David Begg, Stanley Fischer, Rudiger Dornbusch

EKONOMIA MIKROEKONOMIA
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne

1. WPROWADZENIE DO GOSPODARKI I EKONOMII

podstawowe pojcia i problemy rozwinite w dalszych rozdziaach b.szczegowo

EKONOMIA nauka badajca, w jaki sposb spoeczestwo gospodarujce decyduje o tym, co, jak i dla kogo wytwarza ZASB RZADKI (ograniczony) przy cenie rwnej 0 popyt na przewysza dostpna poda (ropa po drastycznym wzrocie cen) PODZIA DOCHODU informuje, w jaki sposb dochd jest dzielony pomidzy rne grupy i jednostki co, jak i dla kogo jest wytwarzane? (kluczowe zagadnienie!)- przesdza o tym stopie nierwnomiernoci -dochd na 1 mieszkaca przyblionym wskanikiem stopy yciowej w kadej grupie krajw -olbrzymie rnice w dochodach poszczeglnych grup krajw (dla kogo gospodarka wytwarza? dla 15% mieszkacw wiata z kraii uprzemysowionych, jak? rnice w technice i technologii, wyksztaceniu wydajno - rnice wewntrzkrajowe (kwestia rozdziau wasnoci pomidzy grupy mieszkacw) - wpyw okrelonej polityki rzdu RZADKO ZASOBW I ICH ALTERNATYWNE ZASTOSOWANIA: KRZYWA MOLIWOCI PRODUKCYJNYCH: - przedstawia przy kadej wielkoci produkcji jednego dobra maksymalna, moliw produkcj drugiego dobra KOSZT ALTERNATYWNY danego dobra ilo innego dobra, z ktrego trzeba zrezygnowa, aby moliwe stao si wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego dobra RYNEK = proces prowadzcy do tego, e decyzje gospodarstw domowych dotyczce konsumpcji alternatywnych dbr, decyzje przedsibiorstw o tym, co i jak wytwarza oraz decyzje pracownikw dot. tego jak wiele i dla kogo pracowa, zostaj wzajemnie uzgodnione dziki odpowiedniemu dostosowaniu cen -wiele perspektyw (pozycja kupca, sprzedawcy, ceny gwn przesank decyzji brak rynku GOSPODARKA NAKAZOWA wszystkie decyzje dot. produkcji i konsumpcji s podejmowane przez pastwo. Pastwowy urzd planowania decyduje o tym , co, jak i dla kogo si produkuje. Szczegowe nakazy s nastpnie kierowane do gospodarstw domowych, przedsibiorstw, pracownikw (niemono realizacji, poziom skomplikowania paraliuje). GOSPODARKA WOLNORYNKOWA = brak ingerencji pastwa, kierowanie si wasnymi celami, maksymalne korzyci bez pastwowej pomocy, Adam Smith Bogactwo narodw (1776) prowadzenie jednostek przez niewidzialna rke rynku GOSPODARKA MIESZANA = Pastwo i sektor prywatny wspuczestnicz w rozwizywaniu problemw gospodarczych. Pastwo kontrola znacznej czci produkcji za pomoc podatkw, patnoci transferowych oraz dostarczania dbr i usug publicznych (obrona narodowa, bezpieczestwo wewntrzne), kontroluje te zakres, w jakim jednostki mog kierowa si w swoim dziaaniu W odpowiedzi wasnym interesem EKONOMIA POZYTYWNA EKONOMIA NORMATYWNA EKONOMIA POZYTYWNA - obiektywne, naukowe objanienie zasad gospodarki (bezstronny badacz poszukujcy prawdy) eksperci jednoznaczne wnioski w kwestii zasadniczych problemw

- jak gospodarka dziaa? -jak gospodarka zareaguje na zmian warunkw dziaania? EKONOMIA NORMATYWNA zalecenia i rekomendacje oparte na subiektywnych sdach wartociujcych (zalene od preferencji i priorytetw) obywatele wielo pogldw -najszerszy podzia: MIKROEKONOMIA szczegowa analiza poszczeglnych dziaa gospodarczych, badanie indywidualnych decyzji dot. Pojedynczych towarw, dla uproszczenia analizy moe pomija rne wspzalenoci wystpujce w gospodarce -oglna teoria rwnowagi badanie rwnoczesne wszystkich rynkw poszczeglnych towarw (stworzenie oglnego obrazu konsumpcji, produkcji i wymiany w caej gospodarce w danym momencie niebezpieczestwo deformacji rzeczywistoci przez nadmiar szczegw i zoono ujcia) -analiza czstkowa analiza mikroekonomiczna ignorujca efekty porednie MAKROEKONOMIA uwypukla te wspzalenoci kosztem uproszczenia opisu czstkowych zjawisk i dziaa (troska o przejrzysto obrazu dziaania caej gospodarki), kadzie nacisk na wzajemne stosunki zachodzce w gospodarce jako caoci -jeden agregat dobra konsumpcyjne nie samochody, telewizory, buty -3 pojcia ilustrujce gwne elementy konstrukcyjne makroekonomii: *produkt narodowy brutto = warto wszystkich dbr i usug wytworzonych wytworzonych gospodarce w danym okresie, podstawowy miernik cakowitej produkcji dbr i usug w gospodarce *wskanik cen = miernik przecitnego poziomu cen dbr i usug w gospodarce. Porwnuje ich poziom w danym okresie z poziomem w wybranym okresie z przeszoci *stopa bezrobocia = procentowy udzia bezrobotnych bezrobotnych caoci siy roboczej (ludno w wieku produkcyjnym, ktra byaby gotowa podj prac, gdyby j moga dosta)

2. NARZDZIA ANALIZY EKONOMICZNEJ

MODEL = (inaczej teoria) zawiera szereg zaoe upraszczajcych, dotyczcych sposobw zachowywania si ludzi. Stanowi wiadome uproszczenie rzeczywistoci -tworzy ramy organizujce sposb mylenia o zagadnieniu -pkt wyjcia procesw analizy -posugiwanie si modelem pozwala okreli, ktre informacje s w danym przypadku najistotniejsze -weryfikacj modelu uatwiaj fakty, zasoby danych (istotne dobranie odpowiedniego zasobu danychkonieczno teoretycznego zwizku, a nie wpyw blu paznokcia crki ssiada na okres wegetacji twoich rolin balkonowych) SZEREG CZASOWY = kolejne wartoci przyjmowane przez dan zmienn w rnych momentach (uwaga na manipulowanie wykresami ostronie interpretowa) DANE PRZEKROJOWE = pokazuj, jakie warunki przyjmuje analizowana zmienna u poszczeglnych osb lub te ich grup w okrelonym momencie WSKANIKI = wyraaj wzgldn warto danej zmiennej odniesione do jej wartoci w okresie podstawowym -rednia cena (rednia waona uwzgldnienie relatywnego udziau poszczeglnych skadowych) -cen detalicznych(WCD) wycignicie r.waonej ze wskanikw cen rnych grup towarowych; roczna procentowa zmiana wskanika cen detalicznych jest powszechnie stosowan miar stopy zmiany cen (inflacji) gdy wyraone w wartociach pieninych - rozrnienie: Koszty nominalne = mierzone w danej walucie (biece zotwki) Koszty realne = skorygowanie kosztw nominalnych nominalnych zmiany poziomu cen (stae zotwki)

Sia nabywcza pienidza = wskanik iloci dbr, ktre mona naby za jednostk pienin STOPA WZROSTU = zmiana procentowa poziomu danej zmiennej w danym okresie (najczciej w cigu roku (ujemna = spadek zmiennej) ~ wzrost gospodarczy WYKRES PUNKTOWY = przedstawia pary wartoci zaobserwowane rwnoczenie dla dwch rnych zmiennych w ukadzie wsprzdnych na podstawie nan punktw punktw odpowiednich wartociach -wykresy s czsto przydatne do konstruowania modelu. pokazuj one zaleno midzy dwiema zmiennymi przy zaoeniu, e pozostae wielkoci nie zmieni si (Ceteris ParIbus) Aby zrozumie jak zachowuje si gospodarka, potrzebujemy zarwno teorii i faktw. Teoria mwi nam jakich faktw mamy szuka w celu uzyskania prawidowej odpowiedzi. Bez teorii zginlibymy w powodzi informacji.

3. POPYT, PODA I RYNEK

Analiza mechanizmu rynku i cen , wykorzystywanego w procesie alokacji zasobw: gra wzajemna popytu i poday przesdza o iloci wytwarzanych dbr i cenie ich sprzeday

RYNEK = ukad za pomoc, ktrego ceny steruj alokacj zasobw = zesp warunkw, ktre doprowadzaj do kontaktu kupujcy sprzedajcy w procesie wymiany dbr i usug kontakt: - bezporedni - poredni Funkcja ekonomiczna rynku: ustalenie cen, sprawiajcych, e ilo dbr, na ktre zgaszane jest zapotrzebowanie, zostaje zrwnana z iloci zaoferowan do sprzeday Rynek w rwnowadze, gdy cena zrwnuje popyt z poda Ceny kieruj decyzjami co, jak i dla kogo kupowa Typowy model rynku:

POPYT postpowanie nabywcw == ilo dobra, jak nabywcy s gotowi zakupi przy rnym poziomie ceny =/= wielko zapotrzebowania (w odniesieniu do konkretnej ceny) PODA postpowanie sprzedawcw == ilo dobra, jak sprzedawcy s gotowi zaoferowa przy rnym poziomie ceny =/= wielko oferowana (w odniesieniu do konkretnej ceny) ilo tzn.: nieokrelona ilo, lecz zbir rnych iloci (ograniczony przez opacalno) np. wyszy poziom ceny redukuje rozmiary zapotrzebowania, pomimo istnienia popytu *CZYNNIK CENOWY reakcja na zmian ceny = przesunicie wzdu krzywej w gr lub w d > im nisza jest cena X, tym wiksze zapotrzebowanie (przejaw popytu) - przy pozostaych wielkociach niezmiennych np. kampanie dentystw; spadek dochodw gospodarstwa domowego > im wysza jest cena X, tym wiksza ilo oferowana (przejaw poday)

- przy pozostaych wielkociach niezmiennych np. usprawnienia techniczne w pakowaniu; spadek cen surowca

CENA RWNOWAGI = rozmiar zapotrzebowania = ilo oferowana = cena rwnowaca rynek produktu. Brak nadwyki popytu i nadwyki poday ILO RWNOWACA RYNEK = ilo, ktr nabywcy chc kupi, a sprzedajcy sprzeda NADWYKA POPYTU = przy danej cenie rozmiar zapotrzebowania przewysza oferowan ilo NADWYKA PODAY = przy danej cenie ilo oferowana przewysza rozmiary zapotrzebowania

Ksztatowanie si ceny rwnowagi (samoregulacja rynku): -gdy cena wysza ograniczenie nadwyki poday > obnienie ceny dla zlikwidowania zapasw > wzrost zapotrzebowania i zmalenie iloci oferowanej -gdy cena nisza ograniczenie nadwyki popytu > podwyszenie ceny

Krzywa popytu obrazuje zaleno cena rozmiar zapotrzebowania przy innych wielkociach niezmiennych* (zaleno ujemna ze wzrostem ceny popyt maleje (nieopacalne)) Krzywa poday obrazuje zaleno cena ilo oferowanego towaru przy innych wielkociach niezmiennych* (zaleno dodatnia - ze wzrostem ceny poda ronie (opacalne)) Poniej ceny rwnowagi > nadwyka popytu : odlego (pozioma) pomidzy krzyw poday, a krzyw popytu przy danej cenie Powyej ceny rwnowagi > nadwyka poday : odlego (pozioma) pomidzy krzyw popytu, a krzyw poday przy danej cenie Przecicie krzywej popytu i krzywej poday: cena rwnowagi, rwnowaga rynkowa

* INNE CZYNNIKI (ksztatowane poza rynkiem) reakcja na zmian innych czynnikw = przesunicie krzywej w lewo lub w prawo METODA STATYKI PORWNAWCZEJ = zmiana jednej z wielkoci przyjmowanych za stae (innych czynnikw) i badanie wpywu tej zmiany na cen rwnowagi i odpowiadajce jej wielkoci popytu i poday (porwnanie poprzedniego i nowego stanu rwnowagi)

POPYT -ceny innych dbr powizanych z danym dobrem: KOMPLEMENTARNO - wzrost ceny jednego produktu powoduje obnienie popytu na drugi wzgldem niego komplementarny (uzupeniajcy) SUBSTYTUCYJNO - wzrost ceny substytutu (produktu zastpczego) powoduje wzrost popytu na produkt -dochody konsumentw: wzrost dochodw powoduje wzrost popytu DOBRO NORMALNE (zwyke) = na ktre popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodu DOBRO NISZEGO RZDU = na ktre popyt maleje przy wzrocie dochodu -gusty i preferencje konsumentw ksztatowane przez wygod, zwyczaje, spo. Akceptowane wzorce zachowa

Przesunicia krzywej popytu: - w prawo wzrost - zmiana ceny rwnowagi na wyszym poziomie poday i popytu i przy wyszej cenie - w lewo obnienie zalene od: -ceny dobra -ceny dbr pokrewnych -gustw PODA -technika (wiedza i umiejtnoci, stan i dostpno maszyn): wzrost produkcji przy danych kosztach cakowitych powoduje wzrost poday POSTP TECHNICZNY = usprawnienia umoliwiajce zwikszenie efektw przy tych samych nakadach -koszty produkcji (sia robocza, maszyny i urzdzenia, energia, surowce): spadek kosztw pobudza produkcj -interwencja pastwa (polityka fiskalna i monetarna) Przesunicia krzywej poday: - w prawo wzrost - zmiana ceny rwnowagi na wyszym poziomie poday i popytu i przy niszej cenie - w lewo obnienie zalene od: -techniki -kosztw produkcji -zakresu interwencji pastwa WOLNY RYNEK I KONTROLA CEN WOLNY RYNEK = umoliwienie ustalenia si cen wycznie w wyniku gry si popytu i poday (bez bezporedniej ingerencji pastwa; interwencja moliwa) (istnienie mechanizmu samoregulujcego) =/= PASTWOWA KONTROLA CEN = reguy i przepisy uniemoliwiajce dostosowanie si cen do poziomu rwnowagi rynkowej np.: - okrelenie cen maksymalnych (brak pewnych dbr na rynku popyt przewysza poda, ochrona konsumenta przed wysokimi cenami) > utrzymywanie si nadwyki popytu > konieczno racjonowania (rozwizanie arbitralne) > tworzenie czarnego rynku + czsto: REGLAMENTACJA = system ogranicze ilociowych dla sprawiedliwego rozdziau ograniczonej liczby towarw niezalenie od wysokoci dochodw ustalenie maksymalnego poziomu czynszu ( waciciele zamieszkuj lub sprzedaj > zmniejszenie poday deficyt mieszka nadwyka popytu; zaostrzenie problemu przy inflacji) - moliwo podnoszenia cen maksymalnych wraz z inflacj, ale -wysokie koszty rozbudowanego systemu kontroli (kontrola reglamentacji) CENA MAKSYMALNA = okrelany przez pastwo puap cenowy , powyej ktrego nie mog by zawierane transakcje - okrelenie cen minimalnych (ochrona producentw lub dostawcw) paca minimalna ( podniesienie stawki pacy dla zatrudnionych > obnienie popytu na prac i wielko zatrudnienia nadwyka poday CENA MINIMALNA = okrelany przez pastwo puap cenowy, poniej ktrego nie

mog by zawierane transakcje -uzupenianie prywatnego popytu lub poday przez pastwo kupujce lub sprzedajce pewne iloci dbr Ustanowienie ceny maksymalnej jest skuteczne, gdy jest ona nisza od ceny rwnowagi rynkowej (zmniejsza wielko poday i prowadzi do nadwyki popytu), chyba, e pastwo zasili poda dostarczajc dodatkowe iloci danego dobra Ustanowienie ceny minimalnej jest skuteczne, gdy jest ona wysza od ceny rwnowagi rynkowej (zmniejsza wielko popytu i prowadzi do nadwyki poday), chyba, e pastwo zasili popyt sektora publicznego swoim popytem (pastwo kupuje nadwyk poday zadowala konsumentw i dostawcw; gra masa UE)

Wolny rynek rozwizuje podstawowy dylemat ekonomiczny: co, jak i dla kogo produkowa : ~ustalajc ceny, przy ktrej rozmiary zapotrzebowania s rwne oferowanej iloci decyduje, ile powinna wynosi produkcji ~informuje, dla kogo s produkowane dobra (dla tych, co s zdolni za nie zapaci) i kto je produkuje (ci, ktrych zadowala cena rwnowagi) ~decyduje jak s produkowane dobra ~decyduje jakie dobra s produkowane (te ktrych produkcja jest opacalna) Decyzje rynku nie zawsze zadowalaj konsumentw, zapewnia dobra tylko tym, co s w stanie i chc zapaci za nie cen rwnowagi > ewentualne regulacje normatywne

4.PASTWO W GOSPODARCE MIESZANEJ

Alokacja wikszoci zasobw w gospodarkach zachodnich dokonuje si poprzez rynki(transakcje). Wan role odgrywa pastwo (przepisy prawa, kupuje dobra i usugi, patnoci jak emerytury! =>pastwo wywiera powany wpyw na ceny, stopy procentowe, produkcje. Co robi pastwo: dziaalno ta obejmuje od 1/3 dochodu narodowego w Japonii do 2/3 w Szwecji. 1.) USTANAWIA PRAWA I PRZEPISY SZCZEGOWE - gospodarka socjalistyczna - prawo wyklucza prywatn wasno przedsibiorstw - gospodarka kapitalistyczna - przedsibiorstwa s wasnoci prywatn wadze na wszystkich szczeblach reguluj zachowania gospodarcze ustanawiajc szczeglne zasady dziaania przedsibiorstw. zezwolenia lokacyjne; przepisy zwizane ze zdrowiem i bezpieczestwem;

przepisy majce zapobiega pewnym dziaaniom gospodarczym (np. sprzeda heroiny)

2.)PANSTWO KUPUJE I SPRZEDAJE DOBRA I USUGI Np. obrona narodowa, owiata, parki i drogi -bez opaty bezporedniej. Np.lokalne przejazdy autobusowe i publikacje rzdowe - bezporednio opacane. Pastwo musi decydowa, co kupowa, a co wytwarza samodzielnie. Tak np.w niektrych krajach przedsibiorstwa telekomunikacyjne SA wasnoci pastwow. W wikszoci krajw pastwo jest wacicielem transportu miejskiego. 3.)PANSTWO DOKONUJE PATNOCI TRANSFEROWYCH To np. ubezpieczenia spoeczne czy zasiki dla bezrobotnych. Patnoci transferowe- wypaty w zamian, za ktre nie s wiadczone adne bezporednie usugi. Wydatki pastwa = warto dbr i usug nabywanych + patnoci transferowe 4.)PANSTWO NAKADA PODATKI finansuje zakupy dobr oraz patnoci transferowe, nakadajc podatki i zacigajc poyczki. Np. podatek dochodowy czy VAT (s zwykle dopeniane przez podatki lokalne) deficyt budetowy moe by finansowany za pomoc poyczek (zwiksza dug publiczny)

5.)PASTWO PRBUJE STABILIZOWA GOSPODARK Kada gospodarka rynkowa cierpi z powodu cykli koniunkturalnych. Cykl koniunkturalny polega na wahaniach rozmiaru produkcji spoecznej (PKB),ktrym towarzysz zmiany poziomu bezrobocia oraz stopy inflacji. Pastwo moe wpywa na to: obniajc podatki podczas recesji, eby ludzie zwikszyli wydatki i zwikszyli PKB.

kontrolujc ilo pienidza, moe j zwiksza szybciej podczas recesji(Bank Anglii w WB) kiedy stopa inflacji wysoka, bank centralny moe zmniejsza stop wzrostu poday pienidza.

6.)PASTWO WPYWA NA ALOKACJE ZASOBW Stosujc regulacje i system prawny wpywa na to jak s produkowane dobra. bezporednio: Przy pomocy podatkw i transferw zabiera cz dochodw jednym i przekazuje je innym. porednio: Przez podatki zawarte w cenach, oraz przez subsydia, ktre s ujemnymi podatkami. Np. opodatkowuje papierosy i ogranicza wielko jego produkcji. Np. subsydiuje dobro takie jak mleko - wzrost jego produkcji. Co powinno robi pastwo? Dlaczego powinno ingerowa w gospodark rynkowa? Podstawowym argumentem zawodno rynku. 6 POWODW INGERENCJI rodzajw zawodnoci: 1.)CYKLE KONIUKTURALNE Podniesienie podatkw i ograniczenie wydatkw z reguy zmniejsza PNB i podnosi ceny. Polityka pastwa moe albo pogbi cykl koniunkturalny albo przeciwnie. Pastwo nie moe kontrolowa sytuacji gospodarczej w sposb doskonay. 2.)DOBRA PUBLICZNE Dobro prywatne dobro, ktre konsumowane przez jedna osob nie moe by jednoczenie konsumowane dla kogo innego.(Np. ubranie, lody). Dobro publiczne dobro, ktre bdc konsumowane przez jedna osob moe by jednoczenie konsumowane przez innych ludzi.(Np. czyste powietrze, zoa mineralne). Problem gapowicza Gapowicz to kto, kto bezpatnie konsumuje dobro, ktrego wytwarzanie wymaga ponoszenia kosztw. Dot. dbr publicznych, poniewa jeliby ktokolwiek naby takie dobro, byoby ono dostpne dla kadego. Dlatego dobra publiczne w wikszoci nie s dostarczane prze prywatnych producentw. Np.kto inny kupi obron narodow, to nie bdzie jej w ogle. Przezwycienie problemu gapowicza polega na ustalenia sposobu podejmowania wsplnej decyzji, jak ilo rodkw naley przeznaczy na obron. I to pastwo jest powoane dla tego, eby podejmowa takie wanie decyzje. Pastwo musi zapewni niezbdne rozmiary produkcji dbr publicznych. 3.)EFEKTY ZEWNETRZNE Zdarza si ze ceny rynkowe nie odzwierciedlaj w peni kosztw i korzyci. Efekt zewntrzny wystpuje wtedy, kiedy produkcja lub konsumpcja dobra bezporednio oddziauje na przedsibiorstwa lub konsumentow, ktrzy nie kupuj i nie sprzedaj tego dobra oraz kiedy ten wpyw nie znajduje penego odzwierciedlenia w cenach rynkowych. Ale nie wszystkie efekty zewntrzne s szkodliwe. Np. wacicielka domu, ktra pomalowala swj dom, dostarcza korzyci sasiadom, nie musza oni duej patrze na odrapane ciany. 4.)KOPOTY Z INFORMACJ Jeli decyzje przedsibiorstw i konsumentw nie s oparte na penej informacji, rynki nie bd dziaac prawidowo. Np. przedsibiorstwom nie opaca si informowa o zagroeniach zdrowia dla ich pracownikw! Jeli nie ma kar za oszustwo. Pastwo powinno dostarcza pewnych niezbdnych informacji na uytek swoich obywateli.

Np. wydajc przepisy zwizane z bezpieczestwem konsumpcyjnych, dbajc eby podstawowe produkty miay etykietki z niezbdnymi informacjami. 5.)MONOPOL I SIA RYNKOWA Rynki wolnokonkurencyjne, z reguy dziaaj prawidowo. Monopolista to wyczny sprzedawca dobra lub usugi. Monopolici mog osiga wysokie zyski, ograniczajc wielko sprzeday i podnoszc cen, bo nie ma konkurencji. Pewne monopole s prawie nieuniknione. Np.dostawcy gazu. Kadego sprzedawc lub nabywc, ktry jest w stanie istotnie wpywa na cen rynkowa,okrela si mianem posiadacza siy rynkowej lub siy monopolowej. Interwencja pastwa moe poprawi alokacje zasobowa. 6.)REDYSTRYBUCJA DOCHODW I DOBRA SPOECZNIE PODANE. Dziaanie prywatnych rynkw moe doprowadzi do rozmaitych wariantw podziau bogactwa w spoeczestwie. Pastwo zmienia ten podzia, opodatkowujc jednych i dajc pienidze innym. Np. redystrybucja dochodw na korzy -ludzi starszych(ubezpieczenia spoeczne) -bezrobotnych(zasiki) -rolnikw(podtrzymywanie cen produktw rolnych) Dobra spoecznie podane - dobra, o ktrych spoeczestwo sdzi, e powinny by konsumowane przez ludzi bez wzgldu na poziom ich dochodw. Np. ochrona zdrowia, mieszkania, owiata i ywno. Najtrudniejszy problem, to podejmowanie decyzji, kto co ma dosta. Aktualny podzia:, e ludzie, ktrzy pracuj ciej, powinni by za to lepiej wynagrodzeni, e ludzie, ktrzy potrzebuj wicej powinni dosta wicej; lub, e kady powinien mie przyzwoite mieszkanie i nikt nie moe godowa. W jaki sposb pastwo podejmuje decyzje? 1.)GOSOWANIE Problem pogodzenia zrnicowanych przekona i interesw. Analiza dwch cech gosowania wedug zasady wikszoci: Paradoks gosowania - gosowanie oparte na zasadzie wikszoci prowadzi do podejmowania niespjnych decyzji. Oznacza to rownie, e podejmowane przez spoeczestwo decyzje mog z powodzeniem zalee od kolejnoci gosowania nad nimi. Wynik rodkowego wyborcy - wszyscy maja preferencje jednoszczytowe i s tym bardziej zadowoleni im bardziej wynik gosowania jest zbliony do tego, za ktrym sami si opowiadaja. Ale take indywidualne preferencje mog nie by jednoszczytowe. 3.)PRAWODAWCY Jeeli preferencje s jednoszczytowe, model rodkowego wyborcy pomaga zrozumie sposb ,w jaki spoeczestwo podejmuje decyzje. Dotyczy to zwaszcza referendum. Jednak proces podejmowania decyzji przez kompromisy legislacyjne jest o wiele bardziej skomplikowany. Moe wystpi handel gosami, i jednym z takich przykadw jest porozumienie gosujcych (zawieraj porozumienia, dziki ktremu kady z uczestnikw porozumienia uzyskuje co, w przypadku nie zawarcia porozumienia, kady z nich tylko traci). 4.)URZDNICY PASTWOWI Urzdnicy wywieraj wpyw na proces podejmowania decyzji sprawach publicznych: I su rad i sporzdzaj ekspertyzy. I s odpowiedzialni za wykonanie uchwalonych aktw prawnych i realizacje przyjtej polityki. Urzdnicy pastwowi maja take swoje interesy: Np.Urzdnicy w ministerstwie obrony bd prbowa przekona rzd do nasilenia dziaa obronnych. Np. w ministerstwie edukacji bd wywiera presje na zwikszenie wydatkw na owiat. Paradoksem glosowanie jest to, e cele spoeczestwa mog by sprzeczne. Istnieje uproszczony pogld zgodnie, z ktrym celem dziaania pastwa jest maksymalizacja dobra spoecznego. 5.)PROBLEM PANA I SLUGI

Jedna osoba-pan-przekazuje prawo podejmowania decyzji komu innemu,czyli sudze,aby ten dziaa w imieniu pana. Np. w duych przedsibiorstwach: menederowie s sugami, wybranymi przez pana. Np.w przedsibiorstwach prywatnych, panami s akcjonariusze Np. Znacjonalizowane przedsibiorstwa, rol t przejmuje pastwo. Menederowie, czyli sudzy mog wybra atwe ycie zamiast walk o zyski dla akcjonariuszy, pracownicy mog unika pracy. Rozwizanie zaleca sformuowanie umowy, zawieranej ze sug w sposb maksymalnie zgodny z interesem pana. Musz by take bodce skaniajce sug do zachowania zgodnego z yczeniami pana. Kontrakt powinien odwoywa si do wynikw, ktre s atwe do zaobserwowania. Np. Polityka pienina i walka z inflacj w Nowej Zelandii, to wycznie zadanie banku centralnego. Prezes tego banku musi uzgodni z rzdem planowan roczn stop inflacji. Jeli rzeczywista inflacja jest znacznie wysza od planowanej, zostaje on zwolniony ze stanowiska.

5. Reakcje popytu na zmiany cen i dochodw. Aby podj rozsdn decyzj o wysokoci ceny, trzeba przeprowadzi badania empiryczne, pozwalajce okreli elastyczno cenow popytu na dany towar. Popyt ten zaley take od cen innych dbr pokrewnych. Mieszana elastyczno popytu mierzy reakcje popytu na jedno dobro wywoan zmian ceny dobra pokrewnego. Elastyczno dochodowa popytu mierzy zaleno miedzy zmianami poziomu dochodw spoeczestwa. REAKCJA POPYTU NA ZMIANY CEN Opadajca krzywa popytu oznacza ze wielko zapotrzebowania wzrasta przy obnieniu ceny dobra. Jak moemy mierzy reakcje wielkoci popytu na zmian ceny towaru? Jednym z oczywistych miernikw jest nachylenie krzywej popytu. Obnika ceny danego towaru,np.biletu na mecz futbolowy o 1$ kadorazowo powoduje zwikszenie liczby biletw sprzedanych np.o 8 tys. Ale jelibymy chcieli porwna reakcje wielkoci sprzeday biletw na mecze pikarskie na zmian ceny z podobn reakcj popytu na samochody. Rzecz jasna, zmiana ceny o 1 $ jest dla nabywcw samochodw wielkoci mieszn, ktra z pewnoci nie wpynie na liczne nabywanych samochodw. Najlepszym wyjciem jest analiza zmian procentowych. Powinnimy zastanowi si, jaki jest wpyw obniki ceny o 1% na wielko zapotrzebowania na samochody i bilety. Elastyczno cenowa popytu jest to stosunek wzgldnej zmiany wielkoci zapotrzebowania na dane dobro do wzgldnej zmiany jego ceny. Jeli wzrost ceny o 1% zmniejsza wielko popytu o 2%,to elastyczno cenowa popytu wynosi -2. (Wielko popytu 2%,a tak jak jest to zmniejszenie tej wielko, to wyraamy to jak -2% dzielimy, przez 1%,czyli wzrost ceny i dostajemy -2) Poniewa krzywa popytu ma nachylenie ujemne, to elastyczno cenowa jest z koniecznoci liczb ujemn. Gdy elastyczno popytu osiga due wartoci ujemne, wwczas mwimy o wysokiej elastycznoci. Popyt jest wtedy bardzo czuy na zmian ceny. Gdy za elastyczno wyraa si ma liczb ujemna, popyt jest relatywnie mao wraliwy na zmian ceny. Wtedy elastyczno popytu jest niska. Tak, wic te okrelenia dotycz wartoci elastycznoci z pominiciem jej ujemnego znaku. Przewanie jednak elastyczno cenowa zmienia si, gdy przesuwamy si po krzywej popytu, przy czym, wyszym cenom odpowiadaj wiksza elastyczno, a niszym - mniejsza Jeli jednak funkcj popytu nie jest prosta linia, lecz krzywa, to zmiana wikszoci zapotrzebowania jest rna przy wzrocie ceny i przy jej spadku. Popyt elastyczny i nieelastyczny Popyt nazywamy elastycznym ,gdy jego elastyczno cenowa jest mniejsza od -1. Popyt jest nieelastyczny, gdy jego elastyczno przyjmuje wartoci miedzy -1 i 0.

Gdy elastyczno popytu wynosi rwno -1,wwczas mwimy, e popyt ma elastyczno rwn jednoci. Czsto mwi si ze pewne dobra charakteryzuj si wysok lub nisk elastycznoci popytu. Np. popyt na rop naftow jest nieelastyczny wzgldem ceny. Determinanty elastycznoci cenowej Co decyduje o tym, czy elastyczno cenowa popytu jest wysoka czy niska? Odpowiedzi trzeba szuka w analizie gustw klientw. Najwaniejszym czynnikiem jest atwo zastpienia tego dobra innym dobrem o podobnym przeznaczeniu. Przykady elastycznoci cenowej Np. takie usugi jak fryzjer, teatr czy sauna wykazuj elastyczno wiksz od jednoci. Np. popyt na niektre towary takie jak produkty mleczarskie, jest wybitnie nieelastyczny. Wykorzystanie elastycznoci cenowej Elastyczno cenowa popytu jest kategori przydatn m.in. do obliczenia, o ile naley podnie cen, aby zlikwidowa nadwyk popytu, bd o ile j obniy, aby zlikwidowa nadwyk poday. Np. w rolnictwie mog wystpowa na przemian lata nieurodzaju i lata obfitych zbiorw. Popyt na produkty rolne jest maoelastyczny - sabe zbiory powoduj silny wzrost cen ywnoci. Z kolei nadspodziewane dobre zbiory wywouj znaczny spadek cen ywnoci. Przy niskiej elastycznoci popytu przesunicia krzywej poday wywouj due wahania cen, nie zmieniajc zbytnio wolumenu sprzeday. CENA, WIELKO POPYTU I SUMA WYDATKOW. Skoro obnika wysokiej ceny (przy ktrej popyt jest elastyczny) zwiksza sum wydatkw, za obnika niskiej ju ceny (przy ktrej popyt jest mao elastyczny) zmniejsza te sum, to niewtpliwie istnieje jaki poredni poziom ceny, przy ktrym jej obnika nie wpynie na wielko wydatkw- w ktrym elastyczno popytu jest rwna -1. Ceny biletw na mecze piki nonej. 1.)Gdy przesuwamy si po krzywej popytu, suma wydatkw w pewnym momencie przestaje si zwiksza. Nastpuje to przy cenie, przy ktrej elastyczno popytu jest rwna -1. 2.)Najwaniejsze -suma wydatkw, czyli wielko wpyww ze sprzeday, osiga maksimum w punkcie odpowiadajcym elastycznoci popytu rwnej -1. To bardzo wana informacja praktyczna dla przedsibiorstw i organizacji. INNE PRZYKADY ZASTOSOWAN ELASTYCZNOCI CENOWEJ POPYTU Opaty za przejazd metrem Jeeli mamy elastyczno popytu, to wiemy, w jakim kierunku naleaoby zmieni wysoko opat za przejazd, aby zwikszy przychody metra. Popyt na przejazdy metrem jest elastyczny wzgldem ceny, to podwyka opat za przejazd zmniejszy sum przychodw metra. Aby zwikszy wpywy metra, naley obniy wysoko opaty za przejazd. Gdyby natomiast popyt na przejazdy by nieelastyczny, wwczas celowa byaby podwyka cen biletw. Pierwszy szok naftowy W 1973-1974 kraje OPEC doprowadziy do czterokrotnego wzrostu cen ropy. Popyt na rop by wwczas bardzo nieelastyczny, okoo -0.1. Uytkownicy ropy mieli bardzo ograniczone moliwoci zastpienia jej innym surowcem. Mrz na plantacjach kawy Przymrozki w Brazylii w 1977,bdcej najwikszym w wiecie producentem kawy, spowodowa zmniejszenie jej poday. Ceny kawy znacznie wzrosy. Jeeli popyt jest nieelastyczny, to suma wydatkw i suma wpyww ze sprzeday zwiksz si wraz ze wzrostem ceny. Zamiast uderzy w producentw kawy, mrz w istocie rzeczy wyszed im na dobre. Ten przykad wskazuje na due znaczenie gustw konsumentw. Rolnicy wobec nieurodzaju Jeli mianowicie popyt na pewne produkty rolne jest nieelastyczny, to rolnicy mog osign wysze dochody w latach nieurodzaju ni w latach obfitych urodzajw. Dlaczego rolnicy nie porozumiej si jak kraje OPEC? W zbiorowym interesie producentw byoby zmniejszenie poday. Jeli jednak ogie zniszczy cz plonw pojedynczego rolnika, to tylko ten rolnik poniesie straty.

Zasady, ktre dotycz pojedynczego podmiotu gospodarujcego, mog nie mie zastosowania do ogu podmiotw. Podobnie prawa odnoszce si do ogu nie musza mie zastosowania do kadej jednostki z osobna. Pojedynczy producent zboa ma tu do czynienia z bardzo elastycznym popytem, gdy nabywcy mog kupi takie samo ziarno od innych rolnikw (chyba, e jest monopolist). Krtki okres i dugi okres: Elastyczno cenowa popytu zaley od dugoci czasu, jaki konsumenci maj na przystosowanie struktury swych wydatkw do zmieniajcych si cen. (np. gwatowny wzrost cen ropy naftowej w latach 1973-1974 zaskoczy wiele rodzin majcych nowe, ale zuywajce duo paliwa samochody. Reakcja powinien by wzrost zainteresowania mniejszymi samochodami. Ale nie wszyscy mogli sobie natychmiast pozwoli na zakup mniejszego samochodu. Dlatego popyt na benzyn okaza si mniej elastyczny. W duszym okresie uytkownicy samochodw zdoali ograniczy zuycie paliwa w duo wikszym stopniu, ni byo to moliwe od razu) Elastyczno cenowa popytu jest nisza w krtkim okresie, a wysza w okresie dugim. (wyjtek: naogowi palacze nie s w stanie ograniczy palenia w odpowiedzi na podwyk cen papierosw) Jak dugi jest dugi okres? Krotki okres - nastpujcy bezporednio po zmianie cen. Dugi okres -to czas niezbdny do penego dostosowania si nabywcw do zmiany cen. Dugo tego okresu zaley od rodzaju procesw dostosowawczych. (np. Pena reakcja na zmian ceny benzyny lub papierosw moe potrwa par lat). Mieszana elastyczno cenowa popytu (Mecp) Mieszana elastyczno cenowa popytu informuje nas, jak zmienia si wielko popytu na dobro i pod wpywem zmian ceny dobra j. Mieszana elastyczno cenowa popytu na dobro i wzgldem zmian ceny dobra j to relacja miedzy wzgldna zmiana zapotrzebowania na dobro i a wzgldna zmiana ceny dobra j. Mecp moe by: -dodatnia, w przypadku dbr substytucyjnych. Jeeli wzrost ceny dobra j zwiksza rozmiary zapotrzebowania na dobro i. (np. dobrem i jest herbata, a dobrem j kawa. Podwyka cen kawy spowoduje zwikszenie popytu na herbat - mecp jest dodatnia) -ujemna, w przypadku dbr komplementarnych. (np. podwyka cen benzyny spowoduje zmniejszenie popytu na samochody, t.j. benzyna i samochody to dobra komplementarne) Wpyw dochodu nabywcw na popyt Wzrost dochodw ludnoci zwiksza popyt na wikszo dbr. Jednak popyt na poszczeglne dobra wzrasta w rnym stopniu. Udzia okrelonego dobra w budecie konsumenta stanowi wydatki na zakup tego dobra (cena x ilo), wyraone jako cz caoci wydatkw konsumenta lub cze jego dochodw. Elastyczno dochodowa popytu to stosunek wzgldnej zmiany rozmiarw popytu na okrelone dobro do wzgldnej zmiany dochodu (jest z reguy dodatnia)

Elastyczno dochodowa popytu a przesunicie krzywej popytu Pokazano dwa moliwe przesunicia krzywej popytu, spowodowane wzrostem dochodu o okrelony procent. Elastyczno dochodowa popytu jest wysza przy przesuniciu krzywej DD do pooenia DD, ni przy jej przesuniciu do pooenia DD. W przypadku przesunicia w lewa stron elastyczno dochodowa jest ujemna, co oznacza, ze wzrostowi dochodu towarzyszy spadek wielkoci popytu przy kadej cenie.

Cena P0

.
B D

Q0

Q1

Q2

Ilo
1.Dobro normalne (zwyke), na ktre popyt ronie wraz ze wzrostem dochodw. Charakteryzuj si dodatni elastycznoci dochodowa popytu. 2.Dobra niszego rzdu, na ktre popyt maleje w miar wzrostu dochodw. Maja ujemn elastyczno dochodowa popytu. Dobra niszego rzdu to na og dobra niszej jakoci. Wzrost dochodw powoduje spadek popytu na tanie gatunki misa i bielizny. 3.Dobra luksusowe maja elastyczno dochodowa wysz od jednoci, popyt ronie. Dobra luksusowe s przewanie towarami wysokiej jakoci, ktre maj substytuty niszej jakoci. 4.Dobra podstawowe (niezbdne) maj elastyczno dochodowa nisz od jednoci. Kade dobro niszego rzdu jest dobrem podstawowym, gdy ma elastyczno dochodowa ujemna. Ale kategoria dbr podstawowych obejmuje take dobra normalne o elastycznoci dochodowej w przedziale od 0 do 1. Dobra podstawowe bdce dobrami normalnymi zajmuj miejsce porednie miedzy dobrami niszego rzdu, a dobrami luksusowymi. W miar wzrostu dochodu wielko zapotrzebowania na ywno ronie, ale stosunkowo wolno. Wykorzystanie elastycznoci dochodowej Znajomo elastycznoci dochodowej jest niezbdna do prognozowania zmian w strukturze popytu konsumpcyjnego, zachodzcych pod wpywem wzrostu gospodarczego i wzrostu poziomu zamonoci. Przypumy, i dochody ludnoci w cigu nastpnych 5 lat bd rosy rednio o 3% rocznie => spadek popytu na wyroby tytoniowe o 7,5%, a wzronie natomiast o 39% popyt na wina i wyroby spirytusowe. Takie prognozy zostan wykorzystane przy podejmowaniu przez przedsibiorstwa decyzji inwestycyjnych oraz planowaniu przez pastwo wpyww budetowych z podatku akcyzowego od sprzeday papierosw i alkoholu. Wpyw inflacji na ksztatowanie si popytu Przypumy, i kade dobro kosztuje obecnie dwa razy wicej, a pace, czynsze za wynajem mieszkania take s dwa razy wysze ni w poprzednim okresie. Za obecne dochody mona kupi taki sam koszyk dbr jak poprzednio => popyt nie ulegnie adnej zmianie. W sytuacji, gdy wszystkie ceny i wszelkie dochody zmieniaj si rwnoczenie, okazuje si, e nie mona rozpatrywa wpywu jednej tylko zmiennej, a musimy uwzgldni trzy skadniki: -efekt zmiany ceny danego dobra

-efekt zmian cen innych dbr -efekt zmiany dochodw.

6. TEORIA WYBORU KONSUMENTA

Zasady wyboru konsumenta

Model skada si z czterech elementw charakteryzujcych konsumenta i jego otoczenie rynkowe. S to: -dochd konsumenta

-ceny poszczeglnych dbr -gusty konsumenta -zaoenie behawioralne, zgodnie, z ktrym konsumenci staraj si w maksymalnym stopniu zaspokoi swoje potrzeby. Konsument wybiera koszyk dbr dajcy mu najwiksz satysfakcj.

Dochd konsumenta + ceny poszczeglnych dbr = ograniczenie budetowe konsumenta Ograniczenia budetowe opisuj rne koszyki (kombinacje ilociowe) dbr dostpne dla konsumenta. To, jakie kombinacje s dostpne dla konsumenta, zaley od: -wysokoci jego dochodu -cen poszczeglnych dbr Np. Student, ktry swj tygodniowy budet 50 ,moe wyda na posiki albo na kino. Jeden obiad kosztuje 5, a jeden bilet do kina 10. Jakie kombinacje posikw i filmw moe zafundowa sobie student? Nie chodzc w ogle do kina moe zje 10 posikw, a nie jedzc posikw, moe kupi 5 biletw do kina => wiele innych kombinacji. Wszystkie dostpne kombinacje nazywamy ograniczeniami budetowym. Ograniczenie budetowe wskazuje maksymalna ilo jednego dobra, ktr moemy kupi przy okrelonej nabywanej iloci drugiego dobra. Substytucyjno midzy posikami i filmami: mona zje wicej posikw, ale kosztem mniejszej liczby filmw. Z uwagi na te substytucyjno student musi wybiera miedzy posikami a filmami. Linia budetowa

Ograniczenia budetowe linia budetowa ilustruje maksymalne kombinacje liczby posikw i filmw. Nachylenia linii budetowej zaley jedynie od stosunku cen obu dbr (np.aby kupi jeszcze jeden bilet do kina musimy zrezygnowa z dwch posikw, bo bilet do kina kosztuje dwa razy wicej ni posiek) Nachylenie linii budetowej = -Ph : Pv, Gdzie: Ph cena dobra, ktrego ilo mierzymy na osi poziomej Pv cena dobra, ktrego ilo mierzymy na osi pionowej (np. Cena posiku Ph wynosi 5,a cena biletu do kina Pv 10. Nachylenia linii budetowej wynosi -1/2, a znak minus wskazuje na odwrotna zaleno (substytucyjno). Musimy zrezygnowa z pewnej iloci dobra, jeeli chcemy mie wicej drugiego) Gusty 1.Zaomy, i konsument potrafi uszeregowa rne koszyki (kombinacje) dbr wedug poziomu satysfakcji, czyli uytecznoci, ktr one przynosz. 2.zakadamy, ze konsument woli mie wicej, a nie mniej.

Kracowa stopa substytucji filmw posikami jest to liczba filmw, z ktrych musi zrezygnowa konsument, jeeli chce zwikszy o jednostk liczb posikw, nie zmieniajc cznej uytecznoci. 3.Kiedy jednak stosunek liczby ogldanych filmw do liczby posikw jest ju bardzo niski, wtedy nie opaca si rezygnowa z filmw dla jeszcze wikszej liczby posikw => zaoenie o malejcej kracowej stopie substytucji. Gusty konsumenta ujawniaj malejc kracow stop substytucji, gdy przy staej sumie uytecznoci dodatkowe jednostki jednego dobra mona pozyskiwa kosztem coraz mniejszych iloci drugiego dobra. (np. Studentowi moe by obojtne, czy wybierze koszyk X (6 filmw i 0 posikw), czy Y (3 filmy i 1 posiek), czy tez Z ( 2 filmy i 2 posiki). Ale przechodzc od kombinacji X do Y, powica 3 filmy w zamian za 1 posiek. Natomiast przechodzc od Y do Z, powica tylko 1 film za 1 dodatkowy posiek. Takie gusty odpowiadaj zaoeniu o malejcej kracowej stopie substytucji. Krzywe obojtnoci jako sposb przedstawiania gustw Krzywa obojtnoci obrazuje wszystkie kombinacje dwu dbr dajce konsumentowi tak sam cakowita uyteczno. Krzywe obojtnoci maja nachylenia ujemne. Zwikszajc liczb posikw, zwikszamy sum uytecznoci. Krzywe obojtnoci staj si bardziej paskie w miar przesuwania si po nich w prawo =>to wynika bezporednio z zaoenia, ze konsument woli wicej ni mniej oraz ze jego gusty speniaj zaoenia o malejcej kracowej stpie substytucji.

Z definicji krzywej obojtnoci wynika, e wszystkie punkty na U3U3 reprezentuj jednakow uyteczno. Rnica miedzy krzywymi U2U2 i U3U3 polega na tym, ze kady punkt pooony na U3U3 zapewnia zwiksza uyteczno ni jakikolwiek punkt lecy na U2U2 => krzywe obojtnoci pooone wyej s lepsze. Krzywe obojtnoci nie mog si przecina!!! Maksymalizacja uytecznoci a wybr konsumenta Mapa obojtnoci ukazuje gusty konsumenta. Konsument spord dostpnych koszykw wybiera ten, ktry daje mu maksymalna uyteczno. Aby ustali, ktry punkt na tej linii ( na rysunku) maksymalizuje uyteczno, musimy si odwoa do gustw konsumenta.(np. arok zdecyduje si na inny punkt ni kinoman, wybierajc wicej posikw, a mniej filmw). Konsument wybierze punkt D, gdy punkt ten zapewnia maksymalna uyteczno, a wiec przesuniecie w lewo od C lub w prawo od A zwiksza uyteczno. Dostosowanie do zmian dochodu Przy wyszym dochodzie student moe kupi wiksz ilo jednego dobra lub obu dbr. W zwizku z tym linia budetowa przesuwa si w gor => wybierze konsument punkt w ktrym nowa linia

budetowa jest styczna do najwyszej osigalnej krzywej obojtnoci. Ale to te zaley od gustw konsumenta. Tak wiec wzrost dochodu o 60 %powoduje zwikszenie popytu na seanse filmowe o 100%, co potwierdza, ze kino jest dobrem luksusowym o elastycznoci dochodowej wikszej od jednoci. Wzrost dochodu o 60% powoduje zwikszenie popytu na posiki 33% ( ywno jest dobrem normalnym elastyczno dochodowa wysza od zera). cieka wzrostu dochodu pokazuje, jak pod wpywem wzrostu dochodu konsumenta zmienia si wybierany przez niego koszyk dbr. Zmiany cen i linia budetowa Podwyka ceny zubaa konsumenta, ograniczajc jego moliwoci nabywcze przy danym dochodzie pieninym. Stopa yciowa konsumenta obnia si. Efektem substytucyjnym zmiany cen nazywamy dostosowanie popytu do samej zmiany relacji cen. Efekt substytucyjny wzrostu ceny posikw zmniejsza jednoznacznie wielko zapotrzebowania na nie. Podwyka relatywnej ceny posikw zachca konsumenta do czstszego chodzenia do kina, ktre teraz jest tasze. Efektem dochodowym jest dostosowanie popytu do zmiany realnego dochodu. Jeeli oba dobra s dobrami zwykymi (normalnymi), to zmniejszenie realnego dochodu spowoduje spadek zapotrzebowania na obydwa dobra. Dobra niszego rzdu Efekt dochodowy moe zadziaa w przeciwnym kierunku, gdy rozwaane dobro jest dobrem niszego rzdu =>spadek realnego dochodu powoduje zwikszenie popytu. Takie dobra niszego rzdu s nazywane dobrami Giffena (twierdzi, ze wzrost ceny chleba zwiksza popyt na chleb, zgaszany przez ludzi ubogich). Nie kade dobro niszego rzdu jest dobrem Giffena. W praktyce rzadko spotyka si dobra tak niskiego rzdu, by efekt dochodowy mg przeway nad efektem substytucyjnym. Empirycznie przyjmuje si obecnie, ze dla dbr niszego rzdu efekt substytucyjny przewaa nad efektem dochodowym i popyt maleje wraz ze wzrostem ceny. Mieszana elastyczno cenowa popytu 1.Mieszna elastyczno cenowa popytu jest ujemna.(np. Wzrost ceny posikw prowadzi do zmniejszenia popytu na filmy) 2.mieszana elastyczno cenowa popytu jest dodatnia. (np. istniej substytuty chleba, np. ziemniaki popyt na ziemniaki ronie, gdy cena chleba ronie). Silny jest efekt substytucyjny, dziaajcy w kierunku zwikszenia popytu na inne rodzaje ywnoci. Dodatni efekt elastycznoci cenowej byby jeszcze wikszy, gdyby inne rodzaje ywnoci byy dobrami niszego rzdu. Od indywidualnej do rynkowej krzywej popytu Rynkowa krzywa popytu jest to suma indywidualnych krzywych popytu wszystkich konsumentw nabywajcych okrelone dobro. Otrzymujemy j, pytajc kadego z konsumentw, ile danego dobra zakupi przy ronych cenach. Poniewa przy obnice ceny kady konsument zwiksza swoje zakupy, wic czny popyt rynkowy take musi wzrasta w miar spadku ceny. Rynkowa krzywa popytu jest poziom sum indywidualnych krzywych popytu.(np. przy cenie 5 pierwszy konsument kupuje11 jednostek dobra, a drugi 13 jednostek. czny popyt rynkowy przy cenie 5 wynosi 24 jednostki). Dobra komplementarne i dobra substytucyjne Konsumenci odwrc si od dbr konsumowanych cznie z dobrem, ktrego cena wzrosa. (np. Ronie cena fajek. Co si stanie z popytem na tyto fajkowy? W miar spadku popytu na fajki bdzie si zmniejsza rwnie popyt na tyto fajkowy.) Ilekro mamy do czynienia z dobrami komplementarnymi, wzrost ceny jednego dobra wpywa take na zmniejszenie popytu na drugie dobro.

wiadczenia rzeczowe i wiadczenia pienine Transferem nazywamy wiadczenie, zazwyczaj pochodzce z budetu pastwa, ktre rne osoby otrzymuj za darmo, np. Zasiki dla bezrobotnych wypacane z funduszu ubezpiecze spoecznych. Niektre transfery maja posta wiadczenia pieninego, inne s dokonywane w naturze. wiadczenia rzeczowe polegaj na nieodpatnym przekazaniu jakiego dobra (usugi). Zamy ze konsument dysponuje suma 100, ktr przeznacza na posiki i filmy, przy czym oba dobra kosztuj 10 za jednostk. Pastwo przyznaje konsumentowi bezpatne bony ywnociowe na cztery posiki. Jak wpynie to na linie budetow? Konsument moe by mniej usatysfakcjonowany pomoc ywnociow utrzymywana w naturze ni jej ekwiwalentem pieninym. Konsument wolaby moe wyda na ywno mniej, a wicej na kino. W przypadku wiadczenia pieninego dostpna jest nowa linia budetowa. wiadczenia gotwkowe umoliwiaj konsumentowi wydanie dodatkowych pienidzy w dowolny sposb. Natomiast wiadczenia rzeczowe mog ograniczy swobod wyboru konsumenta. Jeeli wystpuje takie ograniczenie, to uzyskany przyrost uytecznoci bdzie mniejszy ni przy transferze gotwkowym o tej samej wartoci pieninej. wiadczenia rzeczowe mimo to ciesz si du popularnoci w sensie politycznym.

7. ZACHOWANIE I ORGANIZACJA PRZEDSIBIORSTWA

Pytania wane dla przedsibiorstw: jak, przy danych rozmiarach produkcji, ksztatuj si koszty wytwarzania oraz ile wyniesie utarg (przychody) za sprzeday? Koszty wytwarzania (przy kadych rozmiarach produkcji) zale od: zastosowanej technologii i cen poszczeglnych czynnikw decydujcych o sumie wydatkw przedsibiorstwa na ich zakup. Utarg zaley od ksztatowania si krzywej popytu na wyroby danego przedsibiorstwa. Krzywa ta okrela cen, przy ktrej dana wielko produkcji moe by sprzedana. Zyski stanowi nadwyk utargu nad kosztami. Zaoenie teorii poday: celem wszystkich przedsibiorstw jest maksymalizacja zysku. Przedsibiorstwa s w stanie ustali tak wielko produkcji, przy ktrej osigaj maksymalne zyski. Organizacja przedsibiorstwa Dziaalno gospodarcza jest prowadzona przez: firmy jednoosobowe (sole traders) S to przedsibiorstwa nalece do jednego waciciela, ktry ma prawo do caoci dochodw, a take ponosi pen odpowiedzialno za ewentualne straty. W razie bankructwa aktywa waciciela, cznie z osobistym majtkiem (Np. dom), musz zosta sprzedane, a pienidze ze sprzeday rozdzielone midzy wierzycieli. spki jawne (partnerships) Jest to organizacja majca cele gospodarcze, ktr tworz dwie lub wicej osb, bdcych wacicielami spki. Dziel oni pomidzy siebie zyski i ponosz wspln odpowiedzialno za straty. Istniej rne formy uczestnictwa w spce: cz wsplnikw moe wnie wkad finansowy i uczestniczy w podziale zysku, ale nie bra aktywnego udziau w prowadzeniu przedsibiorstwa, ale s te firmy majce wielu udziaowcw czynnie uczestniczcych w prowadzeniu interesw. Sp. jawna jest spk z nieograniczon odpowiedzialnoci w przypadku bankructwa waciciele musz spaci dugi firmy, sprzedajc czasem swj majtek osobisty. Dziki temu klienci tych firm darz je zaufaniem. spki kapitaowe (companies (ang.) /corporations (amer.)) Jest to organizacja prowadzca w sposb prawnie dozwolony dziaalno produkcyjn i handlow. Osobowo prawna takiej spki jest oddzielona od osobowoci prawnej jej wacicieli. Wasno jest rozdzielona midzy akcjonariuszy. Pierwotnymi akcjonariuszami s osoby, ktre zaoyy przedsibiorstwo, lecz obecnie sprzeday swj udzia w zyskach innym osobom. Sprzeda prawa do udziau w zyskach jest rdem nowych funduszy dla przedsibiorstwa. Akcje spek publicznych (notowanych na giedzie) mog zosta odsprzedane na giedzie. Aby sta si akcjonariuszem spki trzeba kupi akcje na giedzie, pacc za nie cen rwnowagi, czyli cen rwnowac popyt i poda akcji danej spki w okrelonym dniu. Akcjonariusz uzyskuj dochd dwojakiego rodzaju: - dywidendy (ich rdem jest ta cz zysku, ktrej spka nie przeznacza na inwestycje w przedsibiorstwie)

- zyski/straty kapitaowe (inaczej kursowe) np. gdy kupuj akcj firmy X za 600 z, a w nastpnym okresie wszyscy bd oczekiwa wysokich zyskw i dywidend od tych akcji, mog sprzeda swoj akcj za 650 z. 50 z to zysk kapitaowy na 1 akcji. Akcjonariusze nie mog by zmuszeni do sprzeday majtku osobistego, eby spaci dug spki. Najwyej ich akcje stan si bezwartociowe. Sp. kapitaowe s zarzdzane przez rad dyrektorw. Mog oni by zwolnieni przez najwaniejszych akcjonariuszy (posiadajcych najwicej akcji). [Kade przedsibiorstwo w momencie rozpoczynania dziaalnoci potrzebuje okrelonej wielkoci kapitau w celu sfinansowania rozwoju firmy, zakupu zapasw, maszyn, przeprowadzenia kampanii reklamowej. Firmy opierajce si gwnie na wiedzy ludzkiej (np. zajmujce si wiadczeniem usug prawniczych) potrzebuj niewielkiego kapitau. Dogodn form dla nich jest spka jawna. Firmy potrzebujce duych pocztkowych nakadw lub takie, ktre rozwijaj si szybko, wymagaj wikszych rodkw. Dla nich odpowiedni form jest spka kapitaowa.] Przychody, koszty, zyski Utarg (przychd) ilo pienidzy uzyskana ze sprzeday dbr i usug w jakim okresie (zwykle w cigu roku). Koszty przedsibiorstwa wydatki poniesione na wytworzenie dbr i usug w jakim okresie. Zyski nadwyka przychodw nad kosztami. Przepyw pieniny ilo pienidzy netto faktycznie uzyskana w danym okresie. Kapita rzeczowy maszyny, wyposaenie i budynki wykorzystywane w produkcji. Termin kapita jest stosowany przez ekonomistw do okrelenia dbr, ktre nie zuywaj si w caoci w trakcie jednego cyklu produkcyjnego, np. budynki, ciarwki. Energia elektryczna nie jest dobrem kapitaowym, bo cakowicie zuywa si j w procesie produkcyjnym w danym okresie. Dobra kapitaowe = rodki trwae = aktywa rzeczowe Jak naley traktowa koszt dobra kapitaowego przy obliczaniu zyskw i kosztw? W rocznych kosztach przedsibiorstwa umieszcza si koszt zuycia (amortyzacji) danego dobra kapitaowego, a nie koszt jego zakupu. Amortyzacja utrata wartoci dobra kapitaowego w cigu roku, bdca rezultatem wykorzystania tego dobra w procesie produkcji. Uwzgldnienie zuycia kapitau prowadzi do powstania rnicy midzy zyskiem w ujciu ekonomicznym a przepywami pieninymi netto. Zakupowi dobra kapitaowego towarzyszy duy odpyw gotwki-wikszy ni warto amortyzacji w pierwszym roku. Moe si zdarzy, e mimo duych zyskw w tym roku, przedsibiorstwo moe mie problemy z pynnoci finansow. Zakup dbr kapitaowych jest wydatkiem jednorazowym. W nastpnych latach do kosztw ekonomicznych przedsibiorstwa (z powodu z utrat wartoci tych dbr) wliczana jest nadal amortyzacja. Dlatego te strumie pienidza netto w tym okresie jest wikszy od zysku ekonomicznego. Wliczanie amortyzacji (a nie ceny zakupu dobra kapitaowego) do kosztw ekonomicznych przedsibiorstwa powoduje rozoenie kosztu zakupu rodkw trwaych na cay okres ich eksploatacji. Zapasy dobra przechowywane przez przedsibiorstwo na potrzeby przyszej sprzeday. Gromadzenie zapasw jest niezbdne dla zapewnienia cigoci produkcji i sprzeday. Np. firma ma na skadzie 500 tys. samochodw. W cigu roku wyprodukowaa 1 mln samochodw a sprzedaa 950 tys. Pod koniec roku zapas wynosi 150 tys. samochodw. Jak obliczy zyski? Koszty produkcji powinny by odnoszone do iloci sprzedanej. Wzrost zapasw o 50 tys. sztuk jest traktowany jako forma powikszenia kapitau przedsibiorstwa, umoliwiajcego sprzeda w nastpnym okresie. W nastpnym roku te 50 tys. pozwoli osign wpywy pienine bez ponoszenia wydatkw. Kredyty Firmy zacigaj poyczki g. w celu sfinansowania wydatkw zwizanych z ich zaoeniem, rozwojem, zakupem dbr kapitaowych, opatami za rejestracj firmy itp. Od wszystkich poyczonych sum firma musi paci odsetki. Stanowi one cz kosztw prowadzenia dziaalnoci i s wliczane do kosztw biecych przedsibiorstwa. Bilans zestawienie wszystkich posiadanych przez firm aktyww oraz wszystkich jej pasyww w odniesieniu do jakiego momentu, np. na koniec roku. Aktywa posiadany przez przedsibiorstwo majtek (np. ilo gotwki w baku, nalenoci u odbiorcw, zapasy towarw w magazynach, warto budynku fabryki). Pasywa to, co firma jest winna innym (np. niezapacone rachunki, nie wypacone wynagrodzenia, dug hipoteczny,, kredyt bankowy). Zyski Na co przeznaczane s zyski pozostae po opodatkowaniu?

Cz moe by wypacona akcjonariuszom w postaci dywidend, cz zatrzymana w firmie jako zyski nie podzielone/zatrzymane. Zyski nie podzielone stanowi t cz zyskw do opodatkowania, ktra zostaje zakwestionowana w przedsibiorstwie, a nie przeznaczona na wypat dywidend dla akcjonariuszy. Suma zyskw niepodzielonych wpywa na bilans przedsibiorstwa. Koszt alternatywny (inaczej: koszt utraconych moliwoci) suma dochodw utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobw (pracy i kapitau) w najlepszym z istniejcych, alternatywnych zastosowa. Dla zrozumienia sposobu, w jaki rynek wpywa na wybr miejsca pracy dokonywany przez poszczeglne jednostki, niezbdne jest wykorzystanie pojcia kosztu alternatywnego, zamiast ksigowej wyceny rzeczywistych patnoci. Koszt alternatywny musi by rwnie uwzgldniany, gdy oblicza si warto kapitau. Przy obliczeniu zysku w ujciu ksigowym wykorzystanie wasnego kapitau finansowego nie pociga za sob adnych kosztw. Pomija si fakt, e kapita ten mona by wykorzysta w inny sposb, np. wpaci na oprocentowany rachunek bankowy lub przeznaczy na zakup akcji innego przedsibiorstwa. Koszt alternatywny naszego kapitau finansowego stanowi element kosztw ekonomicznych przedsibiorstwa, nie jest natomiast elementem kosztw w ujciu ksigowym. Zysk nadzwyczajny zysk przekraczajcy dochd, ktry waciciel przedsibiorstwa mgby otrzyma w postaci odsetek, wypoyczajc swj kapita wedug rynkowej stopy procentowej. Zysk nadzwyczajny jest prawidowym wskanikiem rzeczywistej efektywnoci wykorzystania rodkw finansowych, zaangaowanych przez ich wacicieli w okrelon dziaalno gospodarcz. Decyzje produkcyjne przedsibiorstwa: analiza oglna Wszystkie decyzje przedsibiorstw dot. wielkoci poday i produkcji s podejmowane po to, aby zmaksymalizowa zysk. Jak przedsibiorstwo ustala wielko produkcji? Celem dziaania przedsibiorstwa jest maksymalizacja zysku przez wybr optymalnych rozmiarw produkcji. Zmiana wielkoci produkcji wpywa zarwno na koszty produkcji, jak i na wielko przychodw ze sprzeday. - minimalizacja kosztw: przedsibiorstwo dce do maksymalizacji zysku musi wytwarza swoj produkcj przy najniszych kosztach. Przedsibiorstwo ponosi koszty w wysokoci np. 10 z nawet wtedy, gdy wielko produkcji rwna jest zeru. S one zwizane z koniecznoci utrzymania przedsibiorstwa (opacenia kosztw funkcjonowania biura, wynajcia telefonu itp.). Rozpoczcie produkcji powoduje dalszy wzrost kosztw. Koszt cakowity ronie wraz ze wzrostem produkcji, zmiany te nie s jednak proporcjonalne. Przy rednich rozmiarach produkcji, np. 4 jednostek na tydzie, koszty zwikszaj si do wolno w miar wzrostu produkcji. Przy wikszych rozmiarach produkcji, np. 9 jednostek tygodniowo, nastpuje bardzo gwatowny wzrost kosztw. Moe on by wynikiem np. koniecznoci zapacenia pracownikom dodatkowego wynagrodzenia za prac w weekend. - informacja o wysokoci kosztw jest niewystarczajca do obliczenia wielkoci zyskw. Przedsibiorstwo musi te uwzgldnia przychody, ktre zale od popytu na jego produkty. Utarg cakowity cena pomnoona przez ilo sprzedanego dobra. Maksymalizacja zysku nie jest rwnoznaczna z maksymalizacj utargu. Przedsibiorstwo oblicza zyski dla kadych moliwych rozmiarw produkcji. W tym celu musi dysponowa informacj o wysokoci przychodw i kosztw dla rnych rozmiarw produkcji. Na tej podstawie oblicza zyski i wybiera tak wielko produkcji, ktra pozwala zmaksymalizowa cakowity zysk ekonomiczny. Koszt kracowy i utarg kracowy Koszt kracowy (ang. marginal cost) wzrost kosztw cakowitych wywoany wzrostem produkcji o jednostk. Utarg (przychd) kracowy (ang. marginal revenue) wzrost utargu cakowitego wywoany zwikszeniem produkcji o jednostk. Dopki utarg kracowy jest wikszy od kosztu kracowego, dopty przedsibiorstwo powinno zwiksza produkcj. Kada dodatkowo wyprodukowana i sprzedana jednostka produktu bardziej zwiksza cakowite przychody ni koszty cakowite, co oznacza, e wzrastaj zyski przedsibiorstwa. Gdy koszt kracowy jest wikszy od utargu kracowego, kada nastpna jednostka produktu zmniejsza sum zyskw. Koszty kracowe s pocztkowo wysokie, nastpnie spadaj, po czym ponownie rosn. Wynika to gwnie z charakteru technologii przy rnej skali produkcji. Przy niewielkich rozmiarach produkcji

przedsibiorstwo wykorzystuje proste metody wytwarzania. Przy wikszej skali produkcji opacalne staje si zastosowanie bardziej skomplikowanych, nowoczesnych maszyn, ktre umoliwiaj obnienie kosztw wytwarzania dodatkowych jednostek. Automatyczne linie produkcyjne pozwalaj wytwarza dodatkowe jednostki taniej, ale s bardzo drogie przy niewielkiej skali produkcji. Przy dalszym wzrocie produkcji pojawiaj si trudnoci z zarzdzaniem duym przedsibiorstwem. Kolejne przyrosty produkcji staj si coraz drosze i koszty kracowe zwikszaj si jeszcze bardziej. Zaleno kosztw kracowych od wielkoci produkcji wyglda rnie w rnych przedsibiorstwach. Wielko utargu kracowego i cakowitego zale od ksztatowania si popytu na produkty danego przedsibiorstwa. Krzywa popytu ma nachylenie ujemne => utarg kracowy spada systematycznie z 2 powodw: 1. im wyszy jest poziom produkcji, tym nisza musi by cena ostatniej sprzedawanej jednostki 2. kolejne obniki cen zmniejszaj przychody uzyskane ze sprzeday wszystkich dotychczasowych jednostek produktu. Prawidowoci charakterystyczne dla przedsibiorstw o opadajcej krzywej popytu: 1. utarg kracowy spada wraz ze wzrostem produkcji 2. utarg kracowy jest niszy od ceny ostatniej sprzedanej jednostki o wielko wpywu obniki cen na sum przychodw uzyskanych ze sprzeday poprzednich jednostek. Ksztat krzywej utargu kracowego zaley wycznie od ksztatu krzywej popytu na produkty przedsibiorstwa. Jeeli utarg kracowy przewysza koszt kracowy, to zwikszenie produkcji o jednostk bdzie oznaczao wzrost zyskw. Przedsibiorstwo dce do maksymalizacji zysku powinno zwiksza produkcj tak dugo, jak dugo przychody kracowe s wiksze od kosztw kracowych. W momencie, gdy koszty kracowe zaczynaj przekracza przychody kracowe, nie naley ju dalej zwiksza produkcji. Stosowanie tej zasady pozwala na wybr optymalnej wielkoci produkcji. Jeeli nawet wtedy przedsibiorstwo nie osiga zyskw, to powinno zosta zlikwidowane. Krzywe kosztw kracowych i utargu kracowego: MC = MR Wykres funkcji kosztw kracowych => MC, wykres funkcji utargu kracowego => MR Zysk jest maksymalny w punkcie przecicia obydwu linii (E). Wielko produkcji (Q1) zapewnie najwyszy zysk (lub najmniejsze straty). Przy produkcji mniejszej od Q1 utarg kracowy jest wyszy od kosztw kracowych, a wic wzrost produkcji spowoduje zwikszenia zysku. Na prawo od Q1 koszty kracowe s wysze od utargu kracowego. Dalsze zwikszanie produkcji w wikszym stopniu podwysza koszty ni przychody, a wic ograniczenie produkcji przynosi wiksze oszczdnoci kosztw, ni wynosz utracone przychody. W punkcie Q1 koszt kracowy jest rwny utargowi kracowemu. Gdy przedsibiorstwo godzi si na podwyk pac lub te odczuwa skutki wzrostu cen stosowanych w produkcji surowcw, koszty kracowe wzrosn przy kadej wielkoci produkcji. Gdy krzywa popytu na wyroby przedsibiorstwa i linia utargu kracowego przesuwaj si w gr, dla kadych rozmiarw produkcji cena i przychd kracowy s wysze ni poprzednio. Przesunicie w gr krzywej kosztw kracowych powoduje zmniejszenie produkcji. Taka sam zmiana linii utargu kracowego prowadzi do wzrostu wielkoci produkcji. Przedsibiorstwa nie musz cigle ustala pooenia krzywych swoich kosztw i utargu kocowego. Ustalenie punktu zrwnania si MC i MR jest tylko metod stosowan przez ekonomistw.

8. ROZWINICIE TEORII PODAY: KOSZTY A PRODUKCJA

Przedsibiorstwa nie zawsze zaprzestaj produkcji, kiedy pojawiaj si straty. Niekiedy oczekuj one, e popyt wzronie lub, e jeli bd miay do czasu, to obni koszty produkcji na tyle, aby przywrci zyskowno produkcji. Przedsibiorstwa ustalaj produkcj na poziomie, przy ktrym koszt kracowy zrwnuje si z utargiem kracowym. Oznacza to maksymalizacj zysku (lub minimalizacj strat). Jeli pojawia si zysk, przedsibiorstwo decyduje si na wytwarzanie tej wanie wielkoci produkcji. Jeli wystpuje strata, przedsibiorstwo sprawdza, czy mona ja zmniejszy przez cakowit rezygnacj z produkcji.

Nakad (inaczej: czynnik produkcji) dobro lub usuga wykorzystywane w procesie produkcji. Nakady obejmuj prac (robocizn), maszyny, surowce, energi. Termin nakady obejmuje wszystko, poczwszy od pac menederw, a po wydatki na bandae w zakadowym ambulatorium. Funkcja produkcji okrela maksymalne rozmiar produkcji, jakie s moliwe do osignicia przy rnym poziomie nakadw. Funkcja produkcji jest zbiorem technicznie efektywnych metod wytwarzania. Metoda wytwarzania jest technicznie nieefektywna, jeeli do wytworzenia danej wielkoci produkcji zuywa wicej jednego czynnika produkcji i nie mniej innego czynnika ni inne znane metody wytwarzania, pozwalajce osign t sam wielko produkcji. W jaki sposb przedsibiorstwo znajduje kompletny zestaw technicznie efektywnych metod produkcji, okrelany mianem funkcji produkcji? Czciowo korzysta w tym celu z pomocy inynierw, projektantw i specjalistw od wykorzystania czasu pracy. Niekiedy przeprowadza si eksperymenty, stosujc rne metody wytwarzania i obserwujc ich wyniki. Technologia okrelona metoda czenia czynnikw produkcji w procesie wytwarzania dbr. Technika zbir wszystkich znanych technologii. Funkcja produkcji zbir wszystkich technicznie efektywnych technologii. Postp techniczny wynalazek lub udoskonalenie organizacyjne, ktre pozwala na wytwarzanie danej wielkoci produkcji przy niszym ni poprzednio poziomie nakadw. Technologia uwaana dotychczas za efektywna moe okaza si przestarzaa, jeeli wskutek postpu technicznego uzyskamy now, wydajniejsz metod produkcji. Funkcja produkcji pozwala poczy ze sob wielko nakadw z rozmiarami produkcji. Technologi wymagajc zastosowania duej iloci kapitau i maej iloci pracy okrelamy mianem kapitaochonnej. Technologia zuywajca duo pracy i relatywnie mao kapitau nazywana jest technologi pracochonn. Jeeli krzywa popytu na produkty przedsibiorstwa i krzywa utargu kracowego przesun si w gr, to przedsibiorstwo zwikszy produkcj. Jednak proces dostosowywania do nowych warunkw musi by rozoony w czasie. W cigu paru pierwszych miesicy przedsibiorstwo moe wprowadzi prac w nadgodzinach. W dugim okresie za znacznie taszym rozwizaniem bdzie zbudowanie nowej fabryki i zwikszenie dziki temu zdolnoci wytwrczych. Dugi okres czas niezbdny do dostosowania do nowych warunkw wszystkich rodzajw czynnikw produkcji w przedsibiorstwie. W dugim okresie mog si zmieni rozmiary przedsibiorstwa, moe by wprowadzona inna metoda produkcji, przyjci dodatkowi pracownicy lub wynegocjowane nowe umowy z dostawcami surowcw. Krtki okres czas, w ktrym przedsibiorstwo jest w stanie tylko czciowo dostosowa czynniki wytwrcze do nowych warunkw. Przedsibiorstwo moe niemal natychmiast wyduy lub skrci czas trwania zmiany roboczej. Zatrudnienie pracownikw lub ich zwolnienie zajmuje wicej czasu. Jeszcze duej trwa zaprojektowanie, budowa i uruchomienie nowej fabryki. Krzywa dugookresowych kosztw cakowitych opisuje minimalne koszty wytwarzania rnych rozmiarw produkcji wwczas, gdy przedsibiorstwo jest w stanie dostosowa wszystkie czynniki wytwrcze. Dugookresowe koszty cakowite (LTC ang. long-run total costs) to zbir metod wytwarzania rnych rozmiarw produkcji p najniszych kosztach. Poniewa zawsze istnieje moliwo likwidacji przedsibiorstwa, dugookresowe koszty cakowite wytwarzania zerowych rozmiarw produkcji s rwne zeru. LTC opisuje kocow wysoko kosztw po dokonaniu wszystkich niezbdnych dostosowa. Dugookresowe koszty kracowe (LMC ang. long-run marginal costs) to przyrost dugookresowych kosztw cakowitych przy rnej wielkoci produkcji, wywoany kolejnymi przyrostami produkcji o jednostk. Dugookresowe koszty cakowite musz rosn wraz z powikszeniem produkcji. Wytwarzanie wikszego wolumenu produkcji kosztuje wicej. Przecitne koszty produkcji s rwne kosztom cakowitym podzielonym przez wielko produkcji. Koszty przecitne s na pocztku wysokie, pniej spadaj i znowu rosn. Ten typowy wykres kosztw przecitnych przypomina ksztatem liter U. Korzyci ze skali produkcji (inaczej: rosnce przychody ze skali) wystpuj wtedy, kiedy dugookresowe koszty przecitne spadaj wraz ze wzrostem rozmiarw produkcji. Stae przychody ze skali pojawiaj si, gdy dugookresowe koszty przecitne s stae przy wzrocie produkcji. Niekorzyci skali (inaczej: malejce przychody ze skali) wystpuj wtedy, kiedy dugookresowe koszty przecitne rosn wraz ze wzrostem produkcji.

Pojcie skali produkcji wystpujce w powyszych definicjach odnosi si do rozmiarw przedsibiorstwa mierzonych wielkoci jego produkcji. Na krzywej kosztw przecitnych w ksztacie litery U dziaanie rosncych przychodw ze skali produkcji jest widoczne na odcinku od punktu A, w ktrym koszt przecitny jest najniszy. Przy wikszych rozmiarach produkcji wystpuj malejce przychody ze skali. (rys. str. 206) To, czy przy danych cenach czynnikw produkcji jednostkowe nakady rosn czy malej wraz ze wzrostem produkcji, zaley od rodzaju stosowanej technologii. 3 grupy przyczyn wystpowania korzyci ze skali produkcji: majca zwizek z niepodzielnoci procesu produkcji, rozumian jako konieczno ponoszenia przez przedsibiorstwo okrelonego minimum nakadw niezbdnego do prowadzenia dziaalnoci i niezalenego od rozmiarw produkcji. Minimum to jest nazywane kosztem staym (bo jego wielko nie zmienia si wraz ze zmianami wielkoci produkcji). Przy niewielkich rozmiarach produkcji pocztkowo koszty nie zwikszaj si wraz ze wzrostem produkcji. Wystpuj wic korzyci skali, bo koszty stae rozkadaj si na wiksz produkcj, obniajc przecitny koszt wytworzenia jednostki produktu. Przy dalszym wzrocie rozmiarw produkcji przedsibiorstwo musi m. in. zatrudni wicej menederw, zainstalowa wicej telefonw, co oznacza, e korzyci skali si wyczerpuj. Krzywa kosztw przecitnych przestaje opada. zwizana ze specjalizacj. Waciciel jednoosobowego przedsibiorstwa jest zmuszony zajmowa si wszystkimi sprawami zwizanymi z prowadzeniem firmy. W miar jak przedsibiorstwo rozwija si i zatrudnia coraz wicej ludzi, kady pracownik moe skoncentrowa si na wykonywaniu pojedynczego zadania i zwiksza dziki temu swoj efektywno. produkcja na du skal jest na og niezbdna, aby mc zastosowa lepsze maszyny. Inynierowie czsto powouj si na zasad dwch trzecich, ktra ma zastosowanie w przypadku wielu nakadw produkcyjnych i wyposaenia. Z zasady tej wynika, ze koszty wybudowania fabryki lub skonstruowania maszyny zwikszaj si tylko o dwie trzecie wartoci osiganego z tego tytuu przyrostu produkcji. Dlaczego krzywa kosztw przecitnych w ksztacie litery U zaczyna w pewnym momencie wznosi si, co oznacza, e pojawiaj si niekorzyci skali? Podstawowym powodem pojawienia si niekorzyci skali s trudnoci zarzdzania duym przedsibiorstwem. Wystpuj wtedy menederskie niekorzyci skali. Due firmy wymagaj wielu szczebli zarzdzania, a kady z nich rwnie musi by odpowiednio zarzdzany. Przedsibiorstwo staje si zbiurokratyzowane, powstaj problemy z koordynacj pracy poszczeglnych dziaw i z tego powodu moe wystpi wzrost kosztw przecitnych. Niekorzyci skali mog by te zwizane z czynnikami geograficznymi. Gdy pierwszy zakad jest zlokalizowany w najdogodniejszym miejscu, to nastpny bdzie pooony mniej korzystnie. Ksztat krzywej kosztw przecitnych zaley od 2 czynnikw: 1. jak dugo utrzymuj si korzyci skali 2. jak szybko pojawiaj si niekorzyci skali przy wzrocie produkcji. Szczeglnie due znaczenie maj korzyci skali w przemyle cikim. Przy niewielkich rozmiarach produkcji koszty przecitne s duo wysze ni przy rozmiarach odpowiadajcych minimalnej skali efektywnej. Taki sam przebieg kosztw jest charakterystyczny dla przemysu lotniczego i samochodowego, czyli tam, gdzie wystpuj bardzo wysokie koszty stale w zwizku z koniecznoci ponoszenia nakadw na badania i rozwj nowych modeli, a jednoczenie istniej moliwoci wprowadzania wysoce zautomatyzowanych linii produkcyjnych przy dostatecznie duych rozmiarach produkcji. Istnieje bardzo wiele przedsibiorstw, szczeglnie poza przemysem przetwrczym, w ktrych koszty przecitne zmieniaj si zgodnie z krzyw w ksztacie litery U. w przedsibiorstwach tych moliwoci osigania korzyci skali s ograniczone i najczciej maj one do czynienia z rosncymi kosztami przecitnymi przy umiarkowanie duej wielkoci produkcji. Wnioski z wykresu 8.5. na str. 212: 1. koszty przecitne (LAC) spadaj, gdy koszty kracowe (LMC) s mniejsze od kosztw przecitnych, oraz rosn, gdy koszty kracowe s wiksze od kosztw przecitnych. [Kiedy koszt kracowy wytworzenia nastpnej jednostki przekracza koszt przecitny wytworzenia wszystkich jednostek, produkcja tej jednostki musi podnie koszt przecitny. Gdy koszt kracowy kolejnej jednostki jest niszy od kosztu przecitnego dotychczas wyprodukowanych jednostek, ostatnia wytworzona jednostka produktu obnia wielko kosztu przecitnego. Gdy koszt kracowy jest rwny kosztowi przecitnemu, zwikszenie produkcji o jednostk nie zmienia kosztu przecitnego.

2. koszty przecitne (LAC) osigaj minimum dla rozmiarw produkcji, przy ktrych nastpuje
przecicie si krzywej kosztw przecitnych z krzyw kosztw kracowych. Krzywa kosztw przecitnych przecina krzyw kosztw kracowych w punkcie A, odpowiadajcym jednoczenie minimum kosztw przecitnych. Dzieje si tak, dlatego, e na lewo od punktu A krzywa kosztw kracowych przebiega poniej krzywej kosztw przecitnych, a wic koszty przecitne cigle spadaj. Na prawo od punktu A krzywa kosztw kracowych ley powyej krzywej kosztw przecitnych, a wic koszty przecitne rosn. Punkt A odpowiada wielkoci produkcji, przy ktrej koszt przecitny osiga minimum. Zalenoci te maj charakter arytmetyczny. Wielko produkcji zapewniajca maksymalny zysk lub minimalne straty znajduje si w punkcie B, czyli punkcie zrwnania kosztu kracowego z utargiem kracowym. Zadaniem przedsibiorstwa jest sprawdzenie, czy przy tej wielkoci produkcji osiga zyski, czy te ponosi straty. Jeeli straty maj trway charakter, to kontynuowanie dziaalnoci gospodarczej staje si niecelowe. Zysk cakowity przedsibiorstwa jest rwny iloczynowi zysku przecitnego (przypadajcego na jednostk produktu) i wolumenu (liczby jednostek) produkcji. Zysk cakowity jest dodatni tylko wtedy, kiedy zysk przecitny jest wikszy od zera. Zysk przecitny to przecitny utarg (przypadajcy na jednostk produktu) pomniejszony o wielko kosztw przecitnych. Przecitny utarg rwna si cenie, po ktrej s sprzedawane poszczeglne jednostki produktu. Jeeli dugookresowe koszty przecitne w punkcie B przewyszaj cen, po ktrej produkcja o rozmiarach Q1 moe by sprzedana, to przedsibiorstwo ponosi straty nawet w dugim okresie i powinno zosta zlikwidowane. Jeeli przy tej samej wielkoci produkcji cen a jest rwna kosztom przecitnym, to przedsibiorstwo pokrywa jedynie woje koszty i osiga prg rentownoci. Natomiast, jeeli cena przy produkcji Q1 przewysza dugookresowe koszty przecitne, to przedsibiorstwo osiga w dugim okresie zyski i powinno nadal prowadzi swoj dziaalno. Krtki okres to czas, w ktrym przedsibiorstwo nie jest w stanie w peni dostosowa si do zmian warunkw dziaania. W tym okresie ilo niektrych czynnikw produkcji jest staa. Stay czynnik produkcji czynnik, ktrego nakad nie moe ulec zmianie. Dugo trwania krtkiego okresu zaley od gazi. Do zbudowania nowej elektrowni potrzeba niekiedy 10 lat, ale otwarcie nowej restauracji moe nastpi po paru miesicach. Koszty stae koszty, ktre nie zmieniaj si wraz ze zmianami wolumenu produkcji. Koszty stae wystpuj te wtedy, gdy produkcja jest rwna zeru. Po pierwsze, jeeli przedsibiorstwo nie potrafi szybko uzupeni posiadanych czynnikw produkcji lub pozby si istniejcej fabryki, to nadal musi ponosi koszty amortyzacji budynku i paci odsetki od poyczek zacignitych wczeniej na zakup fabryki. Po drugie, poniewa przedsibiorstwo nie moe w krtkim okresie w peni dostosowa si do nowych warunkw, jego koszty produkcji w tym okresie musz si rni od kosztw dugookresowych, musz by wysze. Koszty zmienne koszty, ktre si zmieniaj wraz ze zmianami wolumenu produkcji. Zaliczamy do nich koszty zwizane z wynajciem zmiennych czynnikw produkcji, np. pracy lub surowcw. Krtkookresowe koszty cakowite (STC) = krtkookresowe koszty stae (SFC) + krtkookresowe koszty zmienne (SVC) Krtkookresowe koszty kracowe (SMC) s rwne wzrostowi kosztw cakowitych w krtkim okresie, a te z kolei s rwne przyrostowi krtkookresowych kosztw zmiennych wywoanemu zwikszeniem produkcji o jednostk. Dzieje si tak, dlatego, e koszty stae w krtkim okresie nie zmieniaj si wraz ze zmian wolumenu produkcji. Krzywa kosztw kracowych w krtkim okresie ma taki sam ksztat jak krzywa dugookresowych kosztw kracowych. W dugim okresie przedsibiorstwo moe dowolnie zmienia wielko nakadw wszystkich czynnikw produkcji. Przy rozszerzeniu skali produkcji moe si okaza, e najwiksze oszczdnoci uzyskuje si przez wprowadzenie skomplikowanych linii montaowych, dziki ktrym znacznie tasze staje si wytworzenie dodatkowych jednostek produktu. Dopiero przy dalszym zwikszaniu produkcji pojawiaj si niekorzyci skali i koszty kracowe zaczynaj znw wzrasta. Konstruujc krzyw krtkookresowych kosztw kracowych (SMC), zakadamy istnienie min. 1 czynnika staego. Najczciej jest nim kapita. Kracowy produkt zmiennego czynnika produkcji (np. pracy) jest rwny przyrostowi produkcji uzyskanemu dziki zwikszeniu o jednostk iloci czynnika zmiennego, przy zaoeniu, e ilo pozostaych czynnikw si nie zmienia. Prawo malejcych przychodw dziaa wtedy, kiedy wszystkie, z wyjtkiem jednego, czynniki produkcji s stae. Sprawia ono, e on pewnego poziomu nakadw czynnika zmiennego jego produkcyjno kracowe stale si zmniejsza.

Prawo to ma zwizek z technik. Cige zwikszanie liczby pracownikw przy staej liczbie maszyn przynosi coraz mniejsze korzyci. Zwykle przez produkcyjno rozumie si produkt przecitny. Np. przecitny produkt pracy, najczciej okrelany jako produkcyjno (wydajno), jest to wielko produkcji podzielona przez cakowity nakad pracy. Jeeli kracowy produkt pracy jest wikszy od produktu przecitnego, to zwikszenie zatrudnienia o jednostk podniesie produkt przecitny, czyli produkcyjno (wydajno). W przypadku dziaania prawa malejcych przychodw produkt kracowy stosunkowo szybko spadnie poniej produktu przecitnego. W rezultacie, przy dalszym wzrocie liczby zatrudnionych rwnie produkt przecitny bdzie si zmniejsza. Krtkookresowe przecitne koszty stae (SAFC) s rwne krtkookresowym kosztom staym (SFC) podzielonym przez wielko produkcji. Krtkookresowe przecitne koszty zmienne (SAVC) s rwne krtkookresowym kosztom zmiennym (SVC) podzielonym przez wielko produkcji. Krtkookresowe przecitne koszty cakowite (SATC) s rwne krtkookresowym kosztom cakowitym (STC) podzielonym przez wielko produkcji. Krtkookresowe przecitne koszty cakowite (SATC) = krtkookresowe przecitne koszty stae (SAFC) + krtkookresowe przecitne koszty zmienne (SAVC) Koszty zmienne to rnica midzy kosztami cakowitymi a kosztami staymi. Poniewa koszty stae nie zmieniaj si wraz ze zmianami wolumenu produkcji, koszty kracowe odzwierciedlaj rwnie zmiany w cakowitych kosztach zmiennych. Krzywa SMC musi przeci krzyw SAVC w jej minimum (punkt B). na lewo od punktu B krzywa krtkookresowych kosztw kracowych (SMC) ley poniej krzywej krtkookresowych przecitnych kosztw zmiennych (SAVC), a wic przecitne koszty zmienne spadaj. Na prawo od punktu B przecitne koszty zmienne rosn. Poniewa przecitne koszty cakowite s wysze od przecitnych kosztw zmiennych o wielko przecitnych kosztw staych, krzywa krtkookresowych przecitnych kosztw zmiennych (SAVC) ley poniej krzywej krtkookresowych przecitnych kosztw cakowitych (SATC). W konsekwencji punkt B musi by pooony poniej punktu A. Ad. rysunek 8.9 ze str. 223 (decyzje produkcyjne przedsibiorstwa w krtkim okresie): Poniewa w krtkim okresie ilo czynnikw staych si nie zmienia, optymaln wielko produkcji wyznacza punkt zrwnania krtkookresowych kosztw kracowych z utargiem kracowym. Przy tej wielkoci (Q1) przedsibiorstwo osiga maksymalny zysk lub minimalne straty. Nastpnie przedsibiorstwo musi podj decyzj, czy w krtkim okresie opaca mu si w ogle prowadzi dziaalno produkcyjn, czy te nie. Sprawdza, wic, czy dla rozmiarw produkcji Q1 zysk jest dodatni, tzn. czy cena sprzeday p pokrywa przecitne koszty cakowite. Waciwym punktem odniesienia jest w tym przypadku poziom SATC1. Jeeli p przewysza SATC1, to przedsibiorstwo osiga w krtkim okresie zyski i jego produkcja powinna wynosi Q1. Jeeli cena p jest nisza od SATC1, przedsibiorstwo ponosi straty, bo cena nie pokrywa kosztw. W dugim okresie taka sytuacja oznacza konieczno podjcia decyzji o likwidacji przedsibiorstwa, ale w krtkim okresie jest nieco inaczej. Nawet przy produkcji rwnej zeru przedsibiorstwo musi w krtkim okresie pokry koszty stae. Std te wana jest informacja, czy straty s wiksze przy produkcji Q1, czy przy produkcji wynoszcej 0. Jeeli suma przychodw przewysza koszty zmienne, to przedsibiorstwo zarabia na pokrycie czci swoich kosztw oglnych. Dlatego te bdzie wytwarza Q1, pod warunkiem, e przychody s wysze od kosztw zmiennych, mimo e ta wielko produkcji oznacza pewne straty. Przedsibiorstwo produkuje wic Q1, jeeli p jest wysza od SAVC1. W przeciwnym przypadku jego produkcja jest rwna zeru. W krtkim okresie przedsibiorstwo wybiera rozmiary produkcji Q1 tzn. wielko, przy ktrej MR (utarg kracowy) = SMC, pod warunkiem, e przy tych rozmiarach produkcji cena nie jest nisza ok. krtkookresowych przecitnych kosztw zmiennych SAVC1. Jeeli cena jest nisza od SAVC1, to przedsibiorstwo zaprzestaje produkcji. Nawet wtedy, gdy przedsibiorstwo ponosi w krtkim okresie straty, nie zaniecha ono swojej dziaalnoci, jeeli wpywy ze sprzeday pokrywaj koszty zmienne. W dugim okresie natomiast, aby utrzyma si na rynku, musi ono pokry wszystkie ponoszone koszty.

9. KONKURENCJA DOSKONAA I PENY MONOPOL : SKRAJNE PRZYPADKI STRUKTURY RYNKU

Ga- zbir wszystkich przedsibiorstw wytwarzajcych ten sam produkt Wielko produkcji gazi to suma produkcji wszystkich przedsibiorstw Rynek doskonale konkurencyjny rynek, na ktrym sprzedajcy i kupujcy uznaj, ze ich decyzje nie wpywaj na poziom ceny rynkowej Monopolista- jedyny sprzedawca lub jeden potencjalny sprzedawca dobra w danej gazi Monopsonista- jedyny nabywca lub jedyny potencjalny nabywca dobra pochodzcego z danej ga Przedsibiorstwo dziaajce w gazi doskonale konkurencyjnej moe sprzeda dowolna ilo produktu w danej cenie( P0) krzywa popytu na jego produkty jest pozioma( tu wykres str. 233) Ga musi mie 4 waciwoci: - bardzo wiele przedsibiorstw -wytwarzany produkt musi by jednakowo jednorodny, standaryzowany(np. pszenica)( produkt od jednego sprzedawcy jest taki sam jak u innego) - nabywcy musza mie pen wiedze o sprzedawanych produktach -swoboda wejcia i wyjcia z gazi Szczegln cecha konkurencji doskonaej jest stosunek miedzy utargiem kracowym a cen( tu chyba odesanie do rozdz. 8) Dla przedsibiorstwa konkurencyjnego utarg kracowy pokrywa si z cena MR(utarg kracowy) = P(cena) Takie przedsibiorstwo wytwarza taka wielko produkcji, przy ktrej cena rwna si z kosztem kracowym(pod warunkiem, e jest to bardziej opacalne ni zamkniecie firmy) Cena P(1) odpowiadajca punktowi A oznacza cen, przy ktrej przedsibiorstwo musi zosta zamknite, aby nie ponosi wicej strat. Krzywa ilustrujca wielko produkcji, ktr przedsibiorstwo chce wytwarza przy rnych cenach, jest krzyw poday przedsibiorstwa. Przedsibiorstwo wolnokonkurencyjne wytwarza tak wielko produkcji, przy ktrej cena zrwnuje si z kosztem kracowym (pod warunkiem, e jest to bardziej opacalne ni zamknicie firmy). Krzyw krtkookresowej sprzeday przedsibiorstwa jest krzywa SMC powyej punktu A, czyli punktu oznaczajcego likwidacj przedsibiorstwa, poniej ktrego nie jest ono w stanie pokry krtkookreosowych przecitnych kosztw zmiennych.(SAVC)

Krzywa dugookresowej poday przedsibiorstwa jest to linia obrazujca zwizek midzy iloci dostarczanej produkcji a cen w dugim okresie czasu. Przedsibiorstwo wolnokonkurencyjne wytwarza tak wielko produkcji, przy ktrej cena rwna si kosztowi Kracowemu (pod warunkiem, e kontynuowanie produkcji jest bardziej opacalne ni jej zaniechanie) A zatem wybiera ono punkty lece na krzywej LMC. Przy cenie wyszej od P3 przedsibiorstwo osiga zysk, poniewa cena jest wysza od dugookresowego kosztu przecitnego (LAC). Przy cenie niszej od P3, np. P2, przedsibiorstwo ponosi straty, bo cena jest nisza od dugookresowego kosztu przecitnego. Dlatego wanie przy cenie poniej wartoci P3 nie wytworzy ono adnej produkcji. Krzywa dugookresowej poday to krzywa LMC powyej punktu C.

Zamy, e przedsibiorstwa maj rne krzywe kosztw. Przedsibiorstwo A, o najniszych kosztach w gazi, ma krzywe dugookresowych: kosztw przecitnych LACA, oraz kosztw kracowych LMCA. Przedsibiorstwo B ma o wiele wysze koszty LACB i LMCB. Koszty innych przedsibiorstw le porodku. Przy cenie P* przedsibiorstwo A wytwarza QA i i osiga zyski. Przedsibiorstwo B wytwarza QB i nie ma ani strat, ani zyskw. B jest przedsibiorstwem kracowym w tej gazi, producentem o najwyszych kosztach, ktry moe pozosta w gazi w dugim okresie.

10. STRUKTURA RYNKU I KONKURENCJA NIEDOSKONAA

STRUKTURA RYNKU-opis zachowa kupujcych i sprzedajcych na tym rynku. Okrela liczb podmiotw na rynku oraz ich zachowania. 4 modele struktur rynkowych: 1) Konkurencja doskonaa(rozdz.8), 2) Konkurencja niedoskonaa: a) konkurencja monopolistyczna, b) oligopol, c) monopol,- ,- wytwarza mniej sprzedaje droej, czarny rynek, wiksze zasoby wasne d) Cechy Konkurencja doskonaa Wiele Brak Brak Konkurencja niedoskonaa Konkurencja monopolistyczna Wiele Ograniczony Brak Oligopol Kilka redni Wystpuj Monopol Jedna Znaczny Pene

Liczba firm Wpyw na cen Bariery wejcia

O strukturze rynku decyduj: a) czynniki takie oglne: -prawodawstwo(np. gazie pastwowe, chronione prawem monopole), -dostpno surowcw, b) czynniki ujawniajce swe dziaanie w dugim okresie czasu: popyt i koszty, Decydujcym wyznacznikiem struktury rynku jest stosunek minimalnej efektywnej skali produkcji do wielkoci caego rynku, o ktrej informuje krzywa popytu. Minimalna efektywna skala produkcji= wielko produkcji, przy ktrej dugookresowa krzywa kosztw przecitnych przedsibiorstwa przestaje opada. (na ch. roz.:Gdy firma zwiksza skal produkcji-zmniejsza jednoczenie przecitne koszty wytworzenia jednego produktu <=korzyci skali> a do momentu w procesie produkcji tzn. min.efekt.sk.prod. od ktrego dalsze zwikszanie produkcji zacznie powodowa wzrost kosztw przecitnych= spadek zyskw= straty przedsibiorstwa) Stosunek min. efektywnej skali produkcji do wielkoci rynku daje obraz struktury rynku. Gdy stosunek may= wystpuje konkurencja doskonaa, gdy przecitny= oligopol, gdy duy= monopol naturalny. Badanie struktury rynkowej przeprowadza si w celu oszacowania wielkoci rynku. Aby zbada wielko rynku nie wystarczy zna liczby podmiotw, ale ich wielko i znaczenie. Aby ustali liczb znaczcych przedsibiorstw uywa si wskanika koncentracji N firm(to udzia N najwikszych przedsibiorstw w rynku danych gazi).np.: wskanik koncentr. 3 firm= jaki % udziau w poday rynkowej towaru ma 3 najwikszych producentw danej gazi. Im wskanik procentowy wyszy (np.: 80-100%) tym mniej podmiotw funkcjonuje na rynku. KONKURENCJA NIEDOSKONAA- sprzeda produktu po danej cenie jest uzaleniona od popytu na dane wyroby, ktry maleje wraz ze wzrostem ceny, a cena zaley od iloci wytwarzanych i sprzedawanych produktw. Producent nie jest tylko biorc cen i napotyka malejc krzyw popytu na swe produkty. KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA: -wzgldnie dua liczba niezalenych przedsibiorstw, -przedmiotem produkcji s wyroby bdce bliskimi, ale nie doskonaymi substytutami, rni si od siebie cechami, ktre odrniaj go od produktw innych firm danego rynku(np. : lokalizacj, przywizaniem klientw do marki),

-producent moe do pewnego stopnia wpywa na wielko swego udziau w rynku, ksztatujc ceny swojego produktu w stosunku do innych wyrobw w celu osignicia ja najwikszego zysku. -np. : handel detaliczny, mae sklepiki osiedlowe, przemys odzieowy, zakady usugowe(np. :fryzjer, restauracja), OLIGOPOL= model struktury rynkowej w ktrej dziaa niewielu producentw (kilku, kilkunastu) dominujcych nad caym rynkiem w produkcji danego dobra. Kady podmiot musi uwzgldni wpyw wasnych dziaa na decyzje stosunkowo nielicznych rywali (krzywa popytu na ich wyroby decydujco zale od zachowania si rywali i ich reakcji na okrelone dziaania). -optymalne decyzje konkretnej firmy dotyczce wielkoci produkcji zale od jej przypuszcze, co do reakcji rywali. Zachowania oligopolistyczne: zmowa- jawne lub tajne porozumienie midzy funkcjonujcymi przedsibiorstwami, ktre ma na celu usunicie wzajemnej konkurencji. -dziaajce firmy zachowuj si jak wielozakadowy monopolista-d do maksymalizacji cznych zyskw(zyskw cakowitych), -dochodzi do porozumienia monopolistycznego- oligopolici ustalaj wielko produkcji caej gazi przy ustalonej cenie, konkurencja-moe do niej doj, gdy np. jeden z producentw wyamie si ze zmowy-amie umow podnoszc cen(= obnia cen na sprzedawane produkty)- wtedy wzrastaj jego zyski kosztem partnerw zmowy (musz straci), Formy rynku oligopolistycznego: min. KARTEL (=porozumienie producentw, ktre moe dotyczy: 1)rozmiarw produkcji w poszczeglnych firmach, 2)podziau rynkw zbytu, 3)ustaleniu ceny). Najsynniejszy kartel obecnie: OPEC. Zamana krzywa popytu w oligopolu - podwyszenie cen nie powoduje adnej reakcji cenowej konkurentw- prowadzi to do duej straty udziau w rynku na rzecz innych firm, - obnienie cen jest naladowane przez inne firmy (udziay w rynku nie zmieniaj si) Pomocna przy analizie oligopolu jest TEORIA GIER- pozwala zbada jak podejmowane s wspzalene decyzje konkurentw w celu doboru najlepszych posuni wasnych. GRA- sytuacja, w ktrej rozsdne decyzje nieuchronnie zale od siebie. - gracze (firmy) d do maksymalizacji wygranych (dugookresowych zyskw) stosujc dugookresowe strategie. STRATEGIA- plan gry, opisujcy jak gracz bdzie dziaa tzn., jakie posunicia wykona w kadej wyobraonej sytuacji. -rwnowaga= sytuacja, w ktrej kady z graczy wybra najlepsz strategi przy danych strategiach innych graczy. -strategia gracza wchodzcego jest zalena od strategii wybieranych przez innych graczy -dylemat winia- rozdarcie midzy zmow i konkurencj, -istniej bardzo silne bodce skaniajce firmy do amania zmowy. -w celu zabezpieczenia zawiera si umow wstpn (= dobrowolne uzgodnienie ograniczajce moliwoci przyszego wyboru kadej ze stron). Nieformalny sposb wpynicia na przestrzeganie warunkw gry: - strategia karania- gdy kto oszukuje, stosujemy kar nie pozwalajc mu osign max zyskw, - naley stosowa wiarygodne groby (= ich urzeczywistnienie po zaistnieniu zdarzenia moe by uznane za rozwizanie optymalne) - nie mona kara, jeli przynosi to straty, Wejcie na rynek: 1) atwe,

2) 3)

Trudne za spraw przypadku, utrudniane celowo,

RYNEK SPORNY= panuje na nim swoboda wejcia/wyjcia (umoliwia zastosowanie taktyki nagego wtargnicia i natychmiastowego wycofania): - swoboda wejcia= wszystkie firmy maja dostp do tych samych technologii, czyli identyczne krzywe kosztw, - swoboda wyjcia= firma opuszczajc dan ga moe odzyska wszystkie poniesione do tej pory koszty, Niezamierzone bariery wejcia- nie stworzone rozmylnie przez dziaajce w gazi firmy. 3 typy barier: 1) rnicowanie produktu (bar. zamierzone) 2) bezwzgldna przewaga w wielkoci kosztw (mog by niezamierzone) 3) bezwzgldna przewaga korzyci ze skali (niezamierzone) Gdy bariery niezamierzone s wysokie- stare firmy lekcewa nowych i gdy s niewielkie- stare firmy: - akceptuj t sytuacj (konkurencja doskonaa) tworz wasne bariery naduywajc siy rynkowej, Strategie odstraszania konkurentw; Posunicia strategiczne- zachowanie, ktre wywiera korzystny dla autora wpyw na wybory innej osoby, oddziaujc na jej przewidywania dotyczce jego wasnych dziaa.

11. ANALIZA RYNKW CZYNNIKW PRODUKCJI: RYNEK PRACY.

-popyt na rynkach czynnikw produkcji jest popytem pochodnym, poniewa wynika z popytu na produkty, do wytwarzania, ktrych te czynniki s uywane -aby stwierdzi jak duy bdzie popyt przedsibiorstwa na czynniki produkcji naley okreli przysze rozmiary popytu na produkty tego przedsibiorstwa -istnieje poda czynnikw produkcji w gospodarce jako caoci oraz poda dla pojedynczego przedsibiorstwa lub gazi gospodarki -wyrwnawcze rnice pac- s to pienine rekompensaty za rnice w pozapieninych cechach tego samego zajcia w rnych gaziach gospodarki. Sprawiaj one, e pracownicy o okrelonych kwalifikacjach nie maj bodcw do przenoszenia si do innych gazi(np. prace niebezpieczne opacane s powyej redniej krajowej) > Dugookresowy popyt przedsibiorstwa na czynniki produkcji: ceny czynnikw i wybr techniki produkcji. -w przypadku produkcji o danych rozmiarach przy uyciu najtaszej dostpnej technologii, wzrost jednostkowego kosztu pracy w stosunku do jednostkowego kosztu kapitau skania przedsibiorstwo dosignicia po bardziej kapitaochonne metody produkcji -popyt na czynniki wytwrcze zaley od wielkoci produkcji i relacji cen tych czynnikw -wzrost stawki pacy skoni przedsibiorstwo do zastpowania pracy kapitaem -efekt substytucyjny-odzwierciedla zmian relacji cen rnych dbr -efekt dochodowy-wynika ze zmiany realnego dochodu, spowodowanej zmian ceny -im wiksza elastyczno popytu na produkty przedsibiorstwa tym wikszy bdzie spadek produkcji pod wpywem okrelonego przyrostu ceny czynnika produkcji. -efekt substytucyjny skania przedsibiorstwo do wytwarzania danej produkcji przy uyciu technologii, ktra pozwoli zaoszczdzi czynnik wzgldnie droszy -efekt podaowy dziaa w kierunku obnienia popytu na wszystkie czynniki produkcji. > Krtkookresowy popyt przedsibiorstwa na prac. -warto kracowego produktu pracy MVPL- dodatkowy utarg uzyskany w wyniku sprzeday produktu wytworzonego przez dodatkowego pracownika i rwna si ona fizycznym rozmiarom wytworzonej przez niego produkcji pomnoonej przez cen tego produktu

-prawo malejcych przychodw- dalsze zwikszenie zatrudnienia zaczyna powodowa spadek kracowego produktu pracy, mierzonego iloci wytworzonych dbr, a tym samym rwnie spadek jego wartoci -przedsibiorstwa rozszerzaj/zmniejszaj zatrudnienie wtedy, gdy warto kracowego produktu pracy jest wiksza/mniejsza ni paca dodatkowego pracownika -przedsibiorstwo o pozycji monopolistycznej wpywa na ceny czynnikw produkcji, poniewa wzrasta krzywa poday danego czynnika, musi oferowa wysz cen, aby przycign wiksz jego ilokoszt kracowy dodatkowej jednostki produkcji przekracza wic jego cen -kracowy przychd z pracy- odnosi si do przedsibiorstw dostarczajcych wyroby, na ktre krzywa popytu opada, aby go obliczy naley znale kracowy produkt pracy wyraony w jednostkach fizycznych, a nastpnie naley obliczy zmian cakowitego utargu przedsibiorstwa bdc wynikiem sprzeday tych dodatkowych jednostek towaru -najkorzystniejsze dla przedsibiorstw jest wybieranie takiej wielkoci zatrudnienia, przy ktrej kracowy koszt ostatniej jednostki pracy bdzie rwny kracowemu przychodowi uzyskanemu dziki jej zatrudnieniu ( kracowy koszt pracy MCL= kracowy przychd z pracy MRPL) -przedsibiorstwo wolnorynkowe dce do maksymalizacji zyskw powinno zatrudnia si robocz do punktu, w ktrym kracowy produkt pracy zrwnuje si z pac realn -paca realna-paca nominalna pomnoona przez cen produktu > Krzywa popytu gazi na prac. popyt na czynniki produkcji ma charakter pochodny. Przedsibiorstwa zgaszaj zapotrzebowanie na owe czynniki tylko, dlatego, e widz moliwo zaspokojenia z zyskiem popytu na swoje produkty - elastyczno popytu na prace konkretnej gazi powinna odzwierciedla elastyczno popytu na produkty tej gazi nakad pracy w procesie produkcji rwna si liczbie pracownikw pomnoonej przez ilo przepracowanych przez nich godzin zasb siy roboczej-og jednostek pracujcych lub poszukujcych zatrudnienia -alternatyw dla przepracowanej godziny jest przyjemno pozostania w domu. Jednostka bdzie gotowa wyduy czas pracy, a do momentu, w ktrym uyteczno kracowa dbr uzyskanych w wyniku dodatkowej godziny pracy zrwna si z uytecznoci kracow ostatniej godziny czasu wolnego, rezygnujc z godziny pracy na rzecz wypoczynku zwikszamy swj dobrobyt i na odwrt-gdy uyteczno kracowa dbr, ktre mona by uzyska dziki dodatkowej godzinie pracy przewysza uyteczno ostatniej godziny wypoczynku, z punktu widzenia dobrobytu jednostki czas pracy jest zbyt krtki -wzrost pacy realnej zwiksza opacalno pracy. Wyzwala to efekt substytucyjny tj. czysty efekt zmiany wzgldnych cen, ktry sprawia, i ludzie chc duej pracowa. Jednoczenie wysze pace realne zwikszaj realne dochody ludnoci. Pojawia si czysty efekt dochodowy. -w przypadku mczyzn oba efekty niemal cakowicie si znosz. Zmiana pacy realnej nie wywiera prawie adnego wpywu na czas pracy -w przypadku kobiet efekt substytucyjny zdaje si przewysza na efektem dochodowym. Krzywa poday pracy jest rosnca. Wzrost pacy realnej skania kobiety do duszej pracy -w odniesieniu do mczyzn zmiany podatku dochodowego prawie wcale nie wpywaj na ilo wiadczonej pracy -rezygnacja z danej liczby godzin czasu wolnego przynosi tym wyszy dochd realny, im wysza jest paca realna -podjecie pracy w zbyt maym wymiarze godzin moe nawet zmniejszy cakowity dochd realny. Niski dochd z pracy nie wystarcza na pokrycie kosztw zwizanych z prac. -im nisza bdzie paca realna, tym wicej godzin trzeba przepracowa tylko po to, aby pokry koszty stae(puapka ubstwa) -wysze pace realne powoduj wzrost liczby ludzi nalecych do zasobw siy roboczej. Waga kosztw staych zwizanych z podjciem pracy maleje w miar wzrostu realnej godzinowej stawki pracy -wyszy dochd nie zwizany z prac dziaa na rzecz zwikszenia popytu na wszelkie dobra, w tym rwnie na czas wolny i odwrotnie na wzrost aktywnoci zawodowej wpywaj: a)wzrost godzinowych stawek pacy realnej b)obnika staych kosztw podjcia pracy

c)niszy dochd ze rde innych ni praca d)zmiana gustw, czyli preferowanie pracy kosztem czasu wolnego -na czna poda pracy , mierzona w roboczogodzinach, znacznie silniej wpywa wywoane zwyka pacy podniesienie stopnia aktywnoci zawodowej ni wzrost liczby godzin przepracowanych przez osoby ju zatrudnione -gdy dana ga jest znaczcym uytkownikiem siy roboczej o okrelonych kwalifikacjach, wzrost zatrudnienia w niej bdzie podbija pace pracujcych w tym zawodzie, w krtkim czasie ich poda w gospodarce jako caoci cechuje bowiem wzgldna cao -cakowit poda pracy w gospodarce okrelaj pace realne. W krtkim czasie poda pracownikw o okrelonych kwalifikacjach jest wzgldzie staa. W dugim czasie w takiej mierze, w jakiej poda siy roboczej o okrelonych kwalifikacjach moe by zwikszona-kada ga moe oczekiwa bardziej paskiej krzywej poday pracy. -podwyki pac z jednej gazi przenosz si do innych gazi. Powizanie rnych gazi wynika z mobilnoci siy roboczej. Pracownicy jednych gazi przenosz si do innych w wyniku podniesienia w nich pac > dochd transferowy, renta ekonomiczna -dochd transferowy czynnika produkcji o okrelonym zastosowaniu- jest to minimalna wypata potrzebna, aby skoni ten czynnik do wiadczenia usug wanie w tym zastosowaniu -renta ekonomiczna-jest to dodatkowa wypata jak otrzymuje dany czynnik produkcji, ponad dochd transferowy konieczny do skonienia go do wiadczenia swoich usug, wanie w tym zastosowaniu -renta odzwierciedla rnice w decyzjach jednostek, dotyczce poday ich usug nie za rnice w ich wydajnoci -z punktu widzenia gazi renta stanowi zbdn patno > Rwnowaga na rynku pracy. -dla pracownikw wykwalifikowanych paca zapewniajca rwnowag, bdzie najprawdopodobniej przewyszaa uzgodnion stawk minimaln(porozumienie o minimalnych stawkach nie powoduje adnych skutkw) -przedsibiorstwom bdzie si opacao zapaci wysza stawk, aby przycign dodatkowych pracownikw, dopki utrzymywa si bdzie rnica midzy pac, a wartoci kracowego produktu pracy. -przymusowo bezrobotni- s to ci, ktrzy s gotowi pracowa za wystpujce na rynku stawki pac, lecz nie mog znale zatrudnienia -w przypadku zaj niewymagajcych wysokich kwalifikacji paca minimalna przewyszajca pace rwnowagi spowoduje wzrost wynagrodze tych, ktrzy znaleli prace, ale jednoczenie wywoa spadek oglnego poziomu zatrudnienia w porwnaniu z tym , jak ustaliby si na wolnym rynku pracy. Porozumienia okrelajce minimalna stawk pac mog wic by przyczyna przymusowego bezrobocia wrd pracownikw o niskich kwalifikacjach -gdy zwizkom zawodowym uda si na pracodawcach okrelona stawk pacy, wysza od stawki wyznaczonej nieskrpowanym dziaaniem rynku pracy, spowoduje to spadek zatrudnienia w danej gazi -przymusowe bezrobocie moe by efektem naoenia si na siebie efektw skali oraz konkurencji niedoskonaej(rozdz.10) -mog istnie rne przeszkody zwizane z zatrudnianiem nowych pracownikw min.: koszt rekrutacji, koszt nabycia osobistych rozmw z kandydatem, koszt szkolenia nowych pracownikw(naturalne bariery wejcia) -jednak take pracownicy ju zatrudnieni w danym przedsibiorstwie mog stwarza bariery wejcia nowym pracownikom(straszenie rozmaitymi zakceniami w funkcjonowaniu przedsibiorstwa w przypadku zwikszenia zatrudnienia) -teoria pacy efektywnociowej-w trosce o swoje zyski przedsibiorstwo powinno paci zatrudnionym ju pracownikom tyle, aby ich rednia paca bya wysza od tej, za ktr gotowy jest podj prac og pracownikw. Zabezpieczy to przed odpywem pracownikw do innych firm i pozwoli wykry leniwych pracownikw -izokwanta -przedstawia rne kombinacje minimalnych nakadw czynnikw wytwrczych niezbdnych do wytworzenia okrelonej wielkoci produkcji. -wysze izokwanty odpowiadaj wikszym rozmiarom produkcji. Ich osignicie wymaga wikszego nakadu czynnikw produkcji

-potrzebne jest angaowanie coraz wikszych dodatkowych nakadw kapitaw, aby zrwnoway kolejne takie same obniki nakadw pracy niezbdnych do wytworzenia danej wielkoci produkcji -dysponujc ograniczonymi funduszami przedsibiorstwo moe uy wicej jednostek kapitau tylko wwczas, gdy zaangauje mniej jednostek pracy.

12.KAPITA LUDZKI, DYSKRYMINACJI I ZWIZKI ZAWODOWE.

-ludno kolorowa zarabia mniej nawet po uwzgldnieniu rnic w wyksztaceniu i dowiadczeniu zawodowym, jest to ewidentny dowd dyskryminacji na rynku pracy -w gaziach o stuprocentowym udziale pracownikw fizycznych w zwizkach zawodowych paca jest wysza, ni w sytuacji, w ktrej nie byoby tam zwizkw. W przypadku pracownikw umysowych w gaziach o wysokim stopniu zaangaowania zwizkowego jest odwrotnie. Ich pace s nisze -kapita ludzki- to nagromadzony przez pracownika zasb wiedzy fachowej dowiadczenia i umiejtnoci. O jego wartoci decyduj stwarzane przeze moliwoci uzyskiwania dochodw w przyszoci. Kapita ten wynika z poczynionych w przeszoci inwestycji, a jego cel to przynoszenie dochodw w przyszoci -teoria kapitau ludzkiego-zakada, e rnice w pacach s odbiciem rnic w wydajnoci poszczeglnych pracownikw. Pracownicy wykwalifikowani, o wyszej wydajnoci zarabiaj wicej -istniej dwie interpretacje faktu, ze ludzie lepiej wyksztaceni zarabiaj lepiej: 1)wyksztacenie bezporednio podnosi wydajno pracownikw, co z kolei pozwala mu prdzej czy pniej uzyska lepsze zarobki 2)wyksztacenie nie wpywa na sprawno zawodowa, a przez to na wydajno pracownika. Ludzie rni si raczej wrodzonymi predyspozycjami. -pracownicy z wyszym wyksztaceniem s wprawdzie wydajniejsi, jednak przedsibiorstwa zatrudniajce ich podlegaj prawu malejcych przychodw -jeeli warto zaktualizowana korzyci jakkolwiek bymy j obliczyli, przewysza warto zaktualizowana poniesionych kosztw, to inwestycja w wyksztacenie , majca na celu powikszenie zasobu wiedzy i kwalifikacji ma uzasadnienie -analiza kosztw i korzyci- jest procedur uatwiajc podejmowanie dugofalowych decyzji. Decyzja jest prawidowa, gdy wynika z porwnania zaktualizowanej wartoci kosztw ze zaktualizowana wartoci korzyci -podejmowanie dalszej nauki przez jednostki wynika z: 1)ogln wielkoci oczekiwanych w przyszoci dochodw(wraz z uznaniem pozapieninych korzyci z ksztacenia) 2)poziomu bezrobocia 3)wartoci zaktualizowanej dodatkowego dochodu absolwentw uniwersytetu pomniejszonej o warto dochodu utraconego w skutek niepodjcia pracy bezporednio po ukoczeniu szkoy -jeeli wyksztacenie jest dobrem nominalnym majca samoistna warto konsumpcyjn, to popyt na nie bdzie wzrasta w miar wzrostu dochodw. -wyrniamy dwa typy kwalifikacji: -kwalifikacje specjalistyczne dla danego przedsibiorstwa- wpywaj na zwikszenie wydajnoci danego pracownika tylko wtedy, gdy pracuje on w danym przedsibiorstwie -kwalifikacje oglne-to takie umiejtnoci, ktre mog by wykorzystane przez pracownika w innym przedsibiorstwie np. znajomo funkcjonowania rynku papierw wartociowych im bardziej oglny i uniwersalny charakter maja nabywane w trakcie pracy umiejtnoci, tym wiksza bdzie skonno do obcienia pracownika kosztami szkolenia -teoria sygnalizacji-mwi, e wyksztacenie moe mie uzasadnienie nawet wwczas, gdy nie przyczynia si bezporednio do zwikszenia wydajnoci pracownika. Zakada ona, e ludzie rodz si z rnymi wrodzonymi zdolnociami -spoecznym poytkiem ze studiw jest selekcja zdolnych pracownikw. Kierujc ich do trudnych zaj spoeczestwo uzyska wiksza produkcj. 12.2 Dyskryminacja. -rnice rednich zarobkw mczyzn i kobiet czy ludzi rnych ras wynikaj z dwch powodw 1)rne grupa maja zrnicowany dostp do wysoko patnych zaj

2)rne grupy mog otrzymywa rn zapat za wykonywanie tej samej pracy -pracodawca moe doj do wniosku, i warto zaktualizowana przyszych dodatkowych korzyci z wyszej wydajnoci jest w przypadku kobiet nisza ni w przypadku mczyzn, gdy bd one prawdopodobnie pracowa krcej ni mczyni. Dlatego bardziej opaca si szkoli i awansowa mczyzn Istniej dwa systemy pac: 1)system zakadajcy wolny przebieg awansu pacowego 2)system, ktry w punkcie wyjcia zakada nisz stawk pac, ale umoliwia osignicie wyszych pac w przyszoci(ten system powoduje swoiste ujawnienie planw kobiety, co do czasu trwania zatrudnienia w danym przedsibiorstwie) -jeeli wyksztacenie wpywa na wzrost pac, to naley oczekiwa , e przecitne zarobki mczyzn bd wysze, poniewa: sam system owiatowy moe dyskryminowa kobiety oraz dlatego, ze kobiety mog mie odrbne preferencje -rozkad zarobkw zalenie od wieku w przypadku mczyzn kolorowych jest znacznie bardziej paski ni w przypadku biaych mczyzn. Ci drudzy maj take wiksze szans na systematyczny awans zawodowy i pacowy -biali wykonuj trudniejsze zajcia, w ktrych istotn role odgrywaj wyksztacenie i praktyka zawodowa 12.3 Zwizki zawodowe. -zwizki zawodowe- to organizacje pracownikw, ktrych celem jest wpywanie na pace i warunki pracy istnieje zaoenie, e stopie zaangaowania siy robotniczej w zwizkach zawodowych spada wtedy, kiedy wzrasta bezrobocie -moliwo zawierania odrbnych umw z pracownikami wzmacniaj pozycje negocjacyjna przedsibiorstwa, dlatego stosuj si zasad jeden zakad- jeden zwizek(umowa zgodnie z ktr wszyscy pracownicy przedsibiorstwa s czonkami zwizku zawodowego) -pene efekty istnienia zwizku zawodowego obejmuj zatem nie tylko wzrost pac i spadek zatrudnienia w gazi, lecz rwnie wzrost cen produkowanych wyrobw i nisz produkcje caej gazi w punkcie rwnowagi -im wiksza jest troska zwizku o najstarszych czonkw, tym bardziej prawdopodobne jest denie do maksymalizacji pacy niezalenie od skutkw dla wielkoci zatrudnienia -im bardziej demokratyczny zwizek i im silniej zajmuj go sprawy potencjalnych czonkw oraz wszystkich zatrudnionych, tym mniej prawdopodobne jest, aby godzi si on na ostre ograniczenie rozmiarw zatrudnienia w celu zapewnienia wyszych pac tym, ktrzy utrzymuj si w pracy -w gaziach o duym nateniu krajowej i zagranicznej konkurencji zwizki zawodowe nie osigaj adnej premii pacowej na rzecz swoich czonkw. W gaziach chronionych przed konkurencja zagraniczn, ale obejmujcych du liczb konkurujcych ze sob przedsibiorstw krajowych, rnice pac z tytuu wysokiego stopnia przynalenoci zwizkowej wystpuj tylko wtedy , kiedy caa ga jest objta dziaalnoci jednego zwizku. Zwizki zawodowe zyskuj natomiast znaczne korzyci pacowe w tych gaziach , w ktrych dziaa jedynie kilka przedsibiorstw krajowych lub zagranicznych -w dziedzinach kontrolowanych przez zwizki zawodowe praca ma pewne cechy specyficzne min: rozbudowany ukad zalenoci i hierarchii, nieelastyczny czas pracy, nadgodziny ustalane przez pracodawc, wysze tempo pracy -moe by to rekompensata za uciliwoci przedsibiorstwa -istniej na ten temat dwa pogldy: 1)w chwili, gdy zwizkowi udaje si wywalczy podwyk pac, przedsibiorstwo korzysta z okazji, aby wymusi wzrost wydajnoci 2)zmiany w organizacji pracy nie s relacja pracodawcw na ograniczenie przez zwizek poday pracy w celu podniesienia pacy , lecz raczej przyczyna i uzasadnieniem istnienia zwizku zawodowego zwizki zawodowe zapewniaj wysze pace swoim czonkom, poniewa: 1) wpywaj one na ograniczenie poday pracy, wiadomie godzc si na ograniczenie zatrudnienia w gazi w zamian za wysze pace 2) odgrywaj one wana rol w negocjowaniu warunkw pracy, zapewniajc wzrost wydajnoci, przy czym dbaj o to, aby stosowna cze wynikajcych z tego korzyci przypada rwnie zaodze w postaci kompensujcych podwyek pac

-powodem strajku moe by spadek wiarygodnoci partnerw. Jeeli kierownictwo przedsibiorstwa jest przekonane, i pracownicy bd strajkowa a do osignicia uczciwej ugody, to natychmiast bdzie skonne zaakceptowa takie warunki

13. KAPITA I ZIEMIA: UZUPENIENIE ANALIZY RYNKW CZYNNIKW PRODUKCJI.

Rozwj przemysu wymaga zwikszenia zasobw kapitaowych, tzn. liczby maszyn, sprztu, budynkw fabrycznych i biurowych, etc. Inwestycje oznaczaj powikszenie kapitau w gospodarce. Funkcjonalny podzia dochodu informuje o proporcjach podziau dochodu narodowego midzy czynniki produkcji. Udziay poszczeglnych czynnikw wykazuj wzgldn stabilno w duszym okresie. Nie powinno to przesania faktu wzrostu iloci zastosowanego kapitau w stosunku do nakadw pracy i odpowiadajcego mu spadku relacji midzy stawk wynagrodzenia kapitau a stawk pacy. Podmiotowy podzia dochodu dotyczy proporcji podziau dochodu narodowego midzy czonkw spoeczestwa, niezalenie od tego, z usug, jakich czynnikw produkcji jest czerpany ten dochd. (Gwn przyczyn nierwnomiernego podziau dochodw w UK jest bardzo nierwnomierny rozkad majtku przynoszcego dochd) Kapita rzeczowy (w przeciwiestwie do finansowego) obejmuje aktywa rzeczowe, dostarczajce uytecznych usug przedsibiorstwom produkcyjnym bd gospodarstwom domowym. Podstawowymi skadnikami kapitau rzeczowego s maszyny i urzdzenia produkcyjne, budynki mieszkalne, inne budynki, dobra trwaej konsumpcji i zapasy. Ziemia jest czynnikiem produkcji dostarczanym przez natur. Majtek rzeczowy to kapita rzeczowy plus ziemia. Inwestycje brutto to produkcja nowego i ulepszenie istniejcego kapitau rzeczowego. Inwestycje netto to inwestycje brutto pomniejszone o zuycie istniejcego zasobu kapitau rzeczowego(majtku produkcyjnego). Jeeli inwestycje netto s dodatnie, to inwestycje brutto z nadwyk kompensuj zuycie kapitau i istniejcy majtek produkcyjny si powiksza. CENY USUG KAPITAU, STOPY PROCENTOWE I CENY AKTYWW Zasb to ilo skadnika aktyww w jakim momencie. Strumie to potok usug, dostarczanych przez dany skadnik aktyww w cigu pewnego okresu. Koszt uycia usug kapitau okrela stawka najmu (wynagrodzenia) kapitau (rental rate) Warto zaktualizowana 1$ z jakiego momentu w przyszoci to taka suma, ktra, dzi poyczona komu na procent, da warto 1$ w tym wanie momencie. Rachunek wartoci zaktualizowanej przeksztaca przysze wpywy lub patnoci w ich wartoci dzisiejsze. Poniewa kredytodawcy pobieraj odsetki, a dunicy musz je paci, funt otrzymany jutro jest warty mniej ni ten sam funt dzisiaj. Rnica zaley od wysokoci stopy procentowej. Im jest ona wysza, tym nisza jest warto zaktualizowana przyszej patnoci. Poniewa oprocentowanie kredytw jest obliczane przy zastosowaniu zasady procentu skadanego, dla dowolnej rocznej stopy procentowej, warto zaktualizowana konkretnej kwoty jest tym mniejsza, im bardziej oddalony w czasie jest przyszy moment jej otrzymania lub wypacenia. Warto zaktualizowana bezterminowego prawa do dochodu rwna si zapewnianej przez jego posiadanie staej rocznej sumie dochodw, podzielonej przez stop procentow. (przy rocznej stopie procentowej rwnej 10%, bezterminowe prawo do dochodu w wysokoci 100$ jest dzi warte 1000$)

Nominalna stopa procentowa wyznacza kwot odsetek od kredytu. Realna, tj. skorygowana o wpyw inflacji, stopa procentowa okrela dodatkow ilo dbr, jak moe naby kredytodawca, udzielajc rocznego kredytu i odkadajc na ten czas zamierzony zakup. Realna stopa proc.= nominalna stopa proc. stopa inflacji w tym samym czasie. POPYT NA USUGI KAPITAU Warto kracowego produktu kapitau (MVPK marginal value product of capital) to przyrost wartoci produkcji przedsibiorstwa spowodowany zastosowaniem dodatkowej jednostki usug kapitau. Popyt na usugi kapitau ma charakter popytu pochodnego. Krzywa popytu przedsibiorstwa na usugi kapitau pokrywa si z krzyw wartoci kracowego produktu kapitau. Jeli ilo innych zastosowanych czynnikw produkcji lub ceny produktw wzrosn, krzywa popytu pochodnego przesunie si w gr. Gaziowa krzywa popytu na kapita i jego usugi jest mniej elastyczna ni suma indywidualnych krzywych popytu poszczeglnych przedsibiorstw, gdy uwzgldnia wpyw zwikszenia produkcji gazi na obnienie ceny produktu. PODA USUG KAPITAU W krtkim okresie poda usug kapitau jest staa. W dugim okresie moe si ona zmieni w wyniku dopywu nowo wytworzonych dbr kapitaowych lub dopuszczenia do zuycia rzeczowego majtku produkcyjnego. Wymagana stawka wynagrodzenia kapitau to taka stawka, ktra pozwala dostawcy usug kapitau pokry koszty nabycia rodkw trwaych. Jest ona tym wysza, im wysza jest stopa procentowa, stopa amortyzacji i cena zakupu rodkw trwaych. Stopa amortyzacji- odzwierciedla proces ekonomicznego i fizycznego zuycia rodkw trwaych.

RWNOWAGA I PROCESY DOSTOSOWAWCZE NA RYNKU USUG KAPITAU Zaleno paca/zysk Wzrost pac gazi w dwojaki sposb oddziauje na pooenie krzywej pochodnego popytu na usugi kapitau. Primo wskutek zmniejszenia nakadw pracy maleje rwnie kracowa produkcyjno kapitau (co obnia popyt na kapita); drugie primo- podwyka pac (podnoszc koszty produkcji) prowadzi do zmniejszenia rozmiarw produkcji gazi i wzrostu jej ceny jednostkowej (co podnosi rentowno kapitau i stymuluje popyt na kapita). Jeli popyt na produkcj gazi jest nieelastyczny, przeway ten drugi efekt (drugie primo). Krzywa pochodnego popytu na usugi kapitau przesunie si w gr. Ga zastpuje prac kapitaem, wytwarzajc niemal tak sam wielko produkcji. Jeli popyt na produkty gazi wykazuje wysok elastyczno, przewag zyskuje pierwszy efekt. Krzywa na usugi kapitau przesuwa si w d. Ga ogranicza zuycie pracy i kapitau i znacznie mniej produkuje. 13.6 CENY DBR KAPITAOWYCH Cena aktyww to cena, za jak nabywa si i sprzedaje dobra kapitaowe. Cena ta rni si oczywicie od stawki opaty za ich usugi (najem). W stanie rwnowagi dugookresowej jest to zarwno cena, przy ktrej dostawcy dbr kapitaowych pragn je wytwarza, jak i cena, jak gotowi s za nie zapaci nabywcy. Ta ostatnia jest po prostu zaktualizowan wartoci oczekiwanych dochodw, uzyskiwanych dziki usugom tych dbr.

ZIEMIA I RENTA GRUNTOWA Ziemia jest szczeglnym dobrem kapitaowym, ktrego poda nawet w dugim okresie jest staa. W dugim okresie s jednak moliwe midzygaziowe przemieszczenia ziemi i kapitau. Bd si one dokonywa tak dugo, a nastpi wyrwnanie stawek najmu za ziemi lub kapita w rnych gaziach. Renta gruntowa to cena pacona wacicielowi za wynajcie (dzieraw) ziemi, ktrej wysoko zaley od urodzajnoci gleby i odlegoci od rynkw zbytu. Gwnym czynnikiem powodujcym midzygaziowe zrnicowanie wspczynnikw kapitaowych (stosunku kapita/praca) s rnice w stosowanej technologii. Wszystko zaley od atwoci w zastpowaniu pracy kapitaem. Stosowana technologia i moliwoci czynnikw produkcji powoduj bardzo znaczne midzygaziowe zrnicowanie kapitaochonnoci w dugim okresie. W wikszoci gazi jest zauwaalna tendencja do wzrostu kapitaochonnoci, jej sia jest jednak zrnicowana. Czciowo odzwierciedla to atwo, z jak w konkretnej gazi moe dokonywa si substytucja pracy kapitaem, w miar wzrostu pac w porwnaniu ze stawk opat za usugi kapitau. Inny powd to opracowywanie i wdraanie w poszczeglnych gaziach innowacji technicznych.

14. RYZYKO W DZIAALNOCI GOSPODARCZEJ

Gwne zagadnienia: - w jaki sposb istnienie ryzyka wpywa na nasze postpowanie? - jak zmieniay si instytucje ekonomiczne, aby uatwi ycie w warunkach ryzyka? 14.1 Indywidualne postawy wobec ryzyka. Gra uczciwa- w tym przypadku zyski przecitnie rzecz biorc rwne s zeru, np.: dostaje si szans zarobienia 100z z prawdopodobiestwem wygranej wynoszcym 50% i przegranej rwnie 50%. Gra nieuczciwa- szansa wygrania 30%, poraki 70%. Gra korzystna- szansa wygrania 70%, poraki 30%. Ekonomici dziel ludzi na: Neutralnych wobec ryzyka- decyzj o rozpoczciu gry podejmuj, gdy szansa zysku przewaa. Unikajcych ryzyka- szanse wygranej musz by due, nie wemie udziau w grze uczciwej. Lubicych ryzyko- podejmie ryzyko nawet, gdy moliwo poraki jest wysoka. Przy ubezpieczeniu np. domu, kiedy stawki s niekorzystne tylko osoba unikajca ryzyka wykupi polis, reszta uzna, e jest to nieopacalne.

a) Niech do ryzyka a malejca uyteczno kracowa- przy danych cenach obliczmy, ile
uytecznoci uzyskamy dziki temu, co zakupimy za 1000z. Nastpnie obliczmy uyteczno wydania 2000z. Rozmiary tego przyrostu to uyteczno kracowa dodatkowego 1000 z, o ktry wzrs dochd. Wzrost dochodu o kolejne 1000z (mamy ju 3000) powoduje, e coraz trudniej znale dobra, ktre rzeczywicie mamy ochot kupi. Tym samym uyteczno kracowa pierwszego 1000z jest bardzo wysoka, a nastpnego ju maleje. Oczywicie s wyjtki i ludzie, ktrzy naprawd musz mie samolot, jednak wikszo pocztkowo wydaje pienidze na rzeczy najbardziej potrzebne i dalej zastanawia si co zrobi z reszt. 14.2 Ubezpieczenie a ryzyko. Istot dziaalnoci firm ubezpieczeniowych stanowi czenie ryzyka od siebie niezalenego. Przykadowo 1mln. Ludzi w wieku 55 lat wpaca 100z. Statystycznie umiera z nich 1%, co daje liczb 10 ty., wic kady spadkobierca otrzymuje10 ty. z. Im wicej ludzi wpaca ( czy ryzyko) tym lepiej.

Nikt nie gwarantuje, e umrze dokadnie 1% (moe by mniej lub wicej) i to jest wanie ryzyko firmy ubezpieczeniowej. Wiele firm nie ubezpiecza od klsk ywioowych np. trzsie ziemi, poniewa niesie to za sob zbyt due ryzyko, bo gdy nastpi dotyka zbyt du liczb klientw. W takim przypadku stosuje si dzielenie ryzyka. Przykadowo Tow. Ubezp. Lloyd skada si z setek syndykatw i kade z nich grupuje liczb ok. 20 czonkw wnoszcych po 100 ty. wkadu. Kady syndykat bierze na siebie np.: 1% sumy transakcji i odsprzedaje cz innym firmom ubezpieczeniowym. W ten sposb ryzyko jest kilkakrotnie dzielone, a udzia pojedynczej firmy w transakcji minimalny. 2 czynniki zakcajce liczb transakcji na rynku ubezpiecze: Ryzyko moralne- pojawia si, gdy ubezpieczenie zwiksza prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia np. nie bdziemy dba o serce, lub bdziemy to czyni w mniejszym stopniu, gdy ubezpieczymy si na wypadek zawau. Selekcja negatywna- klienci nalecy do grupy najwikszego ryzyka (np. palacze) s bardziej skonni do ubezpieczania si ni inni, dlatego firmy nie mog korzysta ze statystyk umieralnoci uwzgldniajc redni wszystkich obywateli. Niepewno a dochody z posiadanych aktyww. Ludzie gromadz rne dobra w postaci pienidzy zota itp. Bony skarbowe a akcje przedsibiorstw: Bony emituje rzd na okres 3 mies., po ich odsprzedaniu zyskuje si 3%, czyli w skali rocznej 12%. Realny zysk to jednak dochd pomniejszony o stop inflacji w okresie posiadania bonu. Akcje przedsibiorstw przynosz dochd przez dywidendy ( patnoci, ktrych rdem s zyski z przedsibiorstwa pomniejszone o wydatki) oraz zyski kapitaowe (wzrost cen akcji). Tu rwnie naley uwzgldnia inflacj. Stopa zwrotu z akcji podlega nieporwnanie wikszym wahaniom ni stopa z bonw skarbowych. Akcj s wic bardziej ryzykown form gromadzenia pienidzy ni bony. Przewanie dochody a akcji s wiksze, jednak obcione s sporym ryzykiem straty. Wybr portfela inwestycyjnego: Portfel inwestycyjny jest to zbir aktyww finansowych i rzeczowych: bonw obligacji, zota itp., ktre su do lokowania majtku. Wybr midzy tymi dobrami ksztatuje oczekiwany wpyw z danego portfela aktyww , a zwizane z nim ryzyko. Zaley od: Gusta- kto kto unika ryzyka preferuje wikszy zysk, lecz nie lubi zwizanego z tym ryzyka. Jeli wic ma portfel z samymi akcjami ryzyko jest wiksze ni przy bonach. Moliwoci- Im wicej majtku przeznacza si na akcje a nie na bony, zysk moe by wikszy, ale ronie i ryzyko. Wybr portfela- inwestor zacznie rozwaa kupno aktyww obcionych wikszym ryzykiem, gdy przecitny z nich dochd przewyszy ten uzyskany z aktyww bezpiecznych.

a) Dywersyfikacja (zrnicowanie) aktyww to strategia zmniejszania cakowitego ryzyka przez

czenie ryzyka zwizanego z kilkoma rnymi aktywami o odmiennym rozkadzie dochodu np. zakup akcji w sektorze bankowym i naftowym. Trzymanie w portfelu rnych aktyww o niezalenych dochodach i rnym ryzyku pozwala zmniejszy ryzyko caego portfela. Dlatego te drobni inwestorzy rnicuj posiadane akcje. b) Dywersyfikacja w przypadku aktyww o skorelowanych dochodach: gdy zmiany dochodw z rnych aktyww zale od siebie mwimy o dochodach skorelowanych. Kiedy zmiany podaj w tym samym kierunku mwimy o dodatniej korelacji np. czynniki gospodarcze wpywaj na zysk z akcji banku i przedsibiorstw przemysu samochodowego. Jeli zyski zmieniaj si w przeciwnych kierunkach nastpuje ujemna korelacja np. kryzys powoduje wzrost cen akcji firmy wydobywajcej zoto, a ceny akcji innych sektorw w wikszoci malej. c) Wspczynnik beta- jest miar stopnia, w jaki dochd z danej akcji zmienia si w porwnaniu ze redni dochodowoci wszystkich akcji na giedzie. Jeli beta =1 to dochd jest taki sam jak rednia giedowa Beta wysokie- wysze dochody od redniej giedowej, jednak obniaj si gwatownie, jeli przychodzi zamanie Beta niskie- przynosi dochd reagujcy na zmiany (zaamania itp.) zmieniajcy si w tym samym kierunku co beta=1 , jednak ich amplituda jest mniejsza

Beta ujemne- zachowuje si odwrotnie ni tendencje rynkowe np. podczas recesji ich warto ronie. Bankierzy poszukuj akcji o ujemnym beta, bo wczanie ich do portfela, gdzie inne skadniki zmieniaj si z oglnymi tendencjami zmniejsza ryzyko. Kupowanie akcji o wysokim beta jest niekorzystne, gdy dochody z nich podlegaj wahaniom i zmieniaj si w tym kierunku co tendencje rynkowe. Samodzielne kupowanie akcji o ujemnym beta te jest ryzykowne, jednak wesp z innymi zmniejszaj ryzyko caego portfela. Efektywne rynki aktyww 2 teorie na rynek papierw wartociowych Teoria kasyna- Brak racjonalnych podstaw gry, wszystko zaley od szczcia. J.F Keynes przekonywa, e gieda dziaa jak kasyno, poniewa jest zdominowana przez krtkoterminowe transakcje spekulacyjne. Kto, kto kupuje akcje nie oczekuje zyskw z dywidend, lecz chce szybko zyska po sprzeday akcji po wyszej cenie. Teoria rynkw efektywnych- traktuje gied jak czuy instrument przetwarzania informacji, ktry szybko reaguje na nowe wiadomoci i przystosowuje do nich ceny akcji (np. znajc dugoterminowe prognozy pogody atwiej oceni zyski w przemyle produkujcym lody). Jeli ceny rzeczywicie odzwierciedlaj wysoko dywidend (zyskw) to rynek prawidowo rozdziela zasoby midzy przedsibiorstwa. Jeli jednak ceny ksztatuje przypadek to moliwe, e szanse rozwoju otrzymaj niewaciwe firmy. Bble spekulacyjne- np. zoto nie przynosi odsetek czy dywidend i jego obecna cena zaley od przewidywanych zyskw kapitaowych, a te od ludzkich oczekiwa. Przysze ceny zota za zale od zyskw kapitaowych oczekiwanych w przyszoci, a te od oczekiwa dotyczcych cen w jeszcze odleglejszej przyszoci itd. Na takim polu pojawiaj si wanie bble spekulacyjne niemajce konkretnego potwierdzenia w faktach Nieco wicej o ryzyku. Rynek transakcji terminowych- obejmuje kontrakty podpisane dzi na dostaw dbr w ustalonym terminie w przyszoci po cenach okrelonych dzi np. tona miedzi dzi kosztuje 800z i oczekuje si, e za rok bdzie kosztowa 880z. Dlatego opaca si j przez ten czas trzyma. Asekuracja na rynku transakcji terminowych np. sprzedajemy dzi mied za 860 z z dostaw za rok, mimo, e oczekujemy, e wtedy sprzedalibymy j za 880z. Na rynku transakcji terminowych nabywc jest kupiec tzw. gracz. To on np. kupuje z wyprzedzeniem mied po to by j potem droej sprzeda. W praktyce ceny na rynku dostaw natychmiastowych odbiegaj od cen przewidywanych, dlatego te gracze mog ponosi straty. Rnice wyrwnania (pac)- kto, kto wykonuje zawd o wysokim ryzyku miertelnoci ma wysz pac, ni ten, kto wykonuje zawd rwnie uciliwy i wymagajcy, wymagajcy podobnych kwalifikacji, jednak bez duego ryzyka mierci.

15. WPROWADZENIE DO EKONOMII DOBROBYTU

EKONOMIA DOBROBYTU- ga ekonomii zajmujca si problemami normatywnymi (tzn. wartociujca ocena, czy gospodarka dziaa dobrze) RWNO:

Pozioma= identyczne traktowanie identycznych osb, Pionowa= zrnicowane traktowanie rnych osb (w tym celu zmniejszanie skutkw przyrodzonych rnic)

ALOKACJA ZASOBW= wyczerpujcy opis tego, kto co robi i kto co dostaje. Rynek jest jednym z mechanizmw alokacyjnych. Zakres moliwoci alokacyjnych zaley od stanu technologii i wielkoci zasobw w gospodarce. Ostateczna warto alokacji zaley od oceny samego konsumenta. =inaczej: kompletny opis zuywanych czynnikw produkcji, wytwarzanych dbr i sposobu, w jaki s one dostarczane konsumentom. EFEKTYWNO W SENSIE PARETO= alokacja jest efektywna, jeeli niemoliwe jest przejcie do innej alokacji, ktra polepszyaby pooenie niektrych osb bez szkody dla innych.

Gospodarka jest efektywna, jeeli nie moe wytwarza jakiego dobra nie zmniejszajc wielkoci produkcji innych dbr. Teza: jeeli wszystkie rynki w gospodarce s doskonale konkurencyjne to powstajcy dziki ich dziaalnoci stan rwnowagi w caej gospodarce jest efektywny w sensie Pareto. Ceny peni tu gwn rol- zapewniaj sytuacj rzeczywistej rwnowagi konkurencyjnej. Cena motywuje indywidualnych konsumentw i producentw, kierujcych si swym wasnym interesem do zachowa powodujcych efektywn w sensie Pareto alokacj zasobw znajdujcych si w gospodarce. Istnieje nieskoczenie wiele efektywnych w sensie Pareto sposobw rozdysponowania zasobw. Co decyduje o wyborze konkretnego sposobu alokacji? Zdolnoci wrodzone jednostek, Rny poziom kapitau ludzkiego, Rny poziom majtku finansowego. Czynniki te powoduj zrnicowane dochody, co wpywa na struktur popytu konsumentw. Rnicom w strukturze popytu towarzysz rnice w przebiegu krzywych popytu na poszczeglne dobra i usugiprowadzi to do ustalenia rozmaitych cen rwnowagi i odpowiadajcych im wielkoci popytu i poday. Rzdy prowadz prawidow i najlepsz polityk gospodarcz, jeeli alokacja zasobw jest efektywna w sensie Pareto. W warunkach wolnej konkurencji rozkad zdolnoci do zdobywania dochodu wywouje rozmaite warianty efektywnoci w sensie Pareto= rzd moe ograniczy swe dziaania do redystrybucji dochodu i bogactwa za pomoc podatkw dochodowych, od spadkw oraz zasikw- nie musi si w ogle martwi o dziaania interwencyjne majce zapewni efektywn alokacj zasobw. Mechanizm wolnej konkurencji automatycznie zapewnia efektywne rozdysponowanie zasobw. =rzd powinien pozwoli, aby problem efektywnej alokacji rozwizywa mechanizm rynkowy (wolnokonkurencyjny). Rwnowaga powstajca w warunkach konkurencji jest efek.w sensie P. poniewa niezalene dziaania: producentw (ustalajcych koszty kracowe na poziomie odpowiadajcym cenie) i konsumentw (ustalajcych na tym samym poziomie uytecznoci kracowe) zapewniaj, e kracowy koszt produkcji dobra= jego kracowa uyteczno.

Gdy spoeczny koszt kracowy nie jest rwny spoecznej korzyci kracowej mamy do czynienia z ZAKCENIEM. Opodatkowanie jako zakcenie: Rzd chce ustanowi podatek, aby subsydiowa ubosze warstwy ludnoci- jednak dc do rwnoci powoduje zakcenia w efektywnoci alokacji, Podatek powoduje rozbieno midzy cen pacon przez nabywc, a cen otrzymywan przez sprzedawc, System cen dziaajcy za porednictwem wolnego rynku nie bdzie ju wyrwnywa kracowych uytecznoci opodatkowanych towarw z ich kosztem kracowym, Rwnowaga w gospodarce nie jest efektywna pod wzgldem alokacji zasobw, =spoeczestwo marnotrawi cz zasobw, produkujc niewaciwe iloci rozmaitych dbr. ZAWODNO RYNKU= wszelkie sytuacje, gdy rwnowaga ksztatujca si na wolnych rynkach nie prowadzi do efektywnej alokacji zasobw= niesprawno rynku. rda zakce prowadzcych do zawodnoci rynku: 1. niedoskonao konkurencji- tylko mechanizm konkurencji doskonaej prowadzi do efektywnej alokacji zasobw, 2. preferencje spoeczne- np. denie do rwnej dystrybucji (poprzez opodatkowanie) powoduje zakcenia w alokacji (odrywa cen pacon przez konsumenta od ceny otrzymywanej przez producenta),

3. efekty zewntrzne- np. skaenie rodowiska, haas, tok, 4. brak innych rynkw: dobra, ktre powstan w przyszoci, ryzyko, informacja,
ad 3. EFEKTY ZEWNTRZNE- powstaj wtedy, gdy decyzja jednostki o produkcji lub konsumpcji wywiera bezporedni wpyw na produkcj lub konsumpcj innych osb inaczej ni za porednictwem cen rynkowych. W sytuacji, gdy istniej efekty zewntrzne, rwnowaga wolnorynkowa doprowadzi do nieefektywnej alokacji zasobw, gdy nie istnieje rynek ani rynkowa cena tych wanie efektw zewntrznych. Np. fabryka zanieczyszcza wod- nie ponosi z tego tytuu adnych kosztw, ale wpywa to na koszty ponoszone przez innych np. rybakw lub kpicych si. Powstaj rnice midzy bilansem kosztw i uytecznoci kracowych, ktrego dokonuje jednostka, a analogicznym bilansem przeprowadzonym z punktu widzenia spoeczestwa. Rnice te powoduj przesunicie punktu rwnowagi cenowej na dane dobro (aby wyrwna straty spoeczne spowodowane efektem zewntrznym). Produkcyjne efekty zewntrzne= gdy decyzje jednego producenta bezporednio wpywaj na koszty produkcji innych, np. gdy fabryka zanieczyszcza wod zuywan przez inn fabryk, Konsumpcyjne efekty zewntrzne= decyzje jednej osoby bezp. Wpywaj na wielko uytecznoci osiganej przez innych konsumentw, np. gdy malujemy swj ogrd inni korzystaj z wzrostu walorw estetycznych naszej ulicy.

Zanieczyszczenie rodowiska: Stosujc opaty (kary) za zanieczyszczanie rodowiska wyrwnuje si rnic midzy prywatnym i spoecznym kosztem kracowym (wzrasta prywatny koszt produkcji= ograniczenie produkcji= spadek kosztu spoecznego jakim jest ycie w zanieczyszczonym rodowisku), Opodatkowanie szkodliwej dziaalnoci, Ad 4. Nie mona stworzy rynkw dbr przyszych i ryzyka- bez nich rynkowy system cen nie moe doprowadzi do zrwnania si spoecznych kosztw i uytecznoci kracowych dla dbr przyszych i dla ryzykownych rodzajw dziaa. Brak informacji moe spowodowa rnic midzy kosztem prywatnym, a kosztem spoecznym.

16.PODATKI I WYDATKI PUBLICZNE: ROLA PASTWA W ALOKACJI ZASOBW

Rozdzia ten dotyczy rozmiarw interwencji pastwa w gospodarce. Jak wysokie podatki powinno ciga pastwo? Czy istniej dobre i ze podatki? Jeeli podatki s po to, aby opaci wydatki pastwa, to czy te wydatki s rzeczywicie potrzebne? Naley odrni wydatki pastwa na: Dobra i usugi -(np. szkoy, obron narodow, policje itd.)wydatki na nie oznaczaj bezporednio zuycie czynnikw produkcji, ktre mogyby zosta zatrudnione w inny sposb w sektorze prywatnym. Patnoci transferowe-(np. ubezpieczenia spoeczne, oraz wypacane przez pastwo emerytury)nie angauj bezporednio rzadkich zasobw spoeczestwa. Przekazuj one raczej si nabywcz konsumentw, ktrzy pac podatki, innym grupom konsumentw, a mianowicie tym, ktre otrzymuj patnoci transferowe lub subsydia. Jednym z powodw podejmowania prb redukcji wydatkw publicznych jest ch stworzenia warunkw do obnienia podatkw. Kracowa stopa podatku dochodowego to odsetek zabierany przez pastwo z ostatniego funta zarobionego przez jednostk. W przeciwiestwie do tego przecitna stopa podatkowa to odsetek cakowitego dochodu, ktry jest pobierany przez pastwo w formie podatku dochodowego. Progresywne opodatkowanie wystpuje wtedy, kiedy przecitna stopa opodatkowania ronie w miar wzrostu poziomu dochodu jednostki. Pastwo zabiera wwczas proporcjonalnie wicej bogatym ni

biednym. Degresywne opodatkowanie wystpuje, gdy przecitna stopa opodatkowania maleje w miar wzrostu poziomu dochodu. Pastwo zabiera wtedy stosunkowo mniej bogatym. Rozwamy teraz argumenty, ktrych mona uy na usprawiedliwienie wydatkw pastwowych w gospodarce rynkowej. Zaczynamy od dbr publicznych. Dobro prywatne to takie dobro, ktre bdc konsumowane przez jedn osob, nie moe by jednoczenie konsumowane przez kogo innego bez uszczerbku dla osoby pierwszej(przy danej poday lodw nasz konsumpcja zmniejsza ilo lodw dostpna dla innych konsumentw) Dobro publiczne to takie dobro, ktre bdc konsumowane przez jedna osob(bez uszczerbku dla innej osoby) moe by jednoczenie konsumowane przez innych ludzi.( np. czyste powietrze, obrona narodowa) W przypadku czystych dbr publicznych wszyscy jestemy zmuszeni konsumowa t sam ilo, czyli tyle ile globalnie zaoferowano. Najwaniejsza waciwoci dbr publicznych jest to, e: 1. Jedna osoba moe konsumowa dane dobro, nie zmniejszajc przy tym jego iloci dostpnej dla innych; 2. Nie jest moliwe wykluczenie kogokolwiek z udziau w konsumpcji bez poniesienia prohibicyjnych kosztw takiej operacji(jednak wykluczenie jest moliwe np. stadion pomieci tylko okrelon liczb widzw); gapowicze- dostajemy te sama ilo obrony narodowe, co wszyscy obywatele, nie zalenie od tego, czy pacimy czy nie, nie ley, wic w naszym interesie kupowanie obrony narodowe na rynku prywatnym. Jeeli wszyscy obywatele rozumowaliby podobnie nie mielibymy obrony narodowej, nawet gdybymy tego wszyscy chcieli. Ktokolwiek paci za obron narodowa, korzystaj z niej wszyscy obywatele. Poniewa w przypadku dbr publicznych wystpuje rnica miedzy spoeczn i prywatn uytecznoci kracowa, rynek prywatny nie zapewni spoecznie optymalnej iloci dobra. Jest to problem, ktry musi rozwiza interwencja pastwa, zapewniajc zrwnanie spoecznego kosztu kracowego ze spoeczn uytecznoci kracow. Indywidualne krzywe popytu(P1, P2) zsumowane pionowo daj w efekcie krzyw popytu spoecznego, czyli krzyw spoecznej uytecznoci kracowej.(DD). Jeeli MC oznacza prywatny i spoeczny koszt kracowy wytworzenia dobra publicznego, optymaln spoecznie wielkoci produkcji jest Q*, kiedy to spoeczny koszt kracowy oraz spoeczna uyteczno kracowa s rwne. Konstruujc krzywa spoecznej uytecznoci kracowej pastwo rozstrzyga, jaka ilo dobra publicznego jest optymalna spoecznie. Problem gapowicza powoduje, i rynki prywatne nie wyprodukuj spoecznie efektywnej iloci dobra publicznego i e jest tu miejsce na interwencje pastwa, wywoana wzgldami efektywnoci. Wynika std rwnie, e pastwo musi okreli jak wiele tych dbr naley produkowa. Nie wynika za, e to ono samo ma je wytwarza. To czy dobra publiczne powinny by produkowane przez sektor publiczny, nie zaley od sposobu ich konsumpcji, lecz od sposobu ich wytwarzania.(zamiatanie ulic to nic nadzwyczajnego i moe by z atwoci wykonywane zarwno przez suby publiczne, jak i prywatne) Pastwo wydaje pienidze na dobra publiczne, gdy pozostawienie ich w gestii sektora prywatnego powodowaoby zawodno rynku. Motywem tej interwencji jest, zatem efektywno spoeczna. W przeciwiestwie do tego wydatki pastwa na patnoci transferowe wi si przede wszystkim z kwesti rwnoci i redystrybucji dochodw. Skala redystrybucji, do ktrej osignicia zmierza pastwo, jest kwesti uznaniow- czystym sdem wartociujcym, bdcym przedmiotem sporu rnych partii politycznych. Wystpuje tu ponadto nieunikniona konkurencja pomidzy dwoma celami: efektywnoci i rwnoci. Aeby zwikszy skale redystrybucji, pastwo bdzie zmuszone podnie stopy podatkowe.

Dobra spoecznie podane to takie dobra, o ktrych spoeczestwo sdzi, e kady powinien je posiada, bez wzgldu na to, czy tego pragnie(owiata, ochrona zdrowia). Natomiast dobrami spoecznie niepodane to takie dobra, ktre zdaniem spoeczestwa powinny by wyeliminowane bez wzgldu na to, jaki stosunek do nich maja poszczeglne jednostki(papierosy, narkomania, hazard). Istniej dwa powody uzasadniajce wyrnianie dbr spoecznie podanych: 1. Skoro wzrost wyksztacenia zwiksza wydajnoci nie tylko ksztaccego si pracownika, lecz wszystkich innych, z ktrymi on wsppracuje- to mamy do czynienia z produkcyjnym efektem zewntrznym niebranym pod uwag, kiedy jednostka rozstrzyga, jakie wyksztacenie warto uzyska. Jeeli ludzie zgaszaj za may popyt na wyksztacenie, spoeczestwo powinno zachca do jego pobierania, czynic wyksztacenie bardziej dostpnym. 2. Pojawia si wwczas, gdy spoeczestwo uznaje, e jednostki przestaj dziaa w swym dobrze pojtym interesie.(narkomania) Celem interwencji pastwa jest nie tyle wmawianie ludziom, czego powinni chcie, ile uwiadamianie im, czego ju pragn. Pastwo moe, zatem wydatkowa pienidze na obowizkowe ksztacenie lub obowizkowe szczepienia, poniewa zdaje sobie spraw z tego, e jednostki pozostawione same sobie zachowuj si w sposb, ktrego w przyszoci bd aowa. Rodzaje podatkw. Podatki bezporednie. Osoby fizyczne paca podatek dochodowy od otrzymywanych wynagrodze za prac, czynszw i opat dzierawnych, dywidend i odsetek. Rwnie s to dokonywane przez ni wpaty na pastwowy fundusz ubezpiecze. Podatki porednie. To podatki nakadane na wydatki na dobra i usugi. Najwaniejszy jest podatek od wartoci dodanej(VAT), bdcy w rzeczywistoci podatkiem od sprzeday detalicznej. Podczas gdy podatek od sprzeday jest cigany jedynie na etapie ostateczne sprzeday konsumentowi, VAT obcia rne stadia procesu produkcji. Uzupeniaj go dochody z innych podatkw porednich, w tym ze specjalnych opat akcyzowych nakadanych na tyto oraz alkohol, opat licencyjnych pobieranych od posiadaczy samochodw i telewizorw oraz cel importowych. Podatki majtkowe- dwa rodzaje. Pierwszy to podatek od posiadanego majtku, stanowicy gwne rdo dochodw samorzdw lokalnych. Drugim jest podatek od transferw kapitau, stosowany w przypadku przekazywania majtku pomidzy jednostkami ( darowizny lub spadki). Rwno pozioma tzn. rwnorzdne traktowanie jednakowych osob, oraz rwno pionowa tzn. redystrybucja polegajca na zabieraniu tym, ktrzy maja i dawaniu tym, ktrzy nie maj. Zabierajc proporcjonalnie wicej zamonym, podatek dochodowy urzeczywistnia zasad zdolnoci patniczej. Zasada korzyci orzeka, e ci, ktrzy otrzymuj wicej, ni wynosi przypadajca na nich porcja wydatkw publicznych, powinni paci odpowiednio wysze podatki. Zasada korzyci czsto popada jednak w otwarty konflikt z zasada zdolnoci patniczej. Jeeli gwnym celem jest osignicie rwnoci pionowej, to zasada zdolnoci patniczej powinna uzyska pierwszestwo. Progresywne elementy opodatkowania sugeruj to, e: 1) Patnoci transferowe s gwnie przeznaczone dla osb ubogich. 2) Pastwo dostarcza dbr publicznych, ktre s konsumowane przez biednych, nawet, jeeli nie pacili oni adnych podatkw na ich sfinansowanie. Oprcz tych progresywnych elementw system podatkw, transferw i wydatkw publicznych zawiera rwnie pewne elementy degresywne, zabierajce proporcjonalnie wicej ubogim (podatki naoone np. na piwo, tyto- na te dobra ubodzy wydaj du cz swoich wydatkw). Ciar podatku. Chodzi tu o ostateczny rozkad ciaru podatku pomidzy rnych ludzi, przy uwzgldnieniu wszystkich jego skutkw. Niezalenie od tego czy rzd ciga podatek od przedsibiorstw, czy tez od pracownikw, ciar podatku jest taki sam. Obcia on czciowo przedsibiorstwa, zmuszone do pacenia wyszych pac brutto, czciowo za pracownikw, otrzymujcych nisz pac netto.

Jeeli krzywa poday SS przebiega pionowo(jest skrajnie nieelastyczna) to cay ciar podatku obcia pracownikw. Ich paca po opodatkowaniu zmniejsza si o pen wielko podatku. Jeeli mamy do czynienia elastyczn krzyw poday a nieelastyczn krzyw popytu, to ciar podatku spadnie wtedy przede wszystkim na nabywcw. W przypadku, gdy krzywa poday lub krzywa popytu na dobro lub usug jest mao elastyczna, naoenie podatku doprowadzi jedynie do niewielkiej zmiany iloci nabywanej i sprzedawanej. Przyjmujc, e, pastwo musi zwikszy swoje dochody z podatkw, najmniejsz strat cakowit spowoduje skoncentrowanie podatkw na dobrach, ktrych poda lub popyt s najmniej elastyczne.

Wydaje si, e gwnym powodem zastrzee wobec wysokich wydatkw pastwowych jest konieczno zapewnienia odpowiednio wysokich wpyww do budetu. Wysokie opodatkowanie niezbdne do opacenia wysokich wydatkw pastwowych nieuchronnie dawi gospodark. Przede wszystkim wydajc mniej na dobra i usugi, pastwo przestaje zuywa zasoby, ktre bdzie teraz mona zastosowa w sektorze prywatnym. Nisze podatki i mniejsze zakcenia zmniejszyyby straty. Poniewa zakcenie zwizane z istnieniem podatku dochodowego prowadzi do zatrudnienia mniejszej iloci pracy ni ilo efektywna spoecznie, obnienie podatku zwikszyoby take poziom zatrudnienia w gospodarce. Im mniej elastyczna jest poda pracy, tym mniejsze jest zakcenie spowodowane przez konkretne stawki podatku dochodowego. Jeeli poda pracy jest zupenie sztywna to podatek dochodowy nie wywouje adnego zakcenia i obnienie podatku nie daje adnych korzyci lokacyjnych. Uwzgldniajc czne zmiany czasu pracy i aktywnoci zawodowej, stwierdzamy, zatem, e krzywa poday pracy (czas pracy pomnoony przez pracujcych) nie bdzie zupenie pionowa. Zmniejszenie podatku dochodowego zwikszy poda pracy, przede wszystkim przez przycigniecie nowych pracownikw do zasobu siy roboczej. Krzywa Laffera- obrazuje zwizek midzy stawkami podatkw a wielkoci wpyww z podatkw. Powyej pewnego poziomu t zwikszenie stawek opodatkowania prowadzi do zmniejszenia sumy przychodw budetowych, a to ze wzgldu na antymotywacyjny wpyw podatkw na rozmiary dziaalnoci podlegajcej opodatkowaniu. Dwa modele opisujce zachowanie lokalnego samorzdu: Model Tiebouta, jest niekiedy nazywany modelem niewidzialnej stopy. Ludzie gromadz si tam, gdzie lokalny samorzd oferuje im taki pakiet wydatkw i podatkw, ktrego sobie ycz. Niewidzialna stopa zapewnia optymalna alokacje zasobw dziki konkurencji midzy samorzdami w rnych miejscowociach. Naley rozszerzy obszar geograficzny podlegy kademu z lokalnych samorzdw, aby obj on wikszo ludzi, ktrzy bd korzystali z dostarczanych przez ten samorzd usug publicznych.

17. POLITYKA OCHRONY KONKURENCJI I POLITYKA PRZEMYSOWA

spoeczny koszt monopolu Spoeczestwo powinno dy do wytwarzania poszczeglnych dbr w takich ilociach, by speniony by warunek: kracowy koszt spoeczny ( k) = kracowa korzy spoeczna ( p) Zatem produkowana powinna by taka ilo, przy ktrej p = k. Tak wanie jest w wolnej konkurencji. Monopol postpuje inaczej, ustala cen na poziomie wyszym od kosztu kracowego: p > k.

Spoeczny koszt monopolu przejawia si w tym, e monopol zmniejsza produkcj, a

zwiksza cen. W gazi wolnokonkurencyjnej wielko produkcji w dugim okresie ustala si na poziomie Qk, (S = D). W gazi zmonopolizowanej wielko produkcji ustala si na poziomie zrwnujcym utarg kracowy z kosztem kracowym (Qm). Pole H oznacza strat ponoszon przez tych konsumentw, ktrzy zrezygnowali z zakupu danego towaru na skutek podwyki ceny. Natomiast pole T oznacza dodatkowe koszty ponoszone przez nabywcw kupujcych towar po wyszej obecnie cenie.

S(k) p p pm p T H D()

Zapobieganie praktykom monopolistycznym m

Monopol (czysty) jest wycznym sprzedawc jakiego dobra lub usugi. Poniewa monopol nie ma k k konkurentw, moe ograniczy produkcj (zmniejszajc wielko poday), nakada wysze ceny i pobiera wysze zyski ni inne firmy. Pastwo moe nie dopuszcza do powstawania monopoli oraz zmowy midzy najwikszymi producentami danego dobra, jak i przeciwdziaa wyej wspomnianym praktykom monopolistycznym w przypadku gdyby z jakich powodw monopole powstay.

D()

Qm

Qk

Qm

Qk

FUZJE Fuzje i przejcia s transakcjami stosowanymi przez przedsibiorstwa celem osignicia okrelonych zamierze strategicznych i finansowych.

Ich konsekwencj moe by poczenie dwch podmiotw gospodarczych w jedn organizacj w taki sposb, aby osign nowe cele, wsplnie uczestniczc w rynku (fuzja) lub nabycie takiej liczby akcji (udziaw) jednego przedsibiorstwa przez drugie, ktra daje moliwo kontroli nad caoci, wynikiem, czego wykupiona firma zostaje w pewien sposb wczona w struktury jednostki przejmujcej (przejcie). Uczestnikami fuzji i przej mog by przedsibiorstwa zupenie odmienne pod wzgldem stylu zarzdzania, kultury organizacyjnej, czy systemw wartoci, std sukces takiej operacji uzaleniony jest od tego jak skutecznie potrafi si one ze sob zintegrowa. Motywy fuzji i przej mona okreli w kategoriach strategii i polityki przyjtej przez spk dokonujc przejcia. Na przykad due przedsibiorstwo z brany spoywczej, posiadajce rozbudowan sie dystrybucji, moe przej ma, mniej znan spk z tej samej brany w celu osignicia synergii w sferze marketingu i dystrybucji. Inne rodzaje przej mog wynika midzy innymi z denia do zwikszenia siy rynkowej, zdobycia kontroli nad strategicznym dostawc bd konsolidacji nadmiernych zdolnoci produkcyjnych. Jak to wspomniano, cho transakcje przej wynikaj gwnie z celw strategicznych, to strategie te tworzone s po to, aby suy stronom zainteresowanym dziaalnoci firmy dokonujcej przejcia

Rodzaje fuzji Fuzja pozioma (horyzontalna) - gdy czce si przedsibiorstwa produkuj podobne produkty w tej samej brany. Fuzja pionowa (wertykalna) - gdy cz si przedsibiorstwa zajmujce si rnymi etapami powstania tego samego produktu. Fuzja konglomeratowa - ma miejsce, gdy przedsibiorstwa dziaaj w innych branach. MONOPOL NATUARLNY wystpuje w danym segmencie rynku, wwczas, gdy pojedyncza firma moe obsuy ten rynek po niszych kosztach ni jakakolwiek kombinacja dwch lub wicej firm. To, czy dana dziaalno stanowi naturalny monopol zaley od kombinacji warunkw technologicznych, kosztowych oraz popytowych. Monopole naturalne charakteryzuje gwatowny spadek krzywych dugoterminowego kosztu przecitnego i kracowego, ktry pozostawia miejsce tylko dla jednej firmy, w peni wykorzystujcej osigaln oszczdno skali i zaopatrujcej rynek. W istocie monopole naturalne istnieje z powodu oszczdnoci skali i oszczdnoci zakresu, ktre zaley od popytu na rynku. Najczciej monopole naturalne wystpuje w niektrych (sieciowych) czciach takich dziedzin gospodarki, jak: energetyka, transport kolejowy, gaz ziemny, telekomunikacja. Ze wzgldu na to, e wydajna dziaalno produkcyjno-usugowa wymaga istnienia tylko jednej firmy, monopole naturalne s zazwyczaj przedmiotem rzdowych regulacji. Regulacje zawieraj z reguy wymogi dotyczce cen, jakoci oraz warunkw wejcia na rynek. Sytuacja na okrelonym rynku moe zmienia si w czasie wraz ze zmianami w zakresie technologii i popytu w taki sposb, e dziaalno, ktra stanowia naturalny monopol przestanie nim by i na odwrt. POLITYKA PRZEMYSOWA Nie istnieje jednoznaczna definicja polityki przemysowej. Pojcie to kojarzone jest czsto ze szkodliwymi metodami interwencjonizmu pastwowego, oddziaujcymi na rynkowy mechanizm alokacji zasobw w przemyle. Jednak zwolennicy polityki przemysowej uwaaj j za konieczny element oglnej polityki gospodarczej, zwaszcza w okresie transformacji gospodarki. Oglnie, polityka przemysowa moe by okrelona jako stymulowanie zmian w podanych kierunkach (przede wszystkim ze wzgldu na utrzymanie konkurencyjnoci w skali midzynarodowej) w rnych aspektach przemysowej struktury wytwarzania. Oznacza wic ona ingerencj rzdow w rozwj struktury przemysowej danej gospodarki i std czsto jest okrelana jako polityka przemysowostrukturalna. Ingerencja ta polega najczciej na dziaaniach redestrybucyjnych w stosunku do okrelonych dziedzin gospodarki. W przeciwiestwie do polityki konkurencji, ktra zakada dla wszystkich podmiotw gospodarczych te

same podstawowe warunki uczestnictwa na rynku, polityka przemysowa w tym rozumieniu ma na celu wywieranie selektywnego wpywu na przedsibiorstwa w zalenoci od dziedziny ich dziaalnoci, poprzez zastosowanie takich zabiegw jak np. ulgi i zwolnienia podatkowe, pomoc finansow, zamwienia pastwowe, porednictwo w kooperacji czy transfer technologii. Aktywna polityka przemysowa (jak i handlowa) moe, wic polega na przyznaniu priorytetw pewnym sektorom gospodarki kosztem pozostaych. Zasadnicze znaczenie ma wobec tego okrelenie kryteriw selekcji sektorw. Teoria ekonomii nie daje jednoznacznych kryteriw, pozwalajcych wyznaczy, kierunki oddziaywania polityki przemysowej na okrelone sektory przemysu. Ryzyko rozstrzygni administracyjnych w tym zakresie jest bardzo due i moe prowadzi do decyzji nieefektywnych. Protekcjonizm w stosunku do duej iloci sektorw prowadziby do znacznych transferw i wywoaby koszty zwizane z odejciem od optymalnej struktury produkcji i konsumpcji. Najczciej kryteriami wyboru sektorowej polityki przemysowej s: - kryteria ekonomiczne, np. walka z bezrobociem, potrzeba wspierania sektorw bdcych nonikami postpu technicznego lub sektorw przycigajcych kapita zagraniczny, oglnie osigajcych midzynarodow konkurencyjno, - kryteria spoeczne i regionalne, np. ochrona okrelonych grup zawodowych, czy regionw gospodarczych, - kryteria zwizane z ochron rodowiska. Ryzyko prowadzenia aktywnej polityki przemysowej wie si rwnie z nadmiernymi oczekiwaniami, kierowanymi pod jej adresem. Oczekiwania te zwizane s z ca wizk celw do realizacji, jakie ma spenia polityka przemysowa. Nie do, e w warunkach ograniczonoci rodkw s one wzgldem siebie konkurencyjne, to jeszcze czsto s midzy sob sprzeczne. Polityka promujca rozwj konkurencyjnoci gospodarki i wzrost eksportu, jest czsto sprzeczna z polityk podtrzymywania upadajcych dziedzin i przedsibiorstw, nowoczesna polityka techniczna wymuszajca niezbdny wzrost wydajnoci pracy kci si z polityk, majc na celu ochron zatrudnienia. Rwnie polityka w zakresie ochrony rodowiska naturalnego jest sprzeczna z polityk przemysow, ktra polegaaby na ochronie starej, nienowoczesnej technologicznie, a wic zanieczyszczajcej rodowisko, struktury przemysu. Polityka przemysowa moe te by rozumiana jako tworzenie oglnych warunkw sprzyjajcych dziaalnoci gospodarczej, promowanie restrukturyzacji przedsibiorstw oraz otwieranie rynkw. W tym przypadku, polityka przemysowa nie jest alternatyw polityki konkurencji i prowadzi do tworzenia warunkw dla poprawy konkurencyjnoci przedsibiorstw przemysowych.

18. NACJONALIZACJA I PRYWATYZACJA

Nacjonalizacja-przejcie przedsibiorstw prywatnych przez sektor publiczny. Prywatyzacja-sprzeda firm bdcych wasnoci publiczn sektorowi prywatnemu. W idealnej sytuacji przedsibiorstwa pastwowe powinny ustala ceny na poziomie spoecznego kosztu kracowego i inwestowa, a warto zaktualizowana przyszej produkcji zrwna si z wyjciowym kosztem spoecznym dokonywanych inwestycji, cznie z kosztem oprocentowania pocztkowych wydatkw inwestycyjnych. Podane moe by ustalenie cen na poziomie znacznie wyszym od spoecznego kosztu kracowego, co pozwoli na obnienie powodujcych zakcenia podatkw. Podatki te byyby niezbdne do sfinansowania deficytu budetowego, ktry pojawiby si wwczas, gdyby koszt kracowy by niszy od kosztu przecitnego. Wprowadzenie cen obcienia szczytowego oznacza obcienie odbiorcy penym spoecznym kosztem kracowym. Dziki wikszemu obcieniu uytkownikw szczytowych popyt rozkada si bardziej rwnomiernie, a spoeczestwo moe powici mniej zasobw na tworzenie mocy produkcyjnych potrzebnych do zaspokojenia szczytowego popytu. Sprzeda aktyww majtkowych po uczciwej cenie rynkowej nie zmienia stanu majtkowego pastwa. Jeli przed prywatyzacj przedsibiorstwa publiczne staj si bardziej efektywne, podnosi to ich warto, a zarazem take warto majtku pastwa. Jeeli jednak pastwo wykorzysta dochody z prywatyzacji na obnienie podatkw, a nie na inwestycje, to majtek pastwa moe si zmniejszy.

Co jest bardziej efektywne: przedsibiorstwo prywatne czy pastwowe? -jedn z paszczyzn dyskusji na powyszy problem jest aspekt motywacji menaderw do obniania kosztw -w sektorze prywatnym konkurencja jest najskuteczniejszym rodkiem dyscyplinujcym do kierowania przedsibiorstwem -w sektorze publicznym wszystko zaley od skutecznoci pastwowego nadzoru nad prac menaderw, kierujcych przedsibiorstwem Argumenty na rzecz nacjonalizacji Wyeliminowanie prywatnego monopolu z kluczowego dla spoeczestwa przedsiwzicia. Zmniejszenie nierwnoci spoecznych. Ograniczenie wolnej konkurencji, kiedy nacjonalizuje si wiele prywatnych firm i tworzy pastwowy monopol. Ochrona gospodarki przed wpywami zagranicznymi. Zmiana odpowiedzialnoci przed wacicielami na odpowiedzialno przed bardziej sprawiedliw wadz pastwow. Nacjonalizacja zyskownych przedsibiorstw sprawia, e ich dochody zasilaj pastwo, a nie prywatnych udziaowcw. Nacjonalizacja ratuje upadajce przedsibiorstwa, ktre s istotne dla spoeczestwa (wiadcz istotne, cho mao dochodowe usugi; daj prac).

Zapewnienie bardziej racjonalnego wykorzystania zasobw narodowych. W Polsce Argumenty na rzecz prywatyzacji Zarzdzanie pastwowe powoduje, e czsto firmom trudniej szybko dostosowa si do zmian na rynkach. Wiele firm zamiast inwestowa w nowoczesne technologie, utrzymuje przestarzay przemys ciki. Zdaniem zwolennikw prywatyzacji pastwowy monopolista nie musi odpowiada przed konsumentem, ktry nie moe wybiera rnych usugodawcw. Podzia i prywatyzacja firmy moe wprowadzi konkurencj. Pastwowe zakady staj si polem do walki o wpywy polityczne. Odbywaj si wojny o to, kto ma by prezesem pastwowej firmy. Populistyczni politycy prbuj rozgrywa gosy zag wielkich pastwowych molochw. Obiecuj im walk z bezrobociem i w zamian za to chc, eby na nich gosowa. Zdaniem zwolennikw prywatyzacji efektem s ogromne straty generowane przez pastwowe firmy, za ktre musi paci cae spoeczestwo.

Argumenty przeciwko prywatyzacji W wielu krajach rednio lub sabo rozwinitych szybka prywatyzacja stwarza nierwne szanse dla rodzimego przemysu. Bogate koncerny z krajw wysokouprzemysowionych wygrywaj przetargi prywatyzacyjne ze wzgldu na lepsz ofert, jak mog zoy. W niektrych sektorach przemysowych jest to zagroeniem dla bezpieczestwa kraju, np. w przypadku surowcw lub energii. Wiele przedsibiorstw zajmujcych si mnoeniem kapitau (inwestorzy finansowi) wykorzystuje prywatyzacj jako instrument do wzbogacania si. Staraj si tanio zakupi i droej sprzeda. Czsto zaniedbuj przy tym interesy zatrudnionych, czasami nawet zakadajc w swojej strategii dziaania masowe zwolnienia. Czasami prywatyzacja prowadzi do zaniku rodzimych marek, ktre zostaj zmienione na nazwy nowych zagranicznych wacicieli. Prywatyzacja, mimo i argumentuje si inaczej, najczciej prowadzi do zwolnie lub ogranicze dla zatrudnionych w ramach tzw. restrukturyzacji. Midzynarodowy Fundusz Walutowy stawia przewanie wprowadzenie procesw prywatyzacyjnych jako warunek uzyskania kredytw dla pastw tzw. wschodzcych rynkw.

Czsto powoduje to "fal" prywatyzacyjn - okres w ktrym znaczna cz gospodarki tych krajw zostaje zdominowana przez wiatowe koncerny. Zdaniem krytykw, owe koncerny czuj si zobowizane przede wszystkim swoim akcjonariuszom, tote w wielu przypadkach zamiast prowadzi do dobrobytu, prywatyzacja powoduje zuboenie i bezrobocie. Najczciej koncerny te maj swoj siedzib w USA, UE lub w tzw. azjatyckich tygrysach. Zdaniem przeciwnikw niekontrolowanej prywatyzacji, prowadzi ona do wzbogacenia najbogatszych kosztem sabszych i stwarza powane zagroenie nowoczesnego wyzysku. odbudowa kraju w sposb planowany.

Pojcia: Ceny obcienia szczytowego-system rnicowania cen, w ktrym odbiorcy w okresie najwikszego zapotrzebowania pac wysze ceny, co odpowiada wyszemu kosztowi kracowemu zaspokojenia ich potrzeb. RWNOWAGA OGLNA: UZUPENIENIE MIKROEKONOMII I WSTP DO MAKROEKONOMII Alokacja zasobw to kompletny opis zuywanych dbr i sposobu, w jaki s one dostarczane konsumentom. Daje odpowied na pytania: co, jak i dla kogo gospodarka ma produkowa. Aby alokacja bya w peni efektywna (w sensie Pareta) potrzebne s: 1.maksymalna wielko produkcji efektywno produkcyjna. Gospodarka produkuje efektywnie, jeli przy danych zasobach, technologii i poziomie produkcji innych dbr wytwarza maksymaln moliw ilo branego pod uwag dobra. Jeeli produkcja jest efektywnie wytwarzana mwimy, e gospodarka znajduje si na krzywej moliwoci produkcyjnych ( jest to warunek efektywnoci w sensie Pareta) we waciwym punkcie na krzywej moliwoci produkcyjnych przykad: Istniej dwie gazie przemysu, z ktrych jedna wytwarza filmy a druga posiki, przy staych zasobach kapitau i ziemi, oraz funkcji produkcyjnej (ilo dobra, ktr mona wytworzy dodajc zmieniajce si iloci nakadu pracy do zasobu staych czynnikw produkcji w tej gazi). Przyrosty iloci pracy zaangaowanej w produkcj filmw zwikszaj ich liczb, lecz ze wzgldu na sta ilo czynnikw produkcji w przemyle filmowym, praca ta przynosi zmniejszajcy si produkt kracowy (im wicej pracownikw, tym mniejszy przyrost liczby wyprodukowanych filmw). Krzywa moliwoci produkcyjnych powstaje dziki przenoszeniu pracy, jednostka po jednostce z przemysu filmowego do gazi produkujcej posiki. Nachylenie krzywej moliwoci produkcyjnych jest nazywane kracow stop transformacji (MRT), ktra informuje o relacji wymiennej dwch elementw ze wzgldu na moliwoci produkcyjne w sytuacji, gdy wszystkie zasoby s w peni wykorzystane. Jeli jest ona rwna kracowej stopie substytucji (MRS) w pewnym punkcie pooonym na krzywej. Przy przeniesieniu jednego pracownika z produkcji filmw do produkcji posikw uzyskamy dokadnie tyle posikw ile wynosi kracowy produkt tego ostatniego pracownika zatrudnionego przy produkcji posikw, natomiast wytwarzana ilo filmw obniy si o wielko kracowego produktu pracownika, ktrego przenielimy z gazi produkujcej filmy MRT = przyrost produkcji posikw : spadek produkcji filmw = - MPL m : MPL f MRT jest ujemna, poniewa krzywa moliwoci produkcyjnych opada Kracowa stopa transformacji, czyli nachylenie krzywej moliwoci produkcyjnych nadaje precyzyjn form idei kosztu alternatywnego, informuje ile jednego dobra musimy powici, aby zwikszy produkcj innego dobra, gdy gospodarka pracuje efektywnie na granicy moliwoci produkcyjnych 2.wytworzenie najbardziej podanej przez konsumentw kombinacji dbr

Ocena uytecznoci naley do konsumentw (konsumpcja i gusty) Wg Pareta: z popraw efektywnoci mamy do czynienia, gdy niektrzy konsumenci maj si lepiej a niczyja sytuacja nie ulega pogorszeniu. Kracowa stopa substytucji (MRS) charakteryzuje konsumpcj, konsumenci wol wzgldnie zrwnowaone kombinacje dbr, daj coraz wikszych dodatkowych porcji jednego dobra, aby zrekompensowa sobie utrat kolejnych jednostek drugiego, ktrego konsumuj ju tylko niewielk ilo i utrzyma swoj uyteczno na niezmienionym poziomie, MRS wyraa relacj, wedug ktrej konsumenci mog wymienia jedno dobro na inne przy niezmienionym poziomie uytecznoci Wszystkie wolnokonkurencyjne przedsibiorstwa zatrudniaj pracownikw a do zrwnania si pacy z wartoci kracowego produktu pracy (MVPL) np. w gazi produkujcej filmy warto (MVPL f) = iloczyn Pf (cena filmu) i MPLf (kracowy produkt pracy w tej gazi) Rwnowaga wolnorynkowa prowadzi do alokacji zasobw w sensie Pareta, w tym stanie: - gospodarka znajduje si na krzywej moliwoci produkcyjnych, dziki gitkoci pac - pod t krzyw nadwyka poday pracy powoduje obnik pacy, co skania przedsibiorstwa do zatrudnienia wikszej liczby pracownikw niezalenie od ceny produkowanego dobra - nad krzyw, nadwyka popytu na prac podnosi pace, co sprawia, e obnia si popyt na prac we wszystkich gaziach - w miar zmiany wielkoci produkcji poszczeglnych gazi, aby utrzyma rwnowag na odnonych rynkach, musz zmienia ceny - gitko pac i cen zapewnia osignicie stanu rwnowagi na krzywej moliwoci produkcyjnych przy penym zatrudnieniu (system cen i pac nie tylko umieszcza gospodark na krzywej moliwoci produkcyjnych, ale decyduje on rwnie, w jakim punkcie na tej krzywej gospodarka si znajdzie) Jeli mechanizm rynkowy dziaa bez zakce, rwnowaga wolnokonkurencyjna jest efektywna, co stanowi fundamentalny argument za tym, aby pozwoli rozstrzyga o alokacji zasobw wolnej grze si rynkowych i powstajcym w jej wyniku cenom. Rwnowaga oglna przegld zagadnie: i) rwnowaga na rynku pracy -przedsibiorcy zatrudniaj pracownikw dopki MVPL nie zrwna si z pac - mobilno pracy doprowadza do wyrwnania si pac w rnych gaziach -gitkie pace rwnowa rynek pracy w skali caej gospodarki, zapewniajc pene zatrudnienie i sprawiaj, e osiga ona krzyw moliwoci produkcyjnych ii) rwnowaga produkcji przedsibiorstwa zrwnuj cen z kosztem kracowym produkcji, ktry wzrasta, gdy rosn pace iii)rwnowaga konsumenta styczno linii budetowej z krzyw obojtnoci jako warunku maksymalizacji uytecznoci iv) rwnowaga oglna -konsumenci i producenci, ktrzy s biorcami cen maj do czynienia z tymi samymi cenami - maksymalizujcy zysk producenci, ktrzy s biorcami cen d do wyrwnania wartoci MVPL z poziomem pac wytwarzaj takie iloci dbr, ktrym odpowiada punkt na krzywej moliwoci produkcyjnych gdzie jej nachylenie (MRT) zrwnuje si z wysokoci wzgldnej ceny obu dbr pomnoonej przez -1 - konsumenci jako biorcy cen, wybieraj punkt na swojej linii budetowej, ktry jest styczny do najwyszej osigalnej krzywej obojtnoci, nachylenie tej krzywej (MRS) zrwnuje si z relatywn cen obu dbr pomnoon przez -1 - w stanie rwnowagi wolnokonkurencyjnej MRT = MRS -popyt na dobro = poda (rwnowaga pojawia si w punkcie przecicia MRT i MRS, ktry oznacza alokacj efektywn w sensie Pareta) Aby jednak cakowicie powstrzyma si od interwencji w gospodark, pastwo musiaoby mie cakowit pewno, e nie wystpuj takie zjawiska jak: efekty zewntrzne i dobra publiczne, brak

pewnych rynkw, konkurencja niedoskonaa, i e podzia dochodu narzucony przez rwnowag wolnorynkow jest prawidowy i sprawiedliwy. Oszczdnoci to rnica midzy dochodem a konsumpcj biec, decyzje o oszczdnociach podejmuj gospodarstwa domowe. Inwestycje to wielko, o jak przedsibiorstwa chc powikszy zasb kapitau, potrzebny do produkcji dbr konsumpcyjnych w przyszoci, ilo biecej produkcji odoona na powikszenie majtku, nie za przeznaczona do natychmiastowej konsumpcji. Dochd wytwarzany w gospodarce jest rwny sumie kosztw ponoszonych przez przedsibiorstwa (opata usug czynnikw produkcji) oraz ich zyskw (dochodu wacicieli przedsibiorstw), warto produkcji = warto dochodw gospodarstw domowych oszczdnoci = inwestycje (stan rwnowagi) relacja Oszczdnoci tutaj to cz biecego dochodu, ktr gospodarstwa domowe odkadaj na przysz konsumpcj a inwestycje to cz biecej produkcji firm, ktra powiksza zasb kapitau, co jest warunkiem pojawienia si tej konsumpcji. Do zrwnania oszczdnoci z inwestycjami doprowadzaj stopy procentowe - konsumpcja bieca (nie robi si adnych zapasw na przyszo) - konsumpcja przysza (wszystkie dzisiejsze zasoby s zuywane do powikszenia zasobu kapitau na przyszo) Przy niszej stopie procentowej niezapewniajce dotd zysku projekty stan si opacalne a bardziej zapobiegliwe spoeczestwo bdzie oszczdza wicej. Zwikszona poda kredytu spowoduje spadek stp procentowych i pobudzi inwestycje zapewniajc rwnowag midzy oszczdnociami a inwestycjami. Stopa procentowa jest najwaniejsz z cen, sprawia ona, e gospodarka rynkowa osiga efektywn alokacj, jeli stopa procentowa ma odpowiada rwnowadze musi zalee od produkcyjnoci ( nachylenia krzywej moliwoci produkcyjnych opisujcego moliwoci zamiany konsumpcji biecej na przysz) oraz zapobiegliwoci (stopy zgodnie, z ktr konsumenci zamieniaj konsumpcj biec na konsumpcj przysz wzdu danej krzywej obojtnoci), w stanie rwnowagi MRT i MRS wynosz - ( 1+ r )

David Begg, Stanley Fischer, Rudiger Dornbusch

EKONOMIA MAKROEKONOMIA
Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne

20. WPROWADZENIE DO MAKROEKONOMII I RACHUNKU DOCHODU NARODOWEGO

Makroekonomia -nie traktuje o szczegach gospodarki, lecz o oglnym jej obrazie. Makroekonomia zajmuje si gwnie powizaniami miedzy rnymi czciami gospodarki, opiera si ona na innego rodzaju uproszczeniach majcych na celu zwikszenie operacyjnoci analizy. Problemy makroekonomiczne -niektre z podstawowych problemw, o jakich traktuje makroekonomia:

Inflacja Roczna stopa inflacji- to procentowy przyrost przecitnego poziomu cen dbr i usug w cigu roku. Bezrobocie Bezrobocie to liczba osb zarejestrowanych jako poszukujce pracy i jednoczenie niemajcych zatrudnienia. Stopa bezrobocia -to odsetek siy roboczej pozostajcej bez pracy. Sia robocza -to liczba ludzi pracujcych lub poszukujcych pracy Produkcja i wzrost Realny produkt narodowy brutto (PNB) jest miara cakowitego dochodu gospodarki narodowej. wiadczy on o iloci dbr i usug, na ktrych zakup moe pozwoli sobie gospodarka jako cao. Przyrost realnego PNB -okrela si mianem wzrostu gospodarczego Polityka makroekonomiczna Pastwo ma do dyspozycji ca gam narzdzi polityki gospodarczej, za pomoc ktrych moe oddziaywa na zachowanie si gospodarki jako caoci. 20.3 Ramy analizy; krtki przegld Gospodarka-jako cao skada si z wielu milionw podmiotw gospodarczych: Tak na szczeblu centralnym, jak i lokalnym. Ich indywidualne decyzje wyznaczaj cznie wydatki cakowitej gospodarce dochd cakowity i oglny wielko produkcji dbr i usug. Gospodarstwa domowe dysponuj czynnikami produkcji lub inaczej nakadami niezbdnymi w procesie produkcji. S take faktycznymi wacicielami przedsibiorstw. Gospodarstwa Domowe oferuj przedsibiorstwom poda usug czynnikw produkcji, przedsibiorstwa za wykorzystuj te czynniki do wytwarzania dbr i usug. Tym usugom odpowiadaj pewne patnoci.. Ruch okrny Istniej trzy sposoby mierzenia skali dziaalnoci gospodarczej. Moemy, zatem mierzy; a) Warto wytworzonych dbr b) Poziom dochodw czynnikw produkcji, ktry reprezentuje warto dostarczonych przez nie usug. c) Warto wydatkw na dobra i usugi Dochody czynnikw produkcji musz by rwne wydatkom gospodarstw domowych, poniewa zaoylimy, i wszystkie dochody, s wydatkowane. Warto produkcji musi si rwna cakowitym wydatkom na dobra i usugi, poniewa przyjlimy zaoenie, i wszystkie zostaj sprzedane. Produkt krajowy brutto-jest miar wielkoci produkcji wytworzonej przez czynniki wytwrcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezalenie od tego, kto jest ich wacicielem. PBK -mierzy warto produkcji wytworzonej w gospodarce kraju. Gospodarka zamknit nazywamy gospodark, w ktrej nie wystpuj zwizki z zagranic. Warto dodatnia jest to przyrost wartoci dbr w wyniku okrelonego (danego)procesu produkcji. Warto dodatni oblicza si przez odjcie od wartoci dbr wyprodukowanych przedsibiorstwie sumy kosztw rzeczowych czynnikw wytwrczych zuytych do produkcji tych dbr. Dobra finalne- to dobra nabyte przez ostatecznego uytkownika. S to albo dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe, albo dobra kapitaowe (inwestycyjne)-np. maszyny nabywane przez przedsibiorstwa. Dobra porednie-to dobra czciowo przetworzone, ktre stanowi nakad w procesie produkcji w innych przedsibiorstwach gdzie s zuywane. Inwestycje - s to zakupy nowych dbr kapitaowych przez przedsibiorstwa Oszczdnoci-to ta cz dochodu, ktra nie zostaa wydana na zakup dbr i usug

Y -bdziemy oznacza PKB, ktry jest tosamy z wartoci dochodw gospodarstw domowych. C-wydatki konsumpcyjne S -Oszczdnoci S=Y-C Oraz Y=C+S SYMBOL = oznacza jest Identycznie rwny ( tosamy)na mocy definicji Dobra finalne s to dobra, ktre nie zuywaj si cakowicie w procesie produkcji w danym okresie Zapasy to dobra trzymane obecnie w przedsibiorstwie na potrzeby przyszej produkcji lub sprzeday Zapasy nazywalimy KAPITAEM OBROTOWYM. Poniewa nie zuywaj si one cakowicie w produkcji ani nie zostaj sprzedane w biecym okresie, s uznawane w za dobra kapitaowe. Powikszanie zapasw jest, wic rwnoznaczne z inwestycjami kapita obrotowy. Kiedy zapasy obniaj si, wtedy traktujemy to jako inwestycje ujemne lub inaczej dezinwestycje. rdem dochodw pastwa s zarwno podatki bezporednie T e nakadane na dochody jak i podatki porednie T e zwane inaczej PODATKAMI OD WYDATKW Podatki nakada si, aby mc sfinansowa dwa rodzaje wydatkw pastwa. Wydatki na dobra i usugi G obejmuj zakupy przez pastwo dbr i usug. Pastwo ponosi te wydatki zwizane z finansowaniem PATNOCI TRANSFEROWYCH albo inaczej WIADCZE SPOECZNYCH B PKB w cenach rynkowych PKB w cenach czynnikw wytwrczych Rachunek dochodu narodowego, konsumpcj C ,inwestycje I i wydatki pastwa G wyraamy w cenach rynkowych, cznie z podatkami porednimi od dbr i usug , to warto dodan lub inaczej produkcje netto wytworzon w gospodarce mona zapisa jako C + I + G w rezultacie PKB w canach rynkowych = C+ I + G Y=PKB e cenach czynnikw produkcji =C+I+G T ROZPORZDZALNE DOCHODY OSOBISTE s to dochody gospodarstw domowych po uwzgldnieniu podatkw bezporednich % patnoci transferowych. Wielko ta informuje nas o tym, ile gospodarstwa domowe mog przeznaczy na wydatki i oszczdnoci Rozporzdzalne dochody osobiste wynosz, zatem Y+B+T d

Eksportem X nazywamy dobra, ktre zostay wytworzone w kraju a nastpnie sprzedane za granic IMPORT (Z) to dobra, ktre s produkowane za granic i tam nabywane na potrzeby gospodarki krajowej Gospodarstwa domowe przedsibiorstwa i pastwo mog dokonywa importu, Z ktry nie jest czci produkcji krajowej i nie kreuje dochodw czynnikw wytwrczych. Dobra importowane nie zostaj wykazane w PKB ujmowanym od strony produkcji, ktry odnosi si tylko do wartoci dodanej przez producentw krajowych. Import zostaje jednake ujty w wydatkach na dobra finalne. W zwizku z istnieniem w gospodarce otwartej handlu zagranicznego moemy zmodyfikowa nasz formu obliczania PKB w cenach czynnikw produkcji w nastpujcy sposb Y=C+I+G+X-Z-T=C + I +G+ NX T S+(T d +T e B)+Z=I+G+X suma odpyww z obiegu musi by nadal rwna sumie dopyww. Nadwyka sektora prywatnego prywatnego-I to odpyw z ruchu okrnego. Musi mu odpowiada dopyw o tej samej wielkoci. rdem tego dopywu moe by albo deficyt budetu pastwa, G+B-T e _T d albo eksport netto NX tj. nadwyka wpyww z eksportu nad wydatkami na import Przepyw netto dochodw majtkowych to nadwyka napywu dochodw z wasnoci z tytuu usug czynnikw produkcji wiadczonych za granic nad odpywem dochodw z wasnoci pozostaych w wyniku wiadczenie przez cudzoziemcw usug czynnikw produkcji w Wielkiej Brytanii

PNB jest miernikiem cakowitych dochodw kraju, niezalenie od miejsca(kraju)wiadczenie usug PKB powikszonemu o dochody netto t tytuu wasnoci za granic AMORTYZACJA zwana inaczej zuyciem kapitau trwaego, jest miar szybkoci zmniejszania si wartoci istniejcego zasobu kapitau w danym okresie bdcego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego zuycia AMORTYZACJA jest kosztem ekonomicznym, poniewa dotyczy zasobw zuywanych w procesie produkcji DOCHD NARODOWY jest to produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce. Oblicza si przez odjcie amortyzacji od PNB w cenach czynnikw produkcji. Dochd narodowy to ilo pienidzy, jak dysponuje na wydatki na dobra i usugi po odoeniu odpowiedniej iloci pienidzy PNB w ujciu nominalnym mierzy si w cenach biecych tj. takich, ktre istniay w okresie, gdy osigano skadajce si na PNB dochody Realny PNB koryguje nominalny PNB o skutki inflacji i wyraa go w cenach istniejcych pewnym okresie najczciej okrelanym jako rok Bazowy lub podstawowy Delator PNB jest to stosunek nominalnego PNB (w cenach biecych)do PNB w ujciu realnym (w cenach staych) wyraony w postaci wskanika Realny PNB jest prostym miernikiem fizycznym produkcji wytworzonej w gospodarce w roczna zmiana procentowa jego poziomu informuje o tempie wzrostu gospodarczego REALNY PNB per CAPITA jest to realny PNB podzielony przez liczb mieszkacw kraju Przy danym poziomie realnego PNB im wiksza jest liczba ludnoci tym mniejsza bdzie liczba dbr i usug przypadajcych na 1 osob Prosty miernik przecitnego poziomu stropy yciowej w jakim kraju PNB znajduje zastosowanie jako miernik wielkoci produkcji dbr i usug w gospodarce, byoby podane, aby rachunek PNB obejmowa swym zasigiem moliwie jak najszerszy obszar dziaalnoci gospodarczej W praktyce wystpuj dwa problemy utrudniajce wczenie caej produkcji do PNB >PO PIERWSZE niektre efekty uboczne gospodarczej dziaalnoci czowieka takie jak haas, zanieczyszczenie rodowa i korki drogowe wpywaj na wzrost uciliwoci ycia. Powinnimy, zatem wprowadzi poprawk na te efekty uboczne Istnieje rwnie wiele podanych spoecznie dbr i usug, ktre nie s wliczone do PNB, poniewa nie s one objte transakcjami rynkowymi i brak jest ich miernikw wartoci. Szacuje si wprawdzie wartoci pozostae w efekcie tego rodzaju dziaalnoci. Ale przy zaoeniach o wysokim stopniu umownoci. W konsekwencji Wyniki tych szacunkw mieszcz si w bardzo szerokim przedziale od 3 % do 25% PNB Wskanik dobrobytu ekonomicznego netto DEN wskanik ten koryguje PNB Tak, aby stao si ono bardziej adekwatnym miernikiem poziomu dobrobytu w danym kraju.

21. DETERMINANTY DOCHODU NARODOWEGO

PRODUKCJA POTENCJALNA jest to wielko produkcji, ktra wytworzyaby gospodarka gdyby wszystkie czynniki produkcji zostay w peni wykorzystane

Produkcja potencjalna ma tendencje do rwnomiernego wzrostu w miar zwikszenie zasobu czynnikw wytwrczych % gospodarce. Produkcja potencjalna zmienia si powoli Jest to produkcja, jak mona by osign gdyby wszystkie rynki w gospodarce znajdoway si w stanie rwnowagi. Johna Maynarda KEYNESA Keynesistamji opowiadajcymi si za interwencj pastwa, ktre miaa utrzyma produkcje na poziomie zblionym do potencjalnego. Miltion Friedman AD popyt globalny C popyt konsumpcyjny I popyt inwestycyjny Otrzymujemy; AD=C+I ROZPORZDZALNE DOCHODY OSOBISTE s to dochody, jakie gospodarstwa domowe otrzymuj od przedsibiorstw, powikszone o wpaty transferowe otrzymywane od pastwa i zmniejszone o podatki bezporednie pacone pastwu. S to inaczej dochody, jakie gospodarstwa mog przeznaczy na wydatki lub oszczdnoci FUNKCJA Konsumpcji= obrazuje wielko zamierzonej konsumpcji globalnej przy kadym poziomie rozporzdzalnych dochodw osobistych. AUTONOMICZNYM POPYTEM KONSUMPCYJNYM OZNACZA POPYT NIEZALENY OD WIELKOCI DOCHODU KARACOWA SKONNO DO KONSUMPCJI jest to cz kadego dodatkowego funta dochodu rozporzdzalnego, ktra gospodarstwa domowe pragn przeznaczy na konsumpcje POPYT INWESTYCYJNY oznacza zamierzone (planowane) przez przedsibiorstwa powikszenie zasobw kapitau trwaego (fabryki i maszyny ) oraz stanu zapasw Popyt inwestycyjny przedsibiorstw zaley gwnie od ich przewidywa co do tempa wzrostu popytu na ich produkty na ich produkty POPYT GLOBALNY jest to suma, ktra przedsibiorstwa i gospodarstwa domowe planuj wyda na dobra i usugi przy rnej wielkoci dochodu Popyt Globalny to po prostu popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych C plus popyt inwestycyjny przedsibiorstw I W sytuacji, gdy popyt globalny spada poniej poziomu zapewniajcego pene zatrudnienie , przedsibiorstwa nie mog sprzeda tyle ,ile pragnyby . Mwimy ze wystpuje PRZYMUSOWA nadwyka zdolnoci wytwrczych Przy staych cenach i pacach RWNOWAGA KRTKOOKRESOWA na rynku dbr istnieje wtedy, kiedy popyt globalny lub inaczej planowane globalne wydatki dokadnie zrwnaj si z faktycznie wytworzona produkcj. Planowane zmiany zapasw s ju wczone do globalnego popytu inwestycyjnego I SPADEK POPYTU GLOBALNEGO 21.6 Funkcja popytu globalnego AD; Nachylenie krzywej AD zaley wycznie od kracowej skonnoci konsumpcji (MPC) -wydatkw autonomicznych takie wydatki, ktre s nie zalene od dochodu

Zmiany wydatkw autonomicznych prowadza do rwnolegych przesuni krzywej AD Popyt inwestycyjny zaley przede wszystkim od biecych oczekiwa przedsibiorstw dotyczcych przyszego popytu na ich produkcj Keynes dowodzi ze popyt inwestycyjny moe wykazywa znaczne wahania silnie reagujce na biecy pesymizm lub optymizm w ocenie przyszoci i nazwa to zjawisko NATURALNYM INSTYNKTEM INWESTORW

MNONIK 21.7 MNONIKIEM nazywamy stosunek zmiany produkcji w punkcie rwnowagi do powodujcej ja zmiany w wydatkach autonomicznych MNONIK informuje jak zmieni si produkcja w wyniku zmiany popytu globalnego Mnonik jest wikszy od 1 poniewa kada zmiana autonomiczna popytu inwestycyjnego uruchamia dalsze zmiany popytu konsumpcyjnego

MNONIK = 1 _______ 1- MPC Pocztkowy spadek popytu inwestycyjnego 9 spowoduje ostatecznie spadek produkcji rwnowagi o 30 Odjcie MPC od jednoci daje kracow skonno do oszczdnoci ( MPS) im jest ona wysza tym wiksza cze kadej dodatkowej jednostki dochodu wypada z ruchu okrnego powikszajc oszczdnoci Paradoks zapobiegliwoci zmiana rozmiarw oszczdnoci, jakie gospodarstwa domowe pragn poczyni przy kadym poziomie dochodu prowadzi do zmiany wielkoci dochodu zapewniajc rwnowag . nie nastpuje natomiast zmiana oszczdnoci w punkcie rwnowagi nadal musz si one rwna si planowanym inwestycj

22. GLOBALNY POPYT, POLITYKA FISKALNA I HANDEL ZAGRANICZNY

PODSTAWOWE POJCIA Polityka fiskalna decyzje rzdu dotyczce wydatkw i podatkw. Polityka stabilizacyjna obejmuje dziaania rzdu zmierzajce do utrzymania poziomu produkcji, tak aby PNB by blisko poziomu zapewniajcego pene wykorzystanie czynnikw wytwrczych (pene zatrudnienie). Deficyt budetowy - nadwyka wydatkw pastwa nad jego dochodami. Pastwo finansuje zwykle swj deficyt, zapoyczajc si u spoeczestwa poprzez sprzeda obligacji. DUG PUBLICZNY (narodowy) suma pozostaych do spacenia poyczek pastwowych Udzia pastwa w ruchu okrnym pastwo wcza si do ruchu okrnego poprzez zakup dbr i usug ( wydatki pastwa G zwikszaj czny popyt), oraz poprzez ciganie podatkw Td i Te (pomniejszonych o transfery zasikw [B]) ktre sprawiaj, e dochody rozporzdzalne s mniejsze od dochodu i produktu narodowego. Rys. 21.1

DOCHD ROZPORZDZALNY(YD) to dochd narodowy (Y C + I + G) pomniejszony o podatki netto (NT) YD = Y NT = Y tY = Y(1 t) Podatki netto (NT) - podatki minus transfery (B) Stopa procentowa ( t ) np. jeli podatki wynosz 20 % dochodu narodowego to stopa = 0,2 WPYW WYDATKW PASTWOWYCH ( G ) NA POZIOM PRODUKCJI Wzrost G wywouje wzrost poziomu produktu spoecznego odpowiadajcego warunkom rwnowagi ( linia 45 ) o wielko rwn iloczynowi mnonika i przyrostu G. w czasie recesji, gdy rwnowaga nastpuje na niskim poziomie produkcji, wzrost wydatkw pastwa (G) podwysza czny popyt i poziom produkcji zapewniajcy rwnowag. Rys. 21.3 WPYW WYDATKW NETTO ( NT) NA POZIOM PRODUKCJI Zwikszenie stopy opodatkowania netto obnia poziom produkcji zapewniajcy rwnowag, a obnienie stopy opodatkowania netto prowadzi do ustalenia poziomu rwnowagi (linia 45) na wyszym poziomie produkcji. Stopa podatkw netto t wzrasta, gdy: 1) rzd podnosi podatki bezporednie 2) rzd ogranicza stop subsydiw, np. zasiki za bezrobotnych Rys. 21.4 POCZONY EFEKT WYDATKW PASTWOWYCH I OPODATKOWANIA Mnonik zrwnowaonego budetu oznacza e wzrost wydatkw pastwa, ktremu towarzyszy taki sam wzrost podatkw, powoduje zwikszenie produkcji. DZIAANIE MNONIKA PRZY PROPORCJONALNYCH PODATKACH KSK (kracowa skonno do konsumpcji z dochodu narodowego) = KSK (1 t ) Modyfikacja mnonika z poprzedniego rozdziau ( w tamtym rozdziale bya KSK z dochodu rozporzdzalnego) : Mnonik = 1 / 1 KSK Budet zapis planu wydatkw i sposobw ich finansowania; okrelonej osoby, przedsibiorstwa lub pastwa. DEFICYT BUDETOWY PASTWA = G NT G wydatki pastwa na dobra i usugi NT j.w. Trzy wielkoci, ktre okrelaj stan budetu: 1) stopa podatkowa (t) 2) wielko wydatkw pastwowych (G) 3) poziom dochodu Przy danym poziomie wydatkw pastwa G i danej stopie podatkw t, nadwyka bd deficyt budetu zale od wysokoci dochodu. Im wyszy dochd, tym mniejszy deficyt bd wiksza nadwyka. Przy danej stopie podatkowej wzrost G powoduje zwikszenie dochodu gwarantujcego rwnowag, co z kolei zwikszy wpywy z podatkw

INWESTYCJE, OSZCZDNOCI I DEFICYT BUDETOWY Stan rwnowagi : S + NT = G + I faktyczne oszczdnoci (S) + faktyczne podatki netto (NT) musz zawsze rwna si faktycznym wydatkom pastwa (G) i faktycznym inwestycj. S + NT = G + I, wic : S I = G NT , a G NT = deficyt budetu, czyli S I = przewidywany deficyt budetu pastwa Wzrost wydatkw pastwowych na dobra i usugi (G) podnosi poziom produkcji zapewniajcy rwnowag (linia 45). Przy danej stopie podatkowej wpywy podatkowe rosn. Mimo to deficyt budetowy powiksza si ( lub nadwyka budetu zmniejsza si). Dlaczego? S I = G NT (deficyt budetu) I jest wartoci sta, wic musi wzrosn S Wiksze G to wiksze S wic : S (wiksze) I (stae) = wikszy deficyt Przy danym poziomie wydatkw pastwa (G) wzrost stopy podatkowej (t) zmniejsza zarwno poziom rwnowacego gospodark dochodu narodowego [ rysunek 21.4], jak i rozmiar deficytu budetowego, poniewa Wikszy podatek to mniejsze oszczdnoci S S (mniejsze) I (stae) = mniejszy deficyt DEFICYT A CHARAKTER POLITYKI FISKALNEJ PASTWA Polityka fiskalna decyzje rzdu dotyczce wydatkw (G) i podatkw (NT) Deficyt sam w sobie nie jest dobr miar charakteru polityki fiskalnej pastwa. Deficyt moe si zmienia z powodw, ktre nie maj wiele wsplnego z polityk fiskaln, np. przy danym poziomie wydatkw (G) i danej stopie podatkowej (NT), naley oczekiwa, e budet bdzie wskazywa wikszy deficyt w czasie recesji, gdy dochd bdzie niski, ni w czasie oywienia, gdy dochd bdzie wysoki. Wskanik budetu penego zatrudnienia pokazuje, czy budet miaby deficyt, czy nadwyk, gdyby dochd znajdowa si na poziomie penego wykorzystania czynnikw wytwrczych (zatrudnienia). Jest to znacznie lepszy wskanik charakteru polityki fiskalnej ni faktyczna nadwyka lub deficyt. Drug przyczyn tego, e faktyczny deficyt budetowy nie jest najlepszym wskanikiem charakteru polityki fiskalnej, jest istnienie rnicy miedzy realn i nominaln stop procentow (wpyw inflacji) AUTOMATYCZNE STABILIZATORY I AKTYWNA POLITYKA FISKALNA Automatyczny stabilizator to taki mechanizm w gospodarce, ktry zmniejsza podatno PNB na wstrzsy poprzez zmniejszenie wartoci mnonika. Ich zalet jest to, e dziaaj automatycznie (nikt nie musi decydowa o ich uruchomieniu) Wstrzsy zaburzenia w gospodarce wywoane, np. przez wojn, wzrost cen ropy, wstrzsy mog zmieni automatycznie skadniki cznego popytu i przesun krzyw popytu globalnego. Automatyczne stabilizatory: podatek dochodowy podatek od wartoci dodanej VAT zasiek dla bezrobotnych import (w gospodarce otwartej) AKTYWNA (DYSKRECJONALNA) POLITYKA FISKALNA

Aktywna polityka fiskalna wpywanie rzdu na zmiany poziomu wydatkw lub stopy podatkowej, polityka ta oddziauje stabilizujco na poziom popytu globalnego i przyblia gospodark do stanu penego zatrudnienia. Ograniczenia aktywnej polityki fiskalnej:

1) opnienia czasowe w rozwizaniu problemu, wprowadzeniu zmian w polityce oraz

dostosowaniu si do nowego stanu rwnowagi.

2) Niepewno bdy w oszacowaniu przyszego popytu, oszacowaniu wysokoci mnonika i w

ocenie zakresu zmian w automatycznych skadnikach popytu wywoanych posuniciami fiskalnymi prowadzi to do bdnego oszacowania zakresu zmian w polityce fiskalnej. DUG PUBLICZNY I DEFICYT Dug publiczny (narodowy) cakowite pozostajce do spaty zaduenie pastwa. Wzrasta w wyniku deficytu budetowego Dug sektora publicznego deficyt budetu pastwa i dug znacjonalizowanych gazi przemysu Dwie przesanki, ktre mog powodowa wyolbrzymienie problemu dugu narodowego: 1) wikszo dugu pastwo zaciga u swoich obywateli (obligacje pastwowe), wic sami poyczamy sobie. 2) cze pienidzy wczeniej poyczonych zostaa zainwestowana, wic zacznie przynosi dodatkowe dochody, co pomoe w spacie dugu. Z drugiej strony:

1) Jednak, jeli dug bdzie zbyt duy w stosunku do PNB to rzd moe zdecydowa si na
zwikszenie stopy opodatkowania, aby pokry ten dug, co moe wywoa zaburzenia w gospodarce. 2) Wysokie zaduenie moe spowodowa nadmierny deficyt, ktry rzd bdzie mg sfinansowa wycznie poprzez zaciganie kolejnych poyczek bd druk pienidzy (groba hiperinflacji) WPYW HANDLU ZAGRANICZNEGO NA DOCHD Bilans handlowy warto eksportu netto. Gdy eksport (X) jest wikszy od importu (Z), wystpuje nadwyka handlowa. Gdy import przewysza eksport, gospodarka wykazuje deficyt handlowy. Wpyw produktu krajowego i dochodu na import i eksport: w kadym przypadku popyt na import najczciej ronie, kiedy wzrastaj dochd i produkt krajowy [rys. 21.7] eksport nie zaley od dochodu narodowego Kracowa skonno do importu (KSI) pokazuje, jak cz kadej dodatkowej zotwki dochodu narodowego podmioty krajowe chc wyda na import, np. KSI =0,2, wic kada planowana zotwka dochodu narodowego powiksza planowany poziom importu o 20 groszy. KSI obnia warto mnonika z 1/ 1 KSK do 1/1-KSK + KSI Nadwyka handlowa dodatnia rnica midzy eksportem a importem. Nadwyka jest tym wysza, im niszy jest poziom dochodu. Wzrost eksportu zwiksza nadwyk handlow, a wzrost KSI zmniejsza j Popyt na eksport netto rnica miedzy popytem na eksport a popytem na import przy kadym poziomie dochodu narodowego.

Wzrost eksportu wywouje wzrost krajowej produkcji i dochodu. Wzrost KSI powoduje zmniejszenie krajowej produkcji i dochodu. W sytuacji rwnowagi zamierzone odpywy S + NT + Z musz by rwne dopywom G+I+X. oznacza to, e kad nadwyk S I planowan przez sektor prywatny musi skompensowa suma deficytu pastwa G NT i zamierzonej nadwyki handlowej X Z

23. PIENIDZ I WSPCZESNY SYSTEM BANKOWY.

Pienidz to pewien powszechnie akceptowany towar, za pomoc ktrego dokonujemy patnoci za dostarczone dobra lub wywizujemy si ze zobowiza (np. spata dugu). Inaczej mwic jest to rodek wymiany. Funkcje pienidza: rodek wymiany uatwia wymian dbr i usug (w gospodarce bezpieninej (bartelowej) nie wystpuje rodek wymiany. Wymiana ma charakter bezporedni, co oznacza, e jedne dobra s wymieniane na inne) Jednostka rozrachunkowa to jednostka, w ktrej s wyraone ceny i prowadzi si rozliczenia

rodek przechowywania warto (tezauryzacji) umoliwia wykorzystanie pienidza do zakupu w przyszoci Miernik odroczonych patnoci pozwala ustali warto przyszych spat dugu

Rodzaje pienidza: Pienidz symboliczny to rodek patniczy, ktrego warto, czyli sia nabywcza znacznie przewysza koszt jego wytworzenia lub warto jako towaru w innych ni pienidz zastosowaniach Pienidz bezgotwkowy to rodek wymiany, ktrego podstaw jest wierzytelno przedsibiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej. Pienidz majcy form zapisu na rachunku bankowym, ktrego podstaw moe by depozyt gotwkowy klienta lub kredyt udzielony przez bank. Patnoci dokonywane s za pomoc polecenia przelewu, czeku, karty kredytowej itp. W przeszoci rne towary peniy funkcje pienidza np. psie zby, muszle, zoto, niewolnicy i papierosy. By to tzw. Pienidz towarowy. We wspczesnym wiecie ta posta pienidza wystpuje coraz rzadziej, a powszechnie akceptowanym rodkiem patniczym jest pienidz gotwkowy (symboliczny). Przykadami pienidza gotwkowego s banknoty i bilon, ktre w coraz wikszym stopniu uzupenia pienidz bezgotwkowy np. w postaci depozytw bankowych System bankowy Pocztkw nowoczesnego systemu bankowego mona upatrywa w operacjach przeprowadzanych przez redniowiecznych zotnikw, ktrzy zaczli wystpowa w roli skarbnikw, przechowujc w swych skarbcach zoto nalece do klientw. Od momentu, kiedy klienci zaczli przekazywa prawo wasnoci do swego zota w formie zapisw na papierze, a nie fizycznego transferu, pojawia si instytucja czeku. Gdy zotnicy przekonali si, e ich klienci nie bd jednoczenie domaga si zwrotu powierzonego zota, ju tylko krok dzieli ich od wprowadzenia kredytw bankowych i instytucji kredytu w rachunku biecym (overdraft). Zotnicy musieli oczywicie utrzymywa rezerwy zota, aby unikn niebezpieczestwa paniki finansowej, ale stanowiy one tylko pewn cz cakowitej sumy wkadw. Podstaw nowoczesnego systemu bankowego jest dziaalno porednikw finansowych, przede wszystkim bankw komercyjnych. Najwaniejsz cech tych bankw jest to, i cz ich pasyww jest wykorzystywana jako rodek patniczy, co sprawia, e mona je traktowa jako skadnik poday pienidza w gospodarce. Baki komercyjne dziaaj w systemie clearingowym (rozrachunkowym), w ramach ktrego codziennie dokonuje si rozlicze sald wynikajcych z obsugiwanych transakcji midzy uczestnikami systemu. Bank centralny (Narodowy Bank Polski) wystpuje w roli bankiera bankw komercyjnych; utrzymuje u siebie pewn cz ich rezerw i wycza w ten sposb z obiegu cz gotwki.

Banki komercyjne, podobnie jak inne przedsibiorstwa prywatne, s nastawione na maksymalizacj zysku. Przyjmuj depozyty klientw w postaci wkadw na danie i wkadw terminowych, ktre cznie z certyfikatami depozytowymi stanowi podstawowe pozycje po stronie pasyww w ich bilansie. Po stronie aktyww banki utrzymuj rozmaite aktywa o zrnicowanym stopniu pynnoci. Oglnie biorc im nisza jest pynno danej pozycji aktyww, tym wyszy osigany z niej zysk. Sztuka zarzdzania wasnym portfelem aktyww przez dcy do maksymalizacji zyskw bank polega na takim uksztatowaniu struktury aktyww, aby osign wysok stop zwrotu przy niskim ryzyku, a jednoczenie utrzyma wystarczajc pynno aktyww do nie zakconej obsugi klientw. Udzielajc kredytw i umoliwiajc zaciganie poyczek w rachunku biecym, banki komercyjne powikszaj zasb pienidza bezgotwkowego w gospodarce i tym samym wpywaj na ogln wielko poday pienidza. Sum banknotw i bilonu znajdujcych si w obiegu, powikszon o rezerwy gotwkowe bankw komercyjnych, okrela si mianem bazy monetarnej. Gospodarstwa domowe i przedsibiorstwa zawsze utrzymuj pewn ilo gotwki, co jest podyktowane motywem transakcyjnym. Oglna poda pienidza jest rwna bazie monetarnej pomnoonej przez mnonik kreacji pienidza. Zaleno ta odzwierciedla zdolno bankw do kreacji kredytu. Wysoko mnonika kreacji pienidza zaley od skonnoci bankw komercyjnych i gospodarstw domowych do posugiwania si gotwk. Im nisza jest planowana przez banki relacja gotwki do wkadw (stopa rezerw), tym wyszy jest mnonik kreacji pienidza. Podobnie im mniej gotwki utrzymuj gospodarstwa domowe i przedsibiorstwa, tym wiksza bdzie poda pienidza. Ilo gotwki utrzymywanej przez banki w formie rezerw zaley od jej kosztu alternatywnego tj. zysku, jaki mona osign przeznaczajc pienidze na kredyty oraz do prawdopodobiestwa przedterminowego wycofania wkadw z banku. Na skonno ludzi do utrzymywania gotwki rzutuj czynniki instytucjonalne okrelajce sposb dokonywania wpat dochodw, przepisy podatkowe, warunki korzystania z kart kredytowych, a nawet pora roku. W wietle powyszych ustale zdefiniowanie pojcia poday pienidza nie powinno na pozr nastrcza trudnoci: obejmuje ona gotwk w obiegu oraz wkady w banku. Rzeczywisto bywa jednak bardziej zoona. Wkady bankowe w praktyce przyjmuj bardzo rne formy, odzwierciedlajc fakt istnienia szerokiego spektrum aktyww finansowych o rnym stopniu pynnoci. Co wicej funkcje bankw zaczynaj w coraz wikszym zakresie spenia take instytucje finansowe, np. towarzystwa budowlane. W 1989 najwiksze towarzystwo budowlane w Wielkiej Brytanii Abbey National zostao nawet formalnie uznane za bank. Przyczyny te sprawiaj, e precyzyjne zdefiniowanie poday pienidza staje si coraz trudniejsze. Szeroka baza monetarna obejmuje gotwk w obiegu i pogotowie kasowe bankw komercyjnych oraz ich wkady gotwkowe w banku centralnym; ten agregat pieniny okrela si jak M0. szersze, stosowane w rnych okresach, definicje pienidza odwoyway si do takich agregatw jak M1, M2, M3, M4, M4c oraz M5. w pierwszej poowie lat 90 regularnie publikowane statystyki dotyczce obiegu pieninego w Wielkiej Brytanii zawieray dane na temat M0, M2 i M4, gdzie agregat M4 jest miar pienidza w szerokim ujciu. Wszystkie definicje pienidza zawarte midzy agregatem M0 i M4 maj obecnie znaczenie mniejsze znacznie ni poprzednio. W warunkach postpujcej deregulacji rynkw finansowych i szybkiego postpu technicznego coraz atwiejsze staje si bowiem przerzucanie rodkw midzy rnymi rodzajami aktyww finansowych i elastyczne dostosowanie portfela aktyww do zmieniajcych si warunkw. Banki komercyjne to porednicy finansowi, ktrym pastwo udzielio licencji na dziaalno polegajc na udzielaniu kredytw i przyjmowaniu depozytw, wczajc w to wkady, w ktrych ciar mog by wystawiane czeki Baza monetarna to czna ilo banknotw i bilonu w obiegu pozabankowym oraz znajdujcych si w systemie bankowym Mnonik kreacji pienidza obrazuje wielko zmiany zasobu pienidza, wywoanej zmian bazy monetarnej o jednostk M0 Banknoty i bilon w obiegu oraz wkady operacyjne bankw trzymane w banku centralnym Panika finansowa to samospeniajca si przepowiednia. Ludzie dochodz w pewnym momencie do wniosku, e bank nie bdzie zdolny do wypacenia gotwki posiadaczom wkadw. Wpadaj wic w popoch i biegn do banku, aby wydosta swoje pienidze. Tym samym sprawiaj, e bank rzeczywicie nie jest w stanie wypaci pienidzy i bdzie musia ogosi bankructwo.

Poda pienidza to cakowita warto znajdujcych si w obiegu zasobw pienidza wystpujcego w roli rodka wymiany Porednik finansowy to instytucja, ktra specjalizuje si w uatwianiu kontaktw midzy kredytodawcami a kredytobiorcami Pynno szybko i pewno, z jak dany rodzaj aktywu mona zamieni na pienidz Rezerwy w czasach zotnika to ilo zota pozwalajca dokona natychmiastowych wypat na danie wacicieli wkadw (wspczenie: rezerwy gotwkowe bankw) Stopa rezerw stosunek rezerw bankowych do wkadw System Clearingowy (rozliczeniowy) to og porozumie, na mocy ktrych wzajemne zobowizania i nalenoci bankw rozlicza si przez zestawienie wszystkich transakcji dokonanych w danym okresie i spat tylko zobowiza netto powstaych w rozliczeniach midzybankowych. Wkad (depozyt) w czasach zotnikw ilo zota oddana zotnikowi na przechowanie (wspczenie: wkad gotwkowy w banku)

24. BANK CENTRALNY I SYSTEM PIENINY

2 funkcje banku centralnego: - bank bankw dziaa jako bankier dla bankw komercyjnych, zapewniajc sprawne funkcjonowanie dla caego systemu bankowego - bank pastwa sprawuje kontrol nad poda pienidza i finansuje deficyt budetu pastwa Bank centralny a poda pienidza czyli metody oddziaywania przez bank centralny na poda pienidza w gospodarce. Poda pienidza suma gotwki w obiegu poza systemem bankowym oraz wkadw w bankach komercyjnych i w towarzystwach budowlanych. Baza monetarna ilo gotwki dostarczanej przez bank centralny zarwno bankom komercyjnym, jak i sektorowi pozabankowemu. Mnonik kreacji pienidza wielokrotno, jak stanowi poda pienidza w stosunku do bazy monetarnej. Rezerwy obowizkowe stopa rezerw obowizkowych jest to minimalna relacja rezerw gotwkowych do wkadw, jak musz utrzymywa banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego. Jeli stosowany jest wymg rezerw obowizkowych, to banki komercyjne mog utrzymywa wiksze od minimalnych rezerwy gotwkowe, ale nie mog utrzymywa ich mniej. Jeli ich zasb gotwki spadnie poniej wymaganego poziomu, to musz one natychmiast poyczy gotwk (zwykle od banku centralnego), aby przywrci wymagan stop rezerw obowizkowych. Jeli bank centralny wymaga utrzymywania rezerw obowizkowych ponad poziom, ktry przezorne banki utrzymywayby i tak w kadych warunkach, powstaje efekt polegajcy na ograniczeniu zakresu kreacji wkadw bankowych, obnieniu wartoci mnonika kreacji pienidza oraz zmniejszeniu poday pienidza przy kadym danym poziomie bazy monetarnej. Podobnie, jeli obowizuje ju jaka stopa rezerw obowizkowych, to jej podwyszenie spowoduje zmniejszenie poday pienidza. Stopa dyskontowa stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu poyczek bankom komercyjnym. Operacje otwartego rynku wystpuj wtedy, gdy bank centralny zmienia wielko bazy monetarnej, kupujc lub sprzedajc papiery wartociowe na otwartym rynku. Operacje otwartego rynku pozwalaj wpyn na wielko bazy monetarnej. Poniewa poda pienidza to iloczyn bazy monetarnej i mnonika kreacji pienidza, operacje otwartego rynku wpywaj rwnoczenie na rozmiary poday pienidza. Inne funkcje banku centralnego czyli rola banku centralnego w dziedzinie sterowania poda pienidza i realizacji polityki pieninej pastwa.

Ostatnia instancja kredytowa instytucja zdolna do udzielania poyczek bankom i innym instytucjom finansowym w sytuacjach, gdy panika na rynkach finansowych zagraa caemu systemowi finansowemu. Rola banku centralnego jako poyczkodawcy ostatniej instancji sprowadza si nie tylko do zwykej ochrony zoonego i wzajemnie powizanego wewntrznie nowoczesnego systemu finansowego, w ktrym bankructwo jednego banku mogoby spowodowa upadek wielu innych. Pozwala ona rwnie znacznie ograniczy niepewno w polityce pieninej. Zazwyczaj sama wiadomo, i bank centralny jest gotowy podj dziaania jako ostatnia instancja kredytowa, zapobiega powstaniu paniki na rynkach finansowych. Zarzdzanie dugiem i finansowanie deficytu Potrzeby poyczkowe sektora publicznego (PPSP) lub inaczej deficyt sektora publicznego to suma deficytu budetu centralnego i budetw terenowych oraz deficytu w gaziach znacjonalizowanych. Bank centralny, jako bankier pastwa, musi czuwa, by pastwo byo zdolne do wywizywania si ze swych zobowiza patniczych w przypadku wystpienia deficytu. Istniej dwa (po odrzuceniu moliwoci zacignicia przez pastwo poyczki za granic) sposoby sfinansowania deficytu sektora publicznego: - poyczenie niezbdnych rodkw przez pastwo od wasnego spoeczestwa - dodrukowanie pienidzy Popyt na pienidz wyodrbniamy 3 podstawowe zmienne, ktre okrelaj popyt na pienidz: stop procentow, poziom cen (albo inaczej przecitn cen dbr i usug) oraz realny dochd Motywy trzymania pienidza rde denia ludzi do posiadania pienidzy naley wic upatrywa w dwch funkcjach: - pienidz jest zasobem. Jest to inaczej ilo pienidzy w obiegu oraz suma wkadw bankowych posiadanych w jakim okrelonym momencie. Posiadanie pienidzy nie jest tym samym, co ich wydawanie. Trzymamy pienidze, aby wyda je w przyszoci. - pienidz jest rodkiem wymiany, wskutek czego musi on rwnie spenia funkcj rodka przechowywania wartoci. Koszt alternatywny (koszt utraconych moliwoci) utrzymywania pienidza odsetki utracone w wyniku trzymania aktyww finansowych w postaci pienidzy (gotwki), a nie w formie oprocentowanych obligacji. Ludzie bd trzyma pienidze tylko wtedy, gdy dostrzeg w tym korzyci, ktre zrwnowa koszt alternatywny. Te motywy to: - motyw transakcyjny odzwierciedla fakt niedoskonaej synchronizacji wpyww i wydatkw w czasie - motyw przezornoci polega na tym, e z gry decydujemy si trzyma pewien zasb pienidza na pokrycie nieprzewidzianych wypadkw, ktrych dokadnego rodzaju nie jestemy jeszcze w stanie przewidzie - motyw portfelowy jego przyczyn jest niech ludzi do ryzyka. Ludzie s skonni powici wysz przecitnie stop zwrotu dla zapewnienia sobie bezpieczestwa lokat, tj. takiego portfela inwestycyjnego, ktry przyniesie nisz, ale dajc si atwiej przewidzie stop zysku Rwnowaga na rynkach finansowych Bank centralny kontroluje nominaln warto pienidza. Jeeli przyjmiemy zaoenie upraszczajce, e ceny dbr s stae, to moemy uzna, i bank centralny kontroluje take realn poda pienidza. Zmiany iloci pienidza w ujciu nominalnym prowadz jednak zwykle do zmiany poziomu cen. Bankowi centralnemu jest wwczas znacznie trudniej kontrolowa realn poda pienidza. Rwnowaga na rynku pienidza rynek pienidza znajduje si w rwnowadze wwczas, gdy wielko zapotrzebowania na realne zasoby pienidza jest rwna wielkoci zaoferowanej. Nadwyka popytu na pienidz musi zosta dokadnie zrwnowaona przez nadwyk poday obligacji. W przeciwnym wypadku ludzie planowaliby utrzymywanie wikszego majtku od tego, jaki faktycznie posiadaj. Podsumowanie 1. Bank Anglii jest bankiem centralnym w Wielkiej Brytanii i spenia funkcj banku bankw oraz banku pastwa. Nie moe on nigdy zbankrutowa, gdy ma monopol na emisj pienidza gotwkowego. Dziaa te jako ostatnia instancja kredytowa dla bankw.

2. Bank centralny odpowiada za realizacj polityki pieninej pastwa. Kontroluje baz monetarn za pomoc operacji otwartego rynku, tj. kupna i sprzeday pastwowych papierw wartociowych. Ponadto bank centralny moe wpywa na wysoko mnonika kreacji pienidza przez nakadanie na banki komercyjne wymogu rezerw minimalnych, wprowadzanie depozytw specjalnych lub ustalanie stopy procentowej od kredytw udzielanych w ostatniej instancji na karnym poziomie, co ma zniechca banki do utrzymywania nadmiernych rezerw. 3. Bank centralny jest take odpowiedzialny za zarzdzanie dugiem publicznym, w tym za emisj nowych obligacji majcych zastpi stare, ktrych termin wykupu wanie mija. 4. Popyt na pienidz to popyt na jego zasoby w ujciu realnym. Pienidz ceni si ze wzgldu na jego zdolno do nabywania dbr. Popyt na pienidz w roli rodka wymiany zaley od rezultatu porwnania wynikajcych z motyww transakcyjnego i przezornoci korzyci z tytuu utrzymywania dodatkowego funta z kosztami w postaci utraconych odsetek wskutek nieulokowania pienidzy w oprocentowanych aktywach. Wielko zapotrzebowania na realne zasoby pienidza spada w miar wzrostu stopy procentowej. Wzrost dochodu realnego, bdcego pewnym przyblieniem cakowitej sumy transakcji, powoduje zwikszenie zapotrzebowania na realne zasoby pienidza przy kadym poziomie stopy procentowej. 5. Przy szerszych definicjach pienidza, takich jak np. agregat M4, istotny jest take motyw portfelowy utrzymania pienidza. Kiedy inne przynoszce odsetki aktywa stan si zbyt ryzykowne, ludzie zdywersyfikuj swoje portfele lokat, wczajc do nich rwnie pewn ilo bezpiecznego aktywu pienidza. Jeli nie wystpuje potrzeba dokonania natychmiastowej transakcji, pojawia si popyt na przynoszce odsetki wkady terminowe, kosztem nieoprocentowanych wkadw na danie. Popyt na depozyty terminowe jest tym wikszy, im wiksze s rozmiary majtku, ktry ma zosta zainwestowany, i im mniejsza jest rnica oprocentowania wkadw terminowych i aktyww o wysokim stopniu ryzyka. 6. Nie ma odrbnego rynku pienidza. Poniewa ludzie mog planowa utrzymywanie tylko takich cakowitych zasobw (poday) aktyww, jakie posiadaj, kada nadwyka poday obligacji musi zosta dokadnie zrwnowaona przez nadwyk popytu na pienidz. Stopy procentowe dostosowuj si, co pozwala zrwnoway rynek obligacji. Tym samym zapewniaj one rwnowag na rynku pienidza. 7. Zwikszenie realnej poday pienidza prowadzi do obniki stopy procentowej odpowiadajcej warunkom rwnowagi. Wzrost dochodu realnego powoduje wzrost stopy procentowej zapewniajcej rwnowag. 8. W praktyce precyzyjna kontrola poday pienidza przez bank centralny okazuje si do trudna. Wprowadzenie sztucznych, nieyciowych przepisw sprawia, e interesy bankowe s przenoszone do innych, niepodlegajcych regulacji kanaw. Kontrola bazy monetarnej jest trudna ze wzgldu na zobowizanie banku centralnego do wystpowania w roli ostatniej instancji kredytowej i dostarczania gotwki w iloci wynikajcej z zapotrzebowania. Bankowi atwiej jest wprawdzie kontrolowa baz pynnych aktyww, rwnoczenie jednak trudno jest mu powstrzymywa banki komercyjne przed przejmowaniem wikszej czci owej bazy wwczas, gdy chc one przycign dodatkowe fundusze pozwalajce im rozszerzy akcj kredytow. 9. W praktyce Bank Anglii wykazywa preferencje dla kontroli poday pienidza przez bezporednie oddziaywanie na poziom stopy procentowej. Tym samym wpywa na rozmiary popytu na pienidz, ktry dopiero okrela ilo pienidza, jak naleao dostarczy. Ten poredni system kontroli monetarnej by przedmiotem pewnej krytyki. W wyniku pojawienia si fali innowacji finansowych efekty zastosowania tego systemu coraz trudniej jest przewidywa. Wynika to z faktu, e innowacje finansowe powoduj przesunicia funkcji popytu na pienidz w sposb trudny do precyzyjnego oszacowania.

25. POLITYKA PIENINA I FISKALNA W GOSPODARCE ZAMKNITEJ

Zaoenia rozwaa rozdziau: -mamy do czynienia z gospodark zamknit -zakadamy stao cen -zmienn jest stopa procentowa 25.1.Nowe spojrzenie na funkcj konsumpcji. (w odniesieniu do modelu globalnego popytu konsumpcyjnego z rozdziau 21)

POPYT GLOBALNY-cakowite planowane wydatki na dobra i usugi. AUTONOMICZNY POPYT KONSUMPCYJNY-rozdzia 21 I. Czynniki okrelajce wielko autonomicznych wydatkw konsumpcyjnych: 1.Zasoby majtkowe gospodarstw domowych. Wzrost realnej wartoci majtku gospodarstw domowych (np. w wyniku hossy na giedzie , ktra powoduje wzrost cen akcji przedsibiorstw posiadanych przez te gospodarstwa) =>gospodarstwa domowe wydadz cz dodatkowych zasobw na zakup dbr, usug =>wydatki konsumpcyjne autonomiczne (czyli niezalene od poziomu dochodw rozporzdzalnych-rozdzia 21) wzrosn =>w wyniku wzrostu majtku (nie dochodw rozporzdzalnych) wykres caej funkcji konsumpcji przesuwa si w gr (wykres w rozdziale 21) Opisane zjawisko to tzw. EFEKT MAJTKOWY (BOGACTWA)-polega na przesuniciu wykresu funkcji konsumpcji w gr (w d) pod wpywem wzrostu (spadku) zasobw majtkowych gospodarstw domowych i zwikszenia (spadku) wydatkw na kadym poziomie rozporzdzalnych dochodw osobistych Korelacje: a. poda pienidza a warto majtku gospodarstw domowych -wzrasta poda pienidza (pienidz-jedna z form aktyww, w jakich gospodarstwa domowe lokuj swj majtek)-wzrasta warto majtku b. stopa procentowa a warto majtku gospodarstw domowych -obnika stopy procentowej (musi by zrekompensowana, wywouje wic wzrost cen obligacji i akcji)-gospodarstwa domowe, ktre owe akcje i obligacje posiadaj staja si zasobniejsze 2.Dobra trwaego uytku i kredyt konsumpcyjny. Ludzie majtni wydajc wicej ni ich dochd rozporzdzalny zmniejszaj stan swego majtku (akcje, obligacje, rachunek w banku) Ludzie ubosi, nieposiadajcy takich wolnych aktyww, musz zaciga poyczki (przeznaczane zazwyczaj na dobra konsumpcyjne trwaego uytku, np. TV), wwczas: Na wielko ich wydatkw konsumpcyjnych maj wpyw dwa aspekty kredytu konsumpcyjnego: *suma zaoferowanego kredytu-im wysza tym wicej wydamy (zwikszenie poday kredytu konsumpcyjnego przesunie wykres funkcji konsumpcji w gr, ludzie wydaj wicej przy kadym poziomie dochodu rozporzdzalnego) *koszt kredytu konsumpcyjnego-im wysza stopa procentowa tym mniejsze rozmiary poyczki i mniej wydajemy 1. + 2. + inne czynniki* =MECHANIZM TRANSMISYJNY (kiedy zmiany w sferze finansowej wywieraj wpyw na zatrudnienie i produkcj w sferze realnej gospodarki) *np. obniki podatkw: trwae-konsumpcja wzrasta czasowe-nie wpywa znaczco na w wzrost II. Nowoczesne teorie popytu konsumpcyjnego (suce do interpretacji powyszych zjawisk): 1. Teoria dochodu permanentnego. Milton Friedman. Poziom konsumpcji nie zaley od biecego dochodu rozporzdzalnego, ale od DOCHODU PERMANENTNEGO. Okresowo wysokie zarobki nie wpyn znaczco na wzrost konsumpcji, zostan raczej przeznaczone na oszczdnoci (wykorzystane w okresie niszego dochodu), gdy ludzie nie lubi, aby ich konsumpcja wykazywaa wahania. Tylko wwczas, gdy uznaj trwao wzrostu dochodw przerodzi si to w znaczcy wzrost biecej konsumpcji. 2.Teoria cyklu ycia. Franco Modigliani, Albert Ando. Ludzie prognozuj wysoko swoich dochodw w rnych okresach swojego ycia i na tej podstawie formuuj swoje plany konsumpcji (lata, gdy wydatki s wysze niweluj lata, gdy wydatki s nisze, o wielkoci cakowitego popytu konsumpcyjnego decyduje redni dochd). Moe wystpi zwikszenie oczekiwanych przyszych dochodw, co spowoduje efekt bogactwa. 3. Ricardiaska rwnowano (zbyt kracowa, aby stanowi dobre narzdzie opisu rzeczywistych procesw gospodarczych). David Ricardo. Przyjmujemy, e wydatki pastwa s stae. Jeli rzd obnia dzi podatki to musi jednoczenie wyeliminowa dodatkowe obligacje w celu sfinansowania deficytu budetowego. Obnika podatkw oznacza wzrost popytu globalnego. Wg. Ricardo nie. W przyszoci, aby mc spaci odsetki z obligacji pastwo bdzie zmuszone podnie podatki. W duszym okresie podatnicy nic nie zyskaj, wic ulegn zmianie ich zamierzone wydatki.

25.2. Popyt inwestycyjny. Popyt inwestycyjny wielko autonomiczna, tj. niezalena od dochodu biecego i produkcji. Cakowite nakady inwestycyjne inwestycje w kapita trway (np. budynki, fabryki) i w kapita obrotowy (zapasy). Rozwaamy popyt inwestycyjny sektora prywatnego. I. Inwestycje w kapita trway. 1. Przedsibiorstwa powikszaj zasoby, poniewa: Za opacalne uznaj rozszerzenie skali produkcyjnej Pozwoli to obniy koszty produkcji bardziej kapitaochonne metody wytwarzania (kapitaochonno proporcja zuycia czynnikw wytwrczych w procesie produkcji; relacja kapita-praca). 2. Przedsibiorstwo powinno zway koszty inwestycji (ponoszone ju teraz) i korzyci (pojawiajce si w przyszoci) czy inwestycja przyniesie dostatecznie wysokie zyski, aby mona byo opaci, wraz z odsetkami, kredyt zacignity na jej finansowanie (przy czym im wysza stopa procentowa, tym wysza musi by stopa zwrotu). 3. Funkcja popytu inwestycyjnego (Makroe. str. 170) obrazuje zaleno midzy planowanymi przez przedsibiorstwa inwestycjami a poziomem stopy procentowej): Im nisza stopa tym zrealizowa mona wicej inwestycji (wiksza ich ilo bdzie w stanie zapewni co najmniej zwrot kosztw kredytw) Im duszy okres ekonomicznego uytkowania dobra, tym wiksze zyski przyniesie ono w czasie (tym wyszy kont takiego dobra), wzrost stp procentowych powoduje odsiew projektw dugoterminowych (ale nie krtkoterminowych). II. Inwestycje w zapasy. 1. Korzyci: A. Spekulacja nastawienie si na zwyk cen (np. ropa naftowa) B. Zapasy jako wsad materiaowy w procesie produkcji (pprodukty), w ktrym s przetwarzane na wyroby gotowe C. zabezpieczenie nagy wzrost popytu (przy niemoliwoci nagego wzrostu zdolnoci wytwrczych) tasze od zwikszonych nakadw na prace (nowi pracownicy, paca za prace w nadgodzinach) moe okaza si utrzymywanie rezerwy zapasw (podobnie przy spadku popytu, co dotyczy kosztw odpraw pracownikw itp.). 2. Koszty: A. przedsibiorstwo zamraa pienidze, ktre mogyby przynosi odsetki. 3. Stopa procentowa inwestycje w zapasy: Wzrost s.p. podnosi koszt utrzymania zapasw (skania wic przedsibiorstwa do ograniczania inwestycji w zapasy) Przewidywanie (spekulacja) dot. zyskw (lub obnika kosztw) prowadzi do wikszej wydolnoci kredytowej i do zwikszenia inwestycji w zapasy Oglnie: spadek s.p. = wzrost popytu inwestycyjnego 25.3. Pienidz, stopa procentowa, i popyt globalny. Spadek stopy procentowej = wzrost popytu inwestycyjnego Spadek stopy procentowej = wzrost popytu konsumpcyjnego Zwikszona poda pienidza = obnika stopy procentowej (r.24) Mechanizm transmisyjny: Zwikszenie poday pienidza Nisza stopa procentowa Wikszy popyt globalny (planowanie) Wzrost popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego Wzrost produkcji Wzrost dochodu Efekty tumienia: Wielko popytu na pienidz zaley od: a) wysokoci stopy procentowej b) poziomu dochodu

poniewa stopy procentowe (w przeciwiestwie do poziomu dochodu) mog dostosowa si w szybkim tempie, ich wzrost jest bezporednim skutkiem zwikszonej poday pienidza w skutek dostpnoci kredytw gospodarstwa domowe i przedsibiorstwa zmieniaj popyt globalny pojawia si ciga ch posiadania wicej (znw wzrasta popyt na pienidz) jeli poda pienidza nie zwikszy si ponownie to pojawi si nadwyka popytu i stopa procentowa bdzie musiaa wzrosn wzrost s.p. spowoduje spadek popytu globalnego.

25.4. Polityka fiskalna i wypieranie. WYPIERANIE: (r.22) Ekspensowana polityka fiskalna, tj. nisze podatki, wzrost wydatkw pastwa (np. socjalny) Wzrost popytu globalnego Wzrost produkcji i dochodu (uwaga przy nie zmienionej poday pienidza) Wzrost popytu na pienidz Podwyka stopy procentowej Ograniczenie popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego Ograniczenie efektu popytu globalnego. Zatem wypieranie to: ograniczanie wielkoci popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego sektora podatkowego pod wpywem wzrostw wydatkw pastwa, ktry powoduje zwikszenie popytu globalnego i w konsekwencji wzrost stopy procentowej. 25.5. Model IS-LM Wykres Makroe. str.178 1. Krzywa IS jest zbiorem kombinacji stopy procentowej i dochodu narodowego, przy ktrym rynek dbr znajduje si w rwnowadze. Jeli s.p. wzrasta, to dochd zapewniajcy rwnowag spada. Przy danej wysokoci s.p., wzrost oczekujcych w przyszoci dochodw konsumentw, wysze oczekiwane przysze zyski z inwestycji bd te wysze wydatki pastwa spowoduj przesunicie wykresu funkcji popytu globalnego w gr. W konsekwencji wywoao to take przesunicie w gr krzywej IS; przy kadym poziomie s.p. dochd odpowiadajcy warunkom rwnowagi bdzie teraz wyszy. 2. Krzywa LM stanowi zbir kombinacji stopy procentowej i dochodu, przy ktrym rynek pienidza znajduje si w rwnowadze. Przy danej poday pienidza wyszemu dochodowi musi odpowiada wysza stopa procentowa, co pozwoli utrzyma popyt na pienidz na nie zmienionym poziomie. Wzrost poday pienidza w ujciu realnym powoduje przesunicie krzywej LM w prawo. Rwnowaga na obu rynkach jednoczenie w punkcie przecicia si krzywej LM i IS. 25.6. Zarzdzanie popytem a charakter polityki gospodarczej. POLITYKA FISKALNA zbir decyzji podejmowanych przez rzd i dotyczcych opodatkowania oraz wydatkw (IS). POLITYKA PIENINA zestaw decyzji dotyczcych poday pienidza (LM). ZARZDZANIE POPTEM wykorzystywanie polityki pieninej i fiskalnej w celu stabilizacji dochodu na przecitnie wysokim poziomie. Sposb 1. agodna polityka fiskalna i restrykcyjna polityka pienina. Wysoki udzia wydatkw pastwa w dochodzie narodowym Niski udzia wydatkw sektora prywatnego w dochodzie narodowym. Sposb 2. restrykcyjna polityka fiskalna i agodna polityka pienina (odwrotnie ni w 1.). Sposb 3. agodna polityka fiskalna i pienina. Spotgowane efekty ekspansji (dobra, jeli popyt globalny jest may). Sposb 4. restrykcyjna polityka fiskalna i pienina (dobra, jeli popyt globalny jest za duy).

Gdy wielko popytu globalnego jest waciwa lepszym wyborem wydaje si restrykcyjna polityka fiskalna i agodna polityka pienina (gdy wysoki poziom inwestycji jest czynnikiem sprzyjajcym wzrostowi), w praktyce du rol w wyborze modelu polityki f. i p. odgrywaj czynniki tj. o Przewidywanie skutkw o Zwikszona poda pienina moe wywoa inflacj o ekonomiczne skutki polityki fiskalnej (np. pogld, e wysoka stopa opodatkowania osabia bodce do pracy). 25.7. Ekonomia keynesowoka a aktywna postawa pastwa. Keynes: popyt globalny wyrzuca wielko produkcji i zatrudnienia. Rzd przyjmuje odpowiedzialno za utrzymanie wysokiego i stabilnego poziomu popytu i zatrudnienia, prowadzc aktywn polityk interwencjonizmu. Ale: o model keyesowski zakada dany, stay poziom cen (co gdy ulegn one zmianie?) o Keyes opisuje gospodark, w ktrej wystpuj niewykorzystane czynniki wytwrcy tj. kapita, praca.

26. PODA GLOBALNA , POZIOM CEN I TEMPO DOSTOSOWA

Zaoenia rozdziau: -r.25 analiza modelu gospodarki Keynesa -r.26 analiza modelu klasycznego makroekonomicznego-pace i ceny s gitkie (bierzemy pod uwag zmienno cen, inflacje, poda globaln, na ktr wpywa zdolno przedsibiorstw do produkcji i popyt i poda, ktre wpywaj na poziom cen i wielko produkcji) -w krtkim okresie , zanim ceny i pace zd dostosowa si do popytu i poday waciwy dla analizy jest model keynesowski) -w dugim okresie po dostosowaniu, odpowiedni dla analizy jest model klasyczny -kluczem do rozumienia makroekonomii jest opanowanie analizy przechodzenia gospodarki od keynesowskiego krtkiego okresu do klasycznego dugiego okresu 26,1 Poziom cen a popyt globalny realna poda pienidza globalny popyt na dobra poziom cen poziom cen-przecitna cena wszystkich dbr wytwarzanych w gospodarce realna poda pienidza-iloraz nominalnej poday pienidza(M) i poziom cen(P), okrela ona ilo dbr, ktr mona kupi za nominalna warto pienidza funkcja popytu makroekonomicznego-(krzywa) MDS- opisuje rne kombinacje poziomu ceni dochodu realnego, przy ktrych planowane wydatki s rwne faktycznej produkcji, przy stopie procentowej ustalonej na poziomie zapewniajcym rwnowag na rynku pienidza. Obrazuje dla kadego poziomu cen wielko dochodu, przy ktrym planowane wydatki na zakup dbr s rwne faktycznej produkcji przy rwnoczesnej rwnowadze na rynku pienidza. Krzywa ta ma nachylenie ujemne. Spadek cen powoduje zwikszenie realnej poday pienidza, a przez to popytu globalnego. Przyczyn jest zarwno nisza stopa procentowa, jak i wystpujcy w sferze konsumpcji efekt realnych dbr pienidza efekt realnych zasobw-jego rdem jest realna warto tej czci majtku gospodarstw domowych, ktra jest trzymana w formie pieninej. Spadek cen zwiksza realna warto pieninych zasobw konsumentw, powikszajc w ten sposb ich majtek. Jest to wic zwikszanie popytu konsumpcyjnego wynikajce ze wzrostu realnej wartoci zasobw pieninych konsumentw. Dla kadego poziomu stopy procentowej popyt globalny i produkcja rosn na skutek zwikszania si realnych zasobw pienidza. 26,2. Rynek pracy, poda globalna. krzywa poday globalnej- obrazuje wielko produkcji, ktra chciayby zaoferowa przedsibiorstwa przy kadym poziomie cen

1. Popyt na prace A przedsibiorstwa dysponuj okrelonymi zasobami, ktre w poczeniu z prac pozwalaj na produkcji dbr B. paca realna-jest ilorazem pacy nominalnej i poziomu cen. Informuje o iloci dbr, ktre mona naby za okrelon pace nominaln. kracowy produkt pracy-jest rwny przyrostowi produkcji wynikajcemu z zatrudnienia dodatkowego pracownika przy danym zasobie kapitau rzeczowego -jeeli warto kracowego produktu pracy jest wysza pod pacy realnej to przedsibiorstwa zwikszaj zyski poprzez wzrost zatrudnienia -jeeli warto kracowego produktu pracy jest nisza od pacy realnej to przedsibiorstwa zwikszaj zatrudnienie, unikajc strat wynikajcych z zatrudnienia ostatniego pracownika po koszcie kracowym przewyszajcym przychd kracowy -kracowy produkt pracy zmniejsza si wraz ze wzrostem liczby zatrudnionych, coraz wiksza liczba pracownikw przypada na ten sam kapitau rzeczowego i kady nastpny pracownik zwiksza cakowit produkcj w coraz mniejszym stopniu -przedsibiorstwa zwikszaj popyt na prace wtedy, zmniejszenie si kracowego produktu pracy zostanie skompensowane spadkiem pacy realnej 2.Poda pracy A zarejestrowana sia robocza- poda pracy liczba osb, ktre zarejestroway si jako chtne do podjcia pracy. Jest ona sum liczby zatrudnionych i zarejestrowanych bezrobotnych tj. osb zarejestrowanych jako poszukujcych pracy B. liczba osb zasilajcych zasb siy roboczej (poda pracy)ronie wraz ze wzrostem pacy realnej C. wzrost pacy realnej zwiksza liczb osb skonnych podj prac(wynika to min. Ze wzrostu liczby osb poszukujcych pracy) D. przy danym poziomie zasiku dla bezrobotnych udzia osb skonnych podj prace caym zasobie siy roboczej jest tym wikszy im wysza jest paca realna w stosunku do zasiku 3. Rwnowaga na rynku pracy. Rwnowaga przy penym zatrudnieniu-popyt przedsibiorstw na si robocz jest rwny liczbie osb skonnych podj prac(zarejestrowane bezrobocie nie znika cakowicie) Naturalna stopa bezrobocia-odsetek siy roboczej obejmujcy bezrobotnych w warunkach rwnowagi na rynku pracy. S oni dobrowolnie bezrobotni gdy nie chc podj pracy przy pacy realnej zapewniajcej rwnowag. Bezrobocie przymusowe-obejmuje osoby skonne podj prace przy danej pacy realnej, lecz niemogce jej znale A. w warunkach rwnowagi na rynku pracy wzrost zatrudnienia moe nastpi tylko wtedy, kiedy pracownicy przy kadym poziomie pacy realnej-bd skonni przyj wicej pracownikw, gdy pracownicy zaakceptuj nisze pace 4. Pace nominalne , ceny i pace realne. A. na rynku pracy istotne s pace realne, a nie nominalne. B. Pace realne- informuj pracodawcw o koncie zatrudnienia pracownika i umoliwiaj porwnanie tego konta z jego wydajnoci kracow. Dziki nim gospodarstwa domowe dowiaduj si , ile towarw bd w stanie kupi, jeeli zaoferuj posiadany przez siebie wyrb pracy. C. Iluzja pienidza-wystpuje wtedy, kiedy ludzie nie odrniaj wielkoci nominalnych od realnych Zamy, e wszystkie ceny i pace si podwajaj. Jeeli w skutek wzrostu pac nominalnych przedsibiorstwa ograniczaj zatrudnienie, to ulegaj one iluzji pienidza. W rzeczywistoci pace realne nie ulegy zmianie. Przedsibiorstwa i pracownicy biorcy pod uwag w swych decyzjach tylko pace realne , nie podlegaj iluzji pienidza D. jedynie zmiany wielkoci realnych(np. wzrost zasobu kapitau) powoduj wzrost poday pracy i popytu na prace zmieniaj poziom pacy realnej zapewniajcej rwnowag. Wzrost cen musi zosta skompensowany przez zmian pac nominalnych, aby pace realne pozostay na niezmienionym poziomie. E. Przy niezmienionych pacach realnych nie zmienia si take rwnowaca rynek wielko zatrudnienia. 5. Zatrudnienie, produkcja, ceny.

Produkcja potencjalna- wielko produkcji wytwarzana przy o penym zatrudnieniu. Skoro same zmiany cen nie wpywaj na poziom penego zatrudnienia, to nie oddziauj one take na wielko produkcji. Krzywa poday globalnej (AS)-obrazuje wielko produkcji, ktr przy kadej cenie przedsibiorstwa s skonne wytworzy. W modelu klasycznym nie wystpuje iluzja pienidza, a pace nominalne s elastyczne. Wielko produkcji nie zaley zatem od cen, a krzywa poday globalnej przebiega pionowano poziomie produkcji potencjalnej. Rwnowaga na rynku pracy-spadek cen(przy danej pacy nominalnej) zwiksza pace realn nadwyka poday pracy pace nominalne spadaj-do momentu, kiedy paca realna powraca do poziomu rwnowagi(znika nadwyka poday pracy, zostaje utrzymany poziom penego zatrudniania i potencjalnej produkcji). 26.9 Poziom cen rwnowagi. Poziom cen rwnowagi-rwnoway rynek dbr, pienidza i pracy. Funkcja popytu makroekonomicznego MDS i krzywa poday globalnej AS przecinaj si w punkcie P przyjmijmy, e ceny wzrastaj ponad poziom P realne zasoby pienidza zmniejszaj si, stopa procentowa ronie niszy popyt globalny przedsibiorstwa nie sprzedaj caej swojej potencjalnej produkcji przedsibiorstwa obniaj ceny wzrost realnej poday pienidza spadek stopy procentowej wzrost popytu globalnego do momentu rwnowagi -mechanizm odwrotny przy spadku cen -znajc poziom cen rwnowagi mona wyznaczy wysoko pac nominalnych tak, aby paca realna rwnowaya rynek pracy -Od czego zaley poziom cen? a)ilo osb chccych podj prace przy kadej pacy realnej(wwczas poziom produkcji potencjalnej i penego zatrudnienia podnosi si) b)wielko zasobu kapitau rzeczowego przedsibiorstw(przy wikszym wzrocie kracowa wydajno pracy dla kadego poziomu zatrudnienia podwyszy si poziom produkcji potencjalnej penego zatrudnienia) a i b spadek poziomu cen rwnowagi(nisze ceny wzrost popytu globalnego do poziomu produkcji potencjalnej) 26.4. polityka pienina i fiskalna 1. polityka pienina. zaoenie: nominalna poda pienidza wzrasta dwukrotnie w wyniku zakupu przez bank centralny skarbowych papierw wartociowych dla kadego cen realna poda pienidza jest teraz wysza ni poprzednio, nisza jest stopa procentowa, w sferze konsumpcji wystpuje efekt realnych zasobw pienidza proces dostosowywania si pac i cen podwyszony poziom cen(produkcja na tym samym poziomie) w modelu klasycznym zmiana nominalnej poday pienidza prowadzi do identycznej zmiany procentowej pac nominalnych i cen. Realna poda pienidza, stopa procentowa, produkcja, zatrudnienia i pace realne pozostaj niezmienione gwna teza monetarystw- zmiany nominalnej poday pienidza prowadz do zmian cen i pac, a nie do zmian produkcji i zatrudnienia proces dostosowawczy: wzrost nominalnej poday pienidza wzrost realnej poday pienidza obnika stopy procentowej zwikszenie popytu globalnego nadwyka popytu na dobra wzrost cen niweluj wzrost nominalnej poday pienidza(realna poda pienidza, stopa procentowa powracaj do poziomu wyjciowego) na rynku pracy: podwyszone pace nominalne kompensuj wzrost cen i powoduj, e pace realne utrzymuj si na poziomie wyjciowym 2.polityka fiskalna (por. model keynesowski- zupenie inny mechanizm) ekspansja fiskalna(cel zwikszenie popytu globalnego przy nie zmienionych cenach) (przy kadym poziome cen i odpowiadajcej mu wartoci realnej poday pienidza)wzrost wydatkw pastwa (lub obnienie podatkw)zwikszenie popytu globalnego wzrost cen(przy produkcji na tym samym poziomie odpowiadajcym stanowi penego zatrudnienia)ograniczenie popytu na dobra wzrost stopy procentowej zmniejszenie prywatnych wydatkw konsumpcyjnych i inwestycyjnych= wzrost wydatkw pastwowych zosta cakowicie zniwelowany przez ograniczenie wydatkw prywatnych

w modelu klasycznym zwikszenie wydatkw pastwa o okrelon kwot powoduje wyparcie identycznej kwoty wydatkw pastwowych. Sprawia to, e popyt globalny pozostaje na niezmienionym poziomie produkcji potencjalnej. 26.5. Rynek pracy i ksztatowanie si pac. 1. W nowoczesnych gospodarkach po zakceniach obciajcych popyt nastpuj okresy dugotrwaego bezrobocia-okresy recesji mierzymy w latach. Gospodarka nie dostosowuje si natychmiast do zmienionych warunkw, poniewa (wbrew modelowi klasycznemu) ceny i pace nie skacz momentalnie do poziomu zapewniajcego nowa rwnowag dugookresow. Najbardziej prawdopodobna przyczyna wolnego dostosowania si cen do zmian popytu globalnego s powolne zmiany pac, ktre musza by pokryte wpywami ze sprzeday towarw 2. Dugoterminowe umowy o prace. Analiza mechanizmu ksztatowania si pac. a. angaowanie i zwalnianie pracownikw naraa pracownikw na koszty b. rwnie z punktu widzenia pracownikw poszukiwanie nowej pracy jest zwizane z kosztami c. obie strony zawieraj umow dotyczc warunkw pracy: pacy, sposobw postpowania w okresach wakacji, poziom produkcji przedsibiorstwa, poziomu podstawowego czasu pracy, pracy w godzinach nadliczbowych, pac zasadniczych, sposobu wynagrodzenia za prac w godzinach nadliczbowych 3. Procesy dostosowawcze na rynku pracy Nakad pracy-w przedsibiorstwie jest mierzony liczb roboczogodzin przepracowanych w nim w danym okresie, na wielko tego nakadu mona wpywa przez: -zmian czasu pracy przy staej liczbie zatrudnionych -zmian liczby zatrudnionych przy staym czasie pracy -jednoczesn zmian czasu pracy oraz liczby zatrudnionych A. zamy , e spada popyt na dobra wytwarzane przez przedsibiorstwo moliwe rozwizania: a. okresowe zwolnienia-powoduj, e cz czasownikw przez pewien czas pozostaje poza przedsibiorstwem. Z pracownikami nie rozwizuje si umw o prac(powrc oni do pracy, gdy popyt na produkty wytwarzane przez to przedsibiorstwo wzronie) b. gdy pracodawca dojdzie do wniosku, e perspektywy zbytu s ze, moe zwolni pracownikw na stae B. w okresie oywienia gospodarki i wzrostu popytu moe nastpi: a. wyduenie czasu pracy b. zaangaowanie dodatkowych pracownikw(umowy zlecenia) c. akcja rekrutowania nowych pracownikw 4. Dostosowanie si pac(wpyw reakcji dostosowawczych na ksztatowanie si pac) -pracodawcy, pracownicy zyskuj zawierajc kontrakty dugoterminowe, ktre uniezaleniaj ich od perturbacji na rynku pracy -koszty negocjacji: a. uzasadnienie mikroekonomiczne(r.11) b. konsekwencje makroekonomiczne - brak natychmiastowej reakcji pac na zaburzenia popytu, wiele przedsibiorstw odoy decyzje pacowe do najbliszej zaplanowanej zmiany struktury pac -przedsibiorstwa s skonne eliminowa nadmierne wahania i bardziej rwnomiernie ksztatowa pace w dugim okresie- poniesie ono pewne straty okresach, gdy mogoby obniy pace, ale odpowiednio zyska wwczas, gdy popyt jest wysoki i na rynku pracy wystpuje presja na wzrost pac 5. Rekapitulacja a. w krtkim czasie zmiany nakadw czynnika pracy przyjmuj gwnie form zmian liczby przepracowanych godzin, czemu ewentualnie towarzyszy wysanie ludzi na przymusowe urlopy i ponowne ich zatrudnienie, w krtkim czasie struktura pac w przedsibiorstwie jest w znacznej mierze dana b. w rednim okresie, jeeli zmiana popytu na prace utrzymuje si, przedsibiorstwo zaczyna zmienia liczb zatrudnionych na stae pracownikw, znaczne wyduenie lub skrcenie czasu pracy decyduje si on jako alternatywa, zbyt kosztowna, w rednim okresie przedsibiorstwo zaczynaj dostosowywa prac c. w dugim okresie nastpuje dostosowanie do nowego punktu rwnowagi, a w analizie teoretycznej adekwatne staje si ujecie klasyczne, w dugim okresie proces dostosowania pac zostaje zakcony, wielko produkcji zapewnia pene zatrudnienie

26.6 Pace, ceny, poda globalna. Funkcja krtkookresowej poday globalnej(wykres str.216)- opisuje zaleno midzy poziomem cen, ustalonych przez przedsibiorstwa i okrelanych przez wysoko pac, a wielkoci produkcji Ceny zale gwnie od kosztw osobowych. Funkcja(krzywa) krtkookresowej poday globalnej ilustruje preferowane przez przedsibiorstwa rozmiary produkcji przy danym, wynegocjowanym poziomie pac. Produkcja reaguje na niewielkie zmiany cen, poniewa przedsibiorstwa, wyduajc nieco czas pracy i zwikszajc premie, mog uzyska dodatkowa produkcje nieznacznie tylko podnoszc koszty osobowe. Po dostosowaniu pac nastpuje przesuniecie krzywej ceny zmieniaj si w stopniu znacznie wikszym ni dotychczas. 26.7. Ceny, produkcja i zatrudnienie w procesie dostosowa. -poczenie funkcji popytu makroekonomicznego z funkcj krtkookresowej poday globalnej (str218wykres)-ukazuje jak zakcenia popytu i poday zanikaj w trakcie procesw dostosowawczych. -wnioski: gospodarka znajduje si pomidzy uproszczeniami modelu keynesowskiego i klasycznego. W praktyce ani ceny ani pace nie s doskonale gitkie, ani cakowicie sztywne. Ograniczenie iloci pienidza w gospodarce przynosi realne skutki w krtkim okresie, kiedy spadaj produkcja i zatrudnienie. Jednak po cakowitym dostosowaniu si pac i cen jedyna konsekwencja restrykcyjnej polityki pieninej pozostaje niszy poziom pac nominalnych i cen. adna z wielkoci realnych nie ulega zmianie, a gospodarka powrcia do stanu penego zatrudnienia i potencjalnej produkcji -moliwo pojawienia si cykli koniunkturalnych- pocztkowe oywienie lub recesja(kryzys) uruchamiaj siy, ktre stopniowo odwrc pierwotne zmiany i doprowadz gospodark z powrotem do stanu penego zatrudnienia i potencjalnej produkcji (r.30) 26.8. Zmiany poday globalnej. (wykres str.222) ujemny wstrzs podaowy- wywouje w krtkim okresie wzrost cen i spadek produkcji. 26.9. Cykl koniunkturalny. -polega na wahaniu produkcji i zatrudnienia wok dugookresowych trendw -wolne tempo procesw dostosowawczych sprawia, ze zakcenia globalnego popytu lub poday wywouj cykle koniunkturalne. Poniewa zakcenia te s nieregulowane, to i cykle maja charakter nieregularny.

27. BEZROBOCIE
Zasoby siy roboczej obejmuj wszystkich tych, ktrzy jako pracownicy najemni wykonuj jaki zawd lub s zarejestrowani jako chccy i bdcy w stanie podj prac. Stopa aktywnoci zawodowej to odsetek ludnoci w wieku produkcyjnym, ktra podja decyzj o wejciu w skad siy roboczej. Stopa bezrobocia jest to odsetek siy roboczej, ktra nie ma pracy, lecz jest zarejestrowana jako chcca i bdca w stanie pracowa. RODZAJE BEZROBOCIA: frykcyjne niemoliwy do obnienia, minimalny poziom bezrobocia wystpujcy w kadym dynamicznym spoeczestwie, to osoby o uomnociach fizycznych lub psychicznych, ktre praktycznie uniemoliwiaj im podjcie pracy zawodowej. Do tej kategorii zalicza si te osoby chwilowo pozbawione pracy ze wzgldu na zmian zawodu strukturalne- dotyczy takiego rodzaju bezrobocia, ktre powstaje ze wzgldu na rozbieno ludzkich kwalifikacji i rodzaju oferowanej pracy w warunkach zmieniajcego si popytu i produkcji. wynikajce z niedostatku popytu na produkty pewnych dziaw gospodarki bezrobocie typu keynesowskiego. Powstaje, gdy popyt globalny zmniejszy si, a place i ceny nie zdyy dostosowa si, co przeszkodzio przywrceniu penego zatrudnienia ( ze

spadkiem popytu mamy do czynienia wwczas, gdy jest on niszy od poziomu zapewniajcego pene zatrudnienie klasyczne- rodzaj bezrobocia pojawiajcy si wtedy, kiedy paca jest rozmylnie utrzymywana powyej poziomu, przy ktrym krzywe poday pracy i popytu na ni si przecinaj. Moe to by spowodowane dziaalnoci zwizkw zawodowych albo ustawodawstwem, ktre powoduje, ze pace minimalne utrzymywane s na poziomie wyszym od poziomu rwnowagi. Naturalna stopa bezrobocia to stopa bezrobocia wystpujca wwczas, gdy rynek pracy znajduje si w rwnowadze. Ekonomia podaowa opisuje stosowanie bodcw mikroekonomicznych w celu zmiany poziomu penego zatrudnienia, wielkoci produkcji potencjalnej oraz naturalnej stopy bezrobocia. Jednym z podstawowych wtkw podejmowanych przez zwolennikw ekonomii podaowej s korzyci wynikajce z obniki kracowej stopy podatku dochodowego. Kracowa stopa podatku dochodowego jest to ta cze kadego funta (np.), ktra pastwo zabiera w postaci podatku dochodowego. Obnika kracowej stopy opodatkowa-nia i wywoany ni wzrost wynagrodzenia netto za ostatni godzin pracy skaniaj ludzi do rezygnacji z czasu wolego i podejmowania pracy. Jest to tzw. efekt substytucyjny, musi by mu jednak przeciwstawiony efekt dochodowy. Proporcjonalnie do spadku obcie podatkowych ludzie bd mogli pracowa mniej dla osignicia okrelonej, docelowej stopy yciowej. Badania empiryczne najczciej jednak potwierdzaj, e obnika podatkw prowadzi w najlepszym przypadku jedynie do niewielkiego wzrostu poday pracy. Efekt zniechconego pracownika-gdy bezrobocie jest wysokie i dalej wzrasta, na pewne osoby, ktre chtnie podjyby prac, wpywa to tak deprymujco, e rezygnuj z jej poszukiwania. Histereza pojawia si w gospodarce, jeeli jej rwnowaga dugookresowa zaley od tego, co dziao si z ni w krtkim okresie Prywatne skutki bezrobocia: Jeeli ludzie s bezrobotni dobrowolnie, to znaczy, e uwaaj, e lepiej pozosta bezrobotnym ni przyj ofert pracy za obowizujc na rynku stawk pac. Prywatny koszt bezrobocia jest w tej sytuacji mniejszy ni prywatne korzyci wynikajce z bycia bezrobotnym. Nale do nich patnoci transferowe od pastwa, wolny czas. Cz osb oczekuje take, e po przejciowym okresie pozostawania na zasiku znajdzie lepsz prac. Ludzie bezrobotni przymusowo chcieliby pracowa za obowizujc pac, jednak nie mog znale pracy ze wzgldu na nadmiern poda siy roboczej przy tej pracy, co ma wpyw na pogorszenie ich sytuacji materialnej. Spoeczny koszt bezrobocia: Patnoci transferowe( zasiki) nie s korzyci dla spoeczestwa jako caoci. Mog uly sumieniu zbiorowoci, nie s to jednak patnoci za dostarczone dobra bd usugi, ktre inni czonkowie spoeczestwa mogliby skonsumowa. Zmuszenie ludzi do przejcia przez czyciec bezrobocia jest ponadto jednym ze sposobw, za pomoc ktrych spoeczestwo dokonuje realokacji siy roboczej, kierujc j do bardziej odpowiednich miejsc pracy i zwikszajc w ten sposb produkcj cakowit w dugim okresie. Bezrobocie przymusowe powoduje wicej ludzkiego cierpienia i strat psychicznych ni bezrobocie dobrowolne.

28. INFLACJA
Inflacja to wzrost przecitnego poziomu cen i dbr w jakim okresie. Czysta inflacja jest przypadkiem szczeglnym, ktry pojawia si wtedy, kiedy wszystkie ceny dbr i czynnikw produkcji wzrastaj w tym samym tempie. Przed 1950 r. ceny w niektrych latach wzrastay, w innych spaday (UK okres midzywojenny), w efekcie ich poziom by podobny. Od tego roku 1950 ceny podniosy si dwudziestokrotnie. Prawidowo ta w oglnych zarysach wystpuje w wikszoci krajw wysoko rozwinitych. Wedug monetarystw (np. Milton Friedman) inflacja spowodowana jest nadmiern w porwnaniu do iloci dbr iloci pienidza w gospodarce. 28.1 Pienidz i inflacja Realna poda pienidza M / P jest to iloraz nominalnej poday pienidza M i poziomu cen P. Ludzie zgaszaj popyt na pienidz ze wzgldu na jego si nabywcz, tzn. moliwo nabywania za dbr. L (Y,r) wielko popytu na realne zasoby pienine L, odpowiadajcego dochodowi realnemu Y i stopie procentowej r. Wzrost dochodu realnego prowadzi do wzrostu popytu na realne zasoby pienidza, poniewa ludzie zawieraj wicej trakcji kupna sprzeday. Zwikszajc koszt alternatywny posiadania pienidza, nie za innych aktyww przynoszcych dochd odsetki, wzrost stopy procentowej r powoduje spadek popytu na realne zasoby pienine. Jeli rynek pienidza jest w stanie rwnowagi wielko realnych zasobw (poda) pienidza M / P rwna si wielkoci popytu na te zasoby. M / P = L(Y,r) Zaoenie gitka stopa procentowa utrzymuje rynek pieniny w stanie rwnowagi. Jeeli dostosowania pac nominalnych i cen w krtkim okresie przebiegaj z opnieniem, to wzrost nominalnej poday pienidza M powoduje pocztkowo wzrost realnej poday pienidza, bo ceny P nie zdyy si jeszcze w peni przystosowa. Pojawia si nadwyka nominalnej poday pienidza, ktra wywouje spadek stopy procentowej dopki popyt na realne zasoby pienine nie wzronie tak, aby przywr rwnowag na ryku pieninym. Nisza stopa procentowa pobudza wzrost globalnego popytu na dobra. Nadwyka tego popytu powoduje z kolei wzrost cen. Na rynku pracy zwikszony popyt na pracownikw zaczyna wywoywa wzrost pac nominalnych. Tak wic po zakoczeniu procesu dostosowawczego i przywrceniu rwnowagi dugookresowej, dochd realny, stopa procentowa, a wic i popyt na realne zasoby pienine pozostaj nie zmienione. Tak wiec poziom cen musia ulec zmianie proporcjonalnej do pierwotnego wzrostu nominalnej poday pienidza. Ilociowa teoria pienidza utrzymuje, e zmiany nominalnej poday pienidza powoduj identyczne zmiany poziomu cen (a take pac), lecz nie wpywaj na produkcj i zatrudnienie. Obecnie teorii tej broni monetaryci, ktrzy twierdz, e zmiany cen s najczciej spowodowane nominalnymi zmianami poday pienidza. Teoria ta stwierdza, e poniewa popyt na realne zasoby pienidza musi by stay, to jego poda realna te powinna pozosta staa. Dlatego zmiany poday nominalnej musz zosta zrwnowaone odpowiednimi zmianami cen. Pienidz i ceny zwizek przyczynowy Zakadajc, e popyt na realne zasoby pienidza jest stay, to wzrost nominalnej wartoci pienidza musi doprowadzi do wzrostu cen. Jeli dzieje si na odwrt (pace rosn, bo wymuszaj to pracownicy) , to pojawiaj si dwa moliwe skutki. Pierwsza moliwo pastwo nie zwikszy nominalnej poday pienidza, to realna poda pienidza si zmniejszy. Stopa procentowa wzronie, aby zostaa zachowana rwnowaga na rynku pienidza. To z kolei spowoduje spadek popytu na dobra, nadwyk poday, w efekcie obnienie cen i popytu na prac. Ceny i pace, realna poda pienidza i stopa procentowa w kocu wrc do pierwotnego poziomu. Druga moliwo pastwo stosuje agodzenie wstrzsu. Polityka pienina agodzi wstrzs, jeeli zmiana cen wywouje reakcje pastwa, ktre dostosowuje wielko nominalnej poday pienidza, aby w krtkim kresie unikn zmiany jego realnej poday.

Jeeli realny popyt na pienidz odpowiadajcy stanowi penego zatrudnienia jest stay, to wzrost cen moe nastpi w dwch przypadkach. wzrost nominalnej poday pienidza spowoduje wzrost cen, doprowadzi realn poda pienidza do poziomu odpowiadajcemu penemu zatrudnieniu. jeli poziom cen wzronie na wskutek jakichkolwiek innych przyczyn, a pastwo zareaguje na to drukiem nowych pienidzy, to ceny i ilo pienidza wzrosn. Tak wic pastwo drukujc pienidze, bezporednio lub porednio odpowiedzialne za wzrost cen. Jeeli pastwo nie interweniuje, to wzrost poziomu cen, ktry i tak nastpi, spowoduje spadek realnej poday pienidza i wywoa presj deflacyjn, ktra przywrci pierwotny poziom cen. Popyt na realne zasoby pienidza Opisany zwizek pomidzy cenami a pienidzem zaley od zaoenia, e realny popyt na pienidz pozostaje stay. Jednak nie zawsze tak jest. Moe to wynika z korzystnego oprocentowania rachunkw czekowych (banki konkuruj midzy sob), przez co realny popyt na pienidz jest mniejszy. Ponadto naley uwzgldnia wpyw stopy procentowej na pienidz. Inflacja Stopa inflacji = wzrost nominalnej poday pienidza wzrost realnego popytu na pienidz. Z teorii ilociowej wynika, e gdy wzrost realnego popytu na pienidz wynosi zero, stopa inflacji rwna si stopie wzrostu nominalnej wartoci pienidza. Skutek taki nie sprawdza si, gdy zmienia si realny popyt na pienidz. Poniewa zazwyczaj dochd realny i stopa procentowa zmieniaj o kilka punktw procentowych rocznie, take realny popyt na pienidz zmienia si powoli. Jeeli nominalna warto pienidza wzrasta szybko, musi j zrekompensowa szybki wzrost cen. Wtedy realna poda pienidza zmienia si nieznacznie w stosunku do poday nominalnej i cen. Inflacja i stopa procentowa Kraje, w ktrych wystpuje wysoka inflacja maj rwnie wysokie stopy procentowe. Wedug hipotezy Fischera wzrostowi inflacji o 1% towarzyszy wzrost stopy procentowej take o 1%. Realna stopa procentowa = nominalna stopa procentowa stopa inflacji. przykad: inflacja 10%, za 100 funtw moemy kupi 10 ksiek, za rok na te ksiki wydamy 110 funtw. Jeli nominalna stopa % wynosi 12% to, jeli poyczymy bankowi pienidze na rok, moemy z tego mie 112 funtw. Wtedy kupujemy ksizki, zostaje nam 2 funty, i te dwa funty to realna stopa procentowa. Hipoteza Fischera stwierdza, e realna stopa % nie podlega wikszym zmianom. Inaczej powiem pojawiaby si wielka nadwyka po stronie poday i popytu na poyczki. Wysza inflacja musi by wyrwnana odpowiedni stop procentow. Hipoteza to cho nie jest w peni precyzyjna, do dobrze przyblia rzeczywisto. Zwikszenie wzrostu iloci pienidza prowadzi nie tylko do wzrostu tempa inflacji, ale do wzrostu nominalnej stopy procentowej. Efektem tego jest spadek popytu na realne zasoby pienidza, co powoduje rnic w iloci pienidza i cen. Trwa to dopki realna poda pienidza nie dostosuje si do tej zmiany realnego popytu na pienidz. Hiperinflacja zjawisko polegajce na utrzymywaniu si bardzo wysokiej stopy inflacji. Chile w kocowym okresie rzdw Allende; Boliwia lata 80; Niemcy lata 1922-23. W tym ostatnim przypadku by to wynik sytuacji po wojnie. Deficyt finansowano gwnie drukujc pienidze. Nominalna poda pienidza rosa w bardzo szybkim tempie. Jeeli stopa inflacji wynosi a nominalna stopa procentowa r, to realna stopa procentowa wynosi (r ) . Dochd realny z nieprzynoszcego odsetek pienidza wynosi . Realny rnicowy zysk z posiadania oprocentowanych aktyww, nie za pienidza, wynosi (r ) (-) = r. Miar koszty trzymania pienidza jest wic nominalna stopa procentowa. Ucieczka od pienidza oznacza gwatowny spadek realnego popytu na pienidz, wystpujcy wtedy, kiedy wysoka inflacja i wysoka stopa procentowa zwikszaj koszty utrzymania pienidza. Wysoka inflacja i wysokie stopy procentowe mog znaczco obniy popyt na realne zasoby pienidza. W warunkach hiperinflacji ilo pienidza i ceny mog zmienia si zupenie niezalenie od siebie. Jeli jednak inflacja zatrzyma si, choby na wysokim poziomie, to nominalna poda pienidza i ceny bd wzrasta a do danego poziomu i rezultacie realna poda na pienidz utrzyma si na staym poziomie odpowiadajcym realnemu popytowi na pienidz. Ramka 28.1 Ilociow teori pienidza mona przedstawi rwnaniem MV =PY. Szybko obiegu pienidza V to stosunek dochodu nominalnego PY (iloczyn cen i dochodu realnego) do nominalnej poday pienidza M. Jeli ceny dostosowuj si, utrzymujc dochd realny na poziomie odpowiadajcym penemu zatrudnieniu to zmiana sprzeday M prowadzi do takiej samej zmiany cen P, pod warunkiem, e

szybko obiegu pienidza V si nie zmienia. Szybko obiegu pienidza to prdko, z jaka zasoby pienidza kr w gospodarce, w wyniku zawierania transakcji kupna -sprzeday. Rwnanie moe przeksztaci: M/P = Y/V ; Lewa strona oznacza realn poda pienidza, stron praw moemy traktowa jako realny popyt na pienidz. Popyt zwiksza si, jeeli wzrasta dochd realny i spada, jeeli zwiksza si szybko obiegu pienidza. Zaoenie: ceny i pace s doskonale gitkie. Kiedy ceny dostosowuj si powoli powysza teoria przestaje obowizywa. Ramka 28.2 Renta emisyjna, podatek inflacyjny i hiperinflacja Pastwo ma monopol na emisj banknotw i bicie monet. Renta emisyjna to realna warto zasobw przejtych przez pastwo dziki zdolnoci do emisji pienidza. Realny popyt na pienidz ronie wraz ze wzrostem dochodu realnego. Dugookresowy wzrost gospodarczy jest rdem finansowania renty emisyjnym. Drugim potencjalnym rdem jest podatek inflacyjny. Realny dochd z podatku inflacyjnego = stopa inflacji x realny popyt na pienidz gotwkowy. Wzrost nominalny poday pienidza przyspiesza wzrost cen. Inflacja obnia realn warto nieoprocentowanej czci dugu pastwa, a mianowicie gotwki. Jednak realna warto wpyww z podatku inflacyjnego nie moe wzrasta w nieskoczono. Tak wic jeli pastwo musi pokry realny deficyt drukowaniem pienidza, to istniej dwie stopy wzrostu iloci pienidza w obiegu i dwie stopy inflacji pozwalajce na osignicie tego celu. Drukowanie pienidza w pewnym memencie moe nie zapobiec hiperinflacji. 28.3 Inflacja, pienidz i deficyt budetowy Jeli zaoymy, e wielki deficyt budetowy prowadzi do inflacji, bo zmusza pastwo do drukowania pienidzy, to walka inflacj wymaga restrykcyjnej polityki fiskalnej. Rzd M. Thatcher 1980 r redniookresowa strategia finansowa (Medium-Term Financial Strategy MTFS) Zakada ona, e szybki wzrost iloci pienidza powoduje inflacj i e duy deficyt prowadzi do wzrostu iloci pienidza. Nie istnieje jednak oczywisty zwizek pomidzy wielkoci deficytu budetowego a inflacj. Deficyt a wzrost iloci pienidza Deficyt budetu lub deficyt sektora publicznego moe by finansowany przez pienidze poyczone od sektora prywatnego poprzez obligacje. Pastwo moe take dodrukowa pienidze i przeznacza je bezporednio na wydatki. Zwizek pomidzy iloci pienidza a potrzebami poyczkowymi sektora publicznego (PPSP) jest sabo widoczny w krtkim okresie czasu, w dugim staje si wyrany. Wtedy zaduenie wynikajce z koniecznoci obsugi oprocentowania dugu publicznego rosn. Rzd musi zmieni polityk fiskaln lub zacz drukowa pienidze. Wzrost wielkoci pienidza a inflacja w Wilkiej Brytanii Z analizy danych wynika, e nie istnieje cisy zwizek midzy miar nominalnej poday pienidza (M0) a inflacj. Zmiany stp procentowych i dochodu realnego prowadz do zmian realnego popytu na pienidz, ktre powoduj znieksztacenie prostej zalenoci. zmiany nominalnej iloci pienidza nie powoduj natychmiastowej zmiany cen proces jest powolny. 28.4 Inflacja, bezrobocie i produkcja Krzywa Philipsa Profesor Philips wykaza w 1958 roku istnienie silnej statystycznej zalenoci midzy poziomem inflacji w danym roku, a bezrobociem. Zaleno ta znana jest jako krzywa Philipsa. Krzywa Philipsa dowodzi, e wyszej stopie inflacji towarzyszy nisza stopa bezrobocia i odwrotnie. Sugeruje to, e moemy nisze bezrobocie za cen wyszej inflacji lub odwrotnie. Krzywa obrazuje tempo inflacji, bdce wynikiem takiego wyboru: wyszy popyt globalny wywiera presj na wzrost pac i cen i prowadzi do wyszej inflacji, dajc w zamian nisze bezrobocie. Teoria ta bya bardzo na rk wczesnym rzdom o orientacji keynesowskiej. Rzdy miay wybra okrelony punkt na krzywej i nastpnie ustalay zestaw rodkw polityki fiskalnej i pieninej, aby osign odpowiedni poziom popytu globalnego i odpowiedni poziom bezrobocia. W latach 70 wierzono, e gdyby bezrobocie wzroso w UK do 2,5 % to inflacja spada by do zera. Po 1970 bezrobocie wzroso powyej 10% a krzywa przestaa odpowiada faktom. Jeli proces dostosowywania si cen i pac trwa duej, to po pierwsze wysze ceny spowoduj spadek realnej wartoci pienidza i wzrost stopy procentowej, co wymusi spadek popytu na realne zasoby pienidza. Popyt globalny zacznie spada, a bezrobocie wzrasta. Po drugie tempo wzrostu cen i pac staje si coraz wolniejsze. Krzywa Philipsa nie jest ilustracj trwaej zalenoci odwrotnej midzy inflacj a bezrobociem, lecz wskazuje zaleno przejciow, pojawiajc si w okresie dostosowywania si gospodarki do

gwatownie zmienionego poziomu popytu globalnego. Wzrost cznego popytu wymusza przejciow inflacj, ktra powoduje spadek realnych zasobw pienidza i sprawia, e popyt globalny z powrotem ustala si na poziomie odpowiadajcym stanowi penego zatrudnienia. Szybko, z jak gospodarka przesuwa si wzdu tej krzywej, zaley od gitkoci pac nominalnych, a zatem i cen. Wedug skrajnych monetarystw ich dostosowanie jest byskawiczne, wic fakt, e gospodarka nie znajduje si cigle w stanie rwnowagi dugookresowej jest spowodowany jedynie tym, e pracownicy zawieraj przez cay rok obowizujce porozumienia pacowe. Zmiany popytu globalnego, ktrych nie przewidziano w chwili ustalania wysokoci pac oznaczaj, e poziom pac nominalnych i cen przejciowo uniemoliwia odpowiednie dostosowanie si realnej poday pienidza i tym samym zrwnanie popytu globalnego z produkcja potencjaln. Takie bdy s korygowane podczas kolejnych negocjacji pacowych. Z kolei model, zakadajcy pewn ociao w dostosowywaniu si cen i pac, oznacza, e gospodarka potrzebuje o wiele wicej czasu, eby dostosowa si do gwatownych zmian popytu globalnego. Ruchy wzdu krzywej trwaj o wiele duej. Zaoenia powyszego rozumowania: -rwnowaga dugookresowa oznacza m.in. stao nominalnej poday pienidza i brak inflacji; - wszelkie wstrzsy dotykaj globalnego popytu, a nie poday; -naturalna stopa procentowa jest staa. Pionowa dugookresowa krzywa Philipsa Nominalna poda pienidza moe si zmienia w dugim okresie. Gdy ceny i nominalna poda wzrastaj w tym samym tempie, realna poda pienidza jest staa i rwna si wielkoci popytu na realne zasoby pienidza. Wedug Miltona Friedmana, rnica pomidzy wielkoci produkcji, zatrudnienia i bezrobocia w przypadku stanu rwnowagi dugookresowej, a poziomu tych zmiennych, gdy nie wystpowaaby inflacja, powinna by niewielka. Jeli mamy do czynienia z rwnowag dugookresow, ktrej towarzysz inflacja, to pace powinny rosn w tym samym tempie, co ceny. Inflacja nie obnia ani realnej poday pienidza, ani pac realnych. Jeli za nominalna stopa % wzrasta proporcjonalnie do poziomu inflacji utrzymujc niezmieniony poziom realnej stopy procentowej, to ani poyczkodawcy ani poyczkobiorcy nie zyskuj ani nie trac w wyniku inflacji. Friedman zasugerowa, e odpowiadajce stanowi rwnowagi dugookresowej wielkoci penego zatrudnienia, produkcji potencjalnej, pac realnych i bezrobocia nie zale od tempa inflacji. Poniewa wszystkie zmienne s w stanie dostosowywa si, i utrzyma na niezmienionym poziomie warto odpowiadajcych im zmiennych realnych, wartoci tych zmiennych nie ulegn zmianie pod wpywem inflacji w dugim okresie, gdy istnieje moliwo penego dostosowania si podmiotw gospodarczych do warunkw wyznaczanych przez tempo inflacji, ktre odpowiada rwnowadze. Ostatecznie gospodarka powraca do naturalnej stopy bezrobocia, na ktr nie ma wpywu inflacja. Kady impuls wywoujcy wzrost popytu globalnego zmniejszy przejciowo bezrobocie i zwikszy presj na podwyk pac i cen, a przejciowy okres dodatkowej inflacji, w trakcie ktrego ceny wzrastaj szybciej ni nominalna poda pienidza, zmniejszy realn poda pienidza i zwikszy popyt globalny do poziomu odpowiadajcego penemu zatrudnieniu. Mona zatem narysowa krtkookresow krzyw Philipsa, na ktrej ley punkt odpowiadajcy stanowi rwnowagi dugookresowej (przecina si z pionow prost ilustrujc rozumowanie Friedmana; rysunek 28.7) W krtkim okresie wzrost popytu globalnego spowoduje wzrost bezrobocia i spadek inflacji, jednak wywoana presja na wzrost cen i pac spowoduje spadek realnej poday pienidza oraz cznego popytu i spowoduje powrt do sytuacji wyjciowej. I odwrotnie spadkowi popytu pocztkowo towarzysz spadek bezrobocia i wzrost inflacji. Krtkookresowa krzywa Philipsa ilustruje sytuacje przystosowywania si gospodarki do zmian popytu globalnego. Oczekiwania i wiarygodno Jeeli rzd postanawia obniy stop wzrostu nominalnej poday pienidza, to przedsibiorcy, zwizani dawnymi umowami musz zmniejsza pace nominalne zgodnie ze star stop inflacji. W efekcie nastpuje zmniejszenie realnej poday pienidza. Ceny rosn szybciej ni nominalna ilo pienidza. Popyt globalny spada, pojawia si bezrobocie. Dwa scenariusza dalszych wydarze optymistyczny pracownicy wierz, e rzd bdzie trwa przy restrykcyjnej polityce pieninej i inflacja wkrtce si obniy, przy negocjacjach bd wic da o wiele niszej stopy wzrostu pac nominalnych. W dodatku, poniewa bezrobocie osigno wyszy poziom, nastpi dodatkowa presja na obnik pac. Inflacja rzeczywicie szybko si obnia, a kiedy jest nisza od stopy wzrostu iloci pienidza, realna poda pienidza wzrasta, co sprawia, e zwiksza si popyt globalny, a bezrobocie powraca do naturalnego poziomu.

pesymistyczny pracownicy nie wierz, e rzd wytrwa przy restrykcyjnej polityce pieninej. Sdz, e inflacja nie spadnie. Nie zgadzaj si na zmniejszenie skali podwyek. Jeeli pastwo w rzeczywistoci zwiksza poda pienidza wedug niszej stopy wzrostu, to w krtkim okresie czasu ceny wzrastaj szybciej ni nominalna ilo pienidza. Realna poda pienidza powtrnie si zmniejsza, popyt globalny nadal spada, bezrobocie wzrasta. W miar pogbiania si kryzysu wzrasta prawdopodobiestwo, e rzd nie wytrzyma i aby powstrzyma bezrobocie zwikszy poda pienidza, aby wzbudzi popyt globalny. Prba znacznego ograniczenia inflacji si nie powiedzie. Zmiany poziomu naturalnej stopy bezrobocia Stopa bezrobocia wzrastaa nieustannie od poowy lat 60/ Bezrobocie strukturalne zwikszyo si, a pracownicy zorganizowani w zwizki zawodowe zapewnili sobie podwyki pac realnych przewyszajce wzrost wydajnoci pracy. Inflacja i bezrobocie od 1960r. W tym okresie wiele rzdw byo zobowizanych do utrzymywania stanu penego zatrudnienia nawet w krtkim okresie. Wszelkie wstrzsy pobudzajce inflacj byy amortyzowane przez wzrost nominalnej poday pienidza, majcy zapobiec spadkowi realnej poday pienidza w krtkim okresie. W efekcie czstego podnoszenia poday pienidza inflacja rosa. Od poowy lat 70 gwnym celem byo stumienie inflacji, nawet, jeli oznaczao krtkookresowy wzrost bezrobocia. Przez to inflacja zmniejszya si we wczesnych latach 80. Krzywa Philipsa jest w duszym okresie i przebiega przez punkt wyznaczajcy naturaln stop bezrobocia. Wzrost tej stopy jest wielu krajach wanym czynnikiem wpywajcym na zwikszenie faktycznego bezrobocia. Z kolei wysoko krtkookresowej krzywej Philipsa, (obrazujcej tymczasowy stosunek midzy inflacj a bezrobociem dotyczcy sytuacji, gdy gospodarka dostosowuje si do wstrzsw popytowych), zaley od biecych oczekiwa, co do wysokoci stopy inflacji i wzrostu iloci pienidza w przyszoci. Na pocztku lat 80 inflacja cigle bya wysoka, rodki polityki antyinflacyjnej dopiero zaczynay dziaa. Realna poda pienidza zmalaa, poniewa inflacja nie obniya si od razu. Pojawi si krtkookresowy kryzys, pogbiony podwojeniem si cen ropy w latach 1979 80. Wstrzs podaowy Skutki: zwikszenie inflacji, gdy przedsibiorstwa podnosz ceny, aby zrekompensowa wzrost kosztw. Gdy rzd nie zamortyzuje wstrzsu po stronie poday, tempo wzrostu iloci pienidza nie zmieni si. Wysza inflacja spowoduje spadek realnej poday pienidza, wzrost stopy procentowej oraz zmniejszenie popytu globalnego. Pojawi si kryzys typu keynesowskiego oraz stagflacja wspwystpowanie wysokiej inflacji i duego bezrobocia. Czsto jest ona spowodowane przez ujemny wzrost podaowy. Przymusowe bezrobocie stopniowo powoduje obnienie lub zahamowanie wzrostu pac. Stopa inflacji spada poniej staej stopy iloci wzrostu pienidza, a realna poda pienidza zaczyna znowu wzrasta. Gospodarka powoli powraca do naturalnej stopy bezrobocia. Jeli rzd nie zamortyzuje wstrzs podaowy, wraz ze wzrastaniem inflacja zwiksza stop wzrostu iloci pienidza. W krtkim okresie nie nastpi spadek popytu globalnego i wzrost bezrobocia, lecz wzrost iloci pienidza i stopa inflacji stel bd si zwiksza. Tak wic w pierwszym wypadku konieczny bdzie okres bezrobocia, w drugim trwae podniesienie stopy inflacji. Wiarygodno prowadzonej polityki ekonomicznej ma decydujce znaczenie. W dugim okresie w zasadzie nie istnieje odwrotna zaleno midzy inflacj a bezrobociem. Dugookresowa krzywa Philipsa jest pionowa i przecina o odcitych w punkcie odpowiadajcym naturalnej stopie bezrobocia. Krtkookresowa krzywa Philipsa ilustruje wystpujc przejciowo relacj midzy inflacj a bezrobociem, w okresie, gdy gospodarka dostosowuje si do zakce popytu globalnego. Bezwzgldna warto tego krtkookresowego stosunku substytucji (pooenie krtkookresowej krzywej Philipsa) zaley od oczekiwa, co do ksztatowania si inflacji i tempa wzrostu iloci pienidza w dugim okresie. Jednak, kiedy wstrzsy dotycz poday, w krtkim okresie odwrotna zaleno midzy inflacj a bezrobociem nie istnieje. Pocztkowo moliwe jest, e inflacji towarzyszy wysze bezrobocie. Ramka 28.3 niezaleno banku centralnego Inflacja pojawia si zasadniczo, gdy rzd w walce o wpywy w gospodarce bierze gr nad bankierami. Grilli, Masciardo i Tabellini (GMT) badali niezaleno bankw centralnych (jej stopie). Ma ona wymiar ekonomiczny (stosowane w praktyce procedury np. automatyczne poyczki dla rzdu od

banku, kto ustala wysoko stopy dyskontowej) i polityczny (sposb powoywania dyrektora, kadencja). Dokonali oni klasyfikacji Bankw Centralnych w rnych krajach. Im bardziej bank niezaleny, tym nisza inflacja, a stopa wzrostu gospodarczego jest taka sama jak tam, gdzie jest bardziej zaleny. Koszty inflacji Ludzie ulegaj zudzeniu inflacyjnemu, gdy myl zmiany realne ze zmianami nominalnymi. Ludzki dobrobyt zaley od zmiennych realnych, a nie nominalnych. Jeeli wszystkie zmienne nominalne rosy by w tym samym stopniu, to ludzie nie odczuli by rnicy (wysze ceny, wysze pace). Jeeli ludzie nie bior tego pod uwag ulegaj zudzeniu inflacyjnemu. (bior pod uwag tylko swe nominalne wydatki. Inny rodzaj tego zudzenia nastpuje np. w sytuacji podwyek ropy. Zmuszaj one kraje importujce rop do przeznaczenia wikszej iloci dbr konsumpcyjnych na eksport. Konsumpcja krajowa si obnia, co moe nastpi w dwojaki sposb: -jeli pracownicy nie upomn si podwyki pac, majcych zrekompensowa koszty kupowania prod. Ropopochodnych. Pace realne spadaj. Przy zaoeniu, e przedsibiorstwa nie podnosz cen tych produktw, lecz je absorbuj. Gospodarka dostosowuje si do sytuacji w sposb bezinflacyjny, lecz nastpuje spadek stopy yciowej. -jeli ludzie prbuj utrzyma dotychczasow stop yciow, domagajc si podwyek pac nominalnych odpowiadajcych wzrostowi kosztw utrzymania, to z kolei przedsibiorstwa broni swych zyskw, podnoszc ceny na paliwo etc. Pastwo prbuj neutralizowa wysok inflacje drukujc dodatkowe iloci pienidza. Take nastpuje spadek stopy yciowej, na eksport cigle trzeba przeznacza wicej dbr. Pace i ceny rosn, ale ceny szybciej. Ludzie w takiej sytuacji wycigaj bdny wniosek, przypisuj spadek pac realnych inflacji, a nie jak jest w rzeczywistoci cenom ropy (ujemny wstrzs podaowy). Pene dostosowanie i doskonaa antycypacja Jeeli inflacja w danym pastwie byaby dla wszystkich przewidywalna, brali by to pod uwag w swoich dziaaniach. Ceny, pace nominalne i nominalna poda rosn jednoczenie, inflacja nie narusza dochodw realnych. Gospodark dostosowuje si do tego stanu rzeczy, podatki s dostosowywane etc. Wszystkie transakcje, patnoci, dziaalno giedy do tego dostosowane. Pytanie: czy takie doskonae dostosowanie jest moliwe? Koszty zdzieranych zelwek. Nominalna stopa procentowa zwykle wzrasta wraz z inflacj, stopa ta jest miar kosztu alternatywnego trzymania pienidza w formie gotwki. Jeeli inflacja wzrasta, ludzie trzymaj mniejsze zasoby pienine. ucieczka od pienidza. Kiedy ta stopa jest wysoka i ludzie zmniejszaj realne zasoby pienine, spoeczestwo zuywa wicej zasobw, zawierajc transakcje, a wic mniejsz ich ilo moe przeznaczy na konsumpcj dbr i usug. Zjawisko to nazywane jest kosztami zdzieranych zelwek. Koszty zmienianych jadospisw Ceny rosn zmiana wywieszek z cenami. Koszty zmienianych jadospisw odpowiadaj realnym zasobom zuywanym po to, aby wydrukowa nowe etykiety z cenami wwczas, gdy te wzrastaj lub spadaj. Koszty s due np. w wypadku cen w automatach. Do tych kosztw naleaoby te zaliczy wysiek zwizany z dokonywaniem pamiciowych oblicze. (trudno sprawdzi, jak cena zmienia si w ujciu realnym). Powyszych dwch rodzajw kosztw nie da si unikn nawet, jeli inflacja jest przewidywalna. Koszty te staj si bardzo istotne, gdy pojawia si hiperinflacja. Inflacja bezbdnie przewidziana i instytucje, ktre nie s w stanie w peni si dostosowa. Zaoenie: inflacja bezbdnie przewidziana, ale instytucje uniemoliwiaj ludziom dokonanie niezbdnych zmian, aby zmienne nominalne si dostosoway. Wtedy inflacja wpywa na zmienne realne silniej, ni wynikaoby to z dwch powyszych rodzajw kosztw. Kontrola stopy procentowej Aby realna stopa pozosta staa, nominalna musi wzrasta w tempie inflacji. Jeli banki paciyby z tego tytuu odsetki (przy rachunkach czekowych) koszty zdzieranych zelwek odnosiyby si jedynie do samej gotwki. Jednak w wielu krajach te rachunki nie s oprocentowane lub odsetki niewielkie. Jednym ze skutkw chronicznej inflacji jest domaganie si przez ludzi zmian instytucjonalnych, ktre umoliwiyby dostosowanie si zmiennych nominalnych do poziomu inflacji. Im duszy okres inflacji, tym bardziej prawdopodobne, e banki zmuszone bd paci wiksze odsetki nominalne. Poniewa

jednak zmiany instytucjonalne s powolne, to skutkiem wzrostu inflacji w krtkim okresie moe by spadek stp procentowych od wielu rodzajw kredytw. Podatki Kolejnym skutkiem antycypowanej inflacji w warunkach niedoskonaego dostosowania si instytucji jest nienadanie stawek opodatkowania za inflacj. Drena podatkowy to wzrost realnych wpyww podatkowych wywoany inflacj, ktra zwiksza dochody nominalne i sprawia, e niektrzy ludzie zostaj zaliczeni do wyszych przedziaw opodatkowania w ramach systemu progresywnego podatku dochodowego. Osoba bdca w wyszym progu podatkowym paci realnie wicej po wzrocie inflacji. Aby uniezaleni system podatkowy od wpywu inflacji naley podnosi nominalne przedziay opodatkowania rwnolegle do postpw inflacji. Zwykle przedstawia si to jako obnik podatku dochodowego lub zbytni szczodro rzdu jest to zudzenie inflacyjne. Opodatkowanie dochodw z kapitau Podatek dochodowy na dochd z odsetek jest rwnie poddany dziaaniu inflacji. Nominalna stopa procentowa inflacja = realna stopa procentowa. Podatek dochodowy obejmuje stop nominaln. Wysza inflacja obnia realny dochd z udzielania kredytw. Opodatkowanie zyskw kapitaowych wraz ze wzrostem inflacji ros ceny nominalne akcji w celu zachowania ich wartoci realnej. Opodatkowanie zyskw. Inflacja moe zwikszy realny ciar opodatkowania zyskw spek. Rachunkowo uwzgldniajca inflacj polega na przyjciu takich definicji kosztw, przychodw, zyskw i strat, ktre s w peni dostosowane do warunkw inflacji. Nieoczekiwana inflacja Redystrybucja Jeli inflacja niespodziewanie wzronie wyej, ni wynosiy oczekiwania, zyskuje kredytobiorca, traci osoba udzielajca poyczki. Nieoczekiwana inflacja powoduje redystrybucj dochodw i bogactwa. Prowadzi to do zakce w gospodarce (np. bankructwa) oraz do sformuowania sdw wartociujcy dotyczcy tej redystrybucji. Zaley to od orientacji politycznej. Jeli bogaci poyczkodawcy strac na rzecz biednych kredytobiorcw, to partie promujce egalitaryzm zajm stanowisko pozytywne. Jeden z waniejszych procesw redystrybucyjnych zachodzi midzy pastwem a sektorem prywatnym obnienie wartoci zaduenia pastwa, moe taniej wykupi obligacje. Wiele osb kupujcych aktywa finansowe (obligacje) to osoby w podeszym wieku maj oszczdnoci. Osoby biorce poyczki czsto osoby mode lub wkraczajce w wiek redni. Nieoczekiwana inflacja zmienia rozkad dochodw na ich korzy. Niepewno, co do wysokoci inflacji Powoduje dwa rodzaje kosztw bardziej zoone staje si planowanie dugookresowe. ludzie nie lubi ryzyka. 28.6 Sposoby przeciwdziaania inflacji 3 sposoby: zdecydowane rodki polityki gospodarczej przepisy prawne, instytucje nauczy si y z inflacj Eliminowanie inflacji W dugim okresie niskie tempo wzrostu iloci pienidza niska inflacja Konieczne moe by zastosowanie restrykcyjnej polityki fiskalnej, pozwalajce na utrzymanie deficytu budetowego na niskim poziomie. Moe si to wiza z okresem wysokiego bezrobocia. rodki polityki dochodowej Polityka dochodowa jest prb bezporedniego oddziaywania na wysoko pac i innych dochodw.

Przepisy prawa, nieformalna presja dotyczca podwyek pac (tak eby te nie przekroczyy pewnego poziomu). Dotychczasowe prby skutkoway krtkotrwaym efektem i kocowym niepowodzeniem. Bdy jednoczesne redukowanie rnic w pacach UK lata 70, w efekcie zaburzenia rynku pracy; moliwa jest jednak polityka dochodowa, ktrej jedynym celem jest zahamowanie wzrostu pac nominalnych i inflacji. wiara, e dugookresowa polityka dochodowa moe zahamowa wzrost pac i cen nawet, gdy nominalna ilo pienidza ronie w szybkim tempie. trudno stosowa t polityk, gdy pace realne zmieniaj si z upywem czasu. Polityka ta powinna by traktowana jako tymczasowe narzdzie suce przyspieszeniu procesu dostosowania pac do zmiany tempa wzrostu nominalnej iloci pienidza uwaanej za powszechnie trwa. Reforma instytucjonalna i konstytucyjna Podejcie ma charakter dugookresowy. Kontrola dziaa banku centralnego ustawa wprowadzajca trwae ograniczenie tempa wzrostu nominalnej poday pienidza do okrelonej wielkoci. (np.4%) Istot tego zalecenia jest ograniczeni swobody dziaania rzdu. Ma to usun pokus manipulowania pienidzem, np. przed wyborami, zwikszy wiarygodno dugookresowej polityki restrykcyjnej. Kontrola systemu bankowego Np. zmuszenie bankw do utrzymywania rezerw gotwkowych na poziomie 100% - mogyby otwiera rachunki czekowe gdyby miay do tego odpowiednie rezerwy. Pastwo kontrolujc poda pienidza gotwkowego kontrolowaoby ca poda pienidza. Pastw drukowaoby jednorazowo du ilo pienidzy, ktr przejyby banki, by utrzyma rezerwy. Taka regulacja mogaby zniechci banki, bo maj one aktywa nie tylko w gotwce. Mogyby powsta nowe instytucje kredytodawcy dla bankw, nie jest to wic metoda rozwizujca problem. Przystosowanie do ycia z inflacj Jeeli podwyszona inflacja ma wzgldnie trway charakter to gospodarki ucz si z ni y. Powoduje to konieczno dostosowania si przez banki, przedsibiorstwa, pastwo, dostosowanie podatkw. Indeksacja automatycznie dostosowuje wysoko nominalnych zobowiza do skutkw inflacji. Zostaa wprowadzona w krajach gdzie inflacja > 30-40% Czy powinnimy si przystosowywa do inflacji? Bez indeksacji i gbokich form instytucjonalnych ycie w inflacji jest kosztowne. Indeksacja niemal zawsze jest rozwizaniem niedoskonaym. Wypacanie rekompensat musi nastpowa w rozsdnych terminach, w midzyczasie zmieniaj si pace realne. Indeksacja zwiksza prawdopodobiestwo przeduania si wysokiej inflacji.

29. MAKROEKONOMIA GOSPODARKI OTWARTEJ

makroekonomia gospodarki otwartej transakcje z zagranic. analiza gospodarki, w ktrej wan rol odgrywaj

Przy formuowaniu zaoe polityki makroekonomicznej w krajach o gospodarce otwartej dominujc rol odgrywaj rne uwarunkowania midzynarodowe. 29.1 RYNEK WALUTOWY rynek walutowy taki rynek midzynarodowy, na ktrym jedna waluta krajowa moe by wymieniona na inn. Cena, po ktrej wymieniane s te dwie waluty, to inaczej kurs walutowy Cena rwnowagi na rynku walutowym zaley od ksztatowania si popytu i poday. Na przykadzie Wielkiej Brytanii i USA: rda popytu na funty: Dobra produkowane w WB i eksportowane do USA s opacane przez konsumentw w USD, ale brytyjscy producenci przyjmuj tylko funty Mieszkacy USA chcc kupowa brytyjskie aktywa, przed ich zakupem musz najpierw wymieni USD na funty

Poda funtw: Brytyjski import towarw amerykaskich Ch nabycia aktyww w USA przez mieszkacw WB Przy niszym kursie funta, wic niszych cenach brytyjskich produktw, WB bdzie eksportowa do USA wicej towarw. Amerykascy konsumenci bd wic w stanie kupowa wicej, przy niszej cenie dolarowej tyche dbr. Jeeli cena towarw brytyjskich wyraona w funtach bdzie staa, to dochody z eksportu WB mierzone w funtach bd wzrasta wraz ze spadkiem kursu walutowego. Popyt na funty wzrasta w miar spadku kursu funta wyraonego w dolarach. Poda funtw zaley od liczby dolarw, jak mieszkacy WB musz zapaci za brytyjski import dbr lub za zakupy aktyww dolarowych. Niszy kurs wymienny funta oznacza wysz cen w funtach. Wzrost ceny w funtach zmniejsza zarwno wielko popytu na usugi/dobra. Przy niszym kursie spada wielko poday funtw dostarczanej na rynek walutowy. Gdy kurs funta wyraony w dolarach wzrasta, mwimy o aprecjacji funta. W odwrotnej sytuacji mwimy o deprecjacji funta. SYSTEMY KURSU WALUTOWEGO System kursu walutowego okrelenie warunkw i zasad ustalania przez rzd danego kraju kursu walutowego 1. Stay kurs walutowy rzd zgadza si na utrzymywanie swej waluty jedynie przy staym kursie wymiennym Waluta jest wymienialna, jeeli rzd, dziaajc za porednictwem banku centralnego, zobowizuje si do skupu lub sprzeday, po staym kursie, takiej iloci waluty, jaka zostanie zgoszona do sprzeday (zakupu) na rynku. Rezerwy dewizowe zasb walut obcych przechowywany przez krajowy bank centralny. Zawsze, gdy bank centralny sprzedaje lub kupuje wasn walut, by broni staego poziomu kursu walutowego, mwimy, e interweniuje on na rynku walutowym. W systemie staego kursu walutowego dewaluacja (rewaluacja) oznacza obnienie (podwyszenie) kursu danej waluty przez rzd, ktry podj zobowizanie do obrony tego kursu. 2. Pynny kurs walutowy kurs moe osign poziom rwnowagi wolnorynkowej bez jakiejkolwiek interwencji pastwa wykorzystujcej rezerwy dewizowe. Nie wprowadza si raczej kracowych rozwiza w peni pynnego, czy sztywnego. Ograniczona pynno oznacza system, w ktrym do interwencji pastwa dochodzi tylko wwczas, gdy trzeba zapobiec zbyt duym lub zbyt gwatownym przesuniciom krzywej poday lub popytu w krtkim okresie czasu. 29.2 BILANS PATNICZY bilans patniczy usystematyzowane zestawienie wszystkich transakcji zawieranych pomidzy mieszkacami danego kraju a zagranic. Wszystkie transakcje powodujce napyw waluty do kraju zapisa mona w bilansie patniczym na +, za odpyw waluty z kraju na (odpowiednio kredyt, debet). Rachunek obrotw biecych w bilansie patniczym jest to zapis patnoci z tytuu przepywu dbr i usug oraz pozostaych transakcji biecych (odsetki, dochody majtkowe, przekazy) pomidzy danym krajem, a zagranic. Obroty towarowe obejmuj eksport i import dbr. Obroty usugowe to eksport i import usug. Te dwa rodzaje obrotw skadaj si cznie na bilans handlowy. Naley pamita, e bilans handlowy nie jest identyczny z rachunkiem obrotw biecych w bilansie patniczym. Musimy bowiem uwzgldni m. in. patnoci transferowe pomidzy krajami i przepyw dochodw majtkowych netto (ma miejsce, gdy mieszkacy jednego kraju s wacicielami przynoszcych dochd aktyww w innych krajach).

Rachunek obrotw kapitaowych bilansu patniczego jest to zapis transakcji dotyczcych aktyww finansowych danego kraju z zagranic. Bilans patniczy przedstawia napyw netto rodkw pieninych do danego kraju wynikajcy z transakcji zawieranych przez osoby fizyczne, przedsibiorstwa i pastwo, dokonywanych w istniejcej sytuacji rynkowej. Bilans wykazuje nadwyk (deficyt), gdy mamy do czynienia z napywem netto (odpywem) pienidzy. 29.3 SKADNIKI BILANSU PATNICZEGO realny kurs walutowy miara wzgldnej ceny dbr pochodzcych z rnych krajw, wyraonej w jednej walucie Mierzenie realnego kursu walutowego (przykad dla WB) Realny kurs walutowy = cena towarw brytyjskich (funty) / cena towarw amerykaskich (USD) x kurs walutowy (USD/funt). Spadek realnego kursu waluty danego kraju prowadzi do zwikszenia jego konkurencyjnoci na rynkach. cieka kursu walutowego opartego na parytecie siy nabywczej (PSN) jest to taka cieka nominalnego kursu walutowego, na ktrej realny kurs walutowy jest utrzymywany na staym poziomie w okrelonym przedziale czasu. RACHUNEK OBROTW BIECYCH Eksport Popyt na towary eksportowane zaley od wysokoci dochodu za granic (im wyszy, tym wikszy) oraz wysokoci realnego kursu waluty (im niszy, tym wikszy popyt zwizane ze wzrostem konkurencyjnoci). Faktyczny eksport zawsze szybko reaguje na zmiany dochodu czy obrotw handlu wiatowego, za zmniejszenie konkurencyjnoci prowadzi do stopniowego zmniejszenia eksportu. Dzieje si tak, gdy eksporterzy pocztkowo nie s pewni, czy spadek konkurencyjnoci bdzie mie charakter przejciowy, czy trway. Jeeli zjawisko bdzie oceniane jako chwilowe eksporterzy obni ceny, aby zachowa konkurencyjno tak strategia moe okaza si lepsza ni alternatywa, to jest cakowite wycofanie si z caego rynku. Jednak, jeeli konkurencyjno nie bdzie rosa, a realny kurs walutowy bdzie wci wysoki, to przedsibiorstwa mog zupenie zrezygnowa z eksportu. Import Wystpuj te same wspzalenoci, co przy eksporcie, tylko w odwrotnym kierunku. Popyt na import jest tym wikszy, im wyszy jest dochd krajowy. Jest rwnie tym wikszy, im wyszy jest realny kurs walutowy oraz im tasze s towary zagraniczne w porwnaniu z krajowymi. Import reaguje szybciej na zmiany dochodu krajowego ni na zmiany realnego kursu walutowego. Pozostae pozycje w bilansie obrotw biecych Obejmuj m. in. pomoc zagraniczn i wydatki na utrzymanie baz wojskowych za granic sprawy zalene od polityki zagranicznej kraju. Uwzgldnia si take przepyw midzy krajami dochodw netto czerpanych z odsetek, dywidend i zyskw powstaj wtedy, gdy mieszkacy jednego kraju posiadaj aktywa w innym kraju). ZAWARTOC BILANSU OBROTW KAPITAOWYCH Poszczeglne pozycje w tym bilansie s wynikiem transakcji kupna i sprzeday aktyww finansowych, zawieranych przez dany kraj z podmiotami zagranicznymi. Deficytowi na rachunku obrotw biecych musi odpowiada nadwyka na rachunku obrotw kapitaowych bd operacje wyrwnawcze (spadek rezerw dewizowych). Dzisiejsze wiatowe rynki finansowe maj dwie, wane cechy: Ograniczenia dot. obrotw kapitaowych zostay prawie cakowicie zniesione. Kapitay mona swobodnie przenosi midzy krajami w poszukiwaniu najwyszej stopy zwrotu. Rne waluty mona swobodnie przemieszcza midzy krajami jak te zamienia na inne, w poszukiwaniu najwyszej stopy zwrotu.

>Jeeli posiadacze kapitaw w jednej walucie s gotowi zamieni je wszystkie na inn walut, w ktrej spodziewaj si osign najwysz stop zysku, i jeeli nie wystpuj bariery przy tego rodzaju operacjach, mwimy, e kapita finansowy jest doskonale mobilny w skali midzynarodowej. Doskonaa mobilno kapitau oznacza, e olbrzymie iloci rodkw finansowych bd przenoszone z jednej waluty na drug zawsze wtedy, kiedy stopa zwrotu z inwestycji w aktywa, w jednym kraju jest wysza ni w innym. Operacje spekulacyjne a stopa zwrotu Operacja spekulacyjna zakup aktyww finansowych w celu ich dalszej odsprzeday w przekonaniu, e cakowity dochd odsetki czy dywidenda + zysk kapitaowy bdzie wyszy ni cakowity dochd z jakiejkolwiek innej lokaty. Stopa zwrotu z lokaty w walucie obcej = stopa procentowa za granic + stopa deprecjacji waluty krajowej W warunkach niemal doskonaej midzynarodowej mobilnoci kapitau bdziemy mieli do czynienia z odpywem kapitau wwczas, gdy stopa zwrotu z lokat w walutach obcych jest wysza od stopy zwrotu z lokat w walucie krajowej. Natomiast napyw kapitau pojawi si wwczas, gdy stopa zwrotu z lokat krajowych bdzie wysza od stopy zwrotu z lokat za granic. 29.4 RWNOWAGA WEWNTRZNA I ZEWNTRZNA Gospodarka kraju znajduje si w rwnowadze wewntrznej, gdy popyt globalny jest rwny produkcji zapewniajcej pene zatrudnienie. Za w rwnowadze zewntrznej gospodarka znajduje si wtedy, gdy saldo rachunku obrotw biecych bilansu patniczego wynosi zero. Poczenie rwnowagi zewntrznej i wewntrznej oznacza stan rwnowagi dugookresowej w gospodarce. Proces dostosowawczy obejmujcy pace i ceny pozwoli odbudowa produkcje na poziomie potencjalnym, na rynku pracy za istnieje pene zatrudnienie. W warunkach rwnowagi zewntrznej zrwnowaony jest nie tylko bilans obrotw biecych, lecz rwnie nie wystpuje presja na zmiany stanu rezerw dewizowych w dugim okresie ani te jakiekolwiek przepywy na rachunku obrotw kapitaowych, ktre miayby trway charakter. Obcokrajowcy nie podejmuj na coraz wiksz skal zakupw krajowych aktyww finansowych, a mieszkacy kraju nie kupuj coraz wikszych iloci aktyww zagranicznych. Co moe wytrci gospodark ze stanu rwnowagi? Wiksze oszczdnoci, bardziej restrykcyjna polityka fiskalna i pienina Rozkwit za granic, niszy realny kurs walutowy Kryzys za granic, wyszy realny kurs walutowy Mniejsze oszczdnoci, agodniejsza polityka fiskalna i pienina >wikszo wstrzsw w gospodarce otwartej powoduje jej wytrcenie ze stanu rwnowagi zarwno wewntrznej jak i zewntrznej.

29.5 POLITYKA PIENINA I FISKALNA W WARUNKACH STAEGO KURSU WALUTOWEGO Istnieje tylko jeden realny kurs walutowy odpowiadajcy stanowi rwnowagi zewntrznej i wewntrznej. W systemie staego kursu walutowego rwnowaga wewntrzna i zewntrzna moe by zachowana tylko wtedy, kiedy stopy inflacji w kraju i za granic s jednakowe. BILANS PATNICZY A PODA PIENIDZA Co si dzieje, gdy bilans patniczy wykazuje deficyt? Ludzie wycofuj swoje pienidze z obiegu, aby zakupi obce waluty poda pienidza krajowego zmniejsza si dokadnie o wielko rwn deficytowi bilansu patniczego

Pastwo podejmuje interwencj na rynku walutowym wyprzedaje cz rezerw dewizowych, dostarczajc poda waluty obcej na rynek

W warunkach staego kursu walutowego poda pienidza nie jest okrelona wycznie przez pierwotn decyzj pastwa dotyczc skali emisji dodatkowego pienidza. Gdy w gospodarce wystpuje deficyt bilansu patniczego, odpyw pienidza za granic zmniejsza poda pienidza w kraju poniej wielkoci, jak osignaby ona w innych warunkach. Za, gdy bilans patniczy wykazuje nadwyk, obieg pienidza w kraju jest dodatkowo zasilany przez napyw pienidza z zagranicy. Sterylizacja operacja otwartego rynku, przebiegajca midzy pienidzem krajowym a krajowymi papierami wartociowymi. Celem tego zabiegu jest wyeliminowanie wpywu, jaki ma nadwyka bd deficyt bilansu patniczego na rozmiary krajowej poday pienidza. DOSTOSOWANIE W WARUNKACH STAEJ POLITYKI GOSPODARCZEJ Co si dzieje, gdy wystpuje wzrost zamierzonych oszczdnoci i spadek zamierzonych wydatkw na konsumpcj przy kadej wielkoci produkcji? Przy staej poday pienidza i nie zmienionej polityce fiskalnej w gospodarce zamknitej wywoana tym recesja prowadziaby do stopniowego spadku pac i cen, a to z kolei oznaczaoby wzrost realnej poday pienidza, obnik stopy procentowej i odbudow popytu globalnego do poziomu penego zatrudnienia. Jeeli zamierzony popyt konsumpcyjny spada, to w gospodarce krajowej nastpuje depresja. Dochd oraz popyt na import spadaj. Na rachunku obrotw biecych pojawia si nadwyka, pochaniaj j jednak zmiany zachodzce w bilansie obrotw kapitaowych. Depresja gospodarcza w kraju wzmaga nacisk na obnienie krajowych pac i cen, co pozwala podnie konkurencyjno midzynarodow i zwikszy eksport netto. W warunkach swobodnego przepywu kapitau midzy krajami, gdzie stopy procentowe s wzajemnie powizane ze sob i utrzymuj si na poziomie zblionym do wiatowego, spadek cen krajowych powoduje wzrost popytu globalnego poprzez zwikszenie konkurencyjnoci midzynarodowej i eksportu netto. POLITYKA PIENINA W WARUNKACH STAEGO KURSU WALUTOWEGO W warunkach staego kursu walutowego i swobodnego przepywu kapitau midzy krajami skuteczno krajowej polityki pieninej jest bardzo znacznie ograniczona. Doskonaa mobilno kapitau powoduje, e rzd nie jest w stanie wyznaczy i osign niezalenych celw dotyczcych jednoczenie poday pienidza i kursu walutowego. W warunkach staego kursu walutowego rzd musi pogodzi si z tak wielkoci poday pienidza, przy ktrej wiatowa stopa procentowa osiga poziom wiatowy. W sytuacji, gdy prby zwikszenia krajowej poday pienidza nie powiod si z powodu wystpienia deficytu na rachunku obrotw kapitaowych i odpywu pienidza za granic, pastwo moe usiowa wpompowa do gospodarki jeszcze wicej pienidzy. Stopa procentowa spadnie wwczas ponownie poniej poziomu wiatowego, a zagraniczni inwestorzy wycofaj jeszcze wicej kapitaw. POLITYKA FISKALNA W WARUNKACH STAEGO KURSU WALUTOWEGO W gospodarce otwartej mobilno kapitau sprawia, e polityka pienina nie jest w stanie oddziaywa na zmienne realne nawet w krtkim okresie. W gospodarce otwartej przepywy kapitau utrzymuj stop procentow na poziomie wiatowym i zapobiegaj pobudzonym zmianom stopy procentowej. W krtkim okresie oddziaywanie ekspansji fiskalnej jest wiksze w gospodarce otwartej przy staym kursie walutowym. W duszym okresie wyszy popyt globalny stwarza nacisk na wzrost cen i pac, prowadzc do obnienia konkurencyjnoci midzynarodowej i eksportu netto. Proces ten bdzie trwa, dopki nie zostanie przywrcona rwnowaga wewntrzna stan penego wykorzystania czynnikw wytwrczych. Stan ten jednak nie bdzie rwnoznaczny z rwnowag zewntrzn. 29.6. DEWALUACJA dewaluacja (rewaluacja) obnienie (podwyszenie) kursu walutowego, do ktrego obrony zobowizuje si rzd.

Skutki dewaluacji za punkt wyjcia przyjmujemy gospodark kraju w rwnowadze zewntrznej i wewntrznej EFEKTY KRTKOOKRESOWE Gdy ceny i pace dostosowuj si powoli, natychmiastowym skutkiem dewaluacji jest wzrost krajowych cen towarw importowanych i obnika cen dewizowych towarw eksportowanych przez dany kraj. Oba te efekty prowadz do wzrostu konkurencyjnoci midzynarodowej gospodarki. Nastpi przesunicie zasobw do krajowych dziedzin wytwrczoci, takich jak np. przemys motoryzacyjny, ktrych produkty staj si bardziej konkurencyjne wobec produktw importowanych. Podobne zasoby przepyn do gazi eksportowych, ktrych wyroby mog obecnie bardziej skutecznie konkurowa na rynkach zagranicznych. Naley pamita o dwch sprawach: Pocztkowa reakcja gospodarki moe postpowa do wolno. W krtkim okresie bowiem w trakcie realizacji pozostaje wiele zawartych wczeniej kontraktw, w ktrych obowizuje stary kurs walutowy. Dalej, nabywcy potrzebuj czasu, aby przystosowa si do nowych cen. Podobnie stworzenie dodatkowych zdolnoci wytwrczych w gaziach eksportujcych bd produkujcych wyroby zastpujce dobra dotychczas importowane jest procesem czasochonnym. Dewaluacja moe nie wpyn od razu na popraw bilansu obrotw biecych. Rachunek biecy bilansu patniczego odzwierciedla rnic wartoci eksportu i importu. W wyraeniu wartociowym na rachunku obrotw biecych w krtkim czasie moe pojawi si deficyt. W duszym okresie jednake, gdy nabywcy i dostawcy dostosuj wielko eksportu i importu do nowych warunkw, zwikszony wolumen eksportu i niszy wolumen importu doprowadz prawdopodobnie zarwno do wzrostu udziau w popycie globalnym, jak i do pojawienia si nadwyki na rachunku obrotw biecych bilansu patniczego. EFEKTY REDNIOOKRESOWE Jeeli w punkcie wyjcia w gospodarce wystpuje bezrobocie typu keynesowskiego, to dysponuje ona wolnymi zasobami czynnikw wytwrczych i jest w stanie zwikszy produkcj, tak, aby zaspokoi zwikszony popyt globalny. Produkcja wzronie, a bezrobocie si obniy. Jeli jednak ju w punkcie wyjcia gospodarka produkuje na poziomie odpowiadajcym stanowi penego zatrudnienia, to nie jest ona w stanie zwikszy produkcj, tak, aby zaspokoi zwikszony popyt globalny. Produkcja wzronie, a bezrobocie si obniy. Jeli jednak ju w punkcie wyjcia gospodarka produkuje na poziomie odpowiadajcym stanowi penego zatrudnienia, to nie jest ona w stanie zwikszy produkcji. Wyszy popyt globalny nakrca tylko w tej sytuacji wzrost cen i pac. Przy wyszym poziomie cen krajowych konkurencyjno midzynarodowa gospodarki obnia si, a eksport netto zaczyna znowu spada. Jeeli krajowe ceny i pace wzrosn w takim samym stopniu, w jakim zdewaluowano pocztkowo wasn walut, to realny kurs walutowy i konkurencyjno midzynarodowa powrc do swego wyjciowego poziomu. Jeeli pocztkowo w gospodarce istniaa rwnowaga wewntrzna i zewntrzna, to eksport netto ponownie wyniesie zero, a czny popyt powrci do poziomu odpowiadajcego stanowi penego zatrudnienia. Jeeli z danych powodw rzd traktowa dewaluacj jako rodek umoliwiajcy uzyskanie trwaej poprawy bilansu obrotw biecych, to niezbdnym uzupenieniem dewaluacji powinna by polityka fiskalna, ktra pozwoliaby zmniejszy absorpcj krajow. W takim przypadku, jeli w punkcie wyjcia istniao pene wykorzystanie czynnikw wytwrczych, dewaluacja w poczeniu np. z wyszymi podatkami spowoduje wzrost popytu na eksport netto bez powikszenia globalnego popytu. Poniewa nie wystpuje teraz nacisk na wzrost krajowych cen, moliwe staje si utrzymanie wyszej konkurencyjnoci midzynarodowej i niszego kursu walutowego w rednim okresie. EFEKTY DUGOOKRESOWE Przyjmijmy, e dewaluacji towarzyszya twardsza polityka fiskalna, zmierzajca do ograniczenia absorpcji krajw oraz stworzenia warunkw, w ktrych gospodarka byaby w stanie zaspokoi zwikszony popyt na eksport netto i nie wywoaoby to bezporedniego nacisku na wzrost cen. Dziaania te uwzgldniaj tylko oddziaywanie popytu na ceny, nie bior natomiast pod uwag efektw podaowych. Krajowe przedsibiorstwa importujce surowce bd chciay przerzuci wzrost kosztw importu na ceny. Pracownicy, ktrzy kupuj importowane towary konsumpcyjne, od ywnoci a po telewizory, stwierdz, e ich koszty utrzymania podniosy si i wystpi z daniami podwyek pac

nominalnych, tak, aby utrzyma swe pace realne na poziomie odpowiadajcym warunkom rwnowagi. Skutkiem tego wzrostu cen i pac bdzie podobna reakcja pozostaych przedsibiorstw i pracownikw. Jeeli wic w gospodarce nie wystpuj adne zmiany o charakterze realnym, to kocowym skutkiem dewaluacji bdzie jedynie wzrost wszystkich nominalnych cen i pac, proporcjonalny do podwyki cen dbr importowanych, a wszystkie zmienne realne pozostan na dotychczasowym poziomie. W ostatecznym rozrachunku dewaluacja nie przyniesie wic adnego efektu.

30. WZROST GOSPODARCZY

1. Podstawowe pojcia: WZROST GOSPODARCZY- wzrost realnej produkcji spoecznej WIEDZA TECHNICZNA- wiedza o metodach wytwarzania + praktyczne umiejtnoci i kwalifikacje (know-how) WYNALAZKI- zastosowanie nowej wiedzy w procesach produkcyjnych (nowe technologie i metody produkcji, nowe lub ulepszone produkty, usprawnienia) INNOWACJE- odkrycie nowej wiedzy stosowanej TECHNICZNE UZBROJENIE PRACY- relacja kapita-praca, czyli wielko kapitau przypadajca na 1 zatrudnionego CIEKA WZROSTU ZRWNOWAONEGO- (w neoklasycznej teorii wzrostu) cieka wzrostu, na ktrej zarwno produkcja, jak i nakady kapitau i pracy rosn w jednakowym tempie AKUMULACJA INTENSYWNA- akumulacja kapitau polegajca na zwikszaniu wyposaenia kapitaowego przypadajcego na 1 pracownika (zwikszenie technicznego uzbrojenia pracy) AKUMULACJA EKSTENSYWNA- akumulacja kapitau polegajca na tworzeniu dodatkowych miejsc pracy przy utrzymaniu dotychczasowego technicznego uzbrojenia pracy RESZTA SOLOWA cz przyrostu produkcji, ktra nie wynika ze wzrostu mierzalnych nakadw WZROST ENDOGENICZNY- wzrost gospodarczy zaleny od czynnikw wewntrznych, uwzgldnionych w danym modelu wzrostu, a nie od czynnikw zewntrznych, takich jak wzrost liczby ludnoci. FUNKCJA PRODUKCJI funkcja przedstawiajca maksymalne rozmiary produkcji, ktr mona wytworzy przy okrelonych nakadach i danym stanie techniki. ANALIZA CZYNNIKW WZROSTU- dokonywane na gruncie teorii wzrostu gospodarczego wyodrbnienie elementw skadowych rzeczywistego przyrostu produkcji bdcych rezultatem nakadw rnych czynnikw wytwrczych oraz skadnika resztowego, odzwierciedlajcego czysty postp techniczny. NEOKLASYCZNA TEORIA WZROSTU GOSPODARCZEGO- teoria opracowana przez R.Solowa, ktra objania dugookresowy wzrost potencjau wytwrczego, lecz nie wyjania, w jaki sposb rzeczywiste tempo wzrostu produkcji osiga poziom potencjalny. KAPITA LUDZKI- zasb wiedzy i umiejtnoci posiadanych przez pracownika. BADANIA + ROZWJ- skrtowe okrelenie prac badawczo- rozwojowych UPRZEDMIOTOWIONY POSTP TECHNICZNY- postp wiedzy uprzedmiotowiony w nowych maszynach, technologiach i produktach ZASOBY ODNAWIALNE- zasoby, ktre nie ulegn wyczerpaniu pod warunkiem, e bd umiarkowanie eksploatowane, pielgnowane i odnawiane (lasy, rzeki) ZASOBY NIEODNAWIALNE- zasoby dostpne w ograniczonej iloci, nie dajce si uzupeni (zoa wgla, ropy naftowej) KONCEPCJA WZROSTU ZEROWEGO- koncepcja sugerujca, e optymalnym rozwizaniem dla krajw wysoko rozwinitych jest zerowe tempo wzrostu PNB z uwagi na to, e wzrost produkcji powoduje zwikszenie kosztw degradacji rodowiska. POSTP TECHNICZNY PODNOSZCY WYDAJNO PRACY- postp techniczny zwikszajcy kapita ludzki. HIPOTEZA KONWERGENCJI- twierdzenie, zgodnie z ktrym kraje biedne rozwijaj si szybciej ni kraje bogatsze. 2. Wzrost gospodarczy PKB i PNB- za ich pomoc mierzy si ogln warto produkcji i cakowity dochd w gospodarce narodowej. PKB jako miernik zadowolenia spoecznego PKB per capita- wskanik poziomu ycia i zadowolenia PKB- wskanik potencjau danej gospodarki, jej rangi w gospodarce wiatowej

PKB jako miernik produkcji w sensie ekonomicznym- miernik produkcji czystej, czyli wartoci dodanej (pienina warto dbr i usug nabywanych na rynku), nie obejmuje produkcji zania rzeczywiste ekonomiczne rozmiary produkcji w gospodarce. 3. Czynniki wzrostu Funkcja produkcji. Wzrost produkcji potencjalnej- zwikszenie nakadw czynnikw produkcji (ziemia, kapita, surowce). rdem wzrostu produkcji jest zwikszanie nakadw lub efektywnoci ich wykorzystania. Jednym ze sposobw jest zwikszanie nakadw kapitaowych przypadajcych na 1 pracownika(zwikszanie technicznego uzbrojenia pracy). Nakad pracy mona zwiksza poprzez wzrost liczby ludnoci zawodowo czynnej lub poprzez zmiany jakociowe- podnoszenie poziomu wiedzy i umiejtnoci oraz ksztatowanie innych czynnikw okrelajcych wydajno. Istotnym ograniczeniem wzrostu produkcji spoecznej mog by surowce. Zasoby surowcw nieodnawialnych s ograniczone a surowcami odnawialnymi trzeba gospodarowa ostronie. W procesie wzrostu gospodarczego du rol odgrywa postp techniczny. rdem wynalazkw s prace badawczo rozwojowe(kosztowne i ryzykowne). Niedoskonaoci te rodz potrzeb wspierania wynalazkw przez zapewnienie ochrony patentowej oraz subsydiowanie prac badawczych. 4. Teorie wzrostu gospodarczego T.Malthus przy staej powierzchni upraw i malejcej kracowej wydajnoci pracy istnieje granica moliwoci wyywienia ludnoci. Kraje uprzemysowione wymkny si z puapki Malthusa, dziki zwikszeniu wydajnoci i postpowi technicznemu w rolnictwie. Neoklasyczna teoria wzrostu (R.Solow)- w stanie dugookresowej rwnowagi produkcja oraz zasoby kapitau i pracy rosn w jednakowym tempie. Podstaw wzrostu gospodarczego jest akumulacja kapitau. Przyjmuje ona 2 formy- (patrz pojcia). Czy zwikszenie poziomu oszczdnoci i inwestycji moe przyspieszy wzrost gospodarczy? NIE. Moe jedynie przyczyni si do jednorazowego podniesienia produkcji, ale nie wpywa na dugookresow dynamik rozwoju. CIEKA WZROSTU ZRWNOWAONEGO JEST WYZNACZONA PRZEZ TEMPO WZROSTU ZASOBW PRACY I POSTP TECHNICZNY. Do rde wzrostu gospodarczego nale: wzrost ilociowy i jakociowy czynnikw wytwrczych oraz postp techniczny. Przyczyny obnienia tempa wzrostu wydajnoci w krajach uprzemysowionych: wzrost nakadw na ochron rodowiska, wzrost cen ropy naftowej oraz inflacja. Dynamika wzrostu gospodarczego jest na wiecie bardzo zrnicowana- wg hipotezy konwergencji kraje biedne rozwijaj si szybciej- wynika to z moliwoci korzystania z przepywu wiedzy technicznej w skali midzynarodowej. Teoria wzrostu endogenicznego- z akumulacj kapitau wi si jeszcze efekty zewntrzne (funkcja produkcji jednego przedsibiorstwa ma wpyw na inne).Moe to usprawiedliwia interwencj pastwa. Podstaw polityki wzrostu gospodarczego jest popieranie i pobudzanie inwestycji. Ale konieczne s take starania o wzrost efektywnoci produkcji (podnoszenie kwalifikacji,postp techniczny). Koszty wzrostu gospodarczego (degradacja rodowiska, nadmierne zagszczenie przemysu, obnienie jakoci ycia) stanowi argumenty zwolennikw koncepcji wzrostu zerowego.

31. CYKL KONIUNKTURALNY

Pojcie trendu i cyklu Tendencja rozwojowa (trend) produkcji to wygadzona cieka obrazujca rozwj produkcji w dugim okresie po wyeliminowaniu krtkookresowych waha.

Cyklem koniunkturalnym (ang. business cycle)nazywany krtkookresowe odchylenia produkcji od jej trendu. Fazy cyklu koniunkturalnego: Depresja (kryzys) dolny punkt zwrotny w cyklu koniunkturalnym; ang. slump Poprawa (oywienie); ang. recovery Rozkwit wielko produkcji przekracza lini trendu; ang. boom Recesja produkcja wzrasta w tempie wolniejszym ni trend bd nawet spada; ang. recession Dno Czynniki wpywajce na wzrost popytu globalnego: Wzrost eksportu Wzrost wydatkw pastwa Obnienie stopy procentowej Czynniki wpywajce na spadek popytu globalnego: Podwyka podatkw Spadek popytu na eksport Obnienie si oczekiwanych przez przedsibiorstwa zyskw Teorie cyklu koniunkturalnego 1. Koncepcja politycznego cyklu koniunkturalnego (ang. political business cycle) zakada, e wyborcy maj krtka pami i pozostaj pod silnym wpywem stanu koniunktury w okresie bezporednio poprzedzajcym wybory. Rzd potrafi w krtkim okresie regulowa oglny poziom popytu za pomoc narzdzi polityki pieninej i fiskalnej. Aby zwikszy szanse utrzymania si przy wadzy w nastpnych wyborach, rzd ten na pocztku stosuje restrykcyjna polityk pienin i fiskaln, doprowadzajc tym gospodark do kryzysu, a nastpnie, bezporednio przed nowymi wyborami, wprowadza rodki polityki pieninej i fiskalnej pobudzajce oywienie gospodarcze. Poniewa w trakcie kryzysu narosy w gospodarce rezerwy produkcyjne, moliwy staje si wzrost produkcji tempie znacznie szybszym od dugookresowego trendu. Wyborcy sdz, e rzd opanowa samoistny kryzys i w zwizku z tym udzielaj mu poparcia na nastpn kadencj. 2. Model mnonika-akceletora (znany w jzyku polskim take pod nazw zasady przyspieszenia) zakada, e przedsibiorstwa oceniaj przysz wielko produkcji i zyskw poprzez eksploatacj dotychczasowego wzrostu produkcji. Wzrost produkcji w staym tempie prowadzi do niezmiennego poziomu inwestycji i staego tempa wzrostu podanego majtku produkcyjnego. Dla zwikszenia zamierzonego poziomu inwestycji konieczny jest przyspieszony wzrost produkcji. W modelu mnonika-akceletora cykle mog wystpowa take wtedy, kiedy nie istniej adne fizyczne ograniczenia skali waha Cykliczno jest jednak jeszcze bardziej prawdopodobna, gdy uwzgldnimy ograniczenia podaowe i popytowe. Globalna poda wyznacza w praktyce grny punkt zwrotny, czyli szczyt cyklu. Dolny punkt zwrotny, czyli dno cyklu, wyznaczone przez poziom, do ktrego moe obniy si popyt. 3. Koncepcja realnego cyklu koniunkturalnego zakada, e ca makroekonomia jest zasadniczo teori dynamiki gospodarczej, a takie jej elementy, jak funkcja konsumpcji czy nawet model IS-LM, s zbyt uproszczone i w praktyce nieprzydatne. Teorie objaniajce zachowania przedsibiorstw i gospodarstw domowych powinny wychodzi z mikroekonomicznej analizy wyborw midzyokresowych, czcej teraniejszo z przyszoci. Podsumowanie 1. Trend (tendencja rozwojowa) produkcji jest cieka wzrostu wyznaczon po wyeliminowaniu krtkookresowych waha. Cykl koniunkturalny opisuje wahania produkcji wok trendu. Przecitna dugo cyklu wynosi okoo 5 lat, ale istniej znaczne odchylenia od tej normy. 2. Zgodnie z koncepcj politycznego cyklu koniunkturalnego rzd stara si sterowa rozwojem gospodarki, aby wyglda on najpomylniej tu przed wyborami. Rzd moe take nieumylnie przyczyni si do wywoania waha cyklicznych, nieumiejtnie stosujc rodki wykorzystywane w celu stabilizowania gospodarki. 3. Wystpowanie cykli wie si z powolnym przebiegiem procesw dostosowawczych lub ze zjawiskiem substytucji midzyokresowej. Naley take wyjani, dlaczego cykle s w miar regularne. 4. Model mnonika-akceletora nawietla zaleno decyzji inwestycyjnych przedsibiorstw od oczekiwanych przyszoci zyskw i zakada, e podstaw tych oczekiwa jest eksploatacja dotychczasowego wzrostu produkcji. Model ten umoliwia proste wyjanienie cyklicznoci, jednake zakada pewn naiwno przedsibiorstw, ktre w swych oczekiwaniach nie uwzgldniaj waha koniunktury wywoanych przez ich wasne dziaania.

5. Naturalnymi granicami waha produkcji, wyznaczajcymi potencjalne szczyty i dna cykli, s odpowiednio: pene wykorzystanie zdolnoci wytwrczych oraz zerowe inwestycje brutto. 6. Wan przyczyn cyklicznych waha produkcji s, obok zmian inwestycji, wahania stanu zapasw. Dotyczy to jednak tylko planowanych zmian zapasw. Nie planowane zmiany zapasw s skutkiem, a nie przyczyn cyklicznych waha koniunktury. Bez wzgldu jednak na charakter zmian zapasw, konieczno ich odbudowy do normalnego poziomu po okresowym spadku uzasadnia pewne fluktuacje wolumenu produkcji. 7. Koncepcja realnego cyklu koniunkturalnego zakada, e faktyczna produkcja jest zawsze rwna produkcji potencjalnej i e wahaniom cyklicznym podlega wanie potencjalna wielko produkcji. Koncepcja ta, odwoujca si m.in. do kategorii wyborw midzyokresowych, wyjania zjawisko wzgldnej trwaoci cyklicznych zmian koniunktury, lecz nie tumaczy ich przyczyn. 8. Pewne wahania potencjalnego poziomu produkcji s stwierdzonym faktem, ale wiele krtkookresowych waha aktywnoci gospodarczej odzwierciedla raczej odchylenia faktycznej produkcji od jej poziomu potencjalnego. Dlatego pene wyjanienie zjawiska cyklu koniunkturalnego wymaga poczenia elementw teorii popytowej i potaowej. 9. Postpujca integracja wiatowych rynkw towarowych i finansowych sprawia, e sytuacja gospodarcza wikszoci pastw zaley wspczenie w duym stopniu od koniunktury za granic. Cykliczne wahania koniunktury w krajach wysoko rozwinitych s do cile zsynchronizowane. 10. Wyjcie z recesji w latach 1990-1991 w krajach wysoko rozwinitych byo powolne i trwao dugo. Cech specyficzn tej recesji, utrudniajc jej przezwycienie, by ogromny ciar zaduenia gospodarstw domowych, ktre wydatnie wzroso w wyniku deregulacji systemu finansowego przeprowadzonej w latach osiemdziesitych. Konieczno spaty zacignitych poyczek wraz z odsetkami zmusia ludno do zwikszenia stopy oszczdnoci i odpowiedniego obnienia na duszy czas poziomu wydatkw konsumpcyjnych.

32. MAKROEKONOMIA STAN OBECNY

Tre: przedstawienie gwnych, konkurujcych ze sob pogldw w makroekonomii oraz ich konsekwencji dla polityki gospodarczej Gwne zagadnienia: problemy, w przypadku, ktrych rnice pogldw prowadz do znacznie odbiegajcych od siebie wnioskw, bez wzgldu na szczegow posta modelu, ktra cechuje dane podejcie oglne Rozwaania o podejciu do 4 problemw: szybkoci, z jak rynek osiga rwnowag; istnienia/nieistnienia 1 stanu rwnowagi; sposobu ksztatowania si oczekiwa; wzgldnego znaczenia zjawisk w krtkim i dugim okresie Przedstawienie 4 nurtw wspczesnej myli makroekonomicznej Cel: zdefiniowanie pogldw i wskazanie miejsca, jakie zajmuj w nich poszczeglni teoretycy mikroekonomii 32.1: Gwne obszary rozbienoci Dlaczego ekonomici rni si w swych pogldach? rne sdy wartociujce, ktrych nie mona rozwiza przez obserwacj faktw (patrz rozdz. 1 ekonomia pozytywna a normatywna); trudnoci w badaniach empirycznych ekonomii; trudnoci z ocen rzeczywistego sposobu dziaania gospodarki (sdy mog by formuowane tylko na podstawie uporzdkowanych danych historycznych); wiat stale si zmienia (nie mona dawnych wnioskw i metod stosowa do obecnych sytuacji); niejednoznaczne wnioski wynikajce z niektrych bada empirycznych. Miejsca, gdzie wystpuj rozbienoci midzy ekonomistami (mae rozbienoci, a wywieraj ogromny wpyw na decyzje w polityce gospodarczej): 1. Rwnowaga rynkowa gdy wielko poday, jak pragn dostarczy sprzedawcy, jest rwna wieloci popytu, jaki zgaszaj nabywcy Rnice w pogldach o rwnowadze rynkowej:

Model klasyczny zaoenie wystpowania rwnowagi na wszystkich rynkach (produkcja faktyczna jest rwna potencjalnej; zwikszenie poday pienidza moe wywoa wzrost cen, ale nigdy nie wywoa wzrostu produkcji; ekspansja fiskalna wypiera prywatn konsumpcj i inwestycj dopki popyt globalny nie osignie poziomu waciwego dla stanu penego zatrudnienia) Szkoa keynesowska zaoenie, e rynki nie osigaj automatycznie stanu rwnowagi, dotyczy g. rynku pracy (przy ograniczonej elastycznoci pac zmniejszenie globalnego popytu na dobra i zapotrzebowanie na prac prowadzi do spadku produkcji i zatrudnienia, ekspansywna polityka fiskalna i pienina moe spowodowa wzrost produkcji) Czy rynki osigaj stan rwnowagi, czy nie? Przed opublikowaniem Oglnej teorii Keynesa uwaano, e osigaj (tumaczono tym okresowe wystpowanie bezrobocia). Po II W uznawano, e nie (wyjaniano problemy makroekonomiczne przez odwoywanie si do modelu keynesowskiego, czyli zaoenie o sztywnoci pac). W latach 70. znowu odwrcenie (uwaano, e brak jest podstaw mikroekonomicznych do przyjcia w makroekonomii keynesowskiego zaoenia o sztywnoci pac). Dzi jest coraz mniej osb wierzcych w zdolno rynkw do automatycznego osiganie stanu rwnowagi. Pogld wany dzi: zmiany poziomy produkcji potencjalnej mog by znaczne, nawet w krtkim okresie. 2. Histereza gdy cieka, po ktrej w krtkim czasie porusza si gospodarka, wywiera wpyw na ostatecznie osigany stan rwnowagi rynkowej (patrz rozdz. 27 bezrobocie). Sytuacja badana: przejciowy spadek popytu cakowitego (czyli recesja). Skutki: gdy pocztkowo cz osb traci prac, czne zatrudnienie spada (gdy wraca wzrost popytu, mniej pracuje, wic wykorzystuj walcz o podwyki); w okresie recesji cz bezrobotnych trwale zniechca si do poszukiwania pracy (kultura bezrobocia powoduje stay i trway spadek poday pracy); podczas recesji firmy mog cz majtku trwaego przeznaczy na zom (nie bd dysponowa zdolnociami wytwrczymi odpowiednimi przy ponownym wzrocie popytu); przy niskim poziomie aktywnoci gospodarczej moe zaama si proces wzajemnych dopasowa midzy przedsibiorstwami a pracownikami (dwustronna nieopacalno poszukiwanie pracy/pracownikw). Spory o histerez: Wierzcy w ni by walczy z jej ujemnymi skutkami, wystarczy zapobiega recesjom gospodarczym. Przeciwnicy maj wikszy dystans do recesji, bo nie wywouj one dugotrwaych skutkw. 3. Ksztatowanie si oczekiwa 3 grupy oczekiwa powodujcych rozbienoci midzy ekonomistami: Oczekiwanie egzogeniczne (zewntrzne) gdy ekonomici nie doceniaj wagi problemu ksztatowania si oczekiwa i wszystkie uwaaj za wnoszone do analizy z zewntrz. Przyczyny zmiany oczekiwa nie podlegaj tu badaniu. Nie s objanienie w ramach modelu! Tworz niekompletny obraz funkcjonowanie gospodarki. Oczekiwanie ekstrapolacyjne (adaptacyjne) nadanie oczekiwaniom charakteru wewntrznego (endogenicznego) przez zaoenie, e ludzie przewiduj przysze zyski ekstrapolujc (wnioskujc o waciwociach caego zbioru przez zbadanie jego czci) ich ewolucj w ostatnim okresie lub ekstrapolujc dotychczasow inflacj w celu okrelenia poziomu inflacji oczekiwanej w bliskiej przyszoci. Opieraj si na zaoeniu, e przyszo bdzie przypomina niedawna przeszo! Oczekiwania racjonalne wyjcie z zaoenia, e ludzie na og prawidowo przewiduj przyszo (cho yjemy w wiecie ryzyka i oczekiwania rzadko si speniaj). Hipoteza tych oczekiwa gosi, e ludzie potrafi dobrze wykorzystywa informacje, ktrymi dysponuj i nie tworz prognoz, ktre dawniej okazay si by faszywe. 4. Krtki i dugi okres (rne grupy ekonomistw rnie oceniaj podane proporcje korzyci i kosztw) Zaoenie 1: Im szybciej zachodz procesy dostosowawcze prowadzce do rwnowagi rynkowej, tym mniej miejsca na krtkookresowe zarzdzanie popytem (bdziemy wiksz wag przywizywa do polityki podaowej). Zaoenie 2: Im silniej wierzymy w moliwo utrzymania si wysokiego bezrobocia keynesowskiego w krtkim okresie, tym bardziej bdziemy przedkada krtkookresowe korzyci powrotu do penego zatrudnienia. Zaoenie 3: Im silniej koncentrujemy si na analizie krtkiego okresu, tym bardziej dopuszczalne staje si zaoenie traktujce oczekiwania jako dane w krtkim czasie (i odwrotnie).

Zaoenie 4: Im silniej wierzymy w wystpowanie histerezy, tym bardziej musimy si troszczy o sytuacj w okresie krtkim. Ramka 32.1: Tempo dostosowa na rnych rynkach Model makroekonomiczny = 4 rynki (dbr, pracy, pienidza, dewiz) + 4 zmienne (ceny dbr, paca nominalna, stopa procentowa, nominalny kurs walutowy) Procesy dostosowawcze: najszybciej przebiegaj na rynku walutowym i pieninym (przy pynnych kursach wymiennych); wolniej na rynkach dbr (ceny dbr nie s korygowane w codziennie, firmy same ustalaj i zmieniaj ceny); najwolniej na rynku pracy (dugie negocjacje pacowe firm z pracownikami). 32.2: Nowa szkoa klasyczna w makroekonomii Oparta na 2 przesankach: niemal natychmiastowego rwnowaenia rynku i racjonalnych oczekiwa. Cechy: prowadzona w niej analiza jest klasyczna (zaoenie, e gitko pac i cen pozwala gospodarce odzyska rwnowag przy penym zatrudnieniu i produkcji na poziomie potencjalnym), a zarazem nowa (zaoenie, gitko pac i cen czyni proces ich dostosowa niemal natychmiastowym); polityka pienina i fiskalna mog najwyej wpyn na struktur popytu globalnego na poziomie penego zatrudnienia; wielko popytu globalnego jest wyznaczana przez pooenie punktu rwnowagi przy penym zatrudnieniu; dostosowania pac i cen zachodz niemal natychmiastowo (rwnowaenie rynku); faktyczna stopa bezrobocia jest zawsze rwna naturalnej; istotna rola zaoenia racjonalnych oczekiwa (pastwo nie moe wykorzystywa polityki fiskalnej i pieninej do permanentnego tumanienia ludzi); gwne zaoenie tylko fakt, e pewne zmienne (np. pace nominalne) musz by ustalane z gry, nie pozwala, aby osignicie stanu penego zatrudnienia i produkcji rwnej potencjalnej byo zjawiskiem cigym; pastwo moe tylko kontrolowa poziom cen i skupia si na polityce podaowej, zmierzajcej do zwikszenia produkcji potencjalnej; restrykcyjna polityka budetowa i pienina sprzyjaj powstawaniu bezrobocia keynesowskiego; przekonanie o niemal cakowitym braku zwizku midzy gwatownym wzrostem bezrobocia w Europie a spadkiem popytu globalnego. Teoria realnego cyklu koniunkturalnego (patrz roz. 31) ten sam nurt. Cecha wsplna: nacisk na prawie cigy stan rwnowagi rynkowej oraz racjonalne oczekiwania. Cecha odmienna: teoria realnego cyklu koniunkturalnego jest bardziej skrajna i oglniejsza (zaprzecza wystpowaniu odchyle od potencjalnego poziomu produkcji nawet w krtkim okresie + koncentruje analiz na mikroekonomicznych podstawach decyzji midzy okresowych podejmowanych przez firmy, pastwo, etc.). Ramka 32.2: Moliwe warianty i ograniczenia polityki gospodarczej (skorowidz terminw) Popyt globalny = popyt na produkcj krajow suma wydatkw konsumentw, wydatkw inwestycyjnych przedsibiorstw, wydatkw pastwa na zakup dbr i usug oraz warto eksportu netto. Zarzdzanie (sterowanie) popytem polityka, ktrej celem jest stabilizacja popytu globalnego na poziomie bliskim stanu penego zatrudnienia. Pastwo wpywa na popyt globalny bezporednio (przez zmiany tych skadowych, na ktre ma wpyw, np. wydatki rzdowe) lub porednio 9zmiany podatkw wpywajce na wydatki prywatne i polityk pienin). Produkcja potencjalna wielko produkcji, jak przedsibiorstwa s gotowe dostarczy na rynek w warunkach penego zatrudnienia (zaley od poziomu zatrudnienia i wyposaenia kapitaowego). Pene zatrudnienie wielko zatrudnienia zapewniajca rwnowag na rynku pracy (przy pacy realnej, zapewniajcej tak rwnowag, bezrobocie ma tylko charakter dobrowolny). Polityka podaowa polityka, ktrej celem jest zwikszenie produkcji potencjalnej (obnika podatkw, reforma ruchu zwizkowego, subsydiowanie kosztw szkolenia zawodowego, ograniczenie zakresu interwencjonizmu pastwowego, tumienie inflacji). Histereza pogld, zgodnie z ktrym przejciowe zakcenia w gospodarce wywieraj trway wpyw na rwnowag w dugim okresie.

32.3: Umiarkowani monetaryci (Gownie Milton Friedman) Monetaryci ekonomici hodujcy doktrynie klasycznej utrzymujcej, e wzrost poday pienidza prowadzi w istocie do wzrostu cen, a nie do wzrostu produkcji. Cechy: przekonanie, e przywracanie penego zatrudnienia moe si nieco przecign w czasie; histereza jest mao istotna (bo kiedy po przejciowym szoku gospodarka powraca do stanu penego zatrudnienia, to jest on analogiczny do wyjciowego stanu rwnowagi dugookresowej); przekonanie, e powrt do penego zatrudnienia trwa niedugo (2-3 lata), wic najwaniejsz konsekwencj zwikszenia nominalnej poday pienidza jest po prostu wzrost cen); na krtk met bodce fiskalne lub pienine mog spowodowa zmiany w popycie globalnym, produkcji i zatrudnieniu (ale nie naley podejmowa takich dziaa w praktyce, bo gospodarka po kilku latach i tak wrci do stanu penego zatrudnienia; poza tym powstaje niebezpieczestwo, e polityka taka przyniesie skutki odwrotne od zamierzonych, jeli celem polityki ekonomicznej nie jest zwikszanie przecitnego poziomu produkcji i zatrudnienia, tylko szybkie amortyzowanie wstrzsw i zmniejszenie skali odchyle od penego zatrudnienia); dziaania podejmowane w krtkim okresie powinny by podporzdkowane celom dugofalowym; niskie tempo wzrostu iloci pienidza sprzyja utrzymaniu niskiej inflacji; bardzo znaczne ograniczenie poday pienidza moe doprowadzi do powanego kryzysu typu keynesowskiego (bo konieczne stanie si gbokie dostosowywanie pac i cen); obniajc wolniej stop wzrostu poday pienidza, mona zagodzi problemy wynikajce z dostosowa pac i cen (wic recesja bdzie mniej ostra); podstawow powinnoci rzdu jest podnoszenie poziomu produkcji potencjalnej i penego zatrudnienia rodkami polityki podaowej oraz ograniczenie inflacji. 32.4: Umiarkowani keynesici Keynesici na krtk met i monetaryci w analizie dugookresowej. Cechy: pogld, e gospodarka ostatecznie powrci do stanu penego zatrudnienia, ale dostosowywanie pac i cen przebiega do powoli, wic powrt do rwnowagi moe nastpi po upywie kilku lat; w krtkim okresie spadek globalnego popytu moe spowodowa siln recesj; waniejszy jest krtki okres; wyduenie recesji zmniejsza niebezpieczestwo wystpienia odwrotnego do zamierzonego skutku polityki stabilizacyjnej, a zarazem zwiksza potrzeb prowadzenia takiej polityki (recesje mog by bardziej dotkliwe); rzd powinien ponosi odpowiedzialno za polityk stabilizacyjn w krtkim okresie; teza, e utrzymywanie wysokiego tempa wzrostu poday pienidza musi w kocu doprowadzi do inflacji, gdy tylko zostanie osignite pene zatrudnienie; w bardzo dugim okresie trway wzrost gospodarczy moe pobudzi tylko polityka podaowa oddziaujca na zwikszenie produkcji potencjalnej. Nowi keynesici w latach 70. podejcie keynesistw stao si niemodne (niedocenianie znaczenia mikroekonomii + wzrost bezrobocia i inflacji) chcieli stworzy mikroekonomiczne podstawy analizy keynesowskiej; mechanizm rynkowy nie moe dziaa prawidowo a zdolno rynku jest rezultatem problemw z informacj, efektw zewntrznych oraz kosztw podejmowania decyzji i kosztw wprowadzania zmian; G. Mankiw, D. Romer analiza powolnego dostosowywania si cen o pac (nawet mae ograniczenie elastycznoci wielkoci nominalnych moe uzasadni standardowe keynesowskie reakcje gospodarki); J. Stiglitz prawie natychmiastowa reakcja cen na rynku dbr nie tylko pomaga w przywracaniu rwnowagi w gospodarce, ale moe nawet zaostrzy problemy bdce przedmiotem zainteresowa keynesistw; nowi zwolennicy histerezy przesunicie krzywej poday moe mie trwae nastpstwa (trzeba prowadzi polityk stabilizacyjn, bo zapobiega przeksztacaniu si trudnoci krtkookresowych w dugookresowe). 32.5: Skrajni (ortodoksyjni) keynesici Cechy:

teza o niezdolnoci rynkw do osigania rwnowagi w krtkim okresie + przekonanie, e nawet w dugim okresie rynki nie osigaj rwnowagi; bezrobocie keynesowskie moe by permanentne, jeli rzd nie podejmie interwencji w celu pobudzenia popytu globalnego; stymulowanie popytu globalnego przez pastwo musi by skuteczne (zawsze!); zaoenie o sztywnoci rynku pracy (hipoteza pacy realnej brak elastycznoci pacy realnej prowadzi do nadwyki poday na rynku pracy); udowodnienie niemoliwoci faktu, e obnienie wszystkich zmiennych nominalnych spowodowaoby wzrost realnej poday pienidza i spadek stopy procentowej (bo: niemoliwe jest skoordynowanie zmian pac nominalnych i cen; nawet gdyby udao si doprowadzi do pewnego spadku zmiennych nominalnych, efekty mog by znikome, jeli gospodarka jest w stanie gbokiej recesji); wiara w skuteczno polityki fiskalnej w przezwycianie gbokich recesji; uomnoci koordynacji (tj. efekty zewntrzne) wystpuj w przypadku oczekiwa i ustalania wysokoci pac.

Ramka 32.5: Zestawienie porwnawcze konkurencyjnych pogldw Wyszczeglnienie Osignicie rwnowagi rynkowej Oczekiwania Dugi okres/krtki okres Pene zatrudnienie Zawsze blisko Histereza Nie stanowi problemu Wnioski dla polityki gospodarczej Zarzdzanie popytem bezuyteczne; wana rola polityki podaowej Nie stanowi problemu Waniejsza polityka podaow; trzeba unika gwatownych zmian popytu Moe by powanym problemem Rwnie wane zarzdzanie popytem Nowa szkoa klasyczna Bardzo szybkie Racjonalne szybkie dostosowania Maa rnica z racji szybkich dostosowa Umiarkowani monetaryci Do szybkie Dostosowania wolniejsze Waniejszy dugo okres Nigdy nie za daleko Umiarkowani keynesici Do wolne Dostosowania szybkie lub wolne Nie lekcewa krtkiego okresu Moe by daleko Moe by bardzo daleko Nie stanowi powanego problemu Najwaniejsze jest zarzdzanie popytem Skrajni keynesici Bardzo wolne Dostosowania wolne Krtki okres bardzo wany

32.6: Rekapitulacja (wnioski) Rywalizacja pogldw w dziedzinie makroekonomii wie si take z odmiennym spojrzeniem na problematyk mikroekonomiczn. Optymistyczni ekonomici (wierz w automatyczne osiganie rwnowagi, np. Friedman) rynki funkcjonuj zupenie sprawnie; szermierze idei wolnego rynku; pastwo powinno zwalcza monopole. Pesymistyczni ekonomici (nie wierz w automatyczne osiganie rwnowagi) akcentuj czynniki niepozwalajce na sprawne funkcjonowanie mechanizmu rynkowego; pastwo winno swoj ingerencj wspomaga funkcjonowanie rynku w interesie spoecznym

33. HANDEL MIDZYNARODOWY: POLITYKA HANDLOWA

STRUKTURA GEOGRAFICZNA HANDLU WIATOWEGO Prawie poowa obrotw handlu wiatowego dokonuje si w grupie krajw uprzemysowionych, na kraje tej grupy przypada ok. 2/3 wiatowego eksportu, dochodu i importu. Handel midzynarodowy koncentruje si w tyche krajach. [tab. 31.3.] GOWNE CECHY HANDLU WIATOWEGO 1) szybsze tempo wzrostu obrotw handlowych w porwnaniu z dynamik dochodu 2) koncentracja handlu wiatowego w grupie krajw uprzemysowionych: a) na ktre przypada poowa obrotw wiatowych b) s one rwnie najwikszymi importerami ropy naftowej c) oraz produktw eksportowanych przez kraje sabo rozwinite 3) ok. 40 % handlu wiatowego obejmuje towary nie przetworzone, pozostae 60% -towary przetworzone 4) 1/3 eksportu krajw sabo rozwinitych stanowi produkty przemysu przetwrczego zasadnicze problemy handlu wiatowego :

1) ceny surowcw: dua rnica cen miedzy towarami przetworzonymi (importowanymi przez 2)
kraje biedne), a surowcami (eksportowanymi przez kraje biedne ), kraje te czuj si wykorzystywane. Eksport towarw przetworzonych z krajw sabo rozwinitych: kraje sabiej rozwinite rozwijaj swoje zdolnoci przetwrcze (np. Tajwan) , wic kraje uprzemysowione obawiaj si zalania swojego rynku przez towary przetworzone w krajach sabiej rozwinitych, w ktrych jest tasza sia robocza. Konflikty handlowe midzy krajami uprzemysowionymi: maj wicej i chc jeszcze wicej

3)

PRZEWAGA KOMPARTYWNA Koszt alternatywny (inaczej: koszt utraconych moliwoci) danego dobra jest wyznaczony przez ilo innych dbr, z ktrych trzeba zrezygnowa, aby wytworzy dodatkow jednostk danego dobra. Koszty alternatywne informuj nas o Relatywnych kosztach wytwarzania rnych dbr. Zgodnie z zasad przewagi komparatywnej kraje wytwarzaj i eksportuj te dobra, ktrych wzgldne koszty produkcji s nisze w innych krajach. GOSPODARKA OTWARTA Niezalenie od rnic w absolutnych kosztach wytwarzanych midzy krajami (tzn. korzyci absolutnych) istnieje pewien poziom kursu walutowego pozwalajcy kademu krajowi produkowa przynajmniej jedno dobro taniej ni inne kraje, przy zaoeniu, i ceny wszystkich dbr s wyraone w tej samej walucie. Jeli kurs walutowy znajduje si na poziomie rwnowagi, kady kraj moe eksportowa co najmniej jedno dobro, wpywy ze sprzeday ktrego pokrywaj wydatki na import i eksport. RNICE W RELACJI KAPITA PRACA Wzgldnie obfite wyposaenie w dany czynnik wytwrczy (kapita lub praca) powoduje, e czynnik ten staje si wzgldnie tani. Dobra, do wytworzenia ktrych zuywa si relatywnie duo tego czynnika wytwrczego, bd w rezultacie rwnie wzgldnie tanie, np. Japonia ma duy kapita wic eksportuje towary kapitaochonne (komputery itp.) Chiny maj duo rk do pracy wic eksportuj towary pracochonne. W produkcji tych wanie dbr kraj bdzie wykazywa przewag komparatywn. Dwa wyjanienia przewagi komparatywnej:

1) Ricardo rda p.k. upatruj w rnicach w technice, wydajnoci i pracochonnoci midzy krajami. 2) Istota p.k. wie si z rnicami w skali midzynarodowej w relatywnych kosztach czynnikw wytwrczych: nawet jeli poszczeglne kraje dysponuj t sam technologi i nie wystpuj midzy nimi rnice w wydajnoci pracy ujciu fizycznym, mog si one jednak rni pod wzgldem relatywnych cen dbr krajowych, bdcych odbiciem rnic wzgldnych kosztw czynnikw wytwrczych midzy krajami. WYMIANA WEWNTRZGAZIOWA Wymiana wewntrzgaziowa - handel produktami wytworzonymi w tej samej gazi, np. Niemcy eksportuj mercedesy a importuj jaguary. zjawiska wpywajce na wymian wewntrzgaziow 1) konsumenci lubi mie duy wybr midzy rnymi markami towarw 2) poszczeglne kraje nie wytwarzaj wszystkich gatunkw danego towaru, lecz specjalizuj si w produkcji wybranych gatunkw 3) Koszty transportu (wiksza wymiana w. miedzy krajami blisko pooonymi) Natenie wymiany wewntrzgaziowej midzy si za pomoc wskanika od 0 do 1. przy wartoci 0 okrelony towar przepywa wycznie w jednym kierunku dany kraj tylko eksportuje lub tylko importuje ten towar; przy wartoci 1 warto eksportu okrelonego towaru z danego kraju jest rwna wartoci importu. Im bardziej jednorodne produkty (np. paliwa, stal) tym silniej struktur wymiany okrela przewaga komparatywna wynikajca z relatywnej rzadkoci czynnikw wytwrczych ( wskanik bliski 0 ). W miar wzrostu stopnia przetworzenia produktw przewaga komparatywna traci znaczenie (wskanik bliski 1) , a jej miejsce zajmuj zrnicowanie towarw rozszerza si wymiana wewntrzgaziowa. EKONOMICZNE ASPEKTY CE Polityka handlowa polityka oddziaywania przez rzd na wymian midzynarodow za pomoc takich narzdzi, jak podatki, subsydia lub bezporednie ograniczenia importu i eksportu. Podnoszc cen krajow, co prowadzi do ograniczenia konsumpcji i wzrostu produkcji krajowej. W konsekwencji nastpuje spadek importu Co powoduje dwa rodzaje zbdnych strat bdcych spoecznym kosztem netto : 1) Nadprodukcj przedsibiorstw krajowych, ktrych kracowe koszty przewyszaj cen wiatow 2) Podkonsumpcj konsumentw, ktrych kracowe korzyci s wysze od ceny wiatowej PRAWDZIWE I POZORNE ARGUMENTY NA RZECZ OPAT CELNYCH 1) Argumenty najlepszy z moliwych (ang. firstbest) obejmuj przypadki, w ktrych wprowadzenie ce jest najlepszym sposobem osignicia danego celu. Optymalna ochrona celna jeli kraj moe wpywa na cen importow, to cena wiatowa jest nisza od spoecznego kosztu kracowego w kraju importera. 2)Argumenty typu drugi po najlepszym (ang. second-best) dotycz sytuacji, w ktrych opata celna suy osigniciu celu, ale istnieje take inny, skuteczniejszy zestaw rodkw, niemoliwy jednak do zastosowania, np. ze wzgldu na obronno kraju , rzd wprowadza ca na czogi, aby krajowy przemys zbrojeniowy nie upad. 3) Nieistotne argumenty na rzecz ce, np. niskie koszty robocizny za granic. STRATEGICZNY ASPEKT POLITYKI HANDLOWEJ W wymianie midzynarodowej rywalizacja typu strategicznego moe wystpowa w dwch postaciach:

1) bezporedniej midzy potnymi przedsibiorcami z poszczeglnych krajw 2) poredniej midzy rzdami krajw dziaajcych w interesie swoich przedsibiorstw. Dumping wystpuje wtedy, gdy zagraniczni producenci sprzedaj swoje towary po cenach poniej krajowych kosztw wytwarzania; albo te korzystaj z pomocy pastwa, ktre wspiera ich za pomoc subsydiw. Z zasady wyznaczania celu (zapewnienie zysku $$$ po wasze czasy) wynika, e, bardziej ni ca, spoecznie efektywnym sposobem wsparcia dostosowa w krtkim okresie jest dofinansowanie procesu przekwalifikowania oraz realokacji siy roboczej.

Wic, po co ca?:

1) koncentracja korzyci, rozproszenie kosztw , np. rolnicy daj ce ochronnych na

pszenice, bo zagraniczna za tania, maj jakiego Andreja, ktry zbierze ich do kupy(koncentracja korzyci), maa blokada na autostradzie A4576 i rzd musi zareagowa (aby nie traci solidnego elektoratu) i wprowadza ca na pszenice, a e Polska to nie tylko kraj zocistych anw pszenicy, wiec za posunicia rzdu pac wszyscy, a e wszyscy mog tylko narzeka a nie krzycze (rozproszenie), wic rzd si nie przejmuje, e wielu to nie pasuje, bo narzekanie ley w naturze Polakw ( co u Ciebie? A wiesz stara bieda) 2) ca a subsydia atwiej wprowadzi ca i ludzie si ciesz, bo dziki dochodom z ca moe zostan obnione podatki subsydia to nie taka prosta sprawa i mog si wiza z podwyszeniem podatkw INNE (ni ca) RODKI POLITYKI HANDLOWEJ

1) ograniczenia ilociowe ( kwoty importowe) oznaczaj wprowadzenie grnego puapu 2) 3)

wolumenu importu do danego kraju. bariery pozataryfowe- s to przepisy administracyjne dyskryminujce towary zagraniczne w porwnaniu z krajowymi, np. dobre bo polskie subwencje eksportowe popieranie eksportu przy zastosowaniu takich rodkw, jak np. bezporednie subwencje, tani kredyt czy zezwolenia czy ulgi podatkowe. Subwencje eksportowe powoduj podwyszenie poziomu cen krajowych i ograniczenia konsumpcji, ale wywouj te wzrost produkcji i eksportu. Prowadz, podobnie jak opaty celne, do powstania strat spoecznych. Dobra s eksportowane po cenie niszej od spoecznego kosztu kracowego i od kracowej korzyci krajowych konsumentw

Protekcjonizm z reguy spoecznie szkodliwy, jednake ze wzgldw politycznych czsto przez rzdy stosowany

34. MIDZYNARODOWY SYSTEM WALUTOWY I FINANSE MIDZYNARODOWE

Kurs walutowy cena rwnowagi, po ktrej s dokonywane transakcje wymienne pomidzy dwiema walutami krajowymi na rynku walutowym. ( stosunek waluty zagranicznej do krajowej) - popyt na walut krajowa wynika z chci nabycia przez cudzoziemcw krajowych towarw, usug i aktyww - poda waluty krajowej wynika z chci np. Polakw do zakupu zagr. towarw usug i aktyww (jeli pastwo nie interweniuje kurs rwnowagi ustala si w wyniku gry poday i popytu)

Typy systemu kursu walutowego a) Stae(sztywne) - system waluty zotej( interwencja pastwa nie wystpuje lub jest pautomatyczna) -kursy dostosowywane okresowo(o pewnej stopie uznaniowoci[swobody]) Pynne -cakowicie pynne( tak jak system waluty zotej) -regulowane kursy pynne( tak jak dostosowywane okresowo) System waluty zotej: (nominalne kursy walutowe s stae) - rzd kadego kraju ustala cen zota wyraon w jednostkach waluty krajowej (parytet zota- cena zota w walucie krajowej ustalona przez rzd) - utrzymanie przez pastwo wymienialnoci waluty krajowej na zoto- bdzie kupowa lub sprzedawa tyle zota, ile ludzi bd chcieli sprzeda lub kupi po cenie rwnej parytetowi - istnienie zwizku midzy krajow emisj pienidza a stanem rezerw zota Pastwo moe dokonywa emisji banknotw tylko, gdy kupi zoto od ludnoci. Jeeli ludzie wymieniaj banknoty na zoto to zmienia si ilo tych papierowych banknotowo w obiegu( zwizek stuprocentowego pokrycia obiegu pieninego) - kady banknot musi mie swj odpowiednik w okrelonej iloci zota o tej samej wartoci w skarbcu banku centralnego - zwikszenie poday pienidza cile zaley od utrzymania w skarbcu odp.iloci zota S zatem 3 zasady: ustalanie parytetu, wymienialno, stuprocentowe pokrycie w zocie. USA : parytet 20,67 $ za uncj zota GB: parytet 4,25 funta za uncje 20,67 / 4,25 = 4,86------- kurs dolara wobec funta 4,86 $ za jednego funcika (w istocie zoto kosztuje tyle samo w obu krajach) (wzrost poday pienidza wzrasta tylko w takim tempie, w jakim wzrasta poda zota) Dostosowania w bilansie patniczym w systemie waluty zotej Punkt wyjcia: taka sama sytuacja gospodarcza w USA i GB charakteryzujca si: - rwnowag wewntrzn(pene zatrudnienie) i rwnowag zewntrzn( nie ma nadwyki ani deficyty w bilansie patniczym) - staa poda pienidza, dany poziom rezerw zota w skarbcu, dany poziom cen ZMIANA -USA w pewnym momencie wicej importuj z GB - powoduje to nadwyk w bilansie handlowym GB -nastpuje wzrost popytu globalnego na produkty brytyjskie (ma miejsce krtkookresowy keynesowski rozkwit gospodarczy) - w USA ma miejsce recesja i deficyt patniczy - ludzie wymieniaj dolary na finty - nadwyka poday dolarw na rynku walut - wzrost kursu dolara do funta powoduje zakup zota w USA za dolary i sprzeda go w Banku Anglii za funty -zmniejszenie wzgldnej poday dolarw w stosunku do funtw -nadwyka w bilansie patniczym GB powoduje wzrost rezerw zota w Banku Anglii - moliwo dostarczenia dodatkowych funtw - w USA spadek rezerw zota w banku centralnym ( deficyt handlowy jednych krajw oznacza nadwyk)

Kraj z nadwyk bilansu patniczego: - wzrost krajowej poday pienidza -wzrost oficjalnych rezerw zota Kraj z deficytem -zmniejszenie rezerw zota i ograniczeni krajowego obiegu pienidza GB(rozkwit) - ceny i pace nie dostosowuj si od razu do wzrostu popytu - powolny wzrost cen powoduje spadek konkurencyjnoci gospodarki (agodzone przez uzupeniajce przepywy pienine) Nadwyka bilansu patniczego- wzrost iloci funtw z obiegu- powikszenie zasobw zota w Banku Anglii Zwikszona poda pienidza powoduje wzrost cen wewntrznych przez normalny mechanizm obniki stopy procentowej i wzrost popytu globalnego na dobra Wzrost cen spadek konkurencyjnoci zmniejszenie nadwyki bilansu patniczego Deficyt w USA spadaj zasoby zota i poda pienidza- wzrost stopy procentowej obnienie cen i pac wzrost konkurencyjnoci gospodarki ameryk. Eksportu System waluty zotej zapewnia automatyczne przywracanie rwnowagi w bilansach handlowych i patniczych( system przywracania rwnowagi zaley od tempa, w jakim krajowe ceny i pace reaguj na presj stwarzan przez nadwyk poday lub nadwyk popytu) System kursu dostosowywanego okresowo( z Breton Woods)- in. System dolarowy. Wszystkie kraje zgodziy si ustali kurs swojej waluty wobec dolara (parytetu waluty krajowej wobec $$$$) - wymienialno waluty na dolary nie na zoto - kraje musiay kupowa lub sprzedawa dolary ze swoich rezerw dewizowych lub z zasobw dolarowych - kraje musiay broni staego kursu swojej waluty wobec dolara - nie ma stuprocentowego pokrycia waluty krajowej, krajowy obieg pieniny nie musia by w jakikolwiek sposb zwizany z zasobami w rezerwach dewizowych banku centralnego - istnieje moliwo dodruku pienidzy !!!!( reaguje si tak w przypadku zmniejszenia poday pienidza, na krtk met zapobiega to wzrostowi bezrobocia)(system ten blokuje mechanizm dostosowawczy oparty na zocie) - cige finansowanie deficytu dolarami moe doprowadzi do wyczerpania zapasw a tym samym koniecznoci dewaluacji waluty( obnienie parytetu wobec dolara) Pynne kursy walutowe - utrzymanie staej rwnowagi przy braku jakiejkolwiek interwencji pastwowej za porednictwem swych rezerw dewizowych - rezerwy s niezmienione i nie wystpuj mechanizmy zewntrzne mogce zmieni rozmiary krajowej poday pienidza - wpywy zza granicy s rwne odpywom( zrwnowaony bilans patniczy) Kurs oparty na parytecie siy nabywczej- cieka zmian nominalnego kursu walutowego, ktra pozwala utrzyma na staym poziome konkurencje midzynarodow w krachach, w ktrych wystpuj wysza stopa inflacji ni u ich konkurentw powoduje deprecjacj nominalnego kursu walutowego. Natomiast w krajach, w ktrych inflacja jest nisza bdzie nastpowa aprecjacja kursu. (parytet stosunek wymienny 2 lub wicej walut, wzajemne powizanie ich wartoci) -Kursy walutowe dostosowuj si do cieki parytetu siy nabywczej tylko w duszych okresach

-moe ten system w dugim okresie rozwiza problem ogromnych rnic krajowych stp inflacji i tempa wzrostu krajowej poday pienidza w skali midzynarodowej

(rachunek obrotw biecych w bilansie patniczym- zapis patnoci z tytuu przepywu dbr i usug oraz pozostaych transakcji biecych pomidzy krajem z zagranic) Popyt i poda waluty zaley od transakcji na rachunku obrotw biecych bilansu patniczego(wymiana dbr i usug za granic) jak i transakcji na rachunku obrotw kapitaowych obejmujcych przepywy aktyww midzy krajem a zagranic (sia nabywcza- ilo towarw i usug, jakie mona naby za dany nomina pienidza; wzrost oglnego poziom cen oznacza spadek siy nabywczej) Stopa zysku zaley od - porwnania stp procentowych oferowanych od aktyww wyraonych w rnych walutach -od oczekiwanych zyskw lub strat kapitaowych wynikajcych ze zmian kursw walutowych w okresie, w jakim aktywa te s utrzymane -Wzrost oprocentowania lokat w funtach moe doprowadzi do wzrostu kursu funta szterlinga - kurs walutowy moe si zmieni w momencie przepywu kapitaw lub, gdy pojawia si takie zagroenie -wzrost kursu inwestorzy spekulacyjni mog doj do wniosku, ze niedugo bdzie si mg znowu obniy- wystraszanie czci inwestorw. - ograniczenie transakcji na rachunku obrotw kapitaowych(utrzymanie rwnowagi na rynku walutowym) -Rzd chce ograniczy poda pienidza i obniy tempo inflacji -powolny proces dostosowa krajowych cen i pac przebiega powoli, to pocztkowym skutkiem zmniejszenia nominalnej poday pienidza jest spadek realnych zasobw pienidza - powoduje to wzrost stopy procentowej i wzrost kursu walutowego, aby zapobiec masowemu napywowi kapitau na rachunek obrotw kapitaowych bilansu patniczego Powoduje to: -zmniejszenie konkurencyjnoci gospodarki -spadek eksportu i wzrost stopy procentowej powoduje spadek koniunktury a nastpnie obnik cen i pac - nisza nominalna poda pienidza, nisze ceny i pace i wyszy nominalny kurs walutowy pozwala odbudowa konkurencyjno gospodarki Stae a pynne kursy walutowe Odporno na wstrzsy: -nominalne( gdy rne kraje maj rna stop inflacji) - realne( gdy w gosp. wiatowej pojawiaj si wstrzsy np. wzrost cen ropy) System kursw pynnych lepiej radzi sobie z rnicami w stopie inflacji. Kursy walut krajw o wysokiej inflacji musza si w duszym okresie czasu same obniy. W przypadku problemw realnych pynne kursy lepiej radziy sobie z gwatownymi wstrzsami w gospodarce. Odporno na niestabilno: Czsto zarzuca si kursom pynnym i ich niepewno i cige wahania, co hamuje rozwj handlu midzynarodowego i przeciwdziaa inwestycjom. Wynika to jednak z naturalnej waciwoci gospodarki, ktra cechuje si niepewnoci i ryzykiem. W przypadku krajw o staym kursie, bd one dyy czasem do utrzymania staego kursu kosztem niestabilnej polityki pieninej. Dyscyplina finansowa:

Pynne kursy pozwalaj na utrzymanie trwaych rnic krajowych stp inflacji, czyli nie mog zapobiec wejciu kraju na ciek szybkiego wzrostu poday pienidza i wzrostu stopy inflacji. Stae kursy walutowe lepiej radz sobie z dyscyplin finansow gwnie przez restrykcyjn polityk finansow. Wolno handlu i patnoci: Pynne kursy walutowe lepiej cechuj si mniejszymi praktykami protekcjonistycznymi(ca i inne bariery) , ktre mogyby ograniczy wolno i swobod handlu i wymian kapitau. Koordynacja polityki gospodarczej: W warunkach pynnych kursw walutowych przyjcie bardziej restrykcyjnej polityki pieninej tylko w 1 kraju doprowadzi do gwatownej aprecjacji kursu jego waluty ze wzgldu na wysoki poziom krajowej stopy procentowej. Ta szybka utrata konkurencyjnoci pogbi zaamanie koniunktury w kraju. Niejednoczesne przejcie poszczeglnych krajw do bardziej restrykcyjnej polityki pieninej moe prowadzi do gwatownych waha ich konkurencyjnoci w krtkim okresie. Skoordynowane zacienienie polityki pieninej oznacza bdzie , e wszdzie stopa procentowa bdzie wysoka. Nie bdzie powodw do tak duych krtkookresowych waha kursw walutowych, Dwa argumenty za koordynacja: - pozwala politykom uwzgldni koszty zewntrzne, jakie poszczeglne kraje przerzucaj na siebie wzajemnie - moe pozwoli rzdom na uwiarygodnienie prowadzonej przez nie polityki gospodarczej -wymiana inf. zapobiega bdom wynikajcym z zaoe, co do reakcji politykw w innych krajach

35. INTEGRACJA W EUROPIE W LATACH DZIEWIDZIESITYCH

Jednolity Akt Europejski - proces stopniowego rozszerzania EWG denie do cisej integracji (przeszkod odmienne tradycje i standardy regulacji gospodarki i draliwo tematu w sferze polityki) -PRZEOM-80 coraz wikszy nacisk na siy rynku, konkurencj i deregulacj gospodarki (logika konkurencji) ujednolicenie oglnych regu i ich surowe egzekwowanie, sposb realizacji kryteriw kryteriw gestii pastw + - brak koniecznoci rezygnowania z politycznej kontroli - bezporednie wczenie konkurencji w proces integracji - nie trzeba dokonywa wyborw w kategoriach wszystko, albo nic - pojawienie si konkurencji pomidzy rnymi formami regulacji ycia gospodarczego w krajach czonkowskich (-> unifikacja) 1987 podpisanie Jednolitego Aktu Europejskiego -> 12.1992 data zakoczenia budowy rynku wewntrznego poprzez harmonizacje przepisw prawnych i systemw regulacji cele: zniesienie istniejcych ogranicze midzynarodowych przepyww kapitaowych likwidacja wszelkich pozataryfowych barier w handlu w ramach Wsplnot (normy segmentujce dotd rynek krajowy) wyeliminowanie preferencji produktw krajowych w wypadku zakupw publicznych zniesienie kontroli granicznej postp w harmonizacji stawek podatkowych

rodzaje korzyci: ->z lepszej alokacji zasobw bariery pozataryfowe wystpujce w poszczeglnych krajach rnice ustawodastw lub stosowanych praktyk handlowych, ktre nie pozwalaj na swobodny midzynarodowy przepyw i usug

->skali wyeliminowanie trudnoci z penym zdyskontowaniem korzyci skali ->z nasilenia konkurencji mniejszy zakres kontroli pastwa ni dotd + uzyskanie korzyci skali bez koniecznoci utrzymania w rynku tak samo duego udziau, jak w swoim rynku krajowym (problematyka fuzji Dyrekcja ds.Konkurencji Komisji Europejskiej w Brukseli) Zamierzenia jednolitego aktu europejskiego: - wolny rynek wewntrzny -zniesienie istniejcych ogranicze przepyww kapitaowych -wyeliminowanie preferencji dla producentw krajowych (zakupy publiczne) -harmonizacja stawek podatkowych -zniesienie kontroli granicznej(opd warunkiem utrzymania zabezpiecze podyktowanych wzgldami socjalnymi,bezpieczestwa) Bariery pozataryfowe:rnice ustawodastw i praktyk ustrojowych w poszczeglnych krajach, ktre nie pozwalaj na swobodny przepyw towarw,dbr i usug midzy krajami Korzyci wynikajce z budowy jednolitego rynku dla krajw ue: -efektywna alokacja zasobw -specjalizacja tych produktw ,ktre dany kraj wytwarza taniej, ni inni -wzrost pkb -zwikszenie mobilnoci siy roboczej Prowadzenie dziaalnoci tam,gdzie stopa zysku jest najwiksza -intensywna wymiana wewnatrzgaziowa Kto zyska na zniesieniu barier pozataryfowych? -eksporterzy dysponujcy przewag komparatywn,producenci towarw pracochonnych w krajach o taniej sile roboczej(np.producenci obuwia z krajw poudniowej Europy- Grecja, Portugalia) -w nowoczesnych gaziach kraje pnocnej europy pnocnej, poprzez skupienie dziaalnoci na danym obszarze Mog konkurowa z USA, np. W produkcji komputerw Co zakada unia walutowa? -stale i niezmienne kursy walutowe w obrbie unii -swobod przepywu kapitau -wspln polityk pienin Warunki wejcia do europejskiej unii walutowej? -niska stopa inflacji -niskie nominalne stopy procentowe -stabilno nominalnego kursu walutowego w okresie dwch lat poprzedzajcych wejcie -kontrola deficytu budetowego oraz dugu publicznego Korzyci i koszty wejcia do EUW -zmniejszenie kosztw transakcyjnych i czasu,zasobw zuywanych na wymian walut -likwidacja niepewnoci zwizanej z kursami walut Koszty -recesja(spadek eksportu,spadek pac)spowodowane zlikwidowaniem moliwoci korekt kursowych -brak federalnego mechanizmu redystrybucji dochodu dla krajw,ktre przeywaj przejciowe kopoty Europa rodkowo Wschodnia: -niewydolno systemu gospodarki planowej ery komunizmu -> niski poziom ycia, fiasko zakupw kredytowych kredytowych lat 70 w celu odnowy majtku produkcyjnego dugi -> EBOR (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju) Z czego wynikaa niewydolno w 1989 roku -przestarzae wyposaenie kapitaowe -niska wydajno pracy -niski przecitny poziom dochodu na jednego mieszkaca

-marnotrawstwo zasobw -niedokoczone inwestycje -zaduenie zagraniczne -brak liberalizacji cen Reformy po 1989 roku: -liberalizacja cen(co spowodowao ich pocztkowy wzrost,a zarazem uruchomio mechanizm rynkowy) -konieczno utrzymania polityki,w ktrej pace realne nie rosn proporcjonalnie do cen=po pewnym nastpi wzrost produkcji,wydajnoi,nikt nie musi oczekiwa w kolejkach po towar,nie chodzimy z walizkami nic nie wartych pienidzy -prywatyzacja przedsibiorstwa pastwowych -zapewnienie wymienialnoci waluty -niedopuszczanie do hiperinflacji -kontrola dewizowa w zakresie przepyww kapitaowych w przypadku paniki wrd inwestorw zagranicznych i prb wycofania caoci kapitau -przeciwdziaanie wysokiemu deficytowi budetowemu >reformy podaowe uwolnienie cen - stworzenie warunkw do przejcia przez ceny mechanizmu alokacji zasobw - ceny maja odzwierciedla rzeczywist rzadko zasobw -liberalizacja cen oznacza ich nieuchronny wzrost (niebezpieczestwo uruchomienia spirali inflacyjnej) -uruchomienie bodcw ekonomicznych prywatyzacja (zarzdzanie poddane motywowi zysku) > handel i inwestycje zagraniczne

Dlaczego sytuacja w tych krajach pogorszya si w skutek reform? -utrata gwnego rynku zbytu(ZSRR) -bdy w zarzdzaniu przedsibiorstwami(prnia w kontroli wacicielskiej do momentu prywatyzacji)

-niewydolno systemu bankowego w przyznawaniu jak i egzekwowaniu kredytw

36. PROBLEMY KRAJW ROZWIJAJCYCH SI.

V 1974 Zgromadzenie Oglne Narodw Zjednoczonych przyjo rezolucj postulujc ustanowienie Midzynarodowego adu Ekonomicznego (NME) wzywajcego do midzynarodowej wsppracy na rzecz rozszerzajcej si luki miedzy krajami rozwijajcymi si a rozwinitymi. KSR- kraje sabo rozwinite 36.1 wiatowy rozkad dochodu i Nowy Midzynarodowy ad Ekonomiczny 1990r. Kraje o dochodach na rok (w funtach): niskich: 200 PNB rednich: 1500 PNB bogate uprzemysowione: 13000 PNB Postp w latach 1965- 1990 Po roku 1965 nastpia poprawa sytuacji krajw o niskich dochodach min. Wzrasta dugo ycia i polepsza si jego jako. Mimo jednak, e dochody wzrosy, to luka rozwojowa w porwnaniu z reszt wiata jeszcze si powikszya Pnoc i Poudnie Rozrnienie wiata na bogat Pnoc i ubogie Poudnie. Poudnie domaga si wikszego udziau w wiatowym dochodzie. KSR obejmuje zrnicowane zbiorowoci poczwszy od bardzo biednych krajw Afryki i Azji, a po kraje o rednich dochodach jak Argentyna czy Meksyk 36.2 Problemy krajw o niskich dochodach

Przyrost demograficzny: W krajach ubogich jest niska kontrola urodze. Gdy nie ma emerytur i zasikw, to jedynym sposobem zabezpieczenia si na staro jest posiadanie dzieci. Z powodu wzrostu demograficznego trzeba zwiksza produkcj znacznie szybciej ni w krajach bogatych. Rzadko zasobw: Wikszo krajw o niskich dochodach nie posiada zbyt wiele zasobw naturalnych nadajcych si do opacalnej eksploatacji. Kapita finansowy: Kraje biedne posiadaj niewiele zasobw wewntrznych, ktre mogyby przeznaczy na cele inwestycyjne. Wikszo wasnych zasobw przeznaczaj wic na konsumpcj biec. Inwestycje w infrastruktur: Bez odpowiedniej infrastruktury kraje ubogie nie mog osign wikszej wydajnoci produkcji i specjalizacji. Kapita ludzki: Pracownicy krajw ubogich z powodu niszego wyksztacenia s czsto mniej wydajni. Obyczaje: Niektre KSR poszukuj drogi alternatywnego rozwoju uwzgldniajc uwarunkowanie kulturowe wpisane w ich tradycje. Niska wydajno w rolnictwie: Jeli jest niska wtedy wikszo ludzi musi pracowa na roli, tylko po to by wyywi ca ludno. Niewielu wtedy moe zatrudni si poza rolnictwem. 36.3 Rozwj przez KSR handlu towarami nie przetworzonymi Tendencje ksztatowania si cen surowcw: W latach 1964- 1990 poza rop realne ceny surowcw wykazyway tendencj spadkow. Jednak obecnie, przy zmniejszajcej si iloci wielu mineraw ta tendencja moe ulec zmianie. Wahania cen: Drugim problemem, jaki stwarza specjalizacja w produkcji wyrobw nieprzetworzonych s wahania cen. Nie jest niczym szczeglnym zmiana realnej ceny o 40%. Koncentracja eksportu: Wahania cen surowcw prowadz do zmian wieloci wpyww z eksportu, tym samym waha wielkoci produktu narodowego brutto. W niektrych krajach jeden surowiec moe stanowi ponad poow cakowitych wpyww z eksportu KSR. Systemy stabilizowania cen surowcw: System taki mgby pomc ustabilizowa wpywy eksportowe krajw, ktrych gospodarka jest silnie uzaleniona od eksportu konkretnego surowca. Mona tworzy zapasy buforowe, czyli dokonywa interwencyjnych zakupw surowca przy niskiej jego cenie, a sprzedawa przy wysokiej. Polityk z ograniczeniem sprzeday z kolei stosuje OPEC. Nie maj oni magazynw, lecz uzgadniaj ze sob ile ropy pozostawi pod ziemi. Dziki temu ograniczaj spadek cen regulujc poda. KSR prboway te stabilizowania cen kakao i kawy i tak np. w Brazylii pastwo wykupywao nadwyki kawy , a nastpnie j spalao. 36.4 Rozwj przez uprzemysowienie Wiele krajw doszo do wniosku, e kluczem do rozwoju nie jest specjalizacja, lecz rozwj przemysu przetwrczego./ Formy rozwoju przemysu: Substytucja importu: niektre KSR, aby ustrzec si spadku dochodw z eksportu postanowiy ju nigdy w zbyt duym stopniu nie uzalenia si od gospodarki wiatowej. Strategia substytucji importu polega na zastpieniu importu produkcj krajow pod oson wysokich ce, lub ogranicze ilociowych. Prowadzi to do spadku obrotw handlu wiatowego. Polityka taka moe spowodowa marnotrawstwo i okaza si lepym zaukiem bdc kosztown, gdy substytucja zuywa wicej zasobw i wytwarza je po wikszych kosztach. Kraj moe specjalizowa si w dziedzinach dla siebie niekorzystnych, Plusem jest to, e ochrona celna moe pomc w rozwoju nowym gaziom gospodarki. Eksport towarw przetworzonych: zamiast odwraca si od wiata niektrzy obracaj te kontakty na swoj korzy jak choby Tajwan, Korea pd., Meksyk, itp.

Nowy protekcjonizm: kraje wysoko rozwinite powinny dokona przesunicia czynnikw wytwrczych do gazi, gdzie maj przewag komparatywn np. biotechnologia czy telekomunikacja, wykorzystujc wiedz i fachowcw, w ktrych obfituj. 36.5 Rozwj oparty na wykorzystaniu kredytw Trzeci szlak wiedzie przez zaciganie poyczek za granic Midzynarodowy kryzys zaduenia: W latach 80 zaduenie KSR gwatownie wzrastao. Zaduenie dolega tylko wtedy, jeli realna stopa procentowa jest dodatnia. Tylko wwczas na spat powicone s realne zasoby. 80 lata to jedyny okres po II wojnie, gdy realne stopy byy znacznie wysze od zera. Mona stwierdzi, e waciw miar zdolnoci patniczych kraju nie jest jego PNB, lecz dochody z eksportu. Przez obsug zaduenia rozumiemy patnoci odsetek od istniejcego dugu. Niewypacalno i restrukturyzacja zaduenia: W razie niewypacalnoci mona zwrci si do Midzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku wiatowego, ktry udziela krtkoterminowego kredytu na spat wierzycieli. Mona te zwrci si do wierzycieli (gwnie banki) o restrukturyzacj, czyli przesunicie terminu spaty i obnienie wysokoci rat. Ostatecznie mona rozway ogoszenie otwartej niewypacalnoci. W skrajnym przypadku pastwa- wierzyciele mog interweniowa zbrojnie. 36.6 Pomoc Kraje Poudnia twierdz, e Pnoc powinna udziela im pomocy. Rzdy jednak zwykle nie poczuwaj si do odpowiedzialnoci za na rd inny jak wasny. Poudnie twierdzi te, e ich ubstwo wynika std, i podczas epoki kolonialnej byy eksploatowane przez Pnoc budujc na ich krzywdzie swe bogactwa. Pomoc a kraje z niej korzystajce: wiele KSR postuluje, e najlepsz form pomocy jest wolny dostp do rynkw krajw bogatych- handel a nie pomoc. Zbyt wiele pomocy trafia do rzdowych elit, a nie ludzi naprawd potrzebujcych. Pomoc a migracja: najkrtsz drog do wyrwnania dysproporcji byoby dopuszczenie swobodnej migracji w skali midzynarodowej, Jednak obecnie istniej ograniczenia migracji do krajw bogatych, nawet okresowej migracji zarobkowej. Szanse na zmian tej sytuacji s praktycznie adne.

Kady egzamin jest do zdania, a czowiek moe wszystko znie (prcz jajka)