Debata o Walucie Swiatowej

Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________
Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych Debaty portalu Geopolityka.org
Debata o walucie wiatowej

Redakcja naukowa Marcin Domagaa Robert Kobryski
www.geopolityka.org 1 1
Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

______________________________________________________________
Debaty portalu Geopolityka.org
Debata o walucie wiatowej

Tom II
Redakcja: Marcin Domagaa Robert Kobryski Korekta i adiustacja: zesp Recenzja: dr Robert Potocki
Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie fragmentw dozwolone wycznie za podaniem rda. Nieodpatne rozpowszechniane dozwolone na zasadzie publicznej licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 2.5 Polska: http://creativecommons.org/licenses/by/2.5/pl/legalcode Redakcja nie ponosi odpowiedzialnoci za tre i pogldy wyraone przez autorw. Pogldy i opinie wyraone w tym opracowaniu nie s oficjalnym stanowiskiem zarwno redakcji portalu Geopolityka.org, jak i stowarzyszenia Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych.
Adres wydawcy: ul. Zwycizcw 22/13 03-938 Warszawa

Warszawa 2012 ISBN: 978-83-932915-7-1
www.geopolityka.org
Spis treci
Od redakcji ....................................................................................................... 2 Jakub Bizoo wiatowa waluta jest koniecznoci ........................................ 3 Gary Muvout Za pustym pienidzem poda niejeden Salomon ............. 7 Jakub Bizoo Wicej zotego realizmu...................................................... 11 Gary Muvout Ambiwalencja emocjonalna o walutach i zocie, czyli wspczeni Hamleci ...................................................................................... 14 Marian Szoucha Utopia waluty wiatowej................................................ 18 Tomasz Skowronek Wsplna waluta realizm czy utopia? Czy globalna gospodarka potrzebuje globalnej waluty? .................................................... 21 Gracjan Cimek Zderzenie utopii: utopia wiatowych dbr publicznych kontra utopia waluty wiatowej .................................................................... 25 Rafa Zgorzelski Waluta do przemylenia .................................................. 33
www.geopolityka.org 1 1

______________________________________________________________
Od redakcji
o ju drugi tom debat toczonych na portalu Geopolityka.org, prowadzonego przez stowarzyszenie Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych. Tym razem nasz uwag skupilimy na zagadnieniu moliwoci powoania do ycia jednolitego pienidza o zasigu globalnym. Dyskurs medialny w znacznej mierze powicony jest zagadnieniu globalizacji. Jednake do prawdziwego, zglobalizowanego wiata, w ktrym nie byoby granic, ktrym rzdziby jeden rzd, za w kadym miejscu na wiecie mona byoby zapacid za towary jednym pienidzem wiedzie jednak dod daleka droga. Bardzo wielu analitykw i obserwatorw podkrela wrcz niemonod realizacji wielu z tych zaoeo. W debacie na temat waluty wiatowej gos zabrao szeciu autorw. Ich opinie w zasadzie po rwno podzieliy si na tych, ktrzy dostrzegaj szans w takim rozwizaniu i na tych, ktrzy twierdz, e ten projekt bd nie ma szans powodzenia, bd te do jego realizacji wiedzie jeszcze daleka droga. Uczestnicy debaty starali si rwnie ukazad problemy i wyzwania stojce na drodze do powstania jednolitego pienidza. Wskazujc na przeszkody, toczyli dysput w kwestiach nie tylko, czy waluta wiatowa ma szans zaistnied, ale rwnie czy wprowadzenie takiego pienidza byoby korzystne dla przecitnego zjadacza chleba w skali caego globu. Poniszy zbir tekstw nie daje jednoznacznej odpowiedzi. To bardziej zestaw esejw w tym temacie, anieli pakiet gotowych rozwizao. Nie zmienia to jednak faktu, e temat jest fascynujcy i wart uwagi. Zapraszamy wic do lektury, a take do kontynuacji zacztej debaty, ktr mona potraktowad nie tylko jako zacztek gbszych rozwaao, ale rwnie ciekawy eksperyment intelektualny. Nastpny tom debat jest wanie w opracowaniu.
Redakcja
2 www.geopolityka.org
wiatowa waluta jest koniecznoci

Jakub Bizoo
d wielu lat pojawiay si pomysy na wprowadzenie jednej wiatowej waluty. Ich autorzy byli zgodni w kwestii, e taki pienidz zahamowaby kryzys i powstrzyma cige wojny walutowe. Wraz z kolejn fal kryzysu daj si syszed coraz liczniejsze gosy, e wsplna waluta powinna powstad jak najprdzej. Brak spjnoci finansowej w wiecie globalnych powizao prowadzi bowiem do braku stabilizacji na rynkach walutowych i cigych spekulacji pienidzem. Sam pomys powstania jednej waluty w skali globalnej jest bardzo stary. Po zakooczeniu II wojny wiatowej niewiele brakowao, aby taki pienidz powsta. Jednak wwczas nie istnia jeszcze wystarczajcy poziom wiadomoci, e takie rozwizanie moe byd koniecznoci. Obecnie powstao kilka regionalnych walut m.in. znane z ssiedztwa euro. Szeroko znane s koncepcje powoania wsplnotowej waluty w Paostwach Ameryki acioskiej, Afryki lub w tworzonej obecnie Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej. USA Chiny Kluczowym aspektem w postaniu globalnego pienidza jest kwestia dolara. Polityka monetarna, prowadzona przez USA, opiera si w znacznej mierze na sile amerykaoskiego pienidza, cieszcego si statusem waluty wiatowej w tym sensie, e gromadzi go najwicej paostw wiata, w postaci wasnych rezerw. Dziki temu amerykaoski bank centralny, zwany czsto Rezerwa Federaln (FED) nie obawia si uruchamiania kolejnych programw skupu obligacji, gdy pienidz, wystpujcy w tak wielkiej iloci, nie jest podatny na inflacj, nawet w obliczu jego drukowania na olbrzymi skal. Rzd USA nie jest zatem zainteresowany pozbawianiem dolara tej siy na rzecz zastpienia go inn wiatow walut. Za oceanem, wraz z pojawianiem si pomysw na wprowadzenie globalnej waluty, zawsze podnosz si gosy, e miaoby to katastrofalne skutki dla gospodarki USA. Nie da si pomind faktu, e dodruk dolara, to obecnie ulubiona forma wspomagania gospodarki, a bez niego, w obecnej formie taka pomoc byaby po prostu niemoliwa. Na przeciwlegym biegunie znajduj si Chiny. Paostwo rodka coraz bardziej niepokoi si sabncym dolarem, a niepokj rzdu w Pekinie nasila si z kadym kolejnym programem FED-u, majcym na celu skup rzdowych www.geopolityka.org 3 3

______________________________________________________________
obligacji USA. Rezerwy walutowe Chin, wyraane w dolarze, stanowi 2/3 wielkoci wszystkich chioskich rezerw. Rzd Chin od wielu lat prowadzi polityk, opart na osabianiu renminbi (juana), aby chod w ten poredni sposb wzmocnid si nabywcz dolara. W tym zakresie kolejnym pojawiajcym si problemem byoby ustalenie kursu wymiany dolara na now wiatow walut, gdy w przypadku jego zanienia gospodarka Chin mogaby stand na skraju bankructwa. Tak czy inaczej Chiny mimo wszystko obecnie s mocnym ordownikiem powstania nowego pienidza. Trzy wiatowe waluty Obecnie mona zauwayd fakt polaryzowania si trzech regionalnych walut, ktre s wynikiem powizao gospodarczych danego regionu. S to euro, dolar i byd moe ju wkrtce nowy pienidz powstajcej Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej, obejmujcej Rosj, Biaoru i Kazachstan. Drzwi do EUG stoj otworem dla kolejnych paostw regionu. Z pewnoci kwesti czasu jest powikszanie si liczby jej czonkw. Zaoenia funkcjonowania EUG s bardzo zblione do zasad obowizujcych w Unii Europejskiej. Sprowadzaj si do swobody przepywu usug, towarw, kapitau i siy roboczej. Niejako naturalnie, wraz z powstawaniem tej organizacji, pojawiaj si pomysy na stworzenie wsplnej waluty, uatwiajcej rozliczenia wewntrzunijne. Zaoyciele EUG nie podzielaj obaw zwizanych z kryzysem strefy euro. Dostrzegaj jej sabe strony i zakadaj ich wyeliminowanie we wasnej polityce fiskalnej. Wydaje si zatem, e powstanie euroazjatyckiej waluty jest kwesti dod bliskiej przyszoci. Scenariusze powstania wiatowej waluty Mona przewidzied dwa scenariusze wydarzeo po powoaniu do ycia nowego pienidza regionalnego. Pierwszy zakada wojn walutow, powsta pomidzy par euro/dolar, a now walut. Taki scenariusz wynika z wielu powodw. Jednym z nich jest ciga walka o wpywy na arenie midzynarodowej midzy blokiem paostw zachodnich a blokiem paostw tworzcych EUG. Wydaje si, e bdzie to wymarzony pretekst dla rozpoczcia skondensowanych dziaao instytucji finansowych wiata Zachodu, by bez ogrdek przedsiwzid kroki, majce na celu zaszkodzenie EUG, za pomoc atakw spekulacyjnych na ich wsplnotow walut. Moliwe jest take swoiste zawieszenie broni w obecnie trwajcej wojnie euro-dolar, by w obliczu wsplnego wroga zadziaad wsplnie. Drugi scenariusz jest byd moe zbyt optymistyczny, ale nie mona go do kooca zlekcewayd. To wanie on prowadzi do zaoonego w tytule celu. Wydaje si cakiem moliwe, e powstanie trzeciej waluty pobudzi dalsze rozmowy na temat powoania do ycia jedynej, wsplnej waluty wiatowej. 4 www.geopolityka.org
Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________ Prowadzenie bowiem dalszej, wzajemnej wojny walutowej nie przyniosoby oczekiwanego uspokojenia na rynkach i nie wpywao by na popraw sytuacji strefy euro i dolara. Wielu politykw dostrzee historyczn szans, aby usid do stou i aby wielka trjka wsplnie podja decyzj o zamianie trzech dominujcych, regionalnych walut na wspln walut wiatow. Potencjalna realizacja takiego scenariusza wzrasta wraz z coraz wikszym kryzysem dolara i euro. System SDR Obecnie jednak najczciej pojawia si pomys, aby nowa waluta powstaa na bazie istniejcego, umownego rodka rozliczeo o nazwie SDR, skadajcego si z koszyka kilku walut w proporcjach: o dolar 41.9 %; o euro 37,4 %; o funt 11,9 %; o jen 9,4 %. Obecnie Chiny staraj si doczyd do tego zestawu ze swym juanem. Wczeniej o to samo zabiegaa Rosja, ale w obliczu zamiaru tworzenia wasnej, regionalnej waluty, starania te zostay zaniechane. SDR to bez walutowa jednostka rozliczeniowa, suca do ksigowania bilansu patniczego midzy poszczeglnymi krajami. Ciekawostk jest fakt, e prekursorami SDR byli Polacy, tworzc w XVII w. tzw. zoty grski. Bya to jednostka rozrachunkowa, w ktrej okrelano midzy innymi ceny ziemi. Powstanie tej jednostki rozrachunkowej byo odpowiedzi na istnienie duej iloci rnych walut, w ktrych dokonywano patnoci na ziemiach poudniowej Polski. Zoty grski mia swj parytet ustalony do kadej z nich, co pozwalao atwiej poznad realn cen za oferowan ziemi. SDR dziaa identycznie i ma na celu uatwienie rozliczeo midzywalutowych. Nowy wirtualny pienidz Karty zblieniowe, coraz czciej pojawiajce si gosy o zaczipowaniu ludzi i lansowanie patnoci dokonywanych przez Internet prowadz do prawdopodobnej niefizycznej formy przyszego pienidza, ktrego nie bdziemy w stanie dotknd. Moliwe, e gdyby doszo do powstania wiatowej waluty, mona wwczas zaoyd, e wielka trjka w cigu jednego dnia zmieni wiat. W obliczu potrzeby drukowania niezliczonych ton papieru, moe zapad decyzja o powoaniu do ycia pienidza tylko w wirtualnej postaci. Coraz czciej mwi si o mobilnym pienidzu, gdzie patnoci dokonywaoby si za pomoc telefonu komrkowego. W roku 2009 ju poowa ludzi na wiecie posiadaa urzdzenia mobilne, a liczba ich posiadaczy najszybciej wzrastaa w Afryce. Ta prognoza pokrywa si z najczciej pojawiawww.geopolityka.org 5 5

______________________________________________________________
jcymi si gosami, aby SDR stanowi baz do powstania nowego pienidza. Widad zatem, e pienidz wirtualny jest stawiany za wzorzec, na podstawie ktrego miaaby powstad nowa waluta. W roku 2009, w jednym z wywiadw wielki zwolennik wiatowej waluty prof. Robert Mundell powiedzia, e jeli teraz nie powstanie nowa waluta, to kolejn okazj do rozmw na ten temat bdzie kolejna fala kryzysu a ta wanie do nas zawitaa. Wydaje si, e wprowadzenie nowej waluty stanie si koniecznoci. Jej wprowadzenie zostanie poprzedzone bd upadkiem starych walut, bd powszechnym zrozumieniem na wiecie, e tylko powoanie do ycia jednego pienidza wiatowego moe dotychczasowe waluty od tego upadku uchronid.
Autor analitykiem rynkw metali szlachetnych oraz walut. Zajmuje si analiz strategii rozwoju gospodarczego i ekonomicznego poszczeglnych Paostw w aspekcie geopolitycznym. Jest take jest ekspertem Europejskiego Centrum Analiz Geopolitycznych.
Za pustym pienidzem poda niejeden Salomon

Gary Muvout
sytuacji, gdyby zoto odnalazo nalene mu miejsce w obiegu wiatowej gospodarki, wodarze wiatowi mieliby ograniczon kontrol nad obywatelami, ktrzy posiadaj zasoby tego kruszcu. Parytet zota daje wolnod wyboru, poniewa weryfikacja wartoci staje si prosta i fizyczna. Nikt nie decyduje o tym, czy mamy kryzys, czy nie. Nie tak atwo wwczas przeprowadzad take akcje militarne obecnie prezydent USA jest w stanie poprosid FED o w zasadzie nieograniczone rodki na wojn. Czy Chiny s rzeczywicie ordownikiem wiatowej waluty, jak pisa przedmwca? Ot Chiny z pewnoci s ordownikiem odejcia od sztucznie pdzonego dolara, modyfikowanego zym DNA naukowcw z FED. W tej sytuacji Chiny przypuszczalnie myl o wikszym wpywie na wrog polityk finansow rzdu USA, nawet jeli ich parytet byby may. Czy jednak w istocie Chiny s ordownikiem takiego scenariusza? Przeczy temu dobitnie ksika Song Hong Binga Wojna o Pienidz. Pozycja ta mogaby zostad uznana za koszmar kadego psychiatry, poniewa zakada istnienie wielkiego spisku finansjery, ktra za pomoc prywatnego banku FED kreuje dowolnie amerykaoski pienidz, drukujc go na potg, celem wprowadzenia nowego rzdu wiatowego. Oczywicie teorie na temat New World Order powinny pogryd tego chioskiego autora, gdyby nie pewien fakt. Song Hong Bing po pierwsze jest doradc prezydenta Chioskiej Republiki Ludowej Hu Jintao, po drugie goci ostatnio w Polsce z wykadem na zaproszenie... ministerstwa gospodarki i samego wicepremiera Waldemara Pawlaka, uczestniczc w arcyciekawym panelu dyskusyjnym. Czytajc artyku pana Bizonia zastanawiaem si, co uzyskayby Chiny z wprowadzenia globalnej waluty? Myl, e wiedza na temat bezpardonowej walki z parytetem zota i srebra, jaka jest toczona globalnie przez tzw. anonimowe rynki, doprowadzi, jak twierdzi Song Hong Bing do tego, e szlachetny kruszec jeszcze podniesie gow mimo obecnie licznych informacji o jego rychym koocu. Rzdowi USA zaley, aby obecne status quo istniao, gdy cay czas ten kraj znajduje si w pozycji beneficjenta. Jeli zaoymy, e wybuchnie nowa wojna w Zatoce Perskiej a cienina Ormuz zostawww.geopolityka.org 7 7

______________________________________________________________
nie zablokowana, ceny ropy poszybuj w gr. Co to oznacza? Oznacza to wzrost kursu amerykaoskiej waluty, gdy jest ona walut rozliczeniow transakcji paliwowych. Jeli za konflikt nie wybuchnie, a rzdowi amerykaoskiemu zabraknie pienidzy np. na zbrojenia, to, jak w grze Monopoly, moe sobie dobrad (czytaj: dodrukowad) odpowiednie rodki z banku. Sytuacja jest kuriozalna, bo przypomina chwil, gdy najwikszy gracz, posiadajcy najwiksz ilod hoteli i hipotek, staje na polu pacisz mandat, albo idziesz do wizienia, jawnie dobierajc pienidze z banku lub innej wasnej gry Monopoly. Nawet kilkuletnie dziecko zauway, e amie przy tym wszystkie zasady owej gry, w dodatku przy mniej lub bardziej jawnej aklamacji innych, sabszych graczy. Kady bowiem chce grad dalej, a powiedzenie sprawdzam oznacza bankructwo i nie wiadomo jakie jeszcze nastpne konsekwencje. Historia zna przecie wiele przypadkw, w ktrych krl posiada wojsko, za pomoc ktrego moe pozbyd si natrtnego wierzyciela, ktry z kolei swymi wekslami psuje krew paostwa rzdzonego przez wspomnianego krla. W pomyle na wiatow walut trudno oprzed si wraeniu, poza spiskowymi teoriami na temat nowego globalnego paostwa, e chodzi przede wszystkim o potencj kilku graczy do dowolnego ustalania, komu przydzielone zostan rodki na karcie zblieniowej, a komu nie. Przecie wtedy pienidz nie miaby adnego innego pokrycia poza gwarancjami najsilniejszych graczy, zapewniajcych, jak w grze Monopoly, e one istniej. Co to oznacza dla Kowalskiego czy innego Smitha? Jest to w gruncie niepokojca wiadomod. Wtedy bowiem ten matriks nie bdzie sprawdzalny, tak jak teraz, kiedy widad, e krl jest nagi, a pojawiajce si protesty, w wykonaniu chociaby ruchu We are 99%, wzywaj po czci do kwestionowania niekonstytucyjnego prawa FED do kreacji pienidza. Niektrzy czytelnicy moe nie wiedz, e FED to bank prywatny, w istocie rzeczy dziaajcy poza kontrol kongresu USA (kulisy wojny o kontrol nad FED opisuje pieczoowicie cytowany ju wyej szalony Chioczyk). W dotychczasowej polityce coraz bardziej prbowano osabiad pozycj zota i srebra, wpierw odchodzc od parytetu zota z Bretton Woods w roku 1971 oraz zmuszajc banki centralne rnych paostw do wyprzedawania zapasw zota po niskich kursach jak to miao miejsce chociaby w przypadku Banku Anglii w latach 20002004. Wtedy brytyjski premier Tony Blair, nie dziaajc chyba najwyraniej w interesie swego kraju, doprowadzi do wyprzeday 400 ton zota, bdcego w posiadaniu Zjednoczonego Krlestwa i to w momencie kompletnego doowania cen tego kruszcu. Dziaania takie miay na celu deprecjacj wartoci uniwersalnej waluty, ktrej zasoby s ograniczone i wyparcia jej z rozliczeo, jako stabilnego i wartociowego ekwiwalentu pienidza. Co si stanie, gdy ten plan si nie powiedzie? 8 www.geopolityka.org
Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________ W sytuacji, gdyby zoto odnalazo nalene mu miejsce, aden z obywateli USA w rozmiarze XXL nie mgby siekad na prawo i lewo swoj kart kredytow. Wwczas te wodarze wiatowi mieliby ograniczon kontrol nad obywatelami, ktrzy posiadaj zasoby zota. W gruncie rzeczy parytet zota daje wolnod wyboru, poniewa weryfikacja wartoci staje si prosta i fizyczna. Nikt nie decyduje o tym, czy mamy kryzys, czy nie, prowadzc okrelon polityk kredytow, jak to miao miejsce w roku 2008 w USA. Nie tak atwo przeprowadzad te akcje militarne, jak w czasach dzisiejszych. Obecnie za, gdy zachodzi taka potrzeba, prezydent USA jest w stanie poprosid FED o w zasadzie nieograniczone rodki na wojn, ktre, jak w kazusie z Iranem i cienin Ormuz, sprowadzaj si do powiedzenia, e tak czy owak sierant Nowak. Oczywicie tezy stawiane tutaj przez szalonego Chioczyka, dezawuujce polityk monetarn, czy raczej papierow, USA s, jak powiedziaby klasyk tendencyjne. Chiny s graczem, ktry chce zajd miejsce rozdajcych karty Stanw Zjednoczonych i maj interes w ich goszeniu. Wydawaoby si, e USA, zblione w wartociach do naszego, europejskiego wiata, stoj po naszej stronie. Jednak twierdzenie, jakoby w jednobiegunowym wiecie, najsilniejszy sta po czyjej stronie jest po prostu dziecic naiwnoci. Za myl, jakoby Chiny chciaby zalad sw t mas nasz cywilizacyjny wiat, jest rwnie nierealny, bo zakadajcy z wol tego tygrysa, ktry nie zawsze gra przecie fair. Niemniej, ruch na rynku zota pokazuje, e cieraj si tu dwa dynamizmy. Pierwszy zwolennikw wyparcia zota z rozliczeo finansowych, przez wykorzystanie maksymalnej jego iloci do produkcji przemysowej i biuteryjnej, zasypujc wrcz ten kruszec standardow jednostk rozliczeniow. Drugi to kurs zamiany swoich aktyww na zabezpieczenie w zocie, co konsekwentnie czyni wanie Chiny, awansujc na 6. miejsce w posiadanych oficjalnie zasobach. Ponadto Paostwo rodka dyskretnie prowadzi polityk dwukierunkow z jednej strony skupuje obligacje amerykaoskie, nie majc zreszt wyjcia. Z drugiej jednak strony nadwyki kapitau lokuje w zocie, powoli odwracajc wywiechtane powiedzenie, e s zakadnikami polityki Waszyngtonu, poniewa, jeli zbankrutuj, Chiny bd posiadaczami sterty zielonego papieru. Nawiasem mwic optymistw globalnej waluty nie ma tak wielu. Warto porwnad ceny zota w ostatnich 5 latach wzrost w tym okresie sign 214% za jedn uncj (z 1684 z w roku 2006 do 5241 z na koniec 2011). Prezydent Wenezueli Hugo Chavez postanowi ostatnio w pokazowy sposb przenied zasoby zota z banku Anglii do Wenezueli, dajc jasno do zrozumienia, o co toczy si batalia. Zauwamy, e wszyscy, ktrzy chcieli odejd od rozliczeo w dolarach, lub przywrcid parytet zota, z Kaddafim na czele, kooczyli wyjtkowo tragicznie. www.geopolityka.org 9 9

______________________________________________________________
Powstaje zatem pytanie nie tyle, czy globalna waluta jest koniecznoci, tylko czy wygra realnod nad kreacj? W takim przypadku konflikt cywilizacji nabiera zupenie innego ta, zwaywszy, e kultura muzumaoska opiera si na realnie posiadanych rodkach, nie za na kredycie, ktry kreuje tylko dug. W odrnieniu od tych kultur rozwj w naszej cywilizacji dokonuje si szybciej, bo opiera si na dobieraniu pienidzy do puli w grze. Powstaje pytanie czy kraje arabskie, Chiny i inne kraje obnaajce ten proceder, trzeba usund z gry? W naszej krtkiej perspektywie wydaje si to byd kuszce, ale rodzi rwnie pytanie, czy jednobiegunowy wiat, rodem z filmu Raport Mniejszoci, nie bdzie wiatem, w ktrym kto arbitralnie decyduje, ile mamy jednostek standardowych i co mamy za to wykonywad?
Autor jest blogerem, ktry poprosi o zachowanie anonimowoci.
Wicej zotego realizmu

Jakub Bizoo
owrt do parytetu zota jest obecnie niemoliwy zarwno z przyczyn praktycznych (za mao zota, za duo papierkw), jak i polityki ekonomiczno-finansowej USA. Dlatego powoanie do ycia nowej waluty, jest jedyn realn alternatyw dla obecnej sytuacji w wymiarze zarwno geoekonomicznym, jak i geopolitycznym. W nawizaniu do tekstu poprzednika, w ktrym autor wyrazi pogld, i konieczny jest powrt do parytetu zota, naley zadad sobie pytanie, czy jest to w ogle wykonalne, biorc pod uwag zarwno zasb ilociowy zota na Ziemi, jak i aspekty ekonomiczne. Niemal rwno 40 lat temu prezydent Richard Nixon uwolni dolara od zota. Tym sposobem wartod dolara ograniczona zostaa do jego wartoci umownej (nominalnej), opartej w zasadzie na samej wierze, e pienidz jest cokolwiek wart. Powrt do pienidza, ktrego wydrukowana ilod ma pokrycie w zocie, jest chtnie podejmowanym tematem zwaszcza w obliczu kryzysu i kolejnych programw skupu obligacji, za ktrym to pojciem kryje si faktycznie zwyky dodruk. Problem ten jednak rozbija si dodatkowo o trzy aspekty: o ile zota posiadaj narodowe skarbce? o ile pienidza jest w obiegu? o komu, z ekonomicznego punktu widzenia, to si opaci? Pisaem ju niegdy w artykule Kto si boi zota?1, e wiele osb jest zdania, i w najwikszym skarbcu USA, znajdujcym si w Forcie Knox, znajduj si wolframowe sztaby, a caod zapasw zota zostaa zuyta wanie przez Richarda Nixona na pokrycie kosztw dziaao wojennych w Wietnamie. Mwi si, e by to gwny powd, dla ktrego Nixon odszed od parytetu. Za faktem tym ma przemawiad take to, i od 40 lat nikt nie przeprowadzi faktycznego audytu w Forcie, jak gdyby obawiano si, i prawda ujrzy wiato dzienne. Oczywicie nie byoby tych podejrzeo, gdyby nie udokumentowany fakt dostarczenia sztab z tego Fortu dla Chin. Wadze Paostwa rodka, po analizie zota, oznajmiy, e sztaby s wykonane z wolframu i jedynie pokryte cienk zewntrzn warstw najszlachetniejszego metalu. Jeli
1
Por. http://www.geopolityka.org/komentarze/1195-kto-sie-boi-zlota
www.geopolityka.org 11

______________________________________________________________
informacj o zocie w Forcie Knox s prawdziwe, to wszelkie dyskusje na temat moliwoci powrotu do parytetu nie maj sensu USA po prostu nie mogyby tego uczynid. Ale przyjmijmy, e s to tylko domysy i Fort Knox faktycznie dysponuje zotem... USA, ze swym zapasem w iloci nieco ponad 8 tys. ton, zajmuj pierwsze miejsce na wiecie, jeli chodzi posiadane zasoby. Jednak, w przeliczeniu na jednego mieszkaoca, to tylko nieco ponad 8000 USD w zocie, co daje USA dziewit lokat w rankingu. A ile wyprodukowanych dolarw przypada na przecitnego obywatela USA? Jeli wemiemy pod uwag dug publiczny tego kraju, wynoszcy 4,45 bilionw dolarw, to nie trzeba wdawad si w rachub, by wywnioskowad, e USA nie byy by w stanie skupid takiej iloci zota nawet przez kilka lat. Roczne wydobycie, bowiem wszystkich kopalni na wiecie, to wielkod rzdu 2600 ton. Problem stanowi te swoisty chaos, zwizany z posiadanym zotem przez niektre paostwa. Nie dawno Niemcy zaczli rozgldad si za swym kruszcem i z przeraeniem odkryli, e znajduje si ono w USA, ale tak na prawd nikt nie wie, gdzie konkretnie. Prezydent Wenezueli Hugo Chavez, gdy zada wydania zota, zdeponowanego w Londynie, usysza, e moe otrzymad tylko 10% , gdy obecnie wicej w Banku Anglii nie ma. Polska znajduje si w podobnej sytuacji. Nasze zoto przemierzyo po wybuchu II wojny wiatowej p kuli ziemskiej, by w koocu do dzi znaled si w angielskich skarbcach. Rzd Polski nie podejmuje jednak tematu jego zwrotu. Czyby ju od dawna byo wiadomo, e nie ma czego zwracad? Jak widad gdyby, kto dzi ogosi powrt do zotego parytetu, wybuchaby prawdziwa panika. Ceny zota osignyby kosmiczne wielkoci, waluty narodowe byyby warte tyle, ile papier i metal, z ktrego s zrobione, ludzie straciliby wszystkie oszczdnoci, a wiat pogryby si w chaosie. Osobnym tematem jest polityka finansowa USA, ktra opiera si wanie na fakcie, i dolar jest gwn walut rezerwow wiata, z zatem FED moe bezkarnie drukowad zielone. Nie ley, zatem zupenie w interesie USA, by, rwnoczenie z odpalaniem drukarek, rzd tego paostwa musia skupowad zoto. Wwczas drukowanie dolara pozbawione byoby sensu, a przecie, jak wyej wspomniano, to ulubiona forma polityki fiskalnej, stosowana obecnie przez USA. Jak bardzo kraj ten obawia si zwikszenia roli cennego kruszcu w rozliczeniach finansowych pokaza przykad Libii i Muammara KaKdafiego, ktry dy do takiej wanie formy rozliczeo. Jego plan z wiadomej przyczyny nie bdzie ju jednak wprowadzony w ycie. Gary Muvount pyta te, co da Chinom globalna waluta? Ot sytuacja, w ktrej posiadanie rzeczy, ktra tak naprawd uzalenia je od USA, nie jest zbyt dobr sytuacj dla Chin. W aspekcie geopoli12 www.geopolityka.org
Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________ tycznym jest to dla tego mocarstwa wrcz szkodliwe, gdy jako oponent Waszyngtonu na arenie wpyww midzynarodowych, musi czsto robid dobr min do zej gry. Paradoksalnie Chinom obecnie musi zaleed na dobrej kondycji finansowej swego wroga, gdy upadek dunika pocignie za sob upadek wierzyciela. Chodby ju ta kwestia to wystarczajcy powd, dla ktrego w ywotnym interesie Chin jest odczenie si od ppowiny dolara, co mogoby nastpid dziki zaistnieniu nowej waluty. Oczywicie nowa waluta nie bdzie doskonaym rozwizaniem, ale raczej mniejszym zem w obecnej sytuacji. Ciga bowiem wojna, prowadzona przez USA w obronie hegemoni dolara metod atakw spekulacyjnych na inne waluty w tym euro prowadzi jedynie do destabilizacji na rynkach finansowych i nowych konfliktw zbrojnych na wiecie. Wydaje si zatem, e powrt do parytetu zota jest obecnie niemoliwy zarwno z przyczyn praktycznych (za mao zota, za duo papierkw) jak i polityki ekonomiczno-finansowej USA. Dlatego powoanie do ycia nowej waluty, jest jedyn realn alternatyw dla obecnej sytuacji zarwno w wymiarze geoekonomicznym, jak i geopolitycznym, w ktrej dolar coraz czciej jest przedstawiany jako krwioercze monstrum, niszczce kadego, kto prbuje ograniczyd jego rol.

______________________________________________________________
Ambiwalencja emocjonalna o walutach i zocie, czyli wspczeni Hamleci

Gary Muvout
pr w deniu do waluty wiatowej, wydaje si byd nie tyle powodowany ekonomicznie, co stanowid ma projekt polityczny (por. rwnie strefa euro) nowej odsony matrixu, w jakim niewtpliwie funkcjonujemy. Kto na wprowadzeniu takiego rozwizania skorzystaby najbardziej? Jak wiadomo, Szekspir w usta Hamleta woy synny egzystencjalny dylemat: Byd albo nie byd?. Czytajc teksty na temat polityki walutowej trudno oprzed si wraeniu, e czd autorw ulega wanie takiemu hamletyzowaniu, popadajc co rusz w skrajnoci emocjonalne. Psychiatrzy taki stan nazywaj ambiwalencj emocjonaln, ktra, jak wiadomo, jest stanem nieadaptacyjnym, gdy paraliuje dziaanie oraz oddala od trzewego osdu rzeczywistoci. Dlaczego skd taka opinia? Dlatego, e przeczytaem odpowied pana Bizonia na temat mojego polemicznego artykuu odnonie parytetu zota. W duym skrcie pan Bizoo jest zwolennikiem nowej, wiatowej waluty, ja za po ciemnogrodzku wierz w fizyczny ekwiwalent pienidza, czyli w zoto. Ta sytuacja ukazuje arcyciekawy spr na temat podstaw wobec gospodarki i kierunku, w jakim zmierzamy jako cywilizacja. Czytaem tekst z penym uznaniem. W opisie problemu pan Bizoo uj wszystko jak naley, dokonujc nawet oceny obecnego stanu zakamania na temat zota w sposb wyjtkowo odwany i ujmujcy, ktry w skrcie mona byoby sprowadzid do bolczki monych tego wiata jak kto powie sprawdzam, to nie bdzie wesoo. Chodzi o brak zadeklarowanego zota w skarbcach bankowych, nawet takich potentatw, jak USA i Wielka Brytania. Tutaj panuje midzy nami zgoda. Ale kiedy przychodzi do wycigania wnioskw z tych samych danych, to pytam samego siebie: czy to moliwe, aby nie obowizywaa nas ta sama logika wnioskowania, podobnie jak prawo cienia? Skoro, zgadzamy si co do faktu, e rozliczenia finansowe oparte s na faszu braku pokrycia, ale tylko dlatego, e nie jest moliwe prowadzenie globalnej gospodarki, ktra wymaga pokrycia wanie w rzeczywistej warto14 www.geopolityka.org
Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________ ci, (jak jest niewtpliwie zoto), to dlaczego postuluje si wprowadzenie nowej waluty, rwnie opartej na zasadzie fiducjarnej? Tak wanie rozumuje mj rozmwca, ktry twierdzi, e roczny uzysk wydobycia zota to 2600 ton, ktry przecie nie wystarcza na pokrycie wartoci dokonywanych transakcji. Dodam do tego wikszy kamyczek czna, szacowana ilod wydobytego zota przez ludzkod w caej jej historii to ok. 20 tysicy ton. Niemniej jednak nie oznacza to, e jeli kto chce dokonad transakcji za 20 mln USD, musi posiadad nominaln ilod zota zabezpieczenia. Jak sama nazwa wskazuje, parytet nie oznacza odwzorowania w skali 1:1, bo c to za parytet? Taki zreszt udzia powinien oznaczad koniecznod powrotu do sakiewek ze zotymi monetami, a to prowadzioby tylko do jakiego zupenego wstecznictwa rodem z epoki ciemnogrodu, albo kto wie, gdzie jeszcze... Przypominam tylko, e pokrycie w zocie przed er Nixona byo na poziomie procentowym (ostatnie notowanie przed Bretton Woods to 42 dolary za uncj). W Szwajcarii jest podobnie nawet do dzisiaj. Bank Szwajcarii do roku 1992 gwarantowa, e waluta ma pokrycie w zocie w 40%. W czasach dzisiejszych spado ono do poziomu ok. 25%. Jest wic moliwe istnienie parytetu nawet w czasach obecnych, a przykad Szwajcarii pokazuje, e nie wychodzi si na tym le. Nastrcza to oczywicie problemy, bo jak wiadomo, gospodarka szwajcarska cierpi na eksporcie. Zostaa jednak oparta na mdrych fundamentach wysokich technologii i produktw luksusowych, ktre nawet przy drogim franku znajd nabywc (a moe wanie w takich momentach w szczeglnoci?). Pojawiaj si jednak ciekawe pytania co si dzieje z tym zotem? Kto jest jego waciwym dysponentem? Wiadomo, e tego cennego kruszcu nie ma w skarbcach narodowych. Wochy na ten przykad s chyba numerem czwartym2, jeli chodzi o posiadane zasoby tego metalu. Natomiast dugi i sposb zarzdzania tym krajem powoduj, e jeli Wochy bd kontynuoway swoj polityk i bd zacigad kredyty w pienidzu papierowym, to utrac swoje zote zasoby, podobnie jak Niemcy. Niemcy maj jeszcze wiksze zasoby zota, szacowane na ok. 3,5 tys. ton, ale poziom zaduenia tego paostwa przewysza trzykrotnie ju poziom posiadanych zapasw. Co do opisanych przez pana Bizonia Chin Pekin, owszem, robi dobr min do zej gry, ale jak to z Chioczykami bywa s to ludzie cierpliwi i metodyczni. Z jednej strony mwi o walucie wiatowej, skupuj obligacje USA, a z drugiej zbroj si na potg i skupuj zoto. Ciekawe tylko, do ktrej stra-
W zalenoci od sposobu liczenia. Jeli uwzgldni si zasoby Midzynarodowego Funduszu Walutowego, wwczas Wochy zajmuj pit pozycj.

______________________________________________________________
tegii przywizuj wiksz wag w swej konfucjaoskiej postawie czy do pozostawania w roli biernych obserwatorw, czy do stopniowej dywersyfikacji? Mwic o szarganiu emocjami w podejciu do spraw zwizanych ze zotem i walutami, chciabym jeszcze odnied si do petrodolarw, ktre, jak na razie, kryj w jaki sposb t gigantyczn hochsztaplerk. Wiadomo, e jeli ropa droeje i wszyscy rozliczaj si w dolarze, ktrego nikt nie sprawdza, to znaczy, e status amerykaoskiej waluty pozostaje niezachwiany. Wszyscy, ktrzy za prbowali zmienid reguy (Libia, Irak a teraz i Iran) otrzymywali bolesn nauczk. Lekcja wynikaa z faktu, e chcieli powiedzied sprawdzam w tej rozgrywce. Chiny i Rosja, ale przede wszystkim Chiny bd robid rzeczon min do zej gry, dopki nie zbior odpowiednich kart. To, e krupier oszukuje, wiedz ju wszyscy moe poza naszymi umiowanymi przywdcami. To ju jednak inna historia. Mnie za ciekawi upr w deniu do waluty wiatowej, ktry wydaje si byd nie tyle powodowany ekonomicznie, co stanowid ma projekt polityczny (por. rwnie strefa euro) nowej odsony matrixu, w jakim niewtpliwie funkcjonujemy. Przecie obecne zasoby zota gdziekolwiek s mog, na zasadach umowy spoecznej, byd odwzorowaniem jakiej wartoci poszczeglnych walut. Komu by to szkodzio? Zwykle odpowiedzi na tak postawione pytanie trzeba szukad zgodnie z rzymsk maksym winny, ten kto najbardziej korzysta oczywicie, na obecnym status quo. Dla w podpowiedzi powiem, e wbrew pozorom, nie s to obywatele USA. Jak sam pan Bizoo napisa moliwoci, jakie stwarza pienidz fiducjarny (oparty nomen omen na wierze), i jego kolejne wcielenie pienidz elektroniczny, dla monych tego wiata, s niezwykle kuszce. Te moliwoci rozcigaj si od sterowania kryzysami, obalania oponentw przez zalew lub wstrzymywanie poday pienidza (w zalenoci od interesw), atakw spekulacyjnych, sterowania wartoci waluty w proporcji eksportu do importu, na kontroli jednostek ludzkich, w zupenie niespotykanej skali i sposobie, kooczc. Co do poziomu kontroli ludzi w skali mikro, jeli nie ma realnego miernika posiadanej wartoci, wadza moe decydowad za pomoc zapisu na naszej karcie bankowej, co jestemy warci i ile jednostek czego tam moemy kupid przy pomocy plastic money. Filmowym przykadem takiego stanu rzeczy jest film Wrg Publiczny3, za literackim niezawodny George Orwell ze swoim Folwarkiem Zwierzcym. Jeli zatem pan Bizoo wraz z czci komentatorw mwi, e jest le, ale nie ma wyjcia i trzeba stworzyd nowy pienidz, to przypomnimy sobie, e w ksice Orwella jeden ludzki autorytaryzm zosta zastpiony przez kolejny wioski, ktry ex definicione mia byd lepszym, e od razu przejd nas ciarki. Pamitajmy
3
Enemy of the State, re. Tony Scott
Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________ te, e nie wszyscy znajdziemy si w gronie tustego Napoleona. Niektrym przypadnie rola psiego stranika, a najwikszej liczbie, jak znam ycie, rola konia Boxera, ktry, jaki jest i jak kooczy kady widzi.

______________________________________________________________
Utopia waluty wiatowej

Marian Szoucha
dyskusji na temat sposobw wyjcia obecnego kryzysu i moliwoci zapobiegania kolejnym, powrci pomys stworzenia jednej, wiatowej waluty. Nic dziwnego w cikich czasach posuch zyskiway ju rne szalone koncepcje. Istnieje przynajmniej pid podstawowych powodw, ktre dobitnie ukazuj podstawowe saboci tego rozwizania. Po pierwsze narzucenie wiatu jednego pienidza byoby czym zupenie sztucznym. Obecnie dominujce waluty osigny swoj pozycj w sposb, ktry, w pewnym przyblieniu, mona okrelid jako naturalny. Po prostu s one najbezpieczniejsze, najbardziej pynne, a ich kraje macierzyste posiadaj najwiksze i najprniejsze gospodarki. To w nich cay wiat gromadzi swoje rezerwy i dokonuje rozliczeo. Zmiany na tym polu, owszem, przebiegaj, ale powoli i stopniowo. Kiedy wszystko odnosilimy do zota, potem do dolara. Dzi, gdy waciwie nikt nie kwestionuje zasady, e wartod pienidza danego kraju wynika z siy jego gospodarki, uywamy przede wszystkim kilku najwaniejszych walut. Jednak nie cay czas tych samych i nie w jednakowym stopniu. Jeli bowiem dzi strefa euro popada w kopoty, to paostwa na caym wiecie zmniejszaj jej udzia w swoich rezerwach na rzecz juana czy franka. Po drugie znamy co prawda przypadki pojawienia si tzw. drugich walut, ktre funkcjonuj lub okresowo funkcjonoway w niektrych krajach, rwnolegle z oficjalnymi, ale za to bardzo niepewnymi. Stao si tak w niektrych paostwach byego ZSRR po jego rozpadzie. Rol tak wwczas peni dolar amerykaoski. Nastpnym ciekawym przykadem jest jednostronne przyjcie waluty przez dany kraj, jak to miao miejsce np. w Kosowie, w ktrym zaczo obowizywad euro. S to jednak sytuacje pojawiajce si tylko w krajach o bardzo niewielkich gospodarkach, najczciej nowopowstaych lub nalecych do krgu tzw. trzeciego wiata. Po trzecie wikszod paostw na wiecie, a z tych liczcych si, to waciwie wszystkie, jest niezmiernie przywizana do swojej suwerennoci. Wasna polityka pienina to jeden z jej podstawowych atrybutw. Poza nielicznymi wyjtkami (jak zjednoczenie Niemiec), aden kraj, dbajcy o swoje interesy, nie powinien si dobrowolnie pozbywad wasnej waluty. 18 www.geopolityka.org
Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________ Po czwarte w teorii ekonomii wyrnia si nastpujce kryteria optymalnego obszaru walutowego (czyli terytorium, na ktrym efektywnod gospodarowania byaby zmaksymalizowana, gdyby wprowadzid na nim wspln walut): o maa asymetria szokw, doznawanych przez poszczeglne regiony danej strefy; o znaczna elastycznod rynkw pracy i mobilnod siy roboczej; o wysoki stopieo integracji finansowej; o wzajemna otwartod krajw; o znaczna dywersyfikacja struktury produkcji i eksportu krajw; o kraje tworzce wsplny obszar walutowy powinny charakteryzowad si podobnym tempem wzrostu cen oraz podobnymi preferencjami co do poziomu inflacji; o niewielka zmiennod realnego kursu walutowego. Natomiast integracja gospodarcza w warunkach rynkowych skada si z piciu etapw: o strefa wolnego handlu (zniesienie wszelkich ograniczeo w handlu pomidzy paostwami czonkowskimi strefy); o unia celna (wsplna polityka celna paostw wzgldem krajw trzecich); o wsplny rynek (umoliwienie penej swobody przepywu siy roboczej, kapitau, towarw i usug pomidzy krajami czonkowskimi); o unia walutowa i gospodarcza (spenienie zaoeo trzech poprzednich etapw plus koordynacja wszystkich pozostaych dziedzin polityki ekonomicznej polityki pieninej, energetycznej, fiskalnej, rolnej itd.); o unia polityczna. Ju rzut oka na wyej wymienione kryteria i etapy pozwala stwierdzid, e nie ma i w przewidywalnej przyszoci nie bdzie mowy o tym, by pomys wprowadzenia waluty wiatowej znalaz jakiekolwiek uzasadnienie natury ekonomicznej. Skoro strefa euro okazaa si zbyt zrnicowana wewntrznie, to c dopiero cay wiat? Poszczeglne kraje maj przecie inne tempo rozwoju swoich gospodarek, inn ich struktur, inne problemy, priorytety, a nierzadko nawet inne systemy ekonomiczne. Ktokolwiek i na jakiejkolwiek podstawie po wprowadzeniu wsplnej waluty decydowaby np. o wysokoci stp procentowych? Taka sytuacja byaby rdem permanentnych konfliktw. Po pite na koniec warto z ca moc podkrelid, e waluty wiatowej chcieliby ludzie, ktrzy marz o skupieniu jak najwikszej wadzy w skali globalnej w jednych rkach. Na szczcie jest to niemoliwe. Na wiecie www.geopolityka.org 19

______________________________________________________________
obecnie funkcjonuje ok. 200 paostw. Nigdy nie dojdzie do sytuacji, w ktrej wszystkie ich rzdy zgodziyby si na posiadanie jednego pienidza.
Autor jest doktorem nauk ekonomicznych i wykadowc akademickim. Peni take funkcj zastpcy redaktora naczelnego kwartalnika Myl.pl. Autor m.in. Nard i ekonomia. Myl spoecznogospodarcza Narodowej Demokracji w okresie II Rzeczypospolitej. Peni rwnie funkcj wiceprezesa Europejskiego Centrum Analiz Geopolitycznych.
Wsplna waluta realizm czy utopia? Czy globalna gospodarka potrzebuje globalnej waluty?
Tomasz Skowronek
d wielu lat coraz czciej pojawiaj si pomysy na wprowadzenie jednej, wsplnej waluty wiatowej. Pomys ten ma coraz wicej zwolennikw zarwno wrd politykw, jak i ekonomistw. Sam pomys nie jest wcale nowy ju w 1944 roku zwolennikiem wsplnej waluty by sam John Maynard Keynes, ktry na konferencji w Bretton Woods, kiedy to decydowano o ekonomicznym ksztacie powojennego wiata, zgosi t koncepcj. Globalna waluta wedug Keynesa miaa nazywad si bancor. Jednak, jak wiadomo, Amerykanie odrzucili koncepcj tego ekonomisty, gdy walut rezerwow wiata by dolar. Wraz z wybuchem kryzysu finansowego w 2008 roku, pomys Keynesa zosta jednak reaktywowany. W 2009 roku chioski bank centralny wezwa Midzynarodowy Fundusz Monetarny do stworzenia nowej, midzynarodowej waluty i zastpienia ni dolara. Nie tylko jednak Chiny maj dod amerykaoskiej waluty. Zwolennikami podobnych koncepcji byli m.in. prezydent, a obecnie premier Rosji Dmitrij Miedwiediew, prezydent Kazachstanu Nursutan Nazarbajew oraz ekonomici w tym George Soros, Paul Volcker, czy Robert Mundell (wsptwrca euro). Jak widad u wadzy pozostaj zwolennicy wiatowej waluty. Dmitrij Miedwiediew od pewnego czasu apeluje o stworzenie zestawu regionalnych walut rezerwowych jako sposobu na rozwizanie globalnego kryzysu finansowego. Jednoczenie byy prezydent Rosji kwestionowa zdolnod chwiejnego amerykaoskiego pienidza do tytuu wiatowej waluty. W 2009 roku, na szczycie G-8 we woskiej L'Aquilli, przywdca najwikszego paostwa globu, zgromadzonym dziennikarzom zaprezentowa monet, ktra, wg jego propozycji, mogaby zostad nowym, ponadnarodowym pienidzem. Prezydent Kazachstanu Nursultan Nazarbajew take wezwa do ustanowienia jednej wiatowej waluty. Nowa waluta ma, w jego opinii, nazywad si acmetal, od greckiego acme najlepszy, doskonay i angielskiego capital kapita. Propozycj prezydenta Kazachstanu popar ekonomista Robert Mundell, ktry twierdzi, e ekonomia i gospodarka s gotowe do www.geopolityka.org 21

______________________________________________________________
wprowadzenia wiatowej waluty. Projekt wsplnej waluty ma na celu uwolnid si od kryzysw walutowych, fluktuujcych kursw, inflacji czy deflacji. Czd ekonomistw twierdzi e stworzenie wsplnej waluty jest nieuniknione, tylko czy jest to moliwe? Pada te kolejne pytanie: jaka waluta bya by t jedyn? Jedno jest pewne coraz wicej paostw na wiecie ma dosyd dolara. Na chwil obecn coraz wicej paostw dy do ustanowienia wsplnej waluty w swoich regionach. Wsplne waluty regionalne Najbardziej znan wspln walut regionaln jest oczywicie euro. W 1999 roku nowa europejska waluta zafunkcjonowaa w 11 paostwach Unii Europejskiej. Obecnie do strefy euro naley ju 17 paostw. Na pocztku, wielu politykw i ekonomistw byo zachwyconych euro, ktra miao nawet konkurowad z dolarem i dad stabilizacj Europie. Na chwil obecn Europa prbuje ratowad stref euro, ktra ma spore problemy, a spoeczeostwa europejskie s coraz bardziej staj si przeciwne wsplnej walucie. Nawet Jacques Delors, pomysodawca wsplnej europejskiej waluty, krytykuje ten projekt. Wedug Delorsa pienidz unijny to dobry pomys, ale zosta le wykonany. Przyzna racj nawet Brytyjczykom, ktrzy odmwili przystpienia do eurostrefy. Do wsplnej waluty d inne regiony na wiecie. W Ameryce acioskiej, w 2009 roku wspln walut dla paostw grupy ALBA4 zaproponowa prezydent Wenezueli Hugo Chavez, ktrego politycznym celem jest zmniejszenie uzalenienia od dolara. Nowy pienidz ma nosid nazw sucre i ma byd wzorowany na euro. O wsplnej walucie bardzo powanie mylaa te Unia Narodw Poudniowoamerykaoskich (UNASUR), ktra zrzesza wszystkie kraje poudniowoamerykaoskie. Organizacja postanowia jednak wstrzymad realizacj tego pomysu, obserwujc dowiadczenia Unii Europejskiej. O jednej walucie myl te Azjaci. Kazachstan zaproponowa utworzenie wsplnej waluty regionalnej dla krajw Eurozjatyckiej Wsplnoty Gospodarczej. Nowa waluta miaby byd bezgotwkow jednostk rozliczeniow i funkcjonowad niezalenie od walut narodowych na terenie Rosji, Kazachstanu, Biaorusi, Kirgizji oraz Tadykistanu. Pomys ten entuzjastycznie przyja Rosja i Biaoru. Japonia natomiast postuluje stworzenia wsplnej waluty dla regionu Azji, bazujcej na ACU5. Byy premier Tajlandii Abhisit Vejjajiva
4
Ekwador, Honduras, Nikaragua, Saint Vincent i Grenadyny, Antigua i Barbuda, Dominika, Boliwia, Wenezuela i Kuba. 5 Jednostka oparta na koszyku walut dziesiciu krajw tworzcych ASEAN oraz na walutach Chin, Japonii i Korei Poudniowej
Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________ zaproponowa wprowadzenie chioskiego yuana jako gwnej waluty handlowej w regionie, a Australia opowiada si za Wsplnot Azji i Pacyfiku na wzr Unii Europejskiej. Te wydarzenia pokazuj wyranie, e paostwa z rnych czci wiata d do wsplnej waluty w swoich regionach. Jednak zrealizowanie tych pomysw na najblisz przyszod jest raczej niemoliwe, a problemy w strefie euro raczej nie zachcaj do utworzenia wsplnotowych pienidzy. Nie wiadomo rwnie, czy strefa euro przetrwa. Kontynent latynoamerykaoski chwilowo wstrzymuje si w utworzeniu jednolitej waluty. Wsplny pienidz Azji, zaproponowany przez Japoni, rwnie na chwil obecn nie ma szans na realizacj. Waszyngton na pewno bdzie naciskad Tokio, aby nie dopucid do wsplnej waluty Japonii i Chin. Czy zatem, majc powysze na uwadze, istnieje szansa na utworzenie wsplnej wiatowej waluty? Wsplna wiatowa waluta czy to moliwe? Czy rosnca globalizacja, ktra prowadzi do powszechnej integracji wszystkich gospodarek wiata potrzebuje jednej waluty globalnej? Jaka mogaby byd waluta? Istniej rne koncepcje. Obecnie na wiecie dominuje dolar, a siln pozycj posiada te euro, czy chioski juan. Coraz wicej paostw jest niezadowolonych z dolara, jako waluty, w ktrej dokonuje si rozliczeo handlowych oraz przechowuje rezerwy walutowe. Czy np. euro lub chioski juan w przyszoci bd mogy stad si wsplnymi walutami na wiecie? Jeeli chodzi o euro to byd moe byoby to moliwe, ale tylko wtedy, gdyby wszystkie kraje europejskie przyjy wspln walut. Na chwil obecn jest to mao prawdopodobne. Wielka Brytania czy Szwecja nie d raczej do jej przyjcia. Teoretycznie te nie mona wykluczyd rozpadu strefy euro. W Europie czd ekonomistw i politologw, nie mwic ju o gosach pyncych bezporednio ze strony spoeczeostwa, wprost mwi o odstpieniu od euro. Wzid pod uwag mona jeszcze chioskiego juana, ktry zyskuje na znaczeniu w handlu midzynarodowym, zwaszcza z krajami ociennymi. Chiny to obecnie najszybciej rozwijajca si gospodarka wiata. Jednak aby juan sta si walut wiatow, Chiny najpierw musz stad si najwiksz gospodark wiata, co realnie nastpid moe dopiero za kilkadziesit lat zakadajc, e do tego czasu paostwo to utrzyma swoj stop wzrostu gospodarczego. Naley te zwrcid uwag, e Chinom, majcym ogromne rezerwy amerykaoskiej waluty, szacowane na 2 bln USD, zaley na utrzymaniu stabilnego dolara. Zatem w najbliszym czasie nie ma raczej mowy o szybkim przewalutowaniu rezerw, gdy na razie nie istnieje wobec dolara realna alternatywa. www.geopolityka.org 23

______________________________________________________________
Wsplna waluta niewtpliwie pozostaje pikn ide. wiatowy pienidz mgby zapobiec kryzysom finansowym oraz wzrostowi inflacji. Jednak jest to raczej niemoliwe do zrealizowania zwaszcza w krtkim czasie. Powstanie wsplnego pienidza zakada raczej dugotrway proces. Zauwayd trzeba, e dzisiaj wsplnej waluty nie maj nawet wszystkie unijne paostwa. Jak prac naleaoby wykonad, aby wspln walut miao ok. 200 paostw? Kolejnym problemem jest brak stabilnoci na wiecie. Jak mona znaled porozumienie midzy paostwami, ktre s w stanie wojny? W dzisiejszym wiecie narody nie s w stanie cile wsppracowad, aby byd w stanie wyprodukowad i wspierad analizowany projekt. Aby wsplny pienidz z powodzeniem zafunkcjonowa, musi zaistnied wysoki poziom zaufania pomidzy rnymi krajami. W dodatku musi to nastpid przed powoaniem do ycia samej waluty. Ponadto jeden pienidz globalny mgby podwayd suwerennod mniejszych paostw, ograniczajc m.in. ich prawa do kontroli stp procentowych. Tworzenie globalnej waluty wymaga bowiem stworzenia globalnego banku centralnego, ktry odebraby wadz bankom narodowym. Co prawda Europie udao si stworzyd wasny bank centralny, ale stworzenie takiej instytucji w skali wiatowej byoby znacznie bardziej skomplikowane. Tym samym wsplny wiatowy pienidz to bardzo odlega perspektywa.
Autor jest ekspertem Europejskiego Centrum Analiz Geopolitycznych.
Zderzenie utopii: utopia wiatowych dbr publicznych kontra utopia waluty wiatowej
Gracjan Cimek
topijnod utopii waluty wiatowej polega nie niedostrzeganiu sprzecznoci geopolitycznych, rnic cywilizacyjnych i potrzeb ludzkich zrnicowanych wedug znaczeo nadawanych przez ludzi yjcych w rnych kulturach. Jeeli zgodzid si, e wrd elementw realistycznych tej utopii s takie zalety oparte na naukowej wiedzy ekonomicznej jak np. korzyci z tytuu ograniczenia kryzysw walutowych, fluktuujcych kursw, inflacji czy deflacji, to jest to jednoczenie zawanie poznania do jednej z czci ycia spoecznego bez uwzgldniania caoci, a wic ideologia. Utopia waluty wiatowej wpisuje si postulat wprowadzenia do nauk spoecznych tzw. utopistyki. Jest ona analiz moliwych utopii, ograniczeo i przeszkd stawianych na drodze do ich urzeczywistniania6, ktra pozwala na realizacj - immanentnej dla nauki spoecznej i humanistycznej - funkcji prewidystycznej oraz penienie zadao aksjologicznych. Czowiek jako istota spoeczna jest zanurzony w wiat wartoci, ktre nadaj sens jego yciu. Czasowod bytu wytwarza w czowieku napicie pomidzy tym, co jest, a byd powinno. Std wynika zdolnod do krytycznej analizy teraniejszoci i przeszoci oraz postulaty zmian na przyszod. Efektem tej zdolnoci s tworzone utopie. S to projekty wskazujce jak byd powinno, tj. jak zorganizowad spoeczeostwo, urzeczywistniajce podane wartoci. Realnod utopii zaley od adekwatnego opisu rzeczywistoci oraz jakoci krytyki, ukazujcej twrcze moliwoci znoszenia (Hegel) stanw i procesw niekorzystnych z punktu widzenia podanych wartoci. Wizja podanej przyszoci musi si wic odnosid do konkretnego, historyczno-spoecznie okrelonego bytu. Zawiera bowiem system aksjonormatywny oraz instytucje stojce na jego stray, tym samym stanowic horyzont dla realizacji okrelonej polityki. Przez polityk rozumiem tu tworzenie takich stosunkw spoecznych, ktre bd sposobem urzeczywistniania zaakceptowanych wartoci. Polityka stoi wic w istocie na stray okrelonego systemu ekonomiczne6
Zob. I. Wallerstein, Utopistyka. Alternatywy historyczne dla XXI wieku, Oficyna "Trojka", Poznao 2008.

______________________________________________________________
go. Efektywnod tej polityki zaley zarwno od celu, jak i metody jego osigania7. Utopistka posuguje si w swoich rozstrzygniciach podejciem systemowym, badajcym wiat w kategoriach struktur istniejcych w ich swoistoci oraz zalenociach ze strukturami wyszego rzdu. System walutowy jest czci systemu gospodarczego, a ten z kolei podstruktur funkcjonowania bytu spoecznego w ogle. Przygldajc si wiatu u progu XXI wieku, jego globalizacji, widzimy, e jest to kolejna forma systemu kapitalistycznego wytworu cywilizacji zachodniej. Fundament aksjologiczny wspczesnej globalizacji stanowi antropologiczna wizja homo oeconomicus, ograniczajca czowieka do przestrzeni kosztw i korzyci, zyskw i strat. Neguje ona wielowymiarowy wiat moliwoci czowieka, optymizm i wiar w jego twrczy i poznawczy potencja8. Globalizacja oparta na modelu homo oeconomicusjest partykularyzmem cywilizacji zachodniej i dlatego mona j utosamiad z westernizacj. Czyni ona z pienidza jedyny i powszechny sens stosunkw spoecznych podobnie jak w monoteizmie bg jest jedynym i powszechnym instrumentem transcendencji. W tym wietle utopia waluty wiatowej jawi si jako ucieczka do przodu, posiadaczy najwikszej iloci waluty, ktrzy tworz wart 4 biliony dolarw dziennie kul wirtualnych obrotw na globalnych rynkach finansowych9. Ogranicza wic horyzont zmian spoecznych, gdy hamuje dyskusje na temat katalogu wartoci, ktre mogyby napenid pojcie globalizacj , uniwersaln, a nie partykularn treci. Wedug nauk ekonomicznych pienidz peni kilka funkcji: jest miernikiem wartoci wszystkich towarw i usug wyraanych w cenie; dziki temu staje si rodkiem wymiany, ktry pozwala stad si uniwersalnym (w zakresie jego obowizania) narzdziem kupna-sprzeday; ma take funkcj rodka patniczego zapewniajcego zdolnod regulowania rnych zobowizao (podatkowych, kredytowych, kar); funkcja tezauryzacyjna oznacza moliwod gromadzenia pienidza jako skarbu na przyszod; wspomina si rwnie o funkcji tzw. pienidza wiatowego, gdy ma on poza granicami paostwa, zagwarantowan prawnie wymienialnod zewntrzn po kursie ustalonym na gwnych giedach wiatowych10. Pienidz jest wic symboliczn warto7
Dlatego Karl Mannheim chcia znaled ow yw zasad, ktra czy stawanie si utopii ze stawaniem si bytu. K. Mannheim, Ideologia i utopia, prze. J. Mizioski, Lublin 1992, s. 165. 8 Zob. I. Paoko, Filozofia utopii, Warszawa 1990, s. 171. Wymienione cechy utopii falsyfikuj zaoenie, e do utopijnych zaliczaj si wszelkie wizje, ktre nie maj szans na realizacj.
9
http://www.tygodnikforum.pl/forum/print.jsp?place=Lead10&news_cat_id=80&news_id=2 079&layout=1&page= 10 M. Nasiowski, System rynkowy, podstawy mikro i makroekonomii, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1996, . 246-248.
Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________ ci opart na statusie prawnego rodka patniczego obowizujcego na danym terytorium. Trzeba jednak dodad, do jego funkcji prezentowanych we wspczesnej ekonomii, zdolnod do reprodukcji okrelonych stosunkw spoecznych w danej przestrzeni. Pienidz jest przecie rodkiem dla rnych celw zalenie od form ustrojowych, na co zwraca uwag jeden z pierwszych badaczy rozwijajcego si kapitau finansowego Rudolf Hilferding, czym w spoeczeostwie socjalistycznym jest wiadomod spoeczna, tym w spoeczeostwie kapitalistycznym jest spoeczna akcja towarw na rynku. wiadomod wiata buruazyjnego sprowadza si do sprawozdao rynkowych. Tylko przez dokonanie wymiany poszczeglna jednostka poznaje prawa rzdzce ogem; tylko wtedy, kiedy poszczeglnej jednostce udaa si wymiana, ma ona dowd, e wytworzya co spoecznie niezbdnego; tylko wtedy moe ona rozpoczd produkcj na nowo. Rzecz, ktra w taki sposb zostaa uprawniona przez wspln akcj towarw do wyraania wartoci wszystkich innych towarw, jest pienidz. Wraz z rozwojem samej wymiany towarw rozwija si jednoczenie legitymacja tego szczeglnego towaru11. W warunkach neoliberalnej globalizacji reprodukcja stosunkw spoecznych przejawia si w sile nabywczej poszczeglnych spoeczeostw, ktra zaley od poziomu cen, dostpnoci towarw, a w praktyce przejawia si w dysponowania przez rne paostwa, klasy, warstwy i grupy spoeczne iloci pienidza pozwalajc na okrelony poziom ycia12. I tak np. spoeczeostwo amerykaoskie yje ponad stan ze wzgldu na fakt, e dolar jest symbolem wiary w si amerykaoskiej gospodarki od czasu uwolnienia go od parytetu zota w 1971 roku, chocia zaledwie 0,6% ma pokrycie w zocie. Nominalizm jest zasad metodologiczn wprowadzon do mylenia cywilizacji zachodu, by wyprzed realizm, a wic zakorzenienie w uniwersaliach, w tym wartociach. Podobnie oderwanie waluty amerykaoskiej od realnej podstawy materialnej powoduje deformacj realnych wartoci gospodarczych. Dlatego w myleniu cywilizacji zachodniej skrajny realizm Platona, ktry oznacza oddzielanie idei od rzeczy i przenoszenie ich w odrbny wiat idealny, w ktrym pdz tam samodzielny ywot odnalaz kontynuacje w religijnym dualizmie zachodniego chrzecijaostwa, zwaszcza w rnych nurtach protestantyzmu. Owo podwjne odrealnienie umoliwia zrozumie11
R. Hilferding, Kapita finansowy. Studium o najnowszym rozwoju kapitalizmu, Paostwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, s. 28-29. 12 Na pocztku marca 2012 Europejski Bank Centralny po raz drugi poyczy bankom komercyjnym pienidze w wysokoci 530 mld euro na zaledwie 1 proc. rocznie. W sumie bank poyczy pienidze 800 bankom. Trafi one na rynek obligacji, akcji i walutowy. Po raz pierwszy w grudniu 2011 poyczono kwot 489 mld euro bankom komercyjnym. Bankierzy z a 523 bankw zacignli na trzy lata poyczki oprocentowane na zaledwie 1 proc, co w praktyce oznacza finansowanie prywatnego kapitau.

______________________________________________________________
nie dlaczego fundamentalizm religijny amerykaoskiego neokonserwatyzmu funkcjonowa jako dopenienie wirtualnego kapitalizmu, czyli preferencji paostwa dla spekulacji finansowych13. Taki kierunek naday cywilizacji zachodniej kraje anglosaskie14. Kryzysogennod tego modelu widad w jego wasnym odbiciu tj. liczbach uznawanych jakoby za jedyne byty. By stworzyd sobie chod mglist ide tego, co one przedstawiaj, potrzebna jest skala porwnawcza. Gdyby sobie wyobrazid sobie tykanie zegara, odnoszc je do skali czasu to jeeli kada sekunda oznaczaaby 1 dolara (euro, funta szterlinga, itd.), stosunek przedstawiaby si nastpujco: o dzieo 86 400 USD o rok 31 536 000 USD o 10 lat 315 360 000 USD o 100 lat 3 153 600 000 USD Lub, w drug stron: o miliard (dziewid zer) nieco mniej ni 32 lata o 100 mld blisko 3200 lat o 1000 mld (12 zer) blisko 32 000 lata Optymistyczne koszty kryzysu finansowego w formie akcji ratunkowych mwi o ok. 5000 mld dol., czyli 160 000 latach; ale najbardziej prawdopodobne (cytowane za badaczami z Banku Anglii) to 14.000 mld dolarw. (448 000 lat)15. Rozwaania o walucie wiatowej maj jako przesank mylenie o globalnej cywilizacji, ktrej regulacj zajmie si globalny rzd. O ile marzenie jednoci caej ludzkoci s wpisane w ludzkie potrzeby opisujce wiat jako spoecznod harmonijn, zrwnowaon i sprawiedliw, o tyle wspczenie daleko jest do praktyki odpowiadajcej temu postulatowi. Warto si posuyd rozrnieniem na dwa przejawy utopii: utopijn i realistyczn16. Utopijnod utopii waluty wiatowej polega nie niedostrzeganiu sprzecznoci
13 14
Zob. G. Corm, Religia i polityka w XXI wieku, Warszawa 2007. To Wielka Brytania i USA nie dopuszczay do regulacji midzynarodowych rynkw finansowych. Zob. G. W. Koodko, Wdrujcy wiat, Warszawa 2008, s. 345. USA zawetoway projekt Suwerennego Systemu Restrukturyzacji Zaduenia, ktry mia chronid przed wierzycielami kraje nie mogce sobie poradzid ze spat dugu. Zob. W. Bello, Azjatycki kryzys finansowy neoliberalizm i ekonomiczne cuda, Obywatel, nr 6(38)/2007, s. 34. Zamiast realnych dziaao politycznych organizowano propagandowe koncerty, np. Live Earth w lipcu 2007, ktre pod hasem tzw. uwiadamiania ekologicznych zagroeo i ndzy trzeciego wiata, zasaniay ich zasadnicze uwarunkowania ekonomiczne. 15 S. George, Czyj kryzys, czyja odpowied, Instytut Wydawniczy, Warszawa 2011, s. 31-32. 16 Zob. T. Kowalik, W kierunku realnych utopii (w:) Spotkania z utopi w XXI wieku, pod red. P. uk, Oficyna Naukowa, Warszawa 2008, s. 19 - 48; J. Kochan, Czy utopia jest utopi? (w:) Tame, s. 201-214.
Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________ geopolitycznych, rnic cywilizacyjnych i potrzeb ludzkich zrnicowanych wedug znaczeo nadawanych przez ludzi yjcych w rnych kulturach. Jeeli zgodzid si, e wrd elementw realistycznych tej utopii s takie zalety oparte na naukowej wiedzy ekonomicznej jak np. korzyci z tytuu ograniczenia kryzysw walutowych, fluktuujcych kursw, inflacji czy deflacji, to jest to jednoczenie zawanie poznania do jednej z czci ycia spoecznego bez uwzgldniania caoci, a wic ideologia. Aby uniknd wskazanej ideologicznoci naley wyprowadzid utopi realistyczn rozpoczynajc si od pytania: co wszystkie paostwa wiata razem powinny zrobid na rzecz zapewnieniu globalnych dbr publicznych, tj. takich, ktre su caoci i jednoczenie kadej jednostce ludzkiej. Chodzi wic o utopi realistyczn, ktra stanowi kolejn prb realizacji arystotelesowskiego dobra wsplnego, a wic przywraca arystotelesowski umiarkowany realizm, gdzie rzeczy wsplne istniej realnie, chocia przejawiaj si w konkretnych zjawiskach. Pierwszym wiatowym dobrem wsplnym jest odpowiedni dla czowieka klimat, od ktrego zaley samopoczucie nas wszystkich. Niektrzy zmieniaj go w przynoszcy zyski i sprzedawalny towar. Temu su wszelkiego rodzaju pozwolenia na zanieczyszczanie. Jest to bdna droga, chodby tylko z tego powodu, e kady rynek zakada, i jego towar nie przestanie istnied. W tym przypadku chodzi o emisje dwutlenku wgla, ktrych musimy wanie si pozbyd... Ratowanie planety oznacza przecie ratowanie nas samych. Ziemia nie przestanie kryd wok Sooca, my nie jestemy jej do tego potrzebni. Jeeli dysponowalibymy szerszym zakresem tolerancji w stosunku do zmian temperatury, byd moe nie byoby adnego problemu. Ale tak nie jest. Wikszod gatunkw, od ktrych zaleymy, rwnie ni nie dysponuje. Kolejne dobra publiczne podlegajce ochronie to zdrowie i woda pitna, edukacja, a take energia, czd badao naukowych i produktw farmaceutycznych, jak rwnie kredytowy system finansowy i system bankowy. Powszechny udzia w zarzdzaniu tymi dobrami publicznymi jest nie tylko wskazany, ale i konieczny17. Problemem wspczesnej cywilizacji globalnej nie powinna byd inflacja pienidza, ale zniesienie prawa inflacji ycia ludzkiego (autorstwa Wadysawa Reymonta)18, tj. zuywania si czowieka i jego ludzkich waciwoci w czasie reprodukcji ycia w warunkach globalnego kapitalizmu, ktry tymczasowo dogodne dla siebie w warunkach zimnej
17 18
S. George, dz. cyt., s. 26-27. M. Zabierowski, Aktualnod reymontowskiej diagnozy kapitalizmu, *w:+ Kongres Polski Suwerennej. Zbir artykuw zgoszonych do Oglnonarodowego Ruchu Obywatelskiego Kongres Polski Suwerennej, Tom I, Wrocaw 2004, s. 72.

______________________________________________________________
wojny haso welfare (dobrobyt) zastpi credo workfare (pracobyt) odpowiadajce chwilowemu okresowi jednobiegunowoci. Warto wyjanid, e pojcia wsplny i publiczny nie oznaczaj automatycznie darmowy, nawet jeeli w niektrych dziedzinach, takich jak edukacja, mog mied taki sens. Nie oznaczaj rwnie zorganizowany przez centralnych planifikatorw i zarzdzany przez biurokracj. Moliwe s take inne modele. Decentralizacja jest wyborem, ktry w wikszoci przypadkw, takich jak chodby woda, narzuca si samoistnie. Decentralizacja moe oznaczad wprowadzenie szeregu walut regionalnych (np. juan w Azji, rubel w paostwach poradzieckich, euro w Europie, sucre w Ameryce Poudniowej). Do tego niezbdne jest porozumienie planetarne. Wydostanie si wizienia wiadomoci ekonomicznej wymaga tworzenia sojuszw w wymiarze krajowym i midzynarodowym19. Jak wskazuje G. Simmel coraz efektywniej dziaajca zasada oszczdzania energii i substancji prowadzi do coraz szerszego obcowania z reprezentacjami i symbolami, ktre nie musz mied adnego treciowego powizania z tym, co reprezentuj. W tym samym kierunku idzie to, e operacje dotyczce wartoci dokonuj si na symbolach, ktre coraz bardziej trac materialne powizanie ze zjawiskami specyficznymi dla swego obszaru i staj si czystymi symbolami. Ta forma ycia zakada nie tylko olbrzymie wzmoenie procesw psychicznych (zwamy chodby, spenienia jake skomplikowanych warunkw psychologicznych wymaga pokrycie banknotw przez rezerwy gotwki), lecz i ich wkroczenie na wyszy poziom, zasadniczy zwrot kultury ku intelektowi. To, e ycie w istocie opiera si na intelekcie, ktry jest dziki temu praktycznie najcenniejsz czci naszej energii psychicznej, idzie rka w rk *...+ ze wzrostem gospodarki pieninej. Intelekt jest bez wtpienia suwerenem w obszarze handlu, w szczeglnoci, gdy chodzi o transakcje czysto finansowe. Rozwj intelektualnych zdolnoci abstrakcyjnych charakteryzuje czas, w ktrym pienidz staje si coraz bardziej czystym symbolem, ktrego wartod wasna jest nieistotna20. Wobec krytykw utopii wiatowych dbr publicznych naley przypomnied, e urzeczywistnianie elementw utopijnych opartych na poszukiwaniu paostwa niebiaoskiego sprawio, e ludzkod rozwijaa si, oddalajc
19
J. Sapir, Nowy XXI wiek. Od wieku Ameryki do powrotu narodw, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2009. 20 G. Simmel, Filozofia pienidza, Poznao 1997, s. 116. Na s. 91-93 G. Simmel pisze: Filozoficzne znaczenie pienidza polega na tym, e jest on w wiecie praktycznym najbardziej widocznym i najbardziej realnym ucielenieniem, realnoci ogln formuy, zgodnie z ktr rzeczy otrzymuj swj sens od innych rzeczy, za ich byt w ogle i byt okrelony wyznaczaj odniesienia, w ktre wchodz".
Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________ od jaskini czowieka pierwotnego21. O sile realnego oddziaywania utopii wiadczy fakt, e mocarstwa, ktre zdominoway drug poow XX w. rozwijay na ich podstawie wasne ustroje spoeczne22. Po upadku ZSRR, jestemy wiadkami kryzysu neoliberalnej globalizacji promowanej przez USA, ktrych dug przekroczy ju 15 bln dolarw. Wskazany przez Simmla zasadniczy zwrot ku intelektowi oznacza wic moliwod kreacji nowych znaczeo w stosunkach pomidzy ludmi i rzeczami, a wic nowej kultury. Kreacjonizm wspczesnej wyalienowanej sfery finansw naley zastpid ludzkim kreacjonizmem, co oznacza, e kreowad naley taki pienidz, ktry zgodnie z jego przeznaczeniem bdzie rodkiem do innych celw: finanse w subie gospodarki; gospodarka w subie dobra spoeczeostwa jako caoci (wsplnoty) dobro spoeczeostwa dla dobra planety w sensie spoecznym i koniecznie ekologicznym. W tym wietle inynieria finansowa ma przypominad inyniera np. budowy mostw. Tym razem mosty maj suyd realizacji nowych wymiarw czowieczeostwa, a nie klasie z Davos23. Utopia wiatowych dbr publicznych to nowa konkretyzacja idei dobra wsplnego, ktre od Arystotelesa jest postulatem celu polityki paostwa, a dzisiaj, wraz z procesem globalizacji, idei globalnego porozumienia paostw. Powodzenie nowej kultury w formie utopii wiatowych dbr publicznych jest moliwie dziki jej przeksztaceniu w soft power, a wic atrakcyj21 22
Zob. H. Skolimowski, Zielone oko kosmosu, Wrocaw 2003, s. 65. Zob. M. Heller, A. Niekricz, Utopia u wadzy, tom I, prze. A. Mietkowski, 1985; T. yro, Boa plantacja: historia utopii amerykaoskiej, Logos, 1994; A. Walicki, Marksizm i skok do krlestwa wolnoci. Dzieje komunistycznej utopii, Warszawa 1996. 23 W poowie 2010 roku bogactwo wiata oceniano na 111, 5 biliona USD, z tego 38 % byo w rkach 11,2 mln. mieszkaocw Ziemi dysponujcych minimum 1 milionem USD. Stanowili oni 1,2 promila mieszkaocw Ziemi. Dla pozostaych, tj. ok. 6 790 mln. ludzi 99, 85% pozostao 62% tego bogactwa. Kady jeden z owych 11, 2 mln. milionerw posiada rednio 400 razy wicej w stosunku do kadego z drugiej grupy. rednia wiatowych dochodw na jedn osob wynosia w 2010 roku ok. 10 tys. USD; w Polsce 18 tys.; z tym, e 100 najbogatszych Polakw posiadao cznie 80 mld. z, tj. ok. 1/3 dochodw paostwa. W wiecie, w poowie 2009 roku 750 miliarderw (rok wczeniej, przed kryzysem, byo ich 1125) wadao bogactwem dwukrotnie wyszym ni bogactwo 2,5 miliarda najbiedniejszych ludzi, z ktrych ok. 1 miliard goduje. Dokadnie: we wrzeniu 2008 r. dyrektor generalny Organizacji ds. Wyywienia i rolnictwa (FAO), Jacques Diouf, pda do wiadomoci publicznej, e liczba osb chronicznie niedoywionych na wiecie wzrosa z 848 milionw w okresie 2003 2005 do poziomu 923 milionw pod koniec 2007 roku wzrost o 8,8%. S. Latouche, Papieska apologia dobrej gospodarki, Le Monde diolomatique, nr 8 (54), sierpieo 2010, s. 3. Na licie magazynu Forbes w 2012 roku figuruje 1226 miliarderw. Pod wzgldem liczby miliarderw nadal krluj Stany Zjednoczone, w ktrych jest ich 425. Na drugie miejsce wysforowaa si Rosja z 96 miliarderami, spychajc na trzeci pozycj Chiny (kontynentalne) z 95 miliarderami. Wrd miast najwicej miliarderw maj Moskwa - 78, Nowy Jork - 58 i Londyn 39.. Przecitna fortuna miliardera wynosi 3,7 mld dolarw. Spord Polakw Jan Kulczyk z 2,7 mld dolarw jest na 442., a Leszek Czarnecki z 1,3 mld dolarw 960.

______________________________________________________________
noci tej kultury promowanej przez paostwo lub grup paostw obejmujcych rol moralnego lidera. Taki rozwj sytuacji midzynarodowej jest moliwy w sytuacji delegitymizacji idei przewagi militarnej i technologicznej jako echa odchodzcej do lamusa europocentrycznej cywilizacji owieceniowej dla ktrej, to, co nie da si wyrazid w wartoci liczbowej jest pozorem24. Czy na to wyzwanie jest w stanie odpowiedzied Unia Europejska? Jej czoowe paostwo Niemcy z jednej strony nawouje do wprowadzenia podatku od transakcji finansowych tzw. podatku Tobina, ale z drugiej dy do zapewnienia zwrotu swoich inwestycji w obligacje kosztem greckiej suwerennoci. A moe w tym kierunku pod Chiny (ChRL), ktre mog wraz z poturbowan po Fukushimie Japoni odejd w handlu od dolara25. Aspiracje pjcia swoj drog prezentuj take Indie, ktre nie dod, e nie przyczyy si do europejsko amerykaoskich sankcji wobec Iranu, to jeszcze przechodz na handel rop przy pomocy zota z tym krajem. W Ameryce acioskiej baz polityczn nowej kultury moe stad si grupa paostw wywodzca si z Boliwariaoskiej Alternatywy dla Ameryki. Wreszcie Rosja w trakcie kolejnej kadencji prezydenta Putina zamierza budowad Uni Eurazjatyck, ktra oprcz regionalnej waluty moe odwoywad si do szerszej bazy kulturowej zwizanej ze specyfik swojej cywilizacji. Taki rozwj sytuacji oznacza perspektyw wiata wielobiegunowego. Taki rozwj oznacza koniec dominacji paostw cywilizacji zachodniej w oparciu o redukcjonistyczny model homo oeconomicus.
Autor jest doktorem nauk politycznych, pracownikiem Wydziau Nauk Humanistycznych i Spoecznych Akademii Marynarki Wojennej. Jest take ekspertem Europejskiego Centrum Analiz Geopolitycznych.
24
M. Horkheimer, T. W. Adorno, Dialektyka owiecenia. Fragmenty filozoficzne, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2010, s. 19. 25 - , http://www.km.ru/biznes-ifinansy/2011/12/28/ekonomicheskaya-situatsiya-v-mire/aziatskii-region-vykhodit-iz-podvlast
Waluta do przemylenia
Rafa Zgorzelski
aluta narodowa pozostaje wci, obok suwerennej wadzy, terytorium, staej ludnoci, umiejtnoci wchodzenia w relacje midzynarodowe znakiem rozpoznawczym tych paostw, w ktrych wci siln pozycj odgrywaj aspiracje narodowe i samodzielnod polityczna. Niezalena polityka finansowa jest wanie jednym z podstawowych atrybutw suwerennoci narodowej, take w wymiarze geopolitycznym. Czy mona stworzyd jeden wiatowy pienidz? Czy taki scenariusz jest w ogle rzeczywisty? To gwne pytania zainicjowanej przez Portal Geopolityka.org debaty na temat waluty wiatowej. Warto dodad kolejne interpelacje, i to zasadnicze na co to komu jest potrzebne, czemu miaoby to suyd i czy faktycznie ma to jaki gbszy sens? Czy moliwe wic jest stworzenie wiatowej waluty? Tak, i owszem. Czy taki scenopis jest realny? Raczej nie. Na co wic jest potrzebna wiatowa waluta i dla kogo jej powstanie byoby wygodne, a komu z kolei nie jest na rk? Ordownicy wiatowej waluty podnosz argumenty, e jej wprowadzenie pooyoby kres dewizowym wojnom oraz przyczynioby si do wyhamowania recesji gospodarczej, a przede wszystkim zagwarantowaoby stabilizacj na rynkach. Wydaje si, e s to jedynie pobone yczenia, co potwierdza chodby kryzys wystpujcy w strefie euro, w ktrej wsplny pienidz uzyska pozycj waluty regionalnej w paostwach Unii Europejskiej (i to nie wszystkich), co przecie nie przyczynio si, w zasadniczej mierze, do wyeliminowania problemw gospodarczych zwizku. rdem kryzysu europejskiego byo wanie wprowadzenie wsplnej waluty w krajach, ktre nie tworz optymalnego obszaru walutowego, a wic stanowi konglomerat paostw o rnym poziomie rozwoju gospodarczego z przykrymi konsekwencjami w obliczu kryzysu dla gospodarek mniej rozwinitych. Ta wsplna waluta staa si hamulcowym rozwoju gospodarek takich paostw, jak Grecja, Hiszpania, Portugalia, czy Irlandia oraz stymulatorem ich budetowego zaduenia w przeciwieostwie do Polski, ktra zachowaa swojego zotego. Wsplna waluta jako element uatwiajcy rozliczenie wewntrzunijne, to w obliczu zagroeo, o ktrych mowa wyej, argument zbyt wtpliwej jakoci przemawiajcy za tak form polityki fiskalnej w wiecie. www.geopolityka.org 33

______________________________________________________________
Zwolennikiem takiej waluty nie bd USA, poniewa de facto to dolar peni dzi rol waluty wiatowej, ktra zreszt stanowi rezerw walutow zdecydowanie najwikszej iloci paostw w wiecie, wcznie z takimi mocarstwami, jak Chiny. Zreszt Chiny nie przypadkowo staraj si take dokonad zamiany swoich aktyww na zote zabezpieczenie. Tym bardziej to interesujce, e Paostwo rodka znajduje si na przeciwlegym, w stosunku do USA, biegunie, rywalizujc z nimi o wpywy na arenie midzynarodowej. Paradoksalnie w chioskim interesie nie ley, pki co, osabienie amerykaoskiego dolara, czy te wprowadzenie nowej, wiatowej waluty, ktra teoretycznie przecie sprzyjaaby uniezalenieniu si Chin od amerykaoskiej waluty. Ponadto take rzd USA nie bdzie zainteresowany osabieniem siy nabywczej dolara, a tym bardziej jego zniesieniem. W praktyce taki krok byby odejciem od tego, co przemawia, w duej mierze, za pozycj gospodarcz USA w wiecie. To wanie dolar peni dzi niejako rol waluty wiatowej, jest walut rozliczeniow dla transakcji realizowanych w gospodarce midzynarodowej, a wic trudno si spodziewad, by USA chciay dobrowolnie zrezygnowad z tego, by tak byd przestao. Kady, kto zreszt (vide: Libia Kadafiego, wczeniej Irak, teraz Iran) w jaki sposb podnis rk na pozycj rozliczeniow dolara amerykaoskiego, stawiajc na zoto, niezbyt fortunnie kooczy swj udzia w polityce. USA zaciekle broni wasnej monety, nie stronic od zbrojnych wystpieo w jej obronie, a tym bardziej dziaao spekulacyjnych, ktrych celem jest osabienie pozycji innych walut w tym euro. Istnieje nastpny te aspekt. Nie bd zbytnio zainteresowane sabniciem pozycji dolara amerykaoskiego, bd zastpienia go now walut, te paostwa, w ktrych dolar stanowi przewaajc czd rezerw. Tym bardziej dlatego, e pewnod korzystnego kursu wymiany dolara na now walut nie jest w cale taka oczywista. Nie wydaje si, aby wspln wiatow walut byy zainteresowane rwnie paostwa wschodnie euroazjatyckie tygryski, ktre staraj si stworzyd przeciwwag dla paostw euroatlantyckich, ktre w tej materii prowadz zabiegi o wzmocnienie wasnych walut, a take docelowo i swoj walut stanowic odwrotn dolara oraz euro. S paostwa, na czele z Rosj, ktrym rzecz jasna nie podoba si dominacja dolara amerykaoskiego jako de facto midzynarodowego pienidza. Kwestionuj one pozycj dolara, podnoszc argument potrzeby szukania alternatywnych rozwizao w postaci chodby regionalnych walut rezerwowych. S to projekty, ktre zyskuj sympati paostw i bd wdraane w ycie z konsekwencjami podobnymi do tych, ktre przerabiano przy okazji kryzysu euro waluty majcej stanowid alternatyw dla dolara i zapewnid bogactwo oraz stabilizacj ekonomiczn Unii Europejskiej. Powstanie jednej waluty nie bdzie rwnie na rk bankom, ktre nie bd mogy zarabiad na spreadach, czyli rnicach midzy kursami kupna 34 www.geopolityka.org
Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________ i sprzeday. Wsplna waluta nie zostanie, si rzeczy, przyjta pozytywnie rwnie przez wacicieli kantorw. Powstanie wsplnego pienidza nie jest take dzi potrzebne dla opcji skorzystania z kredytu w obcej walucie, czy te dokonania wypaty gotwki w bankomatach na wiecie niezbdnych do pokrycia rnorakich potrzeb. Problemem nie jest wic brak jednej waluty, a cigle zbyt uboga sytuacja ekonomiczna obywateli paostw, ktrzy nie zawsze to mog dzi korzystad z dobrodziejstw funkcjonujcych ju rozwizao i mechanizmw. Bdzie wzrastad zapewne rola elektronicznego systemu obiegu gotwki oraz transakcji realizowanych w ten wanie sposb przy wykorzystaniu kart zblieniowych oraz patnoci realizowanych za porednictwem Internetu. Niemniej wcale to nie znaczy, e taka forma rozliczeo nie niesie ze sob rwnie niebezpieczeostw, poniewa, szczeglnie w zachodnim krgu cywilizacyjnym, coraz czciej wszystko opiera si na zacignitym kredycie, a nie realnie posiadanych rodkach. Pienidz narodowy funkcjonujcy w obiegu handlowym w okrelonym kraju moe wic bez przeszkd byd wykorzystywany aktualnie w obrocie zagranicznym. Rol wiatowej waluty speniaj dzi najlepiej zoto i srebro oraz bogactwa naturalne. Zoto wic stanowi najlepsz odpowied dla amerykaoskiego dolara, ktrego pozycj na rynkach kreuje dzi przede wszystkim System Rezerwy Federalnej USA (FED). W interesie wolnych paostw nie jest jednak, mimo wszystko, denie do wprowadzenia nowej wiatowej waluty, lecz wzmocnienie w rozliczeniach finansowych wasnych walut oraz zota i srebra, ktre pozostaj najbardziej dostpnymi walutami wiata. Zoto i srebro maj duo wiksz wartod ni zielone papierki, ktre FED moe, w zalenoci od potrzeb, po prostu dodrukowywad. Kwesti zasadnicz jest, e wskutek dosyd swobodnej produkcji dolara, stanowicego rezerwy walutowe wielu paostw, nie zawsze posiada on swoje pokrycie w iloci kruszcw. Z ca pewnoci przede wszystkim w USA, w ktrych nadprodukcja papierkw bez pokrycia w zocie przyczynia si w istotnym stopniu do wypracowania olbrzymiego dugu publicznego, wynoszcego prawie 4,5 bln dolarw. Waluta narodowa pozostaje wci, obok suwerennej wadzy, terytorium, staej ludnoci, umiejtnoci wchodzenia w relacje midzynarodowe znakiem rozpoznawczym tych paostw, w ktrych wci siln pozycj odgrywaj aspiracje narodowe i samodzielnod polityczna. Niezalena polityka finansowa jest wanie jednym z podstawowych atrybutw suwerennoci narodowej, take w wymiarze geopolitycznym. Ma wymow symboliczn, tak jak do rangi symbolu urasta wasna waluta. Nie naley sdzid, aby odpowiedzi na problemy wspczesnego wiata byo utworzenie jednej waluty dla tej caej globalnej wioski na czele z midzynarodowymi dyrygentami, w postaci de facto wiatowego rzdu. www.geopolityka.org 35

______________________________________________________________
Wanie, rozwaajc kwesti wprowadzenia jednej waluty trzeba byoby skoncentrowad si na tym, kto miaby tak walut ustanowid. Umiejtnoci finansowe obecnych wodarzy wiata przetestoway kryzysy z ostatnich lat, ktre postawiy wrcz nad przepaci cae cywilizacje. Czyby wic tak walut mieli wymylid i wprowadzid na rynki fachowcy od nadprodukcji dolara bez pokrycia? A moe, czyli w zasadzie to samo, Midzynarodowy Fundusz Walutowy koncentrujcy neoliberaln finansjer o wyjtkowo paskudnych metodach dziaania (zob. opini na temat tej instytucji wyraane przez laureata ekonomicznej Nagrody Nobla z roku 2001 Josepha Stiglitza)? Zreszt dopatrywad si mona w tym projekcie nie tyle wzgldw ekonomicznych, co pewnego wanie zamysu politycznego. Koncept ekonomiczny nie znajduje bowiem absolutnie adnego uzasadnienia, co pokazuje kryzys strefy euro, zdecydowanie zbyt bardzo zrnicowanej gospodarczo. W obliczu kryzysw wiatowej gospodarki oraz wiedzy na temat tego, w jaki sposb koocz si eksperymenty (vide: euro) z likwidacj walut narodowych na rzecz jednolitej waluty, wprowadzanie jednego pienidza wiatowego byoby nie tyle wyrazem gospodarczej naiwnoci, co zwykego szaleostwa. To rozwizanie szkodliwe, a przede wszystkim nieautentyczne, utopijne, takie, ktrego nie kupi, i bardzo dobrze, wszystkie paostwa na wiecie. Nie ma na to adnych szans. Nie tylko z powodw politycznych, czy rozmijania si interesw ekonomicznych, lecz rwnie ze wzgldw kulturowych, cywilizacyjnych. Wydaje si, mimo wszystko, bardziej realne wzrastanie roli walut wprowadzanych regionalnie w Euroazji, czy Poudniowej Ameryce, ni wdroenie nowej wiatowej waluty.
Autor jest doktorem nauk humanistycznych. Jest ekspertem Europejskiego Centrum Analiz Geopolitycznych.
uropejskie Centrum Analiz Geopolitycznych zarejestrowane zostao jako stowarzyszenie w 2007 roku. Jego inicjatorzy wychodzili z zaoenia, e potrzebna jest w Polsce paszczyzna wymiany pogldw oraz przestrzeo analityczna dla niezalenych ekspertw i naukowcw. Z czasem do ECAG doczali kolejni adepci stosunkw midzynarodowych, politologii, historii, ale take ekonomii i socjologii. Ich umiejtnoci, wiedza i pasja sprawiy, e nalecy do stowarzyszenia portal geopolityka.org sta si najpopularniejszym wrd czytelnikw polskim forum analiz wspczesnych wydarzeo na wiecie z punktu widzenia geopolityki, geostrategii, geoekonomii i geokultury. Rozwj ECAG spowodowa, e pojawia si koniecznod zorganizowania sieci zagranicznych wsppracownikw i czonkw stowarzyszenia. Sied ekspertw Centrum obja kraje Unii Europejskiej (Niemcy, Francja, Wochy, Belgia, Austria, Wgry, Litwa, otwa, Estonia) oraz byego Zwizku Radzieckiego (Federacja Rosyjska, Ukraina, Biaoru, Armenia, Azerbejdan, Osetia Poudniowa). Wszdzie tam stowarzyszenie posiada sied kontaktw i relacji umoliwiajcych prezentacj analiz i prognoz w tamtejszych mediach opiniotwrczych i krgach eksperckich. Niezwykle istotnym, poza dziaalnoci analityczn, polem dziaania ECAG s wyjazdy studyjne majce przede wszystkim na celu zebranie danych na temat sytuacji wewntrznej analizowanego obszaru, przede wszystkim w okresie kampanii wyborczych i wyborw. Stowarzyszenie rozszerzyo tym samym swoj dziaalnod o profesjonalny monitoring sytuacji politycznej, przede wszystkim w krajach Wsplnoty Niepodlegych Paostw. Obserwatorzy ECAG pracowali w takich krajach, jak Federacja Rosyjska, Ukraina, Biaoru, Armenia, Azerbejdan, Kirgizja, Litwa, Estonia, ale take na obszarze paostw de facto Naddniestrzaoskiej Republiki Modawskiej, Abchazji, Osetii Poudniowej i Grskiego Karabachu. Eksperci ECAG monitorowali rwnie obszary objte konfliktami zbrojnymi i dziaaniami wojennymi, m.in. podczas wojny rosyjsko-gruzioskiej w 2008 roku i atakw NATO na terytorium Libii w 2011 roku oraz wydarzeo w Syrii w 2012 roku. Obecnie ECAG to sied ponad 200 ekspertw i wsppracownikw. Ich analizy, poza sprawami zwizanymi z sytuacj globaln i wielkimi procesami www.geopolityka.org 37

______________________________________________________________
geopolitycznymi oraz cywilizacyjnymi, dotycz wybranych obszarw i przestrzeni, przede wszystkim eurazjatyckiej, ale take kontynentu afrykaoskiego. Stowarzyszenie skupia ludzi nauki i analizy. Jest przy tym jednym z niewielu orodkw, w ktrych pogldy polityczne, preferowany ksztat adu midzynarodowego i roli w nim Polski deklarowane przez ekspertw nie maj znaczenia. Portal geopolityka.org sta si centrum oywionej debaty do wielu pasjonujcych sporw dochodzi pomidzy samymi ekspertami ECAG, ktrych wizje wiata bywaj skrajnie odmienne. Wszystkich jednak czy jedno chd skutecznego posugiwania si instrumentami wspczesnej nauki do szczegowej analizy wspczesnego wiata oraz prb prognozowania jego przyszoci.
Wesprzyj fundusz Portalu Geopolityka.org

Stowarzyszenie Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych ul. Zwycizcw 22/13 03-938 Warszawa http://www.geopolityka.org Informacje: KRS: 0000273255 NIP: 113-282-60-51 REGON: 142800182 Nr konta w PLN: (PL) 02 2490 0005 0000 4500 5161 9959 Nr konta w USD: (PL) 75 2490 0005 0000 4600 9247 5481 Tytu wpaty: Darowizna na rzecz Portalu Geopolityka.org

Debata o Walucie Swiatowej

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Debata o Walucie Swiatowej

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych Debaty portalu Geopolityka.org

Debata o walucie wiatowej

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Debaty portalu Geopolityka.org

Debata o walucie wiatowej

Adres wydawcy: ul. Zwycizcw 22/13 03-938 Warszawa

Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________

wiatowa waluta jest koniecznoci

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________

Za pustym pienidzem poda niejeden Salomon

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________

Wicej zotego realizmu

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Ambiwalencja emocjonalna o walutach i zocie, czyli wspczeni Hamleci

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Enemy of the State, re. Tony Scott

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Utopia waluty wiatowej

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Debata o walucie wiatowej _____________________________________________________________

Europejskie Centrum Analiz Geopolitycznych

Wesprzyj fundusz Portalu Geopolityka.org

You might also like