II.

rda prawa

a. Pojcie rda prawa

Pojecie rda prawa wystpuje zasadniczo w dwch znaczeniach - w znaczeniu materialnym i w formalnym. W znaczeniu materialnym przez rda prawa rozumie si og okolicznoci o ekonomicznym, kulturowym, politycznym, spoecznym, a niekiedy take religijnym charakterze, ktrych oddziaywanie wpyno na tre i form obowizujcego w danym pastwie prawa. Natomiast w znaczeniu formalnym przez rda prawa rozumie si akty normatywne, zwane take aktami prawotwrczymi, ktre zawieraj przepisy dajce podstaw do konstruowania norm danej gazi prawa. Tym znaczeniem rde prawa posuy ustawodawca w art. 87 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., wskazujc, e rdami powszechnie obowizujcego prawa w Rzeczypospolitej Polskiej s: - konstytucja, - ustawy, - ratyfikowane umowy midzynarodowe, - rozporzdzenia oraz - akty prawa miejscowego. Ponadto wskaza naley, e w art. 90 ust. 1 Konstytucji przewidziano, i Rzeczpospolita Polska moe na podstawie umowy midzynarodowej przekaza organizacji midzynarodowej kompetencje organw wadzy pastwowej w niektrych sprawach. W oparciu na tym zapisie przekazano organom Wsplnot Europejskich kompetencj do stanowienia aktw normatywnych.

b. Krajowe rda prawa

Na gruncie prawa polskiego problematyka praw autorskich oraz praw im pokrewnych uregulowana jest przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W ustawie tej uregulowano przedmiot oraz podmiot prawa autorskiego, tre praw autorskich, tak osobistych, jak i majtkowych, dopuszczalno dozwolonego uytku chronionych utworw, czas trwania autorskich praw majtkowych, obrt nimi, jak rwnie ochron praw osobistych i majtkowych. Ustawa reguluje rwnie prawa autorskie do szczeglnych kategorii utworw - audiowizualnych i programw komputerowych, a take prawa pokrewne w stosunku do praw autorskich chronice artystyczne wykonania, fonogramy i wideogramy, nadania oraz pierwsze wydania, wydania naukowe i krytyczne. Ponadto w ustawie uregulowano funkcjonowanie organizacji zbiorowego zarzdzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, Funduszu Promocji Twrczoci oraz odpowiedzialno karn. Natomiast szczeglnego rodzaju ochrona baz danych, ktre dla swego powstania wymagay istotnego nakadu inwestycyjnego, uregulowana zostaa w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych. W ustawie uregulowano przesanki ochrony, podmioty uprawnione, tre prawa i czas jego trwania, obrt nim, dozwolony uytek baz danych, a take ochron prawa do bazy danych. Z kolei stosunki w zakresie wynalazkw, wynalazkw biotechnologicznych, wzorw uytkowych, wzorw przemysowych, produktw leczniczych, produktw ochrony rolin, znakw towarowych, oznacze geograficznych i topografii ukadw scalonych, a take zasady, na jakich przedsibiorcy mog przyjmowa projekty racjonalizatorskie i wynagradza ich twrcw, uregulowane zostay w ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r. - Prawo wasnoci

1
dr Panczyk

II. rda prawa

przemysowej. Ponadto w ustawie uregulowano kwestie zwizane z funkcjonowaniem Urzdu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej oraz postpowaniem przed nim. Niezalenie od tego, zadania oraz waciwo organw w zakresie oceny wnioskw o rejestracj nazw pochodzenia i oznacze geograficznych okrelonych w rozporzdzeniu Rady WE nr 510/2006 z dnia 20 marca 2006 r. w sprawie ochrony oznacze geograficznych i nazw pochodzenia produktw rolnych i rodkw spoywczych oraz o produktach tradycyjnych. Natomiast kwesti warunkw ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oznacze geograficznych napojw spirytusowych zgodnie z wymaganiami okrelonymi w rozporzdzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady WE nr 110/2008 z dnia 15 stycznia 2008 r. w sprawie definicji, opisu, prezentacji, etykietowania i ochrony oznacze geograficznych napojw spirytusowych oraz uchylajcym rozporzdzenie Rady EWG nr 1576/8974 uregulowano w ustawie z dnia 18 padziernika 2006 r. o wyrobie napojw spirytusowych oraz o rejestracji i ochronie oznacze geograficznych napojw spirytusowych. Poza t regulacj pozostaje ochrona odmian gatunkw rolin, ktr to moliwo przewiduj przepisy ustawy z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian rolin. Ustawa ta reguluje tryb oraz sposb przyznawania i pozbawiania prawa do ochrony wyhodowanej albo odkrytej i wyprowadzonej przez hodowc odmiany rolin, a take zarobkowego korzystania z niej, jak rwnie okrela zakres ochrony tego prawa. Wreszcie, zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji, ktra przybra moe posta naruszenia praw wasnoci intelektualnej przedsibiorcy, w dziaalnoci gospodarczej, zwaszcza w produkcji przemysowej i rolnej, budownictwie, handlu i usugach - w interesie publicznym, przedsibiorcw oraz klientw - reguluj przepisy ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

c. Midzynarodowe rda prawa

Na kategori midzynarodowych rde prawa skadaj si waciwe akty prawa midzynarodowego (sensu stricto) oraz akty prawa wsplnotowego. Na gruncie midzynarodowym do najistotniejszych regulacji praw autorskich i praw pokrewnych nale: - Konwencja berneska z dnia 9 wrzenia 1886 r. o ochronie dzie literackich i artystycznych (Polska przystpia do aktu paryskiego konwencji z dnia 24 lipca 1971 r.), ktra zawiera regulacje dotyczce ochrony dzie literackich i artystycznych oraz powoaa do ycia midzynarodowy zwizek w celu ochrony praw autorw do ich dzie literackich i artystycznych; - Powszechna konwencja o prawie autorskim sporzdzona dnia 6 wrzenia 1952 r. w Genewie (Polsk obowizuje redakcja paryska konwencji z dnia 24 lipca 1971 r.), ktrej przepisy wprowadzaj pomidzy umawiajcymi si pastwami wzajemn ochron praw autorw i innych podmiotw praw dotyczcych dzie literackich, naukowych i artystycznych, takich jak dziea pisane, utwory muzyczne, dramatyczne i filmowe, dziea malarskie, graficzne i rzeby; - Midzynarodowa Konwencja o ochronie wykonawcw, producentw fonogramw oraz organizacji nadawczych sporzdzona dnia 26 padziernika 1961 r. w Rzymie, ktrej postanowienia przewiduj wzajemn ochron pomidzy umawiajcymi si pastwami praw wykonawcw, producentw fonogramw i organizacji nadawczych; - Traktat wiatowej Organizacji Wasnoci Intelektualnej (WIPO) o artystycznych wykonaniach i fonogramach sporzdzony dnia 20 grudnia 1996 r. w Genewie,
2
dr Panczyk

II. rda prawa

wprowadzajcy pomidzy umawiajcymi si pastwami wzajemn ochron praw artystw wykonawcw i producentw fonogramw; - Traktat wiatowej Organizacji Wasnoci Intelektualnej (WIPO) o prawie autorskim sporzdzony dnia 20 grudnia 1996 r. w Genewie, stanowicy porozumienie specjalne w stosunku do konwencji berneskiej i regulujcy niektre dodatkowe kwestie zwizane z ochron praw autorskich oraz wprowadzajcy dodatkowe kategorie chronionych utworw (np. programy komputerowe, zbiory danych). Do najistotniejszych regulacji w zakresie wasnoci przemysowej nale: - Konwencja paryska z dnia 20 marca 1883 r. o ochronie wasnoci przemysowej (Polska przystpia do aktu sztokholmskiego konwencji z dnia 14 lipca 1967 r.), wprowadzajca ochron praw wasnoci przemysowej - wynalazkw, wzorw uytkowych, wzorw przemysowych, znakw towarowych, znakw usugowych, nazw handlowych i oznacze pochodzenia oraz powoujca do ycia Zwizek Ochrony Wasnoci Przemysowej; - Porozumienie madryckie z dnia 14 kwietnia 1891 r. o midzynarodowej rejestracji znakw (Polsk obowizuje redakcja Porozumienia z dnia 2 padziernika 1979 r.), wprowadzajce midzynarodow rejestracj znakw towarowych i usugowych wraz z Protokoem do porozumienia madryckiego o midzynarodowej rejestracji znakw sporzdzonym dnia 27 czerwca 1989 r. w Madrycie; - Porozumienie madryckie z dnia 14 kwietnia 1891 r. dotyczce zwalczania faszywych oznacze pochodzenia towarw (Polska przystpia do aktu haskiego Porozumienia z dnia 6 listopada 1925 r.), przewidujce zajmowanie towarw opatrzonych faszyw oznak pochodzenia; - Konwencja o wystawach midzynarodowych podpisana w Paryu w dniu 22 listopada 1928 r. (Polsk obowizuje redakcja konwencji z dnia 30 listopada 1979 r.); - Porozumienie nicejskie dotyczce midzynarodowej klasyfikacji towarw i usug dla celw rejestracji znakw sporzdzone dnia 15 czerwca 1957 r. w Nicei (Polsk obowizuje redakcja Porozumienia z dnia 28 wrzenia 1979 r.), wprowadzajce wspln klasyfikacj dla towarw i usug przy rejestracji znakw towarowych; - Midzynarodowa konwencja o ochronie nowych odmian rolin sporzdzona dnia 2 grudnia 1961 r. w Paryu (Polsk obowizuje akt genewski Konwencji z dnia 19 marca 1991 r.), przewidujca ochron nowych odmian rolin oraz powoujca do ycia Midzynarodowy Zwizek Ochrony Nowych Odmian Rolin (UPOV); - Ukad o wsppracy patentowej sporzdzony dnia 19 czerwca 1970 r. w Waszyngtonie (Polsk obowizuje redakcja Ukadu z dnia 3 lutego 1984 r.), przewidujcy wspprac w dziedzinie wnoszenia i badania zgosze o ochron wynalazkw oraz powoujcy do ycia Midzynarodowy Zwizek Wsppracy Patentowej; - Porozumienie strasburske dotyczce midzynarodowej klasyfikacji patentowej sporzdzone dnia 24 marca 1971 r. w Strasburgu (Polsk obowizuje redakcja Porozumienia z dnia 28 wrzenia 1979 r.), wprowadzajce wspln klasyfikacj dla patentw na wynalazki, wiadectw autorskich, wzorw uytkowych i wiadectw uytecznoci zwan Midzynarodow Klasyfikacj Patentow"; - Porozumienie wiedeskie ustanawiajce midzynarodow klasyfikacj elementw graficznych znakw sporzdzone dnia 12 czerwca 1973 r. w Wiedniu (Polsk obowizuje redakcja Porozumienia z dnia l padziernika 1985 r.), wprowadzajce wspln klasyfikacj dla elementw graficznych znakw;

3
dr Panczyk

II. rda prawa

- Konwencja o udzielaniu patentw europejskich (Konwencja o patencie europejskim) sporzdzona dnia 5 padziernika 1973 r. w Monachium (Polsk obowizuje redakcja konwencji z dnia 10 grudnia 1998 r,), wprowadzajca wsplny dla umawiajcych si pastw system prawa o udzielaniu patentu (patent europejski); - Traktat singapurski o prawie znakw towarowych przyjty dnia 27 marca 2006 r. w Singapurze, ktry reguluje rejestracj znakw towarowych i usugowych. Zwrci naley uwag na dwa akty prawa midzynarodowego. Pierwszy z nich stanowi Konwencja o ustanowieniu wiatowej Organizacji Wasnoci Intelektualnej sporzdzona dnia 14 lipca 1967 r. w Sztokholmie, ustanawiajca wiatow Organizacj Wasnoci Intelektualnej, ktrej celem jest popieranie ochrony wasnoci intelektualnej na caym wiecie przez wspdziaanie pastw we wsppracy z kad inn organizacj midzynarodow oraz zapewnienie wspdziaania administracyjnego pomidzy zwizkami utworzonymi na mocy postanowie konwencji berneskiej i konwencji paryskiej. Drugi stanowi Porozumienie w Sprawie Handlowych Aspektw Praw Wasnoci Intelektualnej (TRIPS), stanowice zacznik do Porozumienia ustanawiajcego wiatow Organizacj Handlu (WTO) sporzdzone dnia 15 kwietnia 1994 r. w Marrakeszu.

d. Europejskie rda prawa

W ramach Unii Europejskiej podejmowane s prace majce na celu z jednej strony ujednolicenie regulacji poszczeglnych pastw czonkowskich w zakresie ochrony wasnoci intelektualnej, a z drugiej zmierzajce do stworzenia jednolitego prawa europejskiego w dziedzinie praw wasnoci intelektualnej. Regulacje te albo przyjmuj posta dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady, albo posta rozporzdze Rady. Dyrektywy ustanawiaj wsplny wzorzec regulacji prawnych we wszystkich krajach czonkowskich Unii Europejskiej, a kady z krajw Unii ma obowizek dostosowa swoje prawo do wzorca zawartego w konkretnej dyrektywie. Proces dostosowania regulacji krajowej do prawa europejskiego okrela si mianem implementacji. Natomiast rozporzdzenia to akty prawne, ktre obowizuj bezporednio w krajach czonkowskich Unii Europejskiej. Wrd dyrektyw na odnotowanie zasuguj: - Dyrektywa nr 87/54/EWG Rady z dnia 16 grudnia 1986 r. w sprawie prawnej ochrony topografii ukadw pprzewodnikowych; Dyrektywa nr 93/83/EWG Rady z dnia 27 wrzenia 1993 r. w sprawie koordynacji niektrych zasad dotyczcych prawa autorskiego oraz praw pokrewnych stosowanych w odniesieniu do przekazu satelitarnego oraz retransmisji drog kablow; - Dyrektywa nr 96/9/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 marca 1996 r. w sprawie ochrony prawnej baz danych; - Dyrektywa nr 98/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 lipca 1998 r. w sprawie ochrony prawnej wynalazkw biotechnologicznych; - Dyrektywa nr 98/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 padziernika 1998 r. w sprawie prawnej ochrony wzorw; - Dyrektywa nr 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektrych aspektw praw autorskich i pokrewnych w spoeczestwie informacyjnym;

4
dr Panczyk

II. rda prawa

- Dyrektywa nr 2001/84/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 wrzenia 2001 r. w sprawie prawa autora do wynagrodzenia z tytuu od sprzeday oryginalnego egzemplarza dziea sztuki; - Dyrektywa nr 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw wasnoci intelektualnej; - Dyrektywa nr 2006/115/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie prawa najmu i uyczenia oraz niektrych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie wasnoci intelektualnej; - Dyrektywa nr 2006/116/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektrych praw pokrewnych; - Dyrektywa nr 2008/95/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 padziernika 2008 r. majca na celu zblienie ustawodawstw pastw czonkowskich odnoszcych si do znakw towarowych; - Dyrektywa nr 2009/24/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie ochrony prawnej programw komputerowych; Natomiast wrd rozporzdze na uwag zasuguj: - Rozporzdzenie Rady (EWG) nr 1768/92 z dnia 18 czerwca 1992 r. dotyczce stworzenia dodatkowego wiadectwa ochronnego dla produktw leczniczych; - Rozporzdzenie Rady (WE) z dnia 27 lipca 1994 r. w sprawie wsplnotowego systemu ochrony odmian rolin; - Rozporzdzenie Rady (WE) nr 1610/96 z dnia 23 lipca 1996 r. dotyczce stworzenia dodatkowego wiadectwa ochronnego dla rodkw ochrony rolin; - Rozporzdzenie Rady (WE) nr 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorw wsplnotowych; - Rozporzdzenie Rady (WE) nr 509/2006 z dnia 20 marca 2006 r. w sprawie produktw rolnych i rodkw spoywczych bdcych gwarantowanymi tradycyjnymi specjalnociami; - Rozporzdzenie Rady (WE) nr 510/2006 z dnia 20 marca 2006 r. w sprawie ochrony oznacze geograficznych i nazw pochodzenia produktw rolnych i rodkw spoywczych; - Rozporzdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 110/2008 z dnia 15 stycznia 2008 r. w sprawie definicji, opisu, prezentacji, etykietowania i ochrony oznacze geograficznych napojw spirytusowych oraz uchylajce rozporzdzenie Rady (EWG) nr 1576/89116; - Rozporzdzenie Rady (WE) nr 207/2009 z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie wsplnotowego znaku towarowego.

5
dr Panczyk