Buddyzm w piguce, czyli Cztery Pieczcie Dharmy

Buddyzm w piguce, czyli Cztery Pieczcie Dharmy

Dzongsar Kjence Rinpocze
tumaczenie: Sebastian Musielak

A Skad wykonano w programie L TEX 2 Tekst jest dostpny pod adresem mahajana.net

Buddyzm ma cztery cechy szczeglne, zwane pieczciami. Jeli dowolna cieka czy lozoa zawiera owe cztery pieczcie, mona j uzna za ciek Buddy. Ludzie pytaj mnie czsto: Jak mona w skrcie przedstawi buddyzm?, albo: Jaki pogld czy lozoa wyrnia buddyzm od innych?. Niestety, buddyzm na Zachodzie wrzucono do worka opatrzonego etykiet: Religie wiata. Tu i wdzie znalaz si nawet w worku z poradnikami oglnymi czy metodami samodoskonalenia, no i oczywicie w bardzo modnym worku medytacji. Chciabym zakwestionowa to rozpowszechnione rozumienie medytacji buddyjskiej. Wiele osb sdzi, e medytacja ma wiele wsplnego z relaksacj, z kontemplowaniem zachodu soca albo wpatrywaniem si w fale na play. Przychodz wwczas czowiekowi na myl takie rozkoszne wyraenia, jak wyluzowa si czy nie przejmowa si niczym. Buddyjska medytacja jest jednak czym wicej. Po pierwsze, wydaje mi si, e powinnimy porozmawia o jej autentycznym kontekcie czyli o pogldzie, medytacji i dziaaniu; wszystkie trzy pozwalaj bardzo atwo zrozumie ciek. Mimo e na co dzie nie uywamy podobnych sformuowa, jeli si nad tym zastanowi, to dojdziemy do przekonania, e cokolwiek robimy, jest w tym taki czy inny pogld, jest medytacja i jest dziaanie. Na przykad, gdy kupujemy samochd, wybieramy ten, ktry wydaje nam si najlepszy, najmniej zawodny i tak dalej. Tak wic w tym przypadku pogldem bdzie nasze przekonanie, e dany samochd jest dla nas odpowiedni. Medytacj bdzie rozwaanie caej sprawy i oswajanie si z myl o zakupie samochodu, dziaaniem za kupienie go i uytkowanie. Cay proces nie musi mie wcale nic wsplnego z buddyzmem; postpujemy wedug tego schematu cay czas. Nie musicie nazywa tego pogldem, medytacj i dziaaniem. Moecie to sobie nazwa pomysem, rozwaaniem go i realizacj. 1

Buddyzm w piguce, czyli Cztery Pieczcie Dharmy

Jaki wic jest w szczeglny pomys, ktry rozwaaj buddyci? Buddyzm ma cztery cechy szczeglne, zwane pieczciami. I jeli dowolna cieka czy lozoa zawiera owe cztery pieczcie, mona j uzna za buddyjsk, cho nazwa nie ma tu akurat adnego znaczenia. Moecie j nazwa, jak wam si podoba; sowa buddyjski czy buddyzm nie s wane. Jeli ta cieka zawiera owe cztery pieczcie, mona j uzna za ciek Buddy. Dlatego te te cztery szczeglne cechy zwane s Czterema Pieczciami Dharmy. S to nastpujce prawdy: Wszystkie rzeczy zoone s nietrwae. Wszystkie emocje s cierpieniem. O tym mwi tylko buddyci. Wiele religii opiewa mio i podobne uczucia w pieniach i rytuaach. A buddyci mwi: Wszystko to jest cierpieniem. Wszystkie zjawiska s puste i nie posiadaj jani ja. W istocie jest to najwyszy pogld buddyjski, pozostae trzy prawdy s jej pochodn. Nirwana jest bezgraniczna. Bez tych Czterech Pieczci Dharmy cieka buddyjska byaby teizmem, bezsensownym religijnym dogmatem. Z drugiej strony, jeli surfer pouczy ci na play, jak siedzie i obserwowa zachd soca a jego nauki bd zawiera owe cztery pieczcie Dharmy bdzie to wykad buddyjski. Tybetaczykom, Chiczykom czy Japoczykom moe si to nie podoba, lecz nauki nie musz mie adnej tradycyjnej formy. Jak sami zobaczycie, Cztery pieczcie Dharmy s ze sob powizanie.

Pierwsza Piecz Dharmy: Wszystkie rzeczy zoone s nietrwae

Kade znane nam zjawisko jest zoone, a co za tym idzie jest nietrwae. Niektre przejawy nietrwaoci, zmian pogody na przykad, akceptujemy bez zastanowienia, lecz istniej zjawiska rwnie oczywiste, ktrych zaakceptowa nie potramy. I tak, cho sami wiemy i widzimy, e nasze ciao jest nietrwae i kadego dnia si starzeje, nie chcemy si z tym pogodzi. eruj na tym popularne czasopisma, w ktrych pisze si o tym, jak by wci modym i piknym. Moemy spojrze na t spraw z punktu widzenia pogldu, medytacji i dziaania: czytelnicy tych czasopism s wyznawcami szczeglnego pogldu myl o tym, by si nie zestarze lub jakim cudem umkn staroci. Przywieca im zatem wizja trwaoci, dla ktrej podejmuj okrelone dziaania zapisuj si do klubw tness, poddaj operacjom plastycznym i powicaj mnstwo czasu podobnym zajciom. Z punktu widzenia istot owieconych wszystkie te dziaania s aosne, gdy bazuj na faszywym pogldzie. Rne przejawy nietrwaoci, w tym starzenie si i umieranie, zmiany pogody i tym podobne zjawiska, buddyci kwituj prostym stwierdzeniem, ktre 2

Buddyzm w piguce, czyli Cztery Pieczcie Dharmy

stanowi tre Pierwszej Pieczci Dharmy: zjawiska s nietrwae, poniewa s zoone. Wszystko, co zoone, wczeniej czy pniej rozpadnie si z powrotem na czci skadowe. Mwic o zoonoci, nie pomijamy wymiarw czasu i przestrzeni. Czas rwnie jest zoony, a zatem i nietrway: bez przeszoci i przyszoci nie mona mwi o teraniejszoci. Jeliby chwila obecna bya trwaa, przyszo nie istniaaby, mielibymy bowiem zawsze teraniejszo. Cokolwiek robisz malujesz kwiat czy piewasz piosenk czynno ta ma pocztek, rodek i koniec. Jeliby piosenka nie miaa pocztku, rodka ani koca, nie mona by mwi w ogle o piewaniu, prawda? Oznacza to, e piewanie piosenki jest zjawiskiem zoonym. I co z tego? zapytacie. Dlaczego mielibymy si tym przejmowa? Nikt tu jeszcze Ameryki nie odkry: piosenka ma pocztek, rodek i koniec. Co z tego?. Rzecz nie w tym, e buddyci maj obsesj na punkcie pocztkw, rodkw i kocw; nie o to chodzi. Rzecz w tym, e tam, gdzie wystpuje zoono i nietrwao w odniesieniu do czasu i materii tam mamy rwnie niepewno i cierpienie. Niektrzy sdz, e buddyci to straszni pesymici, bo zawsze tylko mwi o mierci, nietrwaoci i staroci. To nieprawda. Nietrwao to doskonaa rzecz! Nie mam dzi BMW, lecz to wanie nietrwao tego faktu sprawia, e by moe jutro bd je mie. Bez nietrwaoci jestem skazany na nieposiadanie BMW: nigdy nie bd go mie. Jeli jestem dzi gboko przygnbiony, to dziki nietrwaoci jutro mog by znw w doskonaym nastroju. Nietrwao nie musi zatem oznacza niczego zego; wszystko zaley od tego, jak na ni patrze. Nawet jeli dzi jaki wandal porysuje ci twoje BMW, albo zawiedziesz si na najlepszym przyjacielu, wyznajc waciwy pogld na nietrwao zjawisk, nie bdziesz si tym tak bardzo przejmowa. Jeli nie uznajemy faktu, e wszystkie zjawiska zoone s nietrwae, mwimy o uudzie. Lecz gdy prawdziwie urzeczywistnimy t prawd a nie tylko pojmiemy j intelektualnie osigniemy tak zwane wyzwolenie: uwolnimy si od owej lepej, zawonej wiary w trwao zjawisk. Czy nam si to podoba czy nie, wszystko nawet nasza cenna buddyjska cieka jest zoone. Wszystko ma pocztek, rodek i koniec. Gdy zrozumiecie, e wszystkie rzeczy zoone s nietrwae, bdziecie gotowi na przeycie i zaakceptowanie straty. Niczego innego bowiem nie naley si spodziewa, gdy wszystko jest nietrwae.

Druga Piecz Dharmy: Wszystkie emocje s cierpieniem

Tybetaskie sowo uywane w tym kontekcie na oznaczenie emocji to zagcze, co znaczy skaony lub splamiony to jest przeniknity chaotycznoci lub dwoistoci. Niektre emocje, na przykad agresj czy zazdro, sami uznajemy za bolesne. C jednak pocz z mioci, czuoci, dobroci czy oddaniem emocjami przyjemnymi, jasnymi, ciepymi? Nie uznajemy ich za rdo cierpienia; a jednak, implikuj one dwoisto, a to znaczy, e w ostatecznym rozrachunku przynios cierpienie. 3

Buddyzm w piguce, czyli Cztery Pieczcie Dharmy

Niemal kada nasza myl rodzi si w dwoistym umyle. Dlaczego taki umys wytwarza cierpienie? Poniewa jest z gruntu faszywy. Kady dwoisty umys jest umysem faszywym, nie pojmujcym prawdziwej natury rzeczywistoci. Jak zatem powinnimy rozumie dwoisto? Jest to podzia na podmiot i przedmiot: z jednej strony jestemy my, z drugiej to, czego dowiadczamy. Takie dwoiste postrzeganie jest faszywe, o czym moemy si przekona na oczywistym spostrzeeniu kada osoba postrzegaj ten sam przedmiot inaczej. Jeden mczyzna uwaa pewn kobiet za pikn i to jest jego prawda. Gdyby jednak miaa to by niezalena od niczego prawda absolutna, wwczas kady czowiek musiaby uwaa, e ta kobieta jest pikna. Oczywicie nie jest to prawda, ktry mogaby istnie niezalenie. Zaley ona bowiem od twojego umysu to jego wasna projekcja. Dwoisty umys rodzi najrniejsze oczekiwania mnstwo nadziei i mnstwo lku. Tam, gdzie jest dwoisty umys, tam jest nadzieja i lk. Nadzieja to doskonae, usystematyzowane cierpienie. Zazwyczaj nie uwaamy nadziei za rdo cierpienia, lecz w rzeczywistoci jest dokadnie odwrotnie. Cierpienia lku za chyba nie trzeba nikomu tumaczy. Budda powiedzia: Zrozum cierpienie. To bya jego Pierwsza Szlachetna Prawda. Wielu z nas myli cierpienie z przyjemnoci odczuwana w tej chwili przyjemno jest niczym innym, jak rdem cierpienia, ktrego wczeniej czy pniej dowiadczymy. Buddyci mwi czasem, e przyjemno odczuwamy wwczas, gdy wielkie cierpienie staje si znoniejsze. A my wanie to nazywamy szczciem. Co wicej, emocje nie s rzeczywiste, nie istniej inherentnie. Gdy spragniony czowiek widzi na pustyni mira oazy, odczuwa natychmiastow ulg: Jak dobrze, jest woda!. Lecz gdy podchodzi bliej do wyimaginowanej oazy, mira znika. To wane spostrzeenie: emocje nie istniej niezalenie. Dlatego wanie buddyci konkluduj, e wszelkie emocje s cierpieniem z powodu swej nietrwaoci i dualistycznej natury rodz niepewno i zawsze towarzysz im nadzieje i lki. W istocie jednak nie istniej i nigdy nie istniay inherentnie, niezalenie od niczego; nie s zatem zbyt wiele warte. Cokolwiek tworzymy pod wpywem emocji jest w ostatecznym rozrachunku cakowicie daremne i zawsze przynosi cierpienie. Dlatego buddyci stosuj medytacj samathy i wipajany by osabi wadz, ktra maj nad nimi emocje, i uwolni si od zwizanych z nimi obsesji. Pytanie: Czy wspczucie jest emocj? Tacy ludzie jak my odczuwaj wspczucie dualistyczne, natomiast we wspczuciu Buddy nie ma podmiotu ani przedmiotu. To wanie jest mahakaruna wielkie wspczucie. Nie potra zrozumie, e wszelkie emocje s cierpieniem. W porzdku, jeli zatem wolisz wyrazi to w sposb bardziej lozoczny, moesz w ogle pomin sowo cierpienie i powiedzie po prostu: Wszystko, co dualistyczne, jest cierpieniem. Ja jednak lubi uywa sowa emocja, poniewa prowokuje to nas do mylenia.

Buddyzm w piguce, czyli Cztery Pieczcie Dharmy

Czy cierpienie nie jest nietrwae? Oczywicie! Jeli zdajesz sobie z tego spraw, wszystko jest w porzdku. A poniewa my nie zdajemy sobie z tego sprawy, strasznie utrudniamy sobie ycie, starajc si rozwiza nasze problemy. To nasz drugi najwikszy kopot: e usiujemy rozwizywa nasze problemy.

Trzecia Piecz Dharmy: Wszystkie zjawiska s puste, nie istniej inherentnie

Gdy mwimy wszystkie zjawiska, mamy na myli naprawd wszystko nie wyczajc Buddy, owiecenia i cieki. Buddyci deniuj zjawisko jako co posiadajcego takie lub inne cechy jak przedmiot, ktry jest postrzegany przez podmiot. Przewiadczenie, e podobny przedmiot jest czym zewntrznym, jest niewiedz to ona nie pozwala nam dostrzec prawdziwej natury przedmiotu. Prawdziwa natura przedmiotu zwie si unjat, czyli pustk oznacza to, e adne zjawisko nie ma prawdziwie istniejcej jani ja czy te natury. Gdy osoba czy oglnie podmiot trwajcy w stanie uudy postrzega jaki przedmiot, uznaje, e istnieje on naprawd. Jednak, jak sami rozumiecie, jego istnienie jest wycznie wymysem podmiotu, jest faszywym zaoeniem. Jego rdem jest uuda, e przedmiot istnieje rzeczywicie; nie oddaje ono jednak prawdziwej jego natury. Podobnie jest z miraem: widzimy co, co nie istnieje naprawd, cho sprawia takie wraenie. Nauczajc o pustce Budda chcia nam powiedzie, e rzeczywisto nie jest taka, jak nam si jawi e przedmioty s puste, czyli pozbawione faszywie imputowanej im przez nas egzystencji. I odczuwajce istoty cierpi, poniewa wierz w projekcje swojego pomieszanego umysu. Budda naucza Dharmy, by wyleczy ich z tego pomieszania. Sprawa jest prosta mwic o pustce, mamy na myli to, e wiat wcale nie jest taki, jak nam si wydaje. Jak ju powiedziaem wczeniej, omawiajc emocje, gdy zobaczysz mira, moesz go wzi za rzeczywisto, gdy jednak si zbliysz, zuda prynie choby z pocztku wydawaa ci si nie wiem jak realna. O pustce mona te mwi, e jest dharmakaj, i w innym kontekcie powiedzielibymy, e dharmakaja jest staa, e nigdy si nie zmienia, e wszystko przenika moglibymy uy do jej opisu wielu piknych, poetyckich sw. S to mistyczne wyraenia, ktre s czci cieki, tymczasem jednak wci jestemy na poziomie zerowym, na ktrym staramy si poj j intelektualnie. Buddysta moe namalowa Budd Wadradhar i powiedzie, e symbolizuje on dharmakaj albo pustk, lecz z akademickiego punktu widzenia ju sama myl o namalowaniu dharmakaji jest bdem. Budda naucza trzech rnych metod przy trzech rnych okazjach. Przyjo si mwi o Trzech Obrotach Koa Dharmy, ale moglibymy streci je wszystkie w jednym wyraeniu: Umys; nie ma umysu; umys jest wietlistoci. Pierwszy czon wyraenia, Umys, odnosi si do pierwszego zestawu nauk i mwi, e Budda naucza o istnieniu umysu. Chcia w ten sposb obali pogld nihilistw, e nie 5

Buddyzm w piguce, czyli Cztery Pieczcie Dharmy

ma niebios, nie ma piekie ani przyczyny i skutku. Potem, gdy Budda powiedzia: Nie ma umysu, chcia nam przekaza, e umys jest wycznie pojciem i e tak naprawd nic takiego nie istnieje. I gdy wreszcie powiedzia: Umys jest wietlistoci, wskaza na natur Buddy, na nieskalan, fundamentaln mdro. Wielki komentator Nagarduna powiedzia, e pierwszy obrt Koa Dharmy mia usun to, co nieszlachetne. Skd si bierze to, co nieszlachetne? Z eternalizmu lub nihilizmu. A zatem Budda wygosi pierwsze nauki po to, by pooy kres nieszlachetnym czynom i mylom. Budda po raz drugi obrci Koem Dharmy, gdy przekaza nauk o pustce, by oderwa nas od prawdziwie istniejcej jani czy prawdziwie istniejcych zjawisk, ktrych tak kurczowo si trzymamy. I wreszcie nauki Trzeciego Obrotu Koa Dharmy zostay przedstawione po to, by usun wszystkie pogldy nawet ten o nie-jani. Goszc owe trzy podstawowe nauki Budda nie zamierza wprowadza niczego nowego, a jedynie rozproszy niejasnoci. Poniewa jestemy buddystami, praktykujemy wspczucie, jeli jednak nie zrozumiemy Trzeciej Pieczci Dharmy ktra mwi, e wszystkie zjawiska s puste nasze wspczucie moe przynie efekty przeciwne do zamierzonych. Jeli szukasz rozwizania jakiego problemu, czynic ze wspczucia cel swoich dziaa, moesz nie zdawa sobie sprawy z tego, e twoja koncepcja opiera si cakowicie na twojej wasnej, osobistej interpretacji. A wtedy prdzej czy pniej wpadniesz w sida nadziei i lku, i gorzko si rozczarujesz. Czowiek z pocztku dobrze praktykuje mahajan i raz czy drugi prbuje pomc odczuwajcym istotom. Jeli jednak nie pojmie znaczenia Trzeciej Pieczci Dharmy, wkrtce si zmczy niesieniem pomocy i da sobie spokj. Niezrozumienie pustki prowadzi do jeszcze innych problemw. Zdarzaj si one buddystom raczej powierzchownym i zblazowanym. Tak si jako utaro w krgach buddyjskich, e czowiek, ktry nie akceptuje pustki, nie jest wporzo. Udajemy wic, e doceniamy znaczenie pustki, i medytujemy nad ni. Jeeli jednak nie zrozumiemy jej waciwie, mog wystpi niepodane skutki uboczne. Moemy bowiem powiedzie: Och, wszystko jest pustk. Mog robi, co mi si podoba. Zaczynamy wic ignorowa prawo karmy i ama zasady, lekcewac odpowiedzialno za swoje czyny. Stajemy si nieeleganccy, odbierajc tym samym innym ochot do szczerej praktyki. Jego witobliwo Dalajlama czsto mwi o tej puapce niezrozumienia pustki. Gdy waciwie rozumiemy pustk, widzimy, e wszystko jest wspzalene i e my rwnie jestemy odpowiedzialni za nasz wiat. Na ten temat znajdziecie miliony zapisanych stronic. Tylko Nagarduna napisa pi rnych komentarzy powiconych gwnie zagadnieniu pustki; pisali je rwnie jego nastpcy. Mamy niezliczone nauki mwice o wzbudzaniu waciwego pogldu na pustk. W wityniach i klasztorach buddyjskich w tradycji mahajany recytuje si Sutr Serca Wielkiej Doskonaej Mdroci w niej rwnie zawarto nauki o Trzeciej Pieczci Dharmy. Rne inne lozoe i religie mog nie przesanie: Rzeczywisto to uuda, wiat jest maj, miraem, zawsze jednak pozostaje jedna czy dwie rzeczy, ktre uznaje si za byty absolutne: moe to by Bg, energia kosmiczna i tym podobne. W buddyzmie jest inaczej. Wszystko jest samsar i nirwan od gowy Buddy po kawaek chleba wszystko jest pustk. Nic nie jest wyczone z tej ostatecznej prawdy. 6

Buddyzm w piguce, czyli Cztery Pieczcie Dharmy

Pytanie: Skoro mamy dualistyczn natur, czy kiedykolwiek zdoamy zrozumie nie dajc si opisa pustk? Buddyci s bardzo sprytni. Masz racj. Nigdy nie mona mwi o absolutnej pustce, mona jednak rozmawia o jej wyobraeniu o czym, co mona oceni i kontemplowa, by w kocu dotrze do prawdziwej pustki. Kto mgby powiedzie: To zbyt proste, bzdury facet wygaduje. Buddysta odparby jednak na ten zarzut tak: Co robi, tak to wanie jest. Nim spotkasz osob, ktrej nigdy jeszcze nie widziae na oczy, mog ci j opisa, albo pokaza ci jej zdjcie. Z pomoc zdjcia bez trudu zidentykujesz prawdziw osob. Z absolutnego punktu widzenia cieka jest irracjonalna, lecz gdy spojrze wzgldnie, jest bardzo racjonalna, korzysta bowiem z utartych, wzgldnych konwencji obowizujcych w naszym wiecie. Gdy mwi o pustce, kade moje sowo wie si z owym obrazem pustki. Nie potra pokaza wam prawdziwej pustki, lecz mog wam powiedzie, dlaczego rzeczywisto nie istnieje inherentnie. Buddyzm ma bardzo bogat ikonogra i mona by sdzi, e wytwory sztuki buddyjskiej stanowi przedmiot medytacji czy kultu. Czy mam jednak rozumie, e to wszystko nie istnieje? Gdy idziesz do wityni, widzisz wiele piknych rzeb, wiele barw i symboli. S to rzeczy wane na ciece. Nale do tak zwanej mdroci obrazowej czy pustki obrazowej. Gdy jednak podamy ciek i stosujemy jej metody, musimy wiedzie, e nawet cieka jest ostatecznie zudzeniem. Dopiero wtedy bdziemy umieli naleycie j doceni.

Czwarta Piecz Dharmy: Nirwana jest poza skrajnociami

Mam wraenie, e wyjaniwszy wam pustk, omwiem zarazem Czwart Piecz Nirwana jest bezgraniczna. Powiem jednak krtko, e rwnie t prawd mona znale wycznie w buddyzmie. W wielu religiach i lozoach wyznacza si cel ostateczny, ktrego czowiek moe si uchwyci; jest on jedyn rzecz, ktra naprawd istnieje. Lecz nirwana nie jest fabrykatem, zatem nie mona si jej uchwyci. Dlatego si mwi, e jest bezgraniczna. Wydaje si nam, e moemy uda si gdzie, gdzie bdziemy mieli wygodniejsz kanap, lepszy prysznic, lepsz kanalizacj i to bdzie nasza nirwana, gdzie nie bdziemy musieli nawet uywa pilota, bdziemy bowiem mie wszystko w chwili, gdy o tym pomylimy. Lecz jak powiedziaem wczeniej, w nirwanie nie chodzi o dodawanie czego, czego nam wczeniej brakowao. Nirwan osiga si wwczas, gdy usunie si wszelk sztuczno i zaciemnienia. Nie musisz by wcale mnichem czy mniszk, ktrzy wyrzekli si wiata, ani joginem biegym w tantrycznych praktykach. Jeli bdziesz prbowa usun czy przeksztaci przywizanie do wasnych dowiadcze, nie rozumiejc Czterech Pieczci Dharmy, prdzej czy pniej uznasz tre swojego umysu za manifestacj zych, diabolicznych si. 7

Buddyzm w piguce, czyli Cztery Pieczcie Dharmy

Jeeli tak wanie dzieje si z wami, jestecie dalecy od prawdy. A cay sens buddyzmu to otworzy ludziom oczy na prawd. Gdyby zjawiska zoone naprawd byy trwae i gdyby w emocjach zawieraa si prawdziwa przyjemno, Budda pierwszy by nam powiedzia: Nie rezygnujcie z nich, pielgnujcie je. Na szczcie z powodu swojego wielkiego wspczucia tak nie zrobi chcia ukaza nam to, co prawdziwe, rzeczywiste. Jeli podstaw waszej praktyki bdzie dobre zrozumienie Czterech Pieczci Dharmy, nic nie zakci spokoju waszego umysu bez wzgldu na okolicznoci, w ktrych si znajdziecie. Dopki wasz pogld bdzie pogldem Czterech Pieczci, dopty bdziecie na dobrej drodze. Kady, kto ma ten pogld w swoim sercu, kto ma go w mylach i kontempluje go, jest buddyst. Takiej osoby nawet nie trzeba nazywa buddyst, z denicji bowiem jest uczniem i naladowc Buddy. *** Dzongsar Jamjang Kjence Rinpocze urodzi si w Butanie w 1961 roku i zosta rozpoznany jako drugie wcielenie dziewitnastowiecznego mistrza Jamganga Kjence angpo. Studiowa pod okiem najwikszych tybetaskich mistrzw ubiegego stulecia, a zwaszcza nieyjcych ju Dilgo Kjence Rinpoczego i Dudzioma Rinpoczego. Dzongsar Kjence sprawuje tradycyjn funkcj w klasztorze Dzongsar we Wschodnim Tybecie, uczy te w nowo zaoonych uczelniach w Indiach i Butanie. Zaoy te orodki medytacyjne w Australii, Ameryce Pnocnej i na Dalekim Wschodzie. Artyku opracowano na podstawie wykadu pt. Czym buddyzm jest, a czym nie jest, wygoszonego w Sydney w kwietniu 1999 roku. (W tej postaci artyku ukaza si w wydaniu Shambhala Sun z marca 2000 roku i zatytuowany by Buddhism In a Nutshell: The Four Seals of Dharma.)