Autor: Prentice Mulford Tytul: RDO TWOJEJ SIY SIY Sia w ogle Gdyby si powiodo wynale lekarstwo, ktre

by mczynie lub kobiecie, chopcu lub dziewczciu dao si charakteru, wadz i zdolno kierowania i wpywania na drugich - o, zaiste, takie lekarstwo miaoby pokup od razu zapewniony. Co to jest sia? Jeli mamy jaki cel, projekt, interes i przedstawiajc go komu lub wysyajc w wiat, obojtnie moe lub wrogo do usposobiony, moemy zawsze utrzymywa w napiciu umys, energi, otuch i nasz zapa dla przedsiwzicia wwczas mamy si. Przekupie, idcy od drzwi do drzwi, ofiarujcy swe towary, mimo wszystkich poraek, grb i zatrzani drzwi, zawsze w wesoym nastroju, o, taki ma ju si, zdobywa on podstawy do wikszego przedsibiorstwa. Rdze, pocztek i kamie wgielny tej potgi ley w spokojnym, trwaym postanowieniu: mie si i w wyobraaniu siebie jako cigle wzrastajcej potgi. Trwajc w tym postanowieniu i w tej wyobrani, nie tylko przycigamy si, co nigdy nie przepada, lecz nadto wysyamy dniem i noc potok siy czy myli, ktra daje podwaliny planu, szkicu lub przedsibiorstwa. Dziaa ona w umysach obcych, bliskich czy dalekich, wywoujc myli na korzy naszych planw, i sprawia, e gdy zetkniemy si z nimi osobicie i wyjanimy nasze zamiary, usyszymy: "Tego mi wanie potrzeba", lub: "I owszem, z ca chci", albo: "Wanie o tym mylaem". Sia jest potg, ktra rycho usuwa zwtpienie. Po nocy zniechcenia napenia nas z porankiem otuch i ufnoci, nasuwa wiee plany, sprowadza nowe korzyci. Jest ona tak waciwoci lub pierwiastkiem, co chroni nas przed pomyk lub niepowodzeniem, a przenosi na tor gwny ku wygranej. Jest pierwiastkiem, ktry nam uycza taktu i dystynkcji. Jeli go wzmocnimy, moemy stawi czoo tym, ktrzy nas dawniej poniali, odgraali si nam lub z ukosa na nas patrzyli. (Taka tyrania zawsze spotyka tych, co pragn si wybi w wiecie). Mniejsza o to, czy jeste dobrym, sympatycznym, uczynnym; jeeli ci braknie siy, zdolnoci skupienia si lub osignicia susznoci, skoro jaki przycinek, zmarszczenie brwi lub przeks chwilowo wyposzy twj dowcip, nie osigniesz powodzenia w yciu; nie posidziesz tego, do czego masz wszelkie prawo. Sia jest tak waciwoci lub pierwiastkiem, ktry, jeli ci si noga powinie lub nieszczcie nage ci spotka, pozwoli ci przyj do siebie, skupi si, zapomnie o wszelkich kopotach i rzuci si do nowego wysiku. Przepdzi p godziny w zadumie, rozdranieniu lub szalonym popiechu albo wahaniu si - znaczy zuy t sam si i ten sam czynnik, ktry, poprowadzony innym przewodem, ruszyby z miejsca twe przedsiwzicia lub w inny sposb przysporzy dobra. Kadego ranka musimy zada sobie pytanie: "Na dzi mam pewien zapas siy, jak jej uy dla osignicia najlepszych wynikw i wydoby z dnia jak najwicej trwaego szczcia?" Jeli za wstawszy rano, potrzebujesz siy, by popchn naprzd zamiary, a czujesz lk i jakby wzdryga si przed ludmi, natenczas po prostu myl o sile! Trzymaj si

tego sowa, tej myli jak mona najbardziej. To ci zaprowadzi na szlak waciwy. Nad czym ustawicznie mylisz, to zawsze przycigasz. rdo siy. Nasz umys jest tam, gdzie najwicej myli posyamy. Gdy jest skupiony i pochania nas wspomnienie osoby o sto mil oddalonej, nasz umys jest przewanie przy tej osobie. Jeeli wszake umys twj jest pochonity dwiganiem znacznego ciaru, jest on skupiony na tych miniach, ktre su do tego celu. Wielko naszej siy fizycznej zaley od naszej zdolnoci oddziaywania na t cz ciaa, ktrej musimy uy. Nie ma innej siy w miniu lub innej czci ciaa, by dwiga, chodzi, biec lub inn peni czynno, prcz siy mylowej, wezwanej do jej penienia. Budowa naszego ciaa odgrywa tu rol tokw, dwigni lub zasuw parowej maszyny, ktre tylko wwczas podnosz si, cign lub przyciskaj, gdy na nie dziaa para. By urzeczywistni najwiksze szczcie, trzeba nam ciaa, w ktrym by sia, tkwica w nas, pozwolia si rwno podzieli, moga dziaa na dowoln jego cz, dajc si w lot przenie z jednej czci na drug. Chcemy by silni w kadym calu, a nie tylko w ramieniu lub nogach, kosztem serca, puc lub innych organw, co jednak rycho spotyka tych, ktrzy pielgnuj i wicz w nieodpowiednim stosunku jedn tylko parti mini. Trzeba nam take ciaa, ktre nie ustanie i nie zazna upadku, lecz si rozwinie. Jak naby si. By to osign, rozmawiaj o swym interesie, planie lub zamiarze z tymi, ktrzy s ci zupenie oddani. Monopole i potne zwizki powstay przez to, e ich twrcy zespolili swe rozmowy. Tak to si schodz dzie po dniu i rozprawiaj. W miar jak rozmowa biey, udzielaj sobie nowych pomysw, przystosowuj je, a z tej kombinacji powstaje nowy czynnik. Skoro yczymy sobie, by z naszym powodzeniem w interesach czyo si dobro innych, nasza myl wzgldnie pragnienie ma wiksze szanse powodzenia, ni gdybymy pragnli dobra tylko wasnego. Prawdziwy sukces w yciu zaley, pominwszy majtek potrzebny dla naszych potrzeb i przyzwyczaje, od zdrowia i rozsdnego uycia tego, co pienidzmi nie da si w odpowiedni sposb osign. Przezorny egoizm, czy tam interes wasny, da szczerze, by wszyscy nasi towarzysze byli zarwno jak my szczliwi. Nie chcemy, by nasi przyjaciele mieszkali w szopie, gdy sami zajmujemy paace. Nie chcemy, by nasi bliscy chodzili w achmanach, gdy my dostatnio si ubieramy. Nie chcemy, aby byli zaleni od naszej dobroczynnoci, lecz pragniemy, by na rwni z nami posiadali swe wasnoci, zajmowali wasny kt. Im wicej zdrowia, ducha i ciaa lub doskonaoci wokoo i blisko nas, tym zdrowszymi i doskonalszymi sami si stajemy. Jest pewien urok: przygldajc si pracy ogromnej maszyny parowej, widzie tony elaza, jakie by stu ludzi zaledwie ruszyo z miejsca, podnoszce si i zniajce z elastycznoci piki gumowej. To samo odczuwamy, gdy obserwujemy nieustajcy zlew mas wodnych Niagary, a to dlatego, e natura ludzka kocha si. Ten spokj i rozmarzenie, jakie na nas spywaj, gdy patrzymy z godzin na dwiganie i toczenie si fal i mycie ska przez ocean, przejmujemy w siebie jako si, czerpan z tego ywiou. Duch nasz nie tylko

daje siy ciau do fizycznych wysikw, ale i wtedy, kiedy ciao spoczywa, podczas snu lub kiedy indziej, bierze si do roboty, aby uzupeni braki i dostarczy nowego materiau, jeli si zuy przez nadmierne wyzyskanie. wiczymy si zatem z korzyci, bdc w spokoju i przywoujc myli o sile, ywoci, sprawnoci w uywaniu mini. Obserwujc ruchy igrajcego psa lub narowistego konia, wchaniamy w siebie si radoci z ycia u zwierzt i dajemy ciau nowe skadniki dla krwi, mini, nerww i cigien. Wtedy ciao zada fizycznego wiczenia. Zechcemy biec, skaka lub w inny sposb uywa naszych mini, gdy nam si to podoba i czujemy si do tego zniewoleni jak dzieci do zabawy. Ta zmiana ku lepszemu musi by wszake stopniow, przy jednoczesnym odciganiu umysu od wielu niezdrowych wyobrae i zerodkowaniu na zdrowszych tematach. Kto mgby jednak zapyta, czy nasze ciaa tak samo jak zwierzce nie musz osabn i zanikn? I zwierzta maj si i uczucie istnienia, jednak przecitne nasze ycie trwa duej ni u nich. Wzrost wadz duchowych ukae nam przyczyny zaniku i sposoby uywania praw siy w celu odbudowy cia naszych i napenienia ich coraz wiksz moc. Stworzeni jestemy do wyszych i silniejszych uciech, a ycie powinno by istnieniem zupenie rnym od dzisiejszego. Uywanie si. Skoro przez modlitw czy podanie nabye si, pro o rozum, ktry by ci wskaza, jak z niej skorzysta. Sw wasn bowiem si moesz skierowa ku uszczliwieniu lub skrzywdzeniu siebie. Moesz tej siy uy na kaprys lub urojon konieczno. Moesz biega p dnia, aby kupi co, czego nie potrzebujesz. Moesz straci dwie godziny na wytargowaniu 10 centw przy kupnie jakiego towaru. Robic to zuywasz t sam si, ktra by ci przysporzya 10 dolarw. Nie wystarczy by tylko pracowitym. Sama pracowito moe zuy kosztown si przy wyskrobywaniu dna rondli cynowych lub przy liczeniu oczek w dywanie. Jest bardzo wan rzecz, do czego uyjesz twej siy lub pracowitoci, by ci ona przyniosa najlepsze wyniki. Nieraz utalentowany artysta w aden sposb nie moe zby swoich obrazw, gdy zaniedbuje siebie i nie umie si korzystnie przedstawi towarzystwu, gdy tymczasem sabszy artysta ma kupca na poczekaniu, ma bowiem zalecajce obejcie. Jeli stoisz i wskazujesz palcem na otaczajcych i wzorki zbierasz, nikt si nie bdzie spieszy od ciebie kupi, choby nie wiem jak wartociowe byy twe rzeczy. Naley to wic do interesu i szczcia w yciu przedstawi si otoczeniu zachcajco. Gdy podnosimy ciar, przywoujemy si; wprawiamy umys w stan dajcej siy. Kada inna myl, ktra by zajmowaa umys przy wykonywaniu jakiego dziaania fizycznego, zmniejsza sprawno tej czynnoci. Z tego powodu bardzo wiele osb si wyczerpuje, gdy mimowolnie staraj si wykonywa dwie czynnoci naraz i nie chc jednemu dziaaniu powici czasu niezbdnego dla odpowiedniego skierowania siy. To jedno wielkie rdo fizycznej niemocy. Jeli dwie lub wicej osb pocznie zoliw gawd o kim nieobecnym i objania z drwinami postpki lub charakter tej osoby, to posyaj na odlego rzeczywist si lub czynnik szkodzcy tej osobie, o ktrej mowa. Co si jej tyczy, to odczuje ona si tak wytworzon w pewien sposb. Bdzie albo przygnbiona i osowiaa, albo te podniecona i zgryliwa. Wszystkie te stany umysu do pewnego stopnia szkodz

ciau, chyba e dana osoba wysya przeciw swym wrogom bezustannie czynnik dobrej woli. Taka dobra wola jest wiksz si i usuwa na bok wtlejsz si zej woli. Ze yczenie kilku naraz osb jest spotgowanym przeklestwem, ktre ma wadz szkodzenia, si prc ku zemu. Dziaa ono na mocy zasady nieubaganej w skutkach. Utrata siy. Sia jest nam potrzebna, utracamy j za, wysyajc ku drugim pewien rodzaj szpetnej myli. Tote wanie pojednawcza, wykluczajca walk umysowo kwakrw przyczynia si do ich zamonoci. Gdy jeste bardzo zmczony, pochodzi to z chwilowej niezdolnoci przywoania siy niewidzialnej, by dziaaa na nasze ciao. Ustawiczn praktyk moemy jednak umie przywoa wydatn si do pewnej okolicy naszego ciaa i sta si dobrym cyklist, biegaczem, silnym w ramionach itp. bardziej ni drudzy. Tak jednak pielgnujemy jedn parti mini na koszt jakiej innej czci naszej istoty, a tak czynic, doznajemy po pewnym czasie cierpie. Atleta moe posiada znaczn si fizyczn w pewnych czciach ciaa w dwudziestym pitym roku ycia. Czy jest ona wszake trwaa? Jakime jest w tak czstych wypadkach jego stan w pidziesitym roku ycia? Jest wielkim bdem mniema, e w pojciu: "tdzy ludzie", "twarde ycie pod goym niebem", "stanie mini", zawiera si pewno stworzenia krzepkich, zahartowanych ludzi przez nieustanne wiczenia fizyczne i ycie pod goym niebem, a czynne. yem ze stranikami granicznymi, eglarzami i rolnikami i wiem, e wielu z nich podupada w latach pidziesitych. Mczyzna moe czu si sabym, chociaby by dobrze zbudowany, opalony i ylasty. Czsto przeywa si midzy dwudziestym a trzydziestym pitym, a w czterdziestym pitym staje si wyblakym, siwym i zuytym albo te kbkiem reumatyzmw i dolegliwoci. Ale i otoczenie wan odgrywa rol. I tak w osiemnastym lub dwudziestym poczynamy wyrasta ze sfery wczesnej modoci, oddanej samym rozrywkom. Zastanawia nas powaniejsza strona ycia. Podejmujemy jakie zajcie. Oplataj nas mniej lub wicej jego troski, zawikania, odpowiedzialnoci. Jako mczyzna lub kobieta wstpilimy w faz ycia nastrczajc kopoty i walki; pewien tok przedsibiorstwa nas pochon, za nim idc nie mamy czasu na rozrywki. Skoro potem stykamy si ze starszymi ludmi, przejmujemy ich stare zapatrywania, ich mechaniczne prawida mylowe, ich dostpno dla bdw bez cienia powtpiewania. W tym wszystkim otwieramy nasz umys cikiemu, troskami brzemiennemu tokowi mylenia. W tym prdzie utonlimy mimowolnie. Te myli stay si nasz drug natur. Mijaj lata, a my czujemy, e ruchy nasze s ociae i sztywne, e z trudnoci ledwie na pot si wdrapujemy, a na drzewo nie potrafimy, jak w czternastym roku ycia. Przez ten cay czas umys nasz udziela ciau owych cikich nieelastycznych skadnikw i zrobi ze to, czym jest obecnie. Odzyskanie siy. Duch nasz domaga si wdziku od ciaa, ktrego uywa, pragnie zrcznoci w ruchach i osobistej piknoci. W okresie istnienia, zwanym dziecistwem i modoci, duch ma sposobno, by urzeczywistni to danie siy i piknoci, nie bdc jeszcze obadowany faszywymi pogldami i alem za tym, co byo.

ywo, bujno i nieznuona ch zabawy u chopca lub dziewczcia w latach dziesiciu lub dwunastu, pochodzi ze swobody ducha. Moglibymy i dalej zachowa t zrczno, jaka cechuje lat pitnacie, gdyby si nam udao usun ciar smutnych wspomnie i wiary w bdy nakadany na nas przez ostatnich lat dwadziecia lub trzydzieci. Ten proces zrzucania moemy zacz natychmiast, powziwszy postanowienie: strci w przepa zapomnienia wszystko, czego aujemy, co nam przeszkadzao, co opakiwalimy. Ciao nasze stopniowo uformuje si bardziej symetrycznie i lepsze otrzyma ksztaty, jeli nasz umys poddamy waciwemu prdowi mylowemu. Sowa, w ktrych pomys jaki wyraamy, nic nie znacz, a jednak, gdy nasz widnokrg si zaciemni i ogarnie nas chwilowa obawa, niech tylko powiemy: "Odrzuci mnie los na bok, ale jako ja wrc". "Et, zdaje mi si, e si przecisn"... wwczas przywoujemy do siebie najwiksz si. Ona to, nagromadzona przez ducha ludzkiego, moe zwyciy i wznie si nad wszelkie dotykalne czynniki. Moe uczyni ciao niewraliwym na ciepo lub zimno. Niestety jednak waciw jest dzi kademu bezradno, gdy nam si wymyka sia lub uywanie jej w taki sposb, e nie podniesie naszej mocy. A my tej wanie mocy potrzebujemy do utrzymania naszych umysw w dzielnoci, do odtrcenia kadej formy saboci, bo inaczej myl o saboci uzmysowi jaki jej ksztat, skoro j przyjmiemy i w ni uwierzymy. Przy stole niadaniowym raczej si mwi o przypadociach ni o zdrowiu. Tote przewanie umysy nasze kr wokoo jakiej przypadoci. Umysy te ustawicznie rozsyaj t myl wokoo. Caa atmosfera nimi jest przepeniona. Ciy nam ona, przejmujc niemiymi objawami. I tak wiele osb nigdy nie stawia oporu niemiemu wraeniu, jakie u nich wywouje upa. Wysyaj znaczn ilo tej nieodpornej myli w dal. Ten prd z nami si wreszcie spotyka. Przyczysz si do niego i cierpisz jak inni. Dlaczego wyrobnik moe pracowa w skwarze sonecznym, podczas gdy bezczynne otoczenie wachluje si i roztapia w socu? Poniewa umys wyrobnika skoncentrowany jest na pracy, a w tym nastroju nie odczuwa myli o upale. Poci si na rwni z tymi, co cierpi, jednak transpiracja nie sprawia mu adnej przykroci. Ubierzmy tego samego czowieka w czyste ptno, w ubir z szerokiego kortu, by nic nie robi, jak tylko przechadza si na mod eleganta, to prawdopodobnie ucierpi on od upau, gdy nie ma nic do czynienia, nie ma czasu zerodkowa swego umysu i przyjmuje myl dokuczliw. Zanim uczynimy drugich doskonaymi, musimy si zabra do udoskonalenia samych siebie. ycie ma wzrastajcy urok i coraz bardziej nas cieszy, gdy z miesica na miesic zyskujemy wicej wpywu na materialne czynniki otaczajce nas, gdy najwiksze zimno albo upa mniejsze robi wraenie, gdy moemy przenie si w stan umysu, jakbymy posiadali or do odparcia wszelkiego rodzaju przeszkd ze strony niemiych osb i otoczenia lub zgrzytliwych haasw, czy wreszcie przykrych scen, nagle wyrosych przed nami. Sia pamici. Nasza pami jest istotn pyt fotograficzn, chwytajc bezustannie obrazy wszystkich scen i wypadkw, ktre podpadaj pod zmysy. Jeli nie zacienisz pyty lub nie bdziesz nagli z utrwaleniem, chcc za wiele naraz widzie bd pamita, wwczas otrzymasz tym lepsze obrazy.

Jeli pozwolimy, by nasz umys niepokoi si ustawicznie rzeczami maej wagi, jeli caymi dniami tkwi w naszej pamici myl, e nasz przyjaciel mgby nie przyj, e nasza modniarka mogaby zapomnie pewnego szczegu w ubraniu kapelusza, e poczta mogaby nie przywie pewnego listu, e nalene pienidze mogyby si nam nie dosta, albo, jeli w pamici utrzymujemy swj obraz jako czowieka bez grosza i opuszczonego, to wypenimy nasz pyt fotograficzn materiaem upadku i ruiny. Ale co gorsza jeszcze, bo oddalamy od naszej pamici lepsze myli, ktre by nam uyczyy mocy do pokonania przeciwnoci. Przeciamy pami nazwiskami, datami, wypadkami i szczegami, wlokc ciar cakiem bezuyteczny, a przez to niszczymy zdolno do przyjmowania nowych wrae i nowych pomysw. Fotograf potrzebuje zupenie czystej i jasnej pyty, na ktrej ma utrwali obraz. Tak i nasza umysowa pyta musi by czyst i woln od starych wyobrae. Czowiek, majcy powodzenie, zwyczajnie mae odebra wyksztacenie w zaraniu ycia. Tote jego nie zatarty umys widzia jasno plan, szkic i dewiz oraz nowe drogi do pomylnoci, ktrych umys nabity ksikami nie dostrzeg. Tote w tak licznych wypadkach ludzie bez ogady, niewyksztaceni ujmuj ster w wielu przedsibiorstwach, podczas gdy ludzie z wyksztaceniem marniej w biurach, gdzie wyksztacenie jest zbyteczne, za lichym wynagrodzeniem. Jeeli twe dziecko potrafi cay sownik "z pamici" recytowa oraz powtarza sowo w sowo i ustp za ustpem z ksiek szkolnych, to przeadowuje i naduywa ustrj i funkcje organiczne. Jego prawdziwa sia umysu skarleje, jego zdolno do wybicia si w wiecie podupada, miast si zwikszy. wiat obok niezliczonych innych rzeczy zowie waciwe wygoszenie sowa, odpowiedni ukad zdania - "wyksztaceniem". Lecz to nie jest sia umysu, a pielgnowanie pamici, obadowanej regukami, deklinacjami, koniugacjami i swkami, przypomina zuycie caej pracy na polerowanie klingi noa bez wzgldu na ostrze. Ogada jest uatwieniem, ale nie si, popychajc nas w wiecie. Mnstwo rzeczy powierza si dzi w szkole pamici. A ludzie istotnie nie mog poda innej racji tego, jak tylko obaw, by po latach dziecka nie wymiano, e nie nauczyo si pewnego przedmiotu. Z caego za ogromu materiau, nagromadzonego w szkole lub we wszechnicy, dwie trzecie na szczcie zapomina si w cigu dwunastu miesicy po wyuczeniu na pami. Skoro uwaamy za potrzebne dokadnie pamita, ile oczek jest w naszym dywanie, tudzie ich wzajemne oddalenie, lub te ilo szpilek w naszej kasetce roboczej, zapenimy nasz pyt fotograficzn szeregiem bezuytecznych obrazkw. Obciamy si w yciu tysicem drobnych kopotw, w rwnej mierze bezcelowych. Troskliwo i akuratno s to nader cenne przymioty; skoro jednak mczyzna obraca je na guziki swego ubrania, a kobieta na poysk swoich patelni cynowych, niewiele ju siy pozostaje na rzeczy mogce przynie daleko lepsze wyniki. To wanie jest jedn z przyczyn, dlaczego twj m znany z niedbaoci w tylu pomniejszych sprawach, tak czsto ma powodzenie, podczas gdy bardzo akuratny mczyzna moe si potkn lub te zajmowa podrzdniejsze miejsce w wiecie. Nelson na pokadzie niewiele dba o to, czy mosine przedmioty byy a do najwikszego poysku wypolerowane, a co do niektrych szczegw mia opini niedbaego komendanta, jednak mia w umyle i pamici ogromnie jasno wyryt jak najskuteczniejsz metod ustawienia swych okrtw wzdu nieprzyjacielskich i atakowania ich z tyu. Martinez w oglnoci nie wygrywa bitew, nie z braku odwagi, lecz z tego powodu, i pami jego bya obarczona koniecznoci dysponowania guzikami i barykami prochu na caej linii w paradzie. Dugie przyzwyczajenie i wprawa zmuszay jego

pami do utrzymywania w pogotowiu tych i owych szczegw, wyjwszy najlepsz metod, by w razie potrzeby dosta si do baryek prochu. Zastrzegamy si, bymy na tym miejscu poda mieli w pogard troskliwo, akuratno i zmys porzdku, gdy jednak, askawa pani, zalecasz maonkowi, idcemu rano do biura, by nie zapomnia pj na rynek odda tw dyspozycj modniarce i wstpi do sklepu dla kupienia pewnego odcienia jedwabiu, ktrego prbk mu dajesz, to nakadasz nadprogramowy ciar na pami biednego czeka, kto wie, czy nie przecion, a prosz o tym wiedzie, e wysiek, aby pamita o kartce szpilek, lub wydrukowanie tej kartki szpilek na organie pamici, rysuje tak samo duy obraz, jak wyobraenie pewnych szczegw interesu, przydatnych do zapewnienia miliona. Utracasz ducha i istot myli mwcy, robic notatki. Nie potrzebujesz utrzyma w pamici tych samych sw, jakich on uywa. Tracisz istot i si tego, co wanie mwi, piszc o tym, co ju powiedzia. Do pewnego stopnia przeszkadzasz tokowi myli mwcy, bo czy jego mowa jest czytana, czy z pamici wygaszana, kady uwany suchacz jest dla pomoc, skoro wysya mu sympatyczny, potakujcy, odpowiadajcy prd mylowy. Jeli natomiast go zatamujesz, pozbawiasz mwc pewnego bodca i pomocy, jak mu zrazu nastrczye. Reporter, ktry nie robi notatek, a posuguje si tylko pamici, odda niekiedy istot mowy w dziesitej czci liczby sw, jakiej uyto przy wygoszeniu; dla praktycznych za celw dziennikarstwa taki rodzaj sprawozda jest wysoko ceniony. Taki reporter pielgnuje i ksztaci to, co w braku innych wyrazw nazwa musimy jego "duchow pamici". Jest to pami, ktra zachowuje pojcia zamiast sw, sowa bowiem s tylko wzkami dla zwoenia poj, a pod wielu wzgldami wzkami nieudolnymi. W miar jak rozwin si zmysy wysze, uronie i ta duchowa pami i na yczenie wywoa wspomnienia z kadej doby istnienia. A przekonamy si z czasem, e dla uzupenienia naszego szczcia nie bdziemy si starali ani czuli potrzeby wykrelenia z pamici tak wiele naszej przeszoci, szczeglnie smutnych chwil, jak bymy tego dzisiaj pragnli. ycie nasze bdzie nieustannym cigiem szczcia, a to szczcia cigle wzrastajcego, w miar jak wzrosn nasze moce, jak coraz lepiej nauczymy si, jak y, aby pozna coraz wicej rozmaitych uciech ycia, aby nie tylko wiedzie, ale i czu rado, wspaniao i wznioso w kadej formie natury. Wszelki przedmiot widzialny, kady dom, pie drzewa lub skaa, kade zejcie si ludzi w salach czy kocioach, w domach lub jadalniach publicznych, w marszu lub w starciu si wojsk, kade zdarzenie, wielkie czy mae, ma swj udzia lub, jak by to nazwa, odbicie w pierwiastku niedostrzegalnym dla oka. Wszelako tak jak oko cielesne, tak i ustrj pamiciowy podlega zanikowi. Codzienna pami jest tylko brulionem, ksik tymczasow dla wcigania pozycji, odrzuca si j na bok, skoro si zapeni, lecz nie pierwej, a kada pozycja jest wcignita do gwnej ksigi. Ta gwna ksiga to nasze duchowe "ja". Sia odporna. Indianie pnocnej Ameryki, jako te mieszkacy Wschodu mieli w pewnych wypadkach wadz, e tak oddalali wszelk myl i znieczulali umys, i stawali si nie tylko niedostpni obawie, ale i ciaa swe znieczulali na bl fizyczny. Bya to wadza wprawiania si w taki stan umysowy, ktry umoliwia Indianom wzitym w niewol wytrzyma okropne katusze, zadawane przez zwycizcw i piewa hymn miertelny

wrd pomieni, jak te w czasie powolnych tortur nie do opisania strasznych, ktre by niewielu z naszej rasy mogo wytrzyma, nie popadajc w sza lub konanie. Indianin jest daleko wicej skupiony i rozwany ni wikszo naszej rasy, zarwno w ruchach ciaa, jak i umysu. Pielgnujc niewiadomie t rwnowag przez ycie, mniej sztuczne od naszego, spotgowa on moc swego ducha. Jednym z dowodw tego jest owa wadza umysu nad ciaem, zmniejszajca bl fizyczny, a ostatecznie tumica go zupenie. Powszedni umys widzi w danej sztuce przede wszystkim tylko rodek do zarobienia pienidzy, a nie czynnik wnoszcy do ycia rozmaito, odpdzajcy znuenie, darzcy odpoczynkiem t cz umysu, ktra suy innym zajciom, czynnik przywracajcy zdrowie, wzmagajcy ywotno ciaa i ducha. Ten umys powszedni uchwyci si myli, i jest za stary, aby si uczy. To jest wanie stan wielu osb, ktre doszy do tzw. redniego wieku lub go przekroczyy. Pragn one "spokojnie siedzie". Przyjmuj nieuniknione pojcie "starzenia si". Ich powszedni umys powiada im, e ich ciaa musz stopniowo marnie, kurczy si, straci ow peno i proporcje modoci, zanika, a w kocu umrze. Powiedzie, e co si sta musi, jest potg sprawiajc, e to si stanie; wic pod ustawicznym wpywem tego przewiadczenia duch stawia ciau przed oczyma widma upadku i zaniku, a nie nastpi ostateczno. Wyszy za i owiecony umys powiada: "Gdyby chcia usun niemoc, skierowa sw myl o ile mona najbardziej ku zdrowiu, sile, ywotnoci, ku silnym, zdrowym i yciodajnym tworom: pyncym chmurom, wieym powiewom, kaskadom, falom oceanu, widokom lenym i bujnym drzewom, na ptaki pene ycia i ruchu - to w taki sposb wczyby si w prd tej zdrowej yciodajnej mocy, promieniujcej z tych silnych, oywiajcych tworw". Odwaga Odwaga i przytomno umysu jest to jedno i to samo. W przytomnoci umysu zawiera si sia ducha. Tchrzostwo i brak rozwagi mniej wicej na jedno wychodzi. Maj one rdo w popiechu lub w braku spoczynku. Wszelkie stopnie pomylnoci polegaj na odwadze ciaa i umysu. Wszelkie rodzaje niepowodze maj swe rdo w lkliwoci. Mona pielgnowa odwag i wzmacnia j w kadej chwili dnia. Dokonujc czego osign mona podwjne zadowolenie. Raz daje je nam sam czyn dokonany, po wtre sposb dokonania. Tym samym ustawicznie dodajemy sobie po czstce tej cennej zalety, zwanej odwag. Moemy doj do tego, starajc si o rozwag, pielgnujc cel w mwieniu, chodzeniu, pisaniu, jedzeniu - w ogle we wszystkim. Zastanowienie i odwaga s tak silnie ze sob zwizane jak obawa z popiechem. Skoro wykonujc najmniejsz czynno nie nauczymy si kierowa naszej siy odpowiednio, to nieatwo zdoamy utrzyma kierownictwo wszystkich wikszych spraw. Jeli dojdziemy do rozpoznania, czego si lkamy, przekonamy si, e w umyle prbujemy zajmowa si zbyt wieloma rzeczami, a to nas przejmuje obaw. Przy jakiej umowie, przy jakiejkolwiek sprawie zrazu tylko jeden krok jest potrzebny. Na ten jeden krok trzeba nam uy tyle siy, ile potrzeba, a nie wicej. Zrobiwszy go moemy pj dalej. Im duej nasz umys wiczymy, aby si skupi na jakim kroku, tym bardziej wzrasta w nas zdolno wysania wszystkiej siy naraz w pewnym danym kierunku.

Sia taka zwiksza si i powinno si jej uywa w tak zwanych drobnostkowych szczegach codziennego ycia. T drog namys i obmylana czynno tak staj si przyzwyczajeniem, i do pewnego stopnia nie jestemy tego wiadomi, tak jak i z dugiego przyzwyczajenia do kierunku przeciwnego utracamy wiadomo popiechu. Musimy zawsze trzyma umys na uwizi. Musimy go zawsze mie w pogotowiu, by go mc uy w danym kierunku. Nasza myl nie jest w pogotowiu, jeli zapinajc trzewiki, przebywamy umysem o mil od tej czynnoci - jeli zacinamy owek, a przenosimy si myl do jednej z jutrzejszych trosk. Umys jest zatem daleko, a jeli przez cae ycie przyzwyczajamy si tak odbiega od czynnoci wspczesnej do oddalonej, to coraz trudniej przychodzi go zawrci z drogi, a jeszcze trudniej uy na poczekaniu, gdybymy go zawrcili. Myl nasza przerzuca si z jednej rzeczy na drug z wiksz chyoci ni iskra elektryczna, a my potrafimy doprowadzi t ruchliwo do stanu bezustannej gonitwy od jednej rzeczy do drugiej, a bdzie niepodobnym zatrzyma j przy jednej rzeczy dziesi sekund bez przerwy. Z drugiej strony moemy, pielgnujc spokj i rozwag we wszystkich sprawach, skupi nasz myl na jednej rzeczy tak dugo, jak nam si podoba, wy si w pewien stan umysu wedug upodobania, dowolnie zapa w sen albo stan pwiadomy, psenny, rwnie jak sen darzcy odpoczynkiem. Oto maa czstka moliwoci, jakie ma umys ludzki. Nie ma adnej granicy jego rozwoju, zwikszenia si jego mocy i nie ma w granicach naszej wyobrani rzeczy, ktrej by on nie mg dokona. Stopnie prowadzce do takich wynikw s bardzo mae, proste i stosunkowo rwne, tak proste i rwne, i wielu je pomija dla tej przyczyny. Wyrabia odwag znaczy tedy: wiczy si w rozwanym postpowaniu we wszelkich sprawach, jest to bowiem najprostszym wiczeniem, aby zgromadzi i mie si w zapasie, a nie wydawa wicej, ni w danej chwili niezbdne. aden z przymiotw ducha nie jest bardziej potrzebny do powodzenia we wszelkich zamysach, jak odwaga; przez ni za rozumiem nie tylko odwag do dziaania, ale i do mylenia. W najpowszedniejszym zawodzie tysice nie odwa si zdoby na krok, ktry by za sob pocign wydatek ponad przecitny ich rozchd. Bledn na wzmiank o tak znacznej kwocie. Przez zwyk obaw nie bd si zajmowali tym pomysem przez czas potrzebny, aby si z nim dokadnie zapozna. Gdyby jednak odwrcili dziaanie swego umysu i zamiast bezzwocznie pj za dugoletnim przywyknieniem do strachu, poczekali i pozwolili odpocz pomysowi czas jaki w swej gowie, zamiast go wygania, wtedy z czasem przyszyby im do gowy myli o sposobach i rodkach pokrycia nadzwyczajnego wydatku, a przez to zyskiwania wikszych sum w tym samym czasie, jakiego wymagao zarobienie maej kwoty. Mwimy na przykad kobiecie, ktra si najmuje do prania dzie po dniu i nigdy nic innego nie robia: "Dlaczego nie zaoycie pralni? Moecie zarobi grube pienidze w ten sposb". "Ja - zaoy pralni?! Skde na wiecie dosta pienidzy na zaoenie pralni?" syszymy odpowied. Ta kobieta, zamiast rozway nasz pomys, pozwala zawadn sob obawie przed niezmiern kwot, rzekomo na to potrzebn, a idc za tym samym nierozwanym, krtkowidzcym, zastraszonym tokiem myli, na nasz zacht odpowiada niechci. Way si myle tylko o dziennym zarobku, na zawoanie tych, ktrzy si do niej udadz. Z tej przyczyny tysice nie odwa si pomyle o przeniesieniu si w jak szersz, bardziej odpowiedzialn i korzystniejsz sfer przedsiwzi; widz naraz wszelkie moliwe trudnoci, z tego za przywyknienia bd widzie je ustawicznie. Lecz druga praczka, bardziej rozwana kobieta, syszy nasz zacht, ni si zajmuje. Po czasie mwi do siebie: "Czemu nie miaabym zaoy pralni? Inni

pozakadali i powiodo im si". yje ona tym projektem, rozmawia o nim to z jedn, to z drug ssiadk i dowiaduje si, jak one zaczy. Im duej bawi w tym prdzie mylowym, tym janiej dostrzega sposoby i rodki, przy ktrych pomocy ludzie "zakadali stae siedziby". W kocu pomys tak j pochania, e stawia krok naprzd, potem drugi i trzeci i tak stopniowo przechodzi w posiadanie pralni. Kto ma zimny wyraz twarzy, w ktrej przebija skupienie wobec wielkiego niebezpieczestwa, ma bowiem wadz koncentrowania swego umysu na rzeczy, ktra ma by natychmiast wykonan. Tchrzostwo nie ma takiej wadzy i moe w duchu widzie nie tylko rdo niebezpieczestwa, lecz i sto moliwych nastpstw, jakie si przydarzy mog lub nie mog. W bitwie moe kto czeka na sw powinno w napronym, lecz bynajmniej nie w przyjemnym stanie umysu, widzc ludzi uszykowanych i cinitych wokoo siebie. Jednak sia ducha, jak moe przywoa, aby wytrwa w powierzonej czynnoci, jest silniejsz od wyobraenia sobie rzezi wokoo, ta te sia rozkazuje mu i trzyma go na posterunku. Czowiek, ktry biega, albo ktry by uciek, gdyby mia sposobno, nie moe utrzyma swego umysu na czym innym jak tylko na odstraszajcych moliwociach chwili. Nie kosztuje to wicej myle o zdrowym niewidzialnym pierwiastku odwagi ni o lku, o dobrym humorze ni o gniewie, o pewnoci siebie ni o chwiejnoci, a jeli w tym samym czasie mylimy lub wymawiamy: "Odwagi!", lub "Postanw!" albo "Bd dobrej myli!", to otrzymujemy dan si. Na to trzeba nam powici z dziesi sekund, przy rannym wstawaniu, skoromy lkliwi, niezdecydowani lub draliwi, a zreszt mona wymawia inn jak zalet, na ktrej nam zbywa, w ten bowiem sposb czymy si z pierwiastkiem odwagi, silnego postanowienia, czyli dobrej myli. Wszystkie istoty yjce: roliny, zwierzta, czowiek - peniejsze s siy, gdy soce wywiera dziaanie na nasz planet. Skoro nachyli si po poudniu, maleje te sia, czy jej uywamy do wysiku mini, czy umysu. Stan umysu, w ktrym jestemy zaraz po wstaniu z ka, bdzie prawdopodobnie trwa przez cay dzie. Po duszej praktyce powyszych niepozornych wicze porannych zdziwimy si odmianie w nas zaszej, zdziwimy si, skd przysza ta wiksza sia, odwaga, decyzja lub inna dobra lub zdrowa myl. Potga doskonaoci. Nauczywszy si zuywa akuratnie tyle siy, ile potrzeba do wykonania jakiej czynnoci, pielgnujemy i wzmacniamy ustawicznie ten podany stan umysu, jaki w mowie potocznej znamy pod nazw: "mie wszystkie klepki razem", znaczy to innymi sowy: mie zawsze bez wzgldu na to, co robimy, nasz wzrok duchowy otwarty w kad stron, i gdy na pozr zdajesz si zatopiony w jednej czynnoci, to nasz duch lub umys, na wzr czujnego odwachu, bezustannie wypatruje z wieycy, co si te tam dzieje wokoo i daje zna w kadym momencie, by nam umoliwi naleyte wystpienie w majcym nastpi zdarzeniu. Jest to nie tylko waciwoci odwagi, lecz take znalezienia si i taktu. Ta to byskawiczna czujno i przytomno ducha umoliwia pewnemu oficerowi amerykaskiemu w czasie rewolucji, w chwili gdy w zamieszaniu walki ujrza si przed frontem brytyjskiego puku, namys do zapytania: "Co to za wojsko?" - "Szkoci krlewscy" - brzmiaa odpowied. "Bdcie i nadal Szkotami krlewskimi" - odpar, odjedajc do swych szeregw. Ten czowiek mia umys wywiczony, by znale sobie czas do namysu.

Rwnie jak myl, tak i ciao moe porusza si z byskawiczn szybkoci, skoro tego chwila wymaga, lecz przede wszystkim myl musi by jasno nakrelona, skontrolowana i wytyczona, zanim si jej pozwoli dziaa na ciao. Tak te jest ona przewidziana i rozwaona w raptownych ciciach i kryciach zrcznego szybkiego szermierza, podobnie jak u zawodowej tancerki w jej ruchach, a o ile dotyczy wyszych przymiotw: u malarza, muzyka lub innego artysty. To wszake w licznych wypadkach jest czciowe kierownictwo duchowe. Poza sw sztuk, artysta moe mie niewiele zdolnoci kierowania lub zastanawiania, a tym samym by "nerwowym", chwiejnym, atwo przygnbionym, dziwacznym i lkliwym. Umys jest nasz zaog, ktra ma by w kadym kierunku wywiczon, by sprosta wszelkim moliwociom. Zajmujemy si ksztaceniem mczyzn i kobiet, ktrych umysy nie s zupenie wywiczone w jednym kierunku, a zaniedbane we wszystkich innych. W kadym razie jest lepiej rosn symetrycznie i by doskonaym w kadym calu, tak jak wzrolimy, ni mie siy zerodkowane na jednym talencie lub zdolnoci i sta si tym, co wiat zowie "geniuszem". Dzieje wewntrzne geniusza s nieraz bardzo tragiczne i dowodz, e mao przyniosy szczcia bohaterowi. Gdy malarz woy ca sw uwag w kierowanie pdzlem, gdy mwca lub aktor ca sw si przeniesie na sposb wyraania i, nie dozwalajc tej sile oddala si wiadomie do tego, jak A, B lub C oceni lub skrytykuje t metod, jeli, jak mwi Szekspir, pozwolimy kadej uksztatowanej myli wykona swoj rzecz, to wyniknie std uwany, peen namaszczenia sposb uycia naszej siy, ktry sprawi przyjemno i nam, i drugim. To jest zasad naszego istnienia. Jeli, czytajc te sowa, odczuwasz, e "jest co w tym" i przekonae si, e pewna ich cz odnosi si do ciebie samego, twoja kuracja rozpoczta. To przewiadczenie ju nas nie opuci, lecz bdzie czynne, choby w natoku zaj wydawao si duszy czas pogrzebane. Pucio ju korzenie i zaczynamy dostrzega swe bdy, coraz to wyraniej. Zapominamy, e swego czasu bylimy lepi, dopki nam uski nie spady z oczu. Sia kobieca. Pierwiastek myli kobiecej jest rwnie potrzebny mczynie w wieku dojrzaym, jak i w dziecicym. On tego nie spostrzega. Wchania go bezwiednie. Jej wadza siga do wntrza i poza krlestwo niewidzialnej, czyli duchowej strony ycia, jest si tak istotn jak ta, ktr podnosisz znaczny ciar, ta za potga u kobiety jest wiksza ni u mczyzny. Umys mczyzny ma podobne moce, ale w mniejszym stopniu. Musimy zaznaczy, i wszelkie rzeczy, dobre czy ze, dokonuj si najpierw w pastwie ducha, zanim si speni w wiecie zjawisk. Czowiek, ktry zabija, kradnie lub kamie, czyni to w myli dugo przedtem, zanim speni czyn dotykalny. "Nosi go on w swoim sercu", e tak si wyrazimy. Umys kobiecy, widzc dalej i janiej ni mski w gb ycia duchowego, dostrzega, albo raczej przeczuwa, podobne zamiary w owym mczynie bardzo szybko, ledwie si z nim zetknwszy. Robi na niej niekorzystne wraenie. Taki wniosek nie opiera si na czym, co my nazywamy "rozsdkiem". "Czy wiesz co o tym mczynie?" "Masz jaki dowd, e to zy czowiek?" - mona by jej zapyta. "Nie". Nie ma adnego. Po prostu ona go nie lubi. Na jej umyle wywiera on niemie wraenie. Mczyzna jest skonny do nazwania tego kobiecym dziwactwem.

Mczyzna jest uzdolniony do dziaania na kamienistym polu ycia; kobieta natomiast w lot chwyta poprawne konkluzje, jej bowiem zmys wyczuwania prawdy przechodzi wszystko. Potrafi wywry przysze losy przedsiwzicia i przestrzec mczyzn, komu ufa, a komu nie, tak samo jak bardzo kunsztowny przyrzd meteorologiczny bdzie najczulszy na kaprysy powietrza i najszybciej da zna o nadchodzcej zmianie. Koci zawsze trzyma i dzi trzyma klucze majce kiedy spoi to, co ludzie mieni nauk, w tym, co jest religi. Oko niewiecie chwycio skry tych prawd, przekrcanych, naginanych, nicowanych i naduywanych nie wskutek jakiego mankamentu prawdy, lecz dla lepoty oczu, ktre rozjani jest prawdy tej zadaniem. Dlatego kobiety najwicej i najwytrwalej oddaway si zawsze praktykom religijnym. Kobieta znosi kopoty z rwniejszym umysem ni mczyzna, gdy posiada wiksz zdolno do uzbrojenia w si odporn. Mczyzna w kopotach skonny jest zrobi z kobiety powiernic i zoy na ni sw niedol. Ta sama moc ducha czyni z niej najlepsz pielgniark w saboci. Gdy Napoleon I porzuci Jzefin (ktra bya jego prawowit on), a zalubi Mari Luiz, szczcie go opucio, gdy przej od ksiniczki austriackiej obcy polot myli. Ten go zalepi, zamci mu rozsdek, odci go od przeznaczonego mu rda natchnienia i mocy. Jzefina przestrzegaa go, by nie podejmowa fatalnej wyprawy na Rosj; takie bowiem mia Napoleon zaufanie do zapatrywa Jzefiny i jej przeczu, e nieraz si do niej ucieka po rozwodzie. Jednak wpyw otoczenia nie pozwoli mu przejrze oczyma swej prawdziwej ony, jak dawniej. To jest wanie klska, jak mia na myli staroytny pisarz mwic: "Nie bdcie nierwno zczeni jedni z drugimi". Dla siy, wrodzonej pewnemu szczeglnemu mczynie, moe istnie tylko jedno kobiece, jasnowidzce oko lub umys, co go nauczy, jak i gdzie uy tej siy; kobiece oko jest wybrane dla jednej tworzcej rki mskiej i tylko dla tej rki; skoro tych dwoje zejdzie si razem i dziaa razem, tam jest prawdziwe maestwo. S oni dla siebie tak przeznaczeni, jak planeta dla soca, wokoo ktrego si obraca. Za kadym wikszym ruchem lub przedsiwziciem w historii wiata stay przewanie nieznane kobiety, ktre uyczay natchnie mom tej epoki. Tak bya pani Roland, ktra yrondystw popchna ku daniu konstytucyjnego rzdu dla Francji. Tak Izabela Hiszpaska, ktra wahajcego si Ferdynanda skonia naleganiami do poparcia Kolumba, kiedy usiowa odkry nowy wiat, gdy jej mwio przeczucie, sigajce poza ciasne granice rozsdku, e musi istnie. Kobieta nie byaby w stanie przyoblec w ciao lub wyrazi idei tak, jak to potrafi mczyzna wasn osobliwsz metod. Lecz ona poddaje myl zupenie tak samo, jakby nam podano diament, a my bymy mieli go obern i oszlifowa, czego by kobieta nie potrafia tak dobrze. Znajduje ona diament i dla swego prawdziwego towarzysza z rozkosz zbiera diamenty pomysw, hase i przewodnich idei. Skoro wszake zaprzgnie si j do roboty, tak jak by to sprzyjao chwilowej wygodzie mczyzny, to wynajdzie glin zamiast diamentw. Kada niewiasta, ktra w godzinach samotnoci doprasza si odwrcenia tego, czemu nie jest w stanie przeszkodzi, szalestwa i poogi wojny, ktra z roku na rok zwraca si ku agodniejszemu i bardziej ludzkiemu kierowaniu spraw, ktra pragnie, by zamaszysty i burzliwy duch mczyzny wspar si na delikatniejszych pobudkach, sprawuje ow siln, niewidzialn wadz, ktra w spokoju osiga swj cel. Mczyni, ktrzy w swych domach lub miejscach zaj przebywaj duo w atmosferze niewieciej, otrzymuj z niej si duchow darzc ich yciem, energi i

zdolnoci do przedsibiorstw. Niewiasty udzielaj jej bezwiednie, a tamci bezwiednie j otrzymuj. Teraz nie zawsze wychodzi im takie uyczanie siy na dobre i nieraz mczyzna wyzyskuje to bez uznania, doprowadzajc j do ruiny. Skoro niektre kobiety dostrzeg, e mio ich i sympatia formalnie utrzymuje przy yciu mczyzn, darzc ich zdrowiem i si, zaopatrujc w energi, rozmach i plany, potrzebne do wykoczenia dziea, wwczas uruchamiaj one si zdoln przeksztaci cae ycie mczyzny. Stanie mu si nawczas jasnym, e niewiasta jest prawdziwym wsplnikiem jego przedsibiorstwa i radoci ycia, nie za towarzyszem, gdy si ni posuguje, kiedy mu wygodnie, a pomija w innych razach. Ta wszake odmiana nie ujawni si haasem i poruszeniem umysu, nie odtrbi jej heroldowie z trybuny, lub przygotuje si do ataku przeciw mczyznom dawnego autoramentu, lecz... niepostrzeenie prawie odmieni opini. Wprawi w ruch si delikatn w dziaaniu, a ktrej jednak surowszy element nie bdzie w stanie si oprze. Bdzie jak soce roztapiajce lodowiec. Czy chemik odrzuciby pierwiastek dotd wzgardzany i zaniedbany, gdyby sprawdzi, e jego zespolenie z innym czynnikiem ju znanym wytworzy metal doskonay w spoistoci, mocy i sprystoci, piknie byszczcy i przydatniejszy ni wszystkie znane dzisiaj? Dla mczyzny nie bdzie to uznanie zalenoci od ywiou niewieciego znaczyo jakiej niszoci, tak jak ni nie jest zaleno rki od oka. W staraniach o zgbienie tej prawdy nie mona wini mczyzny, e nie poznawa zasady, tak samo jak trudno dziecko, ktre dopiero przyszo do szkoy, strofowa, e nie umie abecada. Odkrycia nigdy nie przestan wychodzi na jaw. We wszelkich usiowaniach doby dzisiejszej mczynie jest waciw dno do gwatownego szastania swymi siami. W nauce, w polityce, w interesach, w sztuce pracuje, a nie upadnie z wyczerpania. Bardzo czsto nie zwaa na ponawiane upomnienia ony, aby spocz i nabra siy. Pod koniec traci zdolno spoczynku i nabrania nowych si. Jego pielgrzymka na tym wiecie wwczas dobiega koca. Jednake i kobieta w rwnej mierze zaley od mczyzny. Nie moe ona istnie, nie ustpujc swojej wadzy mczynie. Jej mio i sympatia wymaga czego z drugiego pierwiastka, na ktrym by si moga oprze. Skoro jej umys nie jest skupiony na osobie, bdzie si trzyma jakiego mskiego ideau. Bd oni jedno drugiemu lekarzami, nauczycielami, a zawsze kochankami; a stopie mioci bdzie nastpnego roku, nastpnego miesica, tygodnia lub jutra wikszym uniesieniem, zapamitaniem i uciech ni mio dnia dzisiejszego. Mio, ktra si nigdy nie znuy, ktra dzi jest zarwno czua i troskliwa w tak zwanych drobnostkach, jak wwczas, kiedy dziewosby byy hasem dnia. Tak jak w mioci - istnieje kapastwo na wszystkich polach ducha ludzkiego. Czy to w poezji, czy w naukach, wrd mw stanu, czy te wrd szermierek ruchu kobiecego, w sztuce lub w wynalazkach, w ogle wszdzie tam, gdzie w krlestwie duchowym co przywieca, nie tracc blasku, uycza trwaego szczcia. Wszyscy mczyni i kobiety, ktrzy mog co uczyni lepszym, ni dotd bywao, a przez to udzieli yciu wicej trwaej jasnoci i szczcia, czy to bd lekarze, nauczyciele, aktorzy, artyci czy wynalazcy, oni wszyscy s kapanami swego powoania. Szczeglny rozsdek i przeczucie kobiety s jeszcze w pogardzie, jakkolwiek ta pogarda stopniowo ustpuje. Kobiety same, przejmujc od mczyzn i od siebie samych myl o wasnej niszoci, uwaaj si za nisze, a przez to utwierdzaj mczyzn w tym, e je mao ceni. Kto je uwaa za nisze, bdzie przez ten czas sam niszy. Jednak taki stan rzeczy nie moe si utrzyma. Nie moe trwa dlatego, e myl okazaa si bdn. Kada niewiasta, choby nie wiem jak prosta i mao

znaczca, nosi w umyle zard cudowny swego wyszego przeczucia lub wadzy przewidywania prawdy. Tylko wity ogie prawdy jest wiecznie trway i ustawicznie przyciga ku sobie coraz wicej boskiego pomienia. Bdzie on wieci coraz to janiej i janiej. Wypala si on, oczyszczajc z uli, jakie go chwilami zasaniaj. Gospodarka si. W obecnym trybie ycia nasze siy ustawicznie si nam wymykaj, jakimi wszake drogami, nie moemy dostrzec. Tu potrzebna jest wysza ekonomia od tej, ktra dotyczy pienidzy. Gdy raz ju poznamy t ekonomi, to bdzie moliwym zatamowa te upywy i zaoszczdzi siy. Wynikiem tego bdzie bezustanny przyrost cielesnej i duchowej mocy, ktry ma nie tylko warto pienidza, ale cen ponad wszelki majtek, gdy przyniesie jako jeden z wynikw dugo ycia, o jakiej by si ludzie dzisiaj nie odwayli pomyle. W tej cudownej ekonomii, ktrej nikt z naszej rasy dotd nie spostrzeg, kada czynno, czy to samego umysu, czy ducha dziaajcego na ciao, bdzie rdem odnowienia siy i jej przyrostem. Nasze przechadzanie si, nasza praca fizy-czna w domu lub w polu, nasza wprawa umysowa lub sztuka sprawi nam uciech, zostawiajc po sobie przyrost siy. Uzdolni nas one do podejmowania chtnie wysikw ducha i ciaa przez czas o wiele duszy, ni to jest dzi moliwe, dopki nie zaczniemy w kadym wysiku zyskiwa wicej, ni zuywamy. Jedn wielk przyczyn dzisiejszego trwonienia si jest nieumiarkowanie ducha i pewien stan niecierpliwoci. Kady ruch, choby najmniejszego minia, zuywa myl i si, zarwno przy zginaniu palca, drgnieniu powieki, jak i ledwie uchwytnym poruszeniu ktrego bd czonka. Jest to odwiecznym prawem, i taka sia powinna by zuyt ku naszemu najwikszemu szczciu; jeli dzieje si inaczej, rodzi przykro i do pewnego stopnia niepokj. Kade cierpienie jest wskazwk natury, i nasze siy poszy na marne. Przypumy, i mamy automat, poruszany pewn si, sporzdzony za bardzo pokan sum, ktry by zapina i rozpina ubranie, odwraca kartki przez nas zapisane, macza piro w atramencie, jednym sowem spenia cay szereg czynnoci, jakie kady musi spenia za siebie bez wzgldu na to, ile suby stoi pod jego rozkazami. Gdyby opa lub jakakolwiek sia, poruszajca t maszyn, kosztowaa dolara za funt lub kwadrans, czy nie bylibymy ogldni w jej uywaniu? Czy nie zastanowilibymy si chwil, zanimbymy j w ruch wprawili, czy dziaanie, jakie ma wykona, usprawiedliwi ilo zuytej siy? Czy uywajc tego automatu domowego, zuywalibymy poruszajc go si w sposb szarpicy, spazmatyczny, tudzie w iloci nie odpowiadajcej danej usudze, aby w ten sposb zniszczy i popsu maszyneri? Zupenie tak samo moemy zuy znacznie wikszy zasb siy, ni jest koniecznym, skoro uywamy naszych cia szarpic arkuszem papieru, otwierajc okno, zdejmujc sukienk z wieszada albo przenoszc jaki may przedmiot przez pokj. Jeli ten sposb stosujemy do setek tak zwanych drobiazgowych czynnoci, jakie co dzie musimy spenia, to ustawicznie zuywamy zapas naszej siy, nie otrzymujc natomiast zapasu wieego. Te bezustanne niedobory przynosz niemoc, chorob, a wreszcie zamieranie. Policz, jeli moesz, niezliczone ruchy swego ciaa, wykonane w cigu pierwszej godziny po wstaniu, a wymagajce nakadu siy, a prcz tego rozwa, e wykonanie kadego z tych ruchw musi poprzedzi myl wymagajca takiego samego nakadu.

Twoje ciao przedstawia ten automat. Si zuyt przy podnoszeniu pira nabywamy z odwiecznego skarbca. Za pienidze nie mona jej dosta. Wychodzi ona poza skal wartoci kupieckich. Jej uwiconej wartoci nie zmniejsza rodzaj czynnoci, jak speniamy. W wyszej ekonomii przyszoci bdzie ta sia co do nakadu tak uporzdkowana, e przyniesie wicej; tak samo jak umieszczajc dolara w przedsibiorstwie oczekujesz, e on ci wicej przyniesie. Taki wynik pochodzi ze spokojnego stanu, w jakim speniamy kad czynno. O wiele wicej siy trwonimy wskutek niecierpliwoci przy drobnych ni przy wielkich czynnociach. Moemy szarpn si, by pochwyci noyczki, ktre spady na ziemi, i przy tej odruchowej, niecierpliwej czynnoci moe z nas uj sia, wystarczajca do podniesienia pidziesiciu funtw. Gdy wszake mamy podnie znaczny ciar, wwczas dajemy sobie wicej czasu do zerodkowania w tym naszej siy. Wzmagamy stopniowo nasz si w miar oporu ciaru. Gdy si nauczymy prawdziwie ocenia nasz si, przekonamy si, e wszystkie czynnoci ycia codziennego s w rwnej mierze wane. Sia, jakiej potrzebujemy do zapicia ubrania, kosztuje tak samo jak ta, ktrej uywamy, wygaszajc mow. Jeli zbywamy jak czynno, przejmujemy si lekcewacym tokiem myli przy wszystkich czynnociach, chobymy je za nie wiem jak wane poczytywali. Takie bezustanne odpywy siy powoduj stan umysu, w ktrym z nadzwyczajn trudnoci zdoamy zerodkowa myl na czynnoci danej minuty. W takiej chwili interes moe tyczy si naszkicowania umowy, gdzie rozporzdza si wieloma tysicami dolarw. Nie powinny w niej by adne usterki. Jednake stan niedbalstwa i popiechu zmierza ku temu, e usterki s we wszystkim, co robimy. Sprowadza on wdrwk myli, nieprzytomno umysu oraz brak taktu i znalezienia. Jest to znw stan bardzo daleki od powodzenia. Gdy przejdzie w nag, to sprawia, e przerzucamy si cigle, tracimy na tym i zapominamy wszystko. Stawiamy przedmiot, ktrego uywalimy, ale gdzie, nie wiemy i szukamy go po caym pokoju. Wychodzc na ulic, spostrzegamy, emy zapomnieli parasolki, sakiewki lub klucza. Naglimy, chocia nie ma adnego powodu, ten bowiem stan umysu czy nasz umys z na wp pijanym, na p szalonym tokiem mylowym, dziaajcym na tysice i przez owe tysice urosym w si i objto, w ktrym kada osoba suy jako mylowa bateria elektryczna do wysyania swego stanu umysu w tamten osobliwy okrg myli. W takim stanie umysu bdc, idziemy do sklepw i kupujemy bez opamitania, kupujemy to, czego nie potrzebujemy i w domu uy nie moemy. Gdy podnosimy rk do czesania lub napisania jednego wyrazu, to czynic to, czerpiemy si z odwiecznego rda. Sia ta nie pochodzi z ciaa. Gdy jednak speniajc te czynnoci domagamy si, by odrobina z tak przycignitej siy pozostaa, to naonczas ustawicznie odkadamy jakby do banku nadwyki siy na nasz korzy. Z czasem moemy doj do takiej wprawy, i podjcie noyczek lub papieru z ziemi zczone bdzie z coraz wiksz przyjemnoci w poruszaniu minia, jak te z zadowoleniem, i ta czynno oddaa nam swj malutki zasb mocy. W kadym ruchu naszym zaoszczdzimy siy do dalszego wysiku, a jako pierwszy dorobek przespacerujemy zwyke dwie mile dziennie krokiem elastycznym, z korzyci i zadowoleniem. Naszym boiskiem moe by po czci nasz pokj, a gimnastyka moe poczyna si pierwszym ruchem, wykonanym przy rannym wstawaniu, a koczy ostatnim, jaki czynimy kadc si wieczorem. Taki zysk przynosi rwnie jasno umysu, bystro i trafniejszy sd; sia bowiem promieniuje w kady zaktek ciaa i umysu i ma rne inne zastosowania poza obrbem mini.

To wanie na wp szalone okurzanie ktw, spazmatyczne zamiatanie, niecierpliwe chwytanie lub spychanie z drogi niespodziewanych przeszkd w mieszkaniu, wybieganie na schody i zbieganie do piwnicy przyczynia si do wyczerpania si tylu kobiet. To nie praca i zajcia wyczerpuj. To tylko wskutek owego stanu umysu, w ktrym yj bezustannie, staje si tak wiele z nich starymi i zrujnowanymi. Sprowadza ten stan usposobienie, w ktrym niejedna zrobi przy myciu talerzy dziesi razy wicej krokw, ni potrzeba, albowiem trwonienie si tych sprowadza utrat sdu, brak przewidywania i upadek gospodarki w yciu codziennym. Po uciliwym wdrapaniu si na szczyt gry pozostaje ju nam mao siy na podziwianie krajobrazu, choby on by nie wiem jak czarujcy. Tu niejeden mgby zarzuci: "No to chyba nie zaatwibym poowy moich interesw, gdybym chcia pj t drog, jak pan wskazujesz". Moe i nie. Ale przez sposb, w jaki pan albo ja pracujemy, ronic si, na jedno to wyjdzie, tylko e na pewno sprowadzi osabienie i zanik siy. Niech bdzie twym hasem: "Bd zawsze stara si odrodzi w kadej czynnoci"; "zawsze bd pewny siebie i stateczny". Niech taki napis widnieje w miejscu, na ktre spogldasz budzc si. Niejedna kobieta popada w draliwy tok myli na cay dzie wskutek spieczenia palca lub wywrcenia maszynki z kaw, gdy gotowaa niadanie. To dlatego, bo "tylko prdko" stao jej cigle przed oczyma. Skoro jednak dostalimy si w prd wyszej ekonomii, wtedy zamiast troski przy kadej czynnoci uczujemy do niej zamiowanie. Skoro za upodobamy sobie dokadne spenianie wszelkich czynnoci, to nie bdziemy w naszych czynach czuli adnego ciaru. Artysta, literat, wszyscy pracownicy w jakimkolwiek zawodzie, ktry ich zajmuje i pochania, czasem si niecierpliwi, pragnc zobaczy swoje dzieo urzeczywistnione. Budzi to w nich niezmiern ciekawo i daje im bodca, aby jak najprdzej celu dopi. Wszelkie inne potrzeby chwilowe i koniecznoci ycia zawadzaj. Ubieranie odbywa si pite przez dziesite, niadanie, jak si uda, kada inna czynno, jak si trafi. Skutek jest ten, e gdy si wemie do rki piro, owek, pdzel lub inne narzdzie, uczuwa si brak natchnienia i zrcznoci do roboty. Czemu? Gdy artysta zniszczy sw moc stanem, w jaki popad przed rozpoczciem pracy. Gospodarka si naszych poczyna si bardzo daleko u dou, niejako od ABC ycia. Oto kamienie wgielne, ktre bardzo wielu, cho chc budowa, niewiadomie pomija lub z pogard odrzuca. Prawda, i ludzie wielkiej mocy ducha byli niedbali i roztargnieni w maych czynnociach ycia, a jednak zdziaali to, co nazywamy wielkimi rzeczami. Gdyby oszczdzali swe siy, byliby zdziaali o wiele wicej. Bezustanne odpywy siy zwtliy ich ciaa, rzucay ich na oa boleci i sprawiay, e w kocu ich ciaa stay si niesposobnymi narzdziami ducha w uchwytnym krlestwie zjawisk. Puca, serce i odek, krenie i wszelkie inne funkcje dziaaj zgodnie z panujcym trybem umysu. Jeli yjemy nagym trybem ycia, owe funkcje rwnie goni jedna drug. Skoro nie chcemy sobie da czasu, aby spenia czynnoci dokadnie, to i odek nie bdzie pracowa dokadnie. A wszystkie inne narzdy dziaa bd zgodnie z odkiem. Trwonienie siy rodzi niecierpliwo; tote oddychanie osoby niecierpliwej bywa krtkie, cikie, dorywcze. Naogowo niecierpliwy czowiek nie umie zdrowo oddycha. Istnieje wszake oddech duszy tak dobrze jak fizyczny. Skoro nasze umysy znajd si w prdzie wyszej ekonomii, bd udziela ciau pewnego ycia. To ycie wchaniamy kadym oddechem, ktry skutkiem tego przejdzie w rytm gboki, miarowy, spokojny.

ycie takie nie idzie od ziemi, lecz z dziedzin duchowych. Ono zstpuje w miar naszego wznoszenia si. Nienawi jest najdzikszym wyuzdaniem w yciu naszej siy. Czego nienawidzi szkodzi ciau w okrutny sposb. Jednak czy nie jest susznym nienawidzi za, niesprawiedliwoci, ucisku? Nie jest to kwestia susznoci lub krzywdy, gdy one mierz si wedle oglnych zasad. To kwestia usposobienia, czyli stanu umysu, ktry moe sprowadzi dobre lub ze wyniki. Widzie w czym niedoskonao i by w cigej sprzecznoci ze zwyczajami, nawyknieniami i prawami ludzi znaczy wypeni organizm pierwiastkiem rozkadowym. Ludzie nienawidz si a do choroby i mierci, przez to, co nazywaj "dobr spraw". Gony mwca zionc szyderstwem i napaci przeciw ciemizcy niekiedy przedwczenie zstpuje do grobu. Dostaje si w krg myli nienawistnych, zwrconych przeciw pewnemu szczeglnemu wrogowi. Nieatwo jest si ze wydosta, bywa on na ksztat miecza, ktry i tego przebija, co go uywa. W ekonomii wyszej zachowamy wszelk si, gdy nie bdziemy mieli czego nienawidzi. Bdziemy dostrzegali tylko dobre w ludziach i w przyrodzie. Widzie tylko dobre znaczy wysa znaczn si do zdziaania wicej dobrego. Zdumiemy si zobaczywszy, ile piknoci, adu i proporcji moe istnie we wszechwiecie. Ludzkie prawo i zwyczaj powiada, e musimy zwalcza zo. Skoro jednak wszczynamy walk, w myli spotykamy przeciwnika. W naszym trybie zaj jedna cz spoeczestwa trwa w bezustannej wojnie przeciwko drugiej czci w celu zgnbienia pewnego za. Twarde i cierpkie sowa s cigle na ustach. Donosy i potpienia spadaj gromem z mwnic i trybun. Rozjtrzenie opanowao obie strony. Bdc w usposobieniu, w ktrym rzeczy uwaane za nieodzowne do spenienia ukazuj si jedna za drug, w nieskoczonym szeregu, musimy bystro si zastanowi, ktre z nich s dla naszego dobra niezbdne i korzystne. Siy nasze zuywamy w kadej myli, w kadym planie wielkim czy maym. Dajmy na to, e w pokoju widzimy pk, ktr trzeba odkurzy, toalet, ktr trzeba naprawi, szuflad, ktrej zawarto jest w nieadzie. Zamiar zaprowadzenia porzdku, chocia go nie wykonujemy, zuywa nieco naszej siy. Jeli na te nie zrobione rzeczy patrzymy z dziesi razy dziennie, postanawiajc je wykona, zuywamy kadym razem cokolwiek naszej siy. W kocu widok nie zrobionych rzeczy staje si nam nieznony; to dlatego, poniewa umys zmczy si, wlokc te mae ciary. Zuywamy nasz si wanie w tym stopniu, jakbymy je byli wykonali. A nawet zuywamy wicej. Kadym razem, gdy widzimy nie wykonan robot, wzmaga si nasze podranienie. Sympatia lub mio, niestosownie odczuwana, ogaaca nas z siy. Gdy darzysz mioci lub sympati jak osob, ktrej myli s nisze od twoich, udzielasz jej bardziej cennego pierwiastka, nie dostajc w zamian pierwiastka rwnej wartoci. Zasada ycia wymaga, by ludzie, yjcy ze sob we wsplnoci, wymieniali nawzajem tylko myli rwnej wartoci. Stajemy si formalnie czciami umysu, do ktrych nas cignie najbardziej. By duchowo zczonym z pewn osob nie jest bynajmniej frazesem. Zwizek to istotny, daleko bardziej oczywisty i bliski ni przechadzanie si rka w rk. Skoro czy ci bliska sympbacha Dzieje Kodeksu Anatia z jakim niszym umysem, skonnym do zawici lub nagoci, to bdziesz od takiego umysu przejmowa nienawi, popiech lub inn jak przywar, a z tymi usposobieniami cielesne niedomogi, jakie tamte sprowadzaj. Mozoy i zgryzota ogromnie wyczerpuj si. Jednak urodzilimy si z pierwiastkami trudw i zmartwie, tkwicych w nas samych, a przeto w dalszym cigu bdziemy si martwili lub drczyli kopotami jutra, ktre mog si wcale nie przydarzy. Tak dugo,

a wskutek podania wszystkie te nisze myli powyganiamy, zastpujc je wyszym prdem umysu. Duch i sia s na to, by daway przyjemno i trwa korzy. Taki prd myli wytworzy z czasem nowego mczyzn i now kobiet, widzcych we wszystkich rzeczach rda dobrego. Porzuci od razu dawne naogi jest niepodobiestwem. Przyzwyczajenie do wieloletnich, szarpicych, spazmatycznych wysikw wymaga wiele czasu do przemiany na bardziej spokojny nastrj, ktry przyjmuje i rozdziela si. Niestosowne towarzystwa nie mog by przerwane natychmiast, chobymy nawet zauwayli, ile naszej siy one rujnuj. Nasze umysy, skonne do zawici, gwatownych uprzedze lub zazdroszczenia drugim, nie mog ulec przemianie w cigu jednego dnia. Byoby to niesusznym powiedzie sobie: "Musz poprawi to niespokojne usposobienie zaraz, dzi". Wysiek nasz w tym kierunku byby sztuczny i wymuszony. Wywoaby stan mniej wicej podobny do tego, jaki czasem widzimy u ludzi, mapujcych zwyczaje i zachowanie si drugich. Takie usposobienia s nienaturalne i niezdrowe. Niektre dawne przysowia zachwalaj ide, e pilno wiedzie do majtku. Tysice ludzi jest pracowitych i biednych cae ycie. Sk w tym, dokd i na co skierujemy nasz pilno. Pracowito z maym rozsdkiem rbie drzewa i zgarnia wgle po koniec ywota; pilno z wiksz dawk rozsdku kupuje pewien obszar lasu, najmuje drwali i przewonikw, nadzoruje ich pilnie i sprzedaje go z adnym zyskiem. Samo tylko oszczdzanie rwnie nie przyniesie majtku. Tysice odkadaj i sknerz, wyrzekaj si najpotrzebniejszych rzeczy, aby tylko uciua zaoszczdzone grosze, i s biedakami przez cae ycie. Nazywaj to oszczdnoci i mil piechot, by nie wyda kilkunastu centw na dorok. Tak postpujc, zuywaj tyle siy i wytrwaoci, e ta, stosownie uyta, przyniosaby 10 dolarw zysku. Trapi swe ciaa, odmawiajc im poywnego pokarmu, yj jak najtaniej i sypiaj w zimnych i wilgotnych pokojach, by tylko nie wyda wikszej sumy; za to nabawiaj si choroby i kalectwa. To nie jest prawdziwa ekonomia. To jest gorsze ni ostatnia rozrzutno, ta bowiem moe sprawi cho chwilow przyjemno. Taki system przynosi tylko cierpienie i same tylko przykroci, a dorabiamy si nim tylko samych strat. Setki - jak nie tysice - z tej klasy ludzi padaj ofiar rycerzy przemysu. Starannie przechowywan gotwk lokuj w kopalni, ktra wkrtce nalee bdzie do przeszoci, zostanie im si tylko zotem obramowany prospekt. Zniknie w jakim przedsibiorstwie uszlachetniania dzikich kotw, w budowie kolei, ktrej pierwsi akcjonariusze nie dostan nigdy centa ze swych pienidzy, wreszcie w rnych liskich projektach obiecujcych wielkie i niezawodne korzyci, lecz ponawiajcych regularnie wezwania do dalszych wkadw dla zabezpieczenia tego, co ju woono. Czy "wczenie do ka i wczenie z ka" daje ludziom zdrowie? Kto najranniej wstaje, pracuje najwicej godzin. Czy jednak najwczeniej spa chodzi? Tysice tysicy ubogich id do pracy o brzasku mronego zimowego poranku, gdy tymczasem ci, ktrzy sprawdzaj finanse wiata, wstaj o smej, niadaj o dziewitej, id do zajcia o dziesitej, porzucaj je o trzeciej lub czwartej po poudniu, a wypoczywaj nieraz do pnocy. I zaiste nie kontrolowaliby ci ludzie tak dobrze finansw wiatowych, gdyby nie dawali tyle wygody i spoczynku ciau, temu narzdziu ducha, wanie w tym celu, by tworzy i uywa mocy tego ducha. Tak widzimy, e starodawne, przeyte reguy osigania bogactwa nie wytrzymuj krytyki.

S one tylko wtedy prawdziwe, gdy si je stosuje z zastrzeeniami, i wygldaj jak resztki istotnej, duchowej zasady stopniowania bogactwa. Mona je uzyska nie tylko wasn prac, ale i przez korzystne znajomoci. Sia, czyli myl, idca ku nam od innych osb, jest prdem rwnie rzeczywistym, jak powietrzny albo elektryczny, a sia ta oddziauje na ciebie w dobrym lub zym. Jeli umys pewnej osoby jest bogatszy od twego, jeli ta osoba ma wicej zmysu przewidywania, lepiej ocenia charakter lub pobudki, jest zrczniejsza w projektach i energiczniejsza w wykonaniu, to jej myl potrafi oywi twojego ducha i natchn go si. Co wzmacnia ducha, pokrzepia te i ciao, a gdyby twoja myl bya nisz, gdyby mylc o takiej osobie nie zdoa jej odda pierwiastka odpowiedniej wartoci i siy, otrzymujesz wicej ni udzielasz. Odywiasz si pierwiastkiem bogatszym, a zwracasz uboszy. Jednake, w uboszy pierwiastek zaopatrzony, moesz sobie przywaszczy lub wchon w siebie tylko drobn cz tego, co dy ku tobie. Reszta przepada. Jeli si myl twoja jakoci rwna z czyj inn, udzielicie jedno drugiemu wzajemnej mocy. Oto sprawiedliwa odpata, a zarazem rzetelny przebieg interesu. Jest to wielkim przewinieniem, jeli kto udziela takiego pomysu, nie oczekujc i nie wymagajc susznego odwzajemnienia, jak rwnie, gdy kto inny go przyjmuje. Jednak dziaanie tego mao znanego prawa rodzi ubstwo i tysice tysicy biedakw i uomnych na wszystkich szczeblach spoecznych. Dzi niejeden czowiek majtny, ktrego sia umysu, dobrze skierowana, zyskaaby dochody i majtek, marnuje j dla jakie osoby, ktra oddaje niemoc i rozprasza, co jej udzielono. Ta sama sia lub pomys rozsdniej pokierowany stworzyby idee, te za, uyte waciwie, zawsze mog by zamienione na pienidze. Najlepsza bowiem i najwiesza idea jest mocniejsza anieli wszystkie banki i przywileje wiata. Zazwyczaj nie skupiamy si naszych na kadej czynnoci tak, i podziwiajc wymow i gr uczu artysty dramatycznego albo finezj tancerki, ktra porywa wdzikiem, stracimy znaczn cz wrae przez niewiadome odloty myli, bdcych w stanie roztargnienia. Niejeden synny mwca lub aktor doszedby do znacznie wikszej potgi swego osobliwszego talentu, gdyby nauczy si skupia we wszystkich czynnociach. Wtedy yby i duej; cieszyby si lepszym zdrowiem; nie uywaby jakiego sztucznego bodca lub rodka dla chwilowego zastpienia siy, ktr zmarnowa; tylko z wyczerpania bowiem rodzi si pocig do trunkw. Drzewo moe wyrosn i dwign kamie myski razem ze sob. Byoby o wiele ksztatniejsze bez kamienia. Potny umys moe janie pomimo swego kamienia myskiego, jednak siy, przeznaczonej do dwigania kamienia, mona by uy do lepszego celu gdzie indziej. Gdy jako naszej myli jest najwyszukasza, myl pena wyobrani, rzutkoci, daru odkrywania i wydajnoci, wtedy posiadamy wicej siy, ktrej uy moemy w jakimkolwiek bd celu, dla ciaa lub ducha. Lecz im wiksza potga, tym delikatniejszy i bardziej ulotny do utrzymania jest w pierwiastek, czyli jego ukad, tak samo jak trudno jest utrzyma niektre poczenia wybuchowe. Z tej przyczyny czsto si zdarza, e najwyszy stopie inteligencji jest fizycznie niky. Moc swoj trwoni przez niecierpliwo w rnych postaciach. Wysze umysy nieraz wydaj takie mnstwo siy w napadzie draliwoci, e chyba pgwek mgby podobnie postpi w takim wypadku. Pod wzgldem jakoci siy jeden umys mona porwna z prochem strzelniczym, drugi z dynamitem. P szczypty ostatniego ma t sam si rozsadzajc, jak zawiera p funta prochu; zatem jednego umysu naley troskliwiej strzec ni drugiego.

SABOCI Gniew. Niecierpliwo Czowiek popdliwy zy robi uytek ze swej siy, pierwiastek myli gniewnej bowiem, jaki wydziela, moe zaszkodzi drugiej osobie, a na pewno szkodzi temu, ktry go wydziela. Czowiek uniesiony gniewem jest chwilowo pijany, jak kto po uyciu wikszej iloci alkoholu, i w samej rzeczy podobny do niego. Myli jego, zataczajce szerokie krgi, porywaj za sob umysy bliszych osb i wywouj, gdy nastpi zetknicie, istne orgie zych humorw. Gwatowny atak zoci wywouje pierwiastek, ktry targa i niszczy ciao. Std zanik ciaa, odczuwany podczas i po wybuchu gniewu, dopki jaki zdrowszy i silniejszy prd myli nie usunie tego szkodliwego dziaania. Tak samo kada czynno niecierpliwa, choby nie wiem jak banalna, wymaga nieodpowiedniego nakadu myli i siy. Kada taka czynno jest dziaaniem bez planu. Musisz projektowa uderzenie mota; jeli tego nie zrobisz, uderzy on daleko od wytycznej. Planujemy waciw intonacj lub akcentowanie sowa, zanim je wymwimy. Tak samo ukadamy gest, zanim go uczynimy. Wtedy sprawiaj przyjemno nam i drugim. Jest to nagrod panowania nad sob, a nastpstwem tego jest coraz wiksze nawyknienie do zdrowia i krzepkoci. Rwnie zuywasz si, gdy szarpiesz niecierpliwie klamk drzwi, ktre si nie chc otworzy albo cigniesz zapamitale za wze, ktry si nie chce rozwiza. Tu sia rozprasza si w olbrzymiej iloci, ktrej ju nie odzyskamy, a podobne nawyknienie udziela si wszystkim przez nas wykonywanym czynnociom. Przyniesie to niemoc i straty w kadym kierunku. Gdy wysyasz wpierw sw myl, czyli si, a za ni ciao do sklepu, do ktrego zdasz, to wikszo twego duchowego "ja" posza do tego sklepu i nadaremnie tam czeka, zuywajc si, gdy brak jej ciaa, brak narzdzia, przez ktre by moga dziaa razem. Brak jej zmysw ciaa, by si dotyka, brak oka, aby patrze, jzyka, by si rozmwi. Ten stan umysu jest znany pod nazw "chorb nerwowych". Jeli wysyamy nasz myl lub si daleko od ciaa do jakiego miejsca, dokd dymy, bd to do sklepu, bd na stacj kolei albo do przystani wiolarskiej, czy te na szczyt schodw, wyzbywamy si znacznej iloci tego cennego pierwiastka, ktry odpywa do wskazanych miejsc bezpowrotnie po nerwach, jak gdyby po drutach telefonicznych. Nerwy w kocu zuyj si zupenie. Chwiejno. Roztargnienie. Oddalanie myli daleko od ciaa do rzeczy, majcej si sta w przyszoci, tak si wyo w ludzkie umysy, i myl ta z reguy bawi o godzin od nich, o minut od miejsc, gdzie stoj, ale nigdy z nimi. Tak zwany "postrzelony" umie tylko rozstrzeli swe myli. Inteligencja jego jest saba, nie jakoby z natury bya niszej wartoci, ale z braku talentu do rozporzdzania ni. To mona porwna z milionem dolarw, rozproszonym po caym wiecie w rulonach dziesiciocentowych. Jak korzy ma maszynista z pary, wytwarzanej w stu garnkach do herbaty? Wprawdzie jest tam jej dosy do poruszania maszyny. Ma ona jednak warto dopiero wtedy, gdy si w jednym kotle znajduje. Moemy, zalenie od uytku, jaki czynimy z myli, by stoma

samowarkami syczcymi i dymicymi, lecz rozmieszczonymi po caym miecie, lub moemy take by kotem wytwarzajcym si potrzebn do poruszania maszyny. Niemoc zerodkowania myli na czym jest jedn z wielu oznak obkania. Umys szalony jest to taki, ktry utraci zdolno zatrzymania swej myli na jakiej rzeczy lub w jakim rodowisku, albo te umys, ktry chwyciwszy si myli jakiej straci wadz, by si jej pozby. Naogowe trzymanie si myli odpdzonej od rzeczy, ktr wykona naley, prowadzi do obydwu form umysowego zaburzenia. Umys silny ma wadz zapomnienia na chwil, co moe zawadza, a zerodkowania si na tym, co przynosi korzy i podoba si jemu i innym. Przykad: Jeli dzie po dniu auj, e przyjaciel odjecha, to sobie szkodz. Zuywam tyle siy na zy i smutne myli, e szkodz nawet przyjacielowi; tak bowiem kierujc umys ku niemu wcigam go w pospny tok myli, ktry przygnbia i mczy. On na odwrt, tak utrapiony, jest pochopny spycha t sam myl na innych, tym ich nkajc. Dalszy rodzaj nieokieznania umysu okazuj ci, co to nie potrafi spokojnie usiedzie, to podrygujc, to machajc nogami, to bbnic palcami. Zuywamy na to myl, trwonimy si; mamy jej potem mniej do dyspozycji. Z czasem tak si do tego przywyka, e przez cae lata bardzo trudno pozby si tych ruchw. Std chodzimy, nigdzie nie zdywszy; pracujemy widocznie, niczego nie dokonawszy. Trzeba wtedy zacz nadzorowa umys i przeznaczy sile jakie zajcie, nogi za trzyma w spokoju. Bdziemy spali o wiele lepiej, wstrzymawszy to hasanie umysu i mini - umys bowiem zabiera t szkodliw nawyczk do ka i pty obraca i podrzuca ciaem, a nie spdzi snu z powiek. Skoromy za opanowali j, zrobilimy ogromny krok naprzd do wadzy, ktra pozwala nam pozby si wszelkich prdw mylowych albo przej z jednego szlaku na drugi, kady bowiem zrwnowaony i potny umys przedstawia ukad skrytek i ma wadz w kadej chwili zamkn jedn z nich, zapomnie o niej zupenie na par minut, a ca sw si skupi na drugiej. Skoro to uczyni, to przegrdka, ktr zamknito, nie tylko odpoczywa, ale odnawia si i restauruje. Przyciganie zego. W miar naszego usposobienia zawsze przycigamy ku sobie rzeczy to dobre, to ze, korzystne lub szkodliwe, mie lub nieprzyjemne. Ot moliwy jest stan umysu, ktry jeli go ustawicznie zachowamy, da nam majtek, przepych, zdrowie i szczcie. Celem usposobienia zawsze pogodnego, spokojnego, rezolutnego, skupionego i nagitego do jakiego celu bdzie trwae dobro najpierw dla siebie, potem dla drugich. Jest wszake odmienny stan umysu, ktry jeli go ustawicznie zachowamy, odbierze nam powodzenie i zdrowie. O czymkolwiek mylimy, przycigamy myli naszym podobne ze wiata chwilowo nie znanego. Zatrzymawszy si w myli przy jakiej zbrodni, zaraz przycigamy zbrodnicze postpki z niewidzialnej strony ycia. Oto nie dostrzeone siy przycigaj ku nam uchwytne czynniki zbrodni na pole rzeczywistoci. Skoro z zajciem czytamy w gazecie o zabjstwach, otrostwach, skandalach i okropnociach na ldzie i morzu, przycigamy ku sobie niewidzialne widzenia tych zbrodni. Czynic tak dzie za dniem, cigamy na si pewien rodzaj ndz i okropnoci. Skoro lubisz czyta o czynach zodziei i wamywaczy, to najpierw bdziesz ich mia wokoo siebie i w swoim domu. Ty i oni zejdziecie si razem, jestecie bowiem w tym samym prdzie mylowym. A adna potga nie jest tak mao odporna jak ta, ktrej dziaania na nas i samego istnienia nie jestemy wiadomi.

Czeg wic z roku na rok dotyka myl nasza? Aby przy kocu tygodnia otrzyma nasz zapat, poza tym nic; aby dosta nowy kapelusz, now sukni, by odby przejadk - poza tym nic; by y z dnia na dzie, z tygodnia na tydzie - poza tym nic. Wielu nie potrafi zatrzyma swego umysu przy jakim celu poytecznym przez cae dwa dni. Tej rzeczy z upragnieniem ycz sobie dzi, innej jutro. Ich siy duchowe dotkn odrobink jednej rzeczy, porzucaj j, potem posma-kuj po troch nastpnego kaprysu lub urojenia i to take porzucaj. Nie ma tam statecznego postanowienia lub wiczenia si w przyciganiu pewnej szczeglnej rzeczy. Oto ludzie, co doka bardzo mao, zawsze s biedni, a czsto sabego zdrowia. Bd chciwie czytali okropnoci i historie kryminalne. Im duej s one rozsnute i wicej minut zatrzymuj si przy kadym szczegle, tym bardziej je lubi. Kochaj si w dramacie, malujcym gwaty i katusze duszy. Olbrzymia przewaga ich siy idzie w tym kierunku. Sia ta musi przycign jak form zego. Naley swe skonnoci kierowa ku rzeczom wyszym. Ich grny prd myli styka si w wiecie niewidzialnym z wszystkim, co jest dobre, aby go uy i zakosztowa z wieloma wicej przyjemnociami, ni moemy sobie wyobrazi. Oto s "rzeczy wysze". Pene za okropnoci i majakw, zbrodni i ndzy, ktrym ludzie tak wiele dzi powicaj myli czyli upodobania, s wyrazem szumowin ludzkich. Kade zo trzeba natychmiast jako takie pozna, a potem duszy czas od niechcenia tpi si ono bdzie si rzeczy. Chcesz si np. pozby choroby lub najnowszej krzywdy, wyrzdzonej ci przez kogo, to nie marud przy tym, nie bied si mylc wci o tym i rozpowiadajc, gdzie tylko si trafi sposobno. Taki stan umysu moe sta si drug natur oraz si, ktra przynosi sabo i ubstwo. Ustawiczne stykanie si z ndz i zbrodni, ze zem w jakiejkolwiek postaci, lub nawet myl o tym, wytworzy niezdrowe podanie. Zreszt ludzie przy niadaniu wol rozmawia o chorobie i scenach konania ni o zdrowiu, o wystpkach i okropnociach zamiast o rzeczach wesoych, pogodnych i miych. Jest to sposb wycigania pienidzy z kieszeni, a zdrowia z organizmu. Przebywa zawsze w atmosferze choroby znaczy ciga j na siebie z nieuniknion pewnoci. Z tej przyczyny ci, ktrzy robili studia nad obkaniem, sami zwariowali, jak si to stao z pewnym wybitnym lekarzem kilka lat temu; jak te z jednym naczelnym zarzdc najwikszego krajowego przytuku dla obkanych, jak z bardzo wielu innymi, o ktrych syszymy. Poda czyjej wasnoci, zaprzta umys planami, jak doj do posiadania drog spadku - czu niepokj, zazdro i nienawi do tych, co maj udzia w takiej wasnoci lub, jak si zdaje, w caoci j posid, wodzi tsknym i zazdrosnym okiem po czyich dzierawach, koniach, powozach, domach i innych objawach uchwytnych bogactwa - zacz przemyliwa, by wej w stosunki z jakim bogatym mczyzn lub kobiet i jak ich sobie zjedna, jak im pochlebi i tak sta si ich ulubiecem, by skoni ich do udzielenia swych bogactw - to wszystko przyprawia o stan umysu, ktry opni nasz zwizek z najwiksz si. Zaniesie nas to w prd niskiej, stumionej i ciasnej myli. A tracimy duo, dajc si porwa zoliwym uprzedzeniom i asystujc, chociaby w myli, maostkowym sprzeczkom. Tracimy si, wdajc si z drugimi w rozmow o treci poziomej i pobudkach lub odczuwaniu niszym od naszego, jak np. plotki, uszczypliwe zdania o czyich pomykach, szukanie sabostek w sprawach, ktre nas wcale nie obchodz, i nieuzasadnione wywiady oraz myszkowanie w cudzych prywatnych interesach. Tamuj one wysze i potniejsze zamysy, zamysy ku dobru caej ludzkoci, widzc

jak najmniej z jej pobudek, mwic o niej bardzo mao i lc jej myli jedynie dobr wol, z ktrej wygnalimy wszelki lad goryczy, zawici lub niechci. W ptach. Wszdzie, gdzie jest troch nagoci, jest i nieco obawy. Gdy pdzimy do stacji, boimy si, by nam pocig nie odszed, z tym za czy si obawa innych moliwoci jako nastpstw. Gdy spieszymy w towarzystwo, na spotkanie czyje z gry umwione, yjemy w obawie jakiego za lub szkody, ktra by wynika z niestawienia si na czas. Taki nag umysu moe przez niewiadome nawyknienie doj do takiej przewagi, i przenika ca istot na wszystkich miejscach i w kadym czasie, przynoszc obaw jakiego rodzaju szkody tam, gdzie adn miar nie moe ona si zdarzy. Na przykad: kto spieszy si, by trafi na omnibus, i bdzie tak czu i dziaa, jak gdyby go miaa spotka wielka szkoda, gdyby nie natkn si na ten szczeglny omnibus, cho tu za nim albo dwie, trzy minuty pniej nadjedzie drugi. Lecz obawa czekania przez owe trzy minuty urasta do niezmiernej wielkoci, a ta moliwo jest dla umysu niezmiernie przykra. W podobnym usposobieniu bdzie ta osoba w czasie przechadzki, jedzenia, pisania, sowem we wszystkim, co czyni, i coraz trudniej bdzie jej dziaa z chodn rozwag. Waciwo umysu, to jest podniecenie, jakie stanowi podkad tych wszystkich nagych usposobie i nagych dziaa - to wanie strach. Wtedy umys bdzie ustawicznie pochopny do wielkich i maych bojani; za najmniejsz przeszkod lub zwyczajnym nieporozumieniem wywouje zawody tam, gdzie by si obeszo bez nich. Takie usposobienie wnika w nasz istot i utrzymuje si przy zaatwianiu tzw. powszednich rzeczy, czy to pisaniu, czy szyciu lub wykonywaniu jakiej czynnoci bardzo nas zajmujcej, przy ktrej niechtnie pozwalamy sobie przeszkadza. Szyjc, sigamy po noyczki, ktre upady na ziemi. Czynimy to w stanie nagle podranionym, ruchem niecierpliwym, spazmatycznym. Umys nasz, jak powiadaj, jest zajty "nasz robot". Nie chcemy go odwie od niej sigajc po noyczki. Staramy si w myli robi dalej i podnie noyczki w tej samej chwili. Wykonujemy ruch mini i czynno chwilowo przykr i mczc, poniewa odmawiamy ciau siy, ktrej wymaga. Wskutek tego czynno staje si nuc i przykr, gdy brak tu siy odpowiedniej do wykonania jej ku naszemu zadowoleniu. Gdy podnosimy szpilk lub nagle zawizujemy obuwie, robimy to nie tylko dlatego, e ta robota nam ciy, ale i z obawy, e ta robota moe nas pozbawi odrobiny przyjemnoci. Umys nasz jest przystpny dla obawy, by czego nie postrada. Lkliwo powstaje na widok zbyt wielu trudnoci naraz lub z obawy przed nimi. W rzeczywistoci mamy do czynienia tylko z jedn. Jeli to, co nas przejmuje obaw, ma by spotkaniem z jak szorstk, popdliw, rubaszn osob, gotowimy ju wrd drogi zajmowa umys przebiegiem caej rozmowy i odczuwa naprzd nieprzyjemno. Kto wie, czymy o tym nie myleli dzi rano przy ubieraniu. Tymczasem naszym zadaniem byo przede wszystkim odzia si. Ubra si zatem, i to starannie, byo niezbdnym krokiem do wizyty. Moe zajmowao to myli nasze przy jedzeniu. Tu wszake byo naszym pierwszym zadaniem: je i osign wszelkie moliwe zadowolenie z pokarmu. To by krok drugi. Im spokojniejszy obiad, tym ywszy bdzie nasz apetyt i nasz pokarm uyczy

ciau wicej siy. Obawa moe towarzyszya nam, gdymy szli na miejsce rozmowy. Tymczasem byo naszym zadaniem i i osign najmoliwsz przyjemno ze spaceru, oto krok dalszy. Przyjemno jest niezawodnym wynikiem skupienia naszej siy, czyli myli, na rzeczy, ktr wykonujemy, dolegliwo za pewnego rodzaju, rwnoczesna i nastpujca, jest wypywem odpdzania siy od czynnoci, ktr ma si w tej chwili wykona. Gdy si ubieramy, jemy, przechadzamy z umysem skupionym na czym innym, mudna nasza praca; wprawiamy si, by kad czynno uczyni uciliw i nieznon, z rzeczy, ktrej si boimy, czynimy co istotnie gronego, comy sobie przedstawili w myli jako nieprzyjemne, staje si nim rzeczywicie. Gdy czerpiemy ze rda niecierpliwoci, wahania si lub obawy, jestemy rwnie nieprzydatni do skutecznych wysikw, jak gdybymy uyli alkoholu; gdy chocia nie czyni nas haaliwymi albo tpymi, stopniowo jednak wyzyskuje nasze ciao. Nagy przestrach czasami natychmiast je zabija. Oczywicie wytwarza minie zwide i drce, utrudnia trawienie, wyciecza nerwy i upoledza umys. Ludzie bardzo trapieni obaw tak dalece zuywaj swe nerwy i paraliuj wysiki ciaa, e wskutek tego nieprzerwanie, cho z wolna zbliaj si do upadku. Gdy okrt znajdzie si nagle w niebezpieczestwie, osoba przejta strachem biega po pokadzie bez celu, a ta jej fizyczna czynno jest w zupenej zgodnoci ze stanem umysu, wytworzonym caym yciem, w ktrym myli zawsze pdziy z przedmiotu na przedmiot, jak gdyby je kto goni. Osoba rozwana, ktrej umys jest wywiczony, znajdzie sobie zawsze czas na namys i na powstrzymanie lub skupienie swych myli - stoi niewzruszona i rozpatruje, jakie mog by sposoby ratunku. Kada z tych dwch osb podjaby szpilk z ziemi z gestem zupenie innym. W rozterce. W tak zwanej banalnej czynnoci podjcia szpilki lub nawlekania igy lub otwierania drzwi nie naley caej swej siy lub uwagi na niej skupi, ale trzeba jej uy dosy, by czynno wypada dobrze, reszt za przechowa w zapasie. Pamitajmy, e to, co dziaamy w myli, zuywa wanie tyle siy, jak gdybymy rzeczywicie t czynno fizycznie wykonali, tak dalece, e osoby, ktre wylegujc si rano, myl ze strachem o niadaniu, ktre trzeba zgotowa, i o pokojach, ktre trzeba zamie, speniyby te czynnoci w tym samym czasie, tym samym si zasobem, jaki zmarnoway, lec w ku. Dziesitki i setki drobnych spraw, jako to: podejmowanie z ziemi przedmiotw, otwieranie i zamykanie szuflad, ukadanie i siganie po drobnostki na toalecie, jak te uwaanie na przerne szczegy ubioru, wykonuje si bezwiednie, w popiechu, osobliwie, gdy jaki waniejszy przedmiot zajmie nasz uwag. Chwytamy, gnieciemy, rzucamy wokoo; penic te czynnoci osabiamy ciao i wyczerpujemy si w kocu i stajemy postrzelonymi. Najgorszym rozkieznaniem dzisiejszych czasw s owe przeskoki, spowodowane gonitw, niecierpliwoci lub podaniem i staraniem, aby wtoczy wiele, wiele czynnoci w program jednego dnia lub jednej godziny. Jestemy nader skonni zastosowa nagy tryb ycia, w jakim wiemy paski naszego obuwia, rwnie do sposobu pisania listu, ktry moe przynie zysk lub strat tysicy dolarw. A cho mona widzie ludzi, pozornie majcych powodzenie, ktrzy si zawsze spiesz, to po bliszym rozpatrzeniu przekonamy si, e nie ma tam zupenej pomylnoci, bo jakkolwiek zyskali majtek, to na pewno stracili na zdrowiu, bez

czego nic, co majtkiem osign mona, nie da si zakosztowa. Nie jest to zdrowy umys lub organizm, ktry rozkoszuje si tylko ukadaniem stert pienidzy, czyli rodka, przedstawiajcego jedynie pokarm, ubranie, dach nad gow oraz wszelkie rzeczy niezbdne i warte uycia. Pszalony tryb ycia przewaa zarwno przy biurku, w sklepie, jak i w kuchni. Na nagrobku niejednego zamonego kupca powinien sta napis: "Nie interes odebra mu ycie, ale marnotrawstwo si w tym interesie". Chaos, z jakim si nieraz pisze listy kupieckie ze swymi nie wykoczonymi literami, przyprawia tego, ktry je pisze, o nieustanny odpyw siy. Przyzwyczajenia tego nie da si usun w jednym dniu lub roku, jeli si w nim trwao cae ycie. Takich przypadoci nie mona od razu wyleczy. Tylko stopniowo mona z nich wyrosn. Wspomnienia. Gdy si ju cokolwiek "posuny w latach", u wielu osb objawia si skonno do patrzenia poza siebie z gorycz. Powinno by si "patrze" w innym kierunku naprzd. Jeli chcemy i wstecz, w jakimkolwiek znaczeniu, cielesnym czy umysowym, to tylko trzymajmy si z alem obrazu minionego ycia. To jest znamieniem epoki: patrze w przeszo i aowa, e te sny minionych uciech ju nigdy nie stan si rzeczywistoci. Po c dwiga ciar wspomnie, a pozbawia si uciech obecnej chwili?! To jak gdyby ptak chcia zawsze mie na sobie skorupk, z ktrej si wylg. A jeli masz smutne wspomnienia, to tym bardziej z nich si otrznij! Jeli chcesz si postarze, osabn i zwidn, to ruszaj prdko i yj w przeszoci, aujc modoci! Id, odwiedzaj domy, w ktrych ye przed laty dwudziestu, trzydziestu, czterdziestu; wywouj nieboszczykw; tsknij za nimi; znowu yj wspomnieniem uciech, jakich tu zaznae; powtrz, e ich nie ma i nigdy nie wrc! Dziewcz jest pikne, gdy nie ma smutnych wspomnie. Kobieta zaczyna si starze, skoro tylko pocznie wywodzi ale, e ju rok dwudziesty przekroczya. Moe pochowae kogo najdroszego na wiecie? Nie wywiadczysz mu adnej przysugi swoimi aobnymi mylami o nim. Moe si to wyda zimnym, moe to nazw brakiem uczucia, ale widzc przyjaciela w trumnie, nieywym, ulegym rozkadowi, stawiamy przed oczyma obrazy smutku i zniszczenia zamiast nadziei dalekiego poczenia z ukochan yjc istot. Nieraz czujemy si cofnici nagle w jaki dawny tryb ycia, dawne stosunki. Pochodzi to z odwiedzania miejsc i ludzi, od ktrych bylimy dugo oddzieleni. Na chwil odywaj dawne znajomoci i usposobienia z nimi zczone. Pochania nas minione ycie. Wkrtce jednake nowe "ja", w ktrym wzrolimy, atakuje dawne. Czuje odraz i niesmak do ciasnej egzystencji, faszywych wierze i nudnych, monotonnych, bezcelowych postaci naokoo siebie. Nie chce mie nic do czynienia z przeszoci. Przychodzi do utarczki midzy starym i nowym umysem, ktra moe si skoczy chwilow niemoc fizyczn. Uywamy bowiem wszelkich sposobw, aby otrzsn si z resztek byego "ja", podobnie jak ciao uywa caej swej mocy, by strzsn z siebie limaka. Tak te i stare bdy musi si usun dla nowych myli, ktre dopiero wtedy uzyskuj waciwy polot. Jeli natomiast w starym otoczeniu poczn si toczy zuyte wyobraenia, doznamy uczu niezmiernie przykrych. Z przybyciem do miejsca, ktre opucilimy przed laty, ujrzymy ten sam kociek, stary budynek szkolny, te same

cieki i mostki jako dobrych znajomych. Wicej jeszcze odyje w pamici, gdy zobaczymy znajome osoby. Razem z nimi, a yje ich moe zaledwie dwadziecia lub trzydzieci, odgrzewamy zapatrywania, ktre mog by dla nas nader przykre. Oywiamy te dawne "ja" (a tylko to oni znaj), a przytumiamy nowe. To dawne "ja" na chwil bardzo si rozzuchwala, nie moemy go utrzyma, a nasze dzisiejsze odczuwa wstrt jak do odziey dawno porzuconej. Te usiowania sprawiaj, oprcz niemocy duchowej, najczciej przygnbienie ciaa. Gdy si w dodatku myl przeniesiemy w zakres odczuwania, waciwy dawnemu wiekowi, moemy chwilowo nabawi si niedomaga cielesnych, na ktre cierpielimy w owym okresie. Przyroda chowa umarych tak szybko, jak tylko moe, usuwajc ich z widowni. Drzewa przystrajaj si nowym liciem za kadym powrotem wiosny. Gdy ju sam pie przestanie wypuszcza licie i kwiaty, zmieni si, przechodzc w inne postacie rolinnoci. Nie chc przez to powiedzie, i powinnimy wygna wszystkie minione wspomnienia, lecz tylko ich smutn cz. yj jak najwicej w takich, ktre ci darzyy zdrowiem ciaa i ducha! Takimi s odbicia bkitw niebios, pl falujcych kosem, obokw jasnych i lenych widokw, z ktrymi cz si drogie nam wspomnie chwile. Nie nale one do zanikajcej przeszoci. Pene wieoci, ycia i pikna, nale one do teraniejszoci. Gdyby jednak zakrada si tsknota, natychmiast je odrzucaj! Wiedza o szczciu polega na czerpaniu myli z krynicy zdrowego ycia. Gdy za umys zepchniemy z dawnych nawyknie do smutkw i rozczarowa na tory weselsze, to spostrzeemy, ku naszemu zdumieniu, i miejsca, ktre nas dawnej przepeniay cierpieniem, sprawi nam przyjemno, wyzbylimy si bowiem dawnego niezdrowego usposobienia. Uboczne wpywy. Cho kade zo jest przejciowe i duch nasz zawsze dobija do szczcia, to jednak czekaj go na drodze rne zatrute fale. S one tak rzeczywiste, jak duszcy gaz, opary lub zarazy. Jeli po kilku godzinach dysput handlowych, pisania, nadzoru domowego lub zajcia artystycznego wyzbylimy si mocy, stajemy si niezmiernie wraliwi. Po takim znueniu wszedszy do magazynu, nabitego spieszcymi si ludmi, do szpitala, na tumne zebranie lub na mczc wizyt do osoby niemiej lub ktliwej, ulegamy zatrutym wpywom. Nasikamy wtedy szkodliwym pierwiastkiem natoczonego sklepu, choroby lub szpitala, jaki wydzielaj osoby z umysem chorym lub niszym od naszego. Wracamy do domu wyczerpani, chorzy na ciele i duszy. W takim stanie napotkana osoba moe, udzielajc nam swych myli, spowodowa zmian naszych projektw, bd na korzy, bd te na nasz szkod. Bo czy odbierajc od kogo pierwiastek lku czy chwiejnoci, bdziemy w naszym zajciu dziaali z waciw otuch, zdecydowaniem, energi i miaoci? Niech tylko nagle podda nam kto myl strachu, to skutek w naszym ciele bdzie taki, jaki czsto widzimy: twarze blade, kolana dr, niemoc nas opanowuje, trawienie upoledzone, przychodzi znieczulenie, wos bieleje w cigu paru godzin, a czasem nastpuje naga mier. Przeraajcy okrzyk "gore" w zapenionym teatrze, woanie na trwog w zbitej masie ludzi dziaa najpierw na umysy, a potem dopiero na ciaa ludzkie. Pierwiastek to

niewidzialny, a jednak rwnie trujcy, jak zabjcze gazy lub pary, jak wyziewy ze spalenia wgla, niewidoczne, a takie fatalne. Bardzo wielkim moe by czyj wpyw, o ktrym nawet nie wiemy. Niejednym przedsibiorstwem kieruje nie uprawniona gowa lub dyrektor, ale ktry z urzdnikw lub zastpcw, ktrego przydatno uczynia niezbdnym kierownikiem. Ale sporo jest przyczyn ulegania podobnej tyranii. Despotyczny urzdnik jest w swoim biurze jak gdyby w fortecy. Jego pokj przepeniony i brzemienny ow despotyczn myl, a rwnie cile, cho niewidocznie zczon z mylami tych, co zgodnie z nim drugich uciskaj. Gdy w takie miejsce przyjdziemy znueni, wyczerpani, w podatnym stanie ducha, nie oprzemy si tym wpywom. Nie wiemy bowiem nawet, e one istniej i dziaaj na nas. Wracamy zmartwieni, obraeni, upokorzeni. Oburzamy si na siebie samych. Mwimy pniej o tych kopotach naszym przyjacioom. Ale tam, wobec naszego tyrana, nie moglibymy si zdoby na opr. Taki stan umysu moe z czasem przej w nawyknienie tak, e niewolniczo ulegamy kademu, kto tylko udrapuje si w jak powag. Ciy nam ju atmosfera miejsca. Uginamy si przed kim majcym chwilowe niewielkie znaczenie. Czasami pozwalamy sob rzdzi umysom niszym. Skoro pani domu obawia si kucharki, lka si z ni zetkn, boi si da jej odczu sw powag w kuchni, przechodzi pod wadz sucej i zdan jest na jej ask i nieask. Matka od niemowlctwa dziecka moga pielgnowa w sercu takie nie wyraone yczenie: "Chc, by cel ycia i zajcia dziecka byy takie, jakich zapragn. Nie chc, by ono poszo t lub tamt drog". W zaraniu modoci mogo dziecko dla oka postpowa wedug zamiarw matki, niejako z piersi wyssanych. Gdy wszake zyska na dowiadczeniu, moe jego indywidualno coraz bardziej si uwydatni. Chce pj inn drog, y wasnym yciem, do siebie nalee. Matka protestuje, dziecko si buntuje i narasta otwarta wojna. Lub te moe zastosowa si mechanicznie do ycze matki i robi si ze ni to, ni owo. Jeli oboje, zarwno matka jak i dziecko, posiadaj siln wol, wynikn moe nawet mier dziecka. Moemy do pewnego stopnia chroni si od tego i zapobiega przez jaki czas; gdy wszake cigle tylko naginamy dziecko na swoj mod, staje si umysow lalk. Tak opniamy wzrost jego ducha, a skoro tylko nasz wpyw usuniemy, nie bdzie wicej yo tym yciem, w jakim zdawao mu si, e yje. Rwnie i ksika moe stawi przed oczyma losy sympatycznej postaci, narzucajc nam chorobliwe jej pogldy i cierpienia. Czytajc dzie za dniem, moemy si nabawi zaniku siy yciowej. To s ksiki niezdrowe. Takimi s te widowiska, dziaajce potnie na ludzkie namitnoci, przywodzc przed oczy okropnoci, nieszczcia i mier. Na tysice ludzi dziaa to jak trucizna. Takimi drogami wkracza niemoc, brak siy ywotnej, otyo i nieporadno. Grubszy pierwiastek w ten sposb udzielany, a przez nas wchaniany, moe utrwali si w materii uchwytnej i da si odczu w postaci niezdrowego i nadmiernego tuszczu, opuchych ng lub innego widocznego znaku choroby i zniszczenia. Przejmujemy niszy umys osoby, przy ktrej jestemy, oplata on nas jak pasoyt i czepia si jak dbu jemioa od korzenia do najwyszych gazi, czerpic z dbu cz swojej ywotnoci, a oddajc w zamian trucizn i tak w kocu, opltszy go na wszystkie strony, doprowadza do ruiny.

Wyczerpanie. Pesymizm. Znuenie, ociao i upadek si s oznak, e ciao i duch potrzebuj ulgi. Liczne okresy saboci s tylko rnymi objawami wyczerpania przez ustawiczne poniewieranie, natanie i wyzyskiwanie ciaa, ktrego dlatego nie moe duch utrzyma w swym posiadaniu. Dzi bardzo wiele osb czuje si dobrze jedynie w cigym napreniu. Nie daje naturze chwili odpoczynku, by si skupia i odnowia, a gdy natura znueniem, bezwadnoci i odraz do wysiku daje znak, e potrzeba jej czasu do naprawy maszyny cielesnej, zgaszaj si jako chorzy i daj lekarstwa, ktre by ich od razu postawio na nogi oraz trzymao w takim napreniu, jakie ich zdaniem jest oznak zupenego zdrowia. Przed ich oczyma ustawicznie widnieje haso: "Musisz pracowa lub zgin!" Do tego przycza si silniejsze z latami przekonanie, e krtkie jest to ycie, e staro i zanik si s bezwzgldn koniecznoci, ktra nikogo nie ominie, e takimi, jak si ich oczom przedstawiaj starzy mczyni i kobiety, i oni sta si musz, e wic pierwszym celem ycia powinno by nagromadzenie pienidzy, aby zaopatrzy si na staro. Nie s to rzeczy, ktre si z przyjemnoci rozwaa. Wielu nie zastanawia si wcale nad nimi. Zamykaj ludzie oczy na te smutne widoki przyszoci, niemniej wierz w ich rzeczywisto. Wierniu Narodowym jaka paniusia ogasza z mwnicyz i dr. Skoro wierz, musz te wierzenia utrwali w umyle. Takie wyobraenia doprowadzaj do zgarbionych plecw, pochylonej gowy i spuszczonych oczu. Serce takich osb bdzie rwnie do pewnego stopnia formalnie wypaczone, przez mozoy, zgryzot i wyczerpanie, lub te jak niezdrow myl, ktr przejto z rzeczy uchwytnych lub niszych ustrojw duchowych. Kady narzd ciaa, podobnie ruszony z miejsca, zmierza bdzie ku ziemi. Ksztaty i postawa takiego mczyzny lub takiej kobiety, ich wyraz twarzy i kady ruch bdzie wiernym odbiciem ich nastroju myli. W ptach zalenoci. Najpowszedniejsza, cho najmniej znana forma niewoli zachodzi wtedy, gdy nami kieruj myli o naszym otoczeniu. Dajmy na to, e jestemy u kogo zatrudnieni. Dokadamy wszelkich stara, by wysuy zapat. Jestemy sumienni i dbamy usilnie o to, by nasze trudy nie poszy na marne. Mimo to zawsze nas trapi obawa, e nie potrafimy zadowoli i e mog nas oddali. yjemy w ustawicznej obawie, bymy oddaleni nie popadli w niedostatek i nie byli zmuszeni prowadzi walki dla utrzymania ciaa pod jeszcze ciszymi warunkami. Przyczyn tego przykrego nastroju bywa jaki inny umys, dziaajcy w naszym. Kto jest nam wrogo usposobiony. Czujemy t nieprzyjemn myl. Jednakowo nie wiemy, skd pochodzi. Dzi wielu ludzi yje pod wpywem umysw niezdecydowanych i cae ycie s w sposobie mylenia od nich zaleni. Uyczaj tym chwiejnym umysom duo ze swego natchnienia, projektw, zasad, wynalazkw i bogactwa ducha. Czyni to bezwiednie. Osoba tak powodowana moe posiada umys wyszy. Moe sta si niezbdn dla zmiennego i moe despotycznego i niesprawiedliwego urzdnika. Gdy si usunie, dany czowiek moe odczu, e usunito podpor. Ten za wyszy umys moe postpowa dalej, rok za rokiem, w niewoli, udzielajc swych pomysw drugim i widzc je tylko poowicznie albo niedokadnie wykoczonymi. adne kajdany nie wyrwnaj im swym ciarem, ktry pta ducha. W takim pooeniu nie wykonujemy naszej wasnej pracy, nie doprowadzamy do skutku

wasnych zamysw, staramy si wykonywa czyje dzieo, gdy ta osoba nie ma jasnego pojcia o tym, co ma do wykonania. Jest to jedna z wielkich strat na rzecz zalenoci. Gdy nie masz innych widokw w yciu prcz zostania sucym albo zarobnikiem, musisz mniej lub wicej takich strat ponosi. Przekonasz si, e jest w istocie mniej kosztowne i przykre zacz jaki interes na wasn rk, choby na najmniejsz skal. Wwczas bdziesz za odpowiada. Gdy si tego obawiasz, pozostaniesz na zawsze niewolnikiem. Wiesz o tym, e gow przedsibiorstwa, cho nie uznan, zatem wymagaj susznej zapaty za swoj prac! Czeg si obawiasz? Jeli odbierzesz gow, bdzie si to przedsibiorstwo rozwijao pomylnie? Skoro wiesz, i jeste wyzyskiwany, a stoisz potulnie i spokojnie pozwalasz si obrabowa, zawinie tak samo jak ten, ktry ci wyzyskuje. I zaiste przez bardzo dugie przyzwyczajenie moemy si czu ponieni, zdeptani i pokorni wobec swego brutalnego, upartego, despotycznego ducha, ktry kadego usiuje nagi do swej woli. Wobec takich nawet ciao nasze moe uczu si chorym. Wahamy si mwi. Gdy chcemy mwi, jzyk odmawia nam posuszestwa i nie moe usucha rozkazw umysu. Tak silne jest dziaanie ich woli na nasz umys, e istotnie usuwa lepsz jego czstk z ciaa, po czym ona nie moe nadzorowa jego czynnoci. Bdc sami moemy stopniowo przyj do siebie, aby tej niemocy tam pooy. Powiedzmy im w myli, gdy jestemy sami, czego nie moemy dokona w ich obecnoci. Bdc sam na sam, starajmy si, sprbujmy si w myli z nimi. Wtedy wyrobimy w sobie coraz to wicej odwagi i wyzbdziemy si tchrzostwa, ktre jest najwiksz przeszkod wszelkiego powodzenia.

UCZUCIA. Rodzina. Niektrzy rodzice kochaj dzieci tylko w wyobrani. Ojciec, ktry traci rwnowag i bije syna, nie kocha go wcale. Lepiej by byo powiedzie, e kocha bicie syna i wywiera na despotyczny wpyw. Rzd w rodzinie jest nieodzowny, jednak na podstawie zoci i popdliwoci nie ma tego zdrowego, miujcego kierownictwa, jakie by powinno. Nieraz rodzice mog zama przyszo dziecka, sprzeciwiajc si jego yczeniom w wyborze zawodu. Takiego dziaania nie moe podyktowa mio ku dziecku, lecz mio tyranii. Ma si do czynienia z dziedziczonymi od dawien dawna gustami, skonnociami i rysami charakteru, ktre musz znale wyraz na zewntrz, czy si na to zezwala, czy nie. Skoro chopak zawsze tskni do morza, a ojciec wzbrania mu zosta marynarzem, syn przebywa na morzu w myli, a jeli tak, to byoby lepiej, aby i ciao tam poszo. Jeli matka wzbrania synowi uda si na morze z obawy przed niebezpieczestwami, to kocha swoje obawy i wasne zapatrywania wicej ni syna. Gdy tak zmusza si ciao czyni co lub y w pewien sposb, duch za z tsknot wyrywa si do czego innego, to wprawilimy w ruch si, ktra w licznych wypadkach odrywa ducha od ciaa. Wtedy rodzice opakuj strat dziecka, ktr sami wasn win spowodowali.

Czsto rodzice czyni niesusznie siebie odpowiedzialnymi i niepotrzebnie cierpi na duszy wskutek wad i zych skonnoci dzieci. Syn czy crka idzie na z drog, zaczyna si rozwija lub wchodzi w ze towarzystwa i popenia zbrodni. Ojciec oskara si, e nie do czujnie pilnowa syna, matka znw, e przez wasn opieszao daa pocztek jego wystpkom. askawa pani, mylisz si najzupeniej, pani bynajmniej nie uksztacia charakteru syna lub crki. Wszystko, cokolwiek by si pragno w tym kierunku zdziaa, musi nastpi si tajemnicz waszej udoskonalonej myli, dziaajc na umys dziecka. Mnoga ilo rad i dotkliwych skarce na nic si nie przyda. Rodzic moe uksztaci faszywy charakter u dziecka, moe on obrazowo poucza, jak uda to, co ludzie zw dobnarzdzie swojego bezwarunkowego samowadztwaroci, jak ma wyglda na zewntrz dobre prowadzenie si, jak wyda si tym, co nie ley bynajmniej w naszych ukrytych pragnieniach i skonnociach, jednym sowem - jak by hipokryt. Nikt nie moe by rzeczywicie urobionym przez kogo. Zmiana musi wypyn od wewntrz. Czsto syszymy zdanie: "ona tego a tego bya jego dzieem". To ciekawe, e nigdy nie sycha o mczynie, ktry byby dzieem ony. Jak czsto mczyzna chroni si od nieumiarkowania lub zyskuje krzepko do sprbowania si z ludmi jedynie wskutek przewagi ony i jej wadzy duchowej. Skoro nie mogc si oby bez jej obecnoci i uatwie wszake w zupenoci od niej zaley, to gdzie jest jego urobienie si? Jest dla niej tylko wielkim i szkodliwym ciarem, ktry wlec musi. Stanowi tylko niekompletn poow przedsibiorstwa, gdy druga strona musi nadrabia si za dwoje; skoro to potrwa duej, kobieta, ktra siy tej dostarcza, musi w kocu upa pod brzemieniem i oto mamy dwa ycia zamane zamiast jednego. Mio. Myl kobieca jest cakiem innej natury ni mska. Dziaa na msk jak ukojenie, podnieta albo natchnienie. Udziela mczynie siy rzeczywistej, ktr posuguje si w swym zajciu, a ktr czsto uwaa za swoj wasn i sobie tylko waciw. M pani nie mgby pisa lub tworzy planw, gdyby pani nie byo w pokoju, a przynajmniej w tym samym domu. Nie moe wtedy na niczym oprze swych myli. Gdy pani wrcisz i siedzisz obok, ju moe pracowa i bawi pani zgrzytem swego pira. Zawdzicza to mylom o mioci i sympatii, jakie pyn ku niemu. yje on nimi tak samo jak chlebem. Gdy myl pani i sympatia zwrci si cakiem ku innemu mczynie, czy w ogle na cakiem inne pole, odczuje wtedy niepokj i przygnbienie, cho nie wie zupenie, e uczucia pani na inn weszy drog. Czemu mczyzna w rednim wieku schodzi ze wiata tak czsto po mierci ony? Gdy pozbawiony jest kobiecego pierwiastka, ktry wchania i ktrym si ywi cae swe ycie. Kto temu winien? Czy m tylko? Nie. Chyba wtedy, gdy nie docenia tego, co onie zawdzicza. Jakiego wic moe pani wymaga odwzajemnienia? By myli jego byy zajte pani i pragny j zabawi w chwilach odpoczynku, jak to ongi bywao przed lubem, kiedy si stara o pani. Taka myl pokrzepiaby pani na ciele i duszy tak samo, jak ongi przed laty. Utrzymanie, ubranie i dach nad gow nie s wszystkim, czego potrzeba do podtrzymania ycia. Prawdopodobnie nie dlatego pani go polubia. Pociga pani umys ma. Pani go lubia. W czasach starania

si otrzymywaa pani od niego pierwiastek, ktry sprawia przyjemno. Teraz ju go pani nie otrzymujesz, a przeto czujesz strat. Umys mski jest jak gdyby pniem i korzeniem, podtrzymujcym gazie i licie. Gdybymy je zniszczyli, to pie i korzenie zamr. Jak licie i gazie najpierw zaznaj wiata, tak i umys kobiety pierwszy odbierze delikatne i wysze myli i siy. Jeli w tym dozna przeszkody, bdzie na tym cierpia umys mski, a za nim ucierpi i ciao. Gdy oboje przestan zajmowa si wzajemnymi przedsiwziciami i czynnociami, wtedy z pewnoci nadejdzie kres mioci. Mio nie jest koniecznie wytrwaoci. Po stronie kobiety nie oznacza ona zadowolenia, e powinna by czu si zadowolon, i ma si stara by zadowolon. Niestety po gbszym namyle przekona si, e czuje brak uwagi ze strony ma, brak uprzejmoci, zamiast otrzymywa jej wicej - w prawdziwej bowiem mioci ronie raczej, nie maleje pragnienie przypodobania si. Mio jest waciwie yciem. Jej brak prowadzi do grobu. Nie ma mowy o zupenym lub szczliwym yciu bez doskonaego maestwa. Istnieje w caej wiecznoci tylko jedno jedyne uzupenienie i doskonao dla kadego mczyzny i kobiety. Tych dwoje musi si z czasem odnale; ich wzajemna doskonao musi wyj na jaw tak samo jak niedoskonao wszelkiego innego zwizku. Takie maestwo uronie coraz to wicej w moc i szczcie, a jego miesic miodowy nie tylko bdzie trway, ale nieustajcy, a nawet wicej czarujcy. Silniejsza ni mier. Przypumy, e pani umara i opucia maonka, ktrego szczerze kochaa, a ktry ci si odwzajemnia rwn czuoci, wwczas pozostaniesz tak blisk jego osoby, jak ni bya za ycia. Jak blisk bya jemu przed t utrat? Jak blisk w upodobaniach, skonnociach i sympatiach? Czy lubi on to wszystko, co ty lubia? Czy pragn i, dokd ty posza? Albo czy sza chtnie tam, gdzie on si zwrci? Czy oboje nie pragnlicie by tylko razem, godziny za godzinami, i czy one wtedy nie mijay wam tak szybko jak chwile? Jeli tak byo, to moesz pani teraz by nader blisk swemu mowi. Jeli i nadal bdzie ci piastowa w myli, jako i ty jego, w mioci i wywyszeniu nad wszystkie inne kobiety, natenczas bdziecie mogli pozosta blisko jedno drugiego, a nawet czu si coraz bliszymi. Co pani wiodo do mczyzny, ktry zosta mem pani, albo co ci do kobiety, ktra zostaa tw on? Czy nie podobiestwo i blisko wszystkich skonnoci i upodoba? W takim razie istniao zblienie i zmieszanie si obu waszych umysw. To samo zblienie i ta sama wsplno, ktre byy wtedy, mog pozosta, gdy jedno z was utracio ziemskie ciao, a drugie nie. Teraz prosz, trzymajcie si tej myli, gdy ona wyjdzie na dobre tym, co si prawdziwie i wzajemnie kochali. A teraz s rozdzieleni - przez co? Przez utrat cznika, ktry mia zadanie wytumaczy drugiemu kade wraenie i porywy. Wy, ktrzy zostalicie przy yciu, zapatrujecie si na strat bliskich z ogromnie jednostronnego stanowiska. Kobieta, ktra umara, stracia take ma. Ta utrata moe by dla niej bardziej bolesn ni wasna. Ona wie bowiem dobrze, e sama yje i e on yje. On j uwaa za zmar. To jest tak, jak gdybymy zbliywszy si do kogo ukochanego, ktrego bymy chcieli ucisn i obdarzy pieszczot, nie byli przeze widziani ani syszani. Nasze dotknicie nie robi na nim wraenia. Jestemy

dla niczym, kiedy godzin wczeniej obecno nasz widziano chtnie i radonie nas witano. Ten, co pozosta przy yciu, wylewa zy, a wraz z nim inni, ktrzy si staraj go pocieszy. Nie moemy zawoa gosem syszalnym: "Ja yj! jestem tutaj!" "Jestem twoj, zupenie twoj i niczego nie pragn, jak tylko ci pomc, rozweseli ci, pocieszy!" A ile wikszy musi by smutek tych, co utraciwszy ciao, nie utracili przywizania, skonnoci i bliskoci tych, ktrych kochaj i z biegiem lat widz si zapomniani, wykreleni z pamici, a miejsca swoje zajte przez innych. M czy ona opakuje ciko utrat ciaa, stanowicego niegdy jedyny cznik z tymi, ktrych tak bardzo kocha. Gdyby ci, co utracili swych drogich, zamiast ich uwaa za zmarych odwrcili ukad swoich umysw i mieli tamtych za ywych, cho niewidzialnych, usunliby jedn zapor midzy sob a tymi, ktrych opakuj. Gdyby jeszcze ywili mocne przekonanie, e ci, ktrych maj za umarych, nie tylko yj, ale gorco pragn wrci do swych dawnych ognisk rodzinnych, swoich komnat, swoich zwykych miejsc przy stole, do caego dawnego towarzystwa, wwczas usunliby drug zapor. To, co w niektrych wypadkach przeszoby ze wiata niewidzialnego do widzialnego, nie byoby publicznym widowiskiem. Nie pokazywano by tego polujcym na osobliwoci, jako na sposb do zarobienia pienidzy. Ten rodzaj i ta klasa ludzi, ktrzy s uprzywilejowani do osignicia takich wynikw, bdzie te sprawy chowa jako wito, podobnie jak i my strzeemy czego, co odnosi si do naszych najtajniejszych wspomnie. Skoro dwie osoby, m i ona, jedno yjce w sferze uchwytnej, drugie w niewidzialnej, gorco pragn si poczy, to mog to osign, jeli s prawdziwie mem i on. Tak jak byli w harmonii, yjc tu oboje w swych ciaach, tak pozostan, gdy jedno utracio swe ciao. Prawdziwy m i ona musi by zawsze pierwszym w sercu drugiego we wszelkich okolicznociach. Jeli to pierwsze miejsce zajmie kto inny, gdy jedno utracio swe ciao, to oboje s tym bardziej rozdzieleni. Midzy obojgiem powstaa zapora. W silnej mioci jest moliwe dostpi wyyny, na ktrej m i ona zawsze bd dla siebie narzeczonymi, gdy szczcie z wzajemnego posiadania raczej wzrasta bdzie, a nie zanika. I zaiste, nie ma doskonaego zwizku bez takiego uczucia.

LECZENIE CIAA. Mylne drogi. Medycyna i rodki, podpadajce pod zmysy, powinny tylko dopomaga czynnoci otrznicia si z niemocy. Biegy i wspczujcy lekarz jakiejkolwiek szkoy moe sta si wielce pomocnym. Wszystko zaley od umysu i wiary, z jak przyjmujemy lekarstwo i wskazwki doktora. Jeli uwaamy je za pomoc dla ducha, by si pozby brzemienia i utworzy nowe ciao, to wierzc tak uyczymy duchowi wielkiej pomocy do otrznicia si i odnowienia. Skoro jednak uwaamy doktora i lekarstwo za pomoc tylko dla ciaa, woylimy na siebie jeszcze wikszy ciar, tak e go ju nie udwigniemy. Skd mczyni i kobiety s "pochyleni wiekiem"? Co garbi plecy, krzywi kolana, sprowadza trzscy chd? Wiara tylko w to, co ziemskie i znikome. Duch nie jest

takim, ale moemy go formalnie obadowa mylami ziemskimi, ktre go "przywal do ziemi". Zdrowa myl potrafi w chore ciao wla si. Dlatego to czujemy si o wiele zdrowsi po odwiedzinach czowieka wesoego i penego nadziei. Jeli natomiast wokoo oa chorego panuje smutek, przygnbienie i upadek ducha, udzielaj si zmagajcemu si z chorob duchowi gnbice myli i jego walka staje si cika. S dwa rodzaje doktorw. Jedni ywi choroby w pacjentach, drudzy ciaa pacjentw. Jedni utrzymuj przy yciu sabo, drudzy ciao. Jedni wyganiaj chorob z ciaa, drudzy utrzymuj j w ciele. Kady rodzaj doktorw dzieli si z pacjentem swoj biegoci, jednak w rozmaity sposb i z rnym wynikiem. Czy niszczc rodzime lasy wraz z ptactwem i zwierztami w nich mieszkajcymi, poprawiamy dziea natury? Czy rzeki nasze, w wielu razach przepenione odpadkami tartakw i fabryk, czy nasze rozwijajce si miasta, pokrywajce milowe przestrzenie zwaliskami cegie i kamienia, ze swymi mieszkacami, zasklepionymi w najcianiejszych komrkach, jak gdyby w ulach, z ndz u dou, a rozlegajce haasem i niebezpieczestwem u gry, czy to wszystko maj by ulepszenia? Ledwie tylko ukoczone, dziea ludzkie wydzielaj kurz i zniszczenie. W naszych wielkich miastach nabieramy pyu za kadym oddechem. Owe milowe obszary kamienia, cegy i wapna s w cigym ruchu, mielc si z wolna a nieustannie na miaki py. Sukno, elazo, skry oraz wszelki materia, noszony i uywany przez czowieka obraca si cigle w proch. Spjrz na kurz, jaki w jednym dniu gromadzi si w twym pokoju i na stole, i na pkach lub ubraniach wtedy nawet, gdy okna s pozamykane! Niezmierzona, ustawicznie dziaajca sia jest w ruchu, by wszystko rozdzieli na drobne czstki. Te wszystkie drugorzdne pierwiastki wdychamy i zuywamy przez ducha i ciao. Tymczasem drzewa i dziea przyrody wydzielaj pierwiastki tchnce yciem. Ciaa nasze rwnie wyrzucaj z siebie przez skr materie niezdatne do uytku. W wielkich miastach tysice tysicy wyrzucaj z siebie zuyte pierwiastki, zbyt drobne, by je dostrzec. Wydzielaj je ciaa chore. Tym oddychamy. Wdychamy jeden drugiego raz po raz. Owa niewidzialna chmura materii, przecigajca przez tumne miasta, nie ma waciwoci potrzymujcych ycie. Ma ona w sobie jakie ycie, tak samo jak wszystkie rzeczy, wszelako nie nadaje si do rozwoju ycia czowieka. Czynni i ospali. Ludzie, majcy jaki cel ycia, ktrzy wiele podrujc s zawsze w ruchu i w stycznoci z rnymi miejscami i osobami, maj, jak si to widzi, wicej siy yciowej, energii i wieoci, nie znanej u tych, ktrzy rok za rokiem chodz w kku tych samych zaj, penic je w tym samym lokalu, czy to w biurze, na katedrze, czy na stoku rzemielniczym, naginajc si jak wahado w jedn lub drug stron. Tacy wygldaj starzej w czterdziestu ni osoba czynna, lubica odmian, w szedziesiciu latach. Tamci trac nawet ochot do jakiej odmiany. Myli ich s zawsze te same i krc si w tym samym zaczarowanym kole. Tymczasem nie yjemy samym tylko chlebem lub misem, ale w znacznej mierze ideami. Czowiek, ktry zawsze tworzy plany, nowe przedsibiorstwa i uywa si swoich dla dobra publicznego, zawizuje coraz to nowe stosunki z ludmi i osiga, co za tym idzie, rnorodno myli o wiele wiksz ni czowiek, ktry yje nieustannie w odosobnieniu.

Jest czas na spoczynek i samotno, rwnie na obcowanie ze wiatem. Byoby podanym wyznaczy zoty rodek midzy obydwoma. Natomiast czowiek ywicy si tymi samymi mylami, yjc w jednym i tym samym kole, przypomina kogo, kto jada cigle to samo, np. winia, chorujcego z codziennego spoywania owsianej kaszy. Jedno jak drugie przyprawia o niemoc. Tacy ludzie gwatownie si starzej. Biay wos, poorane twarze, skurczenie si tkanek i niezdarno fizyczna s tego cigym dowodem. Leczca sia przyrody. Zdolno wspycia z przyrod w postaci chmur, drzew, gr i jezior, zwierzt i ptakw nie jest kademu w rwnym stopniu waciwa. Wielu jest nieszczliwych, gdy si znajd sami w lesie, na stepie lub w grach. S jak gdyby wyrzuceni ze swego ywiou. Mog y wygodnie tylko w zgieku miasta lub rozgardiaszu domowym. Ich umysy oplata pasoyt sztucznoci. Mog y tylko w sztucznym otoczeniu. To ich do pewnego stopnia odcina od wiata cudw w samotnej pracowni natury. Tak wykluczeni, czuj si w lesie jak gdyby na wygnaniu. Przyroda wydaje im si dzik, surow i pospn. Kto za co jaki czas potrafi umkn w cisz samotnoci i w niej si lubuje, ten bynajmniej nie uczuje pustki, ale rodzaj uradowania, wrci za midzy ludzi z wikszym zasobem siy i z now moc. Mieszkacy Wschodu jako te Indianie lubili zacisza natury. Umieli podziwia wspaniao oceanw, ska i potokw, nie zwracajc uwagi na otoczenie. Zaiste trudno znale ludzi wybitnych, czy to wrd onierzy, wynalazcw, autorw czy poetw, ktrzy zostawili jak spucizn krajowi, by nie mieli upodobania w samotnoci. W lesie czy na morzu, w czasie burzy lub ulewy, moemy nie tylko czu si bezpiecznymi, ale wchon nieznane moce, gdy siy natury rozszalej w najwikszej grozie. W takiej chwili zbudzi si w nas razem z t moc inny umys w miejsce dawnego, a z nim ukae si oczom naszym nowy wiat. Waciwo korzeni, lici albo jagd roliny, ktre przyjto jako lekarstwo, dziaa na organy wewntrzne, jest si danej roliny, uwolnion przez narzdy trawienia. Sia, jak dostajemy od chleba lub misa, pochodzi ze spalenia wewntrz ciaa; tak i maszynista uywa siy nagromadzonej w ogrzanym kotle do poruszania maszyny. Im modszy jest pd, tym delikatniejszy jego ukad wewntrzny, tym samym zawiera on jako lekarstwo najwicej leczniczych waciwoci roliny. W Kalifornii czsto szkodz ludziom pdy trujcego dbu, cho si tylko do przybli. Tak szkodliwa jest sia, ktr wok wydziela. Delikatne pdy wiosenne kryj ow si, ktra nieco pniej utworzy foremny li i gazie. W naszym organizmie drzemi na wiosn te same delikatne pierwiastki pdu. Jeli zatem ciao z wiosn osabione, to znak, e nowe pdy, e tak si wyrazimy, w nas si ksztatuj. S one pene siy. Ta sia wszelako nie ma czasu oddziaa na nasz ustrj fizyczny i wytworzy nowych koci, mini i cigien. Nastpi to w pniejszym czasie pod warunkiem, e nowa krystalizacja nie dozna wstrznie, e nie stumi jej lub nie zniweczy niestosowne wiczenie ducha albo ciaa. Mogoby ono ciau przynie tak mniej wicej szkod, jak orkan drzewu puszczajcemu nowe pdy.

Kto mgby wtrci: "Jake mog peni swj obowizek i zarabia na chleb, jeli pozwol ciau wylegiwa si, aby natura je naprawia?" Odpowiadamy na to: "Zasady interesu nie s prawami natury". Jeli natura mwi: "Odpoczynek", a czowiek powiada "Praca" i bdzie lub musi pracowa, to zawsze najgorzej wyjdzie na tym. To, co spoeczestwo nazywa zdronymi praktykami lub nawyczkami, nie jest jedynym czynnikiem, ktry przyprawia o sabo i mier. Tysice gin corocznie, zamierajc powoli na wspaniaych oach i w "najlepszych towarzystwach". Suchoty, rak, obkanie, epilepsja, reumatyzm, skrofuy i gorczki szalej bezustannie wrd osb nader statecznych z towarzyskiego punktu widzenia. Dlaczego to si dzieje? Uprawiamy nag utrzymywania ciaa w cigym ruchu. Nie pozwalamy sobie na ten rodzaj snu, ktry by ciau naszemu uyczy jak najwicej siy na czas czuwania. Jeli bowiem ciao lub umys s wyzyskiwane dzie po dniu, w tok wyzyskiwania przewaa i wyczerpuje podczas nocy. Gdy nastanie wiosna, tamujemy znw dopyw i przyswojenie siy przyrody, ktra nas ma odrodzi. Jeli czasem wskutek podania wypoczynku nerwy s w rozprzeniu i czujemy si ociali, bierzemy t przyjazn wskazwk za pewien rodzaj choroby i odpowiednio do niej postpujemy. Ale i w tych razach, lec tygodniami na kach, pielgnowani w tym, co uchodzi za niebezpieczn sabo, i wierzc w ni nieraz, wychodzimy przy kocu zdrowsi i silniejsi, ni bylimy na dugi czas przedtem. Czemu? Gdy wymuszonym porzuceniem cielesnej lub umysowej dziaalnoci dao si naturze czas do dziaania. Gdy czowiek pozna prawd, e od chwili rozwijania si modych si a do lat czterdziestu czy pidziesiciu nie wolno mu uywa swego ciaa w bezustannym najwikszym napreniu nerww lub siy woli, bez naraenia si na wielk szkod; jeli, dalej, przekona si, e czste przechodzenie w stan biernoci i wypoczynku, jak to si dzieje z drzewami, ptakami i zwierztami w stanie natury, jest nieodzown potrzeb, to wchaniajc znacznie wicej tego pierwiastka, cieszy si bdzie o wiele lepszym zdrowiem, sprystoci mini, si ywotn i bystroci ducha. Potga myli, ktra dziaa najwicej, gdy ciao jest wzgldnie bezczynne, bywa wanie najsilniejsza i w kocu zdobywa przewag. Jest ona delikatna, cicha, niewidoczna. Dziaajc z najwyszych pobudek, udoskonala ludy surowe, wojownicze, zaborcze i daje im ogad, wpajajc w nich cywilizacj zawojowanych. T drog przeniosa si kultura i sztuka zdobytego Egiptu do Chaldejczykw. Kilkaset lat pniej ujarzmieni Chaldejczycy ustpili tej potgi zdobywczej Grecji. Ta znowu upada pod naciskiem Rzymu, jednak cywilizacja grecka w nim rej wodzia. Rzym uleg przemocy Gotw i Wandalw, wwczas jeszcze dzikich plemion; jednake w pastwie ducha dawna Italia bya wielkim czynnikiem uszlachetniajcym zarwno prastarych Gotw, Hunw i Wandalw, jak i pniejszych Niemcw, Francuzw, Hiszpanw i Wochw. Zasady odywiania. Stan umysu, w jakim przyjmujemy potrawy, jest o wiele wikszej wagi ni one same, pod warunkiem, e s one mie dla podniebienia. Podczas jedzenia bowiem przyjmujemy i wcielamy w nasz duchow istot to, co umys nasz wtedy zajmuje. Jeli w takim czasie myl nasza jest podraniona lub smutna, uparta czy zniechcona i przejmuje si tylko zmartwieniami i kopotami albo gdy jemy w popiechu, oczekujc czego lub kogo zniecierpliwieni, przyjmujemy w szkodliwy

pierwiastek mylowy, ktry si staje czstk m, e w oczach polakatolika demon ten uchodzi za opatrznociowego dobrocnaszej istoty. Podczas jedzenia bowiem jestemy usposobieni wicej biernie ni w czasie reszty godzin czuwania. Caa nasza istota wyglda wwczas jak do wycignita do daru. Gdy za ciao i umys otrzymuj si z jakiego rda, to nie powinny rwnoczenie jej oddawa, tak samo jak konia nie naley zmusza do pracy, podczas gdy siga po straw. Z tego powodu nauka podczas jedzenia musi w kocu przynie szkod. Istnieje nagy sposb jedzenia, ktry czsto powoduje nas do pochonicia jada gwatownie i w za duych ksach, co widocznie pochodzi z yczenia, by upora si z niemiym obiadem moliwie jak najprdzej - z yczenia lub raczej pobudki, ktra czsto, zanim przeknlimy par ksw, przynosi nag utrat apetytu i brak gustu bez wzgldu na to, jak godni bylimy, usiadszy do stou. Wtedy ciao marnieje z braku pokarmu, ktrego wielka ilo przed nim ley. Wwczas nie dalimy posiku ani ciau, ani duchowi. Taki czowiek osabnie i zniszczy si stopniowo, nie wiedzc prawie o tym. Moe sta si ofiar niestrawnoci, przypisujc niemoc tej lub owej potrawie spoytej. Pokarm ma nader mao zwizku z jego zgryzot, usposobienie, w ktrym jada, odgrywa tu gwn rol. Niedobrze to wry, jeli kto mwi, e nie dba o to, co je, lub e wszystko to jedno, co czowiek je, byle tylko si nasyci. Umys bowiem poda odmiany potraw i smakw. Ma on ku temu przyczyny, ktrych my nie moemy wytumaczy. Skoro podniebienie stanie si w tym wzgldzie nieczue i jaki smak cenimy na rwni z drugim, to umys widocznie zamiera lub tpieje. Par ksw, spoytych w spokoju i z wolna poutych, przyniesie wicej dobrego ni dziesi razy tyle zjedzonych z popiechem. Gdy przeto mamy przy obiedzie wesoe i dobre towarzystwo, a nie ludzi spieszcych si lub stroskanych, w takim razie zyskalimy cenn pomoc do osignicia z jada najwikszych korzyci dla ciaa i ducha. Je i gniewa si lub wda w gwatown dysput znaczy skierowa tok myli na wszystkich tym zajtych, znaczy szarpa ciao na sztuki zamiast je budowa. Nie utrzymuj przed i podczas obiadu swego umysu w obawie i trosce, czy potrawy wyjd ci na dobre. Nie mw sobie: "To danie mi zaszkodzi". Inaczej bdziesz mia odek takim, jakim go sobie wyobraasz w myli. C mamy jada? Jedzmy, co nam przypadnie do gustu. Natura daa nam zmys smaku jako wart do strzeenia odka. Jeli ci jaki pokarm nie smakuje, nie jedz go. Jada dla nabrania siy, bez przyjemnoci dla smaku, jada raczej z poczucia obowizku ni z apetytu, przynosi ma, jeli w ogle jak korzy. Je to, co dla smaku obojtne, a moe przeciwne, jest po prostu zmuszaniem ciaa i ducha do tego, czego nie podaj. Jeli w ogle wychodzi im to na dobre, to wskutek pewnego rodzaju wiary, e dieta, do ktrej si zmuszamy, nam te posuy. Najwiesze miso, jarzyny i owoce zawieraj najwicej siy. Spoyte w naleytym usposobieniu udziel nam jak najwicej ze swej mocy. Solone misiwa i marynowane jarzyny daj niewiele siy. To, co z nich pozostanie po soleniu i kiszeniu, jest wytworem nadto sztucznym. Ich yciodajna sia usza. W owocach i jarzynach adna sztuczka przechowywania nie utrzyma tej ywotnoci, jak miay dopiero co zerwane lub wyjte z ziemi. Gdy jeste godny wieczorem przed spaniem, jedz umiarkowanie. Gdy idziesz spa z ciaem akncym poywienia, wtedy umys pozostaje w stanie podania, chocia ciao jest tego niewiadome. Tote nie przyniesie on ciau takich pierwiastkw uytecznych jak wtedy, kiedy ciao jest zadowolone.

Gdy jaka potrawa nam nie smakowaa kiedy, to nie jest dowodem, by i nadal musiaa nie smakowa. odek nasz trawi lub nie trawi, stosownie do jakiego dugo ywionego przekonania o jego czynnoci, ktregomy si trzymali bezwiednie, bez wszelkich wtpliwoci. Wyzbdmy si takiego bdnego mniemania, a z wolna odzyska odek wadz, trawienie si polepszy i nie bdziemy zaleni od zachcianek. Gdy akniesz misa, to jedz! Odmawiajc daniom ciaa, wyrzdzamy mu krzywd. Prawda, e miso jest pokarmem ciszym i ostrzejszym od innych; jednak i ciao nasze jest stosunkowo mao delikatne w porwnaniu z duchem. Jest z ziemi, a wic jest zimne. Potrzebuje czynnikw sobie podobnych z ziemi, pierwiastkw ziemnych do utrzymania swego istnienia. Jedzc miso, moesz da czego najlepszego i najczystszego dla ciaa i ducha tak dobrze, jak przy jedzeniu owocw. Tak postpujc przysposabiamy miso odpowiednio dla umysu z przypraw takiej wyszej myli. Z drugiej strony moemy w zym usposobieniu przyswoi ciau i duchowi mnstwo zoci, grubiastwa i innych niskich skonnoci nawet przy jedzeniu pszennej kaszy lub poziomek. Istnieje w misie jaki pierwiastek dodatni. Jak ruda elazna jest ono silne, cikie, niespryste, bez formy i poysku. Jest ono wyrazem krnbrnoci i dzikoci zwierzcia. Spoywszy je, nabieramy takiego usposobienia. Moemy jednak t surowo umiarkowa, wyszlachetni i uczyni dla nas uyteczn. Musimy y ze wiatem i z nim si styka. Nie moemy na tym padole ze si wycofa i y w odosobnieniu. W ten sposb nie osignlibymy prawdziwego szczcia, jest nasz powinnoci je widzie, z nim y, bra ze i oddawa mu, co najlepsze. Obcujc wszake ze wiatem potrzebujemy owego dodatniego pierwiastka, jaki czciowo przyswajamy sobie z organizmw zwierzcych. Potrzeba go nam dla wykazania naszych praw. Musimy go posiada dla zachowania si w stanie siy i zapobieenia temu, bymy nie przejli bdnymi mylami drugich. Nie potrzebujemy by zarazem lepo uparci, gburowaci lub nieokrzesani. Nasze wadze ukryte mog bowiem uszlachetni i uagodzi niszy pierwiastek zwierzcy w misie, tworzc delikatn odporno lub stanowczo bez szorstkoci, gwatownoci czy dzikoci. Pierwiastek wydobyty z misa moe by jednym ze rodkw pomocnych duchowi do nabycia tych waciwoci. Rasa nasza zaprzestanie z czasem jada miso. Wyronie stopniowo z koniecznoci jego uywania jak i podania. Jest to okruciestwem i niesprawiedliwoci odbiera ycie zwierzciu dla naszego uytku. Lecz ta niesprawiedliwo jest poniekd konieczna. Nasze umysy rozwijaj si z szorstkich w delikatniejsze. Dawniej byway ludzkie ciaa bardziej szorstkie i nieokrzesane ni obecnie. W nastpnych stuleciach bd nasze ciaa i umysy o wiele doskonalsze ni teraz. Z czasem staniemy si wybredniejsi w doborze poywienia. Taka za metoda bdzie hamulcem wszelakich wybrykw. Postp ku lepszemu i rzeczom wyszym nie przyjdzie gwatownie, lecz z wolna w formach zaokrglonych. Dus defensor Mariae" to by bigot, ciemniak, osobnik bez charakteru, wyoskonay mczyzna czy kobieta tak rozwija si bdzie, jak kwiat rozwija si rwnomiernie we wszystkich gaziach i liciach. Alkoholizm.

Czowiek, ktry si upija, bdzie pragn napoju bardziej w towarzystwie ludzi chtnie pijcych. Nie bdzie mu tak dokuczao pragnienie, skoro bdzie przewanie y w towarzystwie umiarkowanych ludzi. Wszelkie te rady lub dowodzenia za lub przeciw napojom s wtedy zbyteczne. Pochodzi to z ukrytego dziaania umysu na umys. Ta sia milczcego dania jednak da si uy rozsdniej i z szybszym a korzystniejszym wynikiem. Gdy w myli powiemy sobie, i nie spodziewamy si, by przyjaciel dotknity tym naogiem za nim poszed, to sia naszego ducha, dziaajc na jego umys, umocni go w postanowieniu odparcia pokusy. Jeeli w myli bdziemy go zawsze widzieli umiarkowanym i panem siebie, to im nas bdzie wicej, tym wiksz uzyska si odporn. Gdy jednak w naszych mylach widzimy zawsze obraz tego czowieka jako pijaka bez czci i wiary, to pomagamy mu do tego, e widzi si sam niepoprawnym gaganem i opojem. Mona by tu zapyta: "Jak to, wic ten czowiek nie jest pijakiem?" Gdzie konsekwencja: mwi, e czowiek jest wstrzemiliwy, skoro nim nie jest, lub widzie go w myli naszej powcigliwym, kiedy nim nie jest. Jeli nawet lecemu w rynsztoku poddamy w myli przekonanie: "Nie jeste opojem; nie jeste niepoprawny! Jeste umiarkowany", udzielamy siy odywczej jego duchowi. Widzimy tylko, jak wsta z kauy, wyprostowa si i odszed. W naszych oczach sta si panem siebie. Jeli trzy, pi lub dziesi osb w tym samym pokoju umwi si, e kto pierwszy wejdzie do pokoju, ma odczu pewne wzruszenie lub popa w pewien szczeglny nastrj, to prawdopodobnie narzuc w nastrj danej osobie, pod warunkiem, e ich myl i uwaga - czyli skupienie ducha - nie bdzie z danej osoby odsunite przez wejcie innych lub jak przerw. W ten sam sposb mog spowodowa, e dana osoba staje si niezgrabn, skrpowan lub nader weso, stosownie do rodzaju myli, jak zgodnie ywi w danej chwili. Dzi wielu z nas widzi tylko ofiary namitnoci pijastwa. Zgodnie depcemy opojw i zbrodniarzy i nie zapominamy, e takimi byli. Tymczasem o nikim nie naley mwi jako o "nawrconym opoju". By mu pomc, aby si pilnowa, musimy zapomnie, e by kiedykolwiek pijakiem. W mylach naszych jako pijanica nie powinien istnie. Musimy pogrzeba dawnego opoja tak gboko w niepamici, by si go ju nigdy nie dao odkopa. Jeli za tego nie czynimy, to nas bardziej ni jego wini naley, jeli upadnie, gdy wtedy poddalimy mu obraz wasnego upadku zamiast widoku czeka silnego, umiejcego nad sob panowa. Gdy w bardzo ciemn noc kto na ulicy mylnie zawoa: "Uwaaj, przed tob d!", to chwil namylimy si, po czym bdziemy tak szli i czuli, jak gdyby tam by d. W wyobrani bdziemy si widzieli, jak wpadamy do niego. "Wszake ludzi trzeba przestrzega przed zem opilstwa", powiedz. Dobrze! Ale czsto "napomnienia" przechodz w rozwakowane historie wystpku, zdronoci, upadku i stwarzaj chorobliwy apetyt na wicej takich obrazw. Dugie i dokadnie obrobione sprawozdanie z egzekucji, opis szubienicy, najdrobniejsze szczegy o zachowaniu si skazanego, gdy stryczek kata otoczy mu szyj, to wszystko nie jest dla upomnienia nawet wwczas, gdy skazany zabi sw ofiar w stanie pijanym. Jest to niezdrowa historia, ktra nieraz czytana przez maego chopca pobudza go do wieszania i drczenia kota w celu naladownictwa. Jeli chcemy kogo wyleczy z pocigu do morderstwa, czy umiecimy go w otoczeniu albo w miejscu, gdzie myli jego bd skierowane ku morderstwu, czy te

daleko od tego miejsca i otoczenia? Czy nazwiemy miejsce jego pobytu "mieszkaniem zabjcy"? Czy kto bdzie przez to w mniejszym stopniu obkany, gdy si dowie, e jest w domu wariatw? W umysach naszych nie miejmy nic do czynienia z wczorajszym pijanic. Pochowajmy go! Zapomnijmy o nim! W myli naszej dzi jest on powcigliwy i umiarkowany. Gdy jednak po naduyciu pjdzie on midzy ludzi i spotka si z owym szczeglnym wejrzeniem, odczuje t wiadom myl, ktra mwi si zdaje: "Bye na innej drodze i znw sprzeniewierzye si sobie". Oto wykopano na nowo opoja. Czek umiarkowany pod ziemi. A kt to sprawi? Ludzie, ktrzy mog by tak samo jak on uomni. Ludzie, ktrzy nadymaj si, e potrafi si wstrzyma od trunkw, ktrzy mog by nader nieokieznani w usposobieniu lub namitnociach, ktrzy nie przeczuwaj i nie chc wiedzie o przeraliwej dzy, o nieustannym pragnieniu, o szalonej chuci nowego bodca. Jeli rodzina przy niadaniu, kady dla siebie, powtarza w myli o synu, ktry ma sabo do trunkw: "Zdaje mi si, e on dzi znw bdzie si zapija; obawiam si, i znowu urzdzi libacj z przyjacimi", tym sprawiaj, e czuje si on przygnbionym, sabym, bez wartoci, a przez to bardziej skonnym do pijastwa z powodu chwilowego podranienia. Natomiast trzeba mwi: "On nie zrobi naduycia, moe si pohamowa, jego namitno musi by wyleczona. Ju jest wyleczona. Jest czowiekiem statecznym". Wprawdzie i potem upadek jest moliwy. Pocig moe czasem wzi gr nad wysikiem ducha. Kady raz wszake, gdy tak upadlimy, powemijmy silniejsze postanowienie strzec si, zawsze powtarzajc: "Przemogem si. Postanawiam sobie mocno przemc si". Okresy midzy upadkami bd coraz to dusze. Gdy uywamy trunku, postanwmy przed piciem, i nie dopucimy do naduycia i e to, co pijemy, nie upoi nas ani nie zawrci nam gowy. Czowiek, ktry od razu postanowi nie straci przytomnoci, utrzyma si przy zmysach, gdy za pije bez myli strzeenia si, wkrtce straci gow. Rne sposoby leczenia. Czy nieraz, bdc le usposobieni lub ogromnie znueni, nie wygnalimy tych wszystkich niemiych wrae rozmow z jak przychyln, zajmujc osob? Czy jaki czas po takiej rozmowie nie czulimy si lekkimi jak pirko? Czemu? Poniewa umys tak rozmow odwrcilimy ze sfery znuenia lub innych niemiych uczu. Umys nasz razem z umysem tej osoby podda si dziaaniu cakiem innych fal duchowych. Pync ku nam, wniosy wieo ukazujc nowy wiat. Pod takimi wraeniami zapomina si nawet o dolegliwociach i mona zosta prawdziwym artyst w tej sztuce. Przez naturalny wzrost si duchowych uzyskujemy trwale tak swobod wobec blu, jak chwilowo mog da tylko sztuczne metody. Jednym z wynikw takiego wzmoenia si ducha jest cigle si zwikszajca zdolno oderwania lub zmiany umysu tak, i bdc na ciele lub umyle nawiedzeni przykroci, potrafimy o niej zapomnie. Nie zdoamy jednak za jednym zamachem oderwa naszych myli od siedliska blu. Moemy tylko rozpocz duchowe wiczenia, ktre bd t zdolno cigle pomnaay. Polega to na odcigniciu ducha od ciaa i zwrceniu ku czemu innemu. Obojtne, co za choroba nam dolega, zawsze musimy sobie uprzytomni, e ta niemoc, czy to katar czy wrzd, kucie lub gorczka, przychodzi wskutek pewnego stanu, usposabiajcego ciao do przyjcia choroby. Nieraz mwimy o katarze: "dostaem go, siedzc w przecigu wczoraj wieczr" albo "zawia mnie chd nocny". Tymczasem moe setki razy siedzielimy w przecigu lub naraalimy si innymi

sposobami, uwaanymi jako przyczyny kataru, wcale si go nie nabawiwszy. Podobnie mwi si o kuciach lub zaburzeniach trawienia: "Nabawiem si tego po zjedzeniu tej a tej potrawy". Jadalimy j wszake i dawniej, a moe i na przyszo bdziemy jadali, nie doznajc przykrych objaww. Powodem byo jakie wewntrzne usposobienie, w ktrym bylimy podczas jedzenia lub naraenia si. Moe chwil pierwej zeszlimy si z jak duchowo sab istot, ktra we wszystkim upatruje katar, kaszel i kucie, a ksa do ust nie wemie bez maltretowania ducha i odka medytacj, czy jej to wyjdzie na zdrowie. Myl ta, ktr przejlimy od tej osoby, przybraa form kucia. A moe bylimy w atmosferze duchowej kogo, kto widzi przyczyn kataru w lada wieym wietrzyku i suchoty wlatujce przez kade otwarte okno - wreszcie z kim takim, co, gdyby mg wiat podug siebie zbudowa, toby go nakry dachem, ogrza par, zamykajc drog wszelkim przewiewom i burzom. Przejmujemy si wic myl takiej osoby i dostajemy czynnik, z ktrego wypywaj katary i reumatyzmy. Na przyszo wypadnie mwi: "Nabawiem si kataru lub cholery od pani lub pana Zoziskiego, ktrego umys jest cig igraszk chorb, ktrego zaraliwe myli szerz epidemie i ktrego dolegliwoci chwilowo nosz w sobie wraz z wszystkimi objawami niemocy". Nieraz i yczliwi przyjaciele utrzymuj nas w przekonaniu, e nie naley nic dziaa, ale spokojnie lee i myle o chorobie. Tymczasem wszelkie starania trzeba skierowa ku temu, aby doprowadzi do zapomnienia. Nie dokae si tego widokiem przelkych twarzy, flaszkami lekw i odgosem szeptanych narad o stanie chorego. To, czego potrzebuj demony goca, niestrawnoci i innych chorb do istnienia, to jest rozmowa, medytacja i ustawiczne ich wspominanie. To, czego potrzeba do ich wypdzenia, to piknik, gdzie by o nich nie mylano, nie syszano i nie mwiono. Po znoju i omdlewajcym skwarze letnim wzdychamy z upragnieniem do chodniejszej pory. A gdy nadejdzie, to prawdopodobnie obudzimy si pewnego rana z katarem zimowym. Spodziewamy si przynajmniej jednego kataru w cigu zimy i otomy go dostali. Tymczasem starajmy si nasz umys odwrci od takiego oczekiwania. Powiedzmy: "Ja nie spodziewam si kataru tej zimy". Ju ta sama myl jest pocztkiem wielkiej zmiany duchowej. Mimo to katar moe przyj. Nie moemy oczekiwa natychmiastowego oswobodzenia od cierpie, gdymy je latami podtrzymywali, wykraczajc przeciw moliwie wszelkim istniejcym prawom natury. Gdy przeto jednego rana wstaniemy z zesztywniaymi czonkami i ociaym ciaem, z rozbolaym gardem lub piersiami, z nosem i oczyma zakatarzonymi i z podranion krtani, moemy oprcz tysica rnych rodkw, przepisanych przeciw katarowi, sprbowa metody odmiany. Rb, jeli moesz, co odrbnego od zwykego trybu ycia! Zjedz jeden obiad poza domem, pij w innym ku, no najlepsze suknie, zapal cygaro, jeli nigdy nie palie, obierz inn drog z biura lub warsztatu, przemocz nogi, pij herbat, jeli pijae kaw lub odwrotnie, spo si i zjedz co takiego, czego przedtem nie jadae. Nie musisz tych wszystkich zmian prbowa jednego dnia, jednak zasada to bardzo uyteczna zarwno w cielesnych jak i duchowych zaburzeniach. Nie sd, e despotycznym i zarozumiaym daniem wyleczysz ktry z czonkw swego ciaa lub wzmocnisz jaki narzd lub czynno. Wszystkie bowiem s do pewnego stopnia osobnymi ustrojami. Kady z nich dostpny oywczemu, weselcemu pierwiastkowi zwanemu mioci i tego czynnika moemy im udzieli. Opatrz ran ze wspczuciem, delikatnie, a to uczucie nie tylko przenika troskliwy uwany opatrunek, ale wnika do rany. Powoduje gojenie i si. Stopniowo czy i spaja uszkodzone czci. Zawi je obojtnie, opatrz lub obmyj je byle jak, to uczucie takie powoduje nie tylko szorstkie i niedbae traktowanie, ale nie zdoa

uleczy i wzmocni tym niezbdnym pierwiastkiem - mioci. Obwi je z istotn nienawici, a zatrujesz uszkodzone miejsce. Nienawi zawiera trucizn, w mioci jest sia lecznicza. Ta sama zasada i sposb przystosowane do sabego oka, guchego ucha lub innego cierpicego narzdu, chocia takie proste, s bardzo zbawienne w skutkach. Nie trzeba si odstrasza t prostot, ale pracowa. Niecierpliwo i rozdranienie, jeli oko lub ucho nie spenia swego zadania, udzieli si tym narzdom, gdy natomiast zwrcimy si ku nim ze wspczuciem, odzyskaj wadz. Potrzeba odmiany. Trudno wybawienia naszych umysw z rnych kopotw ley po czci w racym braku kolorytu i odmiany w yciu, ktry, przyczajc si do tych kopotw, czyni nas do stawienia im czoa niezdolnymi. Id do rodziny, gdzie brak wszelkiej odmiany, gdzie banalno i rutyna ycia jest zawsze jedna i ta sama, jak gdyby odlana z czystego elaza, a znajdziesz rodzin chor. Wszyscy chorzy nieskoczenie le w kach. Niemoc pokrywa spor cz przestrzeni. Objawia si draliwoci, anemi, zgryliwoci, blednic, upatrywaniem wszdzie smutku i w ogle wszelakim zanikiem i ruin. Tysice ludzi chodzi po ulicach, odczuwajc w pewnej chwili dnia jaki niemiy objaw. Moe nim by wraenie ociaoci, nieco blu gowy lub jeden ze stu sposobw, jakimi odek potrafi dokuczy, wreszcie jakie duchowe przygnbienie. Takie uczucia przychodz zwykle o pewnej porze dnia w poczeniu z pewnymi zwyczajami lub w pewnych okolicznociach. Otrznij si z tych zwyczajw lub owego otoczenia, a tamten objaw zniknie. Zerwiemy owe pajczyny myli, zewszd utkane, ktre odwieczna rutyna zamienia w powrozy, wplatajce nas w jednostajne koo ycia i wlokc si za nim chorob. Do pewnego wieku jest odmiana poniekd warunkiem ycia. Dziecko uczy si zawsze czego nowego, jakiej nieznanej gry lub zabawy. To zawsze wlewa we nowe ycie. Jeli chowamy dziecko nie dajc mu adnej sposobnoci nauczy si czego nowego, to bdzie ono maym starym w dziesitym lub dwunastym roku. Skoro chopca lub dziewczynk, modzieca lub pann odziejemy w pancerz form wiatowych, w powany, zamylony tryb zawodowy, skoro chopak nauczy si swego jedynego przemysu lub zawodu i zaoy wasn pracowni tylko na t jedn szczegln mod; dziewczyna za posiada wasne ognisko domowe jako ona, matka i gospodyni i nic poza tym, to zaczn stawa si powani i smutni - trzewi i zatroskani; i tak ycie upywa im a do koca i takie umysy, wiczone tylko w jednym szablonie - takie umysy, zwyrodniae przez brak odmiany, zapadaj w kt, zaledwie doszedszy do redniego wieku, modsze ywioy stopniowo je usuwaj, ludzie ci staj si coraz bardziej nieuyteczni i bez znaczenia w kole spoecznym lub przemysowym, pki wreszcie nie porzuc wiata i pjd na spoczynek. Czemu to si dzieje? Gdy takie umysy nie odnawiaj si przez uczenie si coraz to nowych rzeczy lub odmiany, w ktrych myl przechodziaby z jednego orodka duchowego na inny, z jednej waciwoci na drug, tak iby prawnik, eglujc swym jachtem, by nazajutrz wypocztym i najzdolniejszym prawnikiem; by matrona, grajca swoj rol w teatrze, wrcia najbliszego ranka do swego miniaturowego krlestwa, jakim jest domowe gospodarstwo, odwieon; by mwca przy sztaludze zapomnia o swych mowach w edenie formy i barwy i wrci do swego pulpitu ze wieym zasobem oraz odcieniem myli.

Szczytem istnienia jest nigdy nie koczcy si postp w uczeniu i radowaniu si z nowoci. Niechaj ci rozwesela chodzenie, powoenie, jedzenie, malarstwo, muzyka - sowem wszystko, co czynisz. Tu jednak mgby lekarz powiedzie: "Znajduj do pewnego stopnia przyjemno w moim zawodzie. Czasami, wszelako, nuy mnie on i wyczerpuje. Jestem niewolnikiem wielu wymaga dniem i noc. Mog si spodziewa, i kadej godziny wrd najlepszej zabawy lub odpoczynku zawoaj mnie do chorego. Jake mog zawsze by uradowany?" To pytanie jest bardzo doniose dla wielu zawodw. Czy wtedy, gdy jestemy wyczerpani, gdy sia yciowa zanika i nie znajdujemy adnej przyjemnoci w wysiku, jestemy zdolni do penienia obowizkw? Czy oddajemy wtedy nasze najlepsze "ja", najtsze siy duchowe, najwiksze zdolnoci naszemu pacjentowi, klientowi lub interesantowi? Czy raczej nie handlujemy wtedy podlejszym artykuem? "Musz jednak i tam, gdzie mnie woa zawd lub interes", odpowiedziano by na to. "Czy jestem na ciele albo na duchu ku temu zdolny, czy nie. Nie mog powiedzie wzywajcemu mnie o pnocy: >>Nie jestem w stanie odda swej najlepszej czsteczki na usugi chorego. On czy ona musi czeka do jutra<<". A jednak moesz, jeli pokadasz wiar w sobie. Najwiksze powodzenie czeka tych, co ufaj - ktrzy umiej by panami swego czasu i niezalenymi tak dalece, e odpowiedz: "Nie" na jakie danie lub kuszc propozycj, jeli wyrany gos sumienia wzbrania przyjcia. Nie wszystko jednak, co bawi i zajmuje, stanowi podan odmian. Niezdrowy i szkodliwy to gust, co znajduje przyjemno na widok ludzkich cierpie fizycznych lub moralnych. Audytorium, ktre moe godzinami karmi wzrok obserwacj ludzkiego serca, przechodzcego wszelkie katusze zazdroci, niepewnoci lub zgryzoty, jest poniekd pod wraeniem podobnego uczucia jak owe, ktre z ukontentowaniem przypatrywao si jecom chrzecijaskim, cierpicym w takim samym konaniu lub mce duchowej, gdy byli rozszarpywani w kawaki przez dzikie zwierzta. W takich widowiskach okazuje si bez wtpienia wielki talent, podobnie jak geniusz pdzla moe si da pozna w malowaniu cia martwych lub krwi swobodnie ciekajcej z ywych istot lub z siekiery kata, czy wreszcie ze sztyletu skrytobjcy. Jest to wszake rozrywka bardzo daleka od zdrowego odnowienia myli. Utrudnia bardzo wszelki zwizek z tym, co jest ukojeniem, piknoci, powag i si, budujc w naturze. Nasikamy tylko pierwiastkami rozkadu i niemocy po seansach tragicznych, w ktrych trucizna, sztylet, zazdro i zemsta s gwnymi czynnikami. Opuszczamy takie widowisko do gbi poruszeni i skonni do pozostania w tej sferze nawet podczas nocy, a powstania rano gnunymi i rozstrojonymi. Natomiast przywyknienie do ycia bez rozmaitoci sprowadza formalny wstrt do jakiejkolwiek zmiany. Powoduje nieustanne wysiadywanie przy kominku. Zawsze odmawia si i odpycha zaproszenie do spaceru lub przejadki, czy te do zrobienia czego dla urozmaicenia ycia. Sprawia ono coraz przykrzejsze wraenia, skoro pomylimy o chci przyniesienia jakiej odmiany. Naley to wykorzeni. Odwiedzi muzeum, ogrd, lokal albo rodzin, ktr dawno chciae odwiedzi, ale zaniedbae, nie wiedzc dlaczego; chyba przez regularny tryb domowy, w ktrym jakby w pletargu rodzinnej nudy mieszkacy ziewaj lub maj ch do ziewania jedno naprzeciw drugiego i tskni za czym nowym, dwigajc kajdany domowej jednostajnoci. Rozsdne uywanie.

Susznym i koniecznym jest posiadanie wszystkiego, co najlepsze z dbr tego wiata - z ubrania, jedzenia, mieszkania, otoczenia, rozrywek, wszystkiego, co wysoko cenimy; naley zatem dy do takich rzeczy. Nie znaczy to poda cudzej wasnoci. y w brudzie, ndznie si ubiera, jada prostaczy i ciki chleb, mieszka w ciasnych i licho urzdzonych mieszkaniach znaczy tyle, co tumi, ponia, krpowa i rani ducha. Odbije si to na ciele. Potrzebujemy w istocie tego, za czym tskni nasz wyszy smak i czujemy si lepiej w otoczeniu wartociowych obrazw lub rzeb, w wytwornym urzdzeniu domowym i wrd piknej budowy. Lepiej dla nas, gdy moemy sobie pozwoli na teatr, podre do obcych krajw i ludw najbardziej postpowych, nie znoszc przy tym wszake niewygd. Dobrze, gdy mamy wasny powz i rodki przyjmowania przyjaci, a przez to moemy zapewni sobie pod najlepszymi warunkami dobrane towarzystwo i zbiorowe rozrywki. Jeli za koszta odstraszaj nas od tej przyjemnoci, gdy widzimy uciechy i tsknimy do nich cae ycie, nie mogc ich zazna, skoro musimy wyrzec si gocinnoci, gdy caym sercem pragnlibymy jej udzieli, obywa si bez rozrywek i potrzebnego wytchnienia, jakim darz ciao i umys - to wszystko znaczy wlec ciasne, widnce, tumione ycie. Zanik dobrego smaku lub kady inny zanik jest rdem wszelkiego naduycia i wszelkiego cofania si. Taki zgnbiony czowiek przejada si, a nie majc nic lepszego, zadowoli si stchym chlebem i niewieym misem. Ludzkie gusta, pozbawione zdrowego pokarmu, stwarzaj niezdrowe apetyty i rozkoszuj si pleni i cuchnc woni trzeciorzdnego, wszetecznego, taniego teatrzyku rozmaitoci i innych lokali tego gatunku. Wytworno idzie od ludzi najbogatszych, a tym samym majcych wicej czasu. Jest to klasa, ktra najlepiej paci i dodaje zachty sztuce. Szyku oraz obejcia nie nabdziemy w cikich wysikach i nateniach. W takim yciu znajdziemy najwicej szorstkoci, grubiastwa, zacofania i pospolitoci; te znamiona zawsze towarzysz przepracowanym ciaom. To, e bogactwa naduywaj, e wytworno najczciej chodzi w parze ze zniewieciaoci, nie jest dowodem przeciw wielkiemu poytkowi i potrzebie rozsdnego uywania najlepszych podw ziemi, najcelniejszych wytworw talentu czowieka, jednym sowem caego naszego dziedzictwa. Czy nie jest to z nasz korzyci, gdy wszystko wokoo siebie mamy jak najadniejsze, zgrabne tak, i na co tylko rzucimy okiem lub co odczujemy zmysami, sprawi nam przyjemno? Kada przyjemna myl jest si i przynosi korzy. Wikszo kierujcych umysw i wielkich reformatorw z amerykaskiej rewolucji, jak Waszyngton, Adams, Morris - byli to ludzie wzgldnie bogaci i yli w dobrobycie, nie mogliby rozwin tej siy duchowej, ktra ich doprowadzia do wygranej, gdyby na nich ciya bezustanna troska ubstwa. Idea, i to najbardziej wydoskonalona, rodzi si zawsze wrd powodzenia materialnego. Jeli zawsze yjemy myl: "T nor uwaam za tymczasowe schronienie, po niej bd mia lepsz, a po tej jeszcze lepsz itd.", to z czasem dojdziemy do celu i do powodzenia. Jeli tragarz tak myli, dy, projektuje i w wyobrani pragnie czego wyszego ni dwiganie ciarw, to jest na pewno na jedynej drodze ku pomylnoci. Prawdziwy rozum unika tanioci, jednego z odcieni ubstwa. Tanie ycie jest najrozrzutniejsze. Obiad z tanich potraw bdzie zwykle nieposilny. Tymczasem sia ducha i ciaa jest to nasz gwny kapita w przedsibiorstwie i ma warto w dolarach i centach. Dugotrwaa dieta na tanim, niepoywnym jadle moe przyprawi nas o chorob, przeszkadza w zajciach, przynie utrat zarobku na duszy czas, a wreszcie rachunki doktora i apteki.

Rzeczy tanie, noszce pikno ubstwa, kosztuj o wiele droej anieli dobre. Jeli kupimy tani kufer, to rozleci si on ku radoci tragarza, podziwiajcego sekrety naszej garderoby. Za dwa ndzne ubrania zapacisz wicej ni za jedno dobre, a w tych obu nie masz ani mody, ani jakoci lepszego, cho na razie droszego. Znosiwszy oba liche garnitury wydae wicej pienidzy, a otrzymae w zamian o wiele mniej. To za jest marnotrawstwem. Kieruj tylko swe myli ku artykuom drugiego i trzeciego gatunku, a dostaniesz si w tum obdartych i zaniedbanych mczyzn i kobiet, ktry odwiedza licytacje starych rzeczy. Stamtd wlecze do domu kupione skrzypice ka, trzsce si jak w febrze biurka, ktrych szuflady nie chc si zamyka, gdy otwarte, ani otworzy, gdy zamknite; stare dywany, pokryte wiekowym kurzem, a co najgorsze - star odzie, pen chorb. Id w to otoczenie, a staniesz si czci tych drugo- i trzeciorzdnych istot. Sknerstwo nie jest sprytem. Gdyby kady odkada pienidze, jakie tylko zarobi, i zadowala si jak tylko mona najgorszym i cigle umniejsza wydatki, to niebawem ustaby przemys na caym wiecie nie tyle z braku pienidzy, lecych bezuytecznie w skrzyniach i starych poczochach, lecz dlatego, e mao by ich zostao dla ludzi do zarobienia. Do wytwarzania najdroszych artykuw przyczyni si znaczne wydatki, kosztowne i wytworne mody, wznoszenie wspaniaych budowli, a nie chaup, poszukiwanie wszystkiego, co najlepsze, i to utrzymuje robotnika, mechanika, artyst w kadej gazi zarobku, kierujc rulony pienidzy do ich kieszeni. Dusigroszostwo natomiast nie przynosi temu, ktry sknerzy, nic prcz kopotw i cierpie. Taki ndzarz ma jednostronne tylko powodzenie. Zyska pienidze na to tylko, by je skada do piwnicy. Ma on z nich niewiele uciechy dla ciaa, a jeszcze mniej umysowej lub artystycznej. Ma tylko stosy metalu czy papieru stemplowanego, yje w ubogim domu i jest biednym czowiekiem. Tajemnic krlw finansowych jest to, e oni wiedz, kiedy si maj pozby mienia, ktre im nie przynosi korzyci. Tak samo rzecz si ma z drzewem, ktre by nie pozbyo si zeszorocznych owocw i lici. Tym sposobem byyby stumione zawizki lici i kwiatw na rok nastpny. Gdyby te ptak w okresie linienia nie chcia rozsta si ze starym pierzem, czy urosyby mu nowe pira? Jeli mamy wicej rzeczy, ni potrzebujemy do chwilowego uytku lub przyjemnoci, to nie tylko staj si one ciarem, ale ten ciar nie dopuszcza do pozyskania nowych i lepszych. Jeli z chci wyzyskania wartoci pienidzy jemy na raz tyle, ile starczyoby na trzy obiady, obarczamy odek zbyt wielkim zadaniem i chybimy celu, dla ktrego zasiedlimy do stou. Jeli mamy w stajni konia, dla ktrego brak roboty, to daleko byoby korzystniej go sprzeda lub darowa, zanim "ko zje konia". Jeli mamy komrk pen starych pak i krzese lub szuflad z na wp przenoszonym ubraniem, skrawkami sztucznych materii i szmatami, ktre trzymamy li tylko przez satysfakcj trzymania ich lub dlatego, e tych rzeczy moemy prdzej lub pniej uy, to byoby lepiej cakiem ich si pozby. Tysice ludzi przechodzi przez ycie, wlokc si ze starymi garnkami, rynkami i kociokami, ktre si nigdy nie przydaj. Co pomylaby o czowieku, ktry dla mioci sklepu z drobiazgami przykuby go do nogi i wlk wszdzie za sob? Moemy w ten sposb przykuwa kramy ze starym rupieciem do gw naszych. Niejeden posiadany budynek, ktry wynajmujemy drugim, staje si dla nas takim

kramem. Podatki i reperacje zjadaj czynsze, a sia, wyoona skutkiem troski i obawy, przedstawia kapita, ktry stosownie umieszczony, przynisby o wiele wicej dochodu. Bogacz obciajc si rzeczami, ktrych ani sam nie uywa, ani drugim uy nie pozwala, jest na ksztat psa zamknitego w klatce, ktry caej siy uywa do pilnowania i warczenia nad bezuytecznym mieniem, ktre w kocu ginie przez ustawiczne wytwarzanie zatrutych myli chciwoci i warczenia. Gdybymy posiedli ca ziemi w dosownym znaczeniu, moglibymy uywa i znajdowa przyjemno tylko w takiej czstce jej powietrza, soca, wody i poywienia, jaka odpowiadaaby naszej codziennej potrzebie. Posiadanie reszty musiaoby zrujnowa nasz organizm. Nasza wasno byaby czczym urojeniem. Nie moemy zawadn przewrotami natury, przypywem morza, porami roku, biegiem rzeki. Jestemy bezsilni wobec trzsienia ziemi i burzy. Nawet wasnego ciaa utrzyma nie moemy na tym skrawku ziemi, zwanym nasz wasnoci. Stracimy to ciao, a c potem? O wpywie ubioru. Sposb, w jaki si ubieramy lub speniamy codzienne czynnoci, wytwarza dobroczynn lub szkodliw atmosfer myli. Czeszc si w usposobieniu pogodnym i zadowolonym, stajemy si innymi ni wtedy, gdy gwatownie zrywamy nasz kapelusz z wieszada. Im czciej pielgnujemy myli o porzdku, wdziku i nadobnoci, tym bardziej znajd one wyraz w kadym naszym zajciu, czy to w doborze toalety, jej barwy i odcieni, czy te we wszystkim innym, w charakterze pisma, w chodzie, mowie i caym sposobie istnienia. Wdzik w ruchach, znalezienie si - czy to u aktorw, mwcw, tancerek lub dam z towarzystwa - rodzi si ze zmysu porzdku. Gustowny wybr toalety pochodzi z wrodzonego talentu. Bezadne stany umysu obkanych przejawiaj si w nieporzdnym lub dziwacznym przybraniu. Zwrot o "noszeniu paszcza innej osoby" na oznaczenie zajmowania jej miejsca lub przyswajania sobie jej wadzy oznacza co wicej jak przenoni. Jeli przywdziejemy sukni kogo istotnie wyszego, przejmujemy cz jego wyszej istoty. Noszc ubranie osoby szorstkiej, gminnej, nieokrzesanej, nasikamy t szorstkoci. Oprcz zaraliwoci chorb istnieje w sukniach epidemia myli. Odnosimy wielk korzy z przywdziania innego garnituru do obiadu, innego na oper, zebranie towarzyskie. Gdy za przy obiedzie, w teatrze lub towarzystwie nosimy ten sam strj co przy pracy zawodowej, przynosimy wraz z tym ubiorem rwnie cz naszego zawodowego "ja" do miejsca, gdzie kada myl o interesie powinna by odoona i zapomniana w tym celu, by ten interes nazajutrz lepiej zaatwi. Przynosisz w tym ubraniu do obiadu lub teatru mniej lub wicej myli o wieprzach, woowinie lub sztokfiszu, czy te o kupnie, sprzeday, czynszach, procentach lub innych troskach, gniewie, mozoach i kopotach, ktrych, jako czowiek rozsdny, pragnby si pozby na chwil. A ten pierwiastek i to usposobienie niemile razi osoby wraliwe, z ktrymi si zetkniemy. Cho nie znaj one przyczyny, to jednak nie wydamy si im tak przyjemnymi, jak bymy pragnli. Jest bardzo wiele osb, ktre "opuciy si" pod wzgldem ubioru - ktre nie przywizuj wagi do tego, co bior na siebie; ktre uwaaj staranno i upodobanie w stroju tylko jako przywilej minionej modoci. To s oznaki zamierania. Tacy ludzie obracaj si w ruin.

Dlaczego nie jestemy swobodni w starym surducie, wychodzonym trzewiku, wynoszonym kapeluszu lub niewieym konierzyku? Gdy s one przepenione zuytymi mylami i dlatego staj si uciliwe. Na rysach twarzy wyciskaj one swoje waciwe pitno. Jeli w dwu trzecich naszego czasu zaniedbujemy si w dobieraniu sukien, to nigdy nie zdobdziemy si na ow waciw pocigajc elegancj, ktra sama zaleca si wobec drugich, cho nie umieliby dokadnie okreli, co si im w nas podoba. Nasze ubranie moe odpocz tak samo jak nasze ciao. Skoro ubierzemy sukni, ktr odoylimy na cay szereg tygodni lub miesicy, to, cho nie robi wraenia cakiej nowej, nie bdzie si wydawaa tak wyszarza, jak przy ostatnim noszeniu. Gdy poddamy j dziaaniu soca i wieego powietrza, otrznie z siebie mniej lub wicej starych myli; te bowiem w pewnych objawach maj wag, cho nie dajc si wymierzy wedle przyjtych miar. Rozrywki. Stosowna zabawa darzy nas jakby nowym yciem. ycie bez rozrywek - ycie smutne, powane, rzadko, jeli w ogle, umiechnite - ycie, plczce si w monotonnej codziennoci i widzce coraz mniej i mniej przyjemnoci, stanowi dla ciaa okres upadku i zwyrodnienia. Zabawa nie tylko rozprasza troski, ale dodaje zdolnoci do ich odparcia. Usposabia do zapomnienia, co pamita byoby z nasz szkod. Uycza ciau nowych si ywotnych i wytrwaoci w kopotach i w cikich prbach. Gdyby doroli mogli przy zabawie zachowa usposobienie, w jakim bawili si w dziecistwie, to zachowaliby dawn lekko i ywo ruchw. Bawic si razem, dzieci formalnie karmi jedno drugie yciodajnym pierwiastkiem, wynoszc z tego duo podniet i zajcia. Z drugiej strony ludzie, ktrzy wysiaduj w niemiych towarzystwach lub zajci s prac, nie budzc w nich adnego zainteresowania, ywi si pierwiastkiem myli cikim i maej wartoci. Wszelki wysiek i kady rodzaj pracy, ktrej si podejmiemy, czy to kopanie w ogrodzie, czy pisanie felietonu, moe by rdem yciodajnego pierwiastka i rozrywki. Znalazszy si w towarzystwie ludzi, ktrzy maj przyjemno w niewinnej rozrywce, wchaniamy w siebie t atmosfer. Jest to czynnik yciodajny, dobroczynny dla ciaa i ducha. Czsto radzi si modym ludziom, ktrzy dnie cae spdzaj przy cikiej pracy, by wieczorem szli do czytelni lub jakiej szkoy dla "wyksztacenia swego umysu". Czy go on wyksztaci, napracowawszy si tak wiele podczas dnia, a teraz pracujc i noc dla obadowania si faktami, ktre za lat pidziesit bd uwaane za wymys? Rozrywka w ksztaceniu si jest wtedy, gdy w nim znajdujemy przyjemno. Nie ma za ani rozrywki, ani poytku z nauki, skoro nam jest uciliwa albo kiedymy zmczeni. Z chwil gdy nadejdzie znuenie, wybia godzina porzucenia nauki. Jeli mimo to duej malujemy albo wyszywamy, czy te piszemy lub te jako prawnicy, lczcy nad naszymi powagami, albo jako mechanicy prowadzimy dalej sw prac, kiedy ciao i umys buntuj si przeciw naszym wysikom, to zabraknie nam wieej wadzy mylowej lub natchnienia do dalszej roboty. Skutkiem tego porzucimy j nie tylko zmczeni, ale pniej sama myl o naszej pracy przyprawi nas o t osobliwsz sabo ducha i odraz, ktra zawsze przychodzi z trudu i przemczenia.

Tote gdy potem wemiemy si do takiego zajcia, czu bdziemy t odraz, poniewa na nowo wchaniamy znuone myli, cice na przedmiotach naszej pracy. Gdy mamy jaki cel przed sob i w danym dniu uczynimy wszystko, co tylko w naszej mocy byo, do jego osignicia, wstrzymajmy si od dalszej pracy! Odpocznijmy, rozerwijmy si w jaki niewinny sposb, oddajmy si zabawie! Przy niej zgromadzimy siy i uyjemy ich do naszego celu. Nawczas wydzielimy si, ktra posunie naprzd przedsiwzicie. Nastrczanie si nowych myli bynajmniej nie przychodzi z usilnego mylenia. Tym si tumaczy, e niektre z pa otrzymuj swe najlepsze i najprzyjemniejsze myli lub stany ducha, jeli bez popiechu zajte s szyciem czy te ulubion robtk, ktrej nie postanawiaj ukoczy w tylu a tylu minutach, i nie dbaj o to, czy bdzie zrobiona w tym lub nastpnym tygodniu. Praca w takim usposobieniu przestaje by w ogle prac, staje si rozrywk. Z czasem kade zajcie na wiecie bdzie wykonywane w takim nastroju, bez nagoci ani starania si, by wykona pewn szczegln ilo pracy w oznaczonym czasie. Wwczas kada praca bdzie zabawk. A przy tym bdzie o wiele lepiej wykonana. Naglc potrzeb i daniem chwili jest: wicej prawdziwej rozrywki! Nie jestemy narodem wesoym. Tysice wracaj od zaj do domw, aby si pogbi w zadumie. Przypatrz si powszechnemu wyrazowi twarzy w tramwajach i szalupach, wiozcych do pracy i odwocych z pracy. Umiech, wesoe oblicze, na ktre mio spojrze, naley do rzadkoci. Pospni, milczcy, powani i zgorzkniali, jednak nie zawsze trzewi. Brak nam zupenej yciodajnej podniety, wzmocnienia i humoru. Dziesitki tysicy szynkowni ich dostarczaj. Czyby ycie utracio ju wszelki powab? Czy kobieta nie ma nerww tak jak mczyzna? Czy nie potrafi by rwnie stanowcz w chwili niebezpieczestwa? Ma ona si mini i wytrwao na rwni z mczyzn. Wszak tragarz nie mgby na scenie porusza si jak baletnica. A przypatrzy si tysicom on biednych ludzi w kraju, ktre gotuj, ciel ka, zamiataj, id na targ, niacz dzieci, majc na gowie czterdzieci rnych zaj w cigu godziny. Im wicej przedmiotw, na ktrych w danym czasie musimy skupi nasz myl lub si - tym szybciej j wyczerpujemy. Czy kobieta jest rzeczywicie o tyle sabszym rodzajem? Spojrzyj na woltyerk cyrkow lub akrobatk na trapezie! Czy nie jest rwnie zgrabn i gitk, jak mczyzna na ywach? Spojrzyj na dziewczyn w jej szczliwych latach swobody, kiedy na rwni z chopcem ma szacowny przywilej waenia na drzewa, taczania si po pokosach siana, sypiania w szopie i zjedania po porczach schodowych. Czy do tych wszystkich rzeczy nie bierze si z takim samym zapaem jak chopiec? Czy nie ma wicej uciech bawic si w towarzystwie chopcw? Czy zawsze nie przestaje ksztaci swej budowy, gdy zwyczaj kae jej usun si do swego kta, postpowa jak wypada modej pannie i wdziewa suknie krpujce jej chd? A jaka z tego korzy? Czy przy mniejszej wolnoci osobistej, przy mniej naturalnym, a wicej skrpowanym, mniej otwartym, a w tak licznych wypadkach ukradkowym towarzystwie zwikszy si uczciwo i czysto myli? Czy zo, ktrego spoeczestwo stara si unikn przez ograniczenie towarzystwa modych osb, rzeczywicie jest udaremnione? Obie strony byyby silniejsze ciaem, gdyby wszelkie starania o rozrywki czyniy we wsplnym towarzystwie, wtedy bowiem otrzymuje jedno od drugiego pierwiastek podniety i zadowolenia, ktrego brak, jeli kade jest osobno.

Wasny kt. Kady powinien mie pokj wycznie dla siebie. Wielk uwag trzeba zwrci na to, kogo ze wzgldw familijnych lub w interesie przypuci do takiego pokoju. Ma to by pokj jak najwicej dostpny dla soca. Nie powinien by na pnocnej lub cienistej stronie domu; takie bowiem cienie tumi ducha i szkodz zdrowiu, nie pozwalajc nawet na dokadne oczyszczenie pokoju. Potrzebujemy w caym wiecie chocia jednego miejsca, gdzie bymy si mogli schroni, skoro tego zapragniemy, i zamkn si przed wszystkimi na tak dugo, jak nam si podoba. Bymy je mogli nazwa wycznie naszym, niedostpnym dla innych, do ktrego nikt nie mgby wej bez naszego pozwolenia. Miejsca takiego potrzebujemy dla wypoczynku i zebrania naszych si. Jeli bowiem przebywamy dugo wrd ludzi, musimy mniej lub wicej nasikn ich mylami. Myli takich pozbdziemy si tylko w czasowej samotnoci. Nasz wasny umys ma wtedy sposobno utrwali sw wadz. Czyni to przede wszystkim otrzsajc si z wszelkich obcych naleciaoci i wgldajc w samego siebie. Doznamy dobroczynnych prdw budujcej wasnej myli jedynie we wasnym pokoju; nie moemy ich zazna w towarzystwie innych, ktrzy si nigdy nie wyzbywaj swej nagoci lub kopotw. A nawet jedna jedyna osoba, jeli jest ustawicznie z nami lub ma do nas przystp o kadej porze, moe nam przynie tyle niszej i szkodliwej myli, co dziesi innych. Zupenie obojtne, czy jedna osoba daje przystp takim niszym prdom, czy robi to sto osb. Nie rozumiem, by kto musia y jak pustelnik; uwaam tylko owe czasowe umknicie od innych za niezbdne, aby odpocz i myli zebra. Istnieje stosowny czas dla samotnoci, jak rwnie dla ycia towarzyskiego. Jeli dwie sympatyzujce osoby wierz silnie w te prawdy, obudzi si w nich, w miar jak przejrz, pragnienie do wzajemnego wspierania si i wzajemnej pomocy ku osigniciu lepszego zdrowia, siy i pomylnoci, a jedna drugiej nie bdzie przeszkadzaa zamkn si na chwil w zaciszu wasnych czterech cian. Twj pokj, wycznie dla ciebie, niedostpny dla innych bez twego pozwolenia, jest twoim warsztatem, w ktrym moesz utworzy owe "ramy duchowe", w jakich stale y pragniesz. Jeli nie moesz uzyska przewagi wobec innych, to potrafisz to osign sam na sam z sob. Im czciej si starasz o skupienie w samotnoci, tym wicej siy nabywasz do czynienia tego wobec innych. W swoim mieszkaniu moesz wyksztaci sobie t sta ram umysu, nieraz tak potrzebn dla delikatnych i wraliwych natur w ich zetkniciu si ze wiatem. Moesz z t dodatni ram umysu wyj jak gdyby w rynsztunku i wtedy nie tak prdko dasz si zbi z tropu, opanowa lub zakopota owym szorstkim, wyzywajcym naturom, ktrych myl przewodni jest nagi kadego do swej woli. Gdymy odosobnieni w swym pokoju, myl nasza moe jak najsilniej dziaa na drugich z wielk korzyci dla siebie. Nie jest wszake koniecznym stara si przesya j drugim. Przekonamy si, e w takim pokoju, pooonym na uboczu od szkodliwych prdw mylowych, nasza zrczno w jakimkolwiek zajciu wzmoe si daleko szybciej ni gdzie indziej. Jest to nasza pracownia, miejsce nietykalne. Plany przedsiwzi nasun si w takim pokoju atwiej i czciej ni gdziekolwiek indziej. Usugi choroby.

Wszelakie cierpienie, sabo jakiego bd rodzaju s tylko wysikami ducha, aby oczyci si i otrzsn organizm z cia obcych, bezuytecznych. Z przeto metod jest w kadej chorobie leczenie w przekonaniu, e uywamy tylko ciaa i ono tylko jest chore. Przyczyn kadego cierpienia jest wysiek ducha, aby natchn nowym yciem cz organizmu, ktrej go brak. Albo te pochodzi z wysiku ducha, prbujcego odrzuci tak cz, ktrej brak siy do ycia, i zastpi j innym materiaem. Skoro duch zaprzestanie takich wysikw, nadchodzi oswobodzenie od cierpie i znieczulenie, zwiastuny mierci fizycznej. Jeli wic zapatrujemy si na chorob z punktu widzenia, e si tak wyrazimy, leczniczego, ycie nabiera cakiem innego wygldu. ycie ciaa staje si potem szeregiem zmian i odrodze od bardziej szorstkiego do delikatniejszego ma-teriau, z ktrych kade nastpne bdzie mniej bolesne od pierwszego, a w kocu taka zmiana bdzie tylko okresem znuenia i fizycznej bezczynnoci. Lub te innymi sowy: duch przeksztaci ciao podug wasnego wzoru tak, i bdzie doskonaym narzdziem do wykonania jego planu. Wtedy duch jest poczony z ciaem. yj w najlepszej harmonii. Gdy natomiast duch poddaje si chorobie ciaa, j uznaje i pielgnuje, czujc si wobec niej bezradnym, to mamy chorob w jej najgorszej postaci tak dugo, a si ciao rozpadnie. Przekonanie, e jestemy cigle wzrastajc si i e ona moe by uyt do pokrzepienia ciaa, nie moe nas ju opuci. Dowody przyjd same, z pocztku nieznacznie i rzadko, ale z czasem przewaga nad kad prb i saboci bdzie coraz wiksza tak, e nareszcie wszelkie niedomogi ustpi. Kada myl taka, ktr ywimy, jest tak istotn si odporn, jak w ramieniu, ktrym trzymamy na smyczy zoliwego psa. Jest ona cegiek w budowie, jak wznosimy w celu odparcia zego.

KURACJA UMYSOWA Jasno umysu. Mamy pod naszym domem d, peen robactwa i ze-psutego powietrza. Bylimy w znacznie gorszym pooeniu, nimemy go odkryli; m i przysig najuroczyciej, e odtd bdzie wierny. I staa si rzecz nie do pniejsza o to, jak wzbudza odraz, ale teraz, skoromy go spostrzegli, bdzie z pewnoci oczyszczony. I w naszym umyle mog by kryjwki, przepenione zymi pierwiastkami. dajmy zawsze jasnego umysu, a zdobdziemy go. Jeli nadarzy si sposobno uzyskania dziennie czterech czy piciu godzin wolnego czasu, nie obarczaj si nadprogramowym wysikiem dla paru dolarw, ktre moesz w tym czasie zarobi. Taka sposobno bdzie pierwszym krokiem do nowego ycia. Uycz sobie wywczasu! Nie lkaj si zabawi! Musimy uczy si i wyszukiwa, czego wymaga natura dla przysporzenia jej trwaego szczcia. Kady z nas jest dla siebie ksik. Musimy t ksig przewraca, kartka za kartk i ustp za ustpem, tak jak je ukada dowiadczenie kadego dnia, miesica i roku, i wczytywa si. Nikt ich nie umie tak czyta, jak my sami dla siebie, gdy nikt nie potrafi myle zupenie tak samo jak my lub tak samo odczuwa. Mog sprbowa twojej metody jako dowiadczenia, jednak musz pamita, e s to jedynie dowiadczenia. Musz unikn owego tak powszechnego bdu,

niewolniczego naladownictwa i uwielbienia kogo innego. Gdy umys nasz jest roztargniony, skoro mylimy albo staramy si myle naraz o tuzinie rzeczy, ktre mamy zrobi, jeli nie wiemy, czego chwyci si nasamprzd, i naraz usiujemy rozpocz tuzin czynnoci, natenczas pokj nasz bdzie przewrcony, pulpit i papiery w nieadzie, a jeli taki stan umysu bdzie przewaa, to i ciao ucierpi od pewnych zaburze, sia bowiem, jaka formalnie zespala nasze ciao, bdzie rozprzona. Nie starajmy si robi za wiele naraz! Nie przypatrujmy si wszystkiemu, co jest do zrobienia! Inaczej przysparzamy sobie uczucia odrazy do wszystkiego i umczenia si tym wszystkim. Bdmy pewni, e wytrwae usiowania przynios nam w kocu ten stan umysu, ktry przedstawi nam rzeczy w zupenie innym wietle. Skoro myl nasz skierujemy wedug pewnej metody, osigniemy w kocu to, czego damy. Postp przez walk. Kade zmaganie si ducha - czy to z cierpieniem, czy z jakimkolwiek brakiem, z niezadowoleniem na widok naszych bdw i niepowodze, czy to wywalczanie sobie wikszej zrcznoci w naszym zawodzie, postpw w sztuce lub dzieach, jest rzeczywistym przebijaniem si ducha do wikszej potgi i lepszego doskonalenia si, a przez to doskonalenie do szczcia. Gdy celem ycia jest szczcie. Jeli oczy nasze cokolwiek osabn, nie trzeba zaraz biec po okulary. Dajmy oczom wypocz kilka miesicy! adnego organu ciaa tak nie wytamy jak oka, kiedy si siedzi nad czytaniem naszego maego druku. Drukarz nie zna granicy przy zmniejszaniu czcionek, jeli tylko oko potrafi je przeczyta. Wychodzi to na jedno z dwiganiem ciaru, ktry wyta nasze minie do ostatecznoci. Zawemijmy si mocno, e nasz wzrok musi by tak dobry jak dotychczas. Biorc natychmiast okulary, tysice wmawiaj w siebie, e skoro wzrok zawid, to bdzie zawodzi i przez reszt ycia. Chwytajc szka, bierzemy kule dla oka i naturalnie przez cae ycie bdziemy uywa tych kul. Nie tak rozumujemy i dziaamy, gdy mamy chor nog lub stop. Jeli wspieramy si na kuli czy lasce, to w duchu pragniemy chodzi bez tej laski i w rzeczy samej prbujemy od czasu do czasu spacerowa bez adnej podpory. Oko moe zesabnc przez jak niemoc ciaa, a tej niemocy powodem moe by jakie zaburzenie umysowe - zgryzota, niepewno lub trudy; wszystkie bowiem podobne stany umysu wyczerpuj siy ciaa. Szka s dla tego organu takim mniej wicej sztucznym bodcem, jak alkohole dla odka w celu podniecenia apetytu, a mimo to przyzwyczajamy oko do polegania na takim sztucznym bodcu. Naturalnie, jeli musimy czyta drobne pismo, i to przy wszelkich odcieniach wiata, nasz interes przymusza nas do tego, to potrzeba nam sztucznej pomocy w postaci szkie. Te koniecznoci wszelako nie maj adnego wpywu na wynik. Jeli za przez cig walk ze stanem przygnbienia albo lkliwoci wstpi w nas przy kocu sia i wytrwao, s one ju cakiem nasze. Nigdy nas nie opuszcz. Wadanie sob Rozwaga w ruchach tak regulowanych, by nasz umys mia czas pody za nimi, usposabia do namysu w maych czy wielkich sprawach. Brak tego wiczenia

powoduje niewiadom czynno fizyczn, a przyzwyczajenie moe si tak utrwali, e ciao porusza si, zanim si spostrzeemy. Jeli wkadamy myl w nasze ruchy, odnosimy przyjemno z wiczenia mini. W tym wanie tajemnica caego wdziku ruchw, caej zrcznoci i skadu w czynnociach. Najbieglejszym tancerzem lub tancerk jest osoba, ktra potrafi w odpowiednie minie woy tyle myli, e o wszy-stkim innym zapomni, a tak jest zupenie pochonita czynnoci sam i wyraeniem uczucia, ktre j ogarnia. Na odwrt; widujemy codziennie ludzi suncych ulicami z jak najwikszym nakadem siy, podczas gdy ich umys projektuje, dziaa, poda, pdzi daleko naprzd. I ci ludzie dziwi si, czemu tak czsto si myl, dlaczego tyle szczegw interesu sprawia im trudnoci; a tak zda si niepojtym, dlaczego zawsze s zamyleni, a nigdy dosy przytomni. Czy nie jest to praktyczna filozofia, nie s to praktyczne wywody? A gdybymy tak jutro mieli dranic rozmow w sprawie dla nas najywotniejszej, z chytrym surowym aferzyst, zarwno czowiekiem nauki jak i silnej woli, posiadajcym rodki, wadz i sposoby pokonania nas, zamcenia rozsdku, przestraszenia nas. Czy nie potrzeba nam kadego atomu siy, ktry si da wydoby, aby si z tym czowiekiem sprbowa? Skupienie. Gwnym rodkiem utrzymania fizycznej rwnie jak i umysowej siy jest wprawianie ducha i ciaa, aby wykonyway tylko jedn rzecz naraz; innymi sowy skupienie caej myli, potrzebnej do wykonania jednej czynnoci, na niej tylko, a usunicie wszelkiej myli nie nalecej do tego. Skoro idziemy pod gr i cigle spogldamy z niecierpliwoci ku wierzchokowi i pragniemy tam by, to rycho si znuymy. Kiedy w wyobrani jestemy blisko szczytu, gdy nasze ciao jest u stp jego, wysyamy si myli na wierzchoek pagrka, zostawiajc biednemu, sponiewieranemu ciau zaledwie tyle, aby je wlec z trudnoci pod gr. Jeli za ca t si wrcimy ku ciau i skupimy j na kadym kroku, bdziemy si wznosi o wiele atwiej; sia bowiem jest caa zerodkowana na tych czciach naszego ciaa, ktre potrzebuj jej najbardziej. Odnosimy nawczas przyjemno z chodu, zapominajc o kopocie, jakim jest niecierpliwe danie wejcia na gr. Ta zasada wychodzi nam na dobre w kadym pooeniu yciowym. Czy nie pragniemy zapomnie o troskach zawodowych, stratach przez skupienie myli na czym innym, pozwalajc si tej rzeczy tak pochon i unie, by wszystko inne poszo w zapomnienie? T drog i tym sposobem, moe bezwiednie stosowanym, wybiera malarz, po niejakim namyle, kawaek widnokrgu, wydzielajc go i oddzielajc od reszty i przenoszc go na ptno. Zapewne nieraz przechodzilimy obok tego widoku, nie dostrzegajc go tak, jak go on maluje, gdy myli byy roztargnione, wdrujc i pracujc w stu naraz kierunkach. W jednej chwili w domu, w nastpnej w handlu, skadzie lub kantorze, po czym walka z jak trudnoci, znw jaki kopot, w cigu 60 sekund wicej rzeczy na gowie, niby si dao spisa w cigu godziny - to wszystko jest praca. Jest to wydatek siy, czsto bezuyteczny. Nie dostarczy adnego nowego pomysu. Tak, jakby drwal spdzi dwie godziny na szalonym wymachiwaniu siekier, zanimby ci drzewo. Czy posiadamy zdolno ujrzenia czego, skoro biegniemy? Czy to, co ujrzymy, moe nam sprawi przyjemno? Moemy wtedy omin i nie spostrzec osoby, ktr

przed wszystkimi pragnlimy ujrze, a z ktr si widzie byoby dla nas niezmiernie korzystne. Banknoty mog w ten sposb lee na naszej drodze nie dostrzeone. Dzieci ze sabym umysem, tudzie idioci, nie maj dobrej wadzy w rkach. We waciwej szkole wicze kae si takim dzieciom najpierw uczepia si drka ponad ich gow i wyciga si na grzbiecie po nieco nachylonej powierzchni. Czsto schodz cae tygodnie na wiczeniach, zanim si tego naucz. Bezwadny umys nie ma do siy, by ca myl skupi na rce i naraz jedn tylko czynno wykona. To samo odnosi si w mniejszym lub wikszym stopniu do wszelkich sabych umysw. Trac one godziny czasu i wielkie iloci siy na napraw skutkw wasnej nagoci i bezadnego wysiku. Gubi rzeczy tu i wdzie bezwiednie, owki, scyzoryki, zarzucaj wane listy, pienidze przy zamianie, zawsze rozgldaj si za czym w popiechu. Jaki poytek z siy tak uytej? Tak rozpraszajc si przez szesnacie do osiemnastu godzin, nie zostawili jej w ciele dosy na reszt dnia. Tymczasem znuony organizm popada w stan znieczulenia, zwany snem. W tym stanie duch zbiera rozstrzelone siy, myli, ktre wdroway szeroko i daleko; powraca z tak skupionymi siami do ciaa i obejmuje je z now moc w posiadanie. Rozproszony jest on podobnym rozlicznym ykom wodnym ciekncym w niezliczonych kierunkach. Zbierz te wszystkie strumyki w jeden potok, a otrzymasz si, ktra poruszy koo myskie. Gdyby si nam udao przywoa wszystkie odnogi ducha naraz do ich rodowiska i tak zgromadzi daleko rozproszone siy, bylibymy wieymi i krzepkimi w takiej iloci minut, ile godzin nam teraz potrzeba do odpoczynku. Ta wiedza bya znan Napoleonowi I i podtrzymywaa go caymi dniami w czasie przesile wojennych mimo nader krtkiego snu, podczas gdy natenie jego energii dochodzio do najwyszego stopnia. Jest to wadza, ktr moe naby kady przez odpowiednie wiczenie. wicenie niedzieli. Spoczynek dla obojga: ciaa i ducha, jest wielk potg; jednak niemaa to sztuka, ktrej si trzeba uczy. Polega ona czci na odrzuceniu wszelkich trosk i zwrceniu umysu na tory zadowolenia. Wyszy rozum staroytnoci, zrozumiawszy to prawo, wyznaczy jeden dzie z siedmiu na odpoczynek i napawanie si siami soca. Std i nazwa angielska "Sunday", niemieckie "Sonntag" (dzie soca); (polskie "niedziela" od "nie dziaa" przyp. t.). Z tym wszystkim nie jest soce jedynym rdem siy, z ktrego czerpa moemy. Jest ono tylko jednym z przejaww mocy Najwyszego. Jest jeszcze duo - bardzo duo innych, ktre pozna trzeba i o ktre w skupieniu naley prosi. Nabrawszy siy soca, wielu nie uzyskao wszake zdrowia i wytrwaoci do ycia i jego zada, gdy nie wiedzieli, jak t si utrzyma i jak ni szafowa. Do nich nale delikatne, wraliwe natury, do nich naley kady prawdziwy geniusz; wszyscy czuli na pikno nieba i jezior, burzy i rnych krajobrazw. Przyroda mwi do ducha rozmaitymi jzykami. Nieokrzesanym opowiada bardzo mao. Umysom wyszym potrafi w jednej minucie wicej wypowiedzie, niby mogy wyrazi w cigu ycia. Wielu nie zdoa myli takich przetumaczy na sowa, muzyk lub kolory. Te wraenia czy myli wszystkie s to siy i rda siy. Czemu jednak jest geniusz i czowiek uczuciowy tak czsto sabym na ciele i nie ma powodzenia w yciu?

Gdy nie umiej zatrzyma siy, ktr odbieraj; nie znaj praw bytu i dziaania w wiecie. Gdy nadejdzie czas wytchnienia, trzeba odrzuci wszelkie troski, oczekiwania lub czynno umysu i odda si losowi. Tak co niedzieli uzyskamy rwnowag nawet wwczas, gdy sakwa lekka, a nie ma widokw, by temu zaradzi. Taki spokj odpdzi smutek. Oczy nasze bd zwrcone w stron janiejsz. Wszelka obawa i przygnbienie oddali si. Tak jak dziecko spoglda ku rodzicom i wierzy, e otrzyma ratunek, tak z czasem i my ufa bdziemy Najwyszemu, ktrego aski zejd na nas. Tymczasem wskutek dugiego przywyknienia wiele osb jest prawie niezdolnych do wypoczynku i pokrzepienia. Myli ich tak w niedziel jak w kadym innym dniu d do ich zarobku, projektw domowych, biurowych i innych kopotw - czy s w kociele, czy w swym mieszkaniu. Umysy ich s jak parowe maszyny bez kierownika. Biegn czy te pracuj dalej i dalej, a si sia, ktr maj, wyczerpie. Najlepiej jest w niedziel przechadza si umiarkowanie. Nie rb z niedzieli dnia popiechu i gonitwy do jakiego celu! Id na pola i wygrzewaj si w socu. yjc w miecie, nie spiesz tumnie na pikniki lub festyny niedzielne, jeli po nich masz by o wiele wicej znuony, ni gdyby by zosta w domu. Nie kady jednak wysiek ciaa lub ducha jest "prac" w zwykym tego sowa znaczeniu. Spokojne, umiarkowane uycie siy czsto uyczy odpoczynku duchowi, ktry inaczej nie miaby chwili spokoju. Wadze nasze czsto wymagaj pewnego, bardzo lekkiego fizycznego wysiku, aeby si skupi i tym samym zapobiec rozstrzeleniu, wdrwkom i zuywaniu si na wyczerpujcym rozbijaniu powietrza, e si tak wyrazimy. Z tej przyczyny wywijanie lask moe by wypoczynkiem. To samo sprawi wyszywanie lub inne kobiece roboty. Niejedna pikna myl wyoni si, stworzy stan zadowolenia i pogody umysw, skoro uchwytna cz naszej istoty jest w ten sposb zajta. Jest wysoce dobroczynn rzecz rozpoczyna przeniesienie ducha we waciwe usposobienie niedzielne wytchnieniem w sobot wieczr. W ten bowiem sposb, jak to wyjaniam w "Tajemnicy snu", uyczamy naszej stronie duchowej waciwego kierunku, aby przycign pierwiastki odpoczynku po zaniciu (w sobot wieczorem). To nas te przysposobi do lepszego wypoczynku w niedziel. Natomiast przepdzi wieczr sobotni w towarzystwie w podnieceniu, odkadajc pjcie na spoczynek do pnej godziny i nie poda odpoczynku nazajutrz, znaczy wysa umys w sfery nerwowego rozdranienia, ktrego pierwiastek ca noc bdzie si udziela naszemu ciau, tak i przebudzimy si nad ranem nie odwie i przysig najuroczyciej, e odtd bdzie wierny. I staa si rzecz nie do peni i niezdolni korzysta z dobroczynnych wpyww niedzieli. Wypoczywanie. To nie praca zabija ludzi. Tylko sposb, w jaki j wykonujemy. Uregulowana praca jest odpoczynkiem. Korzyci z nieprzepracowania same wpadaj w oczy w codziennych objawach ycia. Najwiksze powodzenie w interesach ma czowiek zimnej krwi, zamknity w sobie, ktry z wasnego natchnienia nauczy si ochrania ciao przed znueniem tak, aby duch jego mg dziaa.

My nie dajemy sobie tego odpoczynku. Zniewalamy wyczerpany organizm do pracy wtedy, kiedy nie jest on do niej wcale zdolny. Bezwiednie nie suchajc praw przyrody ludzko, tak wyzyskana, wyniszcza si i tysice "zarabiaj na ycie" i mozol si, cierpi i zuywaj, a przyjdzie mier. Przyzwyczajenie nieraz jest tak potne, i ludzie nie potrafi przerwa roboty lub zboczy z waciwego kierunku dziaalnoci. Nie maj pojcia, co znaczy odpoczynek ciaa lub ducha. S szczliwi jedynie przy pracy, a przecie wskutek wzmagajcej si niemocy s politowania godni - podobnie jak wiele "gospody", zawsze utyskujcych, e s na mier zapracowane, ktre jednak nieszczliwe s bez tego zajcia. Jaki czas s ociali, bezczynni, prnuj. To nastpuje tylko wwczas, gdy ustanie naprenie ciaa i ducha; a wadze umysowe si odnawiaj i odpoczywaj. Wtedy jednak na prno bymy usiowali postawi ciao na nogi. Trzeba zostawi swobodny bieg naturze. Gdy strona umysowa odradza si i odnawia, druga (tj. ciao) musi czeka. Nigdy nie wypoczci ludzie opniaj miast przyspiesza powodzenie i trac takt w obcowaniu z drugimi. Odpychaj zamiast przychylnie usposabia tych, co najwicej mogliby im pomc, a cho nieraz maj duo energii, nie dochodz do stanowisk, jakie mogliby zajmowa, gdyby udzielili sobie wicej odpoczynku. Jeli obracam koo jedn rk, zuywam po jakim czasie wadz w pewnym ukadzie mini. Kiedy przystan, by napdza je nastpnie pedaem, daj miniom rcznym wypoczynek. Po chwili mog znw obraca rk. Tak samo dzieje si z kadym wysikiem umysowym. Czy lczc bezustannie nad jakim projektem, szkicem lub zadaniem, przyspieszamy ich urzeczywistnienie? Czy nie uywamy wtedy ju dawno wyczerpanych ukadw mzgowych? Czeg wic potrzeba? Wywczasw dla odnonych mini umysowych. Ale jak? Tylko w ten sposb, by na chwil zwrci ca si na co innego. Czy nie zauwaylimy, jak wielce znueni natychmiast odzyskiwalimy werw, skoro tylko udao si nam zasi z miym towarzystwem na godzin pogawdki? Przez to wytchnlimy lepiej, ni gdybymy pozostali sami, choby nie robic adnych wysikw. Ta rozmowa wanie nas uspokoia i odrodzia. A jednak byo to z nakadem siy. Caa myl nasza znalaza ujcie w rozmowie. Rozmowa taka przepdzia nas niejako z jednego toru myli na drugi. Sen. Sen to stan, do ktrego naley si przygotowa w najwikszym spokoju. A wic zaprzesta wszelkich ruchw ciaa, jak machania nogami, podrygiwania lub te bbnienia palcami. Rwnie wstrzyma trzeba kad mimowoln czynno umysu, pdzenie myli na wszystkie strony - ku osobom, rzeczom, planom, projektom bezpotrzebne martwienie si troskami, wielkimi czy maymi, by umys w cigu kilku minut by niejako gadkim zwierciadem. Istnieje zasada rzdzca zdrowym snem dziecictwa. Druga zasada kieruje niezdrowym snem waciwym wiekowi redniemu, jeli nie wczeniejszemu. Snu mamy dwa rodzaje. Jeden zdrowy, pokrzepiajcy, ktry wzmacnia i odwiea ciao, a drugi chorobliwy, niespokojny, gorczkowy, z ktrego przebudzamy si mao co pokrzepieni. Czy umys w czasie snu powdruje do zdrowych, czy szkodliwych regionw, zaley zupenie od usposobienia przed spaniem. Jeli pjdziemy spa rozdranieni, gniewni lub przepenieni nienawici, to umys bdzie ciau w cigu nocy udziela niezdrowych pierwiastkw, podobnych do tamtych. Jeli duch jest wylkniony, zwtpiay i przygnbiony, natenczas da ciau wicej z tego samego

materiau. Nie naley take pracowa w jakim bd kierunku, idc do ka. Niestety w licznych wypadkach umys staje si czynniejszym ni kiedykolwiek, skoro tylko si pooymy, ukadajc plany i biedzc si z obawami i kopotami. To nuy ciao i powoduje niezdolno do wypoczynku i bezsenno przez cae godziny. Trzeba stanowczo odpdzi wszelkie myli, kadc si do snu, i postanowi spa. Miej sowo "wypoczynek" cigle w pamici idc do ka! To sowo przyniesie wyobraenie spokoju. Stopniowo zmieni postaw i kierunek naszej myli, czc nas ze sfer ukojenia. Zrazu nie bdziemy mie powodzenia. Nie osigniemy snu natychmiast. Mog upyn miesice, zanim doczekamy si zmiany na lepsze. Gdy jeden raz przemoemy bezsenno, nie bdziemy potrzebowali na nowo dziea rozpoczyna. Nastrj umysu, ktry podczas godzin czuwania przewaa, pozostanie i nadal, gdy ciao pi. Jeli za dnia bdziemy dziaa z otuch, to i we nie bdzie nas ona zasila nowymi planami, metodami i pomysami, ktre popr nasze interesy. Myl nasza, kiedy pimy, dziaa take na drugich, choby rwnie spali. Jeli, idc do ka, jeste zagniewany lub bez nadziei, to twoje niewidzialne "ja", wdrujce we nie, przycignie inna przygnbiona lub popdliwa natura. Im lepszy nastrj z wieczora, tym lepsze sfery i osoby, do ktrych trafimy we nie. Jeli nie masz adnego celu, to prawdopodobnie spotkasz si z inn podobn natur. Nie mie szczeglnego celu w yciu, lecz tylko pdzi na olep, znaczy nie mie na czym skupi myli. Gdy umys nie jest skupiony, lecz rozstrzelony i chwyta si dzi tej rzeczy, a jutro innej, bdzie duch niespokojny, zaspiony i nieszczliwy. A w takim razie nie bdzie zdrowe i ciao. Niedobry to zwyczaj pracowa i zaatwia najwicej interesw wieczorem. Okupuje si to w kocu bardzo drogo. Nad ranem odbieramy ciao w posiadanie z tym samym zuytym systemem myli, widokw, planw i mozow, jakie mielimy wieczorem, gdy bowiem ciao popado w niewiadomo, duch powdrowa w te same sfery, dokd zmierza, gdy opady znuone powieki. Noc jest czasem do odpoczynku dla ciaa. Gdy nie ma bowiem czynnika, jaki promieniuje od soca, brak tego najwikszego bodca ycia wszelakich istot tej planety. Jestemy na najlepszej drodze natury, jeli prace, wymagajce natenia, speniamy rano. Korzystamy wwczas z dobrodziejstwa siy, zstpujcej na ziemi. Wieczorem lepiej jest oddawa si lekkiej niewinnej rozrywce lub marzeniom. Nie chc twierdzi, e samo wczesne ukadanie si na spoczynek stanowi panaceum przeciw wszelkim niedolom rodzaju ludzkiego lub e robienie dnia z nocy jest przyczyn wszelkich naszych cierpie. Twierdz tylko, i niezdrowy stan umysu dy ku nocnym rozrywkom, a byby wieszym i odporniejszym, gdyby zapada w senno, skoro tylko natura rozcignie nad wiatem paszcz ciemnoci, dajc tym znak do zaprzestania wszelkiej pracy. Po takim nie uwydatniaj si nasze przymioty, zmysy odbieraj silne wraenia i spostrzegamy pikno i uyteczno w wielu rzeczach cakiem zaniedbanych.

KRLESTWO MYLI. Ksztacenie. Czemu nie moemy utrzyma zawsze jednostajnej pogody umysu? Dlaczego tak czsto podlegamy przygnbieniu? To dlatego, i bez wzgldu na pomylne stosunki nie yjemy w zgodzie z prawami bytu.

Charakter myli, ktre ywimy lub ujawniamy, wpywa na nasze interesy pomylnie lub zowrogo. Usposabia drugich za nami lub przeciwko nam. Budzi zaufanie lub nieufno ku nam. Jeli naturalny wyraz twarzy wyraa zgryliwo, to dlatego, e myli s ponure. Gdy kty ust si obniaj, dowodem to pospnych i gnbicych myli, jakie przewanie nami owadaj, tworzc taki skad ust. Jeli oblicze nie zachca ludzi i nie rodzi chci zawarcia znajomoci z jego wacicielem, to dzieje si dlatego, e jest odbiciem myli, ktrych nie odwayby si wypowiedzie gono, a moe sobie samemu wyszepta. Czasem czujemy si, nie wiedzc dlaczego, zadowoleni z siebie i zgadzamy si ze wszystkim. Jestemy w stanie przechadza si od niechcenia. Gotowimy do zawarcia przyjani z kadym. Wszyscy wrogowie poszli w zapomnienie, rwnie obawy i troski. Nie mamy adnych namitnych, nieziszczalnych pragnie. Wwczas najbardziej nas ciesz lasy, niebo i mijajce nas tumy ludzi. Bawi nas tym wicej, im je baczniej obserwujemy. Spostrzegamy osobliwoci i maniery przechodzcych, ktre innym razem uszyby naszej uwagi. Umys nasz, spokojny i niezamcony, odbiera bezustannie mie i niezwyke wraenia. Pragniemy, by te wraenia zawsze trway. Takie usposobienie rodzi si z duchowego skupienia. Umys jest wtedy zogniskowany na stanie wytchnienia. Trzyma swe siy w zapasie, zuywajc tyle jedynie, ile potrzeba, aby porusza ciao. Szukanie odpowiednich fal mylowych. Niektrzy w swych mylach s cakiem samotni. Cho mamy wokoo siebie rodziny, krewnych i przyjaci, nie bior oni wielkiego udziau w naszym bycie. Jeli damy wyraz naszym pomysom, otrzymuj miano "fantazji". Moemy dosta przydomek "dziwaka", "oryginaa", "fantasty"; mog nam da do zrozumienia, bymy swe myli zatrzymali dla siebie, i wtedy zamykamy si w sobie i odosabniamy. Spotykamy si z wszystkimi wokoo nas tylko na ich wasnym terenie ycia, sympatii lub interesw; reszta nas jest na zawsze zamknita; jestemy tak zupenie sami jak na wygnaniu, podobnie jak Robinson Kruzoe na wyspie nie zamieszkanej; odosobnieni pod wzgldem umysowym, w najokropniejszym osamotnieniu i jestemy jak obcy w obcym kraju, cudzoziemcami midzy potomkami jednej krwi, mwicymi naszym wasnym jzykiem. Wzy bowiem cielesnego li tylko pokrewiestwa nie s rzeczywistym cznikiem. Tylko ci s krewnymi, ktrzy myl tak samo jak my, wierz w to samo, co my, i sympatyzuj z tymi, co my. Mog nimi by ludzie, ktrych nigdy nie widzielimy, z innych krajw i odmiennej rasy. Potrzeba nam do istnienia i zdrowia czsto obecnoci tych, ktrzy myl tak jak my i potrzebujemy ich prdu myli, pyncego ku nam z yczliwoci, mioci i sympati. Moemy to osign. Mamy duo bliskich przyjaci, ktrych nigdy nie widzielimy. Myli ich s konieczne, by uyczy nam zdrowia ciaa i siy umysowej. Ustawiczne odosobnienie i za nim idcy zanik umysu s przyczyn, e duch marnieje i widnie z braku niezbdnego pokarmu. Powoduje obkanie, w niektrych jego odcieniach i stopniach, melancholi i cay legion fizycznych saboci. Daremnie si przepisuje lekarstwa, zmian klimatu lub otoczenia. Gdy odosobnimy dziecko od jego rwienikw lub trzyma je bdziemy wycznie w towarzystwie ludzi starszych, ktrych interesy i sympatie s odpowiednie ich wiekowi, to dziecko niebawem popadnie w zadum i odrtwienie. Potrzebuje ono pierwiastka mylowego, ktry pochodzi z towarzystwa innych dzieci, tak samo jak potrzebuje odmiennego poywienia. Zmumy czowieka o ciasnym, poziomym umyle, ktry

gwn przyjemno upatruje w towarzystwie dawnych znajomych w piwiarni, aby przebywa latami tylko z ludmi nauki, z filozofami, a czowiek ten ucierpi niebawem skutkiem odosobnienia od swojej wasnej sfery duchowej, z ktrej czerpie rwnie niejakie poywienie i gdzie znajduje oparcie. Myli kobiety, odnoszcej si do ciebie z mioci lub sympati, z ideami, celami i deniami rwnymi twoim lub wyszymi od nich, przynios ci si mini, zdrowie ciaa i pogod ducha. Pynce std myli s pierwiastkiem rzeczywistym. Jeli masz za towarzyszk kobiet umysowo nisz albo gdy tylko duo si ni zajmujesz, twj umys bdzie o wiele mniej jasny, a moe ucierpi i twe zdrowie. Bardzo wiele rodkw jest pomocnych do odwracania prdu myli, dziaajcej na nas szkodliwie. Moemy codziennie dowiadcza caego szeregu niemiych objaww. Zdaj si by dodatkiem do codziennego trybu ycia. niadanie, meble, rozmowy, osoby wokoo nas zwykle je wywouj. Podre nieraz cakiem je odpdzaj. Widok innego otoczenia odwraca ten osobliwszy prd myli. Rne lekarstwa mog chwilowo wywrze ten sam skutek. To samo moe sprawi jaka naga zmiana ycia lub zatrudnienia. Moemy jednak stopniowo tak wychowa umys, e potrafi wykluczy takie ze wpywy i odzieli si od nich nieprzebytym murem. Idee fixe Przeuwanie tego samego planu nauki lub zapatrywania, co mamy zdziaa, a czego zaniecha, znaczy tyle, co marnowa nasze siy w kieracie mzgowym. Powtarzamy sobie w myli t sam rzecz od pocztku do koca i na odwrt. Wznosimy z tego rzeczywistego, cho niewidzialnego czynnika te same budowy raz po raz. Jedna jest bezuytecznym naladownictwem drugiej. Jeli staramy si zawsze myle albo rozmawia o pewnym szczeglnym przedmiocie, jeli nigdy o nim nie zapominamy, skoro ustawicznie z nim wystpujemy w kadym czasie i przy kadej sposobnoci; jeli ani w mowie, ani w duchu nie staramy si przystosowa do naczelnego tonu rozmowy, toczcej si wokoo nas, gdy nie staramy si wzbudzi zainteresowania, o czym rozmawiaj inni; skoro upieramy si mwi tylko o tym, co nas obchodzi, lub wcale nie rozmawia, naraamy si na niebezpieczestwo, e si staniemy maniakami, zarozumialcami lub idiotami. Maniak ciga na siebie to miano zupenie susznie. Przywizawszy si zapamitale do jakiej myli, postanowi, cho niewiadomie, przeszczepi j na kadego innego. Otacza si waciw tej myli atmosfer lub pierwiastkiem, ktry staje si czym nie mniej rzeczywistym jak to, co moemy widzie lub uchwyci. Inni w jego pobliu odczuwaj wpyw tej jedynej myli i to w sposb nieprzyjemny. Suy temu zmys dotd jeszcze nie nazwany. W uywaniu tego zmysu ley tajemnica naszych korzystnych lub niekorzystnych wrae, jakie odnosimy przy pierwszym widzeniu si z jak osob. Przez myli, jakie promieniujemy, udziela si wokoo pierwiastek, mogcy drugich usposobi za nami lub przeciwko nam. Tote przemawiamy do drugich, cho nasze jzyki s nieruchome. Budzimy sympati lub nienawi, siedzc sami ukryci w naszych pokojach. Wyczenie myli szkodliwych. Martwienie si jak strat czy to przyjaciela, czy jakiej wasnoci, zwtla ducha i ciao. Nic tym nie pomoemy przyjacielowi, ktrego aujemy. Jest to raczej szkodliwym, nasze bowiem smutne myli musz dosign swego przedmiotu, cho w sferze drugiego wiata, i sprawi tej osobie bole.

Podobnym bdem jest myle nieprzyjanie o jakiej osobie, ktra nas urazia czy nam uchybia. Myl taka kry przy nas godzina za godzin, a moe dzie za dniem. W kocu si niezmiernie uprzykrzy, a jednak otrzsn si z niej nie moemy. Nudzi nas i gniewa, osabia i nuy. Nie moemy temu przeszkodzi, lecz krymy bezustannie w kko tym samym drczcym, przykrym, bezcelowym szlakiem. Umys nasz si wyczerpuje, a z koniecznoci take i nasze ciao. Wszystko dlatego, e cignlimy na si nieprzyjazn myl drugiej osoby. Myli ona o nas tak samo jak my o niej. Wysya w nasz stron cay szereg wrogich myli. Wymierzamy i odbieramy ciosy niewidzialnych ywiow. Czasami obie strony podtrzymuj tak milczc wojn niewidzialnymi siami przez cae tygodnie; a jeli tak si dzieje, obie ponosz szkod. To zmaganie si przeciwnych si i objaww woli ciy na nas wszystkich. Caa atmosfera jest nim brzemienna. Wysiek, aby zapomnie nieprzyjaci lub skierowa ku nim tylko przychylne myli, jest tak samo czynem samoobrony jak podniesienie rk dla odparcia fizycznego ciosu. Wytrwaa myl przychylna spycha na bok prdy nieprzyjazne, usuwajc ich szkodliwo. Sabszy jednak umys trwa w zapalczywej, niszczcej myli i staje si jej niewolnikiem. Zasad jest, e w obcowaniu ze wiatem naley wyrobi w sobie przewag, podobnie jak szermierz musi by pozytywnym wobec drugiego zapanika. Natomiast gdy wycofujemy si z czynnego udziau w interesach, trzeba sta si biernym. Strudzimy si, gdy ustawicznie bdziemy, chocia w myli, stawia czoo przeciwnikom w jakim bd sporze. W polityce czy w zawodach ludzie, ktrzy najduej yj i maj najwiksze wpywy, zawsze s najmniej przystpni dla tumu; bo jeliby si cigle stykali z rnego rodzaju ludmi, a tak wchaniali przerne pierwiastki otoczenia, duo by si z ich siy marnowao. Siacze finansowi, jak Jay Gould, unikaj cisku i haasu giedy. yj w swych domach tylko dla siebie i nie tak atwo przystpni, wiele za interesw zaatwiaj przez porednikw. Otaczaj si murem i trzymaj jak w twierdzy, unikaj rozhukanych i spltanych fal mylowych, sami za przebywaj w sferze niezamconego spokoju, grujcej nad wszystkimi kapitaami; w niej te bierze pocztek ich przenikliwo planowej dziaalnoci. Kto podlega naogowemu gniewowi, niechaj wie, e nie ma nic gorszego nad oddawanie si tej namitnoci chwil przed zamkniciem powiek do snu, czy to wspominajc osoby niemie, czy te wprost kierujc ku nim nienawistne uczucia. Duch podlega dalej temu uczuciu, chocia utracilimy wiadomo. Jeli za ywimy dobr wol ku wszystkiemu, i we nie uczucie to bdzie dziaao. Gdybymy wtedy mogli ujrze istotne pierwiastki, jakie stamtd wypywaj z przychylnoci ku nam, przedstawiyby si one jako cieniutkie pasemka ycia wnikajce jako poywienie. Gdybymy natomiast ujrzeli przeciwne im pierwiastki nienawici, jak moe wzbudzilimy w innych, zobaczylibymy je jako pynce ku nam czarne yki lub promienie jadowitej, niebezpiecznej materii. Gdy wysyamy naprzeciw podobne im myli, pomnaamy te niezdrowe moce, owe bowiem wrogie, niebezpieczne czynniki spotykaj si, mieszaj, odpieraj, wracajc do swego rda i dajc cigle wieego zasobu siy, by podtrzyma walk, pki si obie siy nie wyczerpi. Interes wasny musi skoni ludzi, aby nie nienawidzili nikogo. Wyciecza to ciao i sprowadza chorob. Zapomnienie. Nauczy si zapomina jest rwnie poyteczn rzecz, jak wiczy sw pami.

Kady al, kada troska odbiera ci cz ycia. Jest to sia, uyta do nagromadzenia wikszej niedoli, aby utrwali nag smucenia si. Skoro patrzymy w przyszo, otrzniemy si z tego i bdziemy silniejsi fizycznie ni wprzdy. Gdy za gwnie patrzymy za siebie, to ostateczny wynik bdzie wrogi dla ciaa. W wiecie naszym czowiek przedsibiorczy, dzielny, wybijajcy si na wierzch, czowiek interesu niewiele czasu spdza na aosnych wspomnieniach. Gdyby tak czyni, ucierpiaby jego interes. Myl jego rwie si naprzd. Jest ona wic istotn si, ktra popiera jego przedsiwzicia. Gdyby trawi czas na smutnych wspomnieniach przeszoci, musiaby cofa si. Dzisiaj tysice tysicy ani myl o sprawdzaniu charakteru swych myli. Pozwalaj duchowi i z prdem chwili. Nigdy nie oddaj myli drczcej: "Nie chc si tym duej zajmowa". Niewiadomie domagaj si tego, co im na ze wychodzi, a rodzaj myli, ktrej pozwalaj drczy umysy, sprowadza chorob na ciao. Tysice tysicy cieszyyby si, gdyby mogy zapomnie o czym niemiym. Zajmowanie si kopotem, niechci, przeszkod, trosk jakiego bd rodzaju, zwtla ducha i ciao i osabia si potrzebn, by opiera si trosce. Skopotana myl jest jak mtna woda. Tym, czego potrzeba, jest sia do odwrcenia tych mtw, a wpuszczenia wieej wody. Myli gwne. Otaczanie si w duchu najlepszymi mylami wytwarza si, ktra je przyciga. Niewaciwie zowi to ludzie wyobrani; tak zwane bowiem imaginacje s rzeczywistoci i siami niewidzialnego pierwiastka. yj duchem w paacu, a stopniowo ciy bdzie ku tobie atmosfera paacowa. Gdy jednak nie masz ze swego paacu adnej korzyci, pozwl drugim go uywa. Co przede wszystkim naley wiedzie, to jest, jak warto mamy u innych. Korzyci walka w obronie prawdy nie przynosi. Cigi mona wymierza w myli na odlego, mog one zaszkodzi ciau. Czy jednak zraniwszy ciao, uderzajc w nie czy to miniami, czy ukryt si wrog, zrobilimy co, aby zmieni usposobienie czyje, czy ustrj czyj nadwerylimy? Nie. Tak dziaajc sprowadzasz na sw gow przeciwne fale jadu i nienawici. Naprawiaj wic zo wskazaniem lepszej drogi! Jeli mam lepszy dom od twego, to nie bd nastawa na ciebie, by naladowa mj dom i nie bd zmusza ci do budowy takiego domu lub naduywa twego domu. Lepiej byoby zaprosi ci do mej siedziby, by j obejrza, a jeli moesz dostrzec jej wyszo nad twoj, moesz j naladowa. Skoro jednak nie moesz si jej dopatrzy, to adne wysiki z mej strony nie pomog ci przejrze, dopki twe oczy nie bd szerzej otwarte. Kojarzenie si myli wyszych w spoeczestwie Kady wyszy umys, przepeniony bogactwem idei, musiulec jakby wewntrznemu nakazowi, ktry go zniewala da wyraz wszelkim formom ycia, jego piknoci i urokom. Ta konieczno jest prawem natury. Takie umysy s na ksztat nagitych spryn, ktre musz wyskoczy. Nie jest to ich powinnoci w zwyczajnym tego znaczeniu, ale koniecznoci. Jeli posiadasz skarbnic myli, to musisz z niej wydawa, gdzie si tylko nadarzy sposobno. W miar jak umysy rosn w bogactwo idei, przyciska je ciar ich wasnego bogactwa tak, e staraj si go pozby na wszystkie strony. Nieraz odnajd na terenie yciowym wraliwy organizm, do ktrego przychodz same, objawiajc mu

sw ide; lub przez jakowe wspdziaanie pewna liczba takich umysw, pokrewnych celami i pobudkami, moe przyj gromadnie do takiego osobnika, mog go otoczy sw wasn atmosfer myli. Takie otoczenie bdzie na osobnika dziaa jak narkotyk. Umysowo podnosi go wysoko ponad zwyczajny poziom. Widzi on cae otoczenie chwilowo w wietle wyszego i czystszego ycia ni wszyscy inni dokoa niego. Wchania on ten wyszy polot, odczuwajc jego mon potg. Jest w samej rzeczy natchniony, to znaczy, e nim oddycha, czuje si rozradowanym, wprost pijanym, gdy wypikniona a potna idea dziaa jako bodziec. Taka podnieta jest tylko innym nazwaniem tego, co mienimy "wpywem magnetycznym". Oto mamy tajemnic pocigu, jaki pewna osoba moe czu ku drugiej. Istota pocignita jest w rzeczy samej, wskutek myli przejmowanej od tej, ktra pociga, podniecona, gdy jest bliska niej. W usposobieniu, o jakim wyej mowa, poeta moe da wyraz myli t drog do doprowadzonej; rwnie mog by pod takim wpywem pisane romanse . Umys szalony jest to taki, ktry utraci zdolno zatrzymaniai dokonywane wynalazki i odkrycia. Wodzowie podobnie powoduj si nim, otrzymujc podniet do bohaterskich czynw. W wiecie przemysu i finansw dziaa ta sama zasada.

NAUKA. ycie a wyobraenia. Oglnie przyjo si mniemanie, i w modoci atwiej si uczy ni w pniejszych latach, e w rednim wieku lub nieco pniej bywa umys, e tak powiem, nakrcony na pewien tryb lub mod, a przez to nieatwo przyjmuje nowe wyobraenia. T to zasad wyraa przysowie: "Nie nauczysz starego psa nowych sztuczek". Mona si uczy z powodzeniem do lat najpniejszych, jednak pod warunkiem znajomoci regu nauczania. Pierwsz zasad jest przewiadczenie, i pami suy tylko do utrzymania tego, co duch uchwyci. Najwikszy zasb mdroci ksikowej nie nauczy nikogo, jak eglowa odzi. Musi on sam si ksztaci. Skoro po liczych nieudanych prbach przekona si, e ster naley trzyma w pewnej pozycji dla przeciwwagi sile wiatru, prcej na agiel, to nareszcie jego pami zatrzyma, czego nauczya go praktyka. Zdajc wszystkie potrzebne wskazwki na ask lub nieask pamici, nie pomgby sobie nic zupenie. Przeciwnie, skoro usiuje przy nabywaniu tej sztuki pamita o wskazwkach, umys jego i wadze s zajte sowami zamiast czynem. Wskutek tego nauka jego si opni zamiast postpowa. Wspomnienie tego, co pami przez wiczenie opanowuje i zatrzymuje, uczy ludzi, jak powozi, strzela, wiosowa, pywa i wszelkich innych czynnoci. Niczego si wszake nie nauczysz, poznajc reguy przed praktyk. Czy wyuczylimy si taca, powierzajc pamici zasady stawiania krokw i prbujc je spamita oraz wykona? Gdzie tam; nabralimy najpierwszych poj od takiego, co umie taczy. Te pojcia, czyli zasady przejlimy, majc je za w myli, dopiero nasze niewidzialne "ja" zaczo uczy ciao rusza si wedug planu w duchu nakrelonego. Obarczenie pamici. Powierzajc pamici sowa, zdania i reguy, nie mamy jeszcze poj. Jest to prostym chwytaniem, niczym jak tylko uywaniem, wiczeniem i przyzwyczajaniem tej czci umysu, ktra zapamituje dwiki. Skoro powierzymy jej wielk ilo sw i zwrotw,

to po prostu wysilamy t funkcj naszego ducha. Wkadamy na ni brzemi do dwigania. Gdybymy tak kademu oczku w naszym dywanie dali imi i uwaalibymy za powinno kade z nich po imieniu zapamita, czy mielibymy czas i siy myle o czym wicej? W ogle usiowanie mylenia powoduje mimowolne przetanie mini. Staramy si urobi nasz mzg. Takim wysikiem ciniemy krew do gowy. Dla ducha jest to wszystko zawad. Zaprzgamy jego siy do pracy na faszywej drodze. Znaczy to spitrza trudnoci, zamiast je usuwa. Usilnie studiowa znaczy tyle, co stara si podziwia; prbowa podziwia znaczy usilnie miowa; przymusza si jednak lub by przymuszonym do kochania zwyczajnie koczy si tym, i obmierzimy sobie dany przedmiot lub kierunek, tak na nas wtoczony - jeden z powodw, dla ktrych ucze tak czsto uczuwa wstrt do lekcji. Oglne zasady nauki. Ktokolwiek chce si prdko uczy, musi zna sztuk przenoszenia si w pewien waciwy stan. Jest nim pogodny i spokojny nastrj; przeciwiestwo tego, w jakim dziatwa "uczy" si lekcji. Uczy si, co si zmieci, lub "studiowa" na gwat jest prnym wysikiem, aby przynagli pami do wykonania pewnej pracy w oznaczonym czasie. Nie frasuj si nadto, jeli nie zdoasz postpowa w nauce lub sztuce czy zawodzie tak szybko, jak tego pragniesz. Nie uno si zniecierpliwieniem, gdy prba za prb zawiedzie. Nie naglij! Skoro uczujesz gniew i niepokj, przesta! Jest to wanie stan umysu najbardziej wrogi nauce. Taki nastrj marnuje twe siy. Moesz si czego nauczy, jeli twj umys bdzie si tego wytrwale trzyma. Nastpnie czekaj wyniku! Wiedza sama ci nawiedzi. Mamy prawdziwy kopot z naszymi uczniami, e chc oni raptownie si nauczy. Nie bardzo dobrze znamy potg, ktra istotnie przyswaja nam wszystko, co nabywamy. Nowe odkrycia nie przychodz wtedy na myl, gdy umys wyta si podug swego planu. I tak nakrelimy na papierze dokadne koo pirem czy owkiem o wiele atwiej, jeli to czynimy od niechcenia i mao nam zaley, czy si uda lub nie, ni wwczas, gdy drymy z obawy, czy je nakrelimy dobrze. Skoro jeste wolny od takiej lkliwoci, twa istotna wadza ma sposobno dziaania. Jest to osobna moc ducha. Jest bowiem wrodzonym naturze ludzkiej ucieka przed lekcj wymuszon. Jest to zawsze oznak, i nie jest ona pocigajca - e kto naucza mechanicznie, warsztatowo, raczej z przywizania do zapaty ni do przedmiotu. W zamiowanie do pewnej sztuki lub do metody nauczania, a uczniowie bd si uczy z przyjemnoci. Samouctwo. Powiadasz, e trzeba i do nauczyciela tego lub owego przedmiotu, aby zyska dobre podstawy, e z pomoc nauczyciela unikniesz kopotw szukania po omacku, ktre utrudniaj postpy. We si do jakiego handlu, rkodziea lub sztuki zupenie na wasn rk i prbuj w tym swych si par tygodni, a przy kocu tego czasu bdziesz mia sporo dobrze okrelonych i jasnych pyta, co do ktrych by si chcia owieci u kogo, kto jest w nich bardziej od ciebie dowiadczony - u nauczyciela. Oto wanie czas i do szkoy.

Nauczyciel ma si zjawi dopiero wtedy, gdy obudzio si zajcie do wiedzy lub sztuki. Mie go pierwej znaczy odpowiada na pytania, zanim je stawiano. Nie moemy nauczy psa malarstwa. Jego organizm nie dors do podobnych wymaga. A jednak midzy ludmi trafia si co podobnego. Niektrzy ludzie nie ywi wicej podziwu dla piknego krajobrazu jak pies. W istocie oni take nigdy nie posid malarstwa, gdy nie maj do niego chci ani te podziwu dla rzeczy, majcej ukaza si na ptnie. "Gdy jednak mczyzna lub kobieta szczerze pragnie czego dokaza, czy to dowodem, e to potrafi?" - mgby kto zapyta. Tak; jest to rzecz pewn. Chcie co wykona dowodzi zdolnoci do wykonania. Bez adnej wtpliwoci; chocia taka zdolno moe by wstrzyman, mog j przeway rne trudnoci, jak brak zdrowia, rozdwik wewntrzny, nieprzyjazne okolicznoci oraz, moe najwaniejsza ze wszystkich, kompletna niewiadomo, e takie pragnienie dowodzi posiadania wadzy do uskutecznienia rzeczy upragnionej. Zatem czyja pomoc w nauce nie zawsze jest konieczna. Jakim sposobem nauczylimy si chodzi, jakim mwi? Czy mgby kto inny nas tego nauczy, gdyby ch mwienia i chodzenia nie bya nam wrodzona? Czy uczszczalimy do nauczyciela mwienia lub chodzenia? Czy nie wyuczylimy si obydwu sztuk po niezliczonych zawodach? O ile moemy pamita, czy nauczenie si obydwu nie byo raczej zabawk ni czym innym, byli jaki cie pracy na tych wczesnych wysikach? Przyprowad chopca lub dziewcz nad wod i daj im zupen wolno, a naucz si pywa tak naturalnie, jak przywykli do chodzenia, gdy jest w nich ch pywania. Skoro nauczywszy si zobacz lepszego pywaka, bd si oczywicie starali go naladowa; a cae to usiowanie, od pocztku od koca, bdzie dla nich w wikszej mierze rozrywk ni prac. Najlepszy pywak, jaki si trafi, przedstawia nauczyciela, a chopak i dziewczyna, ktrzy ju dobrze pywaj i ktrych najwiksz trosk jest, aby lepiej pywa, s uczniami w najdoskonalszym nastroju do nauczenia si. Plagiaty. Duch samolubny jest zadowolony, jeli moe czyim kosztem y. Skoro przywaszczy sobie czyj myl bez poczucia zobowizania wobec prawego waciciela, to zawsze bdzie polowa na cudz wasno. Jednake ludzie, od ktrych by mona poyczy, nie zawsze bd pod rk. Musi nadej czas, kiedy za chrzecijastwa, katolicyzmu i jego Kocioa, ktry wyrs na gtaki duch bdzie zdany wycznie na wasne zasoby. Przekona si wtedy o wasnym ubstwie; skarleje przez nag poyczania. Zobaczy, i takie przywyknienie nie dopuci do chemicznego przyswojenia i narodzin nowego pierwiastka, czyli innymi sowy oryginalnej idei. Po prostu nabye czyj wasno, postpujc z ni jakby ze sw wasnoci. Nie bye jej twrc; bye tylko odbiorc obcych wyrobw. Obojtn jest rzecz, czy przyjmujemy myl t drog i uywamy jej jak wasnej - czy nie; zawsze pozostajemy myliwymi polujcymi na cudz zwierzyn. Przez to nadweramy wadz wytworzenia wasnego odcienia szczeglnego wiata. Umys zrwnowaony o harmonijnym ukadzie przymiotw, niezbdnym do wydania na wiat coraz wicej oryginalnoci, musi wyksztaci si take z patrzenia i uczestniczenia we wszystkich moliwych odcieniach i rodzajach ycia, jak i z czystych, niesamolubnych pobudek. Musimy si schodzi i sympatyzowa z wszelkiego rodzaju ludmi, rnych zawodw, by tworzy wasne pomysy. odznaczajce si zupen oryginalnoci. W takim razie nie bdziemy zlepkiem

czstek poyczanych od wszystkich, z ktrymi si stykamy, lecz mozaik, na ktrej kada myl obca, wyryta na tle naszej myli, otrzyma waciwe jej zabarwienie. Studium ycia. Rwnowaga i pogoda umysu wytwarza nastrj cigego studiowania, z nim za bezprzestanne urastanie w si. Moemy si wyszkoli w takim nastroju, e przeniknie on wszelkie nasze wysiki i bdzie im towarzyszy tak, i bdziemy odpoczywali pracujc. Oto waciwy nastrj do nauki, wykonania dziea lub zabawy. Te trzy rzeczy powinny oznacza jedno - przyjemno. Bez owego nastroju niczego nie uyjemy; pielgnujc go, doczekamy si, e kada rzecz bdzie nas cieszy. Jest to usposobienie, ktre buduje, wzmacnia. Nasze siy niewidome s wtedy skupione: tak skupione, mog ca moc zwrci, gdzie wskae chwila. Jest to usposobienie, ktre musimy posiada, idc do kantoru twardego czowieka, pysznicego si dobrze nabitym trzosem, ktry zamyla przeszy nas swoim wzrokiem. Wytrzymaj w tym nastroju, a bdziesz wicej ni jemu rwny. Odczuje on twoj wadz, zanim przemwisz. Jest to stan umysu, ktrego potrzebujesz do zaatwienia si z chytrym kupcem, ten bowiem swoim zachowaniem da odczu, i spodziewa si od nas co utargowa, czy sobie tego yczymy, czy nie, i zwyczajnie udaje mu si nas do tego skoni. Tacy ludzie wywieraj sw wadz mylow na nas dla wasnego celu. S oni magnetyzerami handlowymi. Ich sia hipnotyczna jest rwnie prawdziwa jak ta, ktr popisuj si na publicznych wystpach. Mog jej nie uznawa w tej formie, a jednak j stosuj na swoich klientach, niewiadomi zasady, wedle ktrej dziaaj. Uczymy si kadego dnia; czsto kiedy najmniej mylimy o tym, e studiujemy. Uczymy si, chodzc z zadowoleniem po ulicach i spogldajc na twarze przechodniw, jeli to nas bawi i zajmuje. Wtedy coraz wicej uczymy si rnych waciwoci ludzkiej natury. Mczyni i kobiety staj si nam wtedy ksikami. Otwieramy je i czytamy. Uczymy si, patrzc w twarze ludzkie, w okamgnieniu rozpoznawa, jak oni odczuwaj i jakim jest ich usposobienie. Mimo woli gatunkujemy mczyzn i kobiety, utrwalajc ich w mylach stosownie do ich charakterw. Jeden okaz, t drog poznany, suy jako typ dla tysica, dla rasy. Uznajemy tego czowieka za nieugrzecznionego ze sposobu, w jaki spoglda na dam. Studiujemy natur ludzk. Widzimy w tej zbyt wystrojonej kobiecie nisk ambicj dorobkiewiczowej. Taka znajomo ludzkiej natury ma warto handlow w dolarach i centach. Skoro jestemy w niej wydoskonaleni, moemy w paru sekundach owiadczy, czy mona jakiej osobie ufa lub nie. Wzajemne zaufanie jest kamieniem wgielnym wszelkiego powodzenia w interesach. Nawet zodzieje musz ufa sprzymierzonym, aby pomylnie wykonywa otrostwa. Czyje podwrze zdradzi danej osoby typowy nastrj poprzez sposb, w jakim jest utrzymywane. Kobieta w domu okazuje swoje usposobienie w ubiorze. Niedbaa zdradza przewaajcy stan beznadziejnoci, nieporzdku i braku systemu. Szmaty i brud przemieszkuj zawsze w umyle, zanim si znajd na ciele. Studium nie powinno by w adnym wieku "mozolne". Uczymy si, podziwiajc i rozpatrujc budow piknego kwiatu; studiujemy metod i waciwoci aktora lub aktorki, kiedy oni najbardziej zwracaj i zatrzymuj nasz uwag i zachwyt. Wszelki podziw jest waciwie nauk. Podziwiajc zapamitujemy bez wysiku niejeden z piknych i charakterystycznych rysw. Ta niewymuszona uwaga i badanie - to studium.

Natchnienie. Wytrwae pielgnowanie si duchowych przynosi natchnienie. I nasza przechadzka moe odby si w tym stanie rwnie jak przemowa. Taki stan jest wysikiem bez natenia - wysikiem jakiego bd rodzaju, ktry jest sam w sobie przyjemnoci, czy jest on z dziedziny muzyki, przemysu czy eglarstwa. W natchnieniu zapomina si o ciele jako o narzdziu, ktrym si duch posuguje. Natchnienie nie poczytuje adnego wysiku za "prac", lecz za rozrywk. Nie zna regu ani metod, wedle ktrych mona je osign, w swoich wyszych za i najwyszych sferach przekracza granice takich przez ludzi ukutych formuek. Przy kadym dziele fizycznym czy umysowym przychodzi wysze i doskonalsze natchnienie, gdy jedna pe zetknie si z drug, jak to by powinno i przy wszelkich grach i rozrywkach. Mczyzna nie doskonali si, idc sam jeden na parti bilardu, piki czy krgli, sam powoc lub eglujc. Pozostawiony sobie w takich rozrywkach i pozbawiony krzepicego, podnoszcego i doskonalcego pierwiastka drugiej pci, staje si gburem. Skoro mczyni przebywaj sami duszy czas, czy na pokadach okrtw, w armii, czy na stranicach granicznych, staj si bardziej szorstcy i gburowaci. Gdy za kobiety tylko z sob si schodz, jak to czsto bywa po miastach i wioskach, skd dwie trzecie mczyzn poszo na "zarobek", staj si bardziej ograniczone, plotkarskie, pospolite i jakby zakaone ow tzw. pruderi, ktra widzc tak wiele zego, gdzie go nie ma, jest wanie istotn czci tego za, ktrego tak bardzo si lka. Razu pewnego pytaem synn wosk tancerk, z zapaem oddan poezji, wyraonej w ruchach, jakie przeznaczenie mia waciwie baletmistrz, ktrego kierownictwo baletem mogo mie racj chyba jaki szereg lat przedtem. "Jest on tu dlatego", odpara, "e obecno mczyzny dodaje nam podniety i natchnienia". Geniusz. Skoro uczysz si jakiej sztuki, zrb to na swj sposb! Bierz si do tego tak, jak ci poddaje natchnienie. Nie zwaaj na to, co ci mwi o koniecznoci uzyskania dobrej podstawy w pewnych zasadach, ktrych musz ci drudzy nauczy. Prawd jest, e bd co bd musisz mie te "podstawy". Lecz to jest wanie to, czego twj duch najlepiej ci moe nauczy. Zrobi on reguy dla siebie. Zostaw to jemu, a znajdzie on metody nowe i oryginalne. Nigdy nie uczono adnych regu Szekspira, Byrona, Burnsa ani Napoleona. Ufali oni swej wewntrznej potdze i duchowym podszeptom, stanowicym reguy. Jeli osignito niesychane rezultaty, ludzie mwi o "geniuszu" i z miejsca bior si do wykonywania szablonw podug metody uywanej przez geniusza, aby wszystkim nastpcom w tej samej sztuce naoy nowy garnitur kajdan. Geniusz nieraz uywa jakiej metody, ktra by dla nas bya kul u nogi. Skoro spenia swe zadanie, odrzucamy j na bok, biorc natomiast co lepszego na przechadzk. Metody geniusza cigle si zmieniaj. Napoleon wywoa przewrt w sztuce wojennej. Umys jego by tego rodzaju, e na powrt byby zmieni swoj taktyk. Geniusz sam moe dki niechaj zaginie. Niechaj na ostatnim sdzie przeklty bdzie z dostrzec nierozum chodzenia zawsze tym samym ladem, nawet wwczas, gdy on pierwszy go zrobi. Nie zna on regu stworzonych dla przez innych. Nie uznaje szanownych znawcw. Kto wie, czy i nasz umys nie ma w sobie zarodka jakiej nowej idei, odkrycia, czy te wyraenia sztuki w pewnej formie, jakiej wiat przedtem nigdy nie oglda.

Mistrz tej umiejtnoci mieszka w kadym z nas. Dajmy mu pole do dziaania, a take promy o dar mdroci, ktr otrzymamy i ktra uronie w geniusza naszego wasnego. Rozpoznaje on diamenty w pospolitej rudzie oraz zdolnoci powodzenia u kobiet i mczyzn, chocia powierzchownie s podobni do siebie. Obojtn rzecz, czy s ludmi z ogad, czy wieniakami i nie maj cywilizacji wedle uznanego w wiecie szablonu. Geniusz mwi nieraz niegramatycznie, jednak usuwa gry, buduje miasta i zakada koleje oraz sieci telegraficzne wokoo kuli ziemskiej. Cywilizacja nieraz przemawia i pisze wytwornie, nie jest wszake zdoln usun kretowiska; kultura czsto biedzi si i walczy w kantorze za dziesi dolarw, jako proste popychado nie znajcego gramatyki, nieogadzonego i nieludzkiego geniusza, ktry sam jeden zarabia swj tysic na dziesi kulturalnych.

POWODZENIE. Wiara we wasne zasady. Zamylasz odby swj pierwszy wystp wobec wiata. C naley najpierw uczyni? Przede wszystkim naley pozyska sympati niewielu szczytnych przyjaci, ktrzy prawdziwie ycz ci powodzenia. Sympatia jest si. Te siy sympatii jednak i dobrych ycze musz mie czas, aby dojrzay. Trzymaj si wytrwale w tym szczeglnym nastroju, a dojrzej. Skoro siy tak stworzone s dojrzae, zaraz poznasz si na tym. Uwydatniaj si one w pewnych podnietach, ktre ci zmusz postpi naprzd i uczyni pierwszy krok. Uka si w formie zaproszenia lub sposobnoci. Wtedy j chwytaj, oddaj si jej zupenie i zdziaaj, co moesz najlepszego w danej chwili i pooeniu! Siy te mog si zerodkowa w pewnym osobniku, ktry dziaa bdzie na tw korzy, aby zbliy si do ciebie z jak propozycj lub te w jaki sposb zrobi krok dla ciebie. Dlatego, e pewne wysiki zdaj si nie przynosi korzyci, nie powiniene myle, e to "klski". Bynajmniej! One w kadym razie rozgosiy twe imi, budzc u drugich wicej yczenia widzie ci lub sysze. Nieraz szereg umysw, bliej ci nie znanych, widzi oczyma duszy dalej pewien krok lub dziaanie, niezbdne dla ciebie, aby zapewni najwiksze i najtrwalsze powodzenie. Takich wpyww naley czujnie wyglda i dawa im posuch chtnie. Jeli starasz si pozyska sympati ludzi, podoba si im w towarzystwie, sprawi, by ci lubili, nie czy tego w ten jedyny sposb i z tym wycznym zamiarem, by stali si powolnymi dla twoich celw! Podobaj im si po to jedynie, by si podoba! Nie no w duchu swego celu materialnego zawsze na pierwszym miejscu, gdziekolwiek si tylko obrcisz! Nie poszukuj towarzystwa jedynie po to, by poprze swe interesa! Nie uwaaj swoich przymiotw towarzyskich jedynie za stopnie, po ktrych wstpujc masz sobie napdza grosza do kieszeni! Jeli tak czynisz, to wkrtce poznaj si na tobie. Choby by nie wiem jak miy i zachwycajcy, ludzie odczuj w twoim umyle co odstrczajcego. To opni twe trwae powodzenie zamiast przyspieszy. Nieraz w twych przedsiwziciach wszystko zdaje si przechodzi w zastj. Napracowae si, nagadae, usiujc swe plany wyjani drugim, a pomimo to wydaje si, e nic z tego nie wyniknie.

w desperacki wygld spraw naley wszake tylko do wiata zjawisk. Jest to li wygld z wierzchu. Jednake duchowe siy, ktre s niewidzialn potg, tworzc wszelkie uchwytne wyniki, s w penym ruchu. Czego ci najwicej potrzeba, to wytrwania w swym zamiarze, trzymajc si jak mona najdalej od stanu zwtpienia. Oddalaj si jak najwicej od takich, ktrzy nie maj zaufania do tych prawd, wyjwszy, kiedy musisz by z nimi. Wypadki, sprawy czy waciwe metody, ktrymi mona osign gwny cel, tworz same siebie. Powtrnie, nastawaj w duchu na to, i podany wynik musi si objawi w tej, a nie innej formie! Bd sprysty i gotowy pj, dokd ci prd uniesie! Gdy projektujesz co w jakim miejscu, moe si ta rzecz speni w innym o tysic mil odlegym. W wyszych sferach ducha przebywaj tylko ci, co zawsze s zadowoleni, weseli i ufni w przysze szczcie i powodzenie. yli podug zasad i je stwierdzili. U nich "zwycistwo pochono wiar". Wiedz, e utrzymujc ducha w pewnym stanie i nadzorujc odpowiednio myli, przycigaj ku sobie nieustajcy strumie potgi i szczcia, te bowiem zawsze id w parze. Dlatego ich ycie musi by nieprzerwanym acuchem tryumfw. Ich wierzenia i ufno s tak pewne, jak nasze, e ogie musi pali lub e woda musi zagasi ogie. Przytomno. Dzielno Przytomno ducha to duch, ktry nie odbieg swego rodowiska. Jest ona kamieniem wgielnym konsekwentnego dziaania. Podsuwa w danej chwili i miejscu mwcy wyraz lub zdanie czy ide doskona. Jest puklerzem dla przemysowca w jego kantorze i poza nim. Wyczerpany umys, ktry si wystrzpi na nierozwanych mylach, nie umie zwoa swych si razem do czynu w razie jakiego nagego alarmu lub nieprzewidzianego zwrotu wypadkw. Przytomno ducha znaczy tyle, co umys, dziercy wadz wskutek zdolnoci dania sobie wypoczynku i zgromadzenia mocy, jest wic tajemnic wszelkiej rwnowagi i wdziku w ruchach ciaa. Najsawniejsza tancerka stosuje si do zasady. Tak samo i piewak lub muzyk, gdy oddaje porywy swej duszy. Podobnie czyni wszyscy, ktrzy istotnie celuj w jakim zawodzie lub sztuce. Tylko taki czowiek, ktry daleko odrzuca wszelkie myli o powodzeniu lub klsce, najprdzej dokona czynu, przed ktrym inni si wzdragaj. Jeli za sprbuj, czyni to z wielkim strachem przed nieudaniem si, co mylnie wiat poczytuje za przezorno. Najlepszym sternikiem wrd szalejcych odmtw jest czowiek, ktry ma si zapomnienia o wszelkim niebezpieczestwie, a widzenia tylko przeszkd. Duch jego tedy wadnie zupenie swym "ja". Jeli ci co przeszkadza, postanw w duchu, e nie ma ci przeszkadza! Sprzeciwiaj si zemu, a umknie od ciebie. Niemie przyzwyczajenie czyje, natrctwo lub gburowato, skrzypice drzwi, co, co si naprzykrza z otaczajcego nas gwaru, wyronie nam coraz wicej ponad gowy, jeli owadnie nami; a jeli chodzi o osob, staniemy si jej podlegymi. Jeli nie moemy ignorowa obecnoci tej osoby w pokoju, to ona wypdzi nas z niego. Jeli nie umiemy by drugiemu miymi w jego obecnoci, to bdzie on rzdzi nasz mow, zamykajc nam usta; bdziemy milczcy i ponurzy. Jest to niema si otrzsn si ze wszystkiego, co nam przeszkadza. Nie chc twierdzi, e jest atw rzecz przeama nag smucenia si i przejmowania ndz lub wystpkami otaczajcymi nas, gdy w jednej chwili niepodobna odmieni tego, co latami

wzrastao, ale zastanowienie moe duo pomc. Bo czy obawa przed wierzycielem uatwi nam spacenie dugu, kiedy w naszej sakiewce pustki? Czy pomoe nam do zarobienia na ycie, gdy zawsze czujemy obaw przed niedostatkiem? Czy pomoe nam do zdrowia ba si saboci? Jake pozby si obawy i wpywu innych umysw lkiem zgnbionych? Zwalczaj w myli wszystko, czego si obawiasz! Pocznij widzie si w myli czowiekiem odwanym, ktry ignoruje wszystko, co przejmuje strachem, czy to jest czowiek, czy jaki dug lub moliwo niebezpieczestwa. Myli takie uycz ci mocy; nauczysz si zdobywa przewag, widzc si w duchu zawsze odwanym, godnym zaufania, ukadnym wobec drugichki niechaj zaginie. Niechaj na ostatnim sdzie przeklty bdzie z d i przyjemnym dla wszystkich. Im wicej tak dziaamy w wyobrani, tym czciej bdziemy tacy w rzeczywistoci. Nabdziemy siy nerww, taktu i wicej zapragniemy zej si z ludmi, ktrzy nadaj ton w wiecie. Jeli obawiasz si nieszczcia (ktre moe si nigdy nie przydarzy), ciao drtwieje, sia czynu jest poraona. Pielgnujc jednak siy ukryte, moesz wydoby z siebie si, ktra utrci wszelk obaw lub drczcy stan ducha. Wadza taka jest prost drog do powodzenia. Mczyzna lub kobieta bez lku moe dokaza cudw. Sia przycigajca. Przewaajcy nastrj ducha wicej ni wszystko inne stoi w cisym zwizku z powodzeniem w ludzkich przedsiwziciach. Myli nasze, nasz stan umysowy zawsze s zajte "ksztatowaniem" dla nas naprzd rzeczy dobrych lub zych. Skoro powiemy sobie: "Bd mia przyjemn wizyt lub weso podr", to wysyamy naprzd przed swym ciaem pierwiastki i siy, ktre tak urzdz sprawy, e wizyta lub podr bdzie nam przyjemn. Gdy za przed wizyt lub wycieczk jestemy w zym humorze lub obawiamy si czego nieprzyjemnego, wysyamy przed sob niewidzialne czynniki, ktre musz nam sprowadzi jak przykro. Gdy jeste zajty w maym przemyle i zawsze w duchu tylko w nim si widzisz, to zawsze tam pozostaniesz. yj w wyobrani w wikszym magazynie, biurze czy warsztacie, w lepiej zagospodarowanej woci, a przekonasz si, e to lepsze i wiksze, cokolwiek by to byo, stopniowo do ciebie si przybliy. Jeli masz stragan z grochem, przedstaw si w wyobrani wacicielem sklepu z owocami, a z czasem bdziesz go mia. Byle nie nagle to czyni; nie wpada w niecierpliwo, jeli wracamy do stanu umysu, ktrego chcemy si pozby. Nie mogc si doczeka czego, niecierpliwic si zatrudnimy si w gniewie, gdy sprawy nie zmieniaj si tak szybko, jak bymy sobie yczyli. Dlatego te tyle naszej siy przycigajcej idzie na marne. Moesz t drog zaszkodzi sobie tak samo, kiedy pobudka jest dobra, jak wtedy, gdy jest zwodnicza. Zwikszy to nasz si przycigajc, jeli czu bdziemy rzeczywist potrzeb rzeczy, do ktrej si zwrci nasz umys. Istnieje wielka rnica midzy podaniem a potrzebowaniem rzeczy. Niektre osoby podaj wszystkiego, na cokolwiek padnie ich wzrok, chocia na raz potrzebuj tylko bardzo mao z tych rzeczy. Ciepa odzie w zimie si przydaje. Podamy take rzeczy, ktre z pewnoci nie bd miay adnego uytku w zimie. Potrzeba tedy stosownego ubrania jest

nieodzown; dla innych rzeczy ni nie jest, chocia mog znale swoje miejsce i uytek we waciwym czasie. Rodzaj domu, w jakim y bdziemy za lat kilka, jako ubiorw, jakie bdziemy nosi, styl urzdzenia, jakiego bdziemy uywa, tworz si teraz w naszym umyle. Jeli nie dymy do lepszego domu, mebli i sukien; jeli sobie mwimy w duchu: "Nie mog doprowadzi do niczego lepszego", tedy z pewnoci oddzielamy si zapor od czego lepszego, tworzymy warunki nisze i w nich zostajemy. Skoro jaki pokj jest na jaki cel przeznaczony, albo gdy tylko jaki rodzaj myli w nim si zwyk wyraa, staje si on formalnie coraz wicej napeniony tak myl. Jego wpywy ku dobremu lub zemu ustawicznie wzrastaj. Innymi sowy nastrj twego umysu wypenia w pokj i z niego promieniuje. Wraliwa osoba bdzie twj nastrj odczuwaa zaraz po wejciu. Gdy jest trwale spokojny, odczuje ukojenie; jeli za przez wiksz cz czasu panuje tam rozstrj, owadnie ni natychmiast podobne uczucie. W pokoju, w ktrym projektowano mordy, rabunki i otrostwa, chocia tylko w myli i cho nie doczekay si wykonania, bdzie panowa nastrj tych bezecestw. Taki pierwiastek bdzie niejednych skania do popeniania tych zbrodni. Inna klasa ludzi, wznoszca si ponad takie zbrodnicze myli, uczuje si niezmiernie krpowana w takiej atmosferze. Utrac sporo czasu na otrznicie si z obcego ywiou, a to zmaganie si sprawi im niemie uczucia. Bdziesz tym zdrowszy, im duej ile monoci przebywa bdziesz w otoczeniu rzeczy zdrowych - silnych zwierzt jak te oywionych mczyzn i kobiet. Cyrk ze swymi zwinnymi jedcami, akrobatami i klownami wraz z audytorium, ktre, pozbywszy si na chwil swych trosk, ma umiech na twarzach, jest daleko zdrowszym miejscem ni sala operacyjna lub lczenie nad ksikami, opisujcymi choroby i cierpienia. Zreszt myli bezecne, stosownie do swej niszoci, wyszukuj miejsca najnisze i, jak kade ciao zgszczone, do nich d. Dlatego znajdziemy wicej zych tendencji w piwnicach i suterenach anieli na szczycie budowy, jak rwnie mniej niezalenoci w kraju nizinnym, botnistym anieli wrd mieszkacw gr. Historia naszej rasy to potwierdzia. Jakikolwiek bdzie nasz plan lub cel interesu, na ktry ustawicznie kierujemy nasz umys, taki ukad myli zacznie cign ku nam siy pomocne z ywiou niewidzialnego. Myle zawsze z silnym postanowieniem popchnicia w wiat naszych celw stwarza potg tak niezawodn jak dwignie, ktre, umieszczone pod najcisz budow, zdoaj j podnie. Korzyci i szkody z towarzystwa Myl jako istota niewidzialna bywa wchaniana przez wszystkich. Wtedy wstpuje w ciebie, wskutek czego przemylisz myl obc, o ile nie zupenie, to przynajmniej czciowo. Do pewnego stopnia bdziesz widzia, czu, sdzi i wyrabia sobie zdanie tak, jak to czyni osoba, od ktrej wysza ta myl. Odtd ju nie jeste samym sob; jeste po czci tym drugim osobnikiem. Stae si obiektem wpywu takiej siy hipnotycznej, z jak magnetyzer oddziauje na swe medium. Z tej przyczyny moesz widzie bardzo wyranie w jednym kierunku, a nader mglisto w drugim. Potem sobie wyobraasz, e pogldy, jakie wyznajesz i wnioski, ktre wysnuwasz, to twoje wasne. Nie w caoci s twymi wasnymi. Zostanie plama na twym rozumowaniu, jeli bdziesz przebywa w towarzystwie osb zgryliwych, wyuzdanych lub tchrzliwych. Choby by nie wiem jak odwany i

stanowczy, znajdzie si na tyle ciaru lkliwej lub niezdecydowanej myli, aby zrwnoway twoj odwag. T drog "ze towarzystwa psuj dobre obyczaje". Tysice natur wyszych nabawiaj si chorb, poniewa ich umysy nasikny nisz, za cik i ograniczon myl ich otoczenia. S na ksztat dbw, pokrytych i pogrzebanych przez jadowit jemio. Tu mgby kto zarzuci: "Nie potrafi y samotnie i bez towarzystwa". Dobrze. Tak y nie jest ani podanym, ani korzystnym. I niedobrze by nawet tak byo. Jest bardzo potrzebnym i upragnionym karmi si zdrowym, silnym i ywotnym pierwiastkiem, idcym od umysw pokrewnych nam w deniach i pobudkach. Ile prawdziwej ulgi, siy, humoru czy rozrywki odbieramy od naszych codziennych towarzyszy? S oni yjcymi uczestnikami? Kto podtrzymuje zabaw, ty czy oni? Kto musi ratowa konwersacj, gdy ta przycicha? Czy zawsze nie razi ci jej banalno? Jeli suchajc raz, drugi i trzeci tego samego, nie wyrazisz niezadowolenia sowy, czy nie czynisz tego w myli? Ilu to ze znajomych, ktrych odwiedzamy lub przyjmujemy, raczej znosimy ni chtnie widujemy, ilu, z ktrymi yjemy dla braku lepszych! Utrzymujc stosunki z ludmi niedbaymi i bez adnych wytycznych w yciu, nie majcymi przed sob celu ani dnoci, nie majcymi wiary w siebie ani w ogle w cokolwiek, wpadamy w fale mylowe, niosce klski. Gdy za czymy si z ludmi majcymi powodzenie, wchaniamy nastrj, ktry powodzenie przynosi. Ci, ktrym si le wiedzie, zawsze wydzielaj myli bezadu, niedbalstwa i zwtpienia. Ludzie zawsze beznadziejni i przygnbieni nie maj szczcia w niczym, yjc s tylko ciarem dla innych. Peni otuchy, weseli i ufni w siebie przycigaj czynniki powodzenia. Jeli twa wysza idea tylko bawi drugich, a ci oprcz chwilowej rozrywki nie odnosz std innej korzyci, niewiele im zrobisz dobrego ani oni tobie. Nie powiniene utrzymywa zbyt bliskiej z nimi znajomoci. S oni twymi dalekimi krewnymi po duchu. Gdy za nagle korzystaj w twym towarzystwie, przyjmujc rady, jakich im udzielasz, i starajc si wedug nich y i dziaa, moesz zabawi duej wrd nich. To s twoi bliscy krewni duchowi. Sympatia i zaufanie Omawianie interesu z takimi, ktrzy ci szczerze sprzyjaj i s gotowi pomc, bez cienia zawici lub niechci, dodaje ich si do twojej, wskutek czego plany staj si janiejsze. Dziaa to na obce umysy i wciga je niejako na list naszych sprzymierzecw. Sympatia jest si, tote na mocy tego samego prawa jest niebezpiecznym stwarza sobie wrogw bez wzgldu na to, jak dobra i suszna jest sprawa. Ktnia, gwatowne dowodzenia i debaty tworz milczc si rozkadow. Przyjazna rozmowa i spokojne rozpatrywanie wzajemnych uwag rodzi siy, ktre buduj. Drug wielk tajemnic wszystkich wielkich powodze jest dyskrecja - to znaczy sekret wobec wszystkich oprcz tych, ktrym wolno ufa i ktrzy maj jednaki interes w powodzeniu co my. aden praktyczny przemysowiec nie czytuje swych dokumentw publicznie lub nie zwierza si ze swych planw byle komu. Im bardziej posuwamy na przykad nasz interes i przedsibiorstwo, umysy, ktre mog nam pomc lub dziki naszym wysikom oczekuj pomocy, s gotowe darzy nas zaufaniem. Jest ono podstaw kredytu i potg, ktra do rk naszych prowadzi banknoty i listy zastawne w tym celu, aby przynie wicej, na to abymy uywali wicej, bymy projektowali nowe przedsiwzicia, bymy wydawali dla siebie na

wszystko, co czyni ycie jasnym i szczliwym, bymy puszczali w obrt, ale nie sknerzyli. Plan. Powodzenie w jakim przedsiwziciu nastpuje przez dziaanie zasad; nie przychodzi ono przypadkowo. Jasny plan lub idea przedstawia si, na ktrej moesz zarobi wicej pienidzy. Zawiy plan znamionuje si mniejsz i niedoskona. Nowe odkrycie jest now si. Jeli chcesz budowa statek dla siebie, to nie powierzysz tego budowniczemu okrtw dzisiaj, a wiertaczowi studzien jutro. Tak jest wszake skonno wielu umysw rozprzonych. Niewiadomie biorc si do rzeczy lub kierowani mylami drugich, buduj oni wedug innego planu dzi, a innego jutro. Trzeba wiedzie, ile i jak wydawa. Im wicej wydamy rozsdnie na jakie przedsibiorstwo, tym wicej zbierzemy. Im wicej wydamy na to, by uczyni siedzib przemysu gustown i pocigajc, tym wicej przycignie ona klientw z lepszej sfery skutkiem niechybnie dziaajcego prawa. Ozdabiaj sw pracowni w myli i staraj si postanowienia te wykona! Modny krawiec umieszcza swj lokal na modnym bulwarze, paci wysoki czynsz, sprowadza najdrosze sukna i zatrudnia najzdolniejszy personel. Tymi rodkami przyciga najlepiej pacc publiczno. Ustanawia, i susznie, wysok cen. Zyski jego s stosunkowo znaczne. Czowiek ten najpierw utworzy swoje przedsibiorstwo w gowie. Uczyni to moe, gdy by jeszcze wyrobnikiem w taniej pracowni przy brudnej uliczce. Jeli pragniesz zyskiwa podstpem i obud, moesz tego dokaza. Przycigniesz ku sobie cay szereg nieprawych indywiduw. Staniesz si jednym z nich, jednak wiedz o tym, e z czasem bdziecie sobie wzajemnie szkodzili. Najwiksi filozofowie nasamprzd projektowali, a pniej dziaali, jak to czyni Kolumb, Napoleon, Fulton, Morse, Edison i inni, ktrzy poruszyli wiat, mwic wiatu zarazem, jak si do tego bra naley. Twj plan, cel lub zamys, odnoszcy si do jakiego interesu lub wynalazku, jest istotnym ukadem z niewidzialnych pierwiastkw. Taki ukad mylowy jest magnesem. Zaczyna ku sobie przyciga siy pomocne zaraz po ukoczeniu. Wytrwaj w trzymaniu si swego planu, a te siy przyjd bliej i bliej; bd coraz silniejsze i coraz wicej przysporz korzyci. Praca. Rodziny, ktre nie yj z adnej pracy, tylko z odsetek, pyncych z bogactw odziedziczonych, trwaj zaledwie par generacji. Wymieraj, gdy ich siy i dnoci umysowe staj si bezczynne i ociae z braku wiczenia. Prowadz ycie trutniw, a w miar jak generacja nowa przychodzi, umysy ich sabn coraz wicej. Staj si niezdolni nawet utrzyma swoje posiadoci wobec podnoszcych si, a bardziej czynnych si wokoo siebie. Co do bogactw, gdzie s te rodziny, ktre w tym kraju istniay w tamtym stuleciu? W najczstszych wypadkach nie ma z nich ladu, zuboawszy, ustpiy miejsca tym obecnie tak przodujcym w wiecie przemysu i kapitaw - nowym ludziom, zrazu cakiem ubogim, jednak o umysach bogatszych w si. J te wiczyli, doprowadzajc do jednostronnych wynikw; a ich wnuki lub prawnuki, jeli bd si

zadowala egzystencj z dochodw, nie dajc pola do dziaania swoim zdolnociom, mog doprowadzi do ubstwa. Nawet w Anglii trudno przychodzi utrzyma bogactwo w rodzinach, chocia w caoci przechodzi z ojca na najstarszego syna, bo nawet gdy synowie s wyksztaceni, okazuj si czsto niezdolni do utrzymania zostawionej im wasnoci, a zreszt i odziedziczone tytuy i posiadoci ksicia lub margrabiego nie ustrzeg danego osobnika od pozostania na bardzo niskim stopniu inteligencji. Porzdek i metoda s przemonymi czynnikami powodzenia w przemyle czy sztuce. Skoro przestrzegasz adu i metody w swoim mieszkaniu, udzielasz ich zarazem swym zajciom. Aby przysporzy sobie najwikszego powodzenia w jakim przedsiwziciu, czy zrobi postp w jakiej sztuce lub poprzez jak spraw, jest nieodzownym w pewnych okresach dnia zapomnie o wszelkich interesach i sprawach. To czynic, pozwalamy naszym umysom wytchn i nabra siy do nowych stara i zabiegw. Skuteczny wysiek w kadym okresie ycia polega na wiczeniu tej umiejtnoci. Wtedy zmys powodzenia nami kieruje. Skoromy zbdzili z drogi, odnajdziemy j znacznie atwiej, idc bardzo wolno i majc umys skupiony, anieli rzucajc si w t i ow stron bez celu i sensu. Dowiadczony strzelec kieruje sob w takim nastroju skupienia i przeszukuje las za zwierzyn, kiedy niedowiadczony modzieniec z miasta, zapamitay w podnieceniu, przebiega mile przestrzeni, nie widzc jednak zwierzyny. W obydwu wypadkach, kiedy ciao stanie si do pewnego stopnia apatycznym, pewna moc, jaka niezbadana sia, wychodzi i odnajduje drog. Tak i myliwy znajduje zwierzyn. Dawna maksyma filozoficzna uczy: "Cokolwiek dziaasz, czy to z ca moc". Nie jest to spazmatyczna, targajca sia gniewu lub szalestwa, ta bowiem nie jest wcale si, lecz jej marnowaniem. Znaczy to, e kady czyn naszego ycia od zawizania trzewika, uoenia listu, zacicia owka naley spenia z si metody, akuratnoci, wykoczeniem i adem; jednym sowem z si skupienia. Jako chopak robiem pierwsze prby kopania w zotodajnym okrgu Kalifornii. Stary grnik zagadn mnie wtedy: "Modziecze, zanadto cik prac czynisz z kopania; powiniene wkada wicej ducha w t opat". Rozwaajc to upomnienie, spostrzegem, e odkopywanie gruzu wymagao spdziaania ducha i mini. Umys mia nadawa kierunek miniom, on te umieszcza koniec opaty w tym miejscu, z ktrego by moga nabra jak najwicej gruzu z najmniejszym nakadem siy, jak rwnie dawa kierunek glinie odrzucanej opat. Przekonaem si, e kopanie przychodzio mi tym atwiej, im wicej myli wkadaem w opat; stawao si ono tym mniej prac, tym bardziej przechodzio w rozrywk, wic tym duej starczyy moje siy do tego zajcia. Skoro za myli odbiegy do czego innego, odczuem to natychmiast, gdy tym rychlej stawao mi si kopanie przykrym mozoem. Co wszake czyni, jeli w nawale pracy roztargnienie pomnaa w trjnasb nasze trudy? Najlepiej co jaki czas powtarza sowo: "Skupienie" - bdzie ono symbolem myli i z wolna zbuduje podstaw skutecznej pracy. Samodzielno. Nie moesz pody za sw najjaniejsz myl, dopki jeste w okowach jakiej bd obawy. Jasna myl i plan maj warto w dolarach i centach.

Skoro dostaniesz si pod wadz roztargnionej, niezdecydowanej chorgiewki, jeli przejmujesz myl takiego ustroju, to bdziesz sam kapryny i chwiejny. To samo udzieli si i drugim, ktrzy si do ciebie zgosz po zlecenia. Jeli twj przeoony dokadnie nie wie, czego da, i ty nie bdziesz wiedzia, czego masz wymaga od innych. Tamci za bd ten nastrj przeszczepia dalej na tych, z ktrymi bd mieli do czynienia. Jeli gowa przedsibiorstwa jest kapryna i niezdecydowana, to niezadowolenie chwyta si bdzie wszystkich na caej linii. Takiej osoby nie zadowolisz, ona sama bowiem zawsze narzeka na siebie. Jeli nie moesz doj, czego waciwie od ciebie daj, wypowiedz si! Nie staraj si dziaa za tych, ktrzy nie wiedz, co byoby wskazanym lub nieodzownym uczyni. Obstawaj za swym wasnym planem. Skoro widzisz suszny powd do jakiego dziaania, nie dopu, by ci inny odwid od niego. Krlestwo ducha roi si od tyranw. Chc oni mie wasne drogi po prostu z zamiowania do wadzy. W mniejszym lub wikszym stopniu wszyscy takimi jestemy. Moesz z korzyci pyta o wyjanienia u wielu osb. O wskazwki, szczeglnie dotyczce twych wasnych celw, moesz zwraca si bezpiecznie do kilku zaledwie. Najwicej mylcy, rozwani i sprawiedliwi s zbyt ostroni w udzielaniu rady. Oni te powiedz ci, e ich zdanie jest tylko mniemaniem. Ignorancja, zarozumiao i niesprawiedliwo s pene dogmatycznej stanowczoci. Niewiadomo wypowiada si tak, jak czuje w danej chwili. Strze si uwaa zdanie tego rodzaju za wskazwk. Jeli tak postpisz, przejmiesz t zarozumia myl, ten przesd. Umys ten bdzie wtedy tob kierowa. Moe ci to skoni do porzucenia rzeczy niezmiernie korzystnej. Staa posada i dobre wynagrodzenie w jakim zawodzie na cae ycie nie jest drog do trwaego lub wzrastajcego powodzenia. Jeste wtedy tylko rub w wielkiej machinie przemysowej, a skoro si zuyjesz, zastpi ci bez litoci now rub. Kiedy wpraw sigasz szczytu przedsibiorstwa, a podna zapat, to dlatego, e chocia biegy w swoim fachu, nie jeste do zrczny, aby osign suszne wynagrodzenie za t biego. Niekoniecznie masz si zadowala tym, by tob kierowali drudzy, ktrzy cignc zysk z twej zrcznoci, jako swoje twoje dziea stawiaj przed publicznoci, z nimi za trzy czwarte zysku. Musisz dy do tego, by kierowa przedsibiorstwem, ugruntowanym na twej zrcznoci. Powiniene uy swej przewagi umysu i pokaza j, a zarazem i siebie publicznoci. By uzyska najwiksze powodzenie, musisz prowadzi interes, a przynajmniej jaki jego dzia i by jedynym jego kierownikiem bez spdziaania lub trudnoci z czyjej strony. Tylko odpowiedzialno zdoa wykaza twoj pen wadz i jej towarzyszce szczcie. Inaczej jako marny pomocnik bdziesz krpowany wymaganiami pracodawcy lub warunkami, w ktrych bdziesz zmuszony pracowa, stworzonymi przez drugich. Ujrzysz swe najpikniejsze pomysy niedokadnie wykonanymi, nie mogc osobicie w caej peni doglda wprowadzenia ich w ycie. Potrzeba ogosze Zawsze istnie bdzie potrzeba lepszego wyrobu, lepszego wysiku w jakiej sztuce lub te usug jakiego bd rodzaju, doskonalszych od tych, jakich dotd dostarczano. Gdy jeste pewny, e twoje dzieo jest lepsze, pchnij je w wiat! Poka je ludziom! Talent w sztuce albo odkrycie jest jednym i tym samym. Zdolno popchnicia tej sztuki lub wynalazku jest zupenie czym innym.

By osign powodzenie, musisz posiada jedno i drugie. wiat najlepiej wynagradza tych, ktrzy reklamuj. Tysice artystw i badaczy upada, gdy nie pielgnuj umiejtnoci ukazania si wiatu. Ubstwo przychodzi najczciej z uciekania przed ludmi i obawy z przyjcia odpowiedzialnoci. Nie moesz osign powodzenia ani zrobi majtku, skoro zawsze pozostaniesz w kcie. Nie moesz robi interesw ze wiatem wycznie przez listy i zastpstwa. Do pewnego stopnia musisz wystpi na widowni. Jeli twj duch stawia twe ciao przed jak osob, przynosi tym samym i narzdzie, ktre daje umysowi si skierowania caego zasobu swej wadzy na t osob. O wartoci myli nowej. Ciaa ludzkie podupadaj i trac siy ywotne, przerabiajc ustawicznie ten sam ukad myli. S one dla twego ducha pokarmem, zarwno jak chleb dla ciaa. Stara myl jest istotnie zatch, niezdatn substancj, pierwiastkiem. Nie odywia ona ducha, jak naley. Skoro za umys zanika, ucierpi te i ciao. Stanie si bd na wp martwe, lub te, gdy umys jest do silny, by ujawni swe dania, spowodowane blami godowymi, nastanie ustawiczna rozterka, niepokj i jaki rodzaj saboci ciaa. Z takich powodw cierpi dzi tysice. "Maltretuj oni ducha" - tzn., e ich wychowanie wiatowe zmusza umys, by si stosowa do otaczajcego ycia, sprzeciwiajc si yczeniom duchowym ktre czsto mianuje gupstwem i kaprysem. Skoro nawiedzi ci nowa myl, wywoa ona zmian w ciele. Wzbud w kim zrozpaczonym lub osowiaym nadziej, daj obietnic czego lepszego, a zmiana w ustroju jest nagle widoczna: oko rozjania si, minie wypraj, a kady ruch nabiera ycia. Nowy pierwiastek nie tylko wstpi w ciao, lecz si z nim poczy w jedn cao. "Jestem o sto lub piset dolarw bogatszy, ni byem dzi rano", powiada z uradowaniem zbieracz gotwki. Ta radosna myl jest dla ksem codziennego chleba, chocia niezbyt poywnego. "Ja", prawi drugi wieczorem, "jestem bogatszy, bo posiadem wiksz cierpliwo, nieco wiksz wpraw w sztuce, wiem rzeczy, o ktrych pojcia nie miaem dwadziecia cztery godziny temu". Nowa myl jest nowym yciem. Skoro jakie odkrycie czy wynalazek pojawi si w umyle badacza, napenia go radoci i wzruszeniem. Krew w jego yach biey z nowym rozpdem. Wizanka dobrych wieci, jak to nazywamy, w okresie przygnbienia, smutku i braku nadziei; moliwo urzeczywistnienia pragnie, usunicia za lub niebezpieczestwa jest w gruncie rzeczy tylko myl - jest li tylko obrazem rzeczy podanej, nie jest ni sam; ile wszake daje siy caemu ciau! Dlatego to prawdziwa czynna inteligencja wiatowa yje dugo, jak Wiktor Hugo, Gladstone, Beecher, Bright, Bismarck, Ericsson i inni. Prawda, e istnieje pewien gatunek kopalnego ycia i rozsdku, mogcy wytrzyma duo lat, jednak uywa on mao, a nie uskuteczni nic. Wzmoona znajomo zasad duchowych uzdolni umys uywa ciaa w przyszoci nie tylko w peni wadz, lecz postpowa w nich coraz wyej do bardzo dalekich granic. Panowanie nad sytuacj Powiniene dziaa bardzo mao, dopki si nie przekonasz, e nadszed czas i sposobno do dziaania. Jest to bowiem potg lub darem umysu, ktre skaniaj nas do trzymania si planu, jaki powzilimy i nie pozwalaj si zepchn, odwie, uj pochlebstwem, wyszydzi, nie pozwalaj ulec drugim.

Skoro postanowie by czym wikszym w sztuce lub przemyle, ni si wydajesz drugim, dar ten utrwali ci w tym postanowieniu. Mczyzna czy kobieta chcc osign powodzenie musz w duchu lub wyobrani tak y, porusza si, myle i dziaa, jak gdyby je osignli. Inaczej nigdy go nie uzyskaj. Urodzeni krlowie i krlowe w pastwie ducha, jakkolwiek chwilowo zmuszeni przyjmowa to, co wiat zowie miejscem polednim, bd myleli o sobie rwnie szczytnie i czuli si tak wysoko, jak gdyby na swoich tronach. Czujc t myl cenienia si, zawsze ich otoczenie odda im naleyty szacunek. Tacy krlowie i krlowe bd zawsze zdali do szczytw, tam bowiem naley si miejsce ich duchowym przymiotom. Doprowadz do tego nie tyle dziaaniem cielesnym, jak milczc potg umysu, usposobieniem spokojnym, jednak nieodwoalnie stanowczym.

SPRAWIEDLIWO. Uczciwo. Susznym jest oczekiwa nagrody za to, co komu wiadczymy. Lecz nieraz dajemy chleb, a odbieramy kamienie. Jeli zawsze uyczasz komu bogactwa swej wyszej myli, dziaajc i tworzc plany, by zapewni byt i sprawi przyjemno jakiej osobie, ktra przyjmuje to wszystko, a oddaje mao lub nic dla twego utrzymania, natenczas krzywdzisz siebie. Czy masz prawo da co od tej niesprawiedliwej osoby, ktra tw prob, jak si zdaje, uwaa bdzie za zbyt mia? Stajesz przed ni, milczysz. Czemu? Bo si lkasz moe. Zaprzeczaj w myli, kiedy jeste w domu, w zaciszu swego mieszkania, e obawiasz si tej osoby! Ogldaj si w wyobrani takim, ktry jedynie domaga si swoich praw, a niczego wicej! Wiele jednak osb, mylc o doznanej od kogo krzywdzie, ywi uczucia, o ktrych by si nie powayli powiedzie w oczy tej osobie. Umiej w duchu knowa zemst, chcie si "odpaci", przyprawi t osob o jak szkod lub cierpienie, gdy nie postpia susznie. Jest to szpetna myl zalenoci - niewolniczej, tchrzliwej myli, ktra wszake musi dosign tego, ktrego dotyczy. Rozdrania go i nka. Jego myli s tobie nieprzychylne. W duchu widzisz si przejtym obaw danej osoby, tak te i ona bdzie ci widziaa, a raczej odczuwaa. To wyrabia w wielu umysach pogard i dziaa na tw niekorzy. Jeli bdc sam ze sob przedstawiasz si w myli takim, ktry nie czuje lku przed ow osob, jednak nie chce pomsty - takim, ktry po otrzymaniu zadouczynienia pragnie ju jej pomaga, w takim razie udzielasz sobie najmoniejszego na ni wpywu. Uczciwo ma warto pienidza. Nie ujmujc si za ni ponosimy straty. Jest bowiem w narodzie tyle prawdziwej waluty, ile jest papieru krcego z rk do rk, uywanego jako pienidz i przyjmowanego jako taki, ktry nosi podpisy osb prywatnych lub wychodzi w postaci akcji lub udziaw od stowarzysze, przemysowcw. Chtnie bymy przyjli pismo takiego Goulda lub Vanderbilta, przyrzekajce wypaci pewn sum w oznaczonym czasie; tego skrawka papieru moemy dzi uywa jak pienidza. Jako wytwrca pewnego artykuu, ktry daje ludziom wygod lub rozrywk, moesz uzyska zaufanie drugich, a z nim take i kredyt. Twe imi na kawaku papieru moe rwnie obiega z rk do rk i mie warto pienidza. Im wicej zaufania maj ludzie do twej uczciwoci i zapobiegliwoci, tym silniej ugruntowana jest jej warto.

Pomimo wszelkich pozorw odmiennych, wszystek przemys zasadza si dzi na wierze w uczciwo i dobre zamiary czy to ludzi, czy korporacji lub rzdw, e dotrzymuj swych zobowiza. Przewaa i dugo przewaao w wiecie zapatrywanie, e jako we wszystkich interesach nieuczciwo jest o wiele silniejszym wspzawodnikiem rzetelnoci. Raczej przeciwnie; bezwzgldna, nieugita uczciwo wnosi do wszystkiego najwiksz potg, ktr osiga si skutki w przemyle, sztuce, we wszystkim. Oto zasada mdroci yciowej. Nieprawy umys i pochodzca ode myl nieuczciwa moe zyska duo pienidzy oszukastwem i fortelami; jest to wszake tylko czciowe powodzenie, z tak bowiem korzyci musz z zasady i w parze skutki dla osobnika fatalne i bolesne. Podstpny, oszukaczy umys nigdy nie osignie najlepszego zdrowia. Wybiegi i fortele przywodz w kocu ciau sabo i zgon. adne milionowe korzyci nie wynagrodz rozpadajcego si organizmu trawionego chorob. Poczucie uczciwoci powinno nami kierowa take, gdy nabywamy cudz prac. Jeli kupujemy tam, gdzie najtaniej, zwaajc jedynie na to, eby naby towar za cen moliwie najnisz, zachcamy do oszukastwa i niesprawiedliwoci. wiat przemysowy i rkodzielniczy musi na razie pracowa po cenie jak najniszej. Niemniej przeto wyrobi towar jak najlepszy. Kiedy wchodzisz do pracowni obuwia lub kapeluszy, wytasz swe zdolnoci, aby zmusi ludzi do wyrobu tych artykuw po cenie jak najniszej. dasz, by sprowadzono materiay, wykonano prac i przyniesiono ci towar moliwie najtaszym kosztem. Nie dbasz o to, czy A, B lub C, ktry sprowadza materia i sporzdza towar, uzyskuje suszn cen za swoje wiadczenie, czy nie. Nie przyjdzie ci na myl, jak ci ludzie yj. Skd wezm na wikt i ubranie. Ty ich nie znasz i nie pragniesz pozna. Tym wszystkim, czego wymagasz, jest ich sia, zrczno lub inteligencja - za jak najmniejsz zapat, tak aby wwczas, gdy ta zdolno i wprawa dojdzie do ciebie w postaci kapelusza, surduta, pary obuwia, kota, opaty, mg wzi sze, osiem, a nawet dziesi razy tyle za prac przyjt na sprzeda, anieli oni wezm za doprowadzenie jej do stanu odpowiedniego do sprzeday. Jeli kupisz bardzo dobry towar po nader taniej cenie, winszujesz sobie, e zrobi dobry interes. Czy zapytasz: "By ten czowiek, co wykoczy ten przedmiot, dobrze nagrodzony za sw prac?" Albo czy troszczysz si o to, skd otrzyma suszn zapat? Jeste wic sprawiedliwy dla bliniego? Skarysz si, e twoja praca jest le wynagradzana. Gdy jednak polujesz na najtaszy wyrb i popierasz ludzi sprzedajcych taniej od wszystkich innych, to zachcasz ich do obnienia wszystkich cen. Tym samym obniaj si i twoje dochody. Szkodliwo kamstwa. Aby nie kama, do tego powinien nas skoni ten wzgld, e w nag sprowadza na ciao chorob, a rozstrj na umys. Im czciej kamiemy, tym mniej zdolni jestemy odrni prawd nam podan. Nag kamstwa w niektrych tak si wzmaga, i nie mog powiedzie, kiedy kami, a kiedy mwi prawd. Moemy wszake kama, nie mwic ani sowa. Nieraz witamy uprzejmie ludzi w domu naszym, chocia pragniemy, aby nie byli przyszli. To jest kamstwo, moemy si umiecha, chocia nas drudzy nie bawi ani nie zajmuj. Moemy udawa

wspudzia w czyim powodzeniu lub stosunkach, poniewa ma pienidze, ktre spodziewamy si otrzyma. Takie kamstwa, wypowiedziane przy rnych sposobnociach, s tak przyjte, e si o nich zapomina. A wanie owe niewiadome zmylenie sprowadza zo na ciao prdzej ni umylne kamstwa. Osoba wyrosa w kamstwach i druga bardzo prawdomwna s sobie wzajemnie mie. Niewidoczny pierwiastek siy, jak kada ujawnia, zwalcza drug, powodujc niemiy dla przeciwnej strony nastrj umysu, jak dugo zostanie w pobliu niej, gdy prawda i kamstwa nie mog razem mieszka. Siwy wos, zmarszczki i wszelkie oznaki staroci zjawiaj si prdzej u bdzcych, jako skutki wadliwej budowy ducha, podobnie jak nastrj gbura wyraa si dobitnie w jego obliczu. Cenienie siebie samego. Wysza mio wasna uszczliwia drugich zarwno jak i nas samych, bo nawet nie potrafilibymy mioci wzbudzi dla kogo, nie majc dla siebie. Tymczasem syszymy nieraz, jak matka odzywa si: "Nie dbam ja o siebie, byle tylko powodzenie syna lub crki byo zapewnione". Tzn.: "Chc si zestarze i sta si brzydk, przystaj na trudy i wysugiwanie si, byle tylko moje dzieci otrzymay dobre wychowanie i miay wzicie w towarzystwie. Jestem starym, zrujnowanym burzami, skoatanym okrtem i nie potrafi si ju duej utrzyma; najlepszy uytek, jaki mog zrobi z siebie, jest suy im za rodzaj podnka w postaci niaki, babki i dozorczyni pokoju dziecicego oraz kuchni, podczas gdy one graj rol w towarzystwie". Crka przejmuje si tak myl razem z t nisz, zaniedbujc si mioci, przyswaja j sobie tak, i staje si to czci jej istoty. Przeywa j i wedug niej yje, a trzydzieci lat pniej robi to samo i idzie midzy rupiecie pospou z niedobitymi garnkami jedynie dla mioci wasnej crki. Tym, co w licznych wypadkach przeszkadza w stosowaniu do siebie owej wyszej mioci i sprawiedliwoci, jest myl: "Co te drudzy powiedz i jak o mnie sdzi bd, jeli pozwol sobie na to, co mi si naley?" To znaczy, e nie powiniene jedzi wasnym powozem, dopki kady z twoich biednych krewnych nie bdzie mia take wasnego. Genera nie powinien ciaa swego odywia dostatecznie, aeby godny szeregowiec mg zawoa, e najad si za wszystkie czasy. Nie jest to bynajmniej prawdziw mioci siebie samego, jeli w przyjemnociach pozwalamy ciau na wybryki. Czowiek, ktry mozoli si i wyta ciao w zapamitaej gonitwie za interesem lub przyjemnoci, kocha dany przemys lub sztuk nierozwanie. Nie ma on adnego wzgldu na narzdzie, od ktrego zaley, gdy chce urzeczywistni swe idee. Jest on na ksztat mechanika, ktry by pozwoli rdzewie lub w inny sposb niszcze przyrzdowi, dziki ktremu moe wykonywa znakomit a niezwyk prac. Ndzarz nie kocha siebie samego. Woli on pienidze ni siebie; y z na wp zrujnowanym ciaem, odmawia sobie wszelkich wygd, obchodzi si na kadym kroku najndzniejszymi i najtaszymi rzeczami, pozbawia si rozrywki i wytchnienia na to, by skada pienidze, nie jest adn mioci siebie samego. Ndzarz kocha tylko swoje wory pienidzy, a ciao jego prdko wskazuje, jak mao dowiadczyo troskliwoci. Mio jest czynnikiem tak rzeczywistym jak powietrze lub woda. Ma ona u rnych ludzi kilka stopni wartoci. Jak zoto daje si zmiesza z grubszymi pierwiastkami. Gdy jednak drudzy nie mog dostrzec praw yciowych tak jasno jak ty, jeli w swej lepocie id potykajc si i napeniajc wiat upadkiem i ruin, to sprawiedliwo nie wymaga, by si da im wyzyskiwa, pochania ich zaraliwe, chorobliwe myli, dajc

im w zamian sw ywotno i si. Nie jeste odpowiedzialny za ich upr i lepot. Cho na chwil podwigniesz ich do lepszego ycia, ale zaraz potem przywali ci ich brzemi, a tym samym utrac oni podpor. Podaj im tylko swoj myl zdrow, pocz si z ludmi dobrej woli, by uly tym nieszczliwym, a reszt zdaj na Opatrzno! Jeli drugim uyczamy sympatii i pomocy materialnej i moralnej wedug wyboru lub zastrzeenia, skoro tylko jej zadaj, wezm od nas wszystko, co mamy, i przyjd z wycignit rk po wicej. Bd to ponawia tak dugo, dopki nie bdziemy cakiem wyczerpani. Nikt z obcych nie pooy kresu naszej hojnoci. Musimy to zrobi sami. To, co nazywaj wspaniaomylnym duchem, jest tylko inn nazw marnotrawstwa i krzywdy wasnej. Ci, ktrzy obrzucaj pienidzmi sucych i przepacaj nad miar drobiazgowe usugi, nieraz winni s te pienidze innym. M i ona. Bardzo wiele mczyzn i kobiet yje duchowo i fizycznie w cakiem odrbnym wiecie. Nie s to zdrowe ani naturalne wiaty. M nieraz yje tylko w swoim przemyle, zawodzie lub sztuce. Idzie do swego biura, sklepu, warsztatu rano, nie ma go cay dzie w domu, a wraca a wieczorem. W tysicach wypadkw kobietaona nie ma pojcia o tym przemyle i jego szczegach. Nie mogaby ona wzi go na siebie w wypadkach saboci ma. Musi to zostawi innym po stracie ma, zdana jest na ask otoczenia. Wiele zamnych kobiet yje prawie wycznie w wiecie zaj domowych, w trosce o dzieci i mniej lub wicej schodzc si niemal codziennie z przyjacikami. Wielu maonkw prawie nic nie wie o swoich wzajemnych celach. ona wie, e jej m jest prawnikiem, kupcem, lusarzem. Oto wszystko. M w wielu wypadkach wie tak mao o gospodarstwie domowym, troskach i odpowiedzialnoci, i sobie czasem wyobraa w swoich niejasnych pojciach, jakie ma o tych rzeczach, i "mgby to wszystko zrobi za godzin razem z zamiataniem, cieraniem prochw, zakupami i wszelkimi innymi tysicznymi wysikami, od piwnicy do strychu, od kuchni do spiarni, by dom utrzyma w naleytym porzdku". W duchu przynosi nieraz mczyzna swj przemys i swj zawd do domu. Moe to by handel, kwestie prawnicze, spekulacje, wynalazki, medycyna, jaka sztuka, powoanie lub umiejtno. Nieraz siedzi on przy stole, bdc w myli pochonity tymi rzeczami. Na nich spoczywa jego umys wieczorem. Moe on si zabawia i urozmaica chwile pisaniem listu do jakiego towarzysza zawodu w Kalkucie. M twj przynis swe ciao do domu. Zapomnia jednak przynie wraz z nim swego ducha. Ten by prawdopodobnie w Kalkucie, gdy on zapuka do drzwi wejciowych. Jeli umys jego potrafi drugich zabawi i jest miy w obejciu, jeste pozbawiona miego towarzystwa w czasie jego chwilowych wyjazdw do Kalkuty albo te do klubu, do trybunau lub innego miejsca, w ktrym spodziewa si by najbliszego dnia, a jest rzeczywicie ju teraz. W czasach starania si o ciebie, pamitasz, jak ci odwiedza, a wtedy czciej przynosi z sob ciao i ducha razem, nie by tak czsto w drodze do Kalkuty jak obecnie. Wtedy byo koniecznym przynosi do twego domu ciao i umys naraz i trzyma je tam oboje, gdy inaczej moe byby ci nie zdoby cakiem, tote byo dla nieodzownym by oywionym i zajmujcym, dopki okres starania si nie min. Nie byo dla wtedy tak niebezpiecznie wyjeda na chwil do Kalkuty jak obecnie. Te chwilowe wycieczki twego ma do Kalkuty nie byyby dla ciebie tak przykre, gdyby i ty w duchu moga wraz z nim tam pody i mie podobne, zajmujce ci tematy, na ktrych by zatrzymaa swj umys.

Idzie on sam w swj wasny wiat, zostawiajc ci sam w twoim. Jest to najlepszy wiat, jaki moesz dla siebie znale w takich warunkach, kiedy tsknisz, by dosta si do tamtego i zakosztowa wiata swego maonka, pozna kade pole jego myli. To jest waciwym miejscem i najwyszym prawem kobiety. Bdziesz si smuci lub czu pewien rozstrj albo rodzaj niepokoju, o ktrym sama nie wiesz, skd pochodzi. Masz "dobrego ma", jak to ludzie powiadaj. Stara si on bardzo o tw przyszo. Zdaje ci si, e nie powinna si uskara, a jednak nie moesz si obroni przed uczuciem alu. Pytasz si: "Czy to ma by cae szczcie maeskie? Czy w rzeczy samej na to zaoyam ognisko domowe, dla tej caej jednostajnoci, czy tego si mam spodziewa w maestwie i Kalkuty co wieczr?" Istnieje cay wiat zamnych kobiet, ktre otoczyy si wycznym kobiecym wiatem. Znajduj one pord swej pci jedyny cznik towarzyski. Schodz si razem. W tysicach miejsc, zwanych domami, wejcie maonka lub w ogle jakiego mczyzny do pokoju, gdzie zeszy si dwie lub trzy matki, jest hasem do ustania ich rozmowy i rozproszenia si gromadki. Czemu? Albowiem wskutek dugiego nawyknienia nie odwa si dalej prowadzi rozmowy lub sdz, e ona go nie obchodzi. Czu on bdzie zapor midzy sob a nimi. Czasami bdzie czu, e pragn si go pozby. I tak jest w istocie. A do pewnego wieku chopak i dziewczyna przebywaj razem w najlepszej zgodzie. Razem si bawi z rwn zrcznoci i uciech, biegaj, skacz, wdrapuj si na poty, drzewa i stogi siana, przeszukuj lasy i pola w lecie, a w zimie obrzucaj si niegiem. Czemu ta rwno towarzyska nie ma trwa i nadal? Co za poytek, jeli mody czowiek wiosuje, gra w pik i oddaje si mnstwu innych rozrywek wycznie w wiecie wasnym, do ktrego dziewcz ma wstp raczej jako widz ni uczestnik, chocia do takiego uczestnictwa z latami nabrao wicej podstaw? Dawniej, przez wieki, mczyzna uwaa, e jest lepiej uzdolniony do wielu zaj z powodu wikszej siy mini ni kobieta. Jednak czy mczyzna wiedzia, i bez obecnoci pierwiastka lub myli kobiecej jego sia mini si nie utrzyma? Bez bliskoci kobiecego pierwiastka mylowego mczyni zuywaj si prdzej fizycznie, jak to sprawdzono w odlegych zagbiach grniczych Zachodu, gdzie niemal wycznie zamieszkuj mczyni. Gdzie za ywio kobiecy wyzbywa si mskiego, tam bierze gr ograniczenie i nadmiar pruderii, ktra w kocu moe doj do takiego stopnia, e obaczy zo we wszystkim, co nosi znami mskoci. To za prowadzi do zaciemnienia poj. Gdziekolwiek w ten sposb jeden czynnik zdyskryminuje i usunie drugi, tam pe odosobniona popada w niemoc fizyczn i umysow. w nienaturalny wiat, w ktrym teraz przebywa tak wiele kobiet, jest gwnym czynnikiem, wskutek ktrego staj si szorstkie i odpychajce. Odziera je z wszelkiego powabu wobec drugiej pci. Czyni je niedbaymi w stroju, zewntrznym wygldzie. Odbiera yciu gwn podniet istnienia. Zmierza do pogrenia ich w ciasnych pojciach, ktliwoci, posdzaniu i melancholii. Cho intencje ich s jak najlepsze, kobiety nie mog posiada tego zapau i ochoty do czynw, jaka z mskiego pierwiastka duchowego, jeli cz si do jakiego celu wycznie same ze sob. Z drugiej strony, nienaturalny, jednostronny, wyczny wiat mski, wiat przemysu, interesw i rozrywek, jest pozbawiony yciodajnej podpory myli kobiecej, a to jest gwn przyczyn, dlaczego mczyzna tak czsto opuszcza si w par lat po lubie, zaniedbuje sw powierzchowno, staje si domatorem, nie

przypuszcza do siebie nowych idei i projektw, pragnie y w jednostajnoci i robi si ze w wieku lat pidziesiciu "stary czowiek". Niejedna te para prawdziwie dobrana przez wrodzon skonno yje dzisiaj w owych dwu wiatach. yj oni ze sob nieszczliwie, a tylko dlatego, i nie wiedz, e trwae i wzrastajce szczcie maeskie przychodzi z wzajemnego zachowania pewnych regu i stanw umysu. By tak szczliwo osign, musz oni we wszelkich sprawach i interesach by jednej myli i ducha. Jeli nie mog tego dopi, wwczas s nierwn par, nie s prawdziwym mem i prawdziw on. Chwilowo jednak mog by tak poczeni, a po usuniciu niektrych wad z ich umysw mog by prawdziwym maestwem. Niejedna para, mimo ponawianych niesnasek i dzielcych maonkw form wiatowych, przekonaa si, e nie mog unikn ponownego zejcia si razem. Znajduj jedno w drugim co, czego nie potrafi znale gdzie indziej, s prawdziwie zczeni, tylko jedno z dwojga jest niedojrzae. S stadem na mocy najwyszego prawa; a co tak jest raz zczone, tego aden czowiek nie jest w stanie rozdzieli. Niejedna para jednak tak poczona, nie zaznajc dzisiaj w maestwie tego szczcia, jakiego oczekiwaa, ani tego, jakim cieszya si w czasach narzeczestwa, mogaby, kada dla siebie, znale nowy eden, wracajc tam, gdzie si zaczto zaniedbywa, nawet u stopni otarza - zacz okres starania si na nowo; pragn podoba si jedno drugiemu dbaoci, mi powierzchownoci i dobrym gustem; humorem i obejciem we wzajemnej obecnoci, wyzbyciem si docinkw lub ironicznych uwag - zaczynajc wznawia te granice i formy obejcia, ktre zarwno dla ma jak ony nie s bezpiecznie do przekroczenia. ona tak jak m nieraz obalaj te szranki; ktrekolwiek z nich zawinio, powinno drugie wypyta, czy to, co czyni, mie jest drugiemu, we wzajemnych deniach i przyjemnociach stara si o to wzajemne czenie umysw, udzielanie si ywotnych i przyjaznych myli tak, by si znw odbudowa na ciele i duchu, a jeli dobrze sob pokieruj, to i w szczciu. W licznych wypadkach nieatwo takiej parze naraz odbudowa pomnik dawnej mioci, ongi zburzony, uszkodzony lub sprofanowany latami zaniedbania. Rycho wszake mona uzyska dosy dowodw, e mioci naley si dawna zasuona siedziba, a i to si pokae, i taka mio midzy nimi i przyjemno, jak darzy, moe wzrasta i wytrwa w cigej dnoci do wzrostu.

LOSY PRZYSZOCI. Macierzystwo. Nieraz przed poczciem i pniej kobieta wiele si zajmuje pewnym rzeczywistym lub wymarzonym charakterem, co te moe do niej przyciga wanie ten charakter w wiecie duchowym. Nie ma w wiecie ideaw w dosownym tego sowa znaczeniu. Idea fantazji bowiem wyobraa jaki yjcy typ duchowy. Duch taki moe si czu pocignitym do kobiety, zanim dzieci ujrzy wiato dzienne. Moe to by duch kogo, co bardzo si odznaczy w ziemskim yciu. Mg on by poet, filozofem, rycerzem, mem stanu, wielkim artyst. Jednak tyrania i bezwzgldno ycia nastrcza kobiecie tysiczne i bolesne przeszkody. I tak wiele cierpie nieraz moe przysporzy jedna strona, ktre drugiej przyjdzie wytrzyma. Z jednej strony usposobienie maonka bywa szorstkie, nieczue, nierozwane i despotyczne, kiedy ona jest zawsze agodna, wyrozumiaa, milczca. W wiecie

duchowym nie mog si oni poczy w harmonijny zestrj, dopki nie wyleczono bdw po jednej lub drugiej stronie. Kobieta, ktra tak wiele w myli przebywa z pewn osob, chocia nieznan, przyjmuje jej zalety, przyciga j, powicajc wszystek wolny czas i wypoczynek, na jaki j tylko sta. Oczywicie jeli wiesz o tym, e wybr pad na ciebie, to rad tam pozostaniesz, gdzie jeste tak podziwiany i jakby w domu. Tak pochonity przez kobiet czyj umys ku temu spieszy, co najbardziej zajmuje jej uwag. C moe to by innego jak nie dzieci, ktremu da ycie lub innymi sowy nowy powstajcy w niej organizm. Czyj umys w ten sposb bdzie z t przysz istot zczony niewidzialnym ogniwem. W pewnej mierze jest on tylko czci kobiety, dziaajc i mylc tak, jak ona pragnie. Odrodzenie. Nie znamy jeszcze penego znaczenia i wartoci ycia. Prawdziwe i cigle wzrastajce ycie jest stanem tak niepodobnym do obecnego istnienia, i zaledwie mona mie o nim wyobraenie drog porwnania. Jeli nigdy nie widziae z drzewa nic prcz jego korzeni w ciemnym zatchym gruncie, czy mgby kto sztuk wyrazw doprowadzi ci do pojcia o piknoci jego lici i kwiatw w wietle sonecznym? Duch odradza si, kiedy si otrzsa ze starego ciaa. Czyni to, gdy si znuy wleczeniem narzdzia, przez ktre nie moe si wyrazi. Stary mczyzna czy kobieta, z siami podupadymi, ma tak samo silny i bogaty umys jak dawniej. Ten jednak niezdolny dziaa na swe ciao. Jest on w pewnej mierze ode odcity. Ludzie nu si istnieniem, gdy rok po roku przetrawiaj ten sam zasb myli i wierze tam i na powrt. Tymczasem s one pokarmem dla naszych istot duchowych. Nasze ziemskie ciaa bynajmniej nie otrzymuj z roku na rok tylko jednego rodzaju ywnoci. Karm umys caymi latami jedn i t sam myl, a wpadnie w chorob. Chory za umys i ciao pogra si w saboci. Wychodzi na to, jak gdyby si kto stara odbudowa ciao zuytym, butwiejcym materiaem. Jest to co podobnego jak atanie dachu sprchniaymi gontami. Odrodzenie nie przyjdzie skutkiem jakich uchwytnych lekarstw i metod. Nastanie ono jedynie ze zmian warunkw duchowych. One to spowoduj, e damy pierwszestwo nowym drogom i zwyczajom. Odrodzone ycie z ciaem ziemskim jest yciem w stanie cigego wzrostu. Znaczy to: z przebudzeniem si kadego dnia odczu pikno natury, jakie nas wszdzie otacza. Jest now wietnoci za kadym przebyskiem soca. Znaczy na koniec odczuwanie radoci ze wszystkich rzeczy. Mie za uciech ze wszystkiego jest czerpaniem siy ywotnej z kadej rzeczy, a z ni wszelkiej mocy. W tym ley tajemnica utrzymujcego si na wyynie i doskonalcego si ustawicznie ycia. Prawdziwe i odrodzone ycie nie pochodzi z rzeczy uchwytnych. W tym ley powd, dlaczego daremnie si kusimy osiga zadowolenie przez rzeczy, ktre kupi mona za pienidze. Przychodzi nuda, bdca jedn z najgorszych chorb. Widmo przesytu i niezadowolenia szaleje tak samo w paacu jak i w chaupie. Salomon by w szponach tej hydry, gdy wyrzek: "Marno nad marnociami i wszystko marno!" Taki okrzyk wyrwa si z piersi krla ydowskiego dlatego, e stara si wydoby ycie i szczcie z kamienia, drzewa i kruszcu, misa i krwi, w ogle ze wiata zmysowego. Jest to niewykonalne. Gdy spostrzegamy, i nasze smutki, ale i zazdroci, ubolewania, kopoty, nasze chorobliwe urojenia o rzeczach szkodliwych i przewidzenia s czynnikami istotnymi i bardzo zymi, przyswojonymi przez nasze ciaa, gdy spostrzegamy, jak one zaraz

przechodz w tkanki i soki, a tak wszczepione w nas samych przynosz utrapienie, chorob, smutki i bole, zgarbione plecy, drce kolana, zmarszczki i zanik si mamy suszny i namacalny powd, aby si ich pozby. Gdy dziewcz widzi coraz janiej, i zazdro, draliwo, dsy i upr pozbawi je piknej budowy i dobrego wygldu, to wyty wszelkie siy, by si otrzsn z takich myli. To otrznicie si jest pocztkiem wzrostu nowego ciaa, jest drog do prawdziwego odrodzenia. Doskonalenie gatunkw. Nie ma zwierzcia, ktre by, wyprowadzone ze stanu natury i dzikoci, a wychowywane przez czowieka na jego uytek przez kilka generacji, udoskonalio si prawdziwie jako zwierz. Poprawio si ono tylko dla uytku i przyjemnoci czowieka. Zwierz przeadowane tuszczem, jakich wiele ogldamy na wystawach rolniczych, pozbawiono siy i zwinnoci. Rozrost tuszczu do takich rozmiarw dzieje si ze szkod dla zwierzcia. Wszelkie zboa, roliny i owoce, uprawiane przez czowieka, s typami naturalnymi, schwytanymi i trzymanymi w niewoli. Chowa si je w warunkach wymuszonych. Zalene s od pielgnacji ludzkiej. Odbierz im j, a nie utrzymaj si, tak jak dzika wegetacja albo tak, jak byo z prarodzicami naszej dzisiejszej pszenicy, ziemniakw, jaboni, czereni lub innych rolin w ich stanie natury. Przyswajajc takie sztuczne twory, wchania czowiek ich pierwiastek zalenoci, niewoli i zwyrodnienia. To za zmierza do przytpienia i opnienia rozwoju jego mocy duchowej. Wyjtek stanowi chyba niektre zwierzta, ktre w postpie generacji chowane przez czowieka staj si pojtniejsze i odpowiedniejsze do przeznaczonego uytku. Jeli natur psa wprawiono do gonitwy, to w drugiej generacji ciao tym lepiej bdzie przygotowane do szybkiego biegu. W czasach przedhistorycznych istniay owe potwornie niezgrabne bestie i ryby, ktrych koci teraz dowodz, e byy. S to ociali rodzice obecnych ras zwierzcych. Instynkt mamuta, yjcego niezliczony szereg wiekw dawniej, moe teraz istnieje w soniu, turze lub dzikim koniu. Jest to ywio uszlachetniony, uywajcy ciaa mniejszych rozmiarw, przedniejszej jakoci, zrczniejszego, posiadajcego wiksz ruchliwo. W czasach, gdy instynkt niezgrabnego waowatego, powolnego paza lub mamuta uywa swego cielska, czu bezustanne podanie organizmu lub narzdu, ktrymi by mg wadn z wiksz swobod. Tony cierwa i koci daway mu si odczu jako zawada. Dzisiejsze formy ycia s wynikiem nieprzerwanej kolei odrodze w tym, co zowiemy materi. Przez ni za moemy rozumie grubsz odmian siy niewidocznej, tak urzdzonej, aby si staa widzialn dla oka. Zwierzta i ptaki, ryby i pazy odtworzyy si. Zwierz raz po raz si pojawia w szeregu narodze, z ktrych kade przybiera rozmait form. Kade z nich jest nieznaczn poprawk ostatniego, jeli zwierz przebywa w stanie natury, tzn. dzikim. Podobnie i dla czowieka nie ma zapory do postpu, doskonaoci i zmian ustawicznych od grubszych do szlachetniejszych organizmw.

ZUDA. Dwoisto jani.

Sen jest procesem dokonywanym niewiadomie, podobnym do hipnozy. Tak jak magnetyzer pogra drugiego w stan bezprzytomnoci, tak czyni ze sob kady z nas noc, skaniajc ciao do stanu niewiadomoci. Kiedy idziemy spa, duch nasz w pracy dziennej wszdzie rozstrzelony, z dala od ciaa, teraz pozosta z tak maym zasobem wadzy nad nim, e ciao przechodzi w stan upienia. Ciao twe nie jest twoj waciw jani. Wadz, ktra je porusza wedug twej woli jest duch. Jest to organizm niewidoczny, odrbny i oddzielny od ciaa mu podlegego. Uywa on go tak samo, jak tkacz wkien lub narzdzi, ktrymi si posuguje. To wanie duch jest znuony pod wieczr. Siy jego na wyczerpaniu, a dlatego niezdolne oddziaywa na ciao. Ciao jest waciwie rwnie silne jak zawsze, tak jak wrzeciono tkacza ma t sam si, kiedy rami zbyt osabnie, by go mogo uywa. Znuony w nocy jest duch dlatego, i jego siy byy dzie cay rozsyane w myli w tak niezliczonych kierunkach, i nie jest w stanie ich naraz skupi. Wdruje tedy w strony dalekie, a nie pozbiera wszystkich razem, a wtedy nastpuje przebudzenie. Dopki ono nie nastpi, prawie e nie yjemy, bo tylko poow naszej istoty tlejcej na podobiestwo ognia wrd wielkich mas popiou. W krainie snw. Poowa naszego ycia jest gadkim zwierciadem, ktrym na prno szukaby obrazu, jest ona zagadk, przysonit obokiem marze. Umys wdruje do odlegych krain i oglda ludzi, ktrych ani razu nie ujrzelimy na jawie. Nowy wiat, odkryty przez Kolumba, jest drobnostk w porwnaniu z tym, co ley u drzwi naszych, a do ktrego wstpujemy niewiadomie kadej nocy. Patrzymy okiem ciaa przez nasze pokoje, ulice, pola, twierdzc, e midzy nami a cianami domu, grami i lasami nie ma nic prcz "prni powietrznej", gdy tymczasem owa przestrze moe by natoczona budowlami, ludmi i niewidzialnymi podobiznami wszystkiego, co wokoo nas widzimy. Widzenia, spowodowane uyciem morfiny lub haszyszu, nie s tylko fantazj. Uatwiaj one szybsze wdrwki ducha z dala od ciaa. Otrzymuje on sztuczn podniet od czynnikw wzitych z konopi lub maku. Przy ich pomocy moe dalej podrowa i dostaje bodziec do wyjcia poza granic zwykych drg, jakimi zawsze w czasie snu poda. Oglda wspaniaoci krain, adnym pirem nie opisanych, o ktrych geniusz malarstwa sabe tylko zdoaby da pojcie. Bdc wszake na te szlaki si wypchnity, nie moe utrzyma tych delikatnych pierwiastkw i z nimi wrci do ciaa. One mu si wymykaj, wskutek czego powraca bezsilny. Std upadek i niedola zjadacza lub palacza opium, gdy ustanie dziaanie narkotyku. O wpywie otoczenia. y w rodzinie, ktrej czonkowie darzyli si zawsze przyjaznym i serdecznym ciepem, sprawia "czar" miych wrae. Gdy jednak, chorym bdc, jeste zmuszony pozostawa dniami i tygodniami w tym samym pokoju, twj duch bdzie si nuy widokiem zawsze tych samych przedmiotw. Kady z nich bdzie poddawa ten sam szereg przykrych, nucych myli. Taki stan i nastrj duchowy jest jedn z form zaczarowania. Dla tej przyczyny "zmiana otoczenia" bywa czsto zalecana chorym. Nowy stan umysu potrafi rwnie sposzy uroki.

Owi "proci dzicy", ktrzy po mierci pal nie tylko mieszkanie, ale kady przedmiot uywany przez nieboszczyka za ycia, wiedz zapewne wicej od nas o dobroczynnych i niszczcych siach przyrody. Samo zejcie si osb i poycie ich w szczerej sympatii nie ma adnego wpywu na dobre lub ze wyniki towarzystwa przez sam rozmow. Dopiero to, co myli jedna osoba o drugiej, wzrusza tamt najbardziej. Osoba, ktra, bdc zawsze w pobliu ciebie, myli o tobie z niezadowoleniem i zgryliwoci, lub te okazuje wobec twoich sw i projektw ducha przekory, moe w kocu napeni ci niemiym uczuciem, choby jej sowa nie wiem jak pikne byy. W pewnych okolicznociach moe w kocu taka osoba wyrzdzi tobie szkod na ciele i umyle. Takie indywiduum rzuca naprawd "urok" na ciebie. Przeciwnie za, bliska obecno kogo przyjanie do ci usposobionego, ktry ci pragnie zrobi przyjemno lub przysug bezinteresownie, napeni ci uczuciem spokoju i ukojenia, cho osoba taka godzinami ani sowem si nie odezwie. W tym ostatnim razie urok moe by tobie miy.

SZTUKA. Pogrzebane talenty. Potga i talent wzrastaj w ciszy. Roztwr mineralny, ktry ma wytworzy delikatne krysztay, musi by utrzymany w zupenym spokoju, kiedy si tworz nowe kombinacje. Najlepsze pody ducha, czy to odkrycie, wiedza lub uczucie, musz si tworzy w podobnych warunkach. Nasz oryginalny myliciel postpuje najwyraniej, kiedy jest pozornie leniwy. "Pilno" w tym, co zowiemy "prac literack", robi czsto "wywoki" z koni rasowych. Dziewcz ma odraz do "gospodarstwa", jeli nie okazuje biegoci w praniu, szorowaniu, gotowaniu i zamiataniu. Jeli nie zdradza si ze skonnociami i upodobaniami do zajmowania stanowiska, jakie wiat przeznacza tak wielu dziewcztom, to jest "dobrej gospodyni", zostaw dziewczyn w spokoju! Bd przekonany, e jaka moc w niej potrzebuje czasu i spoczynku do wzrostu. Nie wytworzysz lepszych stosunkw, zmuszajc j do zaj, do ktrych nie ma adnego pocigu. Najpewniej spowodujesz o wiele gorsze warunki. Wychowasz obojtn gospodyni, a kto wie, czy nie zmarnujesz duszy kobiety w pewnym kierunku bardzo uzdolnionej. "To czysta herezja! Nonsens!" - zawoasz. "Kad dziewczyn powinno si nauczy piec, gotowa, smay, zamiata, szorowa oraz tego, jak zarzdza domem. Nie powinno si jej chowa w prniactwie". Bardzo dobrze, zniewalaj swe leniwe dziecko do pracy, katuj dusz garnkami i patelniami. Za lat dziesi lub dwadziecia spojrzyj na ni i oce, czy przynosi zaszczyt twej wzorowej edukacji! Nie mona jakiego przymiotu potgi lub talentu zaku, unieruchomi, nie naraajc si na okropne wyniki. Czy prbowaby zatuc pczek jaboni i nastawa, by si ze rozwin kwiat gruszki? Jest to zasada wiata w tysicach wypadkw. Latoroli modego artysty odbieraj otuch, budzcego si geniusza przytumiaj moe i sami rodzice. Czemu? "Och, c to za biedna dola artysty. Nie zrobi oni majtku, chyba w wyjtkowych wypadkach!" Susznie. I dla tej przyczyny rodzice nieraz zabieraj talent dziecka, grzebic go z caym spokojem.

Pielgnowanie myli twrczej. Do pewnego stopnia idea jest ograniczon. Istniej autorzy tak samo jak odbieracze myli. Takimi s ci, ktrzy staraj si y wedle swego najwyszego ideau i najwicej urozmaiconym yciem i zatrudnieniem. Ten, co widzi konieczno takiego postpowania, bierze sobie wszystko, co tylko najlepszego przywaszczy moe sobie ze wiata. Zabiera on siy duchowe ze wszech stron. Nastpnie je wydaje znowu, ubarwione wasnym odcieniem. Kady taki osobnik jest jakby szklanym reflektorem, majcym waciwy kolor. wiato, jakie ode wychodzi z takim odcieniem, rozsya promienie tej samej barwy na wsze strony. Takie wiato oznacza ducha. Zwierciado czy lampa oznacza osobnika, przez ktrego przebija wiato. Oliwa w naszych lampach moe pochodzi z tego samego rda. wiata w caym szeregu lamp mog by w tylu rnych kolorach, ile jest lamp rozmaicie ubarwionych. Tak te, w szeregu pojedynczych osb, cho kada odbiera pokarm tego samego ducha, to jednak odbija sobie waciwe, szczeglne wiato. I tak, jeli podziwiamy sztuk jakiego aktora czy artysty, przejmujemy jego myl. Nie bdziemy wszake sam jej podobizn. Myl jego splata si z nasz. Im wysza jest nasza i jej pobudki, im mniej samolubny nasz cel, im wiksza chyo takiego spojenia, tym oryginalniejsza i bardziej zdumiewajca jest myl nasza. Tymi sposoby rodzi si myl twrcza. Jednak nie powinno si jej zazdronie wizi; tak rycho bowiem, jak drugim udzielamy naszej obecnej myli lub idei, tak te otrzymamy now. Gdybymy j zatrzymali, przeszkodzilibymy odebraniu nowej myli, a tym samym i szczcia. Ono bowiem wcale nie zaley od tego, gdzie jestemy i co posiadamy. Moemy ku sobie przycign rado w wizieniu, podczas gdy ludzie niedostpni dla nowych idei ndznie wegetuj w paacach. Ustawiczny napyw nowych pomysw toruje drog wyzwoleniu z lochw ndzy moralnej i materialnej. Moesz opywa w bogactwa tego wiata, by jednak niezdolnym ich uywa. Na pewno za nie pozostaniesz dugo ubogim, gdy jeste bogaty duchem. Nauka sztuki. Kto biegy w jakiej sztuce, muzyk, sternik, mwca lub malarz, wszyscy, ktrzy dochodz do przedziwnych wynikw, mog powiedzie bardzo niewiele o metodach, jakimi osigaj takie rezultaty. Wiedz, e z czasem przyjd wyniki, a to czsto niespodzianie: Przez dugie wiczenie? Tak, ale nie przez mozolne. Zastanw si chwil, jak dugo byo potrzeba przyucza organizm, zanim nabra wprawy w chodzeniu. Najpierw trzeba byo utrzyma rwnowag na obu nogach w prostej postawie, nie upadajc; po wtre way si na jednej nodze, po trzecie rusza si naprzd, po czwarte nada ciau kierunek, w jakim chciae i. A mimo to zowiemy chodzenie "mechanicznym", nie za umysowym wysikiem. Skoro postanowie malowa, a lubisz dziea natury i sztuki na tyle, e umiesz je naladowa, to bdziesz ustawicznie studiowa gry wiata i cieni na skaach, wieach, cianach i basztach. Bdziesz podziwia i studiowa, a mienice si obrazy i barwy nieba sprawi ci nie znan przedtem rado. Jeli dalej bdziesz obserwowa, przekonasz si, e natura ma odrbny odcie kolorw na kady dzie roku i nieledwie w kadej godzinie dnia. Nagle przedstawi ci si to wszystko jako nowa i nieustajca rozrywka, nieoceniona, a zupenie bezpatna.

Mczyzna czy kobieta, lubicy podziwia drzewa wiaty jeziora i strumyki, fale, wodospady i chmury, ma w sobie zdolno naladowania ich w grze wiate, cieni i kolorw, maj, jednym sowem, pocig do malarstwa. Na to powiesz: "Aeby zosta artyst, trzeba mie sztuk sobie wrodzon". Ja za mwi: "Jeli kto podziwia sztuk, ju ma w sobie wrodzony talent, by czyni w niej postpy". Zarzucisz moe: "Przecie gdy podziwiam r albo krajobraz, nie jest to wcale oznak, e je kiedy w obrazie odtworz". Twierdz na to: "Wanie e potrafisz, pod warunkiem, e tego szczerze pragniesz". Ale jak? Oddaj godzin, p godziny, kwadrans codziennie! Rozpocznij! Wszystko na tym wiecie wymaga jakiego punktu wyjcia. Rozpocznij i staraj si naladowa na papierze zwidy li, potem wiey, kamie, ska, kloc drzewny, skrzyni, ceg. Cega, leca w bocie, ma swoje wiato, cie, kolor, ktrymi te same prawa kieruj, co na wspaniaym gmachu; a lepiej dla nabrania podstaw zacz od cegy ni od gmachu. Zacznij trzonkiem owka na lewej stronie starej koperty! Kada minuta takiej pracy przynosi ogromn wpraw. Kada minuta przed rozpoczciem tego, comy postanowili, a nie wykonali, osabia wszelki zapa do sztuki. Pamitaj jednak, e taka wprawa ma by rozrywk, tak jak dla modziey rzucanie i chwytanie piki lub dla bilardzisty prbowanie pchni przez p godziny tylko przeciw sobie samemu lub dla jedca trenowanie konia przed wycigiem. Kiedy robota zaczyna by trudn, kiedy stracisz cierpliwo, poniewa twoja cega nie chce wyj na papierze tak samo jak pierwowzr, porzu j, zaczekaj, a twj zbiornik cierpliwoci si napeni, a wtedy obierz do najbliszej kopii pie drzewa, skrzyni lub co innego! Jeli usidziesz co dzie na kwadrans lub p godziny z kasetk do malowania i od niechcenia bdziesz si bawi, prbujc efektw barwnych i pocigajc jedn kresk za drug, to skoro chcesz malowa, bdziesz widzia niebo, gry i lasy przechodzce w takie wiata i cienie, skoro pewna warstwa koloru znajdzie si na drugiej. Nagle wyziera pocznie z malowida grona, poszarpana skaa. Samo przez si nasunie ci si spostrzeenie, jak atwo naladowa pnie paru krzywymi i prostymi kreskami. Kleks bkitny posuy jako staw lub jezioro. Zielone granice wokoo bd znaczyy krzewy i zanim si spostrzeesz, powsta widoczek, pikniejszy dla ciebie, mimo caej niezdarnoci, anieli dzieo najwikszego mistrza, jest to bowiem twj pozornie przypadkowy utwr, twoje wasne dzieo. Oto fundament sztuki. W nim bierze ona swj pocztek. Z niego powstaa. Pozornie mimowolny ukad wiata, cieni i barwy da przed wiekami jakiemu talentowi podniet do przedstawiania tak rzeczy codziennych na gadkiej powierzchni. Std wpadnito na pomys ta i perspektywy oraz przedstawiania paszczyzny i zaokrgle, oddali lub poblia, a kady nowy ucze, mistrz czy nauczyciel musi zaczyna tam, gdzie rozpocz pierwszy z malarzy i i w jego lady. Tak samo rzecz si ma z kad sztuk. Im wicej zostawimy duchowi swobody, aby poszed za swym popdem, instynktem, tym wikszym bdzie natchnienie. Skoro je uoymy w reguy, zrobione dla przez innych, otrzymamy tylko naladowcw i plagiatorw. Regua dana uczniowi z wyranym poleceniem, e nie wolno jej nigdy przekroczy, jest acuchem, zapor w postpie w nowej krainie bada i pomysw. Usposobienie do studium, to znaczy wymylania metod i ich zapamitania - musi by stanem takiego spokoju zupenego, jaki tylko moesz osign. Nie moe tam by ani popiechu, ani rozdranienia. Jeli zbyt si unosisz chwilowym powodzeniem, odkryciem czego, czego szukae dugo, strze si! Bo inaczej natychmiast je

utracisz. Nie powinno by adnych nagych wstrznie ciaa lub ducha ani niecierpliwej gonitwy przy niezbdnych szczegach. Jeli narzdzie, ktrego uywasz, zamie si lub krzeso poruszy si albo twoje piro wymaga oczyszczenia, rb to w ten sposb, jak gdyby to jedno tylko byo w cigu dnia do zrobienia! Utrzymuj ciao w moliwie najwikszym spokoju! Bd raczej apatyczny ni przejty czym, namitny, porywczy. Mgby jednak kto zada pytanie: "Jaki poytek z pielgnowania jakiej gazi sztuki lub zachcenia drugich do niej, jeli dla tysicy walka o chleb jest dzi tak trudna?" lub innymi sowy: "Jaki cel w przyzwyczajaniu ludzi do potrzeb i da, ktrych nie mog zadowoli?" albo: "Jaki zwizek ma pielgnowanie sztuki z naprawianiem >>wielkich krzywd<< dzisiejszej chwili i czy moe im zaradzi?" Ma zwizek i przynosi jak najwiksz korzy. Sztuka, umiowanie i uprawianie jej uszlachetnia natur ludzk. Udoskonalenie wymaga odpowiedniego otoczenia, staranniejszego utrzymania, schludniejszych i wytworniejszych mieszka, czyciejszych ubra i cery. Nie potrafisz ludzi uczyni czystymi, wytwornymi, da im sympatycznego wygldu, gdy bdziesz im mwi, e powinni by nimi. Musz oni w sobie wyrobi jakie powoanie, zajcie, jak prac, ktra wzbudzi w nich wzmagajce si cigle pragnienie wykwintu ycia. Wiele z tego, co zowi uciskiem niszych przez silnych, ubogich przez majtnych, std pochodzi, e wielu biednych nie ma wyszych de nad chlewek obok drzwi, kau w podwrzu, a w ogrdku drabinki z pomidorw, zdeche koty i stare klepki. Duo pienidzy, dawanych dzi jako jamuna ubogim, waciwie przesypuje si z kieszeni bogacza do rk biednego i tylko na chwil umierza bied. Zrzucasz tej zimy p tony wgla do piwnicy ubogich. Ich rodziny s na chwil ogrzane. Zyski pozostaj w kasie Towarzystwa Wglowego. Ciepo ogrzewa istoty ludzkie, majce niewiele wicej ambicji od zwierzt. A gdyby tak zachci chopca lub dziewczyn takiego czowieka malowa, choby niezrcznie, najtaszymi farbami wodnymi, ugniata formy w glinie, obudzi w nich jak zdolno, ktra by im okazaa, w jak piknym wiecie yj, to zaraz poczaby w nich rosn odraza do kauy na podwrku i byyby usunite klepki wraz z tykami z ogrodu. Poka tym dzieciom, e maj w sobie mniej lub wicej tego potnego i cudownego pierwiastka, ducha, a przez jego wiczenie mog osign niemal wszystko, ku czemu d. Wtedy znajd si ju na drodze, wiodcej daleko od dobroczynnych kuchni, zupy rumfordzkiej i herbaciarni. Skoro bd pielgnowa to umiowanie pikna i wdziku w kadym kierunku, to posid rwnie zdolno do wyraenia takiego pikna i dobrego smaku. Jeli za bd sucha tego gosu wewntrznego i w swoim powoaniu, czy to jako mwca, aktor, rzebiarz, czy muzyk lub wreszcie jako robotnik, ogrodnik, hodowca, bd starali si zrobi co odrobin lepiej ni drudzy przez sw osobliwsz, im waciw metod, to wiat przyjdzie do nich chtnie, przynoszc swe dolary i centy za przyjemno, jak mu sprawi. Natchnienie. Codzienny przypyw nowych myli przynosi now si. Wtedy nasze przedsiwzicia zdaj ku powodzeniu, my za peni jestemy otuchy i si ywotnych. Nie zawsze jednak bior one pocztek w nas samych. Niejeden wielki pisarz, artysta lub poeta, wdz czy jaki inny pracownik na jakim polu ycia zawdzicza znaczn cz swej wielkoci talentowi, i da si uy nieznanym umysom. Taki umys jest nieraz poziomy, ktliwy, paski i zarozumiay, pada ofiar dz nieokieznanych, a jednak

czasami moe da wspaniay wyraz najgrniejszym uczuciom. W niektrych fazach dosiga wyyn niedostpnych, cho w yciu codziennym jest zwyczajn miernot. Poeta, ktry pisa pod czyj natchnion wadz, nieraz doczeka si gonej sawy. Jednake czsto nie zasuguje na saw, jak pozyska. W niewielkiej czci pisma jego s wynikiem myli skierowanych ku niemu nieraz przez umysy nieznane. W ten sposb zoyy one w nim swe pomysy, po czci na to, aby sobie uly. Umniejszywszy tak swj ciar, nabray zdolnoci do wyszych polotw ku nowym i grnym natchnieniom. Geniusze take do nich nale; a jeli nie znajd na swej drodze brylantw, to na pewno odkryj rud diamentow. Posannictwo teatru. Scena zbiera i skupia czasami rnorodne talenty i przejawy sztuki - poezj, malarstwo, sztuk deklamatorsk i muzyk. Musi by jak najlepiej obsuon przez aktora, architekta, dekoratora jak te mechanika, ktry by zoy skomplikowan maszyneri dla widowni i sceny. Woa do pomocy chemi dla wywoania wiate i barw do efektw scenicznych. Porednio lub wprost nie ma prawie wiedzy albo sztuki, ktra by nie bya zaangaowana na scenie. Wyzyskanie tego wszystkiego moe w jednej godzinie obdarzy wytchnieniem tysic lub dwa tysice osb, oderwa ich myli lub nastroje duchowe od zaj i kopotw, przegrdkom za umysowym, zatrudnionym w tych obowizkach, daje wypoczynek i siy odywcze. Artyci rwnie maj rozrywk i odywiaj si wykonywaniem tej sztuki, jeli maj do niej prawdziwe zamiowanie, kade bowiem natchnienie jest czynnikiem odmadzajcym i podniet do ycia. Sztuka dramatyczna ze swymi tysicami na widowni, z dziesitkami tysicy aktorw, z milionami widzw co dnia wypeniajcymi jej przybytki, powinna mie sw wszechnic rwn co do godnoci i stopnia takiemu Yale lub Harvardowi. Taka wszechnica powinna goci pod swym dachem modych mczyzn i kobiety z caego kraju, jacy by chcieli zyska wyksztacenie dramatyczne i sztuk wymowy. Miaaby si sta przytukiem i schronieniem dla tych modych ludzi, a w takim schronisku przewodniczyaby kobieta, ktrej serce byoby oddane tej idei i dla ktrej to by najwysz uciech byo. Niewiele jest przytukw dla uczcej si modziey w naszych miastach uniwersyteckich. S wprawdzie pensjonaty - nieraz parodie rodzinnego ogniska, gdzie studenci czsto oprcz pomieszczenia zyskuj wszelakie przykroci ycia domowego. Przyszy uniwersytet dramatyczny powinien mie swj teatr, udoskonalony we wszystkich szczegach, swoje muzeum kostiumw wszystkich wiekw, swj plac do gier i zapasw oraz wicze, swoje wykady w przerwach od waciwych przedstawie, w ktrych kademu byoby dane wykaza waciwy mu gust i odrbno. Otrzymujc wieniec najwyszej kultury, cignaby wszechnica z tych przedstawie odpowiednie zyski. Rwnie intratne musiayby by wykady synnych aktorw i aktorek, ktrych przygotowania byyby tylko mi odmian zajcia. Najwikszy aktor lub artysta bdzie zawsze studentem, obserwatorem podziwiajcym i opiewajcym cuda przyrody; jak te z drugiej strony nie wolno adnemu aktorowi, piewakowi lub tancerzowi rozprasza si ywotnych jakkolwiek niewstrzemiliwoci. Sztuka jakiego bd rodzaju podaje wane powody przeciw wybrykom w jedzeniu i piciu, jako te wyczerpaniu, ktre przychodzi z gniewnego mwienia czy mylenia. Inaczej artysta zaraz by poczu na scenie, e jego sia niedomaga i talent nie dopisuje.

W kadej gazi tych zawodw, darzcych publiczno rozrywk - aktorw, piewakw, tancerzy, akrobatw, jedcw, gimnastykw i atletw, musz by dokadnie znane zasady zdrowia oraz rodki zabezpieczajce gitko ciaa i umysu wicej ni w kadej innej klasie spoecznej, ich sztuka bowiem zaley od stanu fizycznego i duchowego. Podziw audytorium i uznanie s dla nich najsilniejszym bodcem, aby trzymali si prostej a wskiej drogi umiarkowania. Skoro tylko ludzko si uszlachetni, nie bdzie si lubowaa w sztukach opisujcych mier, tortury serca i wszelakie cierpienia. Dramat sztyletw i gwatu ustpi miejsca utworom, malujcym ycie ze strony jasnej, pogodnej.

ZAKOCZENIE. Brzask. Dlaczego nie moemy utrzyma jednakiej pogody umysu? Czemu tak bardzo podlegamy chwilom przygnbienia? To dlatego, i nie yjemy zgodnie z ideaem ycia. Dopki ziemskie, grubsze zmysy przewaaj, widzimy wszystko ze strony marnej, przewanie spostrzegamy w ludziach szczegy odpychajce; ocigamy si z wyrnieniem dobrego, moemy lubi niewielu, gardzimy niemal wszystkimi. Dopki czujemy ow siln odraz, widzc jedynie czyje bdy, dopty rzdzi nami takie usposobienie. Jestemy skrpowani. Jestemy zmuszeni pozwoli sobie imponowa dajmy na to uczniowi, ktrego mamy wychowywa. Nastpuje odbicie si jednej woli w starciu z przeciwn. Gdy jednak duch ster obejmie, sytuacja si odwraca; wtedy jasno widzimy dobre we wszystkim, czujemy si mniej lub wicej ku wszystkim pocignici, a widzc we wszystkich dobre, otrzymujemy je od nich w zamian. Przestaj nas tak silnie odpycha szczeglne uprzedzenia, kochamy wicej ni nienawidzimy. Nie istnieje bowiem prawdziwe zdrowie i dzielno bez szlachetnych dnoci i czystej myli. Podniosa myl tworzy zacn krew. e bez dobrego wychowania pniej suszne moray niewiele sprawi, rzecz wiadoma. Dlatego uszlachetnienie rodzinnego poycia powinno by koron wszelakiego postpu i kultury, na takiej za podstawie naley wzorowa szko. Jej wpywy i pedagogia sigaj daleko poza klas szkoln i sal wykadw. Poprzez taki wpyw i tok myli owo towarzystwo oddziaa na ciebie najsilniej, skoro w ostatnich godzinach dnia jeste znuony i bierny, a przez to najatwiej skaniasz si ku dobremu lub zemu. To wszystko za najczciej rozstrzyga o dobrej lub zej doli, o szczciu lub moralnoci modego czowieka. W domu zacnym, gdzie dbaj o wiksze udoskonalenie, wychowanie nigdy nie zasypia. Tworzy si atmosfera doskonaej myli, ktr si przejmuj wszyscy w jej granicach, czy to przy stole, czy w bawialni. Najtrudniejsze dziea staj si dla tej rodziny drobnostk. Wstpujc w ycie zastp modziey tak wychowanej tchnie energi. wietlane wiaty. Jest w yciu o wiele wicej zasobw przyjemnoci, ni dotd mniemano. Prawdziwe ycie rwna si trwaej i cigle wzrastajcej doskonaoci. Oznacza to zachowanie ciaa tak dugo, jak si dotd nikomu nie nio, zachowanie go rwnie od blu i

saboci, smutku i zwtpienia, jak i od wszystkiego, co nazywamy zgrzybiaoci. ycie jest rozwojem naszych si i zdolnoci odczuwania uciech do granic nieodgadnionych. Jest cigle rosnc wieoci, przyjmowaniem wszystkiego, co wzniose, wielkie i cudowne w wiecie, jak i rosnc wraliwoci na takie szczcie. ycie znaczy tyle, co wykrycie i doznawanie tych uciech. Ich rda nigdy si nie wyczerpi. Do tego wszystkiego wiedzie pielgnowanie naszych wadz umysowych, ktrych sia nie zna granic. Mog nas one zachowa od wszelkich cierpie, pochodzcych ze zmartwienia, utraty majtku i drogich osb, z cikich warunkw ycia. Taka moc jest pierwiastkiem wewntrznym, ktry sprzyja zdobyciu mienia i przyjaci. W statecznym deniu ku rzeczom wyszym i lepszym przychodzi z czasem prawdziwe odrodzenie ciaa - zupena "przemiana" na wskro co do jakoci i skadu krwi, tkanek, mini, cigien i koci; przewrt w organizmie uchwytny, zgodnie z odrodzeniem duchowym. Ciao odroso z doskonalszych pierwiastkw. Gdy nami kieruj szczytne dnoci i pragniemy stanowczo zwyciy w sobie wszelkie zo, co jest niezawodnym sposobem do ujarzmienia za wokoo nas, to zgodnie z tym wyprostuje si nasza postawa, oko rozszerzy si i rozjani, serce uderzy mocniej, lica oywi rumieniec, krew napenia si bdzie coraz doskonalszym pierwiastkiem, ktry uczyni chd elastycznym i doda ywotnoci wszelkim ruchom. Wtedy bdziemy peni tajemniczej siy, ktra nie jest tylko fantazj, lecz czym moliwym i rzeczywistym. Na ziemi nasz spynie nowe wiato i nowa umiejtno, niebywae wyniki na wszystkich polach, a przede wszystkim wiele szczcia. KONIEC

SPIS RZECZY I SIY Sia w ogle. 5. rdo siy. 7. Jak naby si. 9. Uywanie si. 10. Utrata siy. 11. Odzyskanie siy. 13. Sia pamici. 15. Sia odporna. 19. Odwaga. 21. Potga doskonaoci. 25. Sia kobieca. 27. Gospodarka si. 33. II SABOCI Gniew. Niecierpliwo. 46. Chwiejno. Roztargnienie. 47. Przyciganie zego. 49. W ptach obawy. 52. W rozterce. 56. Wspomnienia. 57. Uboczne wpywy. 60. Wyczerpanie. Pesymizm. 63. W ptach zalenoci. 64. III UCZUCIA Rodzina. 67. Mio. 69. Silniejsza ni mier. 71. IV LECZENIE CIAA Mylne drogi. 74. Czynni i ospali. 76. Leczca sia przyrody. 77. Zasady odywiania. 80. Alkoholizm. 85. Rne sposoby leczenia. 88. Potrzeba odmiany. 92. Rozsdne uywanie. 96. O wpywie ubioru. 101. Rozrywki. 103. Wasny kt. 107. Usugi choroby. 109. V KURACJA UMYSOWA Jasno umysu. 111. Postp przez walk. 112. Wadanie sob. 114. Skupienie. 115. wicenie niedzieli. 117. Wypoczywanie. 120. Sen. 122.

VI KRLESTWO MYLI Ksztacenie. 125. Szukanie odpowiednich fal mylowych. 126. Idee fixe. 128. Wyczenie myli szkodliwych. 129. Zapomnienie. 131. Myli gwne. 132. Kojarzenie si myli wyszych w spoeczestwie. 133. VII NAUKA ycie a wyobraenia. 135. Obarczenie pamici. 136. Oglne zasady nauki. 137. Samouctwo. 138. Plagiaty. 140. Studium ycia. 141. Natchnienie. 143. Geniusz. 144. VIII POWODZENIE Wiara we wasne zasady. 146. Przytomno. Dzielno. 148. Sia przycigajca. 150. Korzyci i szkody z towarzystwa. 153. Sympatia i zaufanie. 155. Plan. 156. Praca. 157. Samodzielno. 160. Potrzeba ogosze. 162. O wartoci myli nowej. 163. Panowanie nad sytuacj. 164. IX SPRAWIEDLIWO Uczciwo. 166. Szkodliwo kamstwa. 169. Cenienie siebie samego. 170. M i ona. 172. X LOSY PRZYSZOCI Macierzystwo. 178. Odrodzenie. 179. Doskonalenie gatunkw. 181. XI ZUDA Dwoisto jani. 183. W krainie snw. 184. O wpywie otoczenia. 185. XII SZTUKA Pogrzebane talenty. 187. Pielgnowanie myli twrczej. 188. Nauka sztuki. 189. Natchnienie. 194. Posannictwo teatru. 195. ZAKOCZENIE Brzask. 198. wietlane wiaty. 199.