody i opadaj na dno, a oczyszczona woda pozostaje w grnej czci komory), zachodzi w ostatniej komorze. Jest w niej zainstalowany podnonik powietrzny, ktry zbiera z dna osad i przenosi go do komory pierwszej, oczyszczanej raz w roku. Wyklarowana woda pociekowa jest gotowa do rozprowadzenia w sieci domw. Zoe biologiczne ma du odporno, jeeli chodzi o nierwnomiernoci w dopywie ciekw oraz zmienne temperatury zewntrzne. Charakteryzuje si wysok redukcj zanieczyszcze, sigajc nawet 95%. Schemat budowy biologicznej oczyszczalni ciekw przedstawiono na rys. 11.1. Woda pociekowa jest zawracana i wykorzystywana do podlewania ogrodw, mycia samochodw oraz do celw socjalno-bytowych, takich jak spukiwanie wody w toalecie. Schemat instalacji rozprowadzajcej oczyszczon wod przedstawiono na rys. 11.2. Drugim etapem racjonalnego gospodarowania wod jest rekuperacja wody deszczowej. Jest ona doprowadzana do zbiornika jedynie z powierzchni zadaszonych. Wykorzystano zbiornik o pojemnoci 20 000 l, do ktrego oprcz wody deszczowej doprowadzana bdzie rwnie woda z oczyszczalni ciekw. W przypadku zbyt maej iloci wody zbiornik bdzie uzupeniany wod wodocigow, natomiast zbyt dua jej ilo zostanie rozprowadzona za pomoc drenau rozsczajcego. Jest to ukad rur, poczonych ze sob, ktre maj za zadanie rwnomierne rozprowadzenie nadmiernej iloci wody zgromadzonej w zbiorniku. Najczciej stosowane s rury PCV, z otworami w formie naci bd nawiercanych otworw. Wykopy pod drena wykonuje si na gboko okoo 150 cm nad maksymalnym rocznym poziomem wd gruntowych. Grna cz rury drenaowej zostaa zabezpieczona geowknin, za warstwa filtracyjna pod drenaem jest wykonana ze wiru o uziarnieniu 1632 mm. Obszar, na ktrym uoony jest drena porasta trawa. W opisanym osiedlu wykorzystano 5 nitek drenaowych o cznej dugoci 80 m. Schematy przedstawiajce cay system zagospodarowania wody w osiedlu przedstawiono na rys. 11.3 i 11.4.

189

Rys. 11.2. Schemat instalacji do rozprowadzania wody oczyszczonej r d o: opracowanie wasne.

Rys. 11.3. Schemat systemu zagospodarowania wody

190

r d o: opracowanie wasne.

Rys. 11.4. Przekrj pomieszczenia gospodarczego, pod ktrym znajduje si system do zagospodarowania wody r d o: opracowanie wasne.

W opisywanym osiedlu wykorzystano zbiornik do biologicznego oczyszczania ciekw o pojemnoci 16 000 l, o objtoci zoa 3,5 m3 oraz przepustowoci dobowej 4,8 m3. Woda z powierzchni utwardzonych jest wykorzystywana do podlewania tzw. ogrodw deszczowych. Dobierajc roliny do ogrodu deszczowego wzito pod uwag roliny wilgociolubne, czyli takie, ktre preferuj wilgotn gleb, ale toleruj rwnie suche podoe oraz charakteryzujce si rednim zapotrzebowaniem na wod, czyli takie, ktre dobrze toleruj zarwno wilgo, jak i jej brak. LITERATURA
[1] B r z o s t o w s k i N., H a w r y y s z y n M., K a r b o w s k i D., P a n i c z k o S., Przydomowe oczyszczalnie ciekw, Biaystok 2008. [2] http//www.ekopol.pl (dostp 13.01.2012).

191

budyn 12. Informatyczny system zarzdzania budynkiem


12.1. Rola informatyki w budownictwie energooszczdnym
Termin budynki inteligentne (ang. smart building) jest znany od ponad dwudziestu lat i wci podlega ewaluacji. W latach osiemdziesitych oznacza budynki pasywne. Dziesi lat pniej by to budynek wyposaony dodatkowo w jednostk centraln, zarzdzajc jego infrastruktur. Dzi inteligentnym budynkiem nazywa si budowl speniajc wszystkie wczeniejsze wymogi, dodatkowo wyposaon w poczenie sieciowe urzdze domowych, zaawansowane zarzdzanie zuywan energi oraz posiadajce zaimplementowane odnawialne rda energii [13]. Koncepcja takiego budynku czy moliwo istnienia pojedynczych autonomicznych budowli oraz ich wzajemnej komunikacji. Powstae w ten sposb sieci budynkw inteligentnych dokonuj pomidzy sob wymiany informacji oraz ewentualnych nadwyek energii, kreujc tzw. mikrosieci (ang. microgrids). Jako podstawowe elementy budynku inteligentnego wymieni naley [13]: sensory monitorujce wybrane parametry i przesyajce dane do urzdze uruchamiajcych; urzdzenia uruchamiajce, inicjujce takie czynnoci, jak otwieranie czy zamykanie okien oraz sterowanie odbiorami; kontrolery analizujce dane pochodzce z sensorw oraz zarzdzajce odbiorami na podstawie zasad zdefiniowanych przez uytkownika; jednostk centraln nadzorujc prac pozostaych elementw systemu; interfejs czowiek-komputer; sie zapewniajc komunikacj pomidzy wszystkimi elementami systemu; inteligentne liczniki (ang. smart meters), odpowiedzialne za dwukierunkow komunikacj w czasie rzeczywistym pomidzy budynkiem a operatorem. Energooszczdno budynku jest uzyskiwana dziki odpowiedniemu doborowi materiaw budowlanych oraz rozwizaniom architektonicznym. Jednake bez informatycz-

192

nego systemu zarzdzania integracja z sieci i innymi budynkami nie jest w peni moliwa. Ponadto instalowanie w budynkach energooszczdnych odnawialnych rde energii (OZE) zmienia rol takiego budynku z biernego konsumenta dostarczanej energii elektrycznej na aktywnego prosumenta. czc informacje otrzymywane z sieci elektroenergetycznej oraz indywidualne preferencje mieszkacw budynku, informatyczny system zarzdzania moe podejmowa decyzje o tym, kiedy korzysta z energii pochodzcej z OZE, a kiedy z sieci, sterowa sprzeda nadwyek wyprodukowanej energii czy zarzdza magazynowaniem tej energii, jeeli w budynku zainstalowane bdzie urzdzenie magazynujce. Istotn rol informatycznych systemw zarzdzania w rozwoju budownictwa energooszczdnego (tzw. zielonych budynkw) podkrelaj autorzy licznych publikowanych dokumentw Komisji Europejskiej oraz innych organizacji. Wymieni wrd nich naley chociaby raport z 2009 r. ICT for a Low Carbon Economy. Smart Buildings, opracowany przez Komisj Europejsk, rekomendacje Komisji Wsplnot Europejskich Commission Recommendation of 9.10.2009 on mobilising Information and Communications Technologies to facilitate the transition to an energy-efficient, low-carbon economy czy raport Komisji Europejskiej Impacts of Information and Communication Technologies of Energy Efficiency z roku 2008. Kluczowa rola informatyki w rozwoju budownictwa energooszczdnego jest podkrelana w nastpujcy sposb:
Jest oczywistym, i upowszechnienie si zielonych budynkw jest moliwe jedynie za pomoc ICT (ang. Information and Communication Technologies) [16]. Sektor ICT moe dostarczy metod symulacji, modelowania, analizy, monitorowania oraz wizualizacji niezbdnych dla usprawniania metod budowania oraz zarzdzania budynkami w sposb wpywajcy na popyt na energi elektryczn. [] Inteligentne liczniki oraz sieci inteligentne to istotne czynniki w maksymalizowaniu oszczdnoci energii w budynkach, upowszechnianiu pojazdw elektrycznych, efektywnym dostarczaniu energii oraz integracji odnawialnych rde energii [18]. ICT to finalny element na drodze do efektywnego systemu, jakim jest budynek energooszczdny. Rozszerzone moliwoci monitoringu, zdolnoci sieciowe, ktre zapewnia ICT cz uwarunkowania architektoniczne oraz rodowiskowe infrastruktury budynku w zakresie instalacji HVAC (ang. Heating, Ventilation, Air Conditioning) owietlenia, systemw bezpieczestwa oraz duych odbiorw. W tym sensie ICT przyczynia si do uczynienia budynku inteligentnym [17].

193

ICT nie tylko poprawi wydajno energetyczn oraz pomoe walczy ze zmianami klimatu, [] rozszerzajc si na wszystkie gazie przemysu i biznesu, upatruje si w nim silnego wpywu na energooszczdno budynkw jutra (zarwno tych nowych, jak i odremontowanych) [16].

194

Uzasadniajc cytowane twierdzenia uwypuklajce rol informatycznych systemw zarzdzania w budownictwie energooszczdnym, wymienia si fakt, i 40% kocowego zuycia energii w krajach Unii Europejskiej przypada na budynki [16]. Materiay budowlane, instalacje owietlenia, ogrzewania, wentylacji czy klimatyzacji s opracowywane indywidualnie przez odrbne przedsibiorstwa. Brakuje zintegrowanego podejcia do projektowania budynku, ktre mogoby przeoy si na wiksze oszczdnoci energii w porwnaniu do projektowania kadego elementu budynku oddzielnie. W sektorze ICT upatruje si swoistego cznika, ktry za pomoc narzdzi sucych do symulacji, modelowania, analizy, monitoringu oraz wizualizacji doprowadziby do zintegrowania tych rozproszonych elementw. Szacuje si [16], e wprowadzenie rozwiza wykorzystujcych ICT moe przyczyni si w nastpnych latach do zmniejszenia zuycia energii rzdu 15%. Wymienia si pi aspektw wpywu ICT na zwikszanie energooszczdnoci budynkw [17]. S to: spjno, elastyczno, przejrzysto, upowszechnienie inteligentnych technologii oraz miniaturyzacja. W kwestii spjnoci, ICT wystpuje w roli cznika pojedynczych elementw infrastruktury budynku, umoliwia te automatyczne reagowanie na zmienne warunki. Przekada si to na lepsze wykorzystanie energii oraz jej ukierunkowanie zgodnie ze specyfik popytu na energi elektryczn mieszkacw budynku. Elastyczno jest rozumiana jako zdolno ICT do wyposaania oraz modyfikacji indywidualnych odbiorw w istniejcej infrastrukturze budynku. Umoliwia m.in. instalowanie odbiorw energooszczdnych oraz lepsze zarzdzanie istniejcymi. Dwustronna komunikacja, moliwa dziki inteligentnemu opomiarowaniu, zapewnia transfer uytecznych danych pomidzy administratorem systemu a mieszkacami budynku. Informacje te mog nastpnie suy do wyliczania istniejcego potencjau dalszych oszczdnoci energii lub modyfikacji parametrw istniejcych transakcji pomidzy obiema stronami. Jest to rwnie pomost do implementacji programw zarzdzania stron popytow (ang. Demand Response DR). Reakcja strony popytowej zostaa zdefiniowana w rnorodnych opracowaniach [1, 2, 3, 4, 5, 6, 14]. Pomimo rnic pojawiajcych si midzy tymi definicjami, wyrni mona pewne stae fragmenty, na podstawie ktrych DR bdzie oznacza dobrowolne dziaanie odbiorcy (we wsppracy z operatorem),

majce na celu zmniejszenie iloci zuywanej energii na skutek bodcw przybierajcych rnorodn form. Stosowanie zacht lub kar ma na celu zmian zachowania odbiorcy z pasywnej na aktywn, gdy staje si bardziej wiadomym konsumentem zuywanej energii. Wrd zalet programw DR wymienia si [15]: popraw niezawodnoci i bezpieczestwa systemu elektroenergetycznego, lepsze zarzdzanie zdolnociami przesyowymi oraz ryzykiem cenowym i ilociowym na rynku energii, redukcj kosztw pozyskiwania rde szczytowych oraz korzyci finansowe i popraw wiadomoci jako benefity po stronie odbiorcw. Rozwj programw DR, rosnce zainteresowanie kolejnych pastw ich wprowadzaniem czyni tematyk reakcji strony popytowej przedmiotem bada, majcych na celu zmniejszenie zapotrzebowania na energi elektryczn. Zintegrowanie dotychczas funkcjonujcych programw reakcji strony popytowej z now technologi, jak stanowi sieci inteligentne, mogoby zaowocowa znacznymi oszczdnociami zuywanej energii, co byoby podane ze wzgldw ekologicznych, gospodarczych i spoecznych, przyczyniajc si do budowy spoeczestwa wiadomie i aktywnie kierujcego swoim popytem na energi elektryczn. Upowszechnienie technologii inteligentnych za pomoc sektora ICT jest rozumiane jako wprowadzenie nowych rozwiza, wbudowanych w infrastruktur budynku, atwo dostpnych, niewymagajcych wysiku podczas obsugi, autonomicznych oraz dostosowujcych si do potrzeb uytkownika. Z przeprowadzonych bada dotyczcych postrzegania sieci inteligentnych przez odbiorcw [12] wynika, e tylko niewielka liczba badanych chciaaby kadego dnia koordynowa prac urzdze domowych w odpowiedzi na otrzymywane sygnay cenowe. Powoduje to konieczno implementacji rozwiza, ktre umoliwiayby odbiorcy intuicyjn obsug wszystkich urzdze z poziomu jednego panelu o przejrzystym interfejsie uytkownika. Wprowadzenie udogodnie w postaci inteligentnych urzdze domowych, umoliwiajcych dwustronn komunikacj na linii odbiorcaoperator oraz atwych w obsudze paneli sterowania domow sieci zwikszy zainteresowanie technologi sieci inteligentnych wrd odbiorcw kocowych oraz ch modyfikowania wasnych wzorcw zuywania energii. Ostatni aspekt miniaturyzacja odwouje si do konstruowania komponentw ICT w skali mikro oraz doczaniu ich do odbiorw. Postp w rozwoju protokow i technologii komunikacyjnych, ktry zaowocowa dostpem do taniej i szybkiej komunikacji oraz

195

196

dalszy rozwj niedrogich czy szerokopasmowych (ang. broadband) przyczynia si do wyposaania coraz wikszej liczby odbiorw w moduy suce do komunikacji i zdalnego sterowania. Powstanie programw do zdalnego zarzdzania wybranymi odbiorami uytkownika byo moliwe dziki komunikacji odbywajcej si w czasie rzeczywistym i moe by zaimplementowane dla wszystkich urzdze, ktre sterowane zdalnie nie bd powodoway uczucia dyskomfortu dla odbiorcy. Wymienia si wrd nich zmywarki, pralki, systemy HVAC czy adowanie akumulatorw pojazdw elektrycznych. W sumie szacuje si [2], e okoo 33% wszystkich odbiorw moe by przynajmniej w pewnym stopniu sterowane zdalnie za pomoc DR bez znacznego wpywu na odbiorcw. Zadania stawiane przed sektorem ICT we wspomaganiu budownictwa energooszczdnego wymagaj podejmowania bada i opracowywania nowych rozwiza z zakresu: inteligentnych odbiorw zdolnych do interakcji ze sob i z otoczeniem zewntrznym; komunikacji inteligentnych odbiorw ze sob oraz z sieci, opartych na protokoach, ktre s ustandaryzowane i otwarte; inteligentnych systemw BMS (ang. Building Management Systems) oraz ECMS (ang. Enenrgy Control Management Systems) do zarzdzania budynkiem, zapewniajcych procesy optymalizacji zuywanej energii, komunikujcych si z zainstalowanymi inteligentnymi odbiorami, monitorujcych otoczenie oraz zdolnych do nauki; wielomodalnych interaktywnych interfejsw, uatwiajcych uytkownikowi atwe, wygodne i intuicyjne zarzdzanie budynkiem. Nowe wprowadzane rozwizania, wykorzystujce technologie ICT, powinny spenia okrelone kryteria. Po pierwsze, dla kadego rozwizania naley przeprowadzi analizy wykazujce rzeczywiste oszczdnoci, pynce z jego wprowadzenia w odniesieniu do wariantw konwencjonalnych. Ponadto nowe rozwizania powinny mie zdolno replikacji, rozumian jako moliwo do implementacji danego elementu w innych budynkach, krajach czy obszarach zrnicowanych klimatycznie. Kade nowo powstae rozwizanie powinno integrowa si z ju istniejcymi, zainstalowanymi w budynku elementami. Najwaniejsz waciwoci jest nastawienie na uytkownika poprzez wypracowywanie algorytmw i interfejsw, moliwie jak najbardziej uatwiajcych obsug. Jako ostatnie kryterium wymieni naley opacalno ekonomiczn implementacji opracowanego rozwizania. Implementacja nowych rozwiza ICT w budynkach energooszczdnych wymaga opracowania rozwiza z zakresu zidentyfikowanych obszarw problemowych [16], takich jak:

niedostatecznie wydajny proces decyzyjny po stronie uytkownika i systemu zarzdzania budynkiem, w istniejcych rozwizaniach niedopasowujcy istniejcego w budynku popytu na energi elektryczn poszczeglnych odbiorw do dostarczanej energii;, brak ujednoliconej wizji budynku energooszczdnego oraz nadmiar rnorodnych standardw przyczyn tego, e nie wszystkie wprowadzane rozwizania prowadz do zwikszenia energooszczdnoci budynku; konieczna zmiana postaw odbiorcw, przejawiajca si wzrostem wiadomoci obejmujcej zuywanie energii i metody jej oszczdzania; potrzebne opracowanie metod zarzdzania rdami energii zainstalowanymi w budynkach i optymalizowania tego procesu. Wymienia si ponadto liczne bariery utrudniajce implementacj nowych rozwiza z zakresu informatycznych systemw zarzdzania w budynkach energooszczdnych [19]. Po pierwsze, brak wystarczajcych zacht dla architektw, budowniczych, deweloperw oraz wacicieli budynkw do inwestowania w inteligentne technologie. Nie opracowano dotd modeli biznesowych, wspomagajcych i promujcych inwestowanie w energooszczdno. Dodatkowe utrudnienie stanowi dugi okres adaptacji nowych technologii w sektorze budowlanym, wynoszcy 2025 lat dla budynkw rezydualnych. Trudnoci tkwi take w indywidualnym podejciu do projektowania nowych budynkw. Rnice si midzy sob projekty utrudniaj implementacj standardowych rozwiza, natomiast standaryzacja prowadzi do obniania kosztw implementacji. Jako ostatni barier wymienia si brak zacht dla spek energetycznych, majcych motywowa odbiorcw kocowych do zmiany postawy z biernej na aktywn i podjcia si wytwarzania energii we wasnym zakresie, np. z wykorzystaniem odnawialnych rde energii.

12.2. Zakres projektowanego systemu


Projektowany pod ktem projektu Dom 2020 informatyczny system zarzdzania (SIZ) prezentowanym budynkiem stanowi swoisty cznik, umoliwiajcy kompleksowe zarzdzanie instalacjami oraz odbiorami z poziomu jednego intuicyjnego panelu dotykowego, zainstalowanego w budynku. W projektowaniu systemw informatycznych wyrnia si dwa typy wymaga funkcjonalne i niefunkcjonalne. Pierwszy to zbir funkcji, jakie powinien spenia two-

197

198

rzony system. Funkcjonalnoci te s w wikszoci okrelane na podstawie analizy potrzeb uytkownika kocowego, jednak pewna ich cz wynika z zasad uytkowania systemu oraz bezpieczestwa przechowywanych w nim danych. Drugi typ wymaga, inaczej zwanych sprztowymi, definiuj parametry sprztu, na ktrym system bdzie zainstalowany. Do gwnych wymaga funkcjonalnych projektowanego SIZ, odnoszcych si do potrzeb uytkownika kocowego mieszkaca budynku nale: zarzdzanie wybranymi funkcjami znajdujcych si w budynku instalacji (rekuperator, zbiornik na deszczwk, sterowanie chodzeniem ogniw fotowoltaicznych za pomoc obiegu glikolu, zbiornik CWU, rolety, kominek); zarzdzanie odbiorami uznanymi za odpowiednie do zdalnego zarzdzania bez poczucia dyskomfortu; optymalizacja poziomu zuycia energii elektrycznej. Proces ten rozpoczyna si od zbierania danych dotyczcych krzywej zapotrzebowania na energi mieszkacw budynku. Na podstawie zgromadzonego materiau SIZ ustala rednie poziomy zuycia w dni powszednie, witeczne oraz z uwzgldnieniem pory roku. Porwnanie otrzymanych krzywych z moc otrzymywan z zainstalowanych w budynku OZE pozwoli na wykrycie okresw szczytowego zapotrzebowania, ktre wymagaj dodatkowego poboru energii elektrycznej z sieci. Sterowanie czci odbiorw pozwoli na zagodzenie krzywej obcie tak, aby zminimalizowa pobr energii z sieci. Podczas zbierania danych, przed wyznaczeniem krzywych redniego zapotrzebowania, moliwe jest ograniczanie zuycia energii elektrycznej za pomoc sterowania odbiorami oraz informowania mieszkacw o okresach, w ktrych cena energii jest wysoka oraz niska; komunikacja z inteligentnym licznikiem zainstalowanym w budynku; monitorowanie podstawowych parametrw (temperatura i wilgotno powietrza, poziom tlenku i dwutlenku wgla); wykrywanie stanw awaryjnych; obsuga procesu adowania pojazdu elektrycznego; zarzdzanie monitoringiem otoczenia za pomoc kamer; czenie si z SIZ za pomoc Internetu i poczenia szyfrowanego SSL, umoliwiajce zarzdzanie budynkiem z dowolnego miejsca; tryb wakacyjny, obejmujcy sterowanie wybranymi instalacjami oraz owietleniem pod nieobecno mieszkacw. Moliwo czenia si z SIZ za pomoc Internetu gwarantuje monitoring (czujniki i kamery) budynku.

Wrd wymaga wynikajcych z zasad uytkowania systemu oraz bezpieczestwa przechowywanych w nim danych wymieni mona m.in.: inicjalizacj (pierwsze uruchomienie) systemu, procedury logowania, obejmujce weryfikacj hase czy obsug kont uytkownikw. W kolejnych podrozdziaach opisane zostan funkcje realizowane przez system w ramach wymaga funkcjonalnych. Dla logicznego uporzdkowania procesw wymagania te zebrano w zbiory: inicjalizacja systemu, obsuga kont uytkownika, zarzdzanie odbiorami, zarzdzanie instalacjami, obsuga pojazdu elektrycznego oraz optymalizacja zuycia energii elektrycznej. W kocowej czci rozdziau zostan zaprezentowane wymagania niefunkcjonalne dla projektowanego systemu.

12.3. Wymagania funkcjonalne


Wymagania funkcjonalne, oprcz szczegowego opisu, zilustrowane zostay za pomoc diagramw przypadkw uycia oraz diagramw czynnoci wykonanych w notacji UML. Diagramy przypadkw uycia [15] s stosowane do definiowania funkcjonalnoci analizowanego i projektowanego systemu oraz sposobw interakcji uytkowniksystem. Innymi sowy, jest to graficzna prezentacja, obejmujca przypadki uycia, aktorw oraz relacje wystpujce pomidzy nimi. Pod pojciem aktora naley rozumie zestaw rl odgrywanych przez uytkownikw kocowych projektowanego systemu w czasie danego uycia. Jednake aktorem moe by nie tylko czowiek uytkownik systemu, lecz take odbir lub czas, np. okrelony dzie miesica. Diagram czynnoci [15] koncentruje si na dynamicznym aspekcie systemu, ilustrujc sekwencj czynnoci i akcji oraz przepywy sterowania i danych realizowanych w procesach systemowych. Przepywy mog mie charakter sekwencyjny lub wspbieny. Diagramy czynnoci prezentuj scenariusze przypadkw uycia za pomoc sekwencji warunkw-ptli, ktre mog prowadzi do wykonania rnych zestaww akcji w zalenoci od otrzymanych danych wejciowych. Poczenie tych dwch rodzajw diagramw umoliwi dokadne zrozumienie projektowanych procesw. Naley rwnoczenie pamita, e czytelno prezentowanych diagramw wymusza pominicie czci mniej istotnych funkcji, ktre zostay jednak ujte w opisie, np. wikszo wykonywanych czynnoci moe by w kadej chwili anulowana przez uytkownika. Umieszczenie pytania Czy anulowano? po kadej akcji w diagramie czynnoci znacznie

199

zmniejszyoby jego czytelno. Fragmenty procesw zostay dodatkowo opatrzone projektem interfejsu graficznego1. Z uwagi na objto niniejszego opracowania, zostay w nim zamieszczone jedynie wybrane diagramy oraz interfejsy graficzne. Inicjalizacja 12.3.1. Inicjalizacja systemu
Pierwsze uruchomienie

Inicjalizacja systemu oznacza sparametryzowanie umoliwiajce jak najlepsze dopasowanie jego funkcjonalnoci do charakterystyki budynku, w ktrym zosta zainstalowany. Proces ten odbywa si poprzez wprowadzenie danych danych przez uytkownika. Dane te dotycz podstawowych parametrw budynku, liczby mieszkacw, czujnikw i kamer oraz odbiorw, ktrych praca bdzie przez system koordynowana. W celu uatwienia procesu inicjalizacji systemu stworzono moliwo wgrania parametrw budynku z zewntrznego nonika pamici. Nonik taki mgby zosta nagrany przez biuro architektoniczne zajmujce si projektem budynku. W przypadku braku takiego nonika uytkownik wprowadza dane rcznie. Inicjalizacja systemu odbywa si jednorazowo na pocztku jego uytkowania. Jeeli wystpi konieczno modyfikacji wprowadzonych danych, np. w przypadku zwikszenia liczby mieszkacw, moliwe jest wprowadzenie zmian w ustawieniach systemowych. Oprcz informacji o budynku oraz liczbie mieszkacw na etapie inicjalizacji nadawane jest take nowe haso zabezpieczajce. Domylnie do systemu wprowadzone jest haso jednorazowe, ktre w trakcie pierwszego uruchomienia uytkownik zmienia na wybrane przez siebie. Haso to jest wykorzystywane do autoryzacji wykonywania wybranych operacji, przy uruchamianiu systemu oraz logowaniu na konto uytkownika-administratora. Ostatnim elementem procesu inicjalizacji jest zdefiniowanie kont uytkownikw majcych dostp do systemu przez Internet. Dostp ten umoliwia zarzdzanie wybranymi aspektami systemowymi po zalogowaniu si na stron internetow. Dozwolone jest zaoenie trzech takich kont uytkownikw. Moliwe jest take podanie jednego numeru

200

Opracowanie interfejsw: Marta R. Jaboska, Jakub Kusztelak.

telefonu komrkowego, na ktry bd wysyane powiadomienia SMS. W przypadku, gdy dane te nie zostay wprowadzone w trakcie inicjalizacji lub koniecznoci ich modyfikacji, moliwe jest ich uzupenienie oraz korekta poprzez menu ustawie systemowych.
Inicjalizacja systemu odbiory

Pod pojciem inteligentnych odbiorw naley rozumie urzdzenia gospodarstwa domowego, wyposaone w modemy do komunikacji bezprzewodowej. Urzdzenia te maj zdolno do wsppracy z SIZ system moe sterowa ich prac. Cho odbiory inteligentne nie s dzi bardzo rozpowszechnione, traktuje si je jako technologi niezbyt odlegej przyszoci, dlatego naley przewidzie ich udzia w projektowaniu informatycznego systemu zarzdzania budynkiem inteligentnym. W niniejszym opracowaniu za odbiory inteligentne uznano: pralk, zmywark, adowark pojazdu elektrycznego, suszark do ubra oraz cykl rozmraania lodwki. Inicjalizacja takich urzdze wymaga od uytkownika ich podczenia tak, aby system mg nawiza z nimi czno. W razie problemw z nawizaniem poczenia, system podejmuje kolejno trzy prby. Jeeli wszystkie zakocz si niepowodzeniem, wywietlany jest komunikat informujcy o zaistniaym bdzie. Po nawizaniu komunikacji nastpuje dodanie odbioru do bazy danych w systemie oraz pobranie parametrw odbioru. Przykadowo, jeeli dodawanym odbiorem byaby zmywarka, pobrane dane dotyczyyby parametrw zaimplementowanych w urzdzeniu programw zmywania: iloci zuywanej energii elektrycznej, czasu trwania, nazwy programu itp. Informacje te znajd zastosowanie w projektowaniu harmonogramw oraz w procesie optymalizacji zuycia energii elektrycznej. Po dodaniu jednego odbioru system rozpoczyna wprowadzanie kolejnych. Proces ten trwa, dopki nie zostan wprowadzone danych wszystkich odbiorw, z ktrymi nawizano poczenie. Na kocu procesu zostanie wywietlona lista odbiorw, ktre dodano pomylnie. Jeeli z jakiegokolwiek powodu inicjalizacja odbioru rozpocza si, ale nie zakoczya sukcesem, informacja ta rwnie zostanie wywietlona w kocowym komunikacie. Odbiory tradycyjne nie s wyposaone w modu komunikacji z systemem, zatem nie moe on sterowa ich prac. Peni one istotn rol w planowaniu zapotrzebowania na energi elektryczn dla gospodarstwa domowego oraz w procesie jego optymalizacji, dlatego rwnie dane o parametrach tych odbiorw powinny zosta ujte w systemie. Uytkownik samodzielnie wprowadza informacje w procesie ich inicjalizacji, a w okresie eksploatacji systemu informacje o ich uywaniu. Zakres wprowadzanych informacji jest taki sam, jak w przypadku odbiorw inteligentnych.

201

12.4. Obsuga kont uytkownika


System domylnie ma wbudowane konto administratora, do ktrego jest przypisane haso nadawane w procesie inicjalizacji. Jak wspominano, przedstawiajc zaoenia projektowanego systemu, przewidywane s dodatkowo konta umoliwiajce zarzdzanie i monitoring wybranych funkcji przez Internet za pomoc poczenia szyfrowanego. Zakadanie dodatkowych kont zostao opisane w procesie inicjalizacji systemu. Przewidziana jest moliwo edycji oraz zaoenia nowych kont w menu systemowym.

12.4.1. Logowanie do systemu przez Internet Procedura logowania do systemu polega na weryfikacji hasa oraz loginu. Po nieudanych trzech prbach zalogowania konto zostaje zablokowane. Jeeli weryfikacja przebiegnie pomylnie, uytkownik otrzymuje dostp do funkcji systemu w zakresie: monitorowania komunikatw wysyanych przez czujniki; podgldu materiau z zainstalowanych kamer; przegldania raportw; planowania oraz ledzenia wykonywania harmonogramu; zarzdzania odbiorami; monitorowania stanu naadowania baterii pojazdu elektrycznego (jeeli jest podczony do stacji adujcej); zarzdzania wybranymi instalacjami; dokonywania zmian w ustawieniach systemu. Wszystkie polecenia wprowadzone Rys. 12.1. Diagram przypadkw uycia logowanie do do systemu przez uytkownika korzysystemu przez Internet stajcego z dodatkowego konta maj r d o: opracowanie wasne.

202

niszy priorytet ni te pochodzce z domowego konta administratora. W ten sposb praca systemu bdzie mniej podatna na bdy wynikajce z rwnolegle podanych komend od rnych uytkownikw. W przypadku, gdy uytkownik konta dodatkowego prbuje skorzysta z zasobu zajtego w tym samym czasie przez uytkownika pracujcego na koncie administratora, otrzymuje on dostp w formie tylko do odczytu bez moliwoci edycji. Jeeli dwch uytkownikw zaloguje si do systemu przez Internet, wwczas maj te same uprawnienia i jako ostateczne zmiany zostan zapisane te dokonane jako ostatnie. W przypadku, gdy dwie osoby prbuj uzyska dostp do tego samego zasobu, uytkownik, ktry zgosi zapotrzebowanie pniej, otrzymuje dostp tylko do odczytu. Proces logowania zosta przedstawiony na rys. 12.1 i 12.2, natomiast na rys. 12.3 interfejs graficzny.

Rys. 12.2. Diagram czynnoci logowanie do systemu przez Internet r d o: opracowanie wasne.

203

Rys. 12.3. Interfejs graficzny logowanie do systemu przez Internet r d o: opracowanie wasne.

12.4.2. Odblokowanie konta uytkownika Odblokowanie konta moe si odby jedynie z konta administratora. Uytkownik podaje haso administratora, a nastpnie login i haso do zablokowanego konta. System wymusza kompletne podanie tych danych. Jeeli weryfikacja hasa administratora oraz loginu uytkownika zostaa zakoczona pomylnie, uytkownik podaje nowe haso do zablokowanego konta, a nastpnie potwierdza je w sposb analogiczny jak przy jego zakadaniu. Po zmianie hasa system odblokowuje konto, informujc o tym za pomoc wywietlonego komunikatu.

204

12.5. Zarzdzanie odbiorami


inteligentny 12.5.1. Uruchamianie odbiorw sprzt inteligentny Uruchamianie odbiorw moe nastpowa w trakcie realizacji wyznaczonego harmonogramu bd poza nim. Uytkownik, korzystajc z odbiorw typu: pralka, zmywarka, suszarka do ubra czy cykl rozmraania lodwki za porednictwem projektowanego SIZ umoliwia gromadzenie danych wykorzystywanych w procesie optymalizacji zuycia energii elektrycznej oraz harmonogramowania wybranych uruchomie tak, aby pokrycie zapotrzebowania na energi, z t wyprodukowan z OZE zainstalowanych w budynku, byo jak najdokadniejsze i minimalizowao konieczno pobierania energii z sieci energetycznej. W przypadku odbiorw inteligentnych istnieje moliwo komunikacji, co minimalizuje udzia uytkownika w procesie ich uruchamiania. Po woeniu ubra do pralki czy suszarki lub naczy do zmywarki oraz wskazaniu parametrw uruchomienia odbioru (np. prana bdzie odzie baweniana w temperaturze 40C), system dokona uruchomienia o okrelonej godzinie. Proces rozpoczyna si od prby nawizania poczenia pomidzy SIZ a wybranym odbiorem. Po trzech nieudanych prbach wywietlony zostanie komunikat o braku poczenia. W przypadku pomylnego nawizania komunikacji SIZ sprawdzi, czy odbir nie jest aktualnie zajty. Jeeli odbir aktualnie pracuje, uytkownik zostanie poinformowany o tym fakcie kolejnym komunikatem. Jeeli odbir jest dostpny, SIZ przesya parametry i nastpuje uruchomienie. 12.5.2. Uruchamianie odbiorw sprzt tradycyjny Umieszczenie funkcji uruchamiania odbiorw tradycyjnych w SIZ jest uzasadnione pozyskiwaniem danych o obcieniach w cigu doby, wykorzystywanych do pniejszej optymalizacji zapotrzebowania na energi. Moliwe jest take projektowanie harmonogramu obejmujcego zarwno odbiory tradycyjne, jak i inteligentne. Uruchomienie odbioru tradycyjnego za porednictwem SIZ sprowadza si do wywietlenia komunikatu o koniecznoci uruchomienia oraz jego akceptacji przez uytkownika w danym czasie. Proces odbywa si zatem w trzech etapach: 1. Wywietlenie komunikatu o koniecznoci uruchomienia odbioru (wynikajcej z harmonogramu).

205

2. Oczekiwanie systemu na potwierdzenie od uytkownika, i odbir zosta uruchomiony. 3. W przypadku potwierdzenia kontynuowanie wykonywania harmonogramu, w przypadku jego braku wywietlenie komunikatu o przerwaniu wykonywania harmonogramu. Jeeli uytkownik uruchamia odbir tradycyjny poza harmonogramem, moe wprowadzi do SIZ informacje o parametrach tego uruchomienia (godzina rozpoczcia, czas trwania, wybrany program itp.) za pomoc odpowiedniego przycisku w menu zarzdzania odbiorami. W ten sposb jako wykonywanej optymalizacji zuycia energii bdzie wzrastaa. 12.5.3. Budowa harmonogramu Harmonogram obejmuje sterowanie prac odbiorw monitorowanych przez system. Odbiory te cechuj si stosunkowo duym poborem mocy i dlatego odgrywaj istotn rol w procesie optymalizacji zuycia energii. Ponadto maj potencja do zdalnego sterowania za pomoc systemu informatycznego. Oznacza to, e w wikszoci przypadkw prac takich odbiorw mona rozkada w czasie, dokonujc pewnych przesuni, majcych na celu zapewnienie energii elektrycznej pochodzcej z zainstalowanych OZE bez koniecznoci zakupu energii z sieci. Przesunicia te nie powinny wywoywa poczucia dyskomfortu mieszkacw budynku. Harmonogram moe by w dowolnym momencie przerwany przez uytkownika, moliwe jest rwnie uruchamianie wszystkich odbiorw bez koniecznoci budowy harmonogramu. Jest on jednak narzdziem zwikszajcym komfort uytkowania odbiorw oraz umoliwiajcym sterowanie ich prac, take w sytuacji, gdy nikogo z mieszkacw nie ma w domu. Proces budowy harmonogramu rozpoczyna si od wprowadzenia do SIZ przez uytkownika informacji o wszystkich odbiorach, jakie chciaby umieci w harmonogramie wraz z parametrami ich uruchomienia. System weryfikuje i wymusza konieczno kompletnoci podawanych parametrw. Po zakoczeniu tych czynnoci SIZ oblicza, ile energii zostanie zuyte na zrealizowanie harmonogramu i czy istnieje pokrycie w energii wytworzonej z zainstalowanych OZE. W przypadku wystpienia deficytu system prosi uytkownika o zezwolenie na pobr energii z sieci. Jeeli go nie otrzyma, wywietla powiadomienie o przerwaniu budowy harmonogramu. W przeciwnym przypadku komu-

206

nikuje si z inteligentnym licznikiem, pobierajc informacje o przewidywanych cenach energii i oblicza koszt wykonania harmonogramu. Nastpnym etapem jest sprawdzanie przez system, czy proponowany harmonogram nie koliduje z innymi, wczeniej wprowadzonymi planami uruchomie oraz odnosi go do krzywych redniego dobowego zuycia energii, zbudowanych na podstawie danych historycznych. Korzystajc z wszystkich opisanych wyej danych, SIZ projektuje harmonogram i przedstawia go uytkownikowi, ktry moe zaproponowa modyfikacje. Powoduje to przeliczenie harmonogramu na nowo. Po zatwierdzeniu przez uytkownika harmonogram zostaje zapisany. 12.5.4. Wykonywanie harmonogramu W wyznaczonym czasie rozpoczyna si wykonywanie harmonogramu system weryfikuje moliwoci. W tym celu obliczana jest ilo energii pochodzcej z OZE, a w przypadku jej niedoboru SIZ sprawdza, czy uytkownik wyrazi zgod na pobranie energii z sieci. Nastpnie weryfikowana jest dostpno odbiorw. Istnieje moliwo, e ktre z urzdze ujtych w harmonogramie zostao uruchomione przez uytkownika i jest aktualnie zajte, blokujc poprawne wykonanie planu uruchomie. Jeeli ktrykolwiek z przedstawionych elementw weryfikacji zakoczy si niepomylnie, wywietlany jest komunikat o przerwaniu wykonywania harmonogramu. Po pomylnym zakoczeniu sprawdzania warunkw uruchomienia nastpuje prba wczenia pierwszego odbioru. W przypadku Rys. 12.4. Diagram przypadkw uycia wykonywanie harmonogramu odbioru inteligentnego SIZ usiuje nawiza poczenie, a dla urz r d o: opracowanie wasne.

207

dze tradycyjnych wywietlany jest komunikat na panelu systemowym, informujcy uytkownika o konieczno uruchomienia odbioru. Po trzech nieudanych prbach nawizania komunikacji lub po upyniciu czasu przewidzianego na potwierdzenie przez uytkownika wczenia odbioru, wywietlane jest powiadomienie o przerwaniu wykonywania odbioru. Jeeli czynnoci te zakocz si sukcesem, urzdzenie zostaje uruchomione, a harmonogram jest realizowany. Po zakoczeniu pracy pierwszego odbioru nastpuje prba wczenia kolejnych wedug tej samej zasady. O pomylnym zakoczeniu wykonywania harmonogramu uytkownik jest powiadomiony stosownym komunikatem. Proces wykonywania harmonogramu zosta zilustrowany za pomoc rys. 12.4 oraz 12.5. Na rys. 12.6 przedstawiono interfejs graficzny.

Rys. 12.5. Diagram czynnoci wykonywanie harmonogramu

208

r d o: opracowanie wasne.

Rys. 12.6. Interfejs graficzny wykonywanie harmonogramu r d o: opracowanie wasne.

inteli 12.5.5. Dodawanie nowego odbioru do systemowej bazy danych sprzt inteligentny W okresie eksploatacji budynku cz zainstalowanych w nim odbiorw ulegnie uszkodzeniu i wymianie na nowe, moliwy jest rwnie zakup nowych urzdze. Z tego powodu konieczne jest zaimplementowanie funkcjonalnoci umoliwiajcej wprowadzenie do systemowej bazy danych informacji o nowych urzdzeniach. Proces przebiega analogicznie jak w przypadku wprowadzania danych o odbiorach podczas inicjalizacji systemu. Uytkownik podcza odbir inteligentny, a nastpnie uruchamia w systemie funkcj dodawania nowych urzdze. SIZ prbuje nawiza komunikacj z urzdzeniem. Po trzech nieudanych prbach wywietla komunikat o braku poczenia. Natomiast po nawizaniu komunikacji pobiera niezbdne dane dotyczce nowego urzdzenia, zapisuje je w bazie oraz wywietla potwierdzenie pomylnego zakoczenia wykonywanej operacji.

209

tradycyj 12.5.6. Dodawanie nowego odbioru do systemowej bazy danych sprzt tradycyjny Podobnie jak w przypadku dodawania urzdze inteligentnych do bazy danych SIZ, wprowadzanie informacji o tradycyjnych sprztach gospodarstwa domowego przebiega analogicznie do etapu inicjalizacji caego systemu, z tym, e jest uruchamiane w dowolnym momencie jego eksploatacji, na danie uytkownika. Uytkownik wybiera odpowiedni przycisk z menu zarzdzania odbiorami, a nastpnie wprowadza unikatow nazw dodawanego odbioru oraz informacje o parametrach jego uruchomienia i pracy. System zapisuje podane dane, umieszczajc odbir na licie wszystkich urzdze. 12.5.7. Usuwanie informacji o odbiorze z systemowej bazy danych Zastpowanie starych urzdze nowymi i umieszczanie informacji o nich w SIZ powoduje wyduanie si listy odbiorw, co moe negatywnie wpywa na czytelno i przejrzysto prezentowanych danych. Z tego powodu, w celu zwikszenia komfortu pracy uytkownika z systemem, zaimplementowana zostaa funkcja usuwania informacji o odbiorze z systemowej bazy danych. W wyniku przeprowadzenia tej operacji dane urzdzenie nie bdzie figurowao na licie wszystkich odbiorw. Pewne historyczne dane zostan jednak zachowane i wykorzystane w procesie raportowania oraz optymalizacji. Zaczyna si od wyboru przez uytkownika urzdzenia z listy odbiorw i zatwierdzenia opcji Usu (system prosi o potwierdzenie). Jest to standardowa procedura, stosowana w celu zapobieenia przypadkowemu usuniciu danych. Ponowne potwierdzenie powoduje usunicie danych, a wybrane informacje historyczne s archiwizowane. Na kocu system wywietla powiadomienie o usuniciu odbioru z listy. 12.5.8. Informowanie o sytuacjach alarmowych Zaburzenia w pracy odbiorw mog by raportowane do systemu, jeeli urzdzenie ma zdolno komunikacji, czyli jest zakwalifikowane do sprztu inteligentnego. W takim przypadku kod bdu wysyany jest do SIZ. List kodw bdw wprowadza si do systemu podczas dodawania odbioru. W odpowiedzi na zaistnia sytuacj moliwe jest zaimplementowanie dwch reakcji systemu: odczenie zasilania odbioru; wywietlenie komunikatu na panelu systemowym wraz z wyemitowaniem sygnau dwikowego i ewentualne przesanie informacji o bdzie na telefon komrkowy uytkownika.

210

instalacjami 12.6. Zarzdzanie instalacjami


Projektowany budynek zostanie wyposaony w liczne instalacje, spord ktrych wikszo zostanie objta monitoringiem SIZ. Nale do nich: zbiornik na deszczwk, hybrydowy system solarny, rolety okienne, rekuperator, instalacja centralnego ogrzewania (CO) oraz ciepej wody uytkowej (CWU), turbina wiatrowa, instalacja podgrzewania chodnika i podjazdu oraz zainstalowane w budynku kamery i sensory. Zbir instalacji moe si zmienia w zalenoci od takich czynnikw, jak wyposaenie budynku technicznego, wpywajce na instalacje zamontowane w budynkach mieszkalnych czy osobiste preferencje uytkownikw. W zalenoci od charakterystyki poszczeglnych instalacji, wsppraca midzy konkretnym elementem budynku a systemem informatycznym albo moe by w peni zautomatyzowana, albo sprowadza si do monitorowania okrelonych stanw alarmowych i sygnalizowania ich uytkownikowi za pomoc komunikatu na gwnym panelu systemowym bd powiadomienia na telefon komrkowy. Aby wsppraca ta bya moliwa, przyjto zaoenie, e projektowane instalacje zostan wyposaone w czujniki monitorujce zadane parametry oraz majce zdolno bezprzewodowej komunikacji z systemem informatycznym. Czujniki te wysyaj, z okrelon czstotliwoci, sygna kontrolny do systemu. W przypadku wystpienia bdu w przesyanym sygnale zostanie zawarty kod sytuacji nietypowej. W poniszych paragrafach zostan opisane wybrane sytuacje alarmowe wymagajce podjcia szczeglnych dziaa przez system bd przez uytkownika. Mog wystpi jednake inne, dodatkowe sytuacje, wynikajce np. z wyczerpywania baterii czujnika (jeeli bdzie w nie wyposaony), problemw z poczeniem czy innych, ktre zale bezporednio od instalacji. 12.6.1. Zbiornik na deszczwk Kooperacja pomidzy SIZ a zbiornikiem przeznaczonym na gromadzenie wody opadowej polega na monitorowaniu przez system aktualnego poziomu zapenienia pojemnika. Zakadajc, e przewidywany zbiornik bdzie wyposaony w czujnik monitorujcy ten parametr oraz system automatyki sterujcy zaworem rury odprowadzajcej/doprowadzajcej wod, przewidywane s dwa typy interakcji systeminstalacja: regulacja zaworu rury odprowadzajcej wod w przypadku przepenienia si zbiornika; regulacja zaworu doprowadzajcego wod z wodocigu w przypadku zbyt niskiego poziomu zapenienia.

211

W pierwszym przypadku czujnik wysya do SIZ sygna o za wysokim poziomie wody w zbiorniku, ktry w odpowiedzi przekazuje komend Otworzy zawr do systemu sterowania zaworem. Podczas oprniania zbiornika poziom wody jest na bieco monitorowany. Po osigniciu danego poziomu system wysya komend zamknicia zaworu oraz zapisuje w swojej bazie danych informacj o zaistniaym incydencie, informujc ponadto uytkownika. Druga sytuacja dotyczy zbyt niskiego poziomu wody. Sekwencja zdarze przebiega analogicznie jak w pierwszym przypadku: sygna od czujnika, reakcja systemu, rozpoczcie napeniania zbiornika, komenda zamknicia zaworu po osigniciu odpowiedniego poziomu zapenienia. 12.6.2. Obieg glikolu do chodzenia ogniwa fotowoltaicznego Po przekroczeniu maksymalnego dopuszczalnego poziomu temperatury zwikszany jest przepyw glikolu wykorzystywanego do chodzenia ogniwa fotowoltaicznego. Ustabilizowanie temperatury przywraca obieg glikolu do poprzedniego stanu. 12.6.3. Rolety okienne Wsppraca SIZ z systemem sterowania roletami okiennymi polega na regulowaniu poziomu nasonecznienia. Czujnik, informujc o zbyt wysokim poziomie nasonecznienia w pomieszczeniu, powoduje reakcj systemu w postaci przesania komendy do automatyki zarzdzajcej roletami. 12.6.4. Rekuperator Sterowanie instalacj wentylacyjn obejmuje regulacj wydajnoci rekuperatora. W pomieszczeniach tzw. mokrych, czyli azience oraz kuchni, monitorowany jest poziom dwutlenku wgla, natomiast w salonie oraz sypialniach wysoko temperatury. Po przekroczeniu dozwolonego poziomu ktrego z tych parametrw zwikszana jest wydajno rekuperatora w celu przewietrzenia pomieszczenia. Po zakoczeniu procesu prdko rekuperatora jest przywracana do ustalonej wartoci. Druga sytuacja monitorowana przez system dotyczy sterowania przepustnic oraz wentylatorem toczcym powietrze do zbiornika z PCM w zalenoci od temperatury w pomieszczeniach i na zewntrz.

212

12.6.5. Instalacja CO W skad instalacji centralnego ogrzewania wchodzi kominek opalany pelletem. W ogrzewanych pomieszczeniach planowane jest zainstalowanie czujnikw mierzcych poziom temperatury powietrza. Jeeli wystpi sygna informujcy o za wysokim bd za niskim poziomie temperatury, SIZ wysya komend zwikszenia mocy kominka do jego ukadu sterowania. Sygna ten moe mie dwojakie rdo: moliwe jest zdefiniowanie w systemie danego poziomu temperatury, utrzymywanej w pomieszczeniu; uytkownik moe w dowolnym momencie wyda polecenie regulacji poziomu temperatury do poziomu zdefiniowanego wedug wasnej potrzeby. Druga funkcjonalno dotyczy zbiornika pelletu, zasilajcego kominek. Zakadajc zainstalowanie w nim czujnika monitorujcego poziom zapenienia, planowane jest wysyanie przez system powiadomienia w postaci wiadomoci SMS o koniecznoci jego napenienia. 12.6.6. Instalacja CWU W instalacji centralnej wody uytkowej mierzony jest poziom temperatury wody. Jeeli osignie ona zbyt niskie wartoci, zaczana jest grzaka elektryczna. W sytuacji odwrotnej, gdy temperatura jest za wysoka, uruchamiane jest przetaczanie wody, majce na celu jej ochodzenie. Po osigniciu danego poziomu temperatury grzaka jest wyczana lub przetaczanie wody wstrzymywane. 12.6.7. Instalacja podgrzewania powierzchni chodnika i podjazdu Wsparcie ze strony SIZ w przypadku tej instalacji jest ograniczone do wywietlenia uytkownikowi powiadomienia o moliwym oblodzeniu chodnika przed budynkiem lub podjazdu. 12.6.8. Turbina wiatrowa Sterowanie prac turbiny wiatrowej zainstalowanej w budynku bdzie stanowi instalacj autonomiczn i nie bdzie podlegao systemowi informatycznemu. Przewidywane jest jednak wsparcie systemowe w zakresie zarzdzania wytworzon energi. Moli-

213

we bd dwa tryby wykorzystywania wyprodukowanej energii: zuywanie jej na wasne potrzeby bd oddawanie do sieci. W przypadku powstawania nadwyek energii bdzie ona odprowadzana do sieci elektroenergetycznej, co moe by wykonywane przez system informatyczny w sposb zautomatyzowany, dodatkowo bdzie zaimplementowana moliwo rcznego zdefiniowania przez uytkownika sposobu wykorzystania tej energii. 12.6.9. Czujniki monitorujce podstawowe parametry w budynku oraz kamery Przewidywane jest zainstalowanie w budynku czujnikw, sprawdzajcych m.in. temperatur powietrza, wilgotno czy poziom tlenku wgla. Moliwe jest ponadto zainstalowanie kamer zwikszajcych bezpieczestwo mieszkacw. Dane pochodzce z tych urzdze bd okresowo przesyane do systemu, ktrego zadaniem bdzie ich archiwizacja oraz wykrywanie ewentualnych stanw odbiegajcych od normy (w przypadku czujnikw). Aby zapobiec nadmiernemu gromadzeniu danych, bd one przechowywane jedynie przez dob, po czym zostan skasowane przy zachowaniu jedynie informacji o stanach nietypowych. Moliwe jest rwnie trwae zarchiwizowanie wybranych fragmentw nagra z kamer na danie uytkownika.

12.7. Obsuga pojazdu elektrycznego


Pomimo i pojazdy elektryczne w Polsce nie s jeszcze upowszechnione, koncepcja projektu Dom 2020 zakada wprowadzenie do budynku nowoczesnych technologii oczekiwanych w przyszoci. Z tego powodu projektowany system informatyczny obejmuje w swojej funkcjonalnoci obsug pojazdw elektrycznych. Proces adowania pojazdu elektrycznego wymaga wykorzystania urzdzenia zasilajcego, konektora oraz przewodu elektrycznego, a czas adowania oraz ilo energii potrzebnej do naadowania baterii s uzalenione od: pojemnoci baterii; poziomu jej naadowania; wydajnoci baterii; wydajnoci adowarki; redniej liczby przejedanych w cigu dnia kilometrw [20].

214

Wyrnia si kilka trybw adowania pojazdw elektrycznych: domowy, publiczny i szybki/ultraszybki. Projektowana funkcjonalno systemu odnosi si do pierwszej ze wskazanych kategorii, wyrniajcej si nastpujcymi reguami [22]: parametry zasilania: jedna faza, prd zmienny, 110/220 Vrms i 50/60 Hz; pojazd jest adowany z reguy przez ca noc; metoda wydajna, proces adowania odbywa si w okresie niskiego zapotrzebowania na energi elektryczn; stacja do adowania umieszczona w garau, przed domem lub wmontowana w cian budynku. Baterie pojazdw elektrycznych mog by postrzegane jako urzdzenia magazynujce nadwyki wyprodukowanej energii. Technologia Vehicle-to-grid (V2G) uznawana jest za jedn z kluczowych technologii integrujcych odnawialne rda energii w sieciach inteligentnych [7]. Pojazdy elektryczne s zaparkowane rednio przez 92% czasu w cigu dnia. Ta dostpno czyni je podanymi urzdzeniami magazynujcymi. Idea V2G

Rys. 12.7. Diagram przypadkw uycia sterowanie procesem adowania akumulatora pojazdu elektrycznego r d o: opracowanie wasne.

215

polega na wykorzystaniu akumulatorw pojazdw elektrycznych jako urzdze magazynujcych energi elektryczn i wykorzystanie jej w okresach niedoboru. Koncepcja V2G wymaga implementacji systemu agregujcego szereg pojazdw elektrycznych, poniewa korzy z zastosowania pojedynczego pojazdu jako magazynu energii jest mniejsza ni z zastosowania zespou pojazdw. Pociga to za sob wprowadzenie technologii ICT w postaci: inteligentnych licznikw, oprogramowania, interfejsw czy aplikacji przeznaczonych dla uytkownika kocowego. Zastosowanie koncepcji V2G w pojedynczym gospodarstwie domowym dla celw omawianego projektu wymaga dokonania pewnych uproszcze. Nie zakada si bowiem agregacji pojazdw, lecz wykorzystanie akumulatora pojazdu jako alternatywnego rda energii dla pojedynczego gospodarstwa domowego. SIZ obejmuje zatem dwa aspekty obsugi pojazdu elektrycznego: adowanie akumulatora oraz proces kontrolowanego rozadowywania go, wykorzystujcy technologi V2G. Z chwil podczenia pojazdu do urzdzenia adujcego przesyane s informacje dotyczce: aktualnego poziomu naadowania oraz wskazanej przez uytkownika godziny,

Rys. 12.8. Diagram przypadkw uycia sterowanie procesem rozadowywania akumulatora pojazdu elektrycznego (V2G)

216

r d o: opracowanie wasne.

o ktrej chce ponownie skorzysta z pojazdu. Na podstawie informacji o aktualnym poziomie naadowania system oszacowuje, ile czasu wymaga pene naadowanie baterii. Wyznaczona godzina zakoczenia procesu adowania suy natomiast do ustalenia jego trybu: w przypadku, gdy pojazd zostanie naadowany szybciej ni wskaza uytkownik, moliwe jest przesunicie procesu adowania na godziny o mniejszym zapotrzebowaniu na energi elektryczn tak, by unikn pobierania energii z sieci i wykorzysta energi wytworzon z zainstalowanych w budynku OZE. Gdy wskazanego luzu czasowego nie ma, proces adowania musi si rozpocz natychmiast.

Rys. 12.9. Diagram czynnoci sterowanie procesem adowania akumulatora pojazdu elektrycznego r d o: opracowanie wasne.

217

Korzystanie z zasobw akumulatora w przypadku niedoboru energii elektrycznej rwnie rozpoczyna si od podczenia pojazdu do urzdzenia adujcego. System oszacowuje zdolno akumulatora pojazdu do zasilenia domowej sieci na podstawie danych o aktualnym i dopuszczalnym minimalnym poziomie naadowania. Jeeli aktualny poziom naadowania przewysza dopuszczalne minimum, rozadowywanie moe by rozpoczte. Proces ten jest monitorowany i zostaje zakoczony z chwil osignicia punktu granicznego.

Rys. 12.10. Diagram czynnoci sterowanie procesem rozadowywania akumulatora pojazdu elektrycznego (V2G)

218

r d o: opracowanie wasne.

Opisane funkcje zostay zilustrowane na czterech poniszych diagramach (rys. 12.7, 12.8, 12.9, oraz 12.10). Na rys. 12.11 zaprezentowano interfejs graficzny, przedstawiajcy proces adowania pojazdu elektrycznego.

Rys. 12.11. Interfejs graficzny sterowanie procesem adowania akumulatora pojazdu elektrycznego r d o: opracowanie wasne.

12.8. Optymalizacja zuycia energii elektrycznej


Zagadnienie optymalizacji zuycia energii elektrycznej ma na celu denie do zaspokajania popytu mieszkacw na energi za pomoc rde OZE zainstalowanych w budynku, przy jednoczesnej minimalizacji poboru energii z sieci. U rda procesu ley zaoenie wymieniane w podrozdziale dotyczcym zarzdzania odbiorami stwierdzajce, i cz odbiorw moe by zdalnie sterowana w okrelonym zakresie, bez wywoania u mieszkacw poczucia dyskomfortu. Z tego powodu proces optymalizacji rozpoczyna si ju porednio na etapie budowy harmonogramu, kiedy system prbuje tak ustali

219

plan uruchomie, aby zosta w jak najwikszej czci pokryty za pomoc energii wytworzonej z OZE, przy jednoczesnym zachowaniu ram czasowych, wskazanych przez uytkownika. Jednake zasadnicza optymalizacja przeprowadzana jest na podstawie danych historycznych, dotyczcych zuycia energii elektrycznej w cigu doby/miesica. Proces rozpoczyna si od zbierania danych o poborze energii elektrycznej z licznika inteligentnego. Dodatkowo gromadzone s dane o uruchomieniach odbiorw zarzdzanych przez SIZ (tj. pralka, zmywarka, suszarka do ubra). Na podstawie danych pochodzcych z licznika kadego dnia rysowane s krzywe dobowego zuycia energii, a raz na miesic rwnie miesiczne. Wykorzystywane one s do sporzdzania biecych raportw dla uytkownika oraz do wyznaczenia tzw. profilu zuycia energii, czyli do sporzdzenia krzywej redniego dobowego/miesicznego zapotrzebowania na energi. Drugi typ pobieranych danych to informacje o mocy wytwrczej OZE w danym momencie doby. Zainstalowane w budynku odnawialne rda (tj. kominek opalany pelletem, turbina wiatrowa czy ogniwo fotowoltaiczne) cechuj si bowiem niestabilnym trybem pracy, uwarunkowanym dostpnoci paliwa typu pellet, nasonecznieniem czy si wiatru w danym momencie.

Rys. 12.12. Diagram przypadkw uycia gromadzenie danych o dobowym/miesicznym zapotrzebowaniu na energi elektryczn

220

r d o: opracowanie wasne.

Dbajc o poczucie komfortu uytkownika, ktre mogoby zosta naruszone w przypadku podejmowania przez SIZ autonomicznych decyzji, dotyczcych sterowania zuyciem energii, proces optymalizacji przyjmuje charakter raportu oraz wskaza, do ktrych uytkownik moe, ale nie musi si zastosowa. Dane o zuyciu energii w cigu doby porwnywane s z danymi o mocach wytwrczych OZE, co pozwala na wskazanie nadwyek oraz niedoborw energii. W przypadku, gdy system wykryje niedobr, ktry wymaga dodatkowego poboru energii z sieci, dokona analizy, czy w okresie tym byy uruchamiane odbiory zarzdzane przez niego. Jeeli tak, wskae moliwoci przesuni, tak, aby odbiory te (cechujce si z reguy znacznym poborem energii) byy uruchamiane w okresach o zapotrzebowaniu niowym. Podobna analiza wykonywana jest w skali miesica. Zaprezentowane wyniki analizy optymalizacyjnej maj charakter informacyjny. Uytkownik otrzymuje wskazania, w jaki sposb moe zminimalizowa pobr energii elektrycznej z sieci. Rnorodne czynniki mog jednak determinowa przedkadanie

Rys. 12.13. Diagram przypadkw uycia analiza optymalizacyjna r d o: opracowanie wasne.

221

Rys. 12.14. Diagram czynnoci gromadzenie danych o dobowym / miesicznym zapotrzebowaniu na energi elektryczn r d o: opracowanie wasne.

Rys. 12.15. Diagram czynnoci analiza optymalizacyjna

222

r d o: opracowanie wasne.

aktualnego profilu zuycia energii nad moliwoci jej oszczdzania, np. czste wykonywanie prania z powodu posiadania maych dzieci, odwiedziny goci, dugie godziny pracy itp. Wymuszenie przez SIZ przesuni pracy odbiorw jest w takiej sytuacji wysoce niepodane, co uzasadnia przyjte rozwizanie. Przebieg procesu optymalizacyjnego, obejmujcy dwa etapy: gromadzenia danych oraz ich analizy, zosta przedstawiony na rys. 12.12, 12.13, 12.14 oraz 12.15. Na rys. 12.16 zaprezentowano interfejs graficzny, przedstawiajcy raport dobowego zuycia energii, przypadajcego na konkretny dzie, natomiast na rys. 12.17 interfejs ilustrujcy fragment procesu optymalizacyjnego.

Rys. 12.16. Interfejs graficzny raport dobowego zuycia energii r d o: opracowanie wasne.

223

Rys. 12.17. Interfejs graficzny fragment procesu optymalizacyjnego r d o: opracowanie wasne

12.9. Wymagania niefunkcjonalne


Jak wspominano w rozdziale 2., wymagania niefunkcjonalne su do definiowania zakresu sprztowego systemu. Szczegowa parametryzacja tego typu wymaga nie wchodzi w zakres niniejszego opracowania. Niemniej jednak wymieni naley podstawowe elementy skadajce si na budow opisywanego SIZ. S to: dotykowy tablet; zesp czujnikw i sensorw, ktre nie nale bezporednio do SIZ, lecz cile z nim wsppracuj; modu do komunikacji bezprzewodowej z czujnikami, odbiorami oraz stacj adujc pojazd elektryczny.

224

Do projektowania systemu zostanie wykorzystany HTML. Wrd gwnych zalet takiego rozwizania wymieni naley: uniwersalny charakter: aplikacje w HTML s obsugiwane przez wiele urzdze, take mobilnych; brak dodatkowych kosztw, wynikajcych z koniecznoci dostosowania SIZ do urzdze (np. tabletu) rnych producentw; atwo aktualizacji systemu lub jego interfejsw.

12.10. Podsumowanie
Projektowany system stanowi innowacyjne podejcie do zarzdzania budynkiem energooszczdnym. Wychodzc poza funkcjonalno, jak oferuj dzisiejsze systemy automatyki, SIZ oferuje kompleksowe zarzdzanie kluczowymi instalacjami oraz odbiorami, optymalizowanie poziomu zuywanej energii oraz obsug procesu adowania pojazdu elektrycznego. Zaprezentowane rozwizanie jest przeznaczone dla budynku powstajcego w projekcie Dom 2020, niemniej jednak po dokonaniu pewnych modyfikacji mona je zastosowa rwnie w innych budynkach energooszczdnych.

LITERATURA
[1] Benefits of Demand Response in Electricity Markets and Recommendations for Achieving Them, US Departament of Energy, A Report to the United States Congress Pursuant to Section 1252 of Energy Policy Act of 2005, February 2006. [2] B r o o k s A., L u E., R e i c h e r D., S p i r a k i s Ch., W e i h l B., Demand Dispatch, IEEE Power & energy magazine, May/june 2010. [3] Demand Response as a resource for the adequacy and operational reliability of the power systems. Explanatory Note, ETSO 2007. [4] Demand Side Response in the National Electricity Market. Case Studies, Energy Users Association of Australia, www.euaa.com.au, April 2005. [5] Enhancement of Demand Response. FINAL STATUS REPORT, Nordel Demand Response Group, www.fourfact.com, 2006. [6] G o l d b e r g M., Measure Twice, Cut Once, IEEE Power & energy magazine, May/june 2010.

225

226

[7] ICT for Breakthrough Industry Transformation. ICT for a Low Carbon Economy Smart Electricity Distribution Networks, European Commission Information Society and Media, July 2009. [8] J a b o s k a M. R., A d r i a n ., J a n i c k i M., K l i m e k A., P a w l a k J., T k a c z E., Z n a j d e k K., Dom 2020 projekt niezalenego energetycznie, inteligentnego domu energooszczdnego, Dolnolski Dom Energooszczdny, Wrocaw 2011. [9] J a b o s k a M. R., Aktualne trendy w badaniach nad reakcj strony popytowej oraz moliwoci ich implementacji w warunkach krajowych, Rynek Energii 2011, nr 3(94). [10] J a b o s k a M. R., Rola informatyki w budownictwie energooszczdnym, projekt Bioenergia dla Regionu Zintegrowany Program Rozwoju Doktorantw, www.bioenergiadlaregionu.eu, d 2011. [11] J a b o s k a M. R., Z i e l i s k i J. S., Electric vehicles influence on smart grids, [w:] Aktualne problemy w elektroenergetyce, t. 2, Jurata 2011. [12] L u i T.J., S t i r l i n g W., M a r c y H. O., Get smart, IEEE Power & energy magazine, May/june 2010. [13] L u g a r i c L., K r a j c a r S., S i m i c Z., Smart City Platform for Emergent Phenomena Power System Testbed Simulator, IEEE PES Conference on Innovative Smart Grid Technologies Europe, October 1113, 2010, Lindholmen Science Park, Gothenburg 2010. [14] N i e u w e n h o u t F., Flexible electricity grids, Report of Work Package 1, EOS-LT project FLEXIBEL, 4 April 2006. [15] Opracowanie modelu stosowania mechanizmw DSR na rynku energii w Polsce, wykonane na zlecenie PSE Operator S.A., Konstancin-Jeziorna 2009. [16] Raport Komisji Europejskiej, ICT for a Low Carbon Economy. Smart Buildings, Bruksela, lipiec 2009. [17] Raport Komisji Europejskiej, Impacts of Information and Communication Technologies of Energy Efficiency, Bruksela, wrzesie 2008. [18] Rekomendacje Komisji Wsplnot Europejskich, Commission Recommendation of 9.10.2009 on mobilising Information and Communications Technologies to facilitate the transition to an energy-efficient, low-carbon economy, Bruksela, padziernik 2009. [19] SMART 2020: Enabling the low carbon economy in the information age, The Climate Group, The Global e-Sustainability Initiative (GeSI), www.gesi.org, 2008. [20] T u r k e r H., B a c h a S., C h a t r o u x D., Impact of Plug-in Hybrid Electric Vehicles (PHEVS) on the French Electric Grid, SG 2048068, October 1113, 2010, Lindholmen Science Park, Gothenburg 2010. [21] W r y c z a St., M a r c i n k o w s k i B., W y r z y k o w s k i K., Jzyk UML 2.0 w modelowaniu systemw informatycznych, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2005. [22] Z e l a y a H., C o c c i a A., B u t c h e r N., A g g e l e r D., C a n a l e s F., A p e l d o o r n O., Ultra-Fast DC-Charge Infrastructures for EV-Mobility and Future Smart Grids, SG 2006809, October 1113, 2010, Lindholmen Science Park, Gothenburg 2010.

You might also like