You are on page 1of 15

Integracja dziaania organizmu. T: Krew i limfa.

Ukad krenia skada si z ukadu krwiononego (blood circulatory system) i limfatycznego (lymphatic system). Ponad poow krwi stanowi osocze (plasma) czyli mieszanina wody, soli mineralnych, glukozy, biaek, hormonw, mocznika i wielu innych. Troch mniej ni poow stanowi krwinki czerwone (red blood cells). May procent stanowi pytki krwi (platelets) i krwinki biae(white blood cells). Po skrzepniciu nad skrzepem pozostaje warstwa surowicy - osocza bez fibryny/ wknika (fibrin). Jest on biakiem ktre wchodzi w skad skrzepu. Osocze to pynna czd krwi i limfy. Zawiera fibrynogen (fibrinogen) potrzebny do krzepnicia krwi. Dostarcza do komrek ciaa skadniki odywcze, odbiera produkty przemiany materii i dwutlenek wgla, rozprowadza hormony i enzymy oraz przeciwciaa. Erytrocyty (erythrocytes) transportuj tlen. Umoliwia to hemoglobina(haemoglobin), ktra ma zdolnod nietrwaego czenia si z tlenem (tworzy oksyhemoglobin- ox haemoglobin). W dojrzaym erytrocycie jdro sterujce wytwarzaniem hemoglobiny zanika, aby nie zuywad tlenu w procesie oddychania komrkowego. Erytrocyty s wytwarzane w szpiku czerwonym. S niszczone w ledzionie lub wtrobie po 3-4 miesicach. Hemoglobina moe si take czyd nieodwracalnie z czadem (CO) co nie pozwala czyd jej si z tlenem. I prowadzi do niedotlenienia organizmu. Leukocyty (leukocytes) powstaj w szpiku kostnym i namnaaj si w wzach chonnych. Dziel si na limfocyty, granulocyty i monocyty mogce przeksztacid si w makrofagi. Trombocyty to fragmenty komrek powstajce w szpiku kostnym. Odgrywaj wan rol w krzepniciu krwi (blood clotting/ blood coagulation). Przerwanie naczynia krwiononego jest sygnaem do gromadzenia si w uszkodzonym miejscu co powoduje skurcz naczynia. Zmniejsza to wypyw krwi. Poprzez wiele reakcji chemicznych fibrynogen przeksztaca si w nici fibryny, ktre tworz skrzep (blood clot). Limfa czy te chonka (lymph) poredniczy w wymianie midzy krwi, a komrkami - pyn midzytkankowy. Jest podobna do osocza krwi, ale zawiera wicej tuszczy. Nie posiada trombocytw ani erytrocytw. Posiada limfocyty. Powstaje z przesczonego osocza krwi. Limfa obmywa kad pojedyncz komrk, krew nie. T: Krew i rwnowaga wewntrzna organizmu. Krew suy utrzymaniu stanu rwnowagi w organizmie. Utrzymuje w komrkach wzgldnie stay poziom zwizkw. Utrzymuje sta temperatur (woda ma du pojemnod ciepln). Leukocyty - obrona przed patogenami. Zapobiega utracie krwi (trombocyty). Na powierzchni, na bonie erytrocytw wystpuj rne biaka. Od nich zaley grupa krwi (blood group). Moe take wystpowad biako Rh. Jeli ono jest w grupie krwi zaznacza si Rh+, jeli nie - Rh. Limfocyty produkuj przeciwciaa jeli obce biaka znajd si w organizmie. Przeciwciaa sklejaj obce krwinki (aglutynacja). Tworz si zatory, ktre mog prowadzid do mierci. Oznacza si tylko

niektre biaka, a na powierzchni erytrocytw znajduje si ich wiele. Najlepiej jest stosowad autotransfuzj, aby zapobiec niechcianym procesom. Grupa krwi A B AB 0 Rh + Rh Biako na bonie erytrocytw A B AiB Brak Obecnod Rh Brak Rh przeciwciaa Anty B Anty A Brak Anty A i B Brak Anty Rh Dawca dla A, AB B, AB AB A, B, AB + +, Biorca od A, 0 B, 0 A, B, AB,0 0 +, -

Ilod erytrocytw moe si zmieniad w zalenoci od rnych parametrw np. wysokoci nad poziomem morza. Zmiany zachodzce w organizmie szybko odbijaj si na krwi. Za jej pomoc mona okrelad stan fizjonomiczny ciaa. Morfologia: ilod poszczeglnych krwinek. Mao erytrocytw czy hemoglobiny wskazuje na anemi. Mao limfocytw na leukemi, biaaczk. T: Serce. Serce toczy krew do naczyo krwiononych. Znajduje si w klatce piersiowej pod mostkiem. Zbudowane z mini poprzecznie prkowanych sercowych. Skada si z czterech czci: dwch przedsionkw (atrium cords) i dwch komr (ventricle). Lewa i prawa czd nie maja poczenia dziki czemu krew utlenowana (lewa strona) z odtlenowan (prawa strona) nie mieszaj si. Komory s oddzielone grub przegrod midzykomorow(interventricular septum), a przedsionki cienk przegrod midzyprzedsionkow. Dziki zastawkom krew kry w jednym kierunku. Midzy prawym przedsionkiem, a praw komor znajduje si zastawka przedsionkowo-komorowa trjdzielna (tricuspid valve), a midzy lewym przedsionkiem lew komor znajduje si zastawka dwudzielna (mitral valve). Nazwa zaley od iloci patkw, ktre j tworz. Z komr wychodz ttnice - z lewej komory ttnica gwna, aorta(aorta), a z prawej pieo pucny(pulmonary trunk), ktry rozdziela si na ttnice pucne: praw i lew. Na granicy komr i ttnic znajduj si zastawki pksiycowate(aortic semi lunar valve). Serce bije niezalenie od ukadu nerwowego. Nazywa si to automatyzmem serca. W sercu znajduje si rozrusznik, ktry pobudza serce do pracy. Jest to ukad przewodzcy zoony z wyspecjalizowanych komrek miniowych. Od generuje bodce rozchodzce si po sercu. Cykl pracy serca: Krew przedsionkw jest toczona do komr. Krew z przedsionkw wypenia komory, skurcz przedsionkw. Krew z komr jest toczona do ttnic, skurcz komr. Krew napywa do przedsionkw, rozlunienie. Podczas cyklu pracy serca powstaj impulsy elektryczne, ktre mona zapisad na elektrokardiogramie - EKG. Pozwala to na ocen pracy serca.

Serce oplecione jest sieci naczyo krwiononych, tzw. naczyo wieocowych, dostarczaj one do serca tle i skadniki odywcze - ttnice wieocowe (coronary circulation) i zabieraj zbdne produkty przemiany materii - yy wieocowe. Ttnice wieocowe odchodz bezporednio od aorty, a yy uchodz bezporednio do prawego przedsionka. ciany naczyo krwiononych rytmicznie si rozcigaj co jest konsekwencj pracy serca. Nazywamy to pulsem/ ttnem (pulse). Czstod pracy serca to ok. 70 skurczw na minut. Prawidowe cinienie krwi to ok. 120/80 mm Hg (pierwsza liczba - w czasie skurczu lewej komory serca, druga podczas rozlunienia komr). Na cinienie i czstod pracy serca ma wpyw wiele czynnikw. T: Naczynia krwionone. Ttnice (artery) i yy(vein) zbudowane s (od zewntrz) z tkanki cznej, rdbonka (endometrial) i mini gadkich. Ttnice maj grub warstw mini by wytrzymad due cinienie krwi. Ttnice maj take mniejsze wiato (miejsce przez ktre przepywa krew). Pulsuj. yy maj due wiato, krew pynie wolniej. Zastawki zapobiegaj cofaniu si krwi w yach. Nie ma pulsu. Ttnice i yy su do transportu. rednica kapilar jest zbliona do rednicy erytrocytw. S zbudowane tylko ze rdbonka. Su do transportu i wymiany. Ttnice prowadz z serca, a yy do serca. W maym obiegu (pulmonary) ttnice pucne wychodz z prawej komory i nios odtlenowan krew do puc, a yy nios natlenowan krew z puc do lewego przedsionka. W duym obiegu (systematic), ttnice nios krew natlenowan z lewej komory do naczyo wosowatych w caym ciele, a yy odtlenown z caego ciaa do prawego przedsionka. Zdarzaj si wyjtki. Do wtroby prowadzi ya wrotna wtroby (hepatic portal vein) dostarczajca skadniki odywcze, a z wtroby wychodzi ponownie ya. W nerkach do nefronw wchodz ttniczki i wychodz ttnice - sied dziwna (oczyszczanie krwi). T: Ukad immunologiczny. Badania nad nim pozwalaj poznad przyczyny chorb. Nauka to immunologia. Funkcj systemu odpornociowego jest walka z drobnoustrojami chorobotwrczymi. Jest on otwarty - narzdy wchodzce w jego skad s rozrzucone i niepoczone ze sob. Przenika wszystkie narzdy. Skad: Migdaki (tonsills) Wzy chonne (lymph nodes) Grasica (thymus) ledziona (spleen) Naczynia limfatyczne (lymphatic vessels)- ochrona dociera do wszystkich komrek ciaa. Podstaw walki z chorob jest identyfikacja zagroeo - rozpoznanie obcych antygenw. Antygeny to obce zwizki chemiczne, najczciej biaka - fragmenty bony komrkowej, obca tkanka itp. Patogeny to czynniki chorobotwrcze. Rozpoznane zostaj obce biaka co uruchamia proces immunologiczny. W obron zaangaowane s leukocyty. Dzieli si je na granulocyty (granulocytes) majce patowate 3

jdra i du ilod ziaren i na agranulocyty. Agranulocyty to monocyty (monocytes) (makrofagi macrophages) i limfocyty(lymphocytes). Monocyty maj zdolnod fagocytozy(phagocytes) (zdolnoci erne) - otaczaj inne komrki i wchaniaj je do cytoplazmy. Limfocyty dzieli si na limfocyty B i T. Limfocyty B (B cells) produkuj wyspecjalizowane przeciwciaa do walki z konkretnym antygenem. Przeciwcia powoduj, e komrka jest sklejana i nie moe dziaad. Przyklejenie przeciwcia uatwia take jej rozpoznanie przez komrki erne. Limfocyty B dziel si take na komrki pamici (memory cells). Zapamituj one konkretne przeciwciaa aby w przyszoci szybciej moga przebiec reakcja odpornociowa. Limfocyty T (T cells)dzielimy na: supresorowe (suppressor T cells), ktre wygaszaj, zatrzymuj reakcj immunologiczn, pomocnicze (helper T cells), ktre kieruj reakcj odpornociow i cytotoksyczne (cytotoxic T cells), ktre atakuj zakaone komrki naszego organizmu. Przebieg reakcji odpornociowej: Dostanie si antygenu do organizmu makrofagi o zdolnociach ernych rozpoznaj antygen jako pierwsze. Na zasadzie fagocytozy pochaniaj bakteri. Niestrawione zostaj fragmenty bony komrkowej antygenu. powoduje to przekazanie informacji do limfocytw T pobudzenie limfocytw B do konkretnej produkcji przeciwcia limfocyty B pod wpywem limfocytw T dziel si i powstaj komrki pamici. przeciwciaa oblepiaj antygen pozwalajc na jego atwiejsze rozpoznanie. Reakcja odpornociowa moe trwad do 2 tygodni w przypadku nowych patogenw. Gdy patogen jest znany (s komrki pamici) reakcja trwa kilka godzin. Poznanie sposobw obrony moe pozwolid je wspomagad . Odmiana odpornoci Naturalna (natural) Przejcie choroby Przez oysko w czasie ciy lub z mlekiem matki

Rodzaj odpornoci Czynna (active immunity) Bierna (passive immunity)

Sztuczna (artificial) Szczepienie (vaccinate) Podanie surowicy odpornociowej

Nabranie odpornoci czynnej odbywa si przez kontakt z antygenem wywoujcym produkcj przeciwcia i wytworzenie komrek pamici. Odpornod ta jest dugotrwa, chod nie zawsze taka sama. Komrki pamici obumieraj w rnym czasie. Dlatego stosuje si doszczepienia. Odpornod bierna polega na podaniu gotowych przeciwcia. Nie zachodzi reakcja odpornociowa i nie s wytwarzane przeciwciaa ani komrki pamici. Odpornod nabyta jest krtkotrwaa. Szczepionki pozwalaj wyksztacid komrki pamici, dziki ktrym szybciej zachodzi reakcja odpornociowa. Zapobiegaj rozprzestrzenianiu si chorb. Surowica odpornociowa to gotowe przeciwciaa podawane gdy nie ma czasu na naturaln ochron (np. ugryzienie mii). Podczas rozwoju podu, przez oysko podawane s dziecku przeciwciaa matki. Dostaje je take wraz z mlekiem matki. Pierwsze mleko (siara), podane zaraz po narodzinach jest w nie szczeglnie bogate i przez to wartociowe. Ukad odpornociowy moe byd rozregulowany. Gdy jest nadwraliwy mamy alergi. 4

Przeszczepy (transplantation) pozwalaj na uzupenienie niepracujcych narzdw. Komrki naszego ciaa rni si od innych - s unikalne (maj sobie waciwe markery). Tylko osoby, ktre maj zblione biaka na powierzchni komrek mog mied przeszczepy. eby nie byo ryzyka odrzucenia przynajmniej 6 markerw musi si zgadzad. Inaczej narzd bdzie traktowany jak ciao obce. Nowotwory (cancer) to mutacje w genach, ktre nie zawsze s rozpoznawane. Limfocyty T cytotoksyczne usuwaj take takie zmutowane komrki. Konflikt serologiczny (Rh incompatibility / Rhesus incompatibility ) pojawia si gdy m ma czynnik Rh, a ona nie. Wwczas czsto dziecko ma czynnik Rh. Krew matki i dziecka nie mieszaj si. Jednak podczas porodu dochodzi do uszkodzenia naczyo krwiononych i dochodzi do kontaktu krwi. Matka niemajca czynnika Rh pod wpywem krwi dziecka zaczyna wytwarzad przeciwciaa i komrki pamici. Przy drugim dziecku matka ma komrki pamici przeciw czynnikowi Rh. Przez oysko mog si one dostad do krwi dziecka i zaczd je atakowad (jeli drugie dziecko take ma czynnik Rh). Stanowi to zagroenie ycia, wic kobieta jest pod szczegln uwag. T: Ukad hormonalny. Funkcj ukadu hormonalnego jest kontrola i regulacja czynnoci yciowych. Organy wchodzce w jego skad nie s poczone ze sob w aden sposb. Ukad zbudowany jest z gruczow hormonalnych/ wydzielania wewntrznego / endokrynowych (endocrine glands). Gruczoy te nie maj drg wyprowadzajcych, wydzielaj bezporednio do krwi (kontrolna organizmu zwizana jest z komunikacj). Przeciwieostwem tych gruczow s gruczoy wydzielania zewntrznego (egzokrymowe) jak linianki czy gruczoy potowe, ktre wydzielaj poza komrki i maj swoje kanay wyprowadzajce. Gruczoy endokrynowe zbudowane s z tkanki nabonkowej i s silnie ukrwione. Maj duo mitochondrii i silnie rozbudowane retikulum endoplazmatyczne. S to komrki sekrecyjne, zawieraj duo pcherzykw zawierajcych produkty. Substancj produkowan s hormony. S one zwizkami chemicznymi produkowanymi w jednym miejscu, a dziaajcymi w drugim. Rozprzestrzeniaj si poprzez krew. S wydzielane w niewielkich ilociach - bardzo silne, dziaaj w niskim steniu. Dziaaj powoli, ale ich dziaanie jest dugotrwae. Hormony s rozprowadzane po caym organizmie - s przez nie obmywane wszystkie komrki, ale nie wszystkie maj odpowiednie receptory by je wychwycid. Gruczoy wchodzce w skad: Przysadka mzgowa (pituitary gland) - nadrzdna rola (master gland) dla innych gruczow. Podwzgrze (hypothalamus) - funkcja nadrzdna nad przysadk; poczenie z ukadem nerwowym. Tarczyca (thyroid gland) i przytarczyce (parathyroid gland) Grasica (thymus) Nadnercza (adrenal glands) Trzustka (pancreas) Jajniki (ovaries)/ jdra (testicles)

gruczo podwzgrze

hormon wazopresyna

Przysadka mzgowa

dziaanie niedoczynnod Zmniejszenie moczwka prosta iloci wody w moczu Oksytocyna Skurcze macicy i wydzielanie mleka Neurohormony pobudzaj lub hamuj przysadk mzgow Hormon wzrostu - Pobudzanie karowatod somatotropina wzrostu

nadczynnod

U dzieci gigantyzm dorosych akromegalia

u -

Prolaktyna

Pobudzanie produkcji mleka Pobudzanie czynnoci gruczow (tarczycy, kory nadnerczy, gonad) Regulacja tempa U dzieci - Choroba metabolizmu niedorozwj Basedowa umysowy U dorosych wole i obrzki Gospodarka wapniowa (zmniejsza zawartod we krwi) Gospodarka Niski poziom amliwod koci wapniowa, wapnia we krwi antagonista kalcytoniny (zwiksza zawartod we krwi) Wzrost poziomu odpornoci Hamowanie czynnoci ukadu odpornociowego, regulacja metabolizmu zwizkw organicznych Przyspieszenie czynnoci organizmu 6

Hormony tropowe

tarczyca

Tyroksyna

Kalcytonina

Przytarczyce

Parathormon

Grasica Nadnercza - kora

Tymozyna Glukokortykoidy (kortyzol)

Nadnercza - rdzeo Adrenalina

Trzustka

Glukagon

Podwyszenie poziomu glukozy we krwi obnienie cukrzyca poziomu glukozy we krwi wpyw na przyrost endometrium (nabonek macicy) i utrzymanie ciy regulacja cyklu miesicznego, rozwj drugorzdnych cech pciowych rozwj narzdw rozrodczych i cech pciowych, popd, dojrzewanie i ruchliwod plemnikw mska budowa ciaa, zaburzenia popdu i pciowoci wysoki gos, niemska budowa ciaa, brak owosienia hipoglikemia

Insulina

Jajniki

Progesteron

Estrogen

Jdra

Testosteron

T: Ukad nerwowy. Ukad nerwowy jest zbudowany z pojedynczych komrek zwanych neuronami (neuron). Neuron ma dendryty(dendrites) - odbir impulsw z aksonw i receptorw i przesanie ich w kierunku ciaka komrki - perikarionu; oraz akson (axon) - wysyanie impulsw do drugiej komrki lub do efektora (komrki miniowej czy gruczou). Aksony s otoczone osonkami mielinowymi (myelin sheath). Przekaz informacji nastpuje w synapsie - miejscu gdzie akson jednego neuronu styka si z dendrytem drugiego lub inn komrk. Komrka nerwowa ma silnie rozbudowane retikulum endoplazmatyczne. To odpowiedzialne za syntez biaek (retikulum szorstkie) i to za produkcj lipidw (retikulum gadkie). Wchodz one w skad przekanikw - neurotransmiterw. Dlatego s potrzebne w zakooczeniach aksonu. Do transportu potrzebna jest dua ilod energii - duo mitochondriw. Nerwy to zebrane wizki aksonw. Ukad nerwowy dzielimy na: - centralny / orodkowy ukad nerwowy (central nervous system) * mzg (brain) i rdzeo krgowy (spinal cord) - obwodowy ukad nerwowy (peripheral nervous system) * nerwy odchodzce - 12 par od mzgu, 31 par od rdzenia krgowego Podzia czynnociowy: Somatyczny (somatic) - mamy na niego wpyw - dziaa na minie prkowane 7

- odbieranie bodcw ze rodowiska Autonomiczny / wegetatywny, trzewiowy (automatic) - jest niezaleny od naszej woli - praca mini gadkich - serce - praca gruczow - przede wszystkim bodce z wntrza organizmu

Autonomiczny jest zbudowany z dwch czci: Wspczulnej - pobudzanie Przywspczulnej - uspokajanie, przywracanie normalnego dziaania Dziaaj na zasadzie antagonistycznej. Moe albo pobudzad, albo uspokajad. T: Mzg . Mzg dzielimy na 5 podstawowych czci: Kresomzgowie rdmzgowie Rdzeo przeduony Mdek Midzymzgowie Najbardziej rozwinite jest kresomzgowie pokryte kor mzgow. Wyrniamy istot/substancj szar i bia (white and grey matter). Szara to skupisko perikarionw i dendrytw, biaa to aksony z otoczkami mielinowymi. Osonki daj janiejszy kolor. Zewntrzna czd to perikariony, pod ni jest istota biaa. Substancja biaa jest drog przepywu impulsw do i z kory mzgowej, midzy czciami mzgu czy z innymi komrkami. Podzia na paty (lobes) w korze mzgowej jest odzwierciedlaniem koci budujcych czaszk. W kadym pacie zachodz inne procesy. Pat czoowy(frontal lobe) - mylenie Pat ciemieniowy (parietal lobe) - dotyk, poruszanie si Pat potyliczny(occipital lobe) - wzrok (tylko odbieranie bodcw) Pat skroniowy(temporal lobe) - mowa (take inne czci ze wzgldu na zoonod procesu mowy), such

Rdzeo krgowy jest skoncentrowany wok kanau z pynem mzgowo-rdzeniowym. Otacza go istota szara, na zewntrz jest istota biaa. Rdzeo przeduony przewodzi impulsy z i do mzgu (istota biaa). Kontrolowanie czynnoci odruchowych. Odruch to reakcja na bodziec zachodzca za porednictwem ukadu nerwowego. Odruchy bezwarunkowe to te nad ktrymi nie panujemy. Za kadym razem przebiegaj one tak samo. Dziaaj bardzo szybko. Mona je opisad na zasadzie uku odruchowego. Od receptora biegnie neuron czuciowy poredniczcy. Przechodzi on przez rdzeo krgowy, przez istot bia, a nastpnie szar i wraca nerw ruchowy idcy do efektora. Dlatego np. pod wpywem gorca bardzo szybko zabierzemy 8

rk. Dziki poczeniu neuronw z wieloma komrkami, take z mzgiem wystarczy aby dana sytuacja przebiega tylko raz, pniej dziaa si na pamid. Odruch warunkowy(conditioned reflex) rdo w czynnikach zewntrznych Zmodyfikowany bodziec bezwarunkowy Zanikaj niepowtarzane Nabyte Indywidualne Odruch bezwarunkowy (unconditioned reflex) rdo w czynnikach zewntrznych Nie mona go modyfikowad Nie zanikaj Wrodzone Jednakowe

Centralny ukad nerwowy kieruje wszystkimi dziaaniami. Jest bardzo delikatny, wiec jest dobrze chroniony. Mzg chroniony przez czaszk, rdzeo krgowy przez krgi. Ponadto ukad chroniony jest trzema bonami zwanymi oponami (meninges): opona mikka (pia mater), pajczynwka(arachnoid) i opona twarda (dura mater). Midzy opon mikk, a pajczynwk znajduje si pyn mzgowordzeniowy chronicy przed urazami mechanicznymi. T: Wzrok. Receptory to pojedyncze komrki, zakooczenia nerwowe lub cae narzdy. Wzrok jest jednym z najwaniejszych narzdw. Dostarcza ponad poowy informacji o wiecie. Powieki (eyelid), rzsy (eyelash), brwi (eyebrows), kanaliki zowe (lacrimal duct) czy spojwka (conjunctiva) chroni oko. zy zawieraj lizozym. Gwn mas zajmuje ciako szkliste(vitreous body). Jest ono transparentne. Otoczone bonami: twardwka(sclera) (od zewntrz) - ochrona, sztywnod; tkanka czna. W przedniej czci przechodzi ona w rogwk(cornea) - przeroczysta. Rogwka dziaa jak soczewka. Na niej zaamuj si promienie wietlne. Pod twardwk jest naczyniwka (choroid) - odywia, bogata w naczynia. Duo komrek pigmentowych - wewntrz oka czarna barwa. Z przodu naczyniwka przechodzi w tczwk(iris). Midzy naczyniwk, a tczwk jest ciako rzskowe(ciliary body). Przytrzymuje ono soczewk, jest odpowiedzialne za jej ksztat. Tczwka zbudowana jest z mini i pigmentw. Kontroluje ilod wiata wpadajcego do oka. Ma dwie pary antagonistycznych mini, ktre pozwalaj na rozszerzanie i zwanie. Zbyt dua ilod wiata mogaby zniszczyd oko. Otwr, przez ktry wiato wpada to renica(pupil). Wewntrzna bona to siatkwka(retina) - warstwa zawierajca komrki czue na wiato - fotoreceptory. Istniej dwa rodzaje receptorw: prciki (dziaaj przy rozproszonym wietle) i czopki (w penym wietle). Prciki daj czarno biay obraz, a czopki zielony, niebieski i czerwony - widzenie kolorowe. Czopki rozmieszczone s naprzeciwko renicy. Plamka ta - tylko czopki. Prciki s dookoa. Plamka lepa(blind spot) - miejsce przyczepu nerwu wzrokowego ktry opuszcza gak oczn. Nie ma tam ani czopkw ani prcikw. Oko ma zdolnod do akomodacji(accommodation). Jest to zdolnod do zmiany ksztatu soczewki (lens). Pozwala to widzied obiekty z daleka i z bliska. Ciako ma minie, ktre przymocowuj je do ciaka rzskowego. One zmieniaj ksztat soczewki. Jeli soczewka jest paska widzimy z daleka, skurcz sprawia e si uwypukla, lepiej widad z bliska. Krtkowzrocznod (short-sightedness) - soczewka jest za duga. Obraz ogniskuje si przed siatkwk i pada na ni rozmyty. Dalekowzrocznod (far-sightedness) - pojawia si wraz z wiekiem. Soczewka staje si mniej plastyczna. Nie ma zdolnoci do zaokrglania si. Oko jest za krtkie, obraz ogniskuje 9

si za siatkwk. Astygmatyzm (astigmatism)- rogwka dziaa jak soczewka. Jeli nie jest idealnie symetryczna to obraz na krawdziach jest rozmyty. Obraz podajcy na siatkwk jest pomniejszony i odwrcony. Zostaje on przetworzony w mzgu. T: Ucho. Ucho dzieli si na trzy czci: ucho zewntrzne(external ear), ucho rodkowe (middle ear) i ucho wewntrzne (inal ear). Ucho zewntrzne: maowina uszna (pina) - tkanka chrzstna, skra; antena, skupienie dwikw. Kana suchowy/ przewd suchowy zewntrzny (external auditory canal / ear tube). Na granicy bona bbenkowa (eardrum). Dwik to fale mechaniczne, ktre poruszaj czsteczkami powietrza. Drganie przenoszone jest na bon. Ucho rodkowe to niewielka przestrzeo, w ktrej znajduj si kosteczki suchowe: moteczek(hummer), kowadeko(arwil) i strzemiczko(stirrup). Odbieraj one i przekazuj zwielokrotnione wibracje na okienko owalne (oval window). Aby bona moga drgad, cinienie powietrza midzy uchem rodkowym i w kanale zewntrznym musi byd jednakowe. Do ucha rodkowego dochodzi trbka suchowa (Eustachiusza). czy ona ucho z gardem i pozwala na wyrwnanie cinieo. Przez trbk mog si dostad drobnoustroje. Czd drgao przenoszona jest przez czaszk. Ucho zagbione jest w koci skroniowej. Bdnik kostny - przestrzeo w koci. Wypenia j bdnik boniasty. Cae ucho wewntrzne jest wypenione pynem. Odpowiada za odbieranie dwikw i poczucie rwnowagi. Kanay pkoliste (semicircular canals) s uoone pod ktem prostym wzgldem siebie. Poruszenie gow, czy ciaem powoduje poruszenie pynu w kanaach. Znajduj si w nich otolity kamyczki wglanu wapnia, ktre spadaj na d zgodnie z dziaaniem grawitacji. Dziaaj receptory. Wszystko to pozwala utrzymywad rwnowag. Drgania powietrza przechodz z boniastego okienka owalnego na pyn. Niskie i wysokie dwiki poruszaj rne czci w limaku (cochlea). T: Wch i smak. W jamie nosowej znajduje si opuszka wchowa (olfactory bulb). Skada si z wyspecjalizowanych komrek wchowych, z ktrych kada wyposaona jest w rzski wchowe. Rzski rozpoznaj konkretne czsteczki substancji zapachowych i przesyaj informacje o nich do mzgu. Zmys wchu jest bardzo czuy, ale szybko si adaptuje i przestajemy odczuwad zapachy. Smak wyczuwamy dziki kubkom smakowym (taste buds) rozmieszczonym przede wszystkim na jzyku. S one receptorami chemicznymi. W kubkach znajduj si receptory rozpoznajce 5 smakw: sodki, kwany, sony, gorzki i umami. Zmys smaku jest sprzony ze zmysem wchu.

T: Ukad rozrodczy. Mski ukad rozrodczy(male reproductive system) Produkcja komrek rozrodczych - plemnikw (sperm/ spermatozoa) 10

Dostarczanie gamet mskich do ukadu rozrodczego eoskiego Oddawanie moczu Produkcja hormonw, gruczoy dokrewne.

Dzieli si go na czci zewntrzne i wewntrzne. Zewntrzne: Prcie(penis) Worek mosznowy(scrotal sack), w ktrym znajduj si jdra(testes) (poza jam ciaa, ale w worku mosznowym. W jamie ciaa jest zbyt wysoka temperatura.) Najdrze(epididymis) - miejsce gdzie dojrzewaj plemniki. Plemniki s wyprowadzane przez nasieniowd (vas defferens) gdzie dodawane s elementy spermy. Wewntrzne: Pcherzyk nasienny (seminal capsule) - produkcja cieczy nasiennej, zapewnienie wodnego rodowiska. Prostata, gruczo krokowy (prostate gland) - odywcze skadniki dla plemnikw Gruczo opuszkowo-cewkowy (Cowpers gland) Nasieniowody cz si z cewk moczow (urethra) w prciu. Jdra zbudowane s z cienkich kanalikw, kanalikw nasiennych (somniferous tubules). Gonady mskie produkuj androgeny - mskie hormony. Najwaniejszy to testosteron. Jest on odpowiedzialny z pojawienie si cech mskich oraz za regulacj wydzielania plemnikw. Plemniki podczas wytrysku (ejakulacji) poruszaj si w sposb bierny. Od osignicia dojrzaoci pciowej permanentna produkcja plemnikw. eoski ukad rozrodczy (female reproductive system) Produkcja komrek rozrodczych - komrek jajowych (egg cells) Miejsce, w ktrym rozwija si zarodek (embryo) i pniej pd (fetus) Miejsce gdzie dochodzi do zapodnienia (fertilisation) Produkcja hormonw - estrogen (cechy kobiece) i progesteron. Budowa: Zewntrzne - srom niewieci: Wargi sromowe mniejsze(labia minor) i wiksze (labia major), ktre chroni wejcie do pochwy i echtaczk echtaczka (clitoris) - jest ona zbudowana z cia jamistych i gbczastych tak jak mskie prcie. Ujcie cewki moczowej (brak poczenia z ukadem rozrodczym) Wewntrzne: Parzyste gonady - jajniki (ovary) Jajowody (oviduct) Jajowody nie s poczone z jajnikami. Na koocu s rozszerzone i wyapuj uwolnion komrk jajow. Macica (uterus) Pochwa (vagina) W gonadach produkowane s komrki rozrodcze i hormony. Jajowody wychwytuj komrk i to w nich dochodzi do zapodnienia. Transportuj zapodnion komrk do macicy. W macicy dochodzi do 11

zagniedenia (implantacji) i rozwija si zarodek. Pochwa to droga rodna. Take przez ni usuwany jest naskrek z macicy. Macica jest silnie uminiona - minie gadkie (pord przebiega bez udziau woli kobiety). Jajniki s wypenione pcherzykami jajnikowymi (ovarian follicles). Pcherzyk otoczony jest komrkami towarzyszcymi. Dojrzay pcherzyk jajowy - pcherzyk Graffa (Graafia follicle) w procesie owulacji (ovulation) uwalnia komrk jajow. Jest ona wychwytywana przez jajowody. Cay proces kontroluj hormony. Pcherzyk jajnikowy pozostaje w jajniku i przeksztaca si w ciako te (corpus luteum) - produkcja progesteronu. U kobiet produkcja komrek jajowych zaczyna si w okresie podowym. Zostaje zatrzymana i wznowiona po osigniciu dojrzaoci pciowej. Co miesic, raz z jednego raz z drugiego jajnika uwalniany jest pcherzyk. Cykl trwa 28 dni (umownie). Cykl miesiczny (menstrual cycle): Faza cyklu Co w jajniku? Co w macicy? 1-4 krwawienie Pocztek rozwijania si Zuszczanie si nabonka macicy pcherzyka 5-8 wzgldnej niepodnoci Rozwj pcherzyka jajnikowego Odbudowa wyciki macicy, regeneracja 9-17 podny Do 14 dnia dojrzewanie Rozwj macicy pcherzyka; ok. 14 owulacja; przejcie komrki do jajowodw, przeksztacenie pcherzyka w ciako te 18-28 niepodny Od 25 dnia ciako te zaczyna Obumieranie nabonka w degenerowad macicy Cykl menstruacyjny jest kontrolowany przez hormony FSH i LH produkowane przez przysadk mzgow. FSH - na pocztku cyklu, wybudzanie. FSH i LH - 12-13 dzieo - pknicie pcherzyka Graffa. Plemnik zbudowany jest z gwki (head), czci rodkowej/ wstawka (middle piece/neck) i witki (tail/flagellum). W gwce znajduje si akrosom (acrosome), w ktrym znajduj si soki trawienne umoliwiajce przejcie przez bony komrki jajowej oraz jdro. W czci rodkowej znajduj si mitochondria wytwarzajce ATP w procesie oddychania komrkowego potrzebne do poruszania witk. Plemnik porusza si czynnie tylko w ciele kobiety. Uywa w tym celu witki oraz pomocne s skurcze macicy i ruch rzsek. Komrka jajowa uwolniona z pcherzyka Graffa po owulacji jest najwiksz komrk ludzk. Jest otoczona przez komrki folikularne/ pcherzykowate (folicle cells), otacza j otoczka przejrzysta (zona pellucida) pod ni znajduj si ziarna korowe (cortical granules). W cytoplazmie zawieszone jest jdro komrkowe. Gdy pierwszy plemnik dotrze do komrki jajowej, przerywa osonk przejrzysta. Z plemnika wykorzystywane jest tylko jdro, ktre zlewa si(to fuse) z jdrem komrki jajowej i dochodzi do zapodnienia (fertilization). Powstaje zygota (zygote) - jedna komrka. Po dostaniu si pierwszego 12

plemnika do komrki jajowej, osonka przejrzysta twardnieje i nie przepuszcza plemnikw. Aby doszo do zapodnienia potrzebne jest wiele plemnikw towarzyszcych. Do 24h po zapodnieniu komrka zaczyna si dzielid i tworzy si zarodek(embryo). Do zapodnienia i podziaw dochodzi w jajowodzie, ktrym komrka dalej wdruje. Ok. 7 dnia zarodek zagnieda si w cianie macicy (implantacja). Wynikiem implantacji jest wytworzenie oyska(placenta). Jest budowane przez cian macicy i zarodek. Przez oysko matka przekazuje dziecku przeciwciaa, tlen i produkty odywcze, a dziecko matce mocznik i dwutlenek wgla - uboczne produkty przemiany materii. Wytworzona przez zarodek zostaje take ppowina - s to naczynia krwionone dziecka (umbilical cord). Embrion otoczony jest przez bony podowe, ktre sam wytwarza m.in. owodni(amnion), w ktrej znajduje si pyn owodniowy absorbujcy dziaania mechaniczne i zapewniajcy rodowisko wodne. Ok. 8 tyg. Zostaj wyksztacone wszystkie organy i mwimy o podzie (fetus). Jeli zarodek zagniedzi si poza macic, mamy ci pozamaciczn. Zarodek obumiera. Moe si take zagniedzid na ktrym z narzdw w jamie brzusznej. Cie mnogie: dwujajowa - dwie komrki jajowe i dwa plemniki, jednojajowa - jedna komrka i jeden plemnik, ale dzieli si na dwie zygoty. czas 6-9 dnia 2 tyg. 3 tyg. Co si dzieje? Implantacja Rozwj zarodka. Jest niewidoczny U kobiet brak krwawienia, produkcja progesteronu (ciako te si utrzymuje); u dziecka rozwj ukadu nerwowego 1 mie. Serce, naczynia krwionone, wtroba (produkcja krwi) 5 tyg. Mzg, zawizki kooczyn 6 tyg. Oczy i uszy, mona rozrnid ped 7 tyg. Wyksztacone zostay wszystkie wane organy, rysy twarzy Do 12 tyg. Minie, koci. Zaczyna si poruszad Od tego Intensywny wzrost czasu Do 20 tyg. Wosy, linie papilarne 16-20 tyg. Matki zaczynaj odczuwad ruch dziecka Do 24 tyg. Otwieraj si oczy Po 26 tyg. Po porodzie dziecko ma szans przeyd. Od 26 tyg. Dziecko odpowiada ruchem na dotyk, dwik Ok. 30 tyg. Odwraca si gow w d Ok. 40 tyg. Wydziela si oksytocyna, pord Pord: Najpierw s skurcze macicy, pkaj bony podowe. Odpywaj wody podowe. Nastpnie pord dziecka, najczciej najpierw gowa (pord poladkowy - najpierw nogi). Ostatecznie urodzenie oyska. T: Etapy ycia czowieka. Noworodkowy (neonatal) Niemowlcy (babyhood/ infancy) Dzieciostwa (childhood) Dojrzewania (maturation) Dojrzaoci biologicznej (maturity) 13

Starzenia si (ageing)

a) Okres noworodkowy trwa od urodzenia i trwa ok. 1 miesica. Dziecko przystosowuje si do ycia poza ciaem matki. - oddychanie powietrzem atmosferycznym - samodzielne trawienie - rozpoznawanie matki - zmiany temperatury i wilgotnoci (termoregulacja) - przystosowania oczu (zmiana koloru z niebieskiego) b) Okres niemowlctwa trwa od 1 miesica ycia do ok. roku, gdy dziecko nauczy si chodzid. - intensywny rozwj - pojawienie si zbw (ok. 5-6 miesic) - pierwsze sowa, prby komunikacji - rozwj ukadu nerwowego - produkcja ez - duo snu c) Okres dziecicy Dzieli si na: poniemowlcy, przedszkolny i wczesnoszkolny - rozwj pamici - nabywanie umiejtnoci - ciekawod wiata - usamodzielnianie - 6-7 lat wymiana zbw - wzrost (skok tu przed dojrzewaniem) - szybka regeneracja si d) Etap dojrzewania - 12-15 rok. Dziewczta szybciej - pod wpywem hormonw z przysadki mzgowej rozwj cech pciowych - u dziewczt: cienka skra, rozwj gruczow mlekowych, szerokie biodra, wskie ramiona, delikatne rysy twarz, pojawianie si miesiczki, owosienie na wzgrku onowym i pod pachami. - u chopcw: grubsza skra, wskie biodra, szerokie ramiona, Wiksza masa miniowa, owosienie klatki piersiowej, pach, zarost, mutacja gosu (obnienie), polucje (zmazy nocne) - niestabilnod psychiczna e) Etap dojrzaoci biologicznej - ok. 20 roku ycia - ustabilizowana praca ukadw rozrodczych - zakadanie rodziny f) Starzenie si 14

- spadek aktywnoci biologicznej organizmu - u kobiet zjawisko tzw. przekwitania (klimakterium) - zanikanie czynnoci jajnikw. Czasem zmniejszenie wytwarzania plemnikw u mczyzn - ludzie malej - zmarszczki, siwienie - spadek aktywnoci fizycznej i psychicznej

15

You might also like