ALIMA ORTAMI

ISSN 1302-3519 ki Ayda Bir kar / Say : 123

l

Temmuz - Austos 2012

SALII GVENL ERGONOM HJYEN EVRE TOPLUM RGTL OCUK EME KADIN SOSYAL POLTKA NFUS SOSYAL HEKMLK

Adalet ve ocuk
l

Basndan

Esirgenen raklar, Bir yi Uygulama rnei

l

Sal ve Gvenlii Yasas

Az Zamanda ok ler Yapt-2, Bir Aydnlanmann Devrimcisi : Hasan li Ycel

l

Gen gc, Kreselleme ve alma likileri

l

Kiiliin Gerek ve Sanal Yansmalar

l

Ho Geldin Minik Dev Adam

Mfettileri Dernei Kongre ve dlleri

l

ocuk ilikle Mcadele Gn Talama Makinas le alma

ki Dakika Dn: Tehlikeyi Tanyalm:

www.sek.org.tr

alan ocuklara Vefa Borcunuzu demek ster misiniz?

l . Y l 30 n 20. Y n ts nn ti Ens Ortam 1 ek Fi lma a

ocuk Haber

Adalet ve ocuk

Servet GN* yeri diye cevaplar. Oysa sokak kavram bir sredir baz En mkemmel adalet vicdandr. ocuklar iin altklar, horlandklar, istismara ve smVictor Hugo rye uradklar alan anlamna geliyor. Bu ocuklara, ilgili yaznda, sokakta alan ocuklar deniyor. Peki, tarminde yaadmz bu a birileri bir sredir ilgin adlar- da, sanayide alan ocuklar iin sonu farkl m? Onlar la tanmlamaya almaktadr. Tanmlama abalarnn izi da dlerini, geleceklerini, atlak nasrl ellerinden kayp srlrse, abalarn kkeninin sosyalist bloun zl- giden ocukluklarn ileride nasl anmsayacaklar ? alne kadar gittii grlecektir. Anmsarsanz, adna nce an ocuklar, bir gn yetikin olduklarnda, sokaklar, tarm yenidnya dzeni dendi; daha sonra kreselleme kav- alanlarn, sanayi blgelerini vb. ocukluklarn yitirdikleri ram icat edildi. Yetmedi, post modern yaktrmas yapl- yerler olarak anacaklardr. nk bu ocuklar aile bykd; bir ara bilgi a ya da bilgi toplumu dendi vs. Tm bu lerinin isiz gsz braklmas, nakit gelire baml klntanmlama abalarnn balang noktas tek kutuplu dn- malar, yoksulluk ve sefalet ierisinde braklmalar nedeyann yaanmaya baland dneme denk gelmektedir. niyle ailelerinin geimine katk salamak iin gnlerini ar Dnya sosyalizmden kurtulmutu! Peki, o zaman, neden ve tehlikeli koullarda, bu saydmz alanlarda alarak yeni bir ad arayna gidildi? Ad kapitalist dnya olarak ka- geirmektedir. Ekonominin ark, o bayargcn kararlar lamaz myd? Bu youn tanmlama abalarnn arkasnda her gn biraz daha onlarn ocukluklarn yok etmektedir. kukusuz nemli bir ama yatmaktayd: Toplumsal bellein Sokan-tarmn-sanayinin emekileri, yoksullukla mcasilinmesi ve yeniden oluturulmas. Egemenler, sosyalizm dele ederlerken, yalnzca ocukluklarn yitirmiyorlar; ayn kavramn artraca korkusuyla, kendilerinin beslendi- zamanda geleceklerini de yitiriyorlar. i malum sisteme yeni bir ad arama yarna hemen giriYoksullua ve sefalete bal olarak almak zorunda tiler. nk kapitalizm yaratt yzlerce toplumsal sorunla braklan bu ocuklar, hibir ulusal veya uluslararas kubirka yz yldr o kadar kirlenmiti ki yeni bir ya da birka rum ve kural ocuk olarak tanmlayamaz. Eer bu ocuklar ad bulmak art olmutu. Kefedilen yeni adlarn (rnein tanmlanacaksa, gndelik yaamlarna baklmaldr. Yasakreselleme) smrmede ve aldatmada ilevsel olabil- larn veya uluslararas kurallarn tanmlad ocuk, 18 yadii fark edildike, egemen akl, kavramlara sarlmaya ve ndan kk ve ailesinin bakmna ve gzetimine gerekeski-yeni tm kavramlar kendi karlar ve gereksinmeleri sinme duyan kimselerdir. alan, geinme ve geindirme dorultusunda ieriklendirmeye balad. Bu nedenle, ar- kaygs tayan bir kii, 18 yandan kk olsa da ocuk tk, toplumsal olana ilikin herhangi bir kavramn masum kalabilir mi? olduu iddia edilemez. rnein, ebedi bir adalet ilkesi ocukluu elinden alnm bir ocuk ile ocukluktan olabilir mi? Pozitif hukuka ait bir kavram olarak adalet, kmak iin liseyi, belki de niversiteyi bitirmeyi bekleyen her zaman tarihseldir ve her eyden nce hkm sren bir dieri iin adalet kavram ayn anlama gelebilir mi? retim biimiyle belirlenir. Bu nedenle, adalet kavramn Bayargcn kararlar, adaletin greli olduunu ortaya koysadece kendi i mantna dayandrarak aklamak olas muyor mu? Nasl her on yandaki kii ocuk olamyor ve deildir. Adalet kavram, toplumsal ilikilerden tretilmi ve de kalamyorsa, herkesi kucaklayan bir adalet de olamyor belirli bir znellii ifade eden ok az saydaki kavramdan ite. En azndan gnmz dnyasnda bu byle! biridir. Adalet, bir bakma, toplumsal eylemlerin mantnn kendisini en st dzeyde da vurumudur. Dolaysyla, 12 Haziran ocuk iliiyle Mcadele Gn diye bir adalet dncesi sadece zamana ve yere bal olarak gnn olmad bir dnyada yaamak dileiyle ... deil; ama ayn zamanda kiiden kiiye de deimektedir. Adalet bir bakma herkesin baka bir ey anlad konular arasna girmektedir. Adalet gibi znel bir kavram bilimsel ve nesnel bir tartmann konusu yapmak istiyorsak, snf ilikileri alanna, dier bir deile retim alanna bakmak gerekmektedir. Ksacas, retim ilikilerinden kaynaklanan bir sorunu yine retim ilikileri alanna bakarak anlamaya almak bir nesnellik ltdr. Oysa sosyal bilimler alannda kavramsal saptamalar ve zmlemeler, bilinli bir ekilde, arlkl olarak toplumsal alandan uzak baka bir yerlerde kefedilir ve tarif edilir. Kapitalist bir toplumda bireyler arasndaki ilikiyi toplumsal ilikiye dntren ey, aralarndaki ilikidir. rnein alma altrma ilikisi gibi. alma, kapitalizmle birlikte toplumsal ilikilerin merkezine yerlemi ve toplumsal adaletin temeli ve herkesin grevi olmutur. Sz konusu bu adaletin bayargc ise ekonomidir. Bahsedilen ilikiler alanna bakarak 12 Haziran Dnya ocuk ilii le Mcadele Gnne anlam katmak zere alan ocuklar zerinden ksa bir adalet sorgulamas yapmak istiyorum. Adaletin Grelilii Sokak, bir ocuk iin neyi ifade eder ki? ocukluunu yaam ve bugn iin yetikin olan biri, bu soruyu byk bir olaslkla kendi ocukluuna bakarak oyun ve elence

Yrd.Do.Dr., Tunceli niversitesi, alma Ekonomisi ve Endstri likileri

resim, www.ozgurrumeli.com.tr adresinden alnmtr.

ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

Basndan

(13 Mart 2012 Sal)

(23 Mays 2012) ALIMA ORTAMI Temmuz - Austos 2012 3

ocuk Emei

rak, 18 yandan nce ie balayan ve bunun yansra eitim alan kiidir. Yasalarmza gre, drt gn ie, bir gn okula gider. Okuldaki eitimine teorik eitim, iyerindekine ise pratik eitim denir. Adna meslek eitimi dense de, alma yaam ocuklara gre bir yer deil. nk, bir sr tehlike ve ktl iinde barndryor. nk, ocuun doas ile i disiplini badamyor. Ya oyun oynamasn gerektiriyor; ama i bir oyun deil ki. Belki de en nemlisi, ocuklarn birlikte altklar yetikinlerce, yatlarym gibi alglanmalar ve i beklenmesi ... raklar, ucuz ve uysal iiler olarak grlmektedir. Yaamlarnn henz banda, oynayacaklar oyunlarn onlarn kiisel geliimleri zerinde ne kadar etkili olduu dnlmemektedir. 4+4+4 yasasndan sonra ocuklarn ie balama yann 10 yaa dme olasl karsnda, Gznz aydn (!) dediimiz ustalar isyan etmilerdir; Olur mu?! diye. Biz 15 yanda ocuk, iyerine girince isyan ediyoruz. Ayrca merak ediyoruz; ka usta, onlar gibi, on yanda raklar karsnda grnce isyan edecek? Ne yazk ki, ocuklarn erken yata alma yaamna girmesi toplumumuzun bir yaras. Televizyon reklamlarnda da bunu merulatrma abas, bizi daha da rktyor. Yoksulluk karsnda ocuk iin hak olarak grlen bireysel kurtulu, ne yazk ki, devlet iin bir utan olarak gsterilmiyor. yle olsa, ocuk emeinin sona erdirilmesi iin, Cumhuriyet Tarihinin en gl mdahalesi olan sekiz yllk eitim bir rpda gzden karlmazd. raklarn alma yaam ile tanmalar ok nemli bir andr. Bu ilk karlamada edindikleri izlenimler, setikleri rolmodeller onlarn yaam iin belirleyici olmaktadr. Bu bakmdan zellikle ok sayda rak altran iyerlerinin ayrca bir rak politikas olmas gerekir.

ESRGENEN IRAKLAR BR Y UYGULAMA RNE (Seluk Sava ile Sylei)

Varlan bu noktada, kiisel sorumluluklar ortadan kalkmyor. rak altranlar, tm bu vurdumduymazlk ortamnda, kendi duyarllklarn ortaya koymallar. raklar esirgemeliler. Bu esirgeme abas, bir yandan onlarn topluma kar grevlerini yerine getirmeleri anlamna gelecektir; bir yandan da, bu yolda yryenler iin en iyi uygulama rnei oluturacaktr. yi uygulama rneklerinden yol karak, tm rak yetitiren kurumlara olumlu davran biimleri aktarlabilir. Bu olumlu rneklerden biri de Ankara Etimesgutta Elsan Elektrik Motorlar Fabrikasdr. 144 iinin alt fabrikada 10 da rak almaktadr. Bu raklarn yalar, Mesleki Eitim Yasas uyarnca 15-18 arasndadr. raklarn iyerinde bulunu gerekesi, bir meslei renmeleridir. Dolaysyla mesleki yeterliliklerinin arttrlmas zerinde titizlikle durulmaldr. Hemen bunun yannda i sal gvenlii konusu var. nk rak, ii renirken hemen yan banda salk gvenlik nlemlerini renirse ne ala. Yoksa ileri yalarda bir gvenlik kltr edinmek, i sal gvenlii konusunda duyarllk kazanmak ok zor. Demek ki, ynetim sorumlusu, onlarn ii de tm kurallar renip yaama hazrlanmalar iin kararl davranmaldr. Bir iyerinde rak varsa, ynetim sorumlusu ne yapmaldr? eklindeki sorumuzu, ELSAN dari ler Mdr Seluk Sava yle yantlyor : Hem yasal ve hem de manevi bir ok sorumluluum var. Onlar en uygun ekilde yetitirmeli ve yaama hazrlamalym. Bunu yaparken, nce onlarn mesleki yeterliliklerini arttrmamz, setikleri meslek dalnda ustalamalarn salamamz gerek. Ustalarmz bu yolda kaliteli ve yeterli bir eitim verme abas iindeler. Meslek eitimi yannda, bir de kiisel geliimlerinin salanmasna katkda bulunmalyz. Ben kendimi bu konuda daha sorumlu ve aktif buluyorum. Bir de bunlarn tesinde i sal gvenliini benimsemeleri ve kurallara titizlikle uymay nemsemeleri var. Zaten iletmenin zerinde titizlikle durduu bir konu bu. ocuklarn niteliklerini gelitirebilmeleri iin, her eyde nce, ocukluktan yetikinlie geiin yumuak olmas gerekir. ELSAN, bu geii yumuatmak, raklarn sosyal ve kltrel gelimesine katkda bulunmak iin eitli admlar atmaktadr. Bunlarn ilki haftalk toplantlar, kitap okumalar ve film izlemeleridir. Gelimekte olan ocuklarn her eyden nce konumaya ve evrelerinde dnen dnyay anlamaya gereksinmeleri var. tlere ve monologlara alklar. Ama kendilerine deer verilen bir ortamda, grlerini aklamalar ve gerekirse savunmalar, onlarn kiilik gelimelerini yakndan etkilemektedir. Birlikte kitap okumalar, film izlemeler, bunlarla ilgili tartmalar da, etkilenmede nemli bir yer tutmaktadr. raklardan Serkan, bu sre-

ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

ocuk Emei
tmz bu etkinlik sayesinde, soru sormay, aratrma yapmay ve merak etmeyi rendik. lk gnlerde fazla bir bilgiye sahip olmadmz iin ve kitap okuma alkanlmz olmad iin biraz sklyorduk. Fakat imdi, bu etkinliin, bizim iin ne kadar yararl olduunu bildiimiz iin, ilk gnlerdeki kadar sklmyoruz. Hepsi ocuk... Hepsinin kendilerini gelitirme ve dnyay daha iyi kavrama adna renecek ok admlar var. Ama toplum onlara bunun iin frsatlar tanmak yerine, retim yapmalarn, i yapp ekonomiye katkda bulunmalarn istiyor. Seluk Savaa soruyoruz : retimin bekledii disiplin ile ocukluunu yaatmann getirdii rahatlk arasndaki ayrm raklar yapabiliyor mu? Yant : Yalar itibariyle alma ortamndaki yaklamlar bazen istenen disiplin kurallarna aykr olabiliyor...Bence bu durum son derece doaldr... Bizlere den bu tr disiplin bozucu ve i sal gvenlii kurallarna aykr olabilecek davranlar olabildiince nceden tahmin edip gerekli tedbirleri almaktr...Daha dikkatli ve denetim altnda raklarn yetitirilmesi gerekmektedir. Yine raklara bu rnek uygulamay yaatan ELSANn ynetim sorumlusu Seluk Savaa soruyoruz : Bydklerinde her biri i sahibi olduunda, vahi koullar altnda ve korumasz yetimi raklar ile aralarnda nasl bir fark oluturacaklarn dnyorsunuz? Mesleki olarak yeterlilikleri konusunda fazla bir ey syleyemem. Belki de aralarnda ok ciddi bir fark olmayabilir... Ama psikolojik olarak ak ara bir fark olacana inanyorum. Daha ilgili, anlayl, hogrl, ksaca sevgi ve ya ne olursa olsun sayg ile yetitirilen raklarn ileri yalarda yaam kaliteleri ve konumlar bask altnda, sevgi ve saygsz ortamda yetitirilenlere nazaran tartmasz daha st bir konumda olacaktr... Ne yazk ki, toplumda yaatlan bu sosyal sorumluluk adacklar ok az. Daha ok olmal. Tm toplumu sarmal. Ama kanmzca, toplum, nce ocuklarn eitmeli, yetitirmeli ve hem kendine hem de topluma yararl olabilecek olgunlua getirmeli; ardndan onlardan ekonomiye katk beklemeli.

cin kendine katksn yle anlatyor: lk etkinlie katldm zaman, sklmtm ve zaman gememiti. Sinema, piknik, tarihi yerler gibi gittiimiz gezilerde, elendik ve rendik. Bylece Okumam daha dzgn bir hale getirdim. bilmediim ve kitabn okumadm yazarlar tanHi dm. Dnmeyi ve hayal etmeyi rendim. Uygun ve yerinde konumay rendim. egzersizleri yapyoruz, daha dzgn konuuyorum. Ses yi ki gelmiim diyorum. raklardan Adem ise, kazanmlarn yle sralyor : Kendimi daha iyi ifade etmeyi rendim. Okuduumu imdi daha iyi anlyorum. Kitap okuma alkanl kazandm. egzersizleri yapyorum. Ses Merak etmeyi rendim. Yazar ve airin kim olduunu rendim. Yine raklarn izlenimleri. Bu kez Emraha kulak verelim : Sosyal etkinlikler sayesinde, bilmediimiz veya merak ettiimiz konular hakknda bilgi edinmi olduk. Gittiimiz filmde tarihimizle ilgili biraz da olsa, merak etmeyi rendik. Konuma yapmadan nce yaplmas gereken, egzersizleri renip, sesimizin tonunun ayarlamay rendik. Haftada bir gn yap-

ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

 Sal Gvenlii

Sal ve Gvenlii Yasas

A.Grhan FEK* Mevzuatn yaama geirilmesi. Her ne kadar bu alma yaynlanm olsa da, uygulayclarn elinde klavuz bir metne dnmedi. Ama i sal gvenlii emektarlarnn belleinde yerini ald. Bunu izleyen gelimelerin, bu iki nemli belgenin, bize gsterdii ynde gereklemesi beklenirdi. Ancak, Sal Gvenlii Yasas hazrlama dncesi, 2002 sonras , AB ile ilikilerin bir evresinde, can simidi olarak ortaya kt. yle ki, Avrupa Birliinin, i sal gvenlii konusundaki direktiflerini uyumlulatrmay kabul eden hkmet, Bakan imzasyla yrrle giren ve yrrlkten kaldrlabilen YNETMELKler yoluyla, i sal gvenlii mevzuatnn yeniden yaplandrlmay yeledi. Bu arada da, AB direktiflerinde (1) yer almayan ama kendince nemli sayd baz maddeleri, yasa tasarsnn satr arasna sktrd. Bylece bu giriim, nemli bileenden olutu: 1. Zaten mevzuatta bulunan gelerin yinelenmesi, 2. Satr arasna sktrlan ve hkmetin zlemlerini yanstan geler, 3. AB ereve Direktifi ile uyumlandrmak amacyla konulan geler. Hi kukusuz, bu bileenler, ya bundan zarar gren kurum-kurulularn direnciyle, ya da Dantayn direnciyle karlat. Bylece ksa bir sre ierisinde karlmas ve hatta sancszca uygulamaya geirilmesi olasl olan bir konu, ylan hikayesine dnm oldu. Bu yazmzda, konuya damgasn vuran metin zerinden bir tartma yrteceiz. Karlatrmal olarak zerinde duracamz metinler unlardr : Mesleksel Salk ve Gvenlik Yasa Tasars (1995) Avrupa Birlii Sal ve Gvenlii ereve Direktifi (89/391) Sal ve Gvenlii Yasas (2012)

Sal ve Gvenlii Yasas (Kanun No.6331), TBMM tarafndan kabulnden sonra, 30 Haziran 2012 tarih ve 28339 sayl Resmi Gazetede ilan edilerek ksmen yrrle girdi. Yasann k, ok uzun sren bir serven sonras gerekleti. Bakanln, Yasasnn bir blm olarak ele alnm olan i sal ve gvenlii konularn, tek bana bir yasada ele almak istemesi yeni deil. Bu istek, ilk kez 1993 ylnda dillendirildi. O tarihte, bilim insanlar, sendika temsilcileri, meslek odalarnn temsilcilerinin katld geni bir grup, bir taslak oluturmak zere almt. zerinde uzlalan elimizdeki taslak, 7 Nisan 1995 tarihini tayor. Daha sonra iktidar deiiklikleri ile bu konu gndemden dt. Ama SGB emektarlarnn belleinde her zaman sakl kald. 2000 ylnda, Devlet Planlama Tekilat, 8.Be Yllk Kalknma Plan hazrlk almalar srasnda, gc Piyasas (alma Hayat) zel htisas Komisyonu erevesinde alma gruplar kurdu. Bunlardan bir tanesi de Sal ve Gvenlii baln tayordu. Bu alma grubunun hazrlad rapor, tm sosyal elerin (partner, taraf) katld uzun toplantlardan sonra benimsendi. sal gvenliinde varlmak istenen amalar 6 balk altnda toplanmt : Kurumsallama ve rgtlenme Denetim Mevzuat Meslek Standartlar Eitim Aratrma. Ele alnan bu konular, ayrca, durum, sorun, neri formatnda, tablolatrlarak da sunulmutu. Mevzuat konular tabloda toplanmt : Mevzuatn gncelletirilmesi, Mevzuatn dank olmas,

TABLO 1 Metinde Yeralan Hkmlerin Karlatrmal Sunumu

Balklar lkeler Meslek Salk ve Gvenlik Yasa Tasar Tasla (1995) yerinde salkl bir alma dzeni kurmak, alanlarn salk gvenliklerini korumak iin nlem almakla kalmayp bunlarn uygulanmasn ve yeterliliini de izlemek alanlarn salk gvenliine ilikin tehlikeli durumlar kaynanda nlemek, teknolojik olarak bu olmazsa srasyla, tehlikeli durumu azaltmak; dier etkili nlemleri almak; ancak btn bunlar sonu vermezse kiisel koruyucu vermek Avrupa Birlii 89/391 ereve Direktifi Mesleki risklerin nlenmesi etmenlerinin ortadan kaldrlmas Risk gvenlik ve saln korunmas iilerin enforme edilmeleri ve eitilmeleri ilerin grlerinin alnmas ve katlmnn salanmas Sal ve Gvenlii Yasas (2012) alanlarn ile ilgili salk ve gvenliini salamak, Mesleki risklerin nlenmesi, Risklerden kanmak. Kanlmas mmkn olmayan riskleri analiz etmek. Risklerle kaynanda mcadele etmek. kiilere uygun hale getirilmesi iin iyerlerinin tasarm ile i in ekipman, alma ekli ve retim metotlarnn seiminde zen gstermek, zellikle tekdze alma ve retim temposunun salk ve gvenlie olumsuz etkilerini nlemek, nlenemiyor ise en aza indirmek. Teknik gelimelere uyum salamak. Tehlikeli olan, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla deitirmek. Teknoloji, i organizasyonu, alma artlar, sosyal ilikiler ve alma ortam ile ilgili faktrlerin etkilerini kapsayan tutarl ve genel bir nleme politikas gelitirmek. Toplu korunma tedbirlerine, kiisel korunma tedbirlerine gre ncelik vermek. alanlara uygun talimatlar vermek. (Madde 4-5) Kamu ve zel sektre ait btn ilere ve iyerleri (faaliyet konularna baklmakszn); bu iyerlerinin ii, iverenleri, iveren vekilleri, rak ve stajyerlerine

Kapsam

yerlerinde alanlar, iverenler ve nc ahslar

Kamu ve zel sektrdeki ekonomik etkinliklerin tm ve bu etkinliklerde yer alan btn iiler

Prof.Dr.

ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

 Sal Gvenlii
Balklar Tanmlar Meslek Salk ve Gvenlik Yasa Tasar Tasla (1995) Denetim yeri veren veren vekili iveren Alt alan ocuk alan Bakanlk (Madde 3) Avrupa Birlii 89/391 ereve Direktifi i veren olarak iilerin salk zel gvenliinden sorumlu ii temsilcisi nleme Sal ve Gvenlii Yasas (2012) Bakanlk alan Eitim kurumu alan Gen Genel mdrlk gvenlii uzman kazas alan temsilcisi veren veren vekili yeri hekimi yeri hemiresi yeri salk ve gvenlik birimi yeri Meslek hastal salk ve gvenlik birimi Ortak nleme Risk deerlendirmesi Risk Salk ve gvenlik destek eleman Tehlike Tehlike snf Teknik eleman (Madde 4) Her trl tedbirin alnmas (Madde 4)

verenlerin Ykmllkleri

Mevzuatta ngrlmemi olsa da, teknolojik ve bilimsel gelimelere uygun nlemleri alacak veya aldracak; gerekli ara gereci bulunduracak. Madde 47 veren, alanlarn yalarn, cinsiyetlerini, fiziksel ve zihinsel durumlarn, deneyimlerini, becerilerini dikkate alacak; zel gzetim ve dier etkili yntemleri uygulayacak (Madde 5 e) ve Madde 27 Madde 20-e Madde 10 (ylda en az bir kez tekrar) Madde 20/b Madde 35/f

ilerin salk ve gvenliini korumak iin gerekli olan her trl giriimin yaplmas.

Risk deerlendirmesi Risk snflandrmas Risk Gruplar

Madde 6 Madde 9 Ya, cinsiyet, salk durumlar, alma koullar (Madde 15)

Madde 4/c ve 10 Madde 9 (Tehlike snflar)

Madde 10

almaktan Kanma Hakk Eitim Bilgilendirme Bilgi edinme hakk

Madde 8 Madde 12

Madde 13 Madde 16,17

Madde 10 ve 11 Madde 16/2-c (Risk deerlendirme sonular, denetim raporlar vb belgeler tek tek belirtilmi) Madde 11 Madde 20

alanlarn ya da neride bulunmak, temsilcilerinin haklar nlem alnmasn istemek edinmek Bilgi makamlardan denetim lgili yaplmasn istemek ve gzlemlerini anlatabilmek almay reddetmek (Madde 20) Grevlilerin gvencesi verenin Sorumluluunun Srmesi verenlerin Sorumluluk Paylam (Koordinasyon, birlii) alanlarn Sorumluluk Paylam Salk Gzetimi alma Ortam Gzetimi Ani ve ciddi tehlikeye kar hazrlkl olmak Madde 36 ve 37 Yetkili kimseler ve hizmetler salamas iverenlerin sorumluluunu ortadan kaldrmaz iveren/alt iveren Asl iyerini paylaanlar Ayn Kendi adna i yapanlar (Madde 14-16) alanlar kendileri iin konulan kurallara uyacaklar (Madde 17-19) alanlarn ie girite ve periyodik salk kontrollar (Madde 28) Riskli iler ya da salk tehlikesi olan tesisler iin uyulmas gereken kurallar (Madde 25 ve 26) Madde 5-d

Madde 7 Madde 5 Madde 4/2

Madde 6

Madde 23

Madde 13

Madde 19

Madde 14

Madde 15 Madde 5 ve 9-11

Madde 8

Madde 11-12

ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

 Sal Gvenlii
Balklar in Durdurulmas Meslek Salk ve Gvenlik Yasa Tasar Tasla (1995) Yetkililerce hangi koullarda iin durdurulaca ya da iyerinin kapatlaca (Madde 30) veren tarafndan iilerin hangi tehlikeli durumlarda ii durduracaklar konusunda yetkilendirilmeleri (Madde 8) kazalar ve saptanan meslek hastalklarn Tefti Grup Bakanlklarna bildirecek Gvenlii Temsilcileri -alanlarn gsterdii adaylar arasnda atama ile- (madde 32) Salk-Gvenlik Birimleri Salk Gvenlik Kurulu VAR Madde 9 Madde 14 Avrupa Birlii 89/391 ereve Direktifi Madde 25 Sal ve Gvenlii Yasas (2012)

ilerce iin durdurulmas

Bildirim

yeri rgtlenmeleri

Yeterli personeli olmayan kk iyerlerinde ortak salk ve destek hizmetleri (Madde 7) VAR (Kk iyerlerinde salk ve destek hizmetleri)

Madde 3/ (salk destek eleman) Madde 6

Dardan hizmet alma olana Ulusal Dzeyde Kurumsallama

VAR (Madde 6) Ulusal Sal ve Gvenlii Konseyi (Madde 21)

Ulusal Konsey ve Yrtme Kurulu (Madde 44-47) Teknik Kurul ve Uzmanlk Kurullar (Madde 48-51) Madde 41-43 Mfettileri ve Yetkileri (Madde 52-55) Ulusal Konsey (Madde 44-51) retimde kullanlan ara gerekleri retenler (Madde 21)

yeri dzeyinde Kurul Denetim Ceza Paralarnn Ynetimi reticiler ve Yapmclar yeri Hekimi ve Gvenlii Uzman istihdam Eitim Kurumlar almas Mesleki eitim alma zorunluluu Bamllk yapan madde kullanma yasa Gvenlik Raporu veya Byk kaza nleme politika belgesi

Madde 22 Madde 24

Madde 8

Madde 30/5 ve 31 Madde 17/3 Madde 28

Madde 29

Sal ve Gvenlii Yasas yrrlktedir. Yasalama srecinde ok uzun bir sre komisyonlarda, seminer, kongre vb toplantlarda, sreli yaynlarda tartlmtr. Biz gzden karlmamas gereken ama bu almalarda hi deinilmemi bir ka konuya deinerek katk yapmak istiyoruz. Bunlardan birincisi, kk lekli iyerlerinde dokuz ve daha az ii altranlar biiminde ayrmc bir tutuma ynelinmi olmasdr. Bu iyerlerinden bazlarnn daha az ii altran olarak nitelenmesi ve devlete SGK fonlarndan desteklenmesi, bun karn az ii altran dierlerinin destekten yoksun braklmas kanmzca yerinde olmamtr. Parasal destek verilecek olmas dolaysyla, daha az ii altran iyerlerinin saysnn kstl tutulmas eilimi de kanlmazdr. Buna karn, ilk kez iyeri hekimi ve i gvenlii uzman altracak olan 50den az ii altran bu kesim, hazrlkszdr. Hem iverenlerinin gvenlik kltr ynnden, hem de hizmet kanallarna eriim ynnden bir acemilikleri sz konusudur. 49 ii altran ile 51 ii altrann ayn kefeye konulmas, mantk olarak yanl olmasa da, pratik olarak yanltr. 8 ALIMA ORTAMI

Bunun yerine, gei dnemlerini, gnlle zendirerek geirmek, bir yol olarak seilebilirdi. Bylece, 1-49 ii altran iyerleri, hem kaliteli hizmeti farkedebilme ve hem de yaplan iin nemini kavrama olana bulabileceklerdir. Bunun iin, tm sosyal elerin katld bir mekanizma, sreci baaryla ynetebilirdi. Gzden karlmamas gereken ikinci konu, hizmet kanallarnn henz oluturulmam olmas dolaysyla, koruyucu admlar olan salk gzetimi ve alma ortamnn gzetimini salayacak destek hizmetlerinin elde edilmesinde glkler olumasdr. Gezici akcier filmi, gezici odyometri, gezici spirometri, laboratuvar incelemelerinin iyerine ulatrlmas iin gerekli rgtlenmeler hazr deildir. Bugn yasal olarak bu hizmetleri almas gerekenlere bile yetmeyen bu hizmet kanallarnn, tm iyerlerine ulamas beklenemez. SGB tarafndan desteklenmesi ve korunmas beklenen ve salk gzetiminin bir paras olan hizmetler bugne kadar korunaksz braklm ve doal olarak gelime dzeyleri yeterli olmamtr. Bu adan bakldnda AB ereve Direktifinin 7.maddesindeki ngr de grmezden gelinmitir. Temmuz - Austos 2012

 Sal Gvenlii
Gzden karlmamas gereken dier bir konu, yasa maddelerinin gerekelendirilmesinde, bu yasann tarm alanlarnn salk ve gvenliini de kapsad belirtilmi olmasna karn; hesaplamalarda ve olabilirlik asndan tarm sektrnn hi hesaba katlmam olmasdr. zellikle geici tarm iileri bakmndan, genellikle tm iftiler bakmndan, salk hizmetlerinin gezici aralarla verilmesi gerekir. Bu kadar hekimin, bu kadar aracn nasl bulunaca bir bilinmezdir. Yine bu srecin hzla ve lke apnda gerekletirilebilmesi iin, tm sosyal elerin katld bir mekanizma, sreci baaryla ynetebilirdi. te yandan, i gvenlii uzman gereksinmesinin ulat boyutlar asndan da, tanmlanmasndan kaynaklanan sorunlar ortaya kmaktadr. gvenlii uzman saysnn ok dk olmas karsnda, iki yllk i sal ve gvenlii meslek yksek okulu mezunlarnn C snf sertifika ile hizmete katlmlar kurtulu olarak grlmektedir. Gerekten de bugn iin 19 meslek yksek okulunda ylda yaklak 1000 i gvenlii uzman aday yetimektedir. Okul saysnn kolayca arttrlmas, hem bu saynn hzla arttrlmas, hem de bunlar eitecek olan niteliksiz retmenlerin ayrca Eitici Sertifikas kazanmas yoluyla, byk bir NTELKSEL KRZe yol ama tehlikesini gndeme getirmektedir. Sal ve Gvenlii Meslek Yksek Okulu, rencilerini, meslek liselerinin, salkla ilgili blmlerinden (yal hizmetleri, acil tp teknisyenlii, ilk yardm, acil bakm teknisyenlii) snavsz olarak almaktadr. Salkla ilgili alt yaps olanlarn, mhendis ve teknik elemanlar iin tanmlanm olan i gvenlii uzmanlnda yaygnca kullanlmas bir eliki olarak grlmektedir. Tutarllk adna, hekimlere de bu alanda uzmanlama olana verilmelidir. SGB i mfettilerinin bileiminin, hekim ve mhendislerden olutuu dnlrse, bu olanakldr (2). SGBnin hazrlad ve TBMM tarafndan kabul edilen Sal Gvenlii Yasas (ISG-Y) ile mevzuata yerletirmek istedii, ama ABnin ereve Direktifi ile hi bir ilgisi olmayan istekleri unlardr : yeri hekiminin ve i gvenlii uzmannn nitelikleri ve belgelerinin SGB tarafndan onaylanmas, Bunlar yetitirecek eitim kurumlarnn oluturulmas ve izlenmesinde Bakanln sz sahibi olmas, sertifikalandrma snavlarn yapp onaylamas, Mesleki eitimin, i sal gvenliinin en nemli sorunu olduu varsaymndan yola karak, bunun yaama geirilebilmesi iin zorlamalar yaplmas. ekil : 2 Avrupa Birlii Sal ve 89/391 Gvenlii ereve Yasa Tasars Direktifi (2012) Madde 7 Tek tek maddelerin tesinde bu metinlerin arlk merkezleri asndan bir inceleme gereklidir. O zaman u saptamalar yaplabilir : Her metin, ortaklaa iveren ykmllklerini tanmlamaktadr. Ama her nde de, bu iverenleri, ykmllklerini yerine getirmeye zorlamada hangi aralarn kullanlmas gerektii gr farkldr. 2012 ylnda kan Sal Gvenlii Yasas, iyeri hekimleri, i gvenlii uzmanlar ve bunlarn oluturduu Ortak Salk Gvenlik Birimlerine (dardan hizmet satn alma) arlk vermektedir. 1995 ylnda hazrlanan Mesleki Salk ve Gvenlik Yasa Tasar Tasla ise, ii temsilcilerini ve ulusal konseyi ne karmtr. Avrupa Birliinin 89/391 sayl ereve Direktifi ise, iilerin ve/veya temsilcilerinin bilgiye eriimi, eitimi ve ynetime katlm zerinde durmutur. Israrla yasaya konulmak istenen bu maddeler, SGBnin alan kendi egemenlii altna alma abasnn yansmasdr. Halbuki buna gerek yoktur. nk eitim kurumlarnn almas Milli Eitim Bakanl zerinde izne ve belirli standartlara balanabilir. Yine Bakanln, i gvenlii uzmanln eitli snflara ayrmas ve bunlar da tehlike dereceleri ile balantlandrmas da bir tartma kaynadr. ok deiik bilimsel bilgilerle donatlm olan uzmanlarn, tm i kollarnda yetkin olmalar beklenemez. Bu bakmdan, yalnzca tehlike deil, bu tehlikenin hangi ikolunda yer ald da gznne alnmaldr. Kald ki, buna bir lt daha eklenebilir. Bu da iyerlerinin boyutlar ile ilgili olan iyerinin leine gre uzman tanmlamasdr. Yani ok az ii altran ile ok fazla ii altran arasnda, uzmann nitelikleri ynnden fark bulunmas dnlebilir. Karlatrmal incelemede AB ereve Direktifi ile Sal Gvenlii Yasas arasnda kkl farkllklar grlmektedir. AB Direktifi, hem uygulanan kesimi geniletmekte; hem de uygulamlar gelitirmek adna ufuk ac bir yaklam iindedir. Szgelimi : ve/veya AB ereve Direktifinde sklkla kullanlan ufuk ac nlemlerden biri olduu halde, Sal Gvenlii Yasasnn 18.maddesinde, iverenin, gr alma ve katlmn salanmas konusunda, alanlara veya temsilcilerine olanak salamas ngrlmtr. Kurumlarda bakann oy kullanmamas durdurma bal altnda, devletin yetkisinin artt rlmas yerine, iverence iinin yetkilerinin arttrlmas vb. Bu yaklama Sal Gvenlii Yasasnda rastlanmamaktadr. Tersine daraltc bir anlatm seilmitir. yle ki : Ulusal Konseyde bakann oyu iki oy saylmaktadr. ekimser oy yasaklanmtr (Babakann Bitaraf olan bertaraf olur dedii dakikadan beri kan yasalardaki tm kurumlarda bitaraf olma olana kalmamtr.) ilerin bilgilere eriimi yerine, iverence atanan temsilcilerinin eriimine olanak tannmtr. yeri tehlike snflar, belirli risklerden etkilenecek alanlar gibi zel gruplar oluturularak, bunlar zerine politikalar oluturulmutur (Szgelimi, ok tehlikeli, tehlikeli, az tehlikeli ya da ondan az ii altran iyerleri vb ayrmc uygulamalarla nceliklemeler yaplmtr). zerinde durulmas gereken ok nemli bir konu daha var. Bu da yasa tasarsnn hazrlk srecine katlm ile ilgilidir. Sosyal elere (partner, taraf) gsterilen son yasa tasla dnda bir metnin, hkmete, TBMMye Tasar Temmuz - Austos 2012 9

Balklar yeri Hekimi ve Gvenlii Uzman istihdam Eitim Kurumlar almas Mesleki eitim alma zorunluluu Ulusal Sal Gvenlii Konseyi ALIMA ORTAMI

Madde 6/10-d Madde 13/5 Madde 21

 Sal Gvenlii
olarak sunulmas anlamldr (3). Bu STKlarn sreten dlandn gstermektedir. Bu dlanmann bir baka kant, Ulusal Sal Gvenlii Konseyinde yasa tasla grlrken yaanmtr. Konseyce oluturulan alt komisyonun, model ve nerileri hi gznne alnmamtr (4). Bunun zerine, Konseyde, STKlarn, alt komisyonun almalarn srdrmesi nerilmi; ancak bu neri de 8e kar 8 oyla reddedilmitir. Toplantya bakanlk eden mstear yardmcsnn oyu iki saylarak, Konsey, bu tasla grmekten vazgemitir. sal gvenlii, ok bilimli olduu kadar, ok kesimli bir konudur. Hkmetin tek bana bu alanda egemenlik kurmasna, her istediini yaptrmasna olanak yoktur. te yandan, gerek tepkileri en aza indirmek ve gerekse hizmetlerin iyerlerine ulaabilirliini salayabilmek iin, kk iyerlerinin gnllln ne karan modeller ortaya konulmaldr. Bunu salayacak olan model ise, en geni katlml sosyal diyalog olanan salayacak olan idari ve mali ynden zerk bir Sal Gvenlii Kurumudur. SGB bnyesindeki nsan Haklar Kurumunun da benzer konumda kurulduu anmsandnda (5); ya benzerinin SGBye bal, ya da daha geni ilevler yklenerek Babakanla veya hkmet-d olarak kurulmas dnlmelidir. Zaten yukarda da szn ettiimiz, SGB Ulusal Sal Gvenlii Konseyine sunulan alt komisyon nerisi de bunu hedeflemekteydi. Sonu olarak Sal Gvenlii alanndaki boluklarn doldurulmasnn yolu, uzun yllardr devam eden sreci, yeni dorultulara sokmaya almak yerine, kendi akna brakarak, oulcu rgtlenme modelleri ortaya koymaktr. Bu yntemin o denli baarl olmas beklenir ki, yasaya bile gerek kalmadan pek ok dzenleme kendiliinden uygulamaya konulabilir. Yeter ki, hassasiyetleri karlkl olarak gzetecek ve dayatmac olmayacak bir Kurumsal yaklam ortaya konulabilsin. Yasann kmasndan sonra bu konuda giriimlerin younlatrlmas ve hkmet d kurulularn zerk kurumsallama srecini birlikte ele alp olgulatrmas, hatta oluturmas beklenmelidir. Sal Gvenlii Yasasnn bugne dein gecikmesinin nedeni de, satr aralarna sktrlan ve devletin bu alanda varolan egemenliini daha da pekitiren, -yukarda Tablo 2de verilen- maddelerdir. Bakan, yasay savunan konumalarnda, ii lmlerinden szediyordu. lmlere son vermek amacyla bu yasay karmak istediklerini sylyordu. 1995 Yasa Tasars ile 2012 Yasas arasndaki benzerlik dnlrse, bu gecikme srasnda binlerce ii ld veya sakat kald. Bunun hesabn kim verecek ?! Yasa kt. Ama byk eksiklikler var. Yine i kazalar, sakat kalmalar ve lmler srecek. Bunun temel nedeni de yasadaki yetersizlikler ve bunun yaama geirilebilmesi iin gerekli nlemlerin alnmam olmasdr. Trkiyede i sal gvenlii konusu, alma Sosyal Gvenlik Bakanln oktan am bir toplum sorunu olmutur. Onun iin de, idari ve mali ynden zerk tm toplumsal elerin katld bir kurumsal yap olmadan hi bir yasa ya da ynetimin baarl olmasna olanak yoktur. KAYNAKLAR : (1) Piyal B. : Sal ve Gvenliinde Trkiyenin Avrupa Birliine Uyum Sorunu, Belediye Sendikas Yayn, Temmuz 2009. (2) Fiek A.G. : Sal Gvenliinde Takm Oyunu, Sarper Szeke Armaan Cilt 2 s. 1855 , 2011 Ankara. (3) Karabulut . : Panel Konumas . Mfettileri Derneince dzenlenen 4.alma Yaam Kongresi (2829 Nisan 2012 Ankara) 10 ALIMA ORTAMI (4) - : Ulusal Dzeyde Sal Gvenlii Kurumu, alma Ortam Dergisi Temmuz Austos 2007 Say 93 s.20 (5) Trkiye nsan Haklar Kurumu Kanunu R.G. 30 Haziran 2012 tarih ve 28339 say (Kanun No.6332

Ne yaplmal ? 1. Talama gzl kullanlmal (gzln kenarlar yze iyi oturmal ve arasndan gze kvlcm veya parack girmemeli), aa eilmelerde gzln yerinden kmamas iin gzlk kollar bantl ya da lastikli olmal 2. Yz siperlikli baret kullanlmal 3. Grlt ve vibrasyon (titreim) gibi fiziksel etmenler, gaz, toz, metal duman gibi kimyasal etkenlerin salk zerine etkileri ve korunma yollar konularn ieren i sal ve gvenlii eitimi (uzman personel-ler-den ) alnm olmal. 4. Kiisel Koruyucu Donanmnn uygun seimi , kullanlmas ve bakmn da ieren KKD eitimi alnm olmal. 5. e giri ve periyodik salk muayeneleri dzenli olarak yaplmal. Periyodik muayeneler gz ve kulak test ve kontrolleri ile solunum fonksiyon testleri ve akcier grafilerini de iermelidir. 6. Talama srasnda makinann kordonu fiziksel darbeler ve kvlcmlardan korunmaldr. 7. Kvlcmlara kar deri nlk ve bacaklarn korunmas iin deri veya yanmaz malzemeden yaplm tozluk kullanlmaldr
K DAKKA DN Temmuz - Austos 2012
> Sayfa 23n yant

Anmsa AZ ZAMANDA OK LER YAPTI - 2

Bir Aydnlanma Devrimcisi : Hasan li Ycel

Mmtaz PEKER*
eitim asansr ile sosyal sistemde snf atlamalar oldu. Byk nder M.K.Atatrkn eitim konusundaki grlerini ok iyi analiz eden Ycel, adalamay gerekletirecek aydnlanma eitimini; seyreden deil, kurallarn uygulayarak yaayan bir toplum oluturma hedeflendii iin, eitim rgtlenmesini tek bir yurtta kalmayana dein herkesin eitilmesi olarak gryordu. Gen Cumhuriyet kuann eitilmesinde, kltrlenmesinde nemli katklar olan aydnlanma devrimcisi Yceli kaln izgileri tantmay dergimiz okuyucular iin amaladk. M.K.Atatrkle tanma: Ycel 1922 yl sonunda zmire retmen olarak atand. Yaklak iki ay sonra yapiri : Cumhuriyetli yllar (1923-2012), uygulanan t yurt gezisi srasnda Mustafa Kemal zmire de urad. siyasal-ekonomik politikalar asndan snflandrd- Burada dzenlenen etkinlikte kendini sadece mebus Musmzda karmza dnem kyor. Gen Cumhu- tafa Kemal olarak tantt toplantya, Ycel sorumluluk tariyet dnemi diyeceimiz 1923-49 yllar arasnda siyasal yan kii olarak katld. Mustafa Kemal toplant banda davran olarak devrim ilkeleri konuldu, kamu ncln- amacn; Yalnz benim deil, sizin de sylemenizi arzu de ekonomik kalknma gerekletirilmeye alld. 1950- ediyorum eklinde belirtti. Bu nedenle uzun sren toplan80 yllar kark politikalarn uyguland dnem olsa da, tda kendisine birok soru yneltildi. Soru soranlar arasnznde liberalizme gei egemendi. 1980 sonras dnem da Ycelde vard. Toplantda u soruyu sordu: Geleuygulamalar ise ekonomik adan kresel ekonomi ile b- cekteki irfan(bilim, kltr) hayatmzda medresenin mevkii tnlemeyi, ilk dnemdeki siyasal davrann ekonomide, ne olacaktr? Bugn fosil mevkiinde bulunan medreselerin salkta, eitimde getirdii birok ilkeyi, parlamento o- irfan hayat bundan sonra nasl olacaktr? Zat lileri bu unluu demokrasisi ad altnda sosyal yaamdan silmeyi konuda ne dnyor, bunu renmek istiyorum. Musamalad. tafa Kemal sorudaki fikre katldn Her kuakta doanlar bir dizi belirtti; Milletimizin, memleketimizin sosyoekonomik deikeni ieren benzeyksek eitim kurumlaryla bir olmas mezlik gstergesi (endeks) balamnda gerekir. Btn memleket evlatlar, kaincelediimizde, aralarnda anlaml fark dn ve erkek, orada eitim grmelidir oluuyor. in ilgin yan lkenin uzun dedi(1). sren savatan kt, kinci Dnya 1929 Dnya buhran sonrasnda Savana girmedii halde sava koulilerin iyi gitmediini, mdahale lazm larnn ok ar getii dnemde doan geldiini sezen Atatrk, oluturu1923-49 doumlu kuak nfusunun lan bir heyetle ay srecek incelebenzemezlik katsaysnn yksek oluu me gezisine 1930 ylnda kt(2). Geilgiyi ekiyor. Bu kuak nfusunun baziye Maarif Vekleti mfettii olarak balarndan, dedelerinden salk, eitim, Ycelde katld. Yolculuun ilk dura igcne katlm ya da meslekleri aKayseriydi. Mustafa Kemal heyetle sndan ok farkl konuma geldii grlbirlikte liseye gitti, felsefe dersinin old. nceki kuaktakiler ile benzemezlik duu snfa girildi. Derste okutulan kikatsaylar anlaml dzeye ulat. Gen tap Ycelin yazd Mantk kitabyd. Cumhuriyet dnemi kuann bu niteDers boyunca kitab inceleyen; likleri yannda yaadklar ortamdaki karetmeninden, rencisinden kaziye zanmlar, umut kltr iinde yaam(nerme), salibe(olumsuzlatran), larn srdrmelerini salad. mucibe(neden-sonu) gibi Arapa 1980 sonras kua; ailelerin oterimleri duyan Atatrk olaydan racua atfettii psikolojik deerden tr hatsz oldu. Gezide bir akam yemekendilerine aktarlan kaynak nedeniyle inde Ycele yazd kitaptaki Araphem daha salkl oldular hem de sosa terimler yerine, Trkelerini bulma yal sistemin zorlu eitim basamaklarn konusundaki fikrini sordu. Ycel Dbaaryla tamamladlar. Ne var ki bu ndm. Dahas, mulk(anlalmaz) Hasan li Ycel [1897-1961] (17) kuak doumlular, istenilen niteliklere terimlerin Trkelerini bulmada desahip olmalarna karn alacak bir i neyler bile yaptm. Ama bu gibi deitirmelerin, bireyler bulmakta zorlandlar. Gen yata retememe, aileye yk tarafndan yaplmasn sakncal grdm. Herkes kendine olma, anne-baba eline bakma onlar karamsarla itmeye gre bir terim bulup kullanrsa, kimse kimseyi anlamaz; balad. ki kuakta grlen umut kltr ile karamsarlk eitimde anlam btnl ortadan kalkar. Bu sorun iin kltr n karlatrdmzda, kan anlaml fark iki ku- bir heyet(kurul) veya cemiyet(kurum) oluturulmal ve biak arasndaki benzemezlik katsaysn artrd. limsel terimler burada saptanmal dncesindeyim, dedi. Gen Cumhuriyetin koyduu salkl, eitimli yeni in- Tartma baka kitaplardan verilen rneklerle srdrld. san yetitirme politikas balamnda; 1923-49 kuann Atatrk tartma sonunda; yazd Mantk kitabndan tr temel kazanm salk kabini ile yaama tutunmalar, Yceli kutlad, terimler konusundaki fikrini beendiini belirtti, arkasndan ancak sylediim noktalarda zel aba* Dr., Sosyolog Hasan li Ycel Trkiyenin eitim ve kltr yaamnn ilgi odanda. Yrei lkemizin aydnlk gelecei iin arpan, bu yolda kafa yoran herkes, onu her zaman zlemle, saygyla anyor. Ycelle ilgili zel gnlerde, zellikle Ky Enstitlerinin kurulu yldnmlerinde, onun etkinlik ve baarlar zerinde dne dne duruluyor. Yeni yeni bilgi ve belgelerle deiik bak alaryla daha ne denli durulsa yeridir. (Feyzullah Erturul) (15)

ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

11

Anmsa
nz grmek isterim dedi(3). Sz ok anlamlyd: Ycel, Dil iyi dilekler dourur. Yeni doana btn hayat iin olmaDevrimini doru temellere oturtmak zere kurulan(1932) s istenileni ada vermek Koruyucu-kollayc aile tipinin Trk Dili Tetkik Cemiyetinin etimoloji kolu bakanlna egemen olduu bir toplumda, torununa pagan bir isim ya getirildi. da annenin, babaannenin adn koymasn dnmeyen; Atatrk bu gezi boyunca srekli bir tartma ortam ya- olunun kzna, btn hayat iin olmas istedii ad koyratr; geziye katlanlara kendi ilgi alanlarna ynelik oldu- masna sevinen bylesine ince bir insan Ycel. u gibi, bunlarn lke sorununun zmne katksnn ne lklerin Kurucusu(8): Ycelin Milli Eitim Bakanlndaki olabilecei konusunda soru soruyordu. Bu balamda et- etkinlii; lkemiz eitim, kltr, sanat alannda ulusal yaprafndakilere Trk milleti ne zaman kendini kurtulmu sa- y oluturacak ilkler konusunda nemli giriimler dnemi yabilir? sorusunu yneltti. Geziye katlanlardan birka kii oldu. Birinci Trk Yayn Kongresinde (1939) dnyay, zelgrlerini belirttikten sonra Ycel Paam, Trk milleti ne likle baty tanma gerekliliini vurgulad, Trk aydnlarn zaman kurtarc arama ihtiyac duymayacak hale gelirse o tercme seferberliine davet etti. Kongrede Dou-Bat klazaman kurtulmu olur yantn verdi. Mustafa Kemal, He- siklerinin tercme edilmesi iin karar alnd. Birinci Eitim piniz gzel fikirler sylediniz. Fakat bu ocuun ileri att, urasnda (1939) lkenin eitim sorunlar, kylnn eitim stnde bizi derin derin dndrmeye deer bir fikirdir talebinin nasl canlandrlaca, bu talebin nasl karlanaca tartld. Yayn Kongresinde alnan karar geciktirilmediyerek takdirini belli etti(4). Baba-oul ilikisi(5): Her ocuk kendisine gsterilen den uygulamaya kondu. Tercme Heyeti yeleri belirlendi, ilgi erevesinde anne ya da babasna olan sevgisini ne grev yapacaklar Daimi Bro oluturuldu(1940). Tercme karr. An yaznnda bunun deiik rnekleri bulunuyor(6). Brosu dou-bat klasiklerinden 496 kitabn evirisini taYcelin olu ile olan ilikisi konusunda Can Ycelin snf mamlad. arkada zdemir Nutku Can Ycel, ondan byk bir hayEitim Bakanlnca ansiklopedi almalar balatlranlk ve saygyla sz ederdi, diyor. Mmtaz Sosyal, Can d. slam Ansiklopedisinin evirisi ile ilk telif Trke nn Ycelin 1974n Bir Siyasinin iirlerinde(kutu 1) yazd- Ansiklopedisini yaymlanmaya balad(1943). lk kez bir ndan hareketle Ycelin izlerini, bir tek kii zerindeki sanat Ansiklopedisi hazrland (1943-Celal Esat Arseven), izlenimden kalkarak aramak, bireysel bir teklik, toplumsal bunun yayn balatld. bir btne varma almas olarak da ilgin olabilir. O tek Devlet Konservatuar kurulu yasas karld(1940). kii, eine kolay rastlanmayacak bir rnek niteliiyle, unu- Konservatuar retim elemanlar ile Tercme Brosu atulmaz air Can Ycelden bakas olabilir mi? aklama- lanlarnn birliktelii sayesinde rnek olacak birok eser sn yapyor. hem eitim alanna hem de sahne uygulamasna rnek Can Ycelin babasna kar olan sevgisi ancak onun olacak biimde kltrmze kazandrld. sylemi ile anlatlabilir. Kanmca insann bunu karsz olaTrk dilinin yapsn gen kuaa retecek Gramer Korak yapma zaman, misyonu almalar sevdiini kaybettii, (1941) tamamland. topraa verdii an Ayn yl iinde Birinci oluyor. Can Ycelin Corafya Kongresi ite on andaki sevgi topland. sylemi: Bylesine Cumhuriyetin felcivan bir lm mensefesini, devrimlerin dil alt etmek benanlamn kltrlenme den rak olsun! yolu ile krsal kesime Bu, bir cenaze deil, alayacak ncleri bir temel atma treni yetitirmek amacyolmal! Ycelin cla Ky Enstitleri vl cvl ant stne kuruldu(1940). kurulan bir bilin yalkenin sanayipsnn temeli! Lml, leme srecindeki elifli, cafl, kafl kurakara insan gcn lklara, ayazlara kar yetitirecek meslekiiyi havalar, aydnlar teknik retim iin de yapndracak bir dyeni bir seferberlik (17) Hasan li Ycel Ky Enstitl genlerle birlikte. nce ilii! stne balatld. Bakanln bir avu toprak ya da merkez rgtnde bir yaprak yaz yazmakla olacak i deil bu. Tam tersine; Mesleki ve Teknik retim Mstearl kuruldu(1941). elimize krekleri alp yapt ilerin zerine orta a mezar- Bu alandaki okullarla birlikte, bu okul alanlarnn verdii clarnn yd talar, topraklar kaldrmamz gerek! Bu kurs saylar ksa srede artrld. Sanayide alacak ara ii yle sk tutalm ki, bu lkede i grenleri, halka hizmet insan gc ksa zamanda yetitirilmeye alld. Eitimin edenleri, yurttalar iin didinenleri ykmaya yeltenenler, nitelii yannda rencilere verilen zgvenden tr, bu iten yaratclktan alkoyanlar bir daha ba kaldrmasn. okullar bitirenlerin byk ounluu kk ve orta boy sa(7) Babasn fiziki olarak sevmenin dnda, bu lkeye yap- nayici oldu. tklar, halka hizmeti, aydnlanma yolunda grd iler Ycel temel-orta renim yannda lkemizde yksek nedeniyle oluan bir sevgi. renimde de ilkleri oluturan almalarn ncsyd. Olun bu sevgisi bouna deil. Ycelin, torun mjdesi- Sras ile Ankara Fen Fakltesi (1943), stanbul Teknik ni ald telgrafa kar yazd uzun mektubunda bu sevgi- niversitesi (1944), Ankara Tp Fakltesi (1945) onun banin oluumunun nedeni kendini gsteriyor. Olum Cann kanl dneminde renime ald. niversite ynetiminin kelimelik telgraf geldii zaman onun anas ve benim siyasal iktidardan bamsz, her trl aratrmay siyasal anam, mz beraberdik. Ben drdnc bykbabal- bask grmeden yapabilmesini salayacak yasa drt yllk m yayordum. Olum kznn adn Gzel koymu. yi hazrlk almasndan sonra 1946 ylnda niversite Yasaetmi. nk iyi, hibir zaman irkin olmaz. Bir kz ocuu s olarak karld. daha olur da ona yi adn verirse ruhum ad olurSevgi Yceli Anlamak: zlmesi gereken sorun, uzun yl12 ALIMA ORTAMI Temmuz - Austos 2012

Anmsa
lar anlamadklar, yalnzca ezberledikleri dinsel eitimle; yaamlarn iselletirmi, bu eitimi verenlerce denetlenmi bir toplumun omurgasn deitirmekti. Dahas oluturulacak yeni toplum modeli iin o yllarda yararlanlacak ne bir eitim kuram ne de eitim ynetimi vard. Yaplacak i eldeki kt kaynaklar kullanarak, bilimin ngrd gzleme dayal varsaymlardan retilecek eylemler btn olacakt. Ycelin arkadalar ile bu balamda yapt i, krsal topluma inklbn yol gstericisi kim olabilir sorusuna yant arama oldu. Sorunun yant Ycelin, arkadalarnn kafasnda sre iinde olumutu. Ky ocuklarndan seileceklerin, aydnlanma felsefesi ve ie ynelik eitimle yetitirilmeleri salanacakt. Eitimleri sonrasnda geldikleri yer ya da buna benzer koullar olan yerlemelerde kamuya fazla yk olmayacak cretle grevlendirileceklerdi. Eitici ilevleri yannda retici olmalar, davranlar kyl tarafndan yaamn her alannda benimsenerek taklit edilebilecek ilevle donatlmalar gerekiyordu. retmen kyde inklbn aklaycs, gen kuan reticisi, ky yaamndaki sorunlar zecek bir nder olarak dnlmt. lkenin deiik blgelerinde eitime balayan Enstitlerden yetiecek nderin; kylerdeki retmen an kapamas, ky ocuklarn okur-yazar klmas, kendisine kazandrdklar becerilerle kyde retken olmas amalanyordu. Bu balamda gen kuak retmen nderliinde hayata tutunacakt. Uzun yllar doumdan lme kadar kylnn yaamnn her safhasnda etkin olan imam, artk yalnzca dinsel grevini yapacakt. Yaklam deiik alardan incelediimizde, dnemin koullarna gre uygunluk n plana kyor. Kabaca inceleyelim: Yetitirilecek retmenlerin renim grecekleri temel eitim binalar, bunlarn donatmlar yan sra grev yapacaklar u noktadaki benzer yaplanma en dk maliyetle gerekletirme kuralna dayanyordu. Eitim binalarnn, aralarn kullanm sresinde ypranmalar, bozulmalar, eskimelerinden tr doacak sorunlar fazla bir ekonomik harcama getirmeden yeni nder (retmen) tarafndan yaplabilecei kurgulanmt. nk krsal kesimde bu sorunlar zmleyebilecek yetikin insan gc yoktu. Ycel dneminde yaplan Enstit binalar ile u noktadaki okullar, eitim malzemeleri en az maliyetle gerekletirildi; binalarn uzun yllar kullanm toplam fayday artrd(9). Trkiye ekonomisi zerine daha sonra hazrlanan Dnya Bankas raporunda bunlar grlmedii iin, konu 1940-1949 yllarndaki eitim harcamalarnn azl olarak belirtildi(10). retmen istihdamnda cret deerlendirmesi kamu harcamalar asndan fazla bir yk getirmeyecek ekilde dzenlendi. retmenin bu cretle kyde yaamasnn getirdii gl aabilmenin yolu olarak onu farkl ilevleri olacak ekilde yetitirme, donatma gerei dnld. Bu nedenle Enstitde rendikleri tahta-demir ii, yapc, dlgerlik gibi ileri yapabilmeleri iin erkek rencilere grev yaptklar kylerde nderlik yapabilecekleri malzemeler greve balarken kendilerine veriliyordu. Benzer ekilde kz rencilere biki aralar, diki makinesi verilerek grev yaptklar kylerde hem i yapmalar hem de bu alanda nc olmalar amalanyordu. Bunlarn yannda Enstitnn yer ald blge tarmna gre yetitirilen rencilerin kyde retici, nder olmalar iin gerekli toprak tahsisi yaplyor, yeterli malzeme veriliyordu(11). Kalknma iktisad asndan gdlen bu politika dnem dikkate alndnda ok anlamlyd. Kalknmann ykn zamana yaymadan, nc bir kuak tarafndan tm zorluklara katlanlmas, maliyetin en az olarak gereklemesi amalanyordu. Bunun baarl bir rnei Japon kalknmasnda ayn yllarda uyguland. Ycelin, arkadalarnn amac; kyly kleliklerin her trlsnden kurtarmay salayacak eitim seferberliiydi. Bunun ilk aya yaamn her alannda karlatklar sorunALIMA ORTAMI larnn aresini akl ile bulacak yeni bir kuak yaratmakt. Bilmek demek, yapmak demekti. Yetiecek kuan bilgisi, cila eklinde, ezberlenerek benimsenmi bilgi deil, i iinde, i araclyla renilen gerek ve z bilgi olacakt. Bu kuan gerek yetimesi gerekse retimde bulunduu srede yurtta bilgilendirmesi gerekiyordu. Eletirel akl ile retim biimini, teknolojisini deitirme gereksinimi duyacak, gerekletirecek olan kyl; siyasi ve ekonomik g sahiplerinin basklarndan kurtulma yolunda gerekli eylemleri yapabilecekti(12). Yaratlmak istenen yeni toplumda; Trk st kimliinde dil birliini salama, kltrel renklilii oluturma, btnletirilme temel olacakt(13). D gle gelenler yan sra ulusal snrlar iindeki etnik gruplarn ayn dil btnlne sahip kuaklardan olumas bu yolla zmlenebilecekti. Zengin ve ahenkli dilimiz yeni harflerle gen beyinlere bu yolla ok daha kolay aktarlacakt. Temel eitimde yetien kuaklarn Trke renmeleri, bunu yaamlarnn her alannda zellikle dinde kullanmalarnn getirecei yarar akt. Yeni toplumun kltrlenme, kltr aktarm ile yaamda hzla yenilikleri benimsemeleri, uygulamalar iin bu yol bulunmaz bir frsat olacakt. Bylece i-eylem ulusuluu ile lke canlandrlmaya balanmt. nk i yapan adamn ok syleyecek vakti yoktu(14). Sonu: Trkiyede farkl dnemlerde ky aratrmas yapanlarn, aratrmay yaptktan belli bir sre sonra yeniden ayn kylere gittikleri zaman yaptklar gzlemleri, fazla bir deiim olmad zerinde younlayor. 1940dan gnmze Anadolu kysel yerlemelerinde gerekleen yenilikler bir elin parmak saysna ancak ulat. rnein elektrik, yol, telefon bunlardan nde gelenleri oldu. Bunlar kylnn rettii deil, bakarak kullandklaryd. Kylnn doayla, toplumla, ailesiyle olan ilikisinde ne gibi deiim oldu? Yaamn srdrld konutlar ayn deil mi? Doal olaylara dayanksz, s geirgenlii yksek, tuvaleti darda, srekli akarsuyu olmayan bu konutlar, depremlerde fazla lmler yannda, bebek-ocuk lmlerinin yksekliinin, kadn-doum hastalklarnn da yaratcs olma zelliKutu 1:

HAYATTA BEN EN OK BABAMI SEVDM

Hayatta ben en ok babam sevdim. Karaallar gibi yerden bitme bir ocuk arpk bacaklaryla ha dt ha decekNasl koarsa ardndan bir devin, O apkn babam ben yle sevdim. Bilmezdi ki oturduumuz semti, Geldi mi de gidici hep hep acele ii!an en gzel gzl maarif mfettii. Atlastan bakardm nereye gitti, yle yle ezber ettim gurbeti. Sevinten uardm hasta oldum mu, Krk geerse ate, arrlar stanbula. Bir helllamak ister elbet, dimi oluyla! Tifoyken baardm bu ak oynunu, Ohh dedim, gsne gmdm burnumu. En son teftiine kana dein Kotururken ardndan o umaktaki devin, Daha baka tr aklar, geni sevdalar iin Ald nefesim, fikrim, canevim. Hayatta ben en ok babam sevdim. CAN YCEL Temmuz - Austos 2012 13

Anmsa
ini srdryor. Doa ile ilikilerde hep ayn sylem, ayn davran srmyor mu? Kylardaki tarm darda brakn. Dierleri topra dnden farkl m sryor? Yamursuz geen gnler sonucu, yamur duasndan baka bir yol mu buldu? Kylnn bilgilendirilmesi, bilgisini yaamn her alannda kullanacak biimde yetitirilmesi gnmzde baarlmam bir sosyal devlet hizmet a olarak karmzda duruyor. Szgelimi Dou ve Gney Dou Anadolu kyleri, ikincisi g alan kentlerin belli ceplerindeki ky kkenli nfusun eitimsizlii, bundan kaynaklanan salk sorunu zmlenemedi. Eitim rgtlenmesi tm krsal yapy iermedii iin dil birlii salanamad. Krsal yapda etkinliini srdren dinsel eitimden tr belli yrelerde belli tarikatlar sosyal yaamda gl balarn oluturdu. Tarmda retim, mlkiyet ilikileri benzer rntsn korudu. Ne toprak reformu yapld ne de retici bilinlendirildi. Enstitlerin dnya gr iinde yetien, ynetim erkini sorgulayan, yeni nesli fikri ve vicdan hr yetitirecek nder retmen tipi 1950 sonras eitim politikalaryla yok edilmeye alld. Yaadklarmz; orta adan, uygarla gei kprsn tm kyl nfusun bilincinde, yaamnda kurmak isteyen Ycelin, arkadalarnn ac bir ykm yks oldu. Bu srete bir adm tede olan medeniyeti, uygarl elleri ile yakalayp getirmek isteyen; kulluktan, yurttala gei kprsn kuranlar, lkemizde istedikleri baary elde edemediler. Ancak sarkacn hep ayn yne ayn hzla salnmas mmkn m?

Uankalemiz Londra gklerinde [Cemal Nadir](17) Kutu 3 :

Hasan-Ali Yceli Anma Yl

UNESCOnun nce Milli Komisyonunda eitli ihtisas komitelerinde grevler ald. Daha sonra UNESCO Ynetim Kurulu yesi seildi. Fikir zenginlii ile bir yaam pnar, her eyin stnde sevecen, yrek ve heyecan sahibi bir insan olarak grev yapt (Zeki Karabuda, aktaran M.Baaran s.193) Dnyay kana boyayan II.Dnya Savann ardndan UNESCOnun ilk toplantsna katlan ve o srada Milli Eitim Bakan olan Hasan Ali Ycel, karikatrist Cemal Nadir uan kale olarak nitelenmi ve yle bir konuma yapmt : Biz buraya, son yirmi yl iinde, insanln yeni isteklerine uymak iin btn kurumlarnda inklap yapm ve yeni nesillerini bar ve sevgiyle Uluslar aras dostlua inanla yetitirmi bir ulusun temswilcileri olarak katlyoruz. Trkiye Cumhuriyeti kurulduu gnden beri, kendi gven ve rahatn, baka uluslarn gven ve rahatlnda aramtr. nklap Trk devletinde milli eitim esaslar unlar olmutur: a) Btn dnya milletlerini tanmak, anlamak, saymak, b) Kapal bir kltrde mahpus kalmayarak, insanln ortak kltr kaynaklarna gitmek, c) Yurttalar arasnda rk, din, dil, snf fark gzetmemek. (Baaran, s.191) Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr rgt (UNESCO) , onun doumunun 100.Ylna denk gelen, 1997 yln HaHasan Ali Yceli Anma Yl olarak ilan etmitir. Hasan Ali Ycelin Trk kltrne ve Trk ulusuna yapt hizmetler, ulusal snrlara smad; insanlk dnyasna tat. Bu nedenle Birlemi Milletler Hasan Ali Ycelin hizmetlerini UNESCO araclyla, tm insanla yaplm sayd. 1997 yln, bu deerli insan anma yl olarak adlandrd. Temmuz - Austos 2012

Hasan li Ycelin ksa yaam yks(16)

17 Aralk 1897 stanbulda dodu. 11 Nisan 1915 Yedek subay olarak askere alnd 1919 stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Felsefe blmne yazld. Darulmuallimin-i Aliyenin renci kadrosuna alnd. 30 Haziran 1921 Yksek renimini bitirdi. 22 Austos 1922 Refika Hanmla evlendi. 19 Aralk 1922 zmire retmen olarak atand. 01 Nisan 1923 stanbula dnd, 1924-1926 Deiik kurumlarda retmenlik yapt 21 Austos 1926 kiz ocuklar Canan ile Can dodu 19 Ocak 1927 Mntka mfettii olarak stanbul Maarif Egemenliine atand. 1930 Bir yl Parise denetim gezisine gitti. 11 Kasm 1930 Mustafa Kemal ile birlikte ay Anadolu gezisine katld. 06 Kasm 1932 Gazi Eitim Enstits mdrlne atand. 12 Mart 1933 Maarif Vekleti Orta Tedrisat Umum Mdrlne atand. 01 Mart 1935 zmir Milletvekili seildi. CHP Genel dare Kurulu yesi oldu. 28 Aralk 1938 Maarif Vekilliine atand. 05 Austos 1946 Bakanlktan istifa etti. 21 Kasm 1950 Cumhuriyet Halk Partisi ile Ulus gazetesinden istifa etti. 22 Kasm 1952-15 Temmuz 1960 T. Bankas kltr yaynlar maviri oldu 05 Ekim 1960 UNESCO 11. Genel toplantsna delege olarak katld. 26 ubat 1961 stanbulda ld 02 Mart 1961 Ankara Cebeci Asri Mezarlnda topraa verildi. 14 ALIMA ORTAMI

Kutu 2:

Anmsa
Baaran'n Kzkardeleri
Mehmet Baarann gzel iir yazd Ky Enstits yllarnda anlalmt. Milli Eitim Bakan Hasan Al Ycel ile ilk karlamasnda, ondan iir okumas istenmiti. Okumak isterken ok heyecanlanm ve hatta iirin sonunu unutmutur. Yardmna smail Hakk Tongu yetimi ve cebinde saklad iirin yazl metnini ona vererek, tamamlamasn salamt. Daha sonra Bakan, onuna yanna arm; iirini ok beendiini, ama onu gzel okumann da bir sanat olduunu syleyerek birlikte bunu renmelerini nermiti. Tek tek vurgularyla, retmeni gibi, ona iirin nasl okunacan retmiti. Bu konuma srasnda onun kafasnn kark olduunu ve kayglar olduunu da hissetmi ve sormutu. Gerekten de Mehmet Baaran, yaanan ikinci dnya sava koullarnda, fakir ana babasn Trakya kylerinde, kendisinden daha kk iki kz bir erkek kardeiyle yalnz brakm olmann ezikliini yayordu. imdi bir de Hasanolan Yksek Ky Enstitsne gidecek baarl renciler arasna seilmiti. Onlara kar hakszlk yapt, bu yolda devam etmenin bencillik olduunu dnyordu. Bakan Hasan Ali Ycel uzun uzun dnd : ki kz kardeim var demitin deil mi? Evet. Bak evladm. Hemen bu gece babana mektup yazacak, kz kardelerinin Kepirtepe Ky Enstitsne gtrmelerini benim istediimi bildireceksin. Yarn mdr hsan Kalabaya telgraf ekceim ben de. Enstitye alalm o kzlar da kurtaralm Baaran. Keke tm ky kzlarn kurtarabilsek.. Unutma, izleyeceim. Be alt yalarndan beri krda bayrda ie koulan kardelerimi dndm. ckluklarn bile yaayamamlard. Oyun, elence bilmezlerdi. Dersleri iyi saylrd. Ah, enstitye bir girebilseler, dersliklerde, iliklerde yzlerine mkan gelse, bir eyler rendike gzleri sayd. Onlar da trk sylese, halay ekseldi enlik akamlarnda ...(...) Kye gittiimde, ikisi de evlenmiti kzkardelerimin. Biri yakn kye gelin gitmiti. By kydeydi. Az sonra, ba gz sarl karma kt. Kocas dvnce baba evine kamt. Babam derin derin iini ekti : Ah o Ycel baba, ah! u kzlar kurtulacakt, ama yoksulluun gz ksn. Ziyan ettik kzlar, retmen olacaklard imdi, srnmeyeceklerdi byle. (17) Kutu 4:

Resim, http://www.izmirdesanat.org/hasan-ali-yucelsempozyumu-programi adresinden alnmtr.

Dipnotlar : 1 Atatrk: Atatrkn Btn Eserleri, C. 15, s.51-58, Kaynak Yaynlar, stanbul. 2 Baar, Ahmet Hamdi: Atatrkle Ay ve 1930dan Sonra Trkiye, s. 27-28, Ankara,1981. 3 Cokun, Alev: Hasan li Ycel Aydnlanma Devrimcisi, Cumhuriyet Kitaplar, s.39-40, stanbul, 2010. 4 kar, Mustafa(aktaran): Hasan li Ycel ve Trk Kltr Reformu, s.58, , Bankas yayn, Ankara, 1997. 5 Buradaki zdemir Nutku, Mmtaz Soysal ve Gzel Ycel Giere ait alnt; Aramzdan Ayrlnn 50. Ylnda Hasanli Ycelden Gnmze Eitim Bilim Kltr Politikalar Sempozyumu 25-26 ubat 2011, zmir, Yeni Kuak Ky Enstitller Dernei Yaynndan alnd. Nutku; s.245, Soysal;72, Gier;47-48. 6 Kendisine ok gzel oyuncaklar getiren Erdal nn, oyuncaklar alr, babasna teekkr ettikten sonra Ama ben annemi daha ok seviyorum dermi. nn, Erdal: Anlar ve Dnceler, stanbul, Doan Kitaplk, 2001. Gnmzde zel yetkili mahkemelerde yarglanan ou babann, kzlar tarafndan ne kadar sevildii grld. yle ki bu sevgi nedeniyle ziyaret gnleri babas Tuncay zkan grmeye giden kz okuluna devamszlktan tr belge ald. 7 Ycel, Can: ld, mece Dergisi, Say:2, 1961. 8 Bu blmdeki yazlar iin kaynak: kar, Mustafa: Hasanli Ycel ve Trk Kltr Devrimi, Trkiye Bankas yayn, stanbul, 1997. 9 Baaran, Mehmet: zgrleme Eylemi Ky Enstitleri, s.29, Cumhuriyet Kitaplar, stanbul, 2003. Makal, Mahmut: Ky Enstitleri ve tesi, s. 65, Gldikeni yaynlar, Ankara,1997. 10 Barker J. M. vd.: Trkiye Ekonomisi: Kalknma Program in Tahlil ve Tavsiyeler, Milletleraras mar ve Kalknma Bankas raporu, Akn Matbaas, Ankara, 1951. 11 Peker, Mmtaz: Feyzullah Erturulla zel grme, Hacettepe Nfus Ettleri Enstits, Ankara,1971. 12 Tongu, . Hakk: Eitim Yolu ile Canlandrlacak Ky, Remzi Kitabevi, stanbul,1947. 13 Peker, Mmtaz: Prof. Dr. Yakup Kepenek Enstitye balad ilk ylda arkadalar ile konuulan dil balamnda anlamakta glk ektiini; fakat ikinci ylda tm arkadalarnn birbiri ile ok gzel bir ekilde Trke konuarak iletiim kurmada baarl olduunu belirtti. zel grme, zmir, 2011. 14 Ycel, Hasan li: Pazartesi Konumalar, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar, stanbul, 3. Bask, 2009. 15 Erturul F.: zgrleme Yolunda Unutulmu Bir Urak, Hasan-Ali Ycel Kenan ner Davas, Gldiken Yaynlar, Nisan 2000 s.11. 16 kar, Mustafa: Hasan-li Ycel ve Trk Kltr Devrimi, Trkiye Bankas yayn, stanbul, 1997. 17 Baaran M. : Byk Aydnlanmac retmenim Hasan Hasan li Ycel, rencilerle birlikte.. (Resim, http://gkedeniz. Ali Ycel, T. Bankas Kltr Yaynlar 2.Bask, Mays 2010 blogspot.com/2012/02/hasan-ali-yucel.html adresinden alnmtr.) s.9

ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

15

Sosyal Politika

Gen gc, Kreselleme ve alma likileri

ilgi toplumunun dnmde anahtar sre olan kreselleme ile birlikte ortaya kan youn ve sreklilik kazanan isizlik, zellikle ileri teknoloji ve rekabet koullar nedeniyle sermayenin, retimin daha ucuz yaplabildii blgelere kaymas nedeniyle ortaya kmaktadr.(1) sizliin en nemli sebebi igcnn niteliindeki eksiklik ve bilgi iisi yetersizliidir.(2) (3) Btn bu gelimelerin nda isizlik, kendisini fakirlik, retken olmayan istihdam biimleri ve sosyal dlanma olarak ortaya koymaktadr.(4) Avrupa sosyal politika gndeminde sosyal dlanma sorunsalnda, gvencesiz ve a-tipik istihdam biimlerinde art eklinde ifade edilen dzenli i olanaklarndan dlanma, zellikle uzun dnemli isizlik ve gen isizliinde artn vurguland igc piyasalarndan dlanma ile konut ve toplum hizmetlerinden dlanma (etnik ve gmen aznlklarn oluturduu banliyler) olarak aklanan ana unsurun n plana karld, bylelikle sosyal dlanma kavramnn yoksulluktan ok te yoksunluklar da ieren ok boyutlu bir kavram olduu anlalmaktadr(5). Tm dnya iin isizlik, sorunun kk bir ksmdr. 300 milyona yakn istihdam edilen gen alan yoksul kategorisinde kabul edilebilir. Bir baka deyile, alan genlerin %50den fazlasnn alan yoksul olarak (sfr statl alan) kabul edilmesi mmkndr(6). Tm dnyada istihdam olanana kavuan genlerin arasnda ksa sreli alma, sosyal gvenliksiz alma durumlar, ar i koullar, genlerin yetenek ve niteliklerinin ite kullanlmamas, kaliteli eitim olanaklarna ulaamama genlerin igc piyasasna katlmnn dk olmas yaygndr(7). Dnyada ve lkemizde genler arasndaki isizlik orannn yksek olmasnn asl nedeni, gen igcnn niteliindeki eksikliktir(8). stelik hem gen, hem kadn, zrl olmak bu duyarll daha da arttrmaktadr. Ya grubu itibaryla kendisine zg zellikler gsteren gen isizlik, gerek lkemizde gerekse dier lkelerde yaanan isizlik orannn daha zerinde seyretmekte, gen isizlik oranlar yaklak olarak genel isizlik oranlarnn iki kat yksek olmaktadr. gcne katlmn artmas, yksek bir byme yakalamak iin nemli bir faktrdr. Ancak bu byme, eitim-nitelik-verimlilik artlar ile paralellik salamad mddete, igcne katlmn tek bana artnn beraberinde isizlii, yoksulluu ve sosyal gvensizlii getirmesi kanlmazdr. (9) Gnmzde alma hakk(10) bireylerin en nemli toplumsal haklar arasnda saylmaktadr. Sosyal Devlet kavramnn en nemli elerinden biri, i bulma sorununa devletin zm bulmas gereidir. Dnyada geri kalm olan lkelerde, gen isizliinin en nemli dier nedeni yeterli sayda istihdam ve i alan yaratlamamasdr. AB yesi lkelerin hkmetleri de, son yllarda kendileri iin nemli bir sorun haline gelmeye balayan isizlik problemi karsnda eitli politikalar gelitirmek zorunda kalmlar ve iinde bulunduklar istihdam sorununun zmnde uzun dnem isizlik ve gen isizlii ile mcadeleyi n plana karmlar, sosyal devlet anlayndan uzak politikalar ve yasalar benimsemilerdir. Arz ynl politikalar, daha ok i piyasasna arz olunan gen igcnn niteliinin ykseltilmesine yneliktir. Bu balamda arz ynl politikalarn temel hedefi, eitim ve retimi gelitirmek ve bunu alma hayatnn ihtiyalarna karlk verecek bir dzeye getirmek olmaktadr. (11) Talep ynl politikalar ise daha ok iverenleri gen istihdamna yneltmek ve gen istihdamn tevik edilmesi amacna yneliktir.(12) Btn bu politikalarla beliren zm yollaryla(13) amalanan, devletin bu konudaki sorumluluklarn sosyal devlet anlayyla badamaz bir ekilde bireye, sosyal taraflara, sivil toplum kurulularna, yerel idarelere, blgesel ve ulus tesi topluluk devretmektir.(14) Sosyal devlet anlaynda zaten hakem ve vaat eden devlet olmaktan teye geemeyen geri kalm lkelere OECD ve AB Raporlar ile isizlii azaltmak iin tavsiye edilen politikalar, yksek kdem tazminat demelerinin azaltlmas,-kaldrlmas, zel istihdam brolar araclyla geici alma (dnemsel alma) ve belirli sreli szlemelerle alma biimine ilikin snrlamalarn kaldrlmas suretiyle bir

pek HALVURT*
yandan alma mevzuatnda esnekliin artrlmas, i bulmay kolaylatran aktif igc piyasas politikalar ve isizlik sigortas yardmlarnn iyiletirilerek alanlara ynelik korumann/ gvencenin gelitirilmesi, i ve gelir gvencesi (gvenceli esneklik) arasnda yaam boyu eitim yaklam altnda ii ve iverenlerin ortak karlarna dayal esnek istihdam biimlerinin yaygnlatrlmas gibi politikalardr.(15) Kreselleme ve bilgi teknolojilerinin beraberinde getirmi olduu youn rekabet ve isizlik, iverenlerin ekirdek igcnn saysn azalmasna, ancak evre igcnn yani dier bir deyile a-tipik (standart-d) alanlarn saysnn artmasna neden olmaktadr. Klasik endstri ilikilerinde sendikalarn ye tabann, imalat sanayinde belirsiz sreli szlemeler ile ulusal igc piyasasnda istihdam edilen ve tam sre ile alan erkek iiler oluturmaktadr. Bu durum her eyden nce sendikalarn hedef kitlesi olan imalat sektrndeki erkek ii ve tm iilerde saysal bir daralma yaanmasna neden olmaktadr. Bu gelimeler karsnda, tarm ve imalat sektr daralrken, hizmetler sektr gelimekte, iin niteliksel zellii n plana kmaktadr.(16) Hizmet sektrnde gzlemlenen gelimeler ise ok daha karmaktr. zel hizmet sektrndeki istihdamn dalm mesleklere gre deikenlik gstermektedir. Bir uta biliime ve aratrma-gelitirmeye odaklanm, yksek vasfl, beyaz yakal iileri yksek cretler ile ve sklkla ulusal igc piyasasnda istihdam eden ileri teknolojili irketler yer alrken; dier uta, vasfsz iileri dk cretler ile ve snrl bir i gvencesi ile istihdam eden geleneksel emek youn firmalar yer almaktadr. Ayrca hizmet sektrnde, kk lekli iletmelerdeki istihdamn artmas, ksmi sreli, geici ya da taeron iilii gibi standart d istihdam biimlerinin yaygnlamas, kadnn igcne katlm orann artmas da sendikal rgtlenme zerinde negatif etki yapan gelimelerdir.(17) Yeni yaratlan iler ya ok yksek nitelik ve vasf gerektiren ilerde ya da genelde dk cretli hizmet sektrnde ortaya km (Kutuplama), zellikle kadnlarn, genlerin ve gmenlerin istihdamnn artmasna hizmet etmitir. Prodktivesi dk, hizmet sektrlerinde istihdam olana bulunan bu grup genelde esnek istihdam biimlerinde almakta ya da tam gn esasna almakla beraber elde ettikleri gelir yoksulluk snrnn altnda kalmakta ve yoksulluk tuzana dmektedir(18). Btn bu gelimelerin Bat Avrupada sendika yeliinde 1970-1992 yllar arasnda gzlenen azalmay % 40 orannda etkiledii tahmin edilmektedir.(19) gcnn yapsnn karmaklamas ve kendi iinde paralanmasyla karlar birbirleriyle elikili hale gelmektedir. zellikle Avrupa Sendikalar tarihsel ve toplumsal nedenlerle tm cretlileri dolaysyla isizleri, emekliklileri de temsil etmek misyonuna sahip olmutur. Bu balamda sendikalarn i gvencesi, tam sreli ve belirsiz sreli i szlemelerine dayal klasik ve standart istihdam biimleri zerine konumlandrdklar politikalar da igc piyasasnda kutuplama ve youn paralanmalar beraberinde getirmektedir. Eit ie eit cret yaklam, beyaz yakal iilerin ve profesyonellerin beklentilerini karlamaktan uzak kalmaktadr. Bu balamda bir yanda gvenceli ilerde alanlar dier yanda kadnlar, genler, yallar gibi bu tr salam gvencelerden yaralanmayan ikili bir igc piyasas ortaya kmaktadr. Standart d alma biimlerinden biri olan ksmi almada, sadece iverenin esneklik sistemi deil ayn zamanda alann da seimi rol oynamaktadr. Btn bu tercihler, zellikle kadn ve gen igcnde gzlemlenen ev sorumluluklar, eitim, gelir destei salamak, hizmet ii eitimi srekli renme ve iyiletirme ekseni erevesinde kalc klmak gibi gerekelerle zel yaam ve alma yaam arasnda denge salamas bakmndan ksmi istihdam trlerini arttrmaktadr. zellikle nitelikli igc ve genler arasnda alma etiinin ierii de farkllamtr. Bo zamana verilen deer artmakta, i bazlar iin zor bulunur bir meta bazlar iinse gzden karlabilir ya da benimsenmesi iin baz zellikleri tamas gereken bir meta haline gelmektedir. Ancak ksmi almann byk blm hizmet sektrndeki marjinal ilerde ortaya kmakta bunlar daha dk cretler ve daha

Trakya niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits

16 ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

Sosyal Politika
gvencesiz koullar sunmaktadr(20). Btn bu gelimeler, hem sendikal rgtlenmeyi zorlatrmakta hem de sendikalarn pazarlk gcn zayflatmaktadr. sizlii nlemeye ynelik yeni ekonomi anlayna uygun arz ve talep ynl btn politikalar da, sendikalarn toplu pazarlk glerini azaltmaktadr. Standart d alma biimlerinin artmas sendikalarn tm cretlileri temsil etme grevlerini bir yana brakarak ncelikle kendi yelerinin karlarn korumak gibi bir seim yapmalar gibi elikili bir durumu da gndeme getirmektedir(21). Paralanan ve blnen iler iin ikolu sendikacl, hizmet sektrndeki kk iletmelerde alanlar kapsamaya uygun bir rgtlenme tr olmaktan kmakta, bylelikle kresellemeyle beraber rekabeti ekonomilerin kurulmas ve glendirilmek istenmesi, hem igcnn esnekletirilmesi ve verimlilik artnn anahtar bir zm olarak hkmet ve iletme politikas olarak benimsenmesini salamakta hem iyeri dzeyinde sosyal ilikilere arlk verilmesini gerekmekte hem de cret ve alma koullarnda bireysellemeye gidilmesine neden olmaktadr. Post-fordist akmlar, zellikle Japonya temelli yaln retim uygulamalar, alanlar iletme amalaryla btnletirme esasn n plana karm, artan rekabet, iletme ii kaynaklarn tasarruflu kullanmn, kalitede art salanmasnn hedeflenmesini gerektirmi, bireyselleen ii ve iveren ilikileri erevesinde iiler, eitli konsey ve komitelerde karar alma mekanizmasna katlmaya balam ve toplu i ilikilerinde aada zetlenen gelimeler yaanmaya balanmtr: Toplu Pazarlklarda arlk merkezden iletme/iyeri yerel dzeyine kaymaktadr, Toplu ilikilerde atmadan ok ibirliini gerektirecek mekanizme ve sreler ortaya kmaktadr. Grevler azalmakta ve pazarlk konular karlkl ibirliini gelitirecek ynde gelimektedir, Ulusal/blgesel dzeydeki ilikilerden iletme/iyeri ve bireysel dzedeki ilikilere, toplu zmlerden esnek uygulamalara doru gei yaanmaktadr, Toplu pazarlk yntem biiminde tek tarafl dnl pazarlklar ynnde bir eilim gelimektedir. Yeni yaplanmalar karsnda alma ilikilerinde yaanan geliime bakldnda klasik iki ynl (yani ii-iveren taraflarndan oluan) toplu pazarlk yaplmasnn yannda tek yanl pazarln olutuu grlmektedir. Kollektif olandan, kollektif olmayan tek ynl (tarafl) olan pazarlk ise; bireysel pazarl, alma kurallarndan uzaklamay ve sendikaszlatrmay hedefleyen insan kaynaklar ynetimini ifade etmektedir(22). Dier yandan, iki ynl toplu pazarlkta, sendikalarn bir yandan pazarlk gcnn azalmas ile dnl toplu pazarla ynelirken, dier yandan iletme veya iyeri seviyesinde sendika-iveren ibirliki ynetiime geildii gzlenmektedir. Bylelikle alma koullarnn belirlenmesinde iletme dzeyinin nemi artmakta, igcnde, retim sisteminde, piyasalarn yaplanmasnda, organizasyon srelerinde, igcnn alma artlarnda, emek aralarnda esnekleme eilimi baat bir eilim olarak karmza kmakta, enformel sektrde isiz kalma korkusu yaayan evre igc iin kuralszlama eilimi hakim olmakta, enformel ve kayt d sektr giderek bymektedir. Bu gelimeler, ekirdek igc iin ya standart uygulamalardan vazgeilmesini ya da ikolu dzeyinde saptanan standartlarn, kazanlm hak ve kurallarn, iyeri dzeyinde esnekletirilmesini gndeme getirmektedir. Ancak btn bu gelimeler, alanlar aras ibirlii ve dayanmay byk lde zedelemekte, sendikalarn pazarlk glerini zayflatmaktadr. Bu durum klasik sendikacln krizi olarak adlandrlmakla beraber igc piyasasnda yer alan ve geleneksel sendika yesine benzemeyenlerin rgtlenmesi ve karlarnn temsil edilmesi konusunda sendikalara yeni mcadele alanlar da ortaya karmaktadr. Bylelikle klasik sendikaclktan farkl olarak, artk sendikalar, hem iletmelerin, kendilerinin, yelerinin karlarn dikkate alma ynnde hem de iletme ynetimiyle ibirliki, iletme ynetiminin tek tarafl kararlarna kar klasik sendikaclktan tamamyla farkl pek ok alternatif politika retme sorunuyla kar karya bulunmaktadr . SONU ve NERLER Sendikalarn ilk temel ilevi sosyal demokrasiyi ve sosyal bar salamaktr. Gnmzde baz sendikalar, hem geleneksel ye tabanlarnn, hem de potansiyel yelerinin beklentilerini kapsayan bir biimde farkl araylara girmilerdir. Bireysel ve uluslararas dzeyde birlikteliklere dayanan zmler retebilme kaygsn tamaktadrlar. Bunun iin, dier sivil toplum rgtlerini tamamlayc ya da onlar ledire geerek alternatif politikalar retme abas iine girmilerdir. zellikle genleri kavramay amalayan bu giriimler etkili de olmaktadr. Gnmzde sendikalarn toplumlarn ekonomik ve sosyal hayatnda etkin bir role sahip olmalar, farkl etmenleri bir arada ele almalarna baldr. yle ki : u verenin u geleneksel ye tabanlarnn u farkl ii kesimlerinin eitlenmi ve farkllam beklentilerini uzlatran daha kuatc bir karaktere brnmesine baldr. Bu, sendikalarn, tek merkezci ve klasik sendikacln geleneksel mekanizmalarnn, eitlenmi ii taleplerine ve iletmelerin kresel rekabeti beklentilerine gre tekrar yaplandrlmasn ngrmektedir. Baz sendikalarn, sosyal-sivil diyalou esas alan iletme dzeyinden, uluslararas dzeyde rgtlenmelere doru kayan karma bir model yaratma aray iinde olduklar anlalmaktadr. Gnmzde tm sendikalar, gen iilere ynelik politikalar da oluturmaya almaldrlar. Sendikalarn gen igc iin bir ekim merkezi durumuna getirilmesi ve onlarn sendikal mcadeleye aktif katlmlarnn gerekletirilebilmesi iin gereklidir. Ekonomik ve sosyal politikalar, gen igcn iyi tanmak ve sorunlarn dikkatli analiz edilerek ortaya konulabilir. Bu noktada, gen igc iin ekim merkezi olan sendikalar, iyeri kltrnde, dnya dzeninde ve igcnn yapsndaki deiimlere daha kolay uyum salayabilecektir. Bu dnm salayacak gen igcnn yetitirilmesinde ve nitelikli gen igcnn ynetim kadrosuna getirilmesi sendika hareketine yeni almlar salayabilir. Ancak unu da unutmamak gerekir: Kresel bir g olan sermayeye kar, ulusal lekte ve yerel rgt yaplar iinde yrtlmeye allan mcadelenin baars rastlantsal ve geicidir. yoktur. Sendikal mcadelenin uluslar tesi alanlara tanabilmesi, uluslararas btnlemenin glendirilmesi zorunludur. Bu noktada ICFTU, TUC gibi byk sendika merkezlerinin daha kapsayc ve evrensel abalar dikkate deerdir. Onun iin, sendikalarn, bir aya ulusalda, bir aya uluslararas planda, salam zeminlere basmas gerekir. Bu zeminleri oluturacak olan da genlerdir.
Dipnotlar (1) Glay Toksz, Uluslararas Emek G, 1.b. stanbul: stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar, 2006 , s.56-76. (2) Adnan Mahiroullar, Gen sizlii ve Bilgi Toplumu, 2008. http:// www.ceis.org.tr / dergidocs / makale-15pdf, (Ekim2008). s. 15-16 (3) Mahiroullar, s. 16-17. (4) Mahiroullar, s.17. (5) Seyhan Erdodu, Sosyal Politikada Avrupal Bir Kavram: Sosyal Dlanma alma Ortam Dergisi, say 75, s.4. (6) EU, White Paper and Youth, 2009. http:// ec.europa.eu/youth/ whitepaper/index_en.html, (Mart 2009). s. 7. (7) Naci Gndoan, Gen sizlii ve Avrupa Birliine ye lkelerde Uygulanan Gen stihdam Politikalar, Ankara niversitesi SBF Dergisi, Yl 5, Say 10 (2006), s.192-193 (8) Gndoan s. 200 (9) Toksz, s.200 (10) Meryem Koray, Sosyal Politika, 2.b. Ankara: mge Kitapevi, 2005, s.195-204 (11) Gndoan, s.205. (12) Gndoan, s.205. (13) EU, Making a European Area of Lifelong Learning a Reality, http// www.kath.de kbe /international/ europabuero/ mitteilung-LLL-eng. pdf, (Mart 2009), s. 3- 4, 33. (14) Seyhan Erdodu, Avrupa Birlii ve Sosyal Politika, Genel- Emek Dergisi, Say 1 (2005), s.25. (15) pek Kstekli, Esneklik-Gvence Dengesi. AB Deneyimi ve Trkiye, TSK Akademi Dergisi, Cilt 3, Say 6 (Eyll 2008), s.44 (16) Aytl olak ve Ayhan Genler , Bilgi anda alma likileri, 2008. http://www.bilgiyonetimi.org / cm / pages, (Ekim2008). s. 2 (17) olak ve Genler, s. 3 (18) Sleyman zdemir, Kreselleme Srecinde Refah Devleti, Geniletilmi 2.b. stanbul: TO Yaynlar, 2007. s.238 (19) olak ve Genler, s. 3 (20) Meryem Koray , Sosyal Politika, s. 193-213. (21) Meryem Koray, Deien Koullarda Sendikaclk, stanbul: TSES Yaynlar, 1994. s.76-84 (22) Tekin Akgeyik, Teknolojik Deiim, Postfordist Eilimler ve Endstri likilerinde Yeni Araylar, imento veren Dergisi, (2003), s.13.

ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

17

Yaam

Kiiliin Gerek ve Sanal Yansmalar

nmzde cep telefonu, televizyon, bilgisayar, ipone, tablet, internet gibi teknolojik unsurlarn artan bir hzda, gndelik yaamn her alannda kullanlmasyla yaanlan a teknoloji a, bu ada doanlar da teknoloji kua olarak adlandrlmaktadr. Bu an ocuk ve genleri, bilgi ve iletiim teknolojilerinin olduu ortamlara domakta ve bu teknoloji rnleri ile bymektedirler. rnler, bireylerin yaamlarn kolaylatrd, pek ok ii ekonomik ve hzl yapmay salad gibi, genlerin ve ou yetikinlerin akranlar, arkadalar, aile bireyleri ve sosyal evreleri ile iletiim kurmalarn da salamaktadr. an vazgeilmezi bu rnler, bireylerin birbiri ile iletiim kurmak iin kullandklar bir yol olmasnn yan sra, alveri yapmak, oyun oynamak, film izlemek, mzik dinlemek gibi elenme, arkadalar ile iletiim kurma, gruplara katlma, yeni insanlar tanma, sohbet etme gibi sosyalleme frsatlar da sunmaktadrlar (Uanok ve ark., 2011). Biliim teknolojileri rnlerinden uzak durmak neredeyse imknszdr. Bu rnlerden, cep telefonu, bilgisayar, internet gnmz bireylerinin temel ihtiyalar arasndaki yerini oktan almtr. inde bulunduumuz yzyln yaam koullarnda teknolojiden uzak olmak, teknoloji rnlerini kullanm bilgi ve becerisine sahip olmamak, okur-yazar olmamakla e anlaml grlmekte ve okur-yazar olmayan bireylerin maruz kald glklere maruz kalmalarna neden olmaktadr. Teknoloji okur-yazar olmamak, gndelik yaamda pek ok iin yaplmasnn gleecei, gecikecei, hatta yaplamayaca anlamna gelmektedir. Artk niversiteler, okullar tm bavuru, kayt, kabul ve yazmalarn, bankalar hizmetlerini, basn bilgilerini, firmalar rnlerini, devlet, askeri ve gvenlik birimleri neredeyse tm hizmet ve ilemlerini teknolojiyi kullanarak gerekletirmekte ve hizmeti sunduklar kitlenin de bu rnleri kullanm bilgi ve becerisine sahip olduklarn varsaymakta, beklemektedir. Biliim teknolojisi rnleri bireylerin yalnzca gndelik yaamlarnda yapacaklarnn ekil ve biimini deitirmekle kalmyor, onlarn sosyal, duygusal, kiileraras ve grup ilikilerini de etkileyebiliyor. yle ki biliim teknoloji rnleri ve internet, kiileraras yz yze iliki zorunluluunu ortadan kaldrd, iletiimi kolaylatrd iin yz yze ilikilerde zorluk yaayan sosyal kaygl, utanga ve ekingen bireylere dier insanlarla daha iyi ve daha yakn iletiim kurabilecekleri bir ortam sunmaktadr (Bargh ve McKenna, 2004; Kraut ve ark., 2002). Sosyal yetersizlikleri nedeniyle evinden kmakta glk yaayan, sosyal kaygs yksek, utanga, ekingen olan ya da fiziksel durumlar yznden toplumdan soyutlanm kiilerin, sanal dnya olarak adlandrlan internet yoluyla, bazen faal bir sosyal yaama sahip olabilmektedirler. Aslnda bu tip zelliklere sahip bireyler iin bu sre yararl da grnmektedir. Eer, internet ortamnda edindikleri sosyalleme tecrbeleriyle, normal hayatlarndaki sorunlarn hafifletir ya da iyiletirebilirlerse, ekingen kiiler/kiilikler iin, teknoloji (cep telefonu, internet) yolu ile iletiim iyiletirici srece dnebilmektedir (Twenge ve Campbell, 2010). Benzer ekilde bakalar ile geinmekte sorun yaayan ve rekabeti seven narsist kiilik zelliine sahip bireylerin, gerek yaamda arkada edinme glkleri de internet ortamnda giderilmektedir. Bu durum narsist kiiliklerin internetteki sosyal paylam sitelerinde daha baarl olmalarna, daha sosyal grnmelerine neden olmaktadr. nternetteki sosyal paylam sitelerinin yaps, narsist kiilik zelliklerine sahip bireyin kendini tantma, istedii zellikleri ile sunma, gururunu okayan fotoraf ve bilgileri seme (Twenge ve Campbell, 2010) ve ok fazla kiiyi arkada listesine ekleme gibi becerilerini dllendirir, sosyal ilikilerdeki yetersizliklerini gizleyebilmektedir. nsan yaamn kolaylatrmas asndan saysz avantajlarnn yan sra internetin doru olmayan bilgilere ulama, gven ve gizliliin kayb, sanal bamllk (cyber addiction), evrimii (online) ilikiler, sanal zorbalk (cyberbullying), anti* Yrd.Do.Dr.nn niversitesi Eitim Fakltesi, Psikolojik Danma ve Rehberlik Anabilim Dal

Emine DURMU*

sosyal davranlar cesaretlendirme ve sosyal olarak kendilerini izole ederek yalnzlk hissini arttrma gibi olumsuz sonulara yol aabilecei de ne srlmektedir (Donchi ve Moore, 2004; Lee ve Leets, 2002). Aratrmalar, zellikle kiiliin gelimeye balad ocukluk ve ergenlik dneminde youn bilgi ve iletiim teknolojilerinin kullanldn (%86 ile %91), bu youn kullanmn olumsuz etkilerine ilikin nemli bulgular sunmaktadrlar (Gross, 2004; Madell ve Muncer, 2004). zellikle ergenlik dneminde kimlik kazanma srecinde olan ergen bir gruba ait olma, grup onayn yitirmeme gibi iinde bulunduu geliimsel dnemde kazanlmas beklenen geliim grevlerine uygun ekilde davranarak bu tr aralar kullanma ve kendini bu aralar kullanm konusunda gelitirme ihtiyacndadr. Cep telefonuna, bilgisayara sahip olup olmama, sahip olduu cep telefonu ve bilgisayarn markas, sahip olunan bu aralarn teknik zellikleri, interneti kullanp kullanmama ve bu teknolojik aralar kullanm asndan sahip olduklar beceri dzeyleri, ergenlerin yer aldklar sosyal grup iindeki yerlerini tayin edebilmektedir (Uanok, ve ark., 2011). Ayrca bahsedilen teknolojik unsurlarn kullanm skl, ergenlerin grup iindeki iletiimi, olaylar yakndan takip edebilmeleri, grup ii dinamikten uzak kalmamalar ve dolaysyla dlanmamalar asndan byk nem tamaktadr. Artk cep telefonu ve internet ergenler iin akran kltrnn nemli, vazgeilemez bir paras haline gelmi durumdadr. Biliim teknoloji rnlerinin kullanmn konu alan almalar, bireylerin fiziksel temasta bulunmazlarsa da olumsuz davranlara maruz kaldklarn ve zarar grdklerini belirtmektedirler. Sanal zorbalk (Smith ve ark., 2008; Slonje and Smith, 2008) olarak tanmlanan bu zorbaca davranlar biliim teknolojileri yolu ile gereklemektedir. Bireylerin grd zarar bazen byk psikolojik etkiler de yaratabilmektedir. almalar internette tacize hem hedef olan hem de bu trden taciz davranlar uygulayan ergenlerin, daha fazla stres yaadklar ve kendilerini daha zgn hissettiklerini gstermektedir (Ybarra ve Mitchell, 2004a). nternette olumsuz davranlara maruz kalan bireyler kendilerine ait bilgiler bakalarna gnderildii iin kendini tehdit altnda ve utanm (Ybarra ve Mitchell, 2004b), fkeli, kaygl ve korku (Beran ve Li, 2005) hissettiklerini belirtmilerdir. Buna ek olarak umutsuz olma, sknt yaama, okul korkusu, hem duygusal sorunlar yaama, hem de duygusal sorunlar asndan riskli grupta yer alma (Raskauskas ve Stoltz, 2007), sululuk, depresyon belirtileri gsterme, sapkn davranlarda (delinquent behaviour) bulunma, eyaya zarar verme, sua ynelik davranlar gsterme, alkol, sigara ve madde kullanma orannn kullanmayanlardan belirgin ekilde farkl olduunu (Ybarra ve Mitchell, 2004b) ortaya koymaktadr. zetlenen bulgular, internetin zarar verici ekilde kullanmnn sua karma, depresyon, kayg bozukluu, duygusal ve sosyal gibi psikolojik sorunlara neden olduunu gstermektedir. Peki, ne oluyor da insanlar biliim teknolojileri, internet aracl ile bakalarna zarar vermekte ya da birilerinin tacizine maruz kalmaktadr? Bu sorunun cevabn vermek iin ncelikle kiiliin yapsna bakmak uygun olacaktr. nsann kiilik oluumu ve geliimini aklayan farkl kuramlar, yaklamlar birbirini destekler ya da kart aklamalar getirse de Freudun psikanalik kuram, ou yaklama temel oluturmaktadr. Psikanalitik kurama gre en basit haliyle kiilik sistemden olumaktadr. Bunlar id(alt benlik), ego(benlik) ve sperego (st benlik) dur. Bunlar kiiliin farkl sistemleri olarak deerlendirilmekten ok, birbirini tamamlayan ve bireyin biyolojik (id), psikolojik (ego) ve sosyal (sperego) blmlerini oluturan, kiiliin temel sistemleri olarak deerlendirilmektedir. lk olarak kiiliin temel sistemi olan id olumaktadr. d, ruhsal aygtn en eski parasdr, kaltsal olarak gelen igdleri ieren ve doutan var olan psikolojik eilimlerin tmn oluturmaktadr. Tmden bilinddr ve bilind srelerdeki kurallar, daha dorusu kuralszlklar geerlidir. D dnya ile balants yoktur, zaman ve yer kavram tanmaz. Alt benlikte (id) cinsel ve saldrganlk drtlerinin enerjileri yatar ve benliin yardm

18 ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

Yaam
ile bu drtlerin boalm salanabilir. d ile d dnya arasnda arabulucu grevini yklenen yapya ego (benlik) denilmektedir ve grevi yaamn srdrlmesidir. Egonun temel ilevi uyumdur. Bu uyumu yaparken ego, bir yandan organizma iindeki ilkel drtsel glerle, bir yandan evresel koullar ve gereklerle; bir yandan da speregonun istekleri arasnda uzlama salamak zorundadr. ocukluun ilk dnemlerinde organizma daha ok acdan kama ve haz ilkesinin etkisindedir ve gereksinimlerinin hemen doyurulmasn bekler. Oysa zamanla gelien benlik (ego) zamanla neyin, ne zaman ve nerede doyurulacana karar verir, drtleri ve gereksinimleri erteleme ve bekletme gcn kazanr. Yani alt idin haz ilkesine karlk, egoda gereklik ilkesi hkimdir. ocukluk yllarnda ana-baba ve toplumsal deer yarglarn ieren benliin ayran zel yaps sperego adn almaktadr. ocuk ikinci yandan itibaren evreden gelen iyi-kt ve doru-yanl deer yarglarn anlamaya alr, anne-baba ya da dier nemli byklerin neyi beendikleri ya da beenmediklerini ayrt edebilir. Korku ve utan duygular st benlik (sperego) geliiminin ncleridir. Kii yasak olarak benimsemi olduu herhangi bir dnce ya da eylem gerekletirirse kendini sulu hisseder ve bu duygunun derinlii st benliin gcnn gstergesidir. Cezalandrc ve sulayc sperego ruhsal bozukluun nedeni olabilecekken, gevek bir sperego da bireyin toplumda uyumsuzlukla karlanmasna neden olabilmektedir (Akvardar ve ark., 1997; Burger, 2006; Freud, 1994; ztrk, 1989). nsan davranlarnn ounu yaam ve cinsellik igdsne balayan Freuda gre salkl bireylerde, bu sistemlerin her nn de salkl gelimesi gerekmektedir. Salkl bir kiide gl benlik (ego), alt benlik (id) ya da st benliin (sperego) kiilik zerinde ar kontrol sahibi olmasna izin vermez (Burger, 2006). Yani salkl bireyde gl olan kiilik sistemi egodur (ekil 1). Sosyal yaamlarnda bireyler toplum tarafndan kabul grme beklentisi tarlar, sanal ortamda da bu beklentiler, sosyal paylam sitelerinde karln bulur. Bu nedenle bu tr sitelerde insanlar gerek yaamlarnda olduklarndan daha iyi kimlikler seme ve gsterme eiliminde olurlar. Sosyal paylam siteleri aracl ile bireyler, olduklar kiilikleri deil, olmak istedikleri zellikteki bireylerin zelliklerini sunmakta, sergilemektedirler. Bylece internet ortam bireylerin, olmad kii olmasn kolaylatrarak, hayal dnyas ilkesinin, gereklik ilkesinin yerini almasna neden olmaktadr (Twenge ve Campbell, 2010).

ekil: 2 gerek ortamda ego

id

sper ego

id

ego sper ego sanal ortamda

ekil: 1 id ego

sperego

Sosyal yaamda, toplumda kabul grmek, bakalarnn onayn almak, toplumla yksek uyum iinde olmak amacn gerekletirebilmek adna sperego, egodan daha gl duruma geebilmektedir. ocukluk yllarnda ana-babann onayn alan, yetikin yllarnda da toplumsal deer yarglar asndan takdir toplayan bu yaklam doutan gelen igdleri (cinsellik, saldrganlk gibi), bilin dn, yani id den gelen enerji ve mesaj yok saymay ya da gz ard etmeyi seebilmektedir. Birey toplumun onaylamad ve yasaklad dnce ve eylemlerden uzak kalarak sululuk duygusundan kendini koruma abasnda olabilmektedir. Toplumun onayn ald, sululuu azaltt ve toplumsal deer yarglarn destekledii iin speregonun baskn olmas toplumsal kabul grse de, bu Freudun salkl kiilik yapsna uygun deildir. Salkl bireyde gl bir egonun varl beklenirken, ego gc olumam bireylerde bazen egonun grevini sperego ya da id stlenebilmektedir. Gerek yaamda salksz olan bu mekanizma, sanal ortamda tam tersine ileyerek, salksz bir baka mekanizmaya dnebilmektedir. Yani gerek yaamda kiilik zerinde ar kontrole sahip sperego yerini bu kez ide brakabilmektedir. Toplumdan kabul, onay ve takdir grmek iin vazgeilen saldrgan, cinsel igdler, sanal ortamda idin kiilik zerinde ar bir kontrole sahip olmasyla kontrolsz bir ekilde ortaya kabilmektedir ki, bu kez kiiliin baskn olan sisteminin ad id olmaktadr (ekil 2). Toplumun onaylamad, kabul grmedii, sululuk ve utan duygularna neden olan dnce ve eylemler gerek yaamda ortaya kamadnda, bu eylemler toplumsal basknn etkisinin ortadan kalkt sanal ortamda daha belirgin ekilde ortaya kabilmektedir. Yani internet ortam zellikle ego gc olumam bireyler iin bilind kurallarn geerli olduu, toplumca onaylanmayan, sorunlu eylem ve duygularn ortaya kt bir ortama dnebilmektedir.

Sonu olarak, bilgi ve iletiim teknolojisi rnleri ile byyor olmak ve bu rnleri sosyalleme amacyla youn kullanmak zaman iinde gerek kiiliin yerine geen salksz kimlik ve yaplara dnebilmektedir. Sosyal paylam siteleri sosyallemenin eklini deitirse de gerek sosyal yaam ve diyaloglardan kopard iin, salksz bir sosyal yaam standard da oluturabilmekte, iliki ve iletiimi yapay ve gerek d hale dntrebilmektedir. Ayrca bu sanal ilikiler geliimin erken dnemlerinde kimlik ve kiilik geliimini etkiledii gibi ego geliimini ve egonun kiilik zerindeki gcn de zayflatabilmektedir. Ego gc gelimemi bireylerin sahte kimlikler yolu ile internet ortamnda tehlikeli olmas, kabul grmeyen sorunlu davranlar sergilemesi kanlmak hale gelmektedir. Salksz gelien ve oluan kiilik zelliklerinin etkisi sanal ortamda, yalnzca gerek ortamda olduundan farkl biimlerde kendini gstermekte, yok olmamakta hatta belki daha da artmaktadr.
KAYNAKLAR Akvardar, Y. ve ark. (1997). Psikanalitik Kurama Giri, Mepev yaynlar, stanbul: Bargh, j. A. ve McKenna, K. Y. A. (2004).The Internet and Social Life, Annual Review Of Psychology, 55, 573590. Beran, T. ve Li, Q., (2005).Cyber-harassment: A Study of A New Method For An Old Behavior. Journal of Educational Computing Research, 32 (3), 265-277. BurgeR, J.M (2006). Kiilik. kakns yaynlar, stanbul, Donch, L. ve Moore, S., (2004). Its a Boy Thing: The Role of the Internet in Young Peoples Psychological Wellbeing. Behaviour Change, 21 (2), 7689. Freud, S.(1994) Psikanalize Giri Dersleri, (Trkesi: Seluk Budak). teki Yaynevi: Ankara. Gross, E. F. (2004), Adolescent Internet Use: What We Expect, What Teens Report, Applied Developmental Psychology, 25, 633649. Kraut, R. (2002). Kiesler, S., Boneva, B., Cummings, J., Helgeson, V. ve Crawford, A., Internet Paradox Revisited, Journal of Social Issues, 58 (1), 49-74. Lee, E. ve Leets, L., (2002). Persuasive Storytelling by Hate Groups on Online. American Behavioral Science, 45, 927-957. Madell, D. ve Muncer, S.,(2004). Back From The Beach But Hanging on The Telephone? English Adolescents Attitudes and Experiences of Mobile Phones and The Internet, Cyberpsychology and Behavior, 7(3), 359-367. ztrk, O.M, (1989). Psikanaliz ve Psikoterapi. Evrim Kitabevi, stanbul. Raskauskas, J. ve Stoltz, A. D., (2007). Involvement in Traditional and Electronic Bullying Among Adolescents, Developmental Psychology, 43, 564-575. Slonje, R. ve Smith, P. K.,(2008). Cyber-Bullying: Another Main Type of Bullying? Scandinavian Journal of Psychology, 49, 147-154. Smith, P.K., Mahdavi, J., Carvalho, M., Fisher, S., Russell, S. ve Tippett, N. (2008).Cyberbullying, Its Nature and Impact in Secondary School Pupils. The Journal of Child Psychology and Psychiatry, 49, 376-385. Twenge, J.M ve Campbell, W.K, (2010). Asrn Vebas Narsizm lleti, Kakns psikoloji, stanbul. Uanok,Z., Karasoy, D., Durmu,E. (2011).Yeni Bir Akran Zorbal Tr Olarak Sanal Zorbalk: Ergenlerde Yaygnl Ve nemi. TBTAK 108K424, Aratrma Raporu, Ankara: (2011). Ybarra, M. L. ve Mitchell, K. J., (2004a). Online Aggressor/Targets, Aggressors and Targets: A Comparison of Associated Youth Characteristics. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 45, 1308-1316. Ybarra, M. L. ve Mitchell, K. J. (2004b). Youth Engaging in Online Harassment: Associations with CaregiverChild Relationships, Internet Use, and Personal Characteristics. Journal of Adolescence, 27(3), 319-336.

ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

19

Toplum
Tuna Merginle Syleiler - 2

Ho Geldin Minik Dev Adam

Erdoan BOZBAY

Sevgili Tuna; Hell olsun sana bacaksz. Sonunda yaptn yapacan. Bu yatan sonra saat hesaplarn tekrar anmsamamz iin elinden geleni ardna koymadn ya pes dorusu. Gnde 24 saat, saatte altm dakika, dakikada altm saniye olduunu kabaca biliyorduk. Ama bir gnde 1440 dakika, 86.400 saniye olduunu keyifli bir zor kullanarak sen rettin bana. Senin geliin sz konusu olmasa, bir ayda 2.592.000 saniye, dokuz ayda 23.328.000 saniye olduunu hibir kuvvet retemezdi bana. Tabii bunlarn yan sra bir eyi daha rettin bana. Sabretmeyi. Her sabrn sonunda muhteem bir dln bizi beklediini. yle ya da byle gnleri dakikalar tketmeyi rendik derken bir bayram gn akamzeri, dnyaya gelmeye niyetleniinle ilgili ilk sinyalleri doaldr ki ilk annen fark etti. Telefonlar, alelacele giyinmeler, er beer inilen merdivenler derken kendimizi ToBB hastanesinin doum katnda buluverdik. Doktor teyze tarafndan haberli olduklar iin hastanede tm nlemler nceden alnmt. Gerekli lm, kontrol, dinlemelerin ardndan bizler iin gemek bilmeyecek en uzun geceyi yaamaya koyulduk. Mutlak bir sessizliin iinde tek duyulan ses, senin minik bedeninden kp btn oday dolduran kalp atlarnd. Zaman zaman hzlanan zaman zaman yavalayan kalp atlarn. Grevlilerin; Her ey kontrolmz altnda. Siz ltfen aadaki odada dinlenmeye ekilin. nmzdeki zorlu saatler iin enerji depolayn. Evet, bu szlerle biraz sakinlemi grnerek babaannenle birlikte szm ona dinlenmeye ekildik. Gzden kaybolduk demek daha doru olur. Sabaha dein ka kez uyandmz, birbirimize ka defa saati sorduumuzu anmsayamyorum. Ksa aralkl uykuya dallarda cebelletiimiz karabasanlar, sabaha kadar susmayan kpek ulumalar da iin cabas. Tam biraz dalar gibi olmuuz ki, babann telefonuyla irkilerek frladk yataklarmzdan. Hayriye saat ten beri sanclar ekiyor. Her ikisi de ok abaladlar ama Tunann kalp atlar yavalad iin acele sezeryana gtrdler. Bir saate kadar dnerlermi. Ben de douma giriyorum. tiraf etmeliyim ki, babann senin doumuna tanklk etme yrekliliini gsterebileceine hayatta inanmazdm. Hem de bir elinde kamera, dierinde fotoraf makinesi olacana, senin dnyaya merhaba dediin anlar lmszletireceine ihtimal bile ver20 ALIMA ORTAMI

mezdim. Gerekten, bir saat kadar sonra beklenen haber babandan geldi. Tuna bebeimiz dnyaya geldi. Her ikisinin de sal ok iyi ! . Szlerin devamn duyamadk, belki de alglayacak durumda deildik. Elimiz ayamz boalr gibi oldu. Bir anda telefon almacndan giren mutluluk szckleri btn bedenimizi kuatvermiti. Babaannenle konuurken sadece gzlerimizi kullandmz anmsyorum. Daha sonra onlar da kullanamadmz itiraf etmeliyim. Mutluluk gzyalar, gnl gzmz dnda tm iletiim aralarmz geici bir sre devre d brakmt. Daha sonralar reniyoruz ki, doktor teyzeyi bile yanltmsn sevgili Tuna. 4.413 kilogram arlnla 55 santimin zerindeki boyunla doumuna tanklk edenleri artmsn sevgili torunum. Bu aranlar kervanna bizler de katldk tabii. Szm ona seni Nazmn iirindeki gibi, Ho geldin Bebek dizesiyle karlamaya hazrlanmtm ki acele bu dizeyi, airinden zr dileyerek, Ho geldin kk dev adam, yaamak sras sende. Olarak deitiriverdim. Evet sevgili Tuna Merginim, dilerim yalnzca fiziinle deil, salam kiiliin, dik duruunla da dev adam olmay srdrrsn. Adn seni, sen adn ycelterek salkl, huzurlu, keyifli, ansn seni hibir koulda terk etmedii uzun bir yaam srdrrsn. Ho gedin minik dev adam, ailemize, toplumumuza, insanla ho geldin! Deden
(*) u rastlantya bak sevgili Tuna, bilgisyara taktm mp3 te u an annenle babann nikhndaki para alyor. Eleni Karaindrounun Theo Angelopulosun Arc filmi iin yat fon mzii!

Temmuz - Austos 2012

Vakf Haberleri

MFETTLER DERNE KONGRE VE DLLER

Bu balamda i mfettileri derneinin vazgeilmez ilkeleri bulunmaktadr. Mfettileri Dernei niversitelerimizin alma yaam ile ilgili Akademik almalar iinde aktif olarak yer almaldr. Mfettileri Dernei emei korumak balamnda sosyal taraflarla alma yaamnn iinde yer alacaktr. Mfettileri dernei yelerinin bir emeki olduu bilinciyle onlarn haklarn korumak iin her trl yasal erevede eylemsel olarak katkda bulunacaktr. Mfettileri dernei altn izerek sylyorum, kesinlikle gdml dernek olmayacaktr. Sayn konuklar, alma hayat ile i ie olan derneimiz tabii ki emee ynelik dl trenleri de dzenleyecektir. Derneimiz 1. ALIMA YAAMINA KATKI DLLER ad altnda dalda dl vermeyi kararlatrmtr. Mfettileri Derneinin nmzdeki yllarda da emee ynelik dl trenlerini devam ettirmesi dileiyle, tm konuklara katlmlar nedeniyle teekkr ediyor, sayglarm sunuyorum.

Mfettiler Dernei, her yl alma Yaam Kongresi dzenliyor. Trkiyede alma yaamndan karlalan nemli sorunlarn ele alnd paneller ile alma yaamna nemli katklarda bulunuyor. Bu kez, Kongre ile beraber alma Yaamna Katk Verenlere dl verilmesi uygulamasna geildi. Bu dllerden biri de kurumsal dzeydeki katklar dolasyla Fiek Enstitsnn oldu. Bakan lhan Tuncer, dl konumasnda, hem dernein ilkelerini ve hem de dl uygulamasnn gerekelerini aklad. yle dedi: Deerli Konuklar IV. alma Yaam Kongresine ho geldiniz. Mfettilii, alma yaamnn iinde olan, denetim grevinin yan sra, iisi ve ivereni ile birlikte, onlarn sorunlarn, kiisel dertlerini, sevinlerini beraber yaayan uluslar aras rgtlenmi bir meslektir. alma yaam ile i ie olan i mfettilerinin rgt Mfettileri dernei de bu alan iinde aktif olarak yerini almakta olup, almaya devam edecektir.

14.01.2012 TARHNDE DERNEK GENEL MERKEZNDE YAPILAN SEC KURUL TOPLANTISI SONUCU 28.04.2012 TARHNDEK MFETTLER DERNENN 14. KURULU YILDNMNDE AAIDAK KATEGORLERDE ALIMA YAAMINA KATKI DLLER VERLMES KARARLATIRILMITIR.
1- YAYIN (ESER) DL: alma yaam alannda katk veren dergi vb. srekli yaynlar ile kitap vb. yazl almalara verilir. alma ve Toplum Dergisi : 2004 ylndan buyana alma yaamna katklar ve bu alanda hem akademisyenleri hem de uzmanlarn yazlarn bir araya getiren, uluslararas bilimsel yaynlar kategorisinde kabul edilmi bir dergi olmas nedeniyle verilmitir. 2- SENDKA VE SVL TOPLUM DL: i ve iveren sendikalar ile alma yaam alannda var olan dernekler, vakflar vb. sivil toplum rgtlerine verilir. Fiek Enstits: sal ve gvenlii alannda uzun yllardr hem yaynsal hem de eitli proje ve almalar nedeniyle verdii katk nedeniyle verilmitir. 3- EMEK DL : alma yaamnda sosyal haklar, i sal ve gvenlii alannda uzun yllar emek vermi akademik ya da dier alanlarda katkda bulunmu,somut almalar olan kiilere verilir. Prof. Dr. MESUT GLMEZ: Sosyal haklarn geliimine hem akademik ve yaznsal almalar ve hem de bu alann geliimine yapt yol gstericilii nedeniyle verilmitir. 4- BASIN DL : Yazl veya grsel basnda, alma yaam ile ilgili konularda, haber ya da program yapan, yahut ke yazarl yapan yazl ya da grsel basn mensuplarna verilir. Ancak bu konuda gr birliine varlamadndan bu sene basn dl verilmesinden vazgeilmitir. MFETTLER DERNE YNETM KURULU ALIMA ORTAMI

Mfettileri Derneince Vakfmza Sendika ve Sivil Toplum dl Dalnda alma Yaamna Katk dl verildi. Temmuz - Austos 2012 21

Vakf Haberleri

OCUK LKLE MCADELE GN

er yl 12 Hazibalatlan bu uygulamayran gn Dnya la, ocuklarn almaya ocuk iliiyle balama ya kural olarak Mcadele Gn olarak 15e ykselmitir. raklk anlyor. Bu yl Fiek Eitim Merkezlerine (imEnstits alan odi Mesleki Eitim Merkezi) cuklar Bilim ve Eylem ancak 15 yanda ocukMerkezi Vakf, Kavaklar girebilmekteydi. ldere Kuulu Parkta raklk kurumunu da ankaya Belediyesinin izlemek zorunda kalacakatklaryla sergi ve kerz. raklk da ocuk iimes at. evre halkliin bir biimidir. Yasaya nn ilgiyle karlad iki gre, renci olarak nitegnlk etkinlik ocuk lenmekle birlikte, gerekemeine kar eylemi te, haftann 1 gn okula tantmak ve ilkelerimizi gitmekte, 5 gn iyerleanlatmak iin bir frsat rinde retime katlmaktaoldu. drlar. Ayn gn, Prof. Sal ve Gvenlii Dr.A.Grhan Fiek, Resim, http://www.google.com/imgres?hl=tr&sa=X&biw=1304&bi Yasasnda, Yasasnn adresinden alnmtr. NTV-gece haberin kotersine ar ve tehllikeli nuu oldu. Dnya ocuk iliiyle Mcadele Gn dolay- iler kavram kaldrlmtr. Halbuki bu kapsamda ocuksyla, Trkiyede ocuk iiliiyle mcadelenin durumu ve larn, bu ilerde 18 yana kadar altrlmasna izin venndeki engelleri anlatt. Konumasnn zeti yle: rilmemekteydi. Yeni yasaya gre, zel politika gerektiren alan ocuklar, ok deiik sektrlerde almakta- gruplar arasnda eer ocuklar da saylrsa, onlar iin bir drlar. En ok da tarm alannda ocuklarn istihdam edildi- ynetmelik karlacaktr. ini grmekteyiz. Hele kz ocuklar asn4+4+4 olarak kamuoyuna malolan Eitim Redan konuya yaklarsak bu daha da formu Yasasnda da, ilk drt yldan sonra geni bir kitleyi kapsar. ocuklar yaygn eitim bir olanak olarak sunulgenellikle gzlerden uzakta amaktadr. Demek ki, ocuklar, artk lrlar. Onun iin de toplum 10 yanda raklk okullarna gionlar grmez, gnlnden debileceklerdir. u anda, belirli lde uzak tutar. Bu konuda lerde, kontrol altna alnabilmi kamuoyu duyarll ancak olan, ocuk iilik (ve raklk) sobyk abalardan sonra runu, nmzdeki gnlerde, daha uyandrlabilmektedir. derinleecektir. Bugn dnya ocuk iiocuk iilikle mcadele edebillikle mcadele gn... Onun iin mek iin, neden ocuklarn, erken yata Trkiyede bu konudaki mcadelenin alma yaamna yneldiklerini irdelemek tarihine de gzatmak gerekir. lk krlma nokgerekir. Trkiye statistik Kurumunun (TK) belirtas 1979 ylnda, Uluslararas ocuk Yl etkinlikleri dola- lemelerine gre, ocuklarn okuldan kopu nedenleri araysyla yaanmtr. lke apnda, toplantlar, yaynlar ile snda, yksek okul harcamalar gelmektedir. Yeni eitim ocuk haklarna ve bu arada alan ocuklarn sorunla- yasamza gre, ilkokulda 4 yl okuyan ocuklara, yaygn rna deinilmitir. kinci eitim olana tannnkrlma noktas, 1992 ca; bu harcamalarla ylnda Uluslararas aba edemeyen aileler, lma rgt tarafndan ocuklarn rgn eibalatlan ocuk Emetimden alacak ve erken inin Sona Erdirilmesi yata almaya yollayaUluslararas Projesinn caklardr. (ILO/IPEC) balatld Yaplmas gereken6 lkeden biri olmamz lerin banda sosyal dolaysyla yaanmpolitika nlemlerine batr. Bata alma Bavurulmas gelmektedir. kanl, ii ve iveren stihdamn arttrlmas, sendikalar ve gnll sosyal adalet, insanca rgtler olmak zere, yaayabilecek gelir dkonuyla ilgili tm kesimzeyi, parasz (ve masraflerin katlm ve zaman sz) eitim bu nlemlerin zaman ortak almalaiinde en nemlilerinryla, etkili bir mcadedendir. Yine bata savule ortaya konulmutur. nulmas gereken, 4+4+4 nc krlma noktas eklindeki kesintili eitim ise, sekiz yllk kesintiyerine, 12 yllk kesintisiz eitimin balatlma- Nejla Osseiran - stanbul (Fiek Enstits alan ocuklar Bilim ve siz eitimin uygulamaya sdr. 2000lere doru Eylem Merkezi Vakf Fotoraf Yarmas, Renkli Bask, 1. dl, 2009) konulmasdr. 22 ALIMA ORTAMI Temmuz - Austos 2012

Bulmaca K DAKKA DN Tehlikeyi Tanyalm

Talama Makinas ile alma

Mustafa TAYREK* (mustafatasyurek@fisek.org.tr) Durum: Bir elik dkmhanesinde alan ii, dkm yaplan rn zerinde kusurlu yeri talama makinas ile kesmektedir. Dkm iisinin bu alma srasnda karlaabilecei tehlikeleri tanmlayabilir misiniz ?

Neler Olabilir ? 1. Gzne kvlcm veya paracklar girebilir 2. Kvlcmdan veya frlayan paracktan yz yaralanabilir 3. elbisesinde ve cildinde yanklar oluabilir. 4. Kulak koruyucusunun uygun kullanlmamas durumunda iitme kayb oluabilir. 5. Uygun maskenin seilip uygun taklmamas sonucu solunum yollar hastalklar oluabilir. 6. Tekrarlanan hareketler ve titreimden kaynaklanan parmak, el ve bilek rahatszlklar oluabilir 7. Eilerek almaktan kaynaklanabilecek bel iskelet sistemi rahatszlklar, bel sorunlar oluabilir. 8. Talama makinasnn kordonunun kvlcmlardan korunamamas durumunda, kordon hasarndan kaynaklanabilecek elektrik arpmasna maruz kalabilir. > Yant 10. sayfada *
Kim. Mh., Sal+letme Ynetimi Bilim Uzman alma Bakanl Eski Gvenlii Mfettii (1978-1985) Gvenlii Uzman (A Snf Sertifikal) Fiek Enstits alan ocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakf Denetim Kurulu yesi

ALIMA ORTAMI

Temmuz - Austos 2012

23

ALIMA ORTAMI DERGS BLMSEL DANIMA KURULU Prof. Dr. eyda AKSEL Prof. Dr. Yasemin GNAY BALCI Jeom. Erdoan BOZBAY Prof. Dr. Ayen BULUT Ecz. Dr. Aye ELKER Prof. Dr. Murat DEMRCOLU Prof. Dr. Necati DEDEOLU Dr. Seyhan ERDODU Mak. Y. Mh. Aykut GKER Prof. Dr. Bahar GKLER Dr. Uur GNL Prof. Dr. Gler Okman FEK Prof. Dr. A. Grhan FEK Prof. Dr. Hamit FEK Prof. Dr. Kurthan FEK Oya FEK Prof. Dr. Alpaslan IIKLI Prof. Dr. Ali Esat KARAKAYA Prof. Dr. Mge ERSOY KART Prof. Dr. Muammer KAYAHAN Prof. Dr. Ahmet MAKAL Prof. Dr. Ferhunde ZBAY Prof. Dr. Nevzat ZGVEN Prof. Dr. erife Trcan ZUCA Mmtaz PEKER Prof. Dr. Sarper SZEK Kim. Mh. Mustafa TAYREK Dr. Engin TONGU Prof. Dr. smail TOPUZOLU Mim. Y. Mh. Cihat UYSAL Prof. Dr. smail STEL Dr. Ecz. Leyla STEL ALIMA ORTAMI DERGS BLMSEL DANIMA KURULUNUN YTRDMZ AMA HEP ARAMIZDA OLAN YELER Do.Dr. mer Tun SAVAI Prof.Dr. Cahit TALAS

OCUK HABER Servet GN

Salk Gvenlik evre NDEK LER

Adalet ve ocuk ...................................................................................... 2

l

BASINDAN 10 Ylda 10 Bin i ld........................................................................... 3 11 inin adr Yangn Davas 17 Temmuzda ...................................... 3

OCUK EME Esirgenen raklar, Bir yi Uygulama rnei ......................................... 4 SALII GVENL Sal ve Gvenlii Yasas ................................................................ 6 A. Grhan FEK

ANIMSA Az Zamanda ok ler Yapt - 2 Bir Aydnlanmann Devrimcisi : Hasan li Ycel .................................... 11 Mmtaz PEKER

SOSYAL POLTKA Gen gc, Kreselleme ve alma likileri .................................. 16 pek HALVURT

YAAM Kiiliin Gerek ve Sanal Yansmalar .................................................. 18 Emine DURMU

TOPLUM Ho Geldin Minik Dev Adam .................................................................. 20 Erdoan BOZBAY

VAKIF HABERLER Mfettileri Dernei Kongre ve dlleri ............................................. 21 ocuk ilikle Mcadele Gn ............................................................. 22

BULMACA ki Dakika Dn: Tehlikeyi Tanyalm : Talama Makinas le alma .............................................................. 23 Mustafa TAYREK

Nusret H.Fiek Bilim ve Sanat Ortam

http://kutuphane.sek.org.tr
ocuk Dostumuz olanlara dergi ve kitaplarmz dzenli olarak gnderilmektedir. Sizleri de ocuk Dostumuz olarak grmek isteriz. alma Ortam Dergisi iki ayda bir yaynlanr. (Yerel Sreli Yayn) ISSN 1302-3519 Say: 123 Temmuz - Austos 2012 cretsizdir Yapm ve Basm: Byk Anadolu Medya Grup stanbul Cad. Elif Sk. St Kemal han No:7/188 skitler 06060 ANKARA Tel: 0312 384 30 70 (Pbx) Fax: 0312 384 30 57

Ktphane

Sahibi: Fiek Enstits alan ocuklar Bilim ve Eylem Merkezi Vakf Adna A. Grhan FEK (e-posta: agf@sek.org.tr) Sorumlu Yaz leri Mdr: A. Grhan FEK (e-posta: agf@sek.org.tr)

alma Ortam Dergisinde yaynlanan yazlar, resimler kaynak gsterilerek kullanlabilir. Bu dergide yaynlanan yazlarn sorumluluu yazarlarna aittir. Bu bir HAKEML dergidir. 24 ALIMA ORTAMI

Ynetim Yeri: Selanik Cad. Ali Taha Apt. 52/4 Kzlay 06650 ANKARA (e-posta: bilgi@sek.org.tr) Tel: 0312 419 78 11 Faks: 0312 425 28 01 - 395 22 71 Web sayfas: www.sek.org.tr

Temmuz Bask Tarihi : 17 Temmuz 2012- Austos 2012