1

Andrzej Janowski Baej Balewski EFEKTYWNE ZARZDZANIE RYZYKIEM JAKO DETERMINANTA BEZPIECZESTWA PRWADZENIA DZIAALNOCI GOSPODARCZEJ

Streszczenie Kada organizacja w dzisiejszej rzeczywistoci prowadzi dziaalno w warunkach niepewnoci, powodowanej przez rne zdarzenia losowe, bdce konsekwencj istniejcych zagroe, wczajc ryzyko, ktrego organizacja nie jest w stanie przewidzie w planowaniu strategii. Jednake istnieje moliwo zabezpieczenie przedsibiorstwa przed finansowymi skutkami realizacji takiego ryzyka. W obecnych relacjach ekonomicznych, szczeglnie tych opartych na mechanizmie rynkowym, istniej dwa rozwizania: zgromadzenie rodkw finansowych, w celu pokrycia ewentualnych strat lub transfer ryzyka na wyspecjalizowany podmiot zewntrzny. Summary Every economic activity in present reality operates in conditions of uncertainty which cause various random events. These mentioned conditions are consequence of existing threats, including risks, which organization is unable to avoid and foresee in the strategy schedule1. However there is the possibility of protection oneself before financially negative results of realization such events. In present social-market relations, particularly these leaning on market mechanism, there are two ways of possible conducts: to accumulate financial means on covering financial losses caused with realization of risks2 or transfer on specialized, qualified company3. 1. Pojcie efektywnoci-wprowadzenie Pojcie efektywnoci jest terminem wieloznacznym, odnoszonym do wielu dziedzin ycia. Wszystkie one bazuj na podstawowym leksykalnym pojciu efektywnoci i przejawach aktywnoci osoby ludzkiej i jej wytworw oraz przyrody oywionej i nieoywionej4. Sowo efektywno wywodzi si z aciskich poj: effectivus i effectus. Pierwsze oznacza bycie skutecznym, drugie osignicie, wynik5. Std te, W. Kopaliski za dziaanie efektywne uwaa skuteczny, sprawny, istotny, rzeczywisty przejaw aktywnoci ludzkiej6. Autorzy sownika jzyka polskiego wyjaniajc pojcie efektywnoci zwracaj dodatkowo uwag na aspekt wydajnoci.
See E.Masyk-Musia, Nowe paradygmaty zarzdzania rozwojem umoliwiajce sprawne wdraanie zmian, in A. Barcik, R. Barcik (eds.), Rozwj lokalny i regionalny po wejciu Polski do Unii Europejskiej, Wydawnictwo ATH Bielsko-Biaa, 2006, vol. 1, p. 13 2 Random events 3 T. Sangowski, Vademecum ubezpiecze gospodarczych, Pozna, Saga Printing 2000, p. 27 4 J. Juzwiszyn, W. Rybicki, A. Smoluk, O definicji efektywnoci. Rozwaania nad celowoci w naturze i rozwojem, w: T. Dudycz (red.), Efektywno-rozwaania nad istot i pomiarem, AE Wrocaw, 2005, s. 191-203 5 Za B. Balewski, Psychospoeczne i ekonomiczne uwarunkowania efektywnoci aktywnych form przeciwdziaania bezrobociu, niepublikowana praca doktorska, Akademia Ekonomiczna Pozna, 2006 6 W. Kopaliski, Sownik wyrazw obcych, Wyd. PWN, Warszawa 1985, s. 111
1

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

Powizanie efektywnoci z wydajnoci zbliyo termin efektywnoci do pojcia produktywnoci, oznaczajcego wielko wyniku uzyskanego z danych nakadw7 oba te terminy okrelaj przede wszystkim zjawiska, bdce przedmiotem bada nauk ekonomicznych8. Problem efektywnoci ekonomicznej definiowany jest jako relacja okrelonego efektu, do danego czynnika produkcji lub zespou czynnikw produkcji. W teorii ekonomii i w praktyce gospodarczej, s stosowane rne miary efektywnoci ekonomicznej, zalenie od tego, co si przyjmuje jako efekt, a co jako nakad. Std te s uzyskiwane rne relacje efektywnociowe wyraajce bd stosunek uzyskanych efektw9 do poniesionych nakadw10, bd te relacj przewidywan na przyszo, czyli wyraajc stosunek spodziewanych efektw do zamierzonych nakadw. Podstawowymi relacjami efektywnociowymi s: wydajno, produktywno majtku trwaego, efektywno inwestycji, materiaochonno i energochonno produkcji. Wyrazem poprawy efektywnoci ekonomicznej jest wzrost trzech pierwszych relacji i obnienie dwch pozostaych. Niektre relacje mog ulega poprawie, inne pogorszeniu. Efekty w jednych dziedzinach mog by okupione stratami w innych11. Efektywno ekonomiczna podlega rozpatrywaniu w mikroskali, tj. w odniesieniu do caego przedsibiorstwa lub do jednego z czynnikw produkcji, zaangaowanych w jednym przedsibiorstwie, albo w makroskali, tzn. w odniesieniu do caej gospodarki narodowej. Efektywno ekonomiczna przedsibiorstwa, zaley od optymalnego wykorzystania zasobw produkcyjnych, ktrymi ono dysponuje, a take od umiejtnoci dostosowania si przedsibiorstwa do warunkw zewntrznych, wymaga rynku, ukadw konkurencyjnych i od zdolnoci przewidywania, przez kierownictwo przedsibiorstwa, przyszych warunkw produkcji i zbytu oraz podejmowania na tej podstawie trafnych decyzji. Efektywno przedsibiorstwa warunkuje rwnie efektywno pracy, bdca funkcj motywacji, warunkw i okolicznoci oraz kompetencji i kwalifikacji12. Wikszo problemw dotyczcych efektywnoci koncentruje si na decyzjach lub sposobie dostarczania danych potrzebnych do podjcia decyzji. Pierwszy z nich stanowi okrelenie efektywnoci jako jednostki wydajnoci. Drugim jest zwizany z odrnieniem skutecznoci kierowniczej13 od oceny dziaalnoci caej organizacji produkcyjnej14. Kolejna trudno pojawia si podczas prb precyzyjnego okrelenia granicy efektywnoci, ktrej zakad przemysowy znajdujcy si w danym rodowisku nie powinien przekracza. Czwarty problem wynika ze sposobu oceny efektywnoci, w oparciu o stop zysku. Jeli jednak z punktu widzenia przedsibiorcy maksymaln efektywno kapitau osiga si przy najwyszej stopie zysku, to z punktu widzenia spoecznego najbardziej efektywna alokacja zasobw
M. Szymczak M. (red.), Sownik, 1978, t.1., s. 516 i t. 2, s. 929 J. Brilman, Nowoczesne koncepcje i metody zarzdzania, PWE, Warszawa 2002, s. 632 Produkcja, warto dodana, dochd narodowy, zysk itp. 10 Zatrudnienia, majtku trwaego, inwestycji, zuytych surowcw i materiaw, energii, paliwa itp. 11 Encyklopedia PWN, Warszawa 1982, s. 87 12 E= f(M*W*K), gdzie E-efektywno dziaa, M-motywacja, W-warunki i okolicznoci, K-kompetencje i kwalifikacje, M. Adamiec, B. Kousznik, Zarzdzanie zasobami ludzkimi, Aktor, kreator, inspirator, A.E., Katowice 2000 13 Ang. managerial efficiency 14 Ang. efficiency-in-use,
8 9 7

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

moe by uzyskiwana np., przy najniszej stopie zysku15. Opisane problemy dotycz rwnie procesu zarzdzania ryzykiem w organizacjach. 2. Efektywno a zarzdzanie ryzykiem Ekonomiczny cel dziaania przedsibiorstwa stanowi zwikszenie jego wartoci16. Cel ten jest moliwy do osignicia poprzez wygenerowanie nadwyki uzyskanych przychodw ponad poniesionymi kosztami. Stan ten mona osign w dwjnasb17: - poprzez minimalizacj kosztw dziaalnoci przy zaoonym poziomie przychodw z prowadzonej dziaalnoci gospodarczej, lub, - poprzez maksymalizacj przychodw z dziaalnoci przy zaoonym poziomie kosztw prowadzonej dziaalnoci gospodarczej. Przed rozpoczciem dziaalnoci przedsibiorca18 podejmuje decyzj o wyborze przedmiotu zakresu prowadzonej dziaalnoci gospodarczej, co wynika z istnienia wielu moliwoci wykorzystania dostpnych zasobw ziemi, kapitau, pracy czy wiedzy. Zgodnie z zasad ekonomizacji19, powinien dy on do ich optymalnego wykorzystania20 w prowadzonej aktywnoci biznesowej.
M. J. Wilson, A Dictionary of Social Science Methods, New York: John Wiley & Sons, 1983, s. 230 D. Begg, Ekonomia, tom I, PWE Warszawa 1993, s. 174-175 17 M. Nasiowski, Systemy rynkowe, PWE Warszawa 2006, s. 81-84 18 R. Griffin-przedsibiorc okrela jako kogo kto podejmuje dziaania objte mianem przedsibiorczoci-jest to osoba ktra organizuje i prowadzi dziaalno gospodarcz oraz podejmuje ryzyko [R. Griffin, Podstawy zarzdzania organizacjami, PWN Warszawa 1998, s. 731], natomiast S. Bils- przedsibiorcami nazywa osoby, ktre wykazuj si przedsibiorczoci w dziaalnoci komercyjnej, pojcie przedsibiorca moe by rozpatrywane na wiele sposobw (np. ekonomistw interesuj skutki dziaania przedsibiorcy, psychologw i socjologw motywy ich dziaania a przedstawicieli nauk zarzdzaniasposoby dziaania przedsibiorcy i osigania przez niego wytyczonych celw [S. Bils, J. Kaliszak, Przedsibiorczo, PRET S.A., Warszawa 1996, s. 49]. Z kolei R. Herbert, A. Link-okrelaj przedsibiorc jako osob, specjalizujc si w podejmowaniu i rozstrzyganiu decyzji dotyczcych lokalizacji, formy i uycia towarw, surowcw lub organizacji i bierze za nie odpowiedzialno [za B. Piasecki, Ekonomia i zarzdzanie ma firm, PWN, d 1999, s. 23] Dla J. Schumpetera, klasyka teorii innowacji przedsibiorc jest czowiek, ktry: dostarcza moliwoci wprowadzenia innowacji, gromadzi niezbdne do tego celu rodki, zwaszcza finansowe, organizuje produkcj, dobiera odpowiednich ludzi do kierowania organizacj, uruchamia dziaalno [J. Schumpeter, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN Warszawa 1960, s. 14 ]. Z kolei Knight, uwaa, i istota dziaa przedsibiorczych sprowadza si przede wszystkim do niepewnoci, a nie do innowacyjnoci. Przedsibiorc jest kada osoba realizujca dziaania obcione niepewnoci-czyli dziaania przedsibiorcze. Tak wic w ujciu autora przedsibiorca to osoba samozatrudniajca si [za M. Huczek, Czynniki wzrostu innowacyjnoci przedsibiorstwa, BIT, Bielsko-Biaa 1996, s. 15]. Definicj, stanowic swoisty kompromis wobec powyszych dwch stanowisk jest ujcie zaproponowane przez P. Druckera- jego zdaniem przedsibiorczo jest sposobem lub cech zachowania si przedsibiorcy, ktre to zachowanie lub cecha sprowadza si do gotowoci i zdolnoci podejmowania i rozwizywania w sposb twrczy i nowatorski problemw [P. Drucker, Innowacja i przedsibiorczo. Praktyka i zasady, PWE Warszawa 1992, s. 34-35] 19 Szerzej T. Kotarbiski, Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocaw 1982 20 Ju w 1912, H. Emerson, [zob. H. Emerson, The Twelve Principles of Efficiency, New York, 1912, s. 176] ustalajc dwanacie zasad wydajnoci [1. Cel jasny i okrelony (idea), 2. Zdrowy sd, 3. Rada fachowa, 4. Dyscyplina, 5. Sprawiedliwe, uczciwe postpowanie, 6. Niezawodne, natychmiastowe, dokadne sprawozdanie, 7. Porzdek (rozkad) przebiegu dziaania, 8. Wzorce i normale, 9. Warunki przystosowane, 10. Wzorcowe sposoby pracy, 11. Pisemne instrukcje dla pracy wzorcowej, 12. Nagroda za wydajno] twierdzi, i dla kadego rodzaju produkcji i do wykonania kadej pracy istnieje wyranie okrelona i najlepsza kombinacja czasu, wysiku i kosztw. Znalezienie odpowiedniego wzajemnego stosunku wzmiankowanych czynnikw pozwoli osign wynik zbliony do wyznaczonego ideau. Koczc rozwaania o warunkach przystosowanych, Emerson stawia pytanie cigle aktualne czy jest
16 15

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

Jednake, zgodnie z zaoeniami mikroekonomii, dziaalno gospodarcza prowadzona jest zazwyczaj w warunkach niepewnoci, co do efektw, jakie osignite zostan w przyszoci. Niepewno t mona podzieli na dwie kategorie21: niemierzaln (sensu stricte)22 i mierzaln nazywan ryzykiem, ktrego przejawem praktycznym jest realizacja zdarze losowych23. Podobnie jak niepewno, zaistniae zdarzenia losowe wpywaj na osigane przez przedsibiorstwo wyniki finansowe24, co determinuje konieczno podjcia dziaa ukierunkowanych na eliminacj wzmiankowanych zjawisk, tak, aby nie oddziayway one na przebieg procesu gospodarowania, lub te by ich realizacj minimalizowa25. Ryzyko zagraa zarwno majtkowi, jaki yciu oraz zdrowiu ludzkiemu26, dlatego te poszukiwanie metod ochrony przed ryzykiem zawsze stanowio inherentny proces w prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej. Pierwsz prb ograniczenia szkd powodowanych przez zdarzenia losowe stanowiy dziaania represyjne, ktrych celem byo usunicie lub zatrzymanie niekorzystnego dziaania, jakie si ju dokonao27. Sposb ten, jednake, charakteryzowa si wysok nieefektywnoci, std zapocztkowane zostay poszukiwania alternatywnego rozwizania, co spowodowao rozwj metod prewencyjnych, ukierunkowanych na wyeliminowanie moliwoci realizacji negatywnie postrzeganego zdarzenia losowego, lub co najmniej zmniejszenie jego prawdopodobiestwa. Obie metody istotnie ograniczay wielko strat, jednak nie umoliwiay ich pokrycia. Dopiero powstanie metod kompensacyjnych28 pozwolio na pene pokrycie strat losowych, ktre zaistniay pomimo prowadzonych wczeniej dziaa prewencyjnych i represyjnych, ukazujc w ten sposb ich nieskuteczno. Jednake, adna nieskuteczno wymienionych metod neutralizacji ryzyka przez organizacje nim zagroone, stosowana osobno nie determinuje zaistnienia efektu synergii poszczeglnych dziaa, w konsekwencji, w procesie rozwoju metod radzenia sobie z ryzykiem, w pierwszej poowie XX wieku powstaa metoda tzw. zarzdzania ryzykiem29, pojcia definiowanego jako ochrona aktyww, domoliwe przystosowanie warunkw w taki sposb, aby nie traci czasu ani pienidzy na prno, by praca nie bya bezowocna. [H. Emerson, 1912, s. 194], zob. te F. W. Taylor: The Principles of Scientific Management, New York, 1911, s. 86-97 21 E. Kowalewski, Wprowadzenie do teorii ryzyka ubezpieczeniowego, w: A. Wsiewicz, Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, BRANTA, Bydgoszcz 1994, s. 16 22 Czynnik ten jest bezporednio zwizany z otoczeniem rynkowym przedsibiorstwa, w szczeglnoci: cenami i dostpnoci zasobw niezbdnych do prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, stanem rynku odbiorcw dbr wytwarzanych przed przedsibiorstwo 23 Zdarzenie losowe charakteryzuje si nastpujcymi cechami: wystpuje ze statystyczn prawidowoci podlegajc prawu wielkich liczb, jest nadzwyczajne, jest losowe, nastpuje wbrew woli zagranego przedsibiorstwa [T. Sangowski, Vademecum ubezpiecze gospodarczych, Saga Printing, Pozna 2000, s. 86] 24 Przy zaoeniu braku wystpowania zdarze losowych przedsibiorstwo osigaoby pewien wynik finansowy (zysk nadzwyczajny, zysk ekonomiczny, strat). Jednake w rzeczywistoci taka sytuacja nie wystpuje. 25 Minimalizacja jest bardziej realna, gdy nawet przy cakowitym wyeliminowaniu wystpowania zdarze losowych poprzez fizyczn kontrol ryzyka i braku koniecznoci jego finansowania, dziaania te obniaj wysoko wyniku finansowego 26 Por. A. Banasiski, Ubezpieczenia gospodarcze, POLTEXT, Warszawa 1993, s. 82-84, 111-114 27 J. azowski, Wstp do nauki o ubezpieczeniach, LEX, Sopot 1998, s. 12 28 ac. compensare-rwnoway [W. Opaliski, Sownik wyrazw obcych, Rytm, Warszawa 1999, s. 406] 29 Ang. risk management

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

chodw, zobowiza raz zasobw ludzkich przedsibiorstwa z zachowaniem maksymalnej efektywnoci30. Oznacza to, i przedmiotem dziaania procesu zarzdzania ryzykiem nie s ekonomiczne straty rozumiane jako przewaga kosztw prowadzonej dziaalnoci gospodarczej nad przychodami z tytuu jej prowadzenia, lecz straty powodowane31: ubytkiem majtku trwaego lub obrotowego, koniecznoci poniesienia nie planowanych wydatkw, wzrostem zobowiza, utrat oczekiwanych korzyci32. 2.1. Okrelenie celu zarzdzania ryzykiem Pierwszy etap procesu zarzdzania ryzykiem-to okrelenie jego celu, ktrym zazwyczaj jest zabezpieczenie operacyjnej efektywnoci przedsibiorstwa, ktra moe zosta zakcona poprzez realizujce si ryzyka. W szczeglnoci wspomniany cel mona opisa jako stabilizacj oraz zapewnienie kontynuowania dziaalnoci przez przedsibiorc w sposb sprawny, bez zbdnego wydatkowania zasobw33. 2.2. Identyfikacja ryzyka Po okreleniu celu zarzdzania ryzykiem kolejny etap stanowi jego identyfikacja, polegajca na uwiadomieniu oraz okreleniu wszystkich negatywnych zdarze zagraajcych organizacji oraz ustaleniu rde pochodzenia ryzyka. W szczeglnoci proces ten jest zoony z nastpujcej sekwencji dziaa34: - identyfikacji rodzajw szkd, - identyfikacji bezporednich przyczyn szkd, - identyfikacji bezporednich i porednich skutkw szkd35. Prawidowe przeprowadzenie tego procesu warunkuje efektywno kolejnych etapw procesu zarzdzania ryzykiem. 2.3. Analiza ryzyka Analiza oraz kwantyfikacja ryzyka, jest moliwa pod warunkiem jego uprzedniego uszeregowania w homogeniczne grupy, w oparciu o wsplne kryterium klasyfikacyjne36.

30 31

C.Bennett, Dictionary of insurance, Pittman, Londyn, 1996, s. 290 T. Wilicki, Straty i odszkodowania w ujciu rachunkowym i podatkowym, Serwis FK, 15/2000, s. 2 32 Dodatkowo, podkreli naley, i zarzdzanie ryzykiem nakierowane jest na eliminacje przyczyn i/lub skutkw zdarze losowych, ktre zakcaj przebieg procesw gospodarczych, jednake, jego celem nie jest zmiana przebiegu tego procesu. 33 E. Stroiski, Zielone wiato dla risk management, Wiadomoci ubezpieczeniowe 9, 1986, s. 4-5 34 S. R. Diacon, R. L. Carter, Success in insurance, University of Nottingham, 1992, s. 74 35 W literaturze przedmiotu nie dokonano wsplnej typologii identyfikowanych rodzajw szkd 36 Np. rda pochodzenia, wywoywanych skutkw, zagroonego przedmiotu

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

Tabela 1. Klasyfikacja ryzyk wedug rde pochodzenia Strategiczne Konsumenci, marketing, poczenia i przejcia, reputacja rynkowa, rozwj technologiczny, innowacje, sytuacja makroekonomiczna, regulacje prawne, sytuacja polityczna, dostpno zasobw Operacyjne Dostawcy, usugi zewntrzne, przerwy w produkcji, logistyka, rotacja personelu, technologie informacyjne, szkolenia, komunikacja wewntrzna, struktura organizacyjna, odpowiedzialno pracodawcy, defraudacje, bezpieczestwo informacji, zanieczyszczenie rodowiska, ryzyka technologiczne, odpowiedzialno za produkt, wasno intelektualna Finansowe Zwrotno kredytu, dostpno kredytu, koszt kapitau, wahania kursowe, ryzyko stp procentowych, interpretacje prawa podatkowego, odpowiedzialno kontraktowa, roszczenia, pynno finansowa, defraudacje, bankructwo, koniunktura gospodarcza, inflacja, deflacja Przyrodnicze i Katastrofy naturalne, poary, kradzie, wamanie, zaniedbania, wina spoeczne umylna, transport, pomyki
rdo: A. Liwacz, za Business risk needs assessment, Marsch Ltd, Nowy York, 2000, s. 33-38

Wskazane powyej kryterium klasyfikacji ryzyk nie jest rozczne, a kryterium zaszeregowania ryzyka do danej grupy jest gwne rdo pochodzenia. Uwzgldniajc kierunki oddziaywania, ryzyka podzielone mog by na37: - zewntrzne pochodzce z otoczenia przedsibiorstwa, - wewntrzne pochodzce z wewntrz przedsibiorstwa. W odniesieniu do wymienionego podziau, naley wskaza, i nie ma ono charakteru statecznego, gdy niektre zagroenia oddziaywa mog zarwno w otoczeniu wewntrznym i zewntrznym organizacji. Kwantyfikacja ryzyka polega na oszacowaniu prawdopodobiestwa wystpienia ryzyka38 oraz powodowanych nim konsekwencji finansowych dla przedsibiorstwa39. W praktyce wykonywania dziaalnoci gospodarczej wykorzystywana jest nastpujca formua matematyczna40: Ryzyko=prawdopodobiestwo wystpienia straty x warto straty. Powysza formua umoliwia stworzenie tzw. mapy ryzyka, wedug jego istotnoci dla przedsibiorstwa41.
P. dHoop, Ubezpieczenia przemysowe, Polsko-Francuski Instytut Ubezpiecze, Warszawa 1998, s. 5-7 38 Rozumianego jako przecitna liczba zdarze sprzyjajcych wystpujcych moliwych danym okresie oraz rozkad zdarze sprzyjajcych moliwych danym okresie. Prawdopodobiestwem (zdarzenia) nazywany jest stosunek liczby przypadkw sprzyjajcych wystpieniu tego zdarzenia do liczby wszystkich moliwych (w jednakowym stopniu) zdarze [H. Kryski, Matematyka dla ekonomistw, PWN, Warszawa 1967, s. 455] 39 Gwnie poprzez okrelenie wartoci PML 40 P. Claes, Zarzdzanie ryzykiem, Akademia Ekonomiczna we Wrocawiu, Wrocaw 1998, s. 19 41 Granice tej mapy wyznaczone s przez nastpujce kombinacje: ryzyka nieistotne ktrych realizacja jest nacechowana niskim wskanikiem prawdopodobiestwa, std nie wywierajce znaczcego wpywu na przerwanie cigoci dziaalnoci operacyjnej przedsibiorstwa, ryzyka wysokie rwnie o niskim wskaniku prawdopodobiestwa, jednake w przypadku ich realizacji, maj one istotny wpyw na efektywno jednostki gospodarczej, nie zagraaj one kontynuacji dziaalnoci organizacji, ryzyka katastroficzne ich wystpienie jest maoprawdopdobne, ale w przypadku ich realizacji uniemoliwiaj kontynuacj dziaalnoci operacyjnej organizacji, ryzyka wysoce prawdopodobne, ale pojedynczo nie wywierajce istotnego wpywu na cigo dziaalnoci organizacji, poniewa nie istnieje moliwo ich kumulacji w czasie, ryzyka wysoce prawdopodobne i pojedynczo nie wywierajce istotnego wpywu na
37

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

Tabela 2. Mapa ryzyka p wysokie r a w rednie d o p niskie o d o bardzo niskie b i e s t w o

rednia istotno (retencja)

wysoka istotno (brak moliwoci unikania)

niska istotno (pomijane)

rednia istotno (ubezpieczenie)

bardzo mae

mae

rednie

powane

rdo: opracowanie wasne na podstawie: Strategic risk management, Marsh Ltd, New York 2000, s. 16

Nastpnie podejmowane s dalsze dziaania przedsibiorcy ukierunkowane na zabezpieczenie aktywnoci gospodarczej organizacji przed skutkami realizacji zdarze losowych. 2.4. Kontrola ryzyka Ostatnim etapem procesu zarzdzania ryzykiem jest jego kontrola, rozumiana jako okrelenie moliwych de realizacji dziaa ukierunkowanych na ograniczenie ryzyka oraz podjcie decyzji o ich wprowadzeniu. W zalenoci od dostpnych w organizacji zasobw oraz przyjtej strategii, przedsibiorca, aby speni warunek efektywnoci, powinien wybra optymaln przy zaoonych warunkach, metod kontroli ryzyka. 2.4.1. Fizyczna kontrola ryzyka Minimalizowanie prawdopodobiestwa oraz wagi wartoci potencjalnych skutkw realizacji ryzyka42 moe zosta osignite poprzez: - zaniechanie dziaalnoci zagroonej realizacj krelonego ryzyka, - dziaania organizacyjno-techniczne43. Rwnie i te dziaania powinny spenia kryterium efektywnoci dziaalnoci operacyjnej przedsibiorstwa, aby zapewni jego dalszy rozwj.
cigo dziaalnoci organizacji, lecz obarczone moliwoci ich kumulacji w relatywnie krtkim okresie, ryzyka wysoce prawdopodobne majce istotny wpyw na cigo dziaalnoci organizacji. 42 Fizyczna kontrola ryzyka ukierunkowana moe by na uzyskanie jednego lub obu efektw jednoczenie. W szczeglnoci, pomimo podjcia okrelonych dziaa (np. prewencyjnych) nie jest moliwe cakowite wyeliminowanie realizacji ryzyka, jednake istnieje moliwo ograniczenia jego skutkw poprzez dziaania represyjne [por. M. Brzostem, Dziaalno prewencyjna w ubezpieczeniach i kierunki jej rozwoju w: J. Szpunar (red.), Studia Ubezpieczeniowe, PWN, Warszawa-Pozna,1973, s. 205-294] 43 Dziaania organizacyjno-techniczne mog przejawia si w: usprawnieniach technicznych (zabezpieczenie i ochrona), usprawnieniach proceduralnych (planowanie i organizacja), dziaaniach edukacyjnych.

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

2.4.2. Finansowa kontrola ryzyka W przypadku podjcia decyzji44 o wewntrznym finansowaniu ryzyka, uznaje si, i dokonywana jest retencja (zatrzymanie) wewntrz organizacji. Retencja ryzyka oznacza zaangaowanie czci kapitaw wasnych w celu ich ewentualnego wykorzystania do sfinansowania skutkw zrealizowanego ryzyka45. Wysoko zaangaowanego kapitau jest pozytywnie skorelowana w wielkoci przewidywanego prawdopodobiestwa realizowanego ryzyka oraz poziomem strat losowych46, jednoczenie kapita ten nie moe by wykorzystywany w procesie prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Ponadto istotnym jest, aby przedsibiorstwo stworzyo mechanizm uniemoliwiajcy odmienne ni finansowanie ryzyka wykorzystanie tego kapitau47. 2.4.3. Transfer ryzyka Alternatyw dla retencji ryzyka stanowi finansowanie skutkw zrealizowanego ryzyka ze rodkw nalecych do otoczenia przedsibiorstwa, poprzez transfer ryzyka, rozumianego jako okrelon warto prawdopodobiestwa zaistnienia straty losowej. Dokonywany jest on na gwne sposoby: przekazanie dziaalnoci obarczonej ryzykiem lub transfer zobowizania do pokrycia skutkw zaistniaego ryzyka48. 2.4.3.1. Transfer dziaalnoci obarczonej ryzykiem Przedsibiorstwo zagroone ryzykiem moe podj decyzj o jego przeniesieniu na inn jednostk lub zaniecha prowadzenia zagroonej dziaalnoci, tudzie zrezygnowa z posiadania zagroonego mienia. Wzmiankowana sytuacja nie jest tosama literaturze chci cakowitego unikania ryzyka, lecz jedynie przeniesienia czci potencjalnego zagroenia zwizanego z elementem prowadzonej dziaalnoci gospodarczej. W szczeglnoci dotyczy to moe korzystania z pomocy podwykonawcw lub poddostawcw. 2.4.3.2. Transfer zobowizania do pokrycia ryzyka Proces ten polega na stworzeniu okrelonego stosunku prawnego, gdzie jeden przedsibiorca zobowizany bdzie do pokrycia strat zaistniaych w aktywach lub pasywach innej jednostki gospodarczej, pierwotnie obarczonego ryzykiem.
44

Z istoty procesu zarzdzania ryzykiem wynika, i podejmowana jest decyzja o wiadomym (aktywnym) zatrzymani ryzyka (zarwno strat bezporednich jak i porednich) na udziale wasnym. Nieuwiadomione (pasywne) zatrzymanie ryzyka na udziale wasnym powodowa moe straty, ktrych uprzednio nie zidentyfikowano w stosunku do nich nie zaplanowano zastosowania jakiejkolwiek metody finansowania [S. Sanderson, Inhibitors to effective risk management-issues that impede management of Volatily, w: Financing Risk and Insurance, 3/2000, s. 5-8] 45 Kapitay takie okrelane s mianem Risk Adjusted Capital (RAC) [W. Hersberger, Corporate Risk Financing-the emergency of a new market, SwissRE, 1998, s. 11-13] 46 Wskaza rwnie naley, i poziom kapitau zaley od przewidywanego poziomu odchyle wskazanych czynnikw od wartoci przewidywanych i uwzgldnia musi margines bezpieczestwa. Co do zasady, margines ten jest tym mniejszy, im wiksza jest statystyczna pewno poziomu uprzednio wyznaczonych czynnikw. 47 Brak takiego mechanizmu moe skutkowa brakiem moliwoci finansowania zrealizowanego ryzyka [J. acucki, Podstawy finansw ubezpiecze gospodarczych, PWN, Warszawa 1996, s. 22-23] 48 Ubezpieczyciel pokrywa skutki realizacji ryzyka, ryzykown dziaalno mona natomiast scedowa na inny podmiot.

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

Umowa ta przybiera realizowana moe by w dwojaki sposb: poprzez ubezpieczenia49 lub okrelone postanowienia stosunku prawnego. 2.4.3.2.1. Transfer zobowizania na ubezpieczyciela W ujciu oglnym, tego typu transfer ryzyka jest przeniesieniem, za opat ceny okrelanej jako skadka ubezpieczeniowa, obowizku kompensacji negatywnych skutkw zrealizowanego ryzyka na wyspecjalizowany podmiot (nazywany zakadem ubezpiecze ubezpieczycielem). Zakadu ubezpiecze tworzy fundusz50 dziki skadkom pobieranym od wikszej liczby niezalenych podmiotw zagroonych podobnym ryzykiem, tworzcych wsplnot ryzyka. Ponadto, ubezpieczeniowy transfer ryzyka podzieli mona na: bezporedni oraz poredni. W bezporednim ubezpieczeniowym transferze ryzyka podmiot oddaje ryzyka zakadowi ubezpiecze. W porednim ubezpieczeniowym transferze ryzyka podmiot zagroony ryzykiem zobowizuje inny podmiot do oddania tego ryzyka zakadowi ubezpiecze. Pierwsza moliwo wykorzystywana jest gwnie przez podmioty, ktre pozbawione s szansy dokonania transferu51 pozaubezpieczeniowego. Druga wykorzystywana jest wycznie przez podmioty, ktre maj moliwo dokonania pozaubezpieczeniowego transferu ryzyka jednake w celu zwikszenia skutecznoci tego transferu wymagaj od podmiotu przejmujcego ryzyko jego dalszego przekazania zakadowi ubezpiecze52. Podkreli naley, i ta metoda nie jest jedynie prostym przerzuceniem kosztu ubezpieczeniowego transferu na inny podmiot, lecz umoliwia kompensacj skutkw ryzyka z majtku podmiotu przejmujcego ryzyko w razie braku lub ograniczonoci kompensacji przez zakad ubezpiecze.

W literaturze przedmiotu mona znale wiele definicji ubezpieczenia. Ze wzgldu na sposb ujmowania istoty zagadnienia, mona je podzieli na trzy grupy. Pierwsz z grup stanowi ujcia technicznofinansowe, drug koncepcje definiowania, oparte na analizie systemowej, wykorzystujcej osignicia cybernetyki ekonomicznej. Natomiast definicje z trzeciej grupy, ukazuj ubezpieczenia jako usug. Do pierwszej z grup mona zaliczy m.in. ujcie J. azowskiego. Uzna on [J. azowski, Wstp do nauki o ubezpieczeniach. PZU, Warszawa 1948, s. 18], e ubezpieczenie to urzdzenie gospodarcze, zapewniajce pokrycie przyszych potrzeb majtkowych, wywoanych u poszczeglnych jednostek przez odznaczajce si pewna prawidowoci zdarzenia losowe, w drodze rozoenia ciaru tego pokrycia na wiele jednostek, ktrym te same zdarzenia podlegaj. Do drugiej natomiast definicj opracowan przez A. Banasiskiego, ktry uzna, e ubezpieczenie jest multiregulatorem procesw rozwoju gospodarki narodowej zakcanych przez zdarzenia losowe, klski ywioowe i nieszczliwe wypadki. Koszt owej regulacji rozoony jest bezporednio lub porednio na z gry okrelone jednostki (fizyczne lub prawne) korzystajce z tego regulatora [A. Banasiski, Ubezpieczenia gospodarcze, Poltext, Warszawa 1993, s. 73]. Najnowsze opracowania najczciej ujmuj ubezpieczenie na ycie jako usug. Przykadem tego typu ujcia definicji ubezpieczenia na ycie jest koncepcja T. Sangowskiego. Uzna on, e ubezpieczenie jest to usuga, ktrej zadaniem (celem) jest agodzenie (lub w peni likwidowanie) negatywnych skutkw zdarze losowych przez rozoenie ciaru tego agodzenia na wiele jednostek, ktrym takie zdarzenia zagraaj [T. Sangowski, Vademecum ubezpiecze gospodarczych, Saga Printing, Pozna 2000, s. 45]. Wszystkie z typw uj odzwierciedlaj zmiany w formach asekuracji zachodzce na przestrzeni dziejw. [W dalszej czci dokonano zgodnie z zaoeniami metodologii historii wyjanienia i powizania faktw historycznych w syntez. Koncepcja bazuje na zaoeniach przedstawionych przez B. Mikiewicza we Wstpie do bada historycznych (PWN Warszawa, 1974, s. 204-207)] 50 Nazywany w literaturze przedmiotu ubezpieczeniowym 51 Rozumianego jako pewno uzyskania kompensacji w razie realizacji ryzyka 52 Np. wymagane przez banki-kredytodawcw zawarcie umowy ubezpieczenia, obejmujcego ochron ubezpieczeniow przedmiot poddany przewaszczeniu na zabezpieczenie, w stosunku do kredytobiorcw-uytkownikw przedmiotu zagroonego ryzykiem

49

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

10

2.4.3.2.2. Transfer zobowizania na nieubezpieczyciela Przeniesienie zobowizania do pokrycia skutkw zrealizowanego ryzyka na nieubezpieczyciela przejawia si gwnie w przerzuceniu potencjalnego zagroenia poprzez zapisy umowy cywilno-prawnej53, zazwyczaj odpatnej, gdzie strona przejmujca ryzyko pobiera okrelon opat54. Przykadami takich umw s: - umowa faktoringu zawierana pomidzy przedsibiorc55 a faktorem, na podstawie ktrej faktor odkupuje od przedsibiorcy jego nalenoci, stwierdzone wystawionymi fakturami-za czynno t faktor pobiera wynagrodzenie56, - umowa forfaithingu jest to wykorzystywana gwnie w handlu midzynarodowym forma wykupu wierzytelnoci handlowych, stwierdzonych zazwyczaj wekslem. Usuga forfaithera polega na przyspieszeniu otrzymania nalenoci od eksportera oraz na uwolnieniu si pierwotnego wierzyciela od ryzyka kredytowego zwizanego z udzielonym kredytem kupieckim, - umowa o wydanie gwarancji udzielana przez gwaranta, zabezpiecza portfel wierzyciela przed ryzykiem braku realizacji lub nienaleyt realizacj zobowizania przed podmiot zobowizany do okrelonego wiadczenia. Funkcja ochrony przed ryzykiem jest szczeglnie wyeksponowana w przypadku stosowania gwarancji nieodwoalnej i bezwarunkowej, - instrumenty pochodne57 na podstawie umowy opcyjnej, wystawca opcji zobowizuje si do realizacji okrelonej transakcji na warunkach uprzednio umwionych z posiadaczem opcji, bez wzgldu na ewentualne zmiany warunkw rynkowych. Posiadacz opcji moe ze swojego prawa skorzysta, lecz nie jest do tego zobligowany. Wystawca opcji przejmuje na siebie ryzyko niekorzystnych dla posiadacza opcji zmian warunkw rynkowych58, - umowa przechowania podmiot podejmujcy okrelone aktywa zobowizany jest do naleytej dbaoci o nie. Jednoczenie, ponosi on cakowit odpowiedzialno za ich uszkodzenie lub zniszczenie59, - porczenie60 dziki jego uzyskaniu, podmiot zobowizany do okrelonego wiadczenia przenosi, w razie braku wiadczenia ze swej strony, obligo jego realizacji na porczyciela61 - gwarancja producenta lub sprzedawcy pozwala nabywcy okrelonego skadnika majtku trwaego, obrotowego lub usugi na przeniesienie czci ryzyka zwizanego z jego uytkowaniem na producenta lub sprzedawc. Znaczna liczba dostpnych instrumentw do finansowej kontroli ryzyka, umoliwia przedsibiorcy dokonanie wyboru spord kilku wariantw.

Odpatnie lub nieodpatnie Premi za ryzyko 55 Faktorantem 56 Jedn z podstawowych funkcji, szczeglnie w faktoringu waciwym, jest funkcja gwarancyjna, gdzie faktor przejmuje na siebie ryzyko kredytowe zwizane z brakiem nalenoci 57 Opcje 58 Np. ceny 59 T. Karczmarek, Zarzdzanie ryzykiem handlowym i finansowym dla praktykw, ODDK, Gdask 1999, s. 66 60 Awal 61 Tame, s. 66
54

53

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

11

Tabela 3. Metody finansowej kontroli ryzyka Metoda finansowej kontroli Wariant metody ryzyka -finansowanie z bieco posiadanych rodkw -finansowanie ze sprzeday aktyww Retencja ryzyka -finansowanie z kredytu bankowego -finansowanie z utworzonego uprzednio funduszu celowego Transfer dziaalnoci obarczonej ryzykiem Na ubezpieczyciela Transfer ryzyka Transfer zobowizania do pokrycia Na nieubezpieczycieryzyka la
rodo: opracowanie wasne na podstawie S. R. Diacon, R. L. Carter, Success in insurance, University of Nottingham, 1982, s. 82-84

Jednake wybr optymalnego rozwizania dla organizacji stanowi zazwyczaj pochodn przyjtej uprzednio strategii przedsibiorstwa oraz warunkw na rynkach finansowych62. 2.5. Wykorzystanie poszczeglnych metod kontroli ryzyka W podsumowaniu stwierdzi naley, i zarzdzanie ryzykiem polega na stworzeniu najbardziej efektywnej (obarczonej najniszym kosztem) kombinacji poszczeglnych metod w odniesieniu do zdefiniowanych wczeniej ryzyk. Co do zasady, metody kontroli ryzyka stosowane s w odniesieniu do wszystkich kategorii ryzyk wyznaczonych na etapie ich analizy. Poniej opisane zostay najczciej stosowane kombinacje w odniesieniu do poszczeglnych ryzyk. W szczeglnoci, w odniesieniu do ryzyk: - nieistotnych stosuje si metody ich fizycznego redukowania poprzez wprowadzenie rozwiza organizacyjno funkcjonalnych (np., procedur odpowiedniego postpowania). Jednake, w razie, gdy koszty wprowadzania tej metody s wysze od skutkw realizacji tych ryzyk, podejmowana jest wiadoma decyzja o zaniechaniu jakichkolwiek dziaa na kontrole ryzyka, - wysokich i mao prawdopodobnych, podobnie jak wskazano poniej, stosuje si metody ich fizycznego redukowania poprzez wprowadzenie rozwiza organizacyjno funkcjonalnych. Jednoczenie, w razie braku moliwoci ich jednoczesnej kontroli finansowej, organizacja moe podj decyzj o ich unikaniu, - katastroficznych stosuje si analogiczne metody fizycznej kontroli. Jak przy ryzykach wysokich i mao prawdopodobnych, - wysoce prawdopodobnych i nie obarczonych moliwoci kumulacji stosuje si metody ich fizycznego redukowania, - wysoce prawdopodobnych i obarczonych moliwoci kumulacji stosuje si metody ich fizycznego redukowania. Jednake, w razie braku moliwoci ich jednoczesnej kontroli finansowej, organizacja moe podj decyzj o ich unikaniu, - wysoce prawdopodobnych majcych istotny wpyw na cigo dziaalnoci organizacji zachodzi zazwyczaj konieczno cakowitego unikania okrelonych ryzyk.
62

Np. koniunktury gospodarczej, wysokoci kosztu kredytu itd.

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

12

Podobnie jak w przypadku finansowej kontroli, przedsibiorstwo dysponuje moliwociami wykorzystania szeregu zrnicowanych metod fizycznej kontroli ryzyka.
Tabela 4. Metody fizycznej kontroli ryzyka Kategoria ryzyka Nieistotne Wysokie i mao prawdopodobne Katastroficznych Wysokie prawdopodobiestwo i nie obarczone moliwoci kumulacji Wysokie prawdopodobiestwo i moliwo kumulacji Wysokie prawdopodobiestwo
rdo: opracowanie wasne

Metoda fizycznej kontroli Redukcja Redukcja i/lub unikanie Redukcja i/lub unikanie Redukcja i/lub unikanie Redukcja i/lub unikanie Unikanie

W szczeglnoci w odniesieniu do ryzyk: - nieistotnych stosuje si zazwyczaj ich retencj poprzez finansowanie z bieco posiadanych rodkw, - wysokich i mao prawdopodobnych stosuje si zazwyczaj zrnicowane metody transferu ryzyka. W pierwszym rzdzie wskaza naley na transfer dziaalnoci obarczonej ryzykiem. Jednake, dziaanie takie nie zawsze jest moliwe lub uzasadnione ekonomicznie, dlatego te konieczne moe by dokonanie transferu zobowizania do pokrycia ryzyka. Najczciej stosowanym wariantem tego transferu jest przeniesienie zobowizania nas zakad ubezpiecze. Ponadto, Ponadto w razie osigalnoci takiego transferu, moliwe jest rwnie przekazanie ryzyka nieubezpieczycielowi. Ponadto, moliwe s rwnie takie formy retencji ryzyka, jak: finansowanie ze sprzeday aktyww rzeczowych lub z kredytu bankowego, - katastroficznych, podobnie jak ma to miejsce przy fizycznej kontroli, stosuje si analogiczne metody finansowej kontroli, jak przy ryzykach wysokich i mao prawdopodobnych, - wysoce prawdopodobnych i nie obarczonych moliwoci kumulacji stosowa mona zarwno transfer, jak i retencj ryzyka. W odniesieniu do retencji ryzyka, moliwe jest finansowanie ze rodkw biecych lub, ze wzgldu na przewidywalno poziomu potencjalnych strat, rwnie finansowe z utworzonego uprzednio celowego funduszu - wysoce prawdopodobnych i obarczonych moliwoci kumulacji stosuje si transfer zobowizania do pokrycia ryzyka zarwno na ubezpieczyciela, jak i nieubezpieczyciela, - o wysokim prawdopodobiestwie realizacji majcych istotny wpyw na cigo dziaalnoci organizacji, zazwyczaj nie jest moliwe dokonanie transferu lub retencji ryzyka. Czynnikiem determinujcym w znacznym stopniu wybr poszczeglnej metody finansowej kontroli w odniesieniu do okrelonego rodzaju ryzyka jest jego cakowity koszt63, gdzie nadrzdny cel stanowi minimalizacja kosztw.

63

Z ang. total cost of risk. Patrz: S. Sauer, Total cost of risk, Viewpoint, 2/1998, s. 15-21

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

13

Tabela 5. Czynniki determinujce cakowity koszt ryzyka Retencja ryzyka Transfer ryzyka Ubezpieczeniowy pozaubezpieczeniowy 1. Przewidywana wysoSkadka ubezpieczeniowa 1. Obnienie lub podwyko strat na udziale waobejmujca: koszty ponoszone szenie ceny transakcyjnej snym przez zakad ubezpiecze (ry- 2. Koszt nabycia instru2. Dodatkowe koszty zyka, administracji, akwizycji) mentu zabezpieczajcego finansowania ryzyka (np. oraz zysk zakadu ubezpiecze przed ryzykiem administracyjne) 3. Koszty alternatywnego zaangaowania kapitau.
rdo: A. Liwacz na podstawie: W. Hersberger, Corporate risk financing-the emergency o a new market, Swiss Re 1998; S. Sauer, Total cost of risk, Viewpoint, 2/1998, s. 16

Dodatkowo, nadmieni naley, i w celu minimalizacji kosztu ryzyka, moliwe jest czenie poszczeglnych metod jego finansowania64.
Tabela 6. Metody finansowej kontroli ryzyka Kategoria ryzyka Retencja Finansowanie z bieco posiadaNieistotne nych rodkw 1.Finansowanie ze sprzeday aktyww rzeczowych 2.Finansowanie z kredytu bankowego Transfer Nie 1. Transfer ryzykownej dziaalnoci 2. Transfer na zakad ubezpiecze 3. Transfer na nieubezpieczyciela 1. Transfer ryzykownej dziaalnoci 2. Transfer na zakad ubezpiecze 3. Transfer na nieubezpieczyciela 1. Transfer na zakad ubezpiecze 2. Transfer na nieubezpieczyciela 1. Transfer na zakad ubezpiecze 2. Transfer na nieubezpieczyciela Nie

Wysokie i maoprawdopodobne

Katastroficzne

1.Finansowanie ze sprzeday aktyww rzeczowych 2.Finansowanie z kredytu bankowego 1.Finansowanie z bieco posiadanych rodkw 2.Finansowanie z utworzonego uprzednio funduszu celowego Nie Nie

Wysokie prawdopodobiestwo, brak moliwoci kumulacji Wysokie prawdopodobiestwo, istnienie moliwoci kumulacji Wysokie prawdopodobiestwo i istotno

rdo: opracowanie wasne

64

W praktyce przybiera o zazwyczaj form transferu ryzyka na zakad ubezpiecze z jednoczesnym okreleniem w umowie ubezpieczenia przedmiotu strat (zwykle poprzez wprowadzenie do umowy ubezpieczenia ogranicze odpowiedzialnoci odszkodowawczej zakadu ubezpiecze), ktre przedsibiorstwo zagroone ryzykiem pozostawia na udziale wasnym. [S. Sauer, Total cost of risk, Viewpoint, 2/1998, s. 15-21 M. Kanister, Risk, exposure and alternative risk financing, www. globalreinsurance.com]

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

14

Jednake istotne jest, aby podczas tego procesu realizowa postulat ekonomizacji jego dziaa skadowych. 2.6. Weryfikacja efektywnoci procesu zarzdzania ryzykiem-wnioski Ostatni etap procesu zarzdzania ryzykiem to weryfikacja efektw uzyskanych dziki wprowadzeniu poszczeglnych metod kontroli ryzyka, co umoliwia ocen ich efektywnoci oraz ewentualn korekt przyszych dziaa we wzmiankowanym obszarze. Kryteria oceny fizycznej kontroli ryzyka stanowi: osignicie zaoonego poziomu prawdopodobiestwa realizacji ryzyka, osignicie zaoonej wartoci skutkw realizacji ryzyka. Natomiast kryteria oceny finansowej kontroli ryzyka w odniesieniu do: - retencji ryzyka wydatkowanie zaoonego uprzednio poziomu rodkw w celu pokrycia skutkw zrealizowanego ryzyka-zaistnienie rnic65 powoduje przyznanie negatywnej oceny66, - transferu ryzyka skuteczno dokonanego transferu67, ktry naley uzna za nieskuteczny, w razie zaistnienia koniecznoci nieplanowanego pokrycia czci lub caoci zaistniaej straty pomimo uprzedniego przeniesienia ryzyka na przedsibiorstwa zewntrzne.
Tabela 7. Ocena procesu zarzdzania ryzykiem Metoda Wariant metoCel stosowania kontroli dy ryzyka Zaniechanie Minimalizacja dziaalnoci, prawdopodoFizyczna dziaania orgabiestwa oraz kontrola nizacyjnowartoci skutkw techniczne realizacji ryzyka Moliwo wydatkowania lub Retencja ryzyzgromadzenie ka rodkw pieniFinansowa nych kontrola Przeniesienie Transfer ryzyka ryzyka na podmioty zewntrzne
rdo: opracowanie wasne

Kryterium oceny

Osignicie zaoonego poziomu prawdopodobiestwa oraz wartoci skutkw realizacji ryzyka

Wydatkowanie zaoonego uprzednio poziomu rodkw

Skuteczno dokonanego transferu

W przypadku braku penej realizacji celw procesu zarzdzania ryzykiem naley wprowadzi korekty w stosunku do przyjtych metod. W odniesieniu do fizycznej kontroli jest to zwikszenie jej skutecznoci; do retencji ryzyka powinna to by
65 66

Zarwno, gdy poziom planowany jest wyszy od rzeczywistego, jak i gdy jest od niego niszy Poziom planowany wyszy od rzeczywistego oznacza, i przeszacowano wysoko strat, czego konsekwencj moe by zamroenie rodkw, ktre mogyby zosta wykorzystane w podstawowej dziaalnoci przedsibiorstwa. Natomiast poziom planowany niszy od rzeczywistego, stanowi wynik niedoszacowania wysokoci strat, co determinuje konieczno wydatkowania nieplanowanych rodkw pieninych, co z kolei wycza wzmiankowane rodki z dziaalnoci operacyjnej organizacji. 67 Rozumian jako rzeczywiste i ostateczne przeniesienie ryzyka na podmiot zewntrzny.

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

15

korekta poziomu rodkw przeznaczonych na finansowanie ryzyka zatrzymanego na udziale wasnym; do transferu ryzyka wyeliminowanie koniecznoci nieplanowanego finansowania ryzyka ze rodkw wasnych. Coraz wysza konkurencyjno na rynku przedsibiorstw, wynikajca z globalizacji, wymusza poniekd konieczno dziaania zblion do mechanizmw funkcjonujcych na rynkach doskonale konkurencyjnych. Zatem jakakolwiek utrata zdolnoci produkcyjnych skutkuje utrat czci, lub nawet caoci rynku odbiorcw, co moe spowodowa, w przypadku realizacji nie przewidzianego wczeniej ryzyka, upado organizacji. Luka, powstaa wskutek braku konkurenta-zostaje natychmiast wypeniona przez produkty pozostaych przedsibiorstw z brany. Efektywne zarzdzanie ryzykiem umoliwia powrt organizacji do penej zdolnoci produkcyjnej poprzez finansow kompensacj skutkw zrealizowanego ryzyka, dlatego te, zapewniajc cigo dziaalnoci operacyjnej, stanowi czynnik determinujcy bezpieczestwo funkcjonowania przedsibiorstwa. Literatura [1] Adamiec M., Kousznik B. 2000, Zarzdzanie zasobami ludzkimi, Aktor, kreator, inspirator, A.E., Katowice [2] Balewski B. 2006, Psychospoeczne i ekonomiczne uwarunkowania efektywnoci aktywnych form przeciwdziaania bezrobociu, niepublikowana praca doktorska, Akademia Ekonomiczna Pozna [3] Banasiski A. 1993, Ubezpieczenia gospodarcze, POLTEXT, Warszawa [4] Begg D. 1993, Ekonomia, tom I, PWE, Warszawa 1993 [5] Bennett C. 1996, Dictionary of insurance, Pittman, Londyn [6] Bils S., Kaliszak J. 1996, Przedsibiorczo, PRET S.A., Warszawa [7] Brilman J. 2002, Nowoczesne koncepcje i metody zarzdzania, PWE, Warszawa [8] Claes P. 1998, Zarzdzanie ryzykiem, Akademia Ekonomiczna we Wrocawiu, Wrocaw [9] dHoop P. 1998, Ubezpieczenia przemysowe, Polsko-Francuski Instytut Ubezpiecze, Warszawa [10] Diacon S. R., Carter R. L. 1992, Success in insurance, University of Nottingham [11] Drucker P. 1992, Innowacja i przedsibiorczo. Praktyka i zasady, PWE Warszawa [12] Emerson H. 1912, The Twelve Principles of Efficiency, New York [13] Encyklopedia PWN, 1982, Warszawa [14] Griffin R. 1998, Podstawy zarzdzania organizacjami, PWN Warszawa [15] Hersberger W. 1998, Corporate Risk Financing-the emergency of a new market, SwissRE [16] Huczek M. 1996, Czynniki wzrostu innowacyjnoci przedsibiorstwa, BIT, Bielsko-Biaa [17] Juzwiszyn J, Rybicki W, Smoluk A. 2005, O definicji efektywnoci. Rozwaania nad celowoci w naturze i rozwojem, w: T. Dudycz (red.), Efektywnorozwaania nad istot i pomiarem, AE Wrocaw [18] Kanister M., Risk, exposure and alternative risk financing, www. globalreinsurance.com

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com

16

[19] Karczmarek T. 1999, Zarzdzanie ryzykiem handlowym i finansowym dla praktykw, ODDK, Gdask [20] Kopaliski W. 2000, Sownik wyrazw obcych, Rytm, Warszawa [21] Kopaliski W. 1985, Sownik wyrazw obcych, Wyd. PWN, Warszawa [22] Kotarbiski T. 1982, Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocaw [23] Kryski H. 1967, Matematyka dla ekonomistw, PWN, Warszawa [24] acucki J. 1996, Podstawy finansw ubezpiecze gospodarczych, PWN, Warszawa [25] azowski J. 1998, Wstp do nauki o ubezpieczeniach, LEX, Sopot [26] azowski J. 1948, Wstp do nauki o ubezpieczeniach. PZU, Warszawa [27] Nasiowski M. 2006, Systemy rynkowe, PWE Warszawa [28] Piasecki B. 1999, Ekonomia i zarzdzanie ma firm, PWN, d [29] Sanderson S. 2000, Inhibitors to effective risk management-issues that impede management of Volatily, w: Financing Risk and Insurance, 3 [30] Sangowski T., Vademecum ubezpiecze gospodarczych, Saga Printing, Pozna 2000 [31] Sauer S. 1998, Total cost of risk, Viewpoint, 2 [32] Schumpeter J. 1960, Teoria rozwoju gospodarczego, PWN Warszawa [33] Stroiski E. 1986, Zielone wiato dla risk management, Wiadomoci ubezpieczeniowe 9 [34] Szpunar J. 1973, Studia Ubezpieczeniowe, PWN, Warszawa-Pozna [35] Szymczak M. 1978, Sownik [36] Taylor F. W. 1911, The Principles of Scientific Management, New York [37] Wsiewicz A. 1994, Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, BRANTA, Bydgoszcz [38] Wilicki T. 2000, Straty i odszkodowania w ujciu rachunkowym i podatkowym, Serwis FK, 15

PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com