Pyty i powoki

Literatura: R.Bk, T.Burczyski, Wytrzymao materiaw z elementami ujcia komputerowego. WNT, Warszawa 2001

Pyty i powoki
13.1 Zaoenia teorii zginania 13.2 Siy wewntrzne i naprenia w prcie 13.3 Rwnania rwnowagi elementu
Przykad 13.5.1 Przykad 13.5.2 Przykad 13.6.1 Przykad 13.7.1 Przykad 13.7.2 Przykad 13.8.1

13.4 Rwnanie rniczkowe powierzchni ugitej pyty 13.5 Zagadnienia brzegowe dla pyt 13.6 Pyty koowe osiowosymetryczne 13.7 Bonowa teoria powok osiowosymetrycznych 13.8 Zgiciowa teoria cienkiej powoki walcowej 13.9 Metoda elementw skoczonych pyt i powok

13.1 Zaoenia teorii zginania pyt cienkich

Ciao ograniczone dwoma rwnolegymi paszczyznami, midzy ktrymi odlego (zwana gruboci), jest znacznie mniejsza ni dwa pozostae wymiary, przenoszce obcienie prostopade do tych paszczyzn, nazywa si pyt cienk o rwnomiernej gruboci. Przyjmiemy, e osie wsprzdnych x i y le w poziomej, rodkowej paszczynie pyty, przechodzcej przez rodek jej gruboci h, a o z jest skierowana w d (rys. 13.1). Obcienie przypadajce na jednostk powierzchni pyty okrela funkcja q(x,y). W teorii zginania pyt cienkich o rwnomiernej gruboci przyjmuje si nastpujce zaoenia:
Zaoenia teorii zginania pyt

l. Pyt cienk mona traktowa jako zbir oddzielonych paszczyznami prostopadymi do osi z warstw, ktre nie oddziauj na siebie mechanicznie. Oznacza to, e naprenie normalne sz w dowolnym punkcie pyty rwne jest zeru .

2. Kady punkt rodkowej paszczyzny pyty doznaje wycznie przemieszczenia w kierunku osi z, zwanego ugiciem w, ktre jest znacznie mniejsze ni grubo h. Skadowe przemieszcze w kierunku osi x i y s pomijalnie mae. Oznacza to, e paszczyzna rodkowa nie odksztaca si wzgldem osi x i y, a po odksztaceniu pyty tworzy si powierzchnia ugita. 3. Odcinek prostopady do paszczyzny rodkowej pozostaje po od-ksztaceniu pyty prosty i normalny do powierzchni ugitej. 4. Pyta jest wykonana z materiau liniowosprystego.

13.2 Siy wewntrzne i naprenia w pycie

Wyodrbnimy z pyty paszczyznami prostopadymi do osi x oraz y element o wymiarach dx, dy (rys. 13.2). Dziaaj na niego momenty gnce Mx My i skrcajce Mxy= Myx, odnoszce si do jednostki dugoci linii rodkowej odpowiedniego przekroju. Indeksy przy momentach s identyczne z indeksami przy wywoanych przez nie napreniach normalnych x,y od zginania i stycznych xy = yx. od skrcania w warstwie pyty o gruboci d z, odlegej o z od warstwy rodkowej. Ponadto na element pyty dziaaj siy poprzeczne Tx, i Ty odnoszce si do jednostki dugoci linii rodkowej odpowiedniego przekroju, ktre wywouj naprenia styczne xz = yz,. Zaoenie pierwsze jest, jak wida, suszne tylko wtedy, kiedy xz = yz, a wic Tx, i Ty mona pomin w rozwaaniach. Czyni si tak w teorii pyt cienkich, co umoliwia w pierwszej kolejnoci okrelenie skadowych x,y, xy=xy. paskiego stanu naprenia panujcego wtedy w dowolnej warstwie pyty. Nastpnie okrela si xz oraz yz, w zalenoci od Tx oraz Ty, wykorzystujc do tego celu wzr urawskiego. Sprzeczno ta powoduje, e rozwizanie ma charakter przybliony.

Napiszemy zwizki geometryczne oraz fizyczne dla dowolnej warstwy pyt u v u v (13.1) = + = , = ,
x

xy

oraz
x =
E ( x + v y ), 1 v2

y =

E ( y + v x ) 1 v2

(13.2)

xy = yx = G xy =

E xy 2(1 + v)

Po wstawieniu zalenoci (13.1) do (13.2) otrzymamy

x =

E u v +v 1 v 2 x y E v u +v y = 1 v 2 y x E u v +v 2(1 + v ) y x

(13.3)

xy = yx =

W formuach (13.3) wyrazimy przemieszczenia u i v przez funkcj w(x, y) opisujc powierzchni ugit pyty po jej odksztaceniu. Na rysunku 13.3 pokazano przekrj odksztaconej pyty paszczyzn prostopad do osi y. Pionowy odcinek ab przemieszcza si o w w d i obraca si o kt ugicia , zajmujc pooenie a`b` normalne do powierzchni ugitej pyty, przy czym
tg = w x

. Przemieszczenie punktu odlegego o z od warstwy rodkowej

pyty w kierunku osi x mona, jak wida z rysunku, obliczy nastpujco

u = ztg = z w x

(13.4)

jako e przy dodatnich z i jest ono skierowane przeciwnie w stosunku do osi x.

Analogicznie znajdziemy przemieszczenie v

v = z w y

(13.5)

Po uwzgldnieniu zalenoci (13.4) i (13.5) we wzorze (13.3) otrzymamy

2w Ez 2 w y = +v 2 1 v 2 y 2 x

(13.6)

2w Ez 2 w +v 2 x = y 1 v 2 x 2

(13.7)

xy = yx

Ez 2 w 2w Ez 2 w = = +v xy 2(1 + v ) xy 1 + v xy

(13.8)

Momenty Mx, My, Mxy rwnowa ukad elementarnych si wewntrznych, dziaajcych na jedn cian elementu pyty, pokazanego na rys. 13.2, i okrelonych przez naprenia x, y, xy. Warunki rwnowagi maj nastpujc posta

M x dy = x dAz = x z dx dz
A h 2 h 2

h 2

M y dx = y dAz = y z dx dz
A h 2 h 2

(13.9)

M xy dy = xy dAz = xy z dx dz
A h 2

Po wstawieniu zalenoci (13.6), (13.7), (13.8) do (13.9) i skrceniu dx, dy, ktre nie podlegaj cakowaniu, otrzymamy

Mx =

E 1 v2

w w 2 2 + 2 z dz x y h
2 2 2

h 2

E My = 1 v2

2w 2w 2 2 + 2 z dz y x h
2

h 2

(13.10)

M xy

E 2w = 1 + v xy

h 2

h 2

dz

Nietrudno zauway, e caka wystpujca w wyraeniach (13.10) jest momentem bezwadnoci prostokta o podstawie l i wysokoci h

1 h3 I= 12

(13.11)

Wprowadzimy ponadto pojcie sztywnoci zginania pyty D zdefiniowane nastpujco

Eh 3 EI D= = 2 12 1 v 1 v2

Sztywno zginania pyty

(13.12)

Po uwzgldnieniu zalenoci (13.11) i (13.12) w (13.10) otrzymamy momenty Mx, My, Mxy wyraone przez w(x, y)
Momenty zginajce i skrcajce w pycie

2w 2w M y = D 2 + 2 x y

(13.13)

2w M xy = (1 v ) D xy
2w 2w M x = D 2 + 2 y x

(13.14)

(13.15)

13.3 Rwnania rwnowagi elementu pyty.

Przy przejciu z punktu o wsprzdnych x, y do punktu o wsprzdnych x + dx, y + dy pyty funkcje Mx(x,y) , My(x,y), Mxy(x,y) = Myx(x,y) doznaj okrelonych przyrostw. Na rysunku 13.4 pokazano element pyty o wymiarach dx, dy oraz siy zewntrzne q(x, y) i wewntrzne, dziaaj-ce na poszczeglnych cianach, ktre utrzymuj go w rwnowadze. Tworz one przestrzenny ukad si rwnolegych do osi z, dla ktrego mona napisa trzy warunki rwnowagi.

Suma rzutw wszystkich si na o z jest rwna zeru

T y T Tx dy + Tx + x dx dy T y dx + T y + dy dx + q dx dy = 0 y x

Po otwarciu nawiasw, uproszczeniu i podzieleniu przez dxdy otrzymamy:

Tx T y + = q x y

(13.16)

Suma momentw wszystkich si wzgldem prostej rwnolegej do osi y, pokrywajcej si z doln krawdzi widocznej ciany elementu pyty (rys. 13.4), jest rwna zeru
M yx M x M x dy M x + dx dy + M yx dx M yx + dy dx + Tx dydx + x y Ty dx T dx dx dx Ty + y dy dx qdxdy = 0 2 y 2 2

Po uproszczeniu i pominiciu maych wyszego rzdu uzyskujemy

Tx = M x M yx + x y

(13.17)

Z drugiego rwnania momentw otrzymujemy

Ty = M y y + M xy x

(13.18)

13.4

Rwnanie rniczkowe powierzchni ugitej pyty

2 M xy 2 M y 2M x +2 + = q x 2 xy y 2

Po wprowadzeniu zalenoci (13.17) i (13.18) do (13.16) otrzymamy

Wyrazimy momenty Mx , My, Mxy w zalenoci (13.19) przez w(x,y), zgodnie z formuami (13.13), (13.14) i (13.15)
4w 4w 4w 4w 4w D 4 + v 2 2 2(1 v )D 2 2 D 4 + v 2 2 = q x y x y x y x y

std po podzieleniu przez D i rozwiniciu

q 4w 4w 4w 4w 4w 4w 4 v 2 2 2 2 2 + 2v 2 2 4 v 2 2 = x y x y x y y x y D x
Rwnanie Zofii Germain

Ostatecznie po uproszczeniu i zmianie znakw rwnanie rniczkowe powierzchni ugitej pyty, zwane rwnaniem Zofii Germain, uzyskuje nastpujc posta
4w 4w 4w q +2 2 2 + 4 = x 4 x y y D

(13.20)

Mona je zapisa rwnie w formie skrconej

2 q 2 2 2 2 + 2 2 + 2 w = x x D y y

czyli

4w =

q D

(13.21)

13.5

Zagadnienia brzegowe dla pyt

Tok rozwizania pyty skada si z nastpujcych kolejnych etapw. 1. Znalezienie funkcji w(x,y), ktra spenia rwnanie (13.20), czyli (13.21), oraz warunki brzegowe.

Warunki brzegowe

Jeeli pyta jest podparta swobodnie, np. wzdu osi y (rys. 13.5), to dla x = 0, w = 0 i Mx = 0. Wprawdzie jeszcze Mxy = 0, ale moment skrcaj-cy, dziaajcy wzdu krawdzi pyty, mona zastpi statycznie rw-nowan dodatkow rozoon si poprzeczn dziaajc w podporze.

w Jeeli pyta jest utwierdzona np. wzdu osi y (rys. 13.6), to dla x = 0, w=0 i x = 0 2. Okrelenie Mx, My, Mxy=Myz przez wstawienie w(x, y) do zalenoci (13.13), (13.14) i (13.15).

Siy poprzeczne Tx i Ty uzaleniamy od w(x,y), wstawiajc do zalenoci (13.17) i (13.18) zwizki (13.13), (13.14) i (13.15)
3w 3w 3w (1 v )D Tx = D 3 + v x xy 2 xy 2 czyli
Siy poprzeczne w pycie

3w 3w Tx = D 3 + x xy 2

(13.22)

oraz analogicznie
3w 3w Ty = D 3 + 2 y x y

(13.23)

3.

Wyznaczenie napre w zalenoci od si wewntrznych.

Z porwnania formu (13.6), (13.7), (13.8) z zalenociami (13.13), (13.14), (13.15), przy uwzgldnieniu zwizkw (13.11), (13.12), wyni-kaj nastpujce wzory
M xz I M z y = y I

x =

(13.24) (13.25)
M xy z I

Naprenia od zginania i skrcania w pycie

xy = yz =

(13.26)

Naprenia x, y, xy=yx , s liniowymi funkcjami wsprzdnej z i osigaj wartoci maksymalne w warstwach skrajnych pyty (rys. 13.7).

Skadowe pionowe napre stycznych, a take rwne im naprenia styczne w paszczyznach prostopadych do osi z wyznaczymy ze wzoru urawskiego (2.51), tak jak dla belki o przekroju prostoktnym

Naprenia od cinania w pycie

xz = zx =

Tx S I

(13.27)

yz = zy =
gdzie
1 h2 S = z2 4 2

Ty S I

(13.28)

moment statyczny odcitej czci przekroju

prostoktnego o podstawie l i wysokoci h wzgldem osi x lub y.

Naprenia xz i yz s kwadratowymi funkcjami wsprzdnej z i osigaj wartoci maksymalne w warstwie rodkowej pyty (rys. 13.7).

4.

Ocena wytrzymaoci pyty na podstawie wartoci maksymalnych napre, ktre wynosz

x max =

Mx W

(13.29) (13.30) (13.31)

y max =

My W

xy max =
gdzie:

M xy W

2I h2 W= = h 6

(13.32) (13.33)

xz max =
yz max =

3 Tx 2 h
3 Ty 2 h

(13.34) Rozwizanie pyty jest przykadem uproszczonego rozwizania przestrzennego zadania teorii sprystoci w przemieszczeniach.

Przykad 13.1
Pyta eliptyczna o gruboci h i konturze okrelonym rwnaniem:

x2 y2 + 2 1 = 0 2 a b
utwierdzona na brzegu przenosi rwnomiernie rozoone obcienie q (rys.13.8). Okreli moment gncy Mx w pycie, jeli stae spryste materiau, z ktrego jest wykonana, wynosz E, n. Funkcji w(x,y) bdziemy poszukiwa w nastpujcej postaci:
2

x2 y 2 w( x, y ) = C 2 + 2 1 a b

gdzie C - nieznana warto staa.

Obliczamy odpowiednie pochodne w(x, y), wstawiamy je do rwnania (13.20) i wyliczamy C

x2 y2 2x w = 2C 2 + 2 1 2 = a a x b 2 w 4C 3 x 2 y 2 = + 1, x 2 a 2 a 2 b 2 4 w 24C = 4 , b y 4

4C x 3 xy 2 2 + 2 x a2 a b 3 w 4C 6 x = , x 3 a 2 a 2 4 w 24C = 4 a x 4

4C 2 y 3w = 2 2 , x 3y a b

8C 3w = 2 2 x 3y 2 a b

czyli

24C 8C 24C q +2 2 2 + 4 = a4 ab b D

std
C=

q 2 3 3 8 D 4 + 2 2 + 4 ab b a

Funkcja opisujca powierzchni ugit pyty przybiera nastpujc ostateczn form

x2 y 2 2 + 2 1 w( x, y ) = a 2 3 b 3 8 D 4 + 2 2 + 4 ab b a q
2

a jej pochodne wynosz

w 4Cx x 2 y 2 = 2 2 + 2 1, a a b x w 4Cy x 2 y 2 = 2 2 + 2 1 b a b y

Warunki brzegowe, ktre wymagaj, aby dla punktw lecych na konturze

x2 y 2 + 1 = 0, a 2 b2 w = 0, w = 0, x w =0 y

s, jak wida, spenione. Moment gncy M x wyliczamy nastpujco

2w 2w M x = D 2 + v 2 x y

czyli po wstawieniu w(x,y)

4 3x 2 y 2 4 3 y 2 x 2 q + 1 + 2 2 + 2 1v Mx = b b 2 3 a 2 a 2 b2 a 3 8 4 + 2 2 + 4 ab b a

Przykad 13.2
Pyta prostoktna o wymiarach a, b i gruboci h podparta swobodnie na obwodzie przenosi rwnomiernie rozoone obcienie q (rys. 13.9). Znale rwnanie powierzchni ugitej w(x, y), jeli stae spryste materiau, z ktrego zostaa ona wykonana, wynosz E, v.

Rzadko uzyskuje si rozwizania pyty w formie zamknitej. Czsto poszukuje si funkcji w(x,y) w formie nieskoczonego szeregu. W przypadku naszego zadania musi by w=0 na konturze. Ponadto musz si zerowa na konturze momenty gnce. Pociga to za sob konieczno zerowania si pochodnych
2w i x 2
2w y 2

dla x=0 i x=a, a take y=0 i y=b.

Takie warunki brzegowe spenia podwjny nieskoczony szereg trygonometryczny, ktrego skadniki s sinusami gdzie Amn - wartoci stae.
mx nx w( x, y ) = Amn sin sin a b m =1 n =1

Do znalezienia staych Amn zalenych od m = l, 2, 3,... i n = l, 2,3,... zastosujemy rwnanie (13.20). Obliczamy odpowiednie pochodne w(x,y) i po podstawieniu ich do rwnania (13.20) otrzymujemy

m 4 4 mx nx Amn a 4 sin a sin b + m =1 n =1

m 4 n 4 4 mx nx + 2 Amn 2 2 sin + sin ab a b m =1 n =1

n 4 4 mx nx q + Amn 4 sin sin = b a b D m =1 n =1

Po zapisaniu lewej strony w formie jednej sumy rwnanie uzyskuje nastpujc posta
m4 m 2 n 2 n 4 mx nx q Amn 4 + 2 2 2 + 4 sin sin = a ab b a b D m =1 n =1
4

po dalszych oczywistych uproszczeniach

m2 n2 mx nx q Amn 2 + 2 sin sin = a b a b D m =1 n=1
4 2

W celu rozoenia prawej strony tego rwnania w podwjny szereg trygonometryczny stosujemy znan z matematyki zaleno
sin (m ) 1 m = 4 , m=

czyli

sin (m ) =1 m m =1

gdzie m = l, 3, 5,... W przypadku naszego zadania moemy napisa

1 mx 1 m sin a = 1 m= 4

n sin
n =1

nx =1 a
q

Po pomnoeniu przez tak spreparowane jedynki D moemy rwnanie rniczkowe powierzchni ugitej pyty napisa w nastpujcej formie
m2 n2 mx nx 4 Amn 2 + 2 sin sin = a b a b m =1 n =1
2

m2 n2 16q mx nx = 2 Amn 2 + 2 sin sin a b a b D m =1 n =1

gdzie m = l, 3, 5,...; n = l, 3, 5,...

Mona je po oczywistych przeksztaceniach doprowadzi do ostatecznej nastpujcej postaci

2 m 2 n 2 16q 1 mx nx 4 Amn a 2 + b2 2 D mn sin a sin b = 0 m =1 n =1

Warunkiem koniecznym i dostatecznym tego, aby suma niezalenych od siebie skadnikw bya rwna zeru, jest to, aby kady skadnik by rwny zeru
m2 n2 16q 1 =0 Amn 2 + 2 2 a b D mn
4 2

skd
Amn =
6

16q m2 n2 D mn 2 + 2 a b
2

Wstawiamy Amn (ktre si zeruj dla parzystych m i n) do poszukiwane-go w(x, y) i uzyskujemy ostateczne rozwizanie zadania
mx nx sin sin 16q a b w( x, y ) = 6 2 D m =1 n =1 m2 n2 mn 2 + 2 a b

13.6 Pyty koowe cienkie osiowosymetryczne

Pyt koow obcion osiowosymetrycznie (rys. 13.10) mona rozwiza stosunkowo atwo. Zarwno bowiem obcienia zewntrzne q, jak i spowodowane nim ugicia oraz siy wewntrzne s funkcjami jednej zmiennej - promienia r

Paszczyzna rodkowa pyty staje si po jej odksztaceniu powierzchni osiowosymetryczn o rwnaniu w(r). W przyjtym ukadzie wsp-rzdnych walcowych r, , z midzy ugiciem w(r) a ktem ugicia (r) zachodzi relacja
=
dw dr

(13.35)

Na infinitezymalny element pyty (rys. 13.11) dziaa w przekroju prze-chodzcym przez jej o obwodowy moment gncy Mt , (w paszczynie symetrii bowiem nie moe wystpowa ani sia poprzeczna, ani moment skrcajcy).

W przekroju prostopadym do promienia dziaa natomiast promieniowy moment gncy Mr, oraz rwnolega do osi z sia poprzeczna T. Jeeli pomin dziaanie siy T, to w warstwie o gruboci dz, od-legej o z od paszczyzny rodkowej pyty, panuje paski osiowosymetryczny stan naprenia. Okrelajce go naprenia gwne r, (promieniowe) oraz t, (obwodowe), jak rwnie odpowiadajce im odksztacenia r t s funkcjami dwch zmiennych r i z

W celu znalezienia zalenoci r i t od kta ugicia J rozwaymy dwie normalne do paszczyzny rodkowej pyty odlege od osi o r i r + dr przed i po ich obrocie spowodowanym odksztaceniem (rys. 13.12).

Odlege o z=CA=FB od paszczyzny rodkowej punkty A i B przemieciy si w pooenie A' i B', co spowodowao nastpujce odksztacenia r i t

r =

BB AA ( + d )z z d = = z (13.36) AB dr dr (r + AA)2 2r = (r + z ) r = z r = 2r r r

Na podstawie uoglnionego prawa Hooke'a mona okreli zaleno r i t , od kta ugicia

r =

E ( r + v t ) = Ez 2 d + v r 1 v2 1 v dr

(13.37)

t =

E ( t + v r ) = Ez 2 + v d dr 1 v2 1 v r

(13.38)

Wzorujc si na rozwaaniach przeprowadzonych w p. 13.2 (wzory (13.9)), mona napisa nastpujce relacje midzy Mr i r oraz Mt i t
h 2 h 2

M r rd = rd r zdz,
h 2

M r dr = dr r zdz
h 2

Po wstawieniu do tych rwna zalenoci (13.37) i (13.38), scakowaniu i uwzgldnieniu wzoru (13.11) i (13.12) otrzymujemy momenty gnce Mr, Mt, wyraone przez kt ugicia

Momenty gnce w pycie koowej

d M r = D +v r dr
d M t = D + v dr r

(13.39) (13.40)

Przy zmianie wsprzdnej r o dr moment gncy Mr oraz sia poprzeczna T przyrosn odpowiednio o dMr oraz dT (rys. 13.11). Dla wyodrbnionego z pyty segmentu, ktry pozostaje w rwnowadze pod dziaaniem obcienia zewntrznego q(r) oraz si wewntrznych Mr(r), Mt(r) i T(r), mona napisa dwa warunki rwnowagi.

Suma rzutw wszystkich si na o z jest rwna zeru

(T + dT )(rr )d Trd qrddr = 0

qr = d (Tr ) dr

std (13.41)

Suma momentw wszystkich si wzgldem osi lecej w paszczynie rodkowej, stycznej do okrgu o promieniu r jest rwna zeru

(M r + dM r )(r + dr )d M r rd qdrd dr M t drd + (T + dT )(r + dr )ddr = 0

2
(d przy Mt wynika z uproszczenia
2 M t sin d d dr 2 M t dr ) 2 2

Po uporzdkowaniu i odrzuceniu maych wyszego rzdu otrzymuje si nastpujce rwnanie

Mt

d (M r r ) = Tr dr

(13.42)

Jeli wstawimy zalenoci (13.42) i (13.43) do (13.45), otrzymamy rwnanie rniczkowe ze wzgldu na kt ugicia

d 2 d Tr r 2 + = dr dr r D

(13.43)

lub w postaci bardziej zwartej

Rwnanie rniczkowe ktw ugicia w pycie koowej i jego caka

d 1 d (r ) = T dr r dr D

(13.44)

Sia poprzeczna r moe by okrelona z rwnania (13.41) lub, co jest czsto atwiejsze, z warunku rwnowagi rodkowej czci pyty o promieniu r.

Kt ugicia wyznacza si przez dwukrotne cakowanie rwnania rniczkowego (13.47) i wyliczenie staych cakowania C1, C2 z warunkw brzegowych

= C1r +

C2 1 r Tdr dr r Dr

(13.45)

Naprenia w pycie koowej

Po wprowadzeniu wyraenia (13.45) do (13.35), scakowaniu i uwzgldnieniu warunkw brzegowych, otrzymuje si rwnanie powierzchni ugitej w(r). Znajc , wyznacza si z zalenoci (13.39) i (13.40) momenty gnce Mr i Mt .Naprenia mona natomiast wyliczy z odpowiednio adaptowanych wzorw (13.24), (13,25), i (13.27)
r =
t =

M r z 12 M r z = , I h3
M t z 12 M t z = , h3 I

h dla z = , 2
h dla z = , 2

r max =

6M r h2

(13.46) (13.47) (13.48)

t max =

6M t h2

rz =
gdzie

TS , I

dla z = 0,

rz max =

3T 2h

1 h2 S = z2 2 4

Przykad 13.3
Dla swobodnie podpartej na brzegu pyty koowej o promieniu a i gruboci h, przenoszcej rwnomiernie rozoone obcienie q (rys. 13.13), wy-znaczy: 1. Rwnania momentw gncych Mr (r), Mt (r) i narysowa ich wykresy. 2. Maksymalne naprenie redukowane wedug hipotezy maksymalnych napre stycznych. 3. Rwnanie powierzchni ugitej pyty w(r) oraz maksymaln warto ugicia. Z rwnania rwnowagi rodkowej czci pyty wyliczamy si poprzeczn T 1 2rT + qr 2 = 0, T = qr 2

Po wstawieniu T do rwnania (13.47) i scakowaniu otrzymamy

C2 qr 3 = C1r + r 16 D

Z warunkw brzegowych wynika, e dla r = 0, = 0 oraz dla r = a, M r = 0, czyli

d v + = 0 . Poniewa kt dla r = 0 ronie nieograniczenie, a r dr

musi by rwny zeru, to jest to moliwe tylko wwczas, gdy C2 = 0. Natomiast C1 wyliczamy z rwnania
3qa 2 qa 2 = 0, + v C1 C1 16 D 16 D
=

std

3qa 2 3 + v C1 , 16 D 1 + v

wic

q 3+v 2 a r r3 16 D 1 + v

Po wstawieniu do zalenoci (13.39) i (13.40) otrzymamy rwnania momentw gncych

Mr =

q (3 + v ) a 2 r 2 , 16 D

Mr =

q (3 + v ) a 2 1 + 3v r 2 16 D 3+ v

na podstawie ktrych rysujemy wykresy.

Naprenie redukowane bdzie miao najwiksz warto w rodkowym punkcie dolnej powierzchni pyty (r=0, z =
1 h ).Obliczamy je nastpujco 2

3+v 2 qa 16 6 M r max 3 + v qa 2 6 r max = 1 = t max = 2 = = , 16 h2 h2 3 qa 2 red = 1 3 = (3 + v ) 2 8 h M r max = M t max =

3 = 0

Po wstawieniu do wyraenia (13.35) i scakowaniu otrzymamy rwnanie powierzchni ugitej pyty

q 3 + v a 2r 2 r 4 C3 + w= 16 D 1+ v 2 4h
Sta cakowania C3 wyliczamy z warunku brzegowego: dla r = a, w = 0

q 3 + v a4 a4 C3 + =0 16 D 1+ v 2 4

std

a4 5 + v C3 = 4 1+ v

Po wstawieniu C3 rwnanie powierzchni ugitej pyty uzyska nastpujc posta

w=

q 1 5+v 4 1 3+v 2 2 1 4 a ar + r 16 D 4 1 + v 2 1+ v 4

Ugicie w osiga warto maksymaln dla r =0 i wynosi q 5+v 4 a wmax = 64 D 1 + v

13.7 Bonowa teoria powok osiowosymetrycznych

Jeli paszczyzna rodkowa stanie si powierzchni, pyta zmieni si na powok. Zajmiemy si powokami osiowosymetrycznymi o takiej maej rwnomiernej gruboci, e zachowuj si jak bona, czyli nie podlegaj zginaniu. Przyjmiemy, e przenosz one osiowosymetryczne obcienie, najczciej cinienie (rys. 13.14). W dowolnym punkcie po-woki panuje paski stan naprenia okrelony dwoma napreniami gwnymi 1 w przekroju paszczyzn poudnikow oraz 2 w prze-kroju powierzchni stokow o tworzcej normalnej do powierzchni rodkowej. Obydwa naprenia s rozoone rwnomiernie na gruboci powoki. Promienie krzywizny w rozpatrywanym punkcie powoki, w paszczynie poudnikowej oraz paszczynie do niej prostopadej, wynosz odpowiednio 2 i 1.

Wyodrbnimy element powoki o wymiarach ds1 i ds2 (rys. 13.15). Pozostaje on w rwnowadze pod dziaaniem cinienia p oraz si wewntrznych zwizanych z napreniami 1 i 2.

Suma rzutw tych sil na normaln do powoki w rozwaanym punkcie jest rwna zeru

pds1ds2 2 1hds2 sin

Po uwzgldnieniu, e

ds1 ds 2 2 hds1 sin 2 = 0 2 1 22

ds2 ds2 2r2 2r2

sin

ds1 ds1 2r1 2r1

sin

poniewa s to sinusy maych ktw, wic po oczywistych uproszczeniach otrzymamy rwnanie Laplacea

Rwnanie Laplacea

1 2 p + = 1 2 h

(13.49)

Zawiera ono dwie niewiadome 1 2 i aby mona je byo wyznaczy, naley skorzysta dodatkowo z rwnania rwnowagi odcitej czci powoki (rys. 13.16). Suma rzutw si zewntrznych oraz si wewntrznych dziaajcych w ciance powoki i zwizanych z napreniem 2 na o symetrii jest rwna zeru

Rwnanie rwnowagi odcitej czci powoki

2rh 2 cos r 2 p Q = 0
std

r 2p + Q 2 = 2rhcos

(13.50)

gdzie: Q ciar odcitej czci powoki wraz z jej zawartoci, np. ciecz,/? - nadcinienie dziaajce na powok na poziomie paszczyzny jej odcicia. Jeli w zbiorniku znajduje si ciecz o ciarze waciwym , a przecicie powoki nastpio na gbokoci g, to p wynosi (13.51) gdzie po nadcinienie na powierzchni swobodnej cieczy.

p = p0 + g

Przykad

13.4

W zbiorniku kulistym o rednicy D i gruboci cianki h (rys. 13.17) znajduje si niewaki gaz o nadcinieniu p. Wyznaczy naprenia 1 2. W rozwaanym przypadku 1 = 2 = 2 D ,a wic 1 = 2 = . Mona je wyznaczy z rwnania (14.1)
1

1 D 2

p h

std

= 1 = 2 =

pD 4h

(13.52)

Przykad

13.5

W walczaku o rednicy D i gruboci cianki h (rys. 13.18) znajduje si niewaki gaz o nadcinieniu p. Obliczy naprenia 1 i 2.

W rozwaanym przypadku 1 = 2 D, 2 = posta

1 D 2 = p h

i rwnania przybieraj

Dh 2 p
std

D 2
4

=0

pD 2h pD 2 = 4h

1 =

(13.53)

13.8 Zgiciowa teoria cienkiej powoki walcowej

W przeciwiestwie do teorii bonowej, w teorii zgiciowej uwzgldnia si sztywno powoki na zginanie. Zaoenia w tej teorii i tok rozwizania s analogiczne do przyjtych w teorii zginania pyt cienkich. Rozwamy szczeglny, ale wany i czsto spotykany w praktyce przypadek powoki walcowej. Jej ksztat opisuje promie powierzchni rodkowej a i grubo h, natomiast osiowosymetryczne obcienie funkcja q(x) rys. 13.19 (cinienie zewntrzne moe spowodowa utrat statecznoci rury).

Rozwizanie powoki walcowej prowadzi do rwnania rniczkowego ze wzgldu na funkcj w(x), ktra opisuje przemieszczenia promieniowe punktu powierzchni rodkowej - rys. 13.20.

Na element wycity dwoma odlegymi o dx paszczyznami prostopadymi do osi powoki oraz dwoma tworzcymi kt d =

ds a

paszczyznami przechodzcymi przez t o dziaaj: obcienie q(x), sia normalna wzduna Nx i obwodowa Nt (x), sia poprzeczna Tx(x) oraz momenty gnce Mx(x), Mt(x) - rys. 13.21. Analogicznie do pyty, siy wewntrzne przypadaj na jednostk dugoci okrelonego przekroju.

Rozwaa bdziemy rwnowag ukadu si zewntrznych i wewntrznych dziaajcych na element powoki (rys. 13.21). Z warunku rzutw si na o x (czyli na kierunek tworzcej powierzchni rodkowej) wynika, e dNx = 0. Oznacza to, e jeli nie ma skadowych si zewntrznych o kierunku x, to Nx = const i okrelaj obcienie zewntrzne przyoone na kocach powoki. Na podstawie warunku rzutw sil na kierunek promieniowy mona ustali nastpujc zaleno
2 N t dx d + q ( x )dsdx + (Tx + dTx )ds Tx ds = 0 2

dTx N t + = q(x ) dx a

(13.54)

W wyprowadzeniu uwzgldniono, e .

sin

d d ds 2 2 2a

Natomiast z warunku momentw wzgldem prostej stycznej do linii rodkowej, lecej w paszczynie normalnej do osi x, wynika zaleno taka jak dla belki zginanej

dM x = Tx dx

(13.55)

Traktujc element wycity dwoma paszczyznami tworzcymi kt da wzdu caej powoki podobnie jak wyodrbnion z pyty o sztywnoci
Eh 3 D= 12 1 v 2

belk, w przekroju ktrej dziaa moment gncy Mx (przypadajcy na jednostk szerokoci belki), mona sformuowa nastpujce rwnanie

d 2w M x = 2 dx D
Z formu (13.56) i (13.55) wynikaj zalenoci

(13.56)

d 2w M x = D 2 , dx

d 3w Tx = D 3 dx

(13.57)

Poniewa odksztacenie obwodowe w warstwie rodkowej elementu

t =

(a w)d ad
ad

w a

, wic korzystajc z prawa Hookea, mona

okreli si obwodow Nt

N t = h t = hE1 =

Eh w a

(13.58)

Po dwukrotnym zrniczkowaniu zalenoci (13.56) wzgldem x i za-stosowaniu wzorw (13.54), (13.55) oraz (13.50) otrzymuje si rwna-nie rniczkowe ze wzgldu na przemieszczenie promieniowe po-wierzchni rodkowej powoki w(x)

Rwnanie przemieszczenia promieniowego powoki walcowej i jego caka

d 4w q + 4 4 w = dx4 D
gdzie

(13.59)

Eh 3 1 v2 = = 4 Da 2 a 2h2
4

(13.60)

Caka oglna rwnania (13.59) jest sum caki oglnej rwnania jedno-rodnego przy q = 0 i caki szczeglnej w1 rwnania niejednorodnego przy q 0

w( x ) = e x (C1 cos x + C2 cos x ) + e x (C3 cos x + C4 cos x ) + w1 (13.61)

gdzie: C1, C2, C3, C4 - stae cakowania, ktre naley wyznaczy z warunkw brzegowych. Znajc w(x), wyznacza si siy wewntrzne ze wzorw (13.57) i (13.58) przy uwzgldnieniu, e d 2w M t = vM x = vD 2 dx (13.62) a nastpnie oblicza naprenia.
Naprenia w powoce walcowej

Siy normalne wywouj naprenia normalne rwnomiernie rozoone na gruboci h, tak jakby powoka bya bon (13.63) Sia poprzeczna wywouje naprenie styczne o rozkadzie parabolicznym na gruboci h, ktrego warto maksymalna dla z = 0 wynosi (13.64) ( xz )max = 3 Tx
h h

( x )b = N x ,

( t )b = N t

Momenty gnce wywouj naprenia normalne o liniowym rozkadzie na gruboci h, ktrych wartoci maksymalne dla
1 z= h 2

2 h

wynosz (13.65)

( x )g max = 6M x , 2
h

( t )g max = 6M t 2
h

6vM x h2

Przykad

13.6

W dugiej rurze o promieniu a i gruboci cianki h ze sztywnym konierzem panuje stae nadcinienie - q (znak wynika ze zwrotu obcienia w stosunku do zwrotu osi z) - rys. 13.22. Narysowa wykresy w(x) i Mx(x) oraz. obliczy maksymaln warto momentu Mxmax i wywoanego nim naprenia (x)gmax.

Nietrudno sprawdzi, e caka szczeglna rwnania (13.59) wobec q = const ma posta q qa 2 wt = = (13.66) 4 4 D Eh a wic cak ogln mona zapisa nastpujco

w(x ) = e x (C1 cos x + C2 cos x ) + e x (C3 cos x + C4 cos x )

q 4 4 D

(13.67)

Przy x zwikszajcym si w(x) powinno zmierza do wartoci staej wynikajcej z bonowej teorii powok, a tymczasem pierwszy skadnik zwiksza si nieograniczenie. Musi zatem by C1 = C2 = 0. Dla x = O, w=0 i
dw =0 dx

, co umoliwia wyliczenie C3 i C4

q qa 2 C3 = C4 = = 4 4 D Eh
Rozwizanie uzyskuje ostatecznie form

qa 2 w( x ) = 1 e x (cos x + sin x ) Eh

a moment gncy Mx w myl zalenoci (13.23) wynosi

qa 2 2 x e (cos x + sin x ) = M x (x ) = 2 D Eh qah = e x (cos x + sin x ) 2 3 1 v2

Wykresy w (x) i Mz(x) pokazano na rys. 13.23. Wida, e Mx(x) szybko zanika ze wzrostem x, a wic wpyw zginania ma lokalny charakter.

Wartoci maksymalne Mxmax i ()gmax wystpuj dla x = 0 i wynosz

M z max = qah 2 31 v

( x )g max =

3qa h 3 1 v2

1,82

qa h

13.9 Metoda elementw skoczonych dla pyt i powok

13.9.1 Metoda elementw skoczonych dla pyt

Ugicie pyty o dowolnym ksztacie jest okrelone rwnaniem (por. (13.20))

4 w( x, y ) 4 w(x, y ) 4 w(x, y ) D + 2D +D = q(x, y ), x 4 x 2y 2 y 4

( x, y )

(13.68)

Rwnanie to naley uzupeni odpowiednimi warunkami brzegowymi na =. Typowe warunki brzegowe przedstawiono w p. 13.5.

Znajc ugicie w(x, y), mona obliczy odksztacenia i naprenia w pycie. Stan naprenia w pycie jest okrelony przez siy wewntrzne. Wprowadmy macierze kolumnowe uoglnionych napre i odksztace

Macierze kolumnowe uoglnionych napre i odksztace

M x ( x, y ) { (x, y )} = M y (x, y ) M (x, y ) xy

(13.69)

2w 2 x x ( x, y ) 2 { (x, y )} = y (x, y ) = w y 2 2 ( x, y ) 2w 2 xy
gdzie: x y - funkcje krzywizn, - funkcja zwichrzenia.

(13.70)

Zwizki fizyczne s teraz okrelone nastpujco

{ } = [D]{ }
gdzie macierz sprystoci ma posta

(13.71)

1 v [D] = Eh 2 v 1 12 1 v 0 0
3

0 (1 v ) / 2 0

(13.72)

Zastosowanie metody elementw skoczonych do wyznaczenia ugi pyty w(x,y) polega w pierwszym etapie na podziale dwuwymiarowego obszaru na elementy skoczone ', e= 1,2,..., N. Podobnie jak w przypadku dwuwymiarowych zagadnie brzegowych teorii sprystoci przy dyskretyzacji pyty moemy stosowa elementy trjktne lub prostoktne (rys. 13.24).

Rwnanie (13.68) jest spenione na elemencie w sposb przybliony. Caka waona okrelona na elemencie skoczonym e ma posta

4w 4w 4w v D 4 + 2 D 2 2 + D 4 q dxdy = 0 e x x y y
gdzie v = v(x, y) jest funkcj wagi.
Sformuowanie sabe dla pyty.

(13.73)

Cakujc wyraenie (13.73) przez czci, otrzymujemy sformuowanie sabe dla pyty

2v 4 w 2v 4 w 2v 2 w v D 2 4 + 2 D + D 2 4 vq dxdy e x x y y xy xy M x M xy M yx M y nx + + v x + y n y ds + x y e v v + (M x nx + M xy n y ) + (M yx nx + M y n y )ds = 0 x y e
gdzie nx i ny s kosinusami kierunkowymi normalnej do brzegu. (13.74)

Warto zauway, co jest typowe dla sformuowania sabego, e w zalenoci (13.74) zostay obnione wymagania zwizane z rniczkowalnoci ugicia w(x,y). Pochodne funkcji wagi wzgldem wsp-rzdnych x i y zamienimy na pochodne wzgldem lokalnych wsp-rzdnych: normalnej n i stycznej s

v v v = nx n y , s x n

v v v = nx n y y s n

(13.75)

Korzystajc z zalenoci (13.75), moemy caki brzegowe w sformuowaniu sabym (13.74) przeksztaci do postaci

v v vTn ds + M n + M ns ds n s e e
gdzie:
Tn = Tx nx + Ty n y
2 2 M ns = (M y M x )nx n y + M xy nx n y 2 2 M n = M x nx + M y n y + 2 M xy nx n y

(13.76)

(13.77)

Cakujc przez czci drugi skadnik w drugiej cace (13.76), otrzymujemy

v M n vVn ds n
s

(13.78)

gdzie Vn = Tn + M ns jest reakcj bdc ekwiwalentem siy poprzecznej Tn i momentu skrcajcego Mns na brzegu.

W sformuowaniu sabym (13.74) wystpujce drugie pochodne ugi i funkcje interpolacyjne powinny by tak dobrane, aby na granicach ssia-dujcych elementw osign cigo ugi i ich pierwszych pochodnych. Przyjmujc jako parametry wzowe kty obrotw y =
w x

i x =

w , y

mona wymusi spenienie tego warunku w punktach wzowych. Przyjmijmy nastpujc aproksymacj ugi pyty na elemencie skoczonym

w ( x , y ) ( x, y ) = e
e j =1 e j e j k =1
e

[ ] { }
e k

(13.79)

gdzie j , j = l, 2,..., n, s uoglnionymi przemieszczeniami wzowymi, ktre w k-tym wle s zestawione w macierz kolumnow
e wk e = xk e yk

{ }
e

(13.80)

je ,

j= l, 2,..., n, s funkcjami interpolacyjnymi zestawionymi dla kadego ktego wza w macierz wierszow [ e ]k zawierajc trzy elementy.

Element pytowy prostoktny

W przypadku elementu prostoktnego liczba wzw wynosi A = 4 i liczba parametrw opisujcych element wynosi n =12, natomiast dla elementu trjktnego A = 3 i n = 9. Dla elementu prostoktnego (rys. 13.25) funkcj aproksymacyjn ugi przyjmujemy w postaci wielomianu o n = 12 parametrach

we (x, y) = c1 + c2 x + c3 y + c4 x2 + c5 xy + c6 y2 + c7 x3 + c8 x2 y + c9 xy2 + + c10 y3 + c11x3 y + c12xy3

(13.81)

Element pytowy trjktny

W przypadku elementu trjktnego (rys. 13.26) wielomian ma n = 9 parametrw

we (x, y) = c1 + c2x + c3 y + c4x2 + c5xy+ c6 y2 + c7 x2 y + xy2 + c8x3 + c9 y3

(13.82)

Wspczynniki ci, i= l, 2,..., n, wielomianw s okrelane z warunkw zgodnoci przemieszcze uoglnionych (13.80) w punktach wzowych k =1,2,..., A.

Funkcje interpolacyjne dla elementu pytowego prostoktnego

Funkcje interpolacyjne dla elementu prostoktnego mona przedstawi w postaci

[ ]
e

1 = [( k + 1)(k + 1) 2 + k + k + 2 + 2 , k 2 2 a k ( k + 1) ( k 1)(k + 1),

2

bk ( k + 1)(k + 1) (k 1)]

(13.83)

gdzie

x xs , a

y ys b

s bezwymiarowymi wsprzdnymi lokalnymi na elemencie skoczoym.

Funkcje interpolacyjne dla elementu pytowego trjktnego

W przypadku elementu trjktnego funkcje interpolacyjne przyjmuj posta

[ ] = [L + L L + L L L L b (L L + 0,5L L L ) b (L c (L L + 0,5L L L ) c (L
e k k 2 k k +1 2 k k +2 k +2 k +2 2 k k +1 2 k k +1 k k +1 k + 2 k k +1 k + 2 k +1 k +1

2 k k +1

Lk L2 +1, k L + 0,5Lk Lk +1Lk + 2

2 k +2 k

L + 0,5Lk Lk +1Lk + 2 ,
(13.84)

2 k +2 k

) ),

gdzie

Lk =

ak + bk x + ck y 2 Ae

ak = xk +1 yk + 2 xk + 2 yk +1 bk = yk +1 yk + 2 ck = xk + 2 xk + 1

Elementy macierzy sztywnoci elementu skoczonego pyty

Po podstawieniu zalenoci (13.78) do (13.74) w miejsce (13.76)

e otrzymujemy dla v = i

[K ]{ } = {f }+ {Q }
e e e e

(13.85)

gdzie elementy macierzy sztywnoci elementu skoczonego pyty maj posta

2 e 2ie 2je 2ie 2ie 2ie j + 2D +D 2 K = D 2 dxdy x x2 xy xy y y2 e e ij

(13.86)

natomiast elementy macierzy sil wzowych wyraaj si nastpujco

f i e = qie dxdy
e

(13.87)

e ie Q = i Vn M n ds n e
e i

(13.88)

Znajc wartoci wzowe ugi, mona teraz obliczy odksztacenia

{ } = [B ] { }
e e k

(13.89)

gdzie macierz geometryczna ma posta

2 e k x 2 2 e [B ]k = 2 k y 2 e k xy

[ ] [ ] [ ]

(13.90)

Naprenia obliczamy nastpujco

{ } = [D ]{ } = [D ][B ] { }
e e e e e k

(13.91)

Macierz sztywnoci elementu pytowego

Macierz sztywnoci [Ke} ma wymiary n x n, czyli 12 x 12 dla elementu prostoktnego i 9 x 9 dla elementu trjktnego pyty. Macierz ta moe by przedstawiona take w innej postaci ni (13.86)

[ ] [ ] [ ]

K e 11 e K T K e = B e [D ] B e dxdy = e 21 K 31 e e K 41

[ [ [ [

] ] ] ]

[K ] [K ] [K ] [K ]
e e e e

12 22

32 42

[K ] [K ] [K ] [K ]
e e e e

13 23

33 43

[K ] [K ] [K ] [K ]
e e e e

14

24 34 44

(13.92)

przy czym

[K ] = [B] [D][B] dxdy

e kl T k l
e

(13.93)

13.9.2 Metoda elementw skoczonych dla powok

Konstrukcje powokowe cz w sobie stan tarczowy i pytowy. Dlatego do analizy powok za pomoc metody elementw skoczonych mona zastosowa paskie elementy skoczone, ktre cz w sobie cechy elementu paskiego teorii sprystoci i elementu pytowego. Przy dyskretyzacji powoki mona zatem stosowa, podobnie jak w przypadku tarczy i pyty, elementy prostoktne i trjktne (rys. 13.27).

Rozwamy dla przykadu element trjktny (rys. 13.28). Jest to element 18 parametrowy, poniewa w kadym wle elementu mamy 6 parametrw

{ } = [u
e k

, v k , wk , xk , yk , zk

dla k=1,2,3

(13.94)

Dwie pierwsze wsprzdne uk i vk opisuj przemieszczenia k-tego wza w paszczynie elementu i okrelaj stan tarczowy. Nastpne trzy wsprzdne wk,

xk yk ,okrelaj typowy dla pyty stan zgiciowy.

Ostatnia wsprzdna zk opisujca dodatkowy obrt zostaa wprowadzona, poniewa powierzchnia powoki jest zakrzywiona i elementy nie le w jednej paszczynie.

Przemieszczenia liniowe elementu powokowego s aproksymowane nastpujco

u e ( x, y , z ) e 3 e v ( x, y , z ) = w e ( x, y, z ) k =1

[ ] { }
e k

(13.95)

gdzie macierz funkcji interpolacyjnych e

[ ] o wymiarach 3 x 6 ma posta
k

[ ]
e

e tarcza 0 0 k = plyta e k 0 0

[ ]

[ ]

(13.96)

Podmacierze [ e ]k

tarcza

i e

[ ]

plyta

s funkcjami interpolacyjnymi dla

elementu tarczowego i pytowego.

Macierze odksztace i napre s dla powoki zoeniem odpowiednich macierzy dla tarczy i pyty

{ }tarcza { } = plyta { }

x y xy = , x y 2

Nx N y h{ }tarcza N xy { } = plyta = Mx { } M y (13.97) M xy

gdzie: h - grubo tarczy, Nx, Ny, Nxy - siy przekrojowe.

Macierz sztywnoci elementu powokowego

Macierz sztywnoci elementu powokowego ma nastpujc struktur

[ ]

Ke tarcza 0 0 kl T e e plyta K kl = [B]k [D][B]l dxdy= 0 K kl 0 zast 0 e 0 Kkl

[ ]

[ ]

(13.98)

zast Element macierzy sztywnoci na kierunku zk zosta oznaczony jako . K kl Faktycznie powinien on by rwny zeru. Z punktu widzenia numerycznego, aby unikn osobliwoci ukadu rwna, ten element macierzy sztywnoci jest rny od zera, ale waciwie dobrany w nie-znaczny sposb wpywa na wyniki oblicze. Przyjmuje si go zwykle w postaci

zast kl

Ehe Ae , = 0,5Ehe Ae

dla k = l dla k l

gdzie: < 0,03, he - grubo. Ae - pole powokowego elementu skoczonego.