KTS

2.10.2005
Nauka wieloparadygmatyczna
G.Ritzer
Zwątpienie w monizm teoretyczny, przekonanie, że istnieje wolność teroii, paradgmatów, niektóre idee
odzywają po jakimś czasie. Historia myśli stanowi punkt odniesienia.
Jak się zajmować historią myśli socjologicznej?
- mitologiczny – bez wnikania w pierwotne znaczenie, przeważa docenia się osobliwość mitu.
Docenia się wypowiedzi, traktuje się w sposób ponadhistoryczny czyli ocenia się tak jak
współcześnie, należy jednocześnie do przeszłości i teraniejszości. To co może być, wydawać się
aktualne może być inaczej rozumiane niż w oryginale.
- Historyczny – nacisk na kontekst

Prewnetyzm historyczny – wybór tego co ważne.

Jaki jest cel zajmowania się historią dyscypliny.
Wspólna historia decyduje o tożsamości danej dyscypliny. Wspólna nazwa, techniki, pojęcia, idee –
wspólna tradycja łączy róznych socjologów daje poczucie tożsamości i wspólnotowości. Ulatwia
komunikowanie się socjologów. Źródła tkwią w tradycji, wiele się powtarza. Składnik elementarnego
przygotowania zawodowego.
Przedmiot historii socjologii – 3 zakresy
1. historia socjologii – śledzenie aktywnosci poznawczej prowadzonej pod nazwą socjologia
2. od Comte XIX w ale też szerzej – kryterium merytoryczne – myśl socjologiczna
3. historia analizy socjologicznej, anukowa metoda badania zjawisk społecznych – tylko pewne
osiągnięcia.

Rewolucyjne myślenie o zyciu społecznym

1– wyodrębnienie się myślenia o zyciu społecznym od przyrody – starożytność
2– odróżnienie się od państwa XVII w
3– dotycząca społeczeństwa XIX w – systematyczna refleksja
4– Unaukowienie reflekcji na temat społeczenstwa
Platon – V – IV w p.n.e.
Arystoteles IV w p.n.e.
Arystoteles – uczeń Platona choć różnili się znacznie w poglądach
Myśl grecka – systematyczna organizacja świata ludzkiego – wyodrębienie sakrum od profanum
Karol Popper – przejście ze społeczeństwa zamkniętego do otwartego z plemmiennego do
niewolniczego, przejście od naiwnego moniozmu do krytycznego dualizmu.

KTS 1
Naiwny Monizm – wiara w to ze społeczeństwo zyje według pewnych praw, zwyczajów tabu i są one
niezmienne. Spoleczenstwo zamknięte w pewnym momencie upada i wtedy może dojrzeć różnicę
między przyrodą a społeczęństwem – dualizm.
Odkrycie autonomii jednostki ludzkiej przynależność do społeczeństwa ludzkiego., przejście od
stadium przedindywidualistycznego (okreslone miejsce w społeczenstwie) do indywidualistycznego.

...... Społeczeństwo w stanie kryzysu

IV w upadek – rozkład sposobu życia powstają nowe instytucje, okres burzliwy, poddaje się w
wątpliwość to co jest, może narodzić się głębsza refleksja. Społeczenstwo greckie było zminne
wielopostaciowe. Istniało wiele miast – państw (polis) o różnych ustrojach, zdarzały się przewroty
polityczne, nie mógł uwczesny obserwator traktować tej sytuacji jako niezmiennej. Odróżniono naturę
od konwencji, prawa natury od praw ustanowionych.
Platon – państwo
Społeczeńswo praktycznie traktuje jako system, interesuje się wspólnota, która jest trwała a jej
podstawy są solidniejsze niż jednostki, wspólnota zawsze przeważa. Państwo jest organizmem,
struktura wnętrzna, organizm , wenwętrzne części pełnią odmienną funkcję nie można ich usunąć i
zmienić. Jednocześnie są niesamodzielne nie mogą istnieć same. Platon ma na myśli zdrowe państwo,
opisuje ideał, czasy Platona są czasami upadku.
Podejmowane tematy:
 Majątkowe zróżnicowanie społeczenstwa – nierównosci społeczne są przyczyną rozkładu
państwa. Państwo jest podzielone wewnętrznie na bogatych i biednych. Posiadacze powinni
dążyć do likwidacji tego podziału – komunizm platoński – likwidacja własności prywatnej oraz
rodziny – przyczyna rozkładu.
 ujednostkowienie społeczenstwa, indywidualizacja jednostki prowadzi również do rozkładu,
wprowadzenie środków uniformizacji społeczeństwa. Kazda sfera życia społecznego ma
znaczenie dla całego organizmu, proponował reglamentacje muzyki.
Popper uznał Platona za wroga społeczęnstwa otwartego, prorok totalitaryzmu – kontrola
wkraczająca w sferę myśli i uczuc.
 Podział pracy – specjalizacja i wykonywnaie usług wynika z urodzenia. Sprzyja jedności
państwa. Zaden człowiek nie jest samowystarczalny, wyróżnił 3 stany do których przynależnosć
była dziedziczna”
o Mędrcy – ci którzy rządzą
o Wojownicy – wojują
o Lud – pracuje
Opozycja do demokracji.

 Rozmiar państwa
o 5040 obywateli

KTS 2
 o kontakty beżpośrednie wszyscy się znają nadmierny rozrost jest niebezpieczny dla
panstwa.
o Położenie geograficzne np. nad morzem – sprzyja rozwojowi handlu a wraz znim złym
obyczajom – brak zaufania
Platon rozważa co sprzyja jedności wenwętrznej a co tę spójność zakłóca – czynniki integrujące i
dezintegrujące.

Arystoteles – przypada na czasy upadku miasta państwa.

Polityka
Antyindywidualista, w centrum zainteresowań wspólnota a nie jednostka.
Metoda badań, teoria

 Uważał że najlepszy ustrój to taki w którym jednostka jest szczęśliwa. Krytykował

uniformizację obywateli, uważał że prowadzi do rozpadu państwa. Państwo z natury jest
wielością.
 Skrupulatnie studiował zjawiska społeczne, tworzył monografie ustroju różnych miast-państw,
zachowała się tylko Aten. Szukał ustroju najlepszego w danych okolicznościach, stad badał
okoliczności. Teoria całości społecznej – „człowiek jest zwierzęciem politycznym”, człowiek
jest istotą społeczną jest przeznaczony do zycia z innymi.

Polityczny
Społeczny W danym znaczeniu Politicon – brak odpowiednika w j.
nowożytnych
Państwowy

Zycie w polis wyróżnia człowieka od zwierząt i bogów.

Teleologia – uważał że państwo jest tworem natury. Co jest pierwsze? Polis powstaje na drodze
naturalnego rozwoju. Kobieta i mężczyzna zakładają wspólnotę. Pierwsza wspólnota większej ilości
rodzin stanowi gminę wiejską, wspólnota gmin tworzy państwo. Każde pańśtwo powstaje na drodze
naturalnego rozwoju, Kres samowystarczalności
Wg. Arystotelesa charakter społeczny człowieka stanowi cechę gatunkową. Jako jedyna z istot człowiek
jest obdarzony mową.
 Zorganizowane zbiorowości, potrzebujących sie wzajemnie jednostek i grup
 Wspólnota obywateli
 Ustrój polityczny
Aspekty państwa
 samowystarczalność ma tylko autarkia gospodarcza, samodzielnosć ekonomiczna. Zaspokojenie
ogółu potrzeb, pełnia szczęścia, zaspokojenie potrzeb, samorealizacja, samodzielnosć moralna.

KTS 3
  Wspólnota moralna, złączenie więzią interesu, dobro
 Różnorodność i komplementarność części, jedność nie może być posunięta zbyt daleko.
Współpraca różnorodnych części państwa, dzięki niezależności lepiej wykonują swoje funkcje –
jedność w wielości (różnorodności)
Struktura społeczna
 Wielowymiarowość – konglomerat rodzin, grup
 System klas ekonomicznych, bogaci, biedni, stan średni
 Układ grup statusowych
 Zespół stanów
Mało miejsca poświęca podziałowi na wonych i niewolników, których praktycznie nie zalicza do
państwa.
Podział społeczeństwa ze względu na funkcje
 Rolnicy
 Rękodzielnicy
 Kupcy
 Wyrobnicy
 Żołnierze
 Kapłani
 Ludzie zamożni
 Wysocy urzędnicy państwa
 Członkowie rady
 Sędziowie
Klasy ekonomiczne – stopień zamożności
 Biedni
 Bogaci
Układ sił pomiędzy klasami ekonomicznymi ma wpływ na stabilność państwa. Stan średni jest ostoją
ładu, bazą dobrego ustroju, pozwala uniknąć skrajnosci, oligarchii i demokracji.
Ustroje
 Królestwo – skrajny – tyrania
 Arystokracja – oligarchia
 Politeja – demokracja
Widzi związek między ustrojem a strukturą społeczną.

15.10.2005
Myśl grecka była wytworem polis.
Czym było polis?
E.Wipszycka
KTS 4
To nie było państwo a zorganizowane politycznie społeczeństwo
Wspólnota obywateli – polis tak rozumieli to Platon i Arystoteles
Sposób sprawowania władzy
Wspólnota suwerenna
Nie wytworzyli struktur państwowych
Nowoczesne państwo nie jest taką wspólnotą
Istotne:
 Rozmiar polis – na tyle niewielkie aby obywatele mogli się znać z widzenia. Dzis społecześntwo
na poziomie lokalnym
 Polis tworzą tylko obywatele, niewolnik to mówiące narzędzie, obcy również niebyli
obywatelami, politycznie nie mieli praw tak jak i kobiety.
 Wspólnota życia polityczno-społecznego, moralnego, religijnego

Polityka miała wtedy bardzo szeroki zakres, etyka, socjologia, ekonomia polityczna, sama polityka to
sprawowanie władzy
Myśl klasyczna grecka zajmuje się problemami socjologicznymi szeroko pojętymi
Walor – szerokie pojmowanie
Słabość – wypowiadanie się w kwestiach władzy
Nowożytność
Odkrycie społecznosci powszechnej
Stoicyzm III w p.n.e.
Kryzys i stopniowy rozpad miasta państwa. Powstanie imperium Aleskandra Weilkiego, wprawdzie
było ono nietrwałe ale pojawił się nowy horyzont społeczeństwa – kosmopolis.
Ludize byli rozproszeni obszarowo, zróżnicowani kulturowo – zebrani pod władzą jednego rządu.
Szkoły filozoficzne zaczęły postrzegać jednostkę w kontekście życia społecznego.
Dobre życie mimo państwa. Nie stworzyły wybitnych dzieł ale rozwinęły wyobraźnię socjologiczną,
wykształciły pojęcia bez których dalszy rozwój socjologii nie byłby mozliwy.
Człowiek to uczestnik różnych wspólnot
Stoicyzm – stworzenie uniwersalistycznej antropologii, wcześniej człowiek stworzony do zycia w
państwie, członek spoleczęństwa rodzaju ludzkiego jest obdarzony wrodzonym popędem społecznym,
ale nie jest zwierzęciem politycznym, podwazono podział na wolnych i niewolników. Zmiana filozofii
czlowieka, pojawiło się pojęcie kosmopolis – społęczenosci powszechnej, należą do niego wszyscy
ludzie, nie ma podziału na niewolników i wolnych itp. Wszyscy są równi choć różni.
Prawo naturalne – podlegają mu wszyscy ludzie, nie zostało ustanowione prze ludzi, prawo wiecznego
rozumu, cżłowiek odkrywa je w swojej duszy, niezaleznie od zwyczajów którym podlega.
Stoicy odkryli podwójną przynależnosć ludzi:
 Do rodzaju ludzkiego – podlega prawu naturalnemu – poradek moralny, rozumowy

KTS 5
  Do danej zbiorowości – podlega prawom i obyczajom zbiorowości – prawo stanowione
porządek polityczny nie zawsze rozumny

Podział polityki i etyki wiąże się z odejściem od Platona i Arystotelesa przedmiotu ich zainteresowań.
Stoicy stworzyli filozofie moralną stosowaną do całej ludzkości. Nauczali cnoty a nie polityki. W
czasach upadku polis przestało być czymś znanym, zrozumianym, pojawiła się bezsilnosć wobec losu,
panujących, wyobcowanie z istniejących struktur politycznych. Problematyka społeczna znalazła
kontynuację w myśli rzymskiej.
 Kształtowanie się koncepcji prawniczych
 Powstanie filozofii moralnej, prekursorki chrześcijaństwa
Koncepcje prawnicze
Cyceron I w p.n.e.
Związana z myśla społeczną Cycerona i innych kodyfikatorów prawa cywilnego
Cel
Odnowienie teorii państwa
Rozważenie miejsca jednostki w państwie
Filozofia społeczna cycerona
 Idea prawa naturalnego, „prawo rzetelnego rozumu”, wieczne i niedomienne jednakowe dla
wszystkich, nmie może być zniesione przez senat ani lud, wieczne i niedomienne
 Prawo stanowione/pozytywne, państwo jest tworem prawa, uprawnienia, kompetencje prawne –
nie w kategoriach etycznych
1. Legalistyczny pogląd na państwo nie miał odpowiednika w myśli greckiej. Panstwo rzymskie
miało charakter uniwersalny.
2. geneza państwa – o państwie można mówić wtedy gdy istnieją prawa i władza. Panstwo + prawa
+ władza. Ważny jest pozytek odniesiony ze wspólnego bytowania. Pańtwo nie jest jedyną
formą zrzeszenia ludzi
Arystoteles - rodzina gmina państwo
Hierarchia zrzeszeń Cycerona
 Rodzina
 Civitas – polis
 Gens – ród
 Societas humane – społeczność ludzka
W każdym z tych zrzeszeń ważne są prawa i władza. Cały wszechświat poddany jest władzy boga.
Jedność prawa naturalnego pochodzącego od boga i wielkość systemów prawa pozytywnego –
stanowionego.
Filozofia moralna
Seneka I w n.e.

KTS 6
Nie interesują go instytucje polityczne. W prawie naturalnym widzi zespół pouczeń moralnych 9inne
spojrzenie niż legalistów)
Wspólnota ludzka ne jst wspólnotą polityczną jest społeczeństwem bardziej niż państwem. Ważniejsze
są więzy moralne i religijne.
Państwo – zło konieczne
Ideał – wspólnota bez rządów ale konieczne jest ludzkie współdziałanie
Była to filozofia prekursorska w stosunku do chrześcijaństwa

Chrześcijaństwo – społeczeństwo jako wspólnota wartości

Chrześcijaństwo stworzyło nowy ideał wspólnoty wartości, w której ludzie uczestniczą świadomie z
wyboru, choć cel jest nie tu i nie teraz. Ideały solidarności są trwałe. Nawiązywał do stoicyzmu ale też
do źródeł żydowskich.
Ruch rozwijał się szybko we wrogim otoczeniu. Tworzyli pewien typ kontrkultury. Wspólnota
chrześcijańska tworzy się na bazie wspólnych wartości. Pozycja, urodzenie, władza, bogactwo nie są
ważne, istotny jest świadomy wybór sposobu zycia. Inne związki traca na zanczeniu w kntekście życia
wiecznego itp.
Wspólnota wartości była zdaniem myślicieli wczesnochrześcijańskich doskonałym zjednoczeniem w
Chrystusie, otwierająca drogę do wiecznego zbawienia – św. Paweł - Jedno ciało ale liczne czlonki,
jeden duch. Problematyka socjologiczna myśli wczesnochrześcijańskiej najlepiej jest rozwinięta u Św.
Augustyna i Św. Tomasza.
O państwie Bożym (IV/V w n.e.)
Zajął się problemem miejsca wspólnoty chrześcijan w świecie starożytnym – dla niego współczesnym.
Wniosek – wspólnota tylko pod względem duchowym stosują się do pozostałych zwyczajów - miejsc
w których żyją.
Chrześciajństwo należy do 2 porządków
 Ziemskiego
 Niebieskiego
W „o państwie bożym” zawarł wskazówki jak chrześcijanin ma zyć w świecie. Uwzględnił sprawę
tworzenia się kościoła jako instytucji. Stworzył system filozofii społecznej oparty na przkonaniu że
każda społeczność jest wspólnotą wartości, miłość do jednego przedmiotu spontanicznie rodzi
społeczeństwo. Ci którzy kochają należą do wsp…ólnoty Ci którzy nie kochają są z niej wyłączeni.
Wyróżnił 2 państwa
 państwo ziemskie - miłość własna posunięta do pogardy Boga
 państwo boże – miłośc boga posunięta do pogardy samego siebie
był to najwazniejszy podizał choć był świadomy że może być wiele przedmiotów milości. Rozdział
między tymi państwami jest moralny a nie fizyczny. Obywatele są wymieszani ze sobą.
Charakterystyka tych 2-ch panstw służy ukazaniu w przeciwstawnych wartości
 święte
KTS 7
  świeckie
Ich wewnętrzny ład jest inny wynikają z nich 2typy ładu społecznego
Ziemska – dominują interesy osobiste, ucisk, podzielenie, konflikt jest wszechobecny byle jaki pokój
jawi się nad wolność
Powszechny pokój, szczęśliwość, brak zazdrości mimo że ludzie potrzymją na różnym poziomie,
członki jednego organizmu, wspólne działanie leży u podłoża.
Te 2 państwa są skrajnościami choć chrześcijanie nie uciekali od uczestnictwa w życiu świeckim.
Państwo ziemskie jest niezbędne od życia złe jest wyrzeczeni się perspektywy zbawienia. Konflikt
dwóch róznych porządków umieścił w perspektywie historiozoficznej – nowość w odróżnieniu od
Platona.
Historią kieruje opatrznosć, historia ma sens, cel, kierunek. Coś ma swój początek celem jest bóg

Miłość Boga
Miłość własna

Państwo ziemskie Państwo Boże

społeczeństwo
Wartoś
społeczeństwo
Wartoś ci
ci święte
świecki

konflikt Consens
współdziałanie

Św. Tomasz XIII w

KTS 8
Różni sie od św. Augustyna najlepiej poglądy socjologiczne wyraził w dziele „o waładzy” i w sumie
teologicznej. Jego teoria społeczna stanowiła wyraz nowego porządku społecznego w Europie
zachodniej.
Istotą średniowiecznego ładu była hierarchia w ramach której każdy człowiek dawał i otrzymywał to
czego wymagało od niego funkcjonalne miejsce w społeczeństwie. Czlowiek należy do wspólnoty ,
społeczęństwo do wspólnoty wspólnot
Hierarchia funkcjonalna
Porządek wyprowadził od stwórcy. W średniowieczu filozofowie wyobrazali sobie społeczeńśtwo jako
hierarchię istnień w układzie liniowym – łańcuszek stworzeń bożych – na samej górze jest Bóg. Każde
ogniwo łańcucha jest wazne. duchowieństwo rycerstwo, pracujacy itp. Złagodził opozycje między
królestwem ciała i duszy, nieba i ziemi, państwa Bożego i państwa ziemskiego. Charakterystyczna jest
wypracowana już doktryna 3 rodzajów prawa – ewolucja prawa naturalnego
Wszelkie prawa są przejawami prawa bozego i są nieuchronnie z nim zgodne w przeciwnym razie nie
byłyby prawami. Prawo ( wysokie prawo) przejaw myśli Bożej, jednego prawa bożego, Zawsze
zgodnego z prawem bozym
 Prawo wieczyste
 Prawo naturalne – odzwierciedlenie prawa wieczystego w rozumie i świecie ludzi
 Prawo pozytywne - ludzkie, odpowiedznia do okoliczności konkretyzacja prawa naturalnego
oowiązuje o tyle o ile jest z nim zgodne

Społeczeństwo to organizm o swoistych cechach, wzajemna zaleznośc pomiedzy częściami i

wynikająca z teg ojednosć, części są nierówne niższe i wyższe – głowa. Społecześńtwo jest nadal
widziane jako ciało mistyczne. Głowa to źródło czycia i ruchu dla całego ciała a więc społeczęnstwo
bez władcy byłoby martwym ciałem. Jednostki muszą wykonywać zadania zgodnie z zajmowaną
pozycją w społecześńtwie, przypisani do różnych grup społecznych mając do wykonania zadania
ziemskie.. Na zbawienie czlowiek pracuje tu i teraz, w tym miejscu społeczeńśtwa w jakim się człowiek
znalazł. Społeczeństwo składa się z tych którzy się modlą, pracują, wojuja. Czlowiek jest istotą
społeczna. Animal sociale ze swojej natury nie jest samowystarczalna dlateg ozostała umieszcozna w
rodzinie, społeczności lokalnej, panstwie, korporacji. Pionowe związki panowani i poziome więzi
korporacyjne – sposób na zrozumienie pluralistycznego społeczeństwa średniowiecznego.
Odrodzenie
Nowe horyzonty myśli społecznej. Kształtowało się dopiero w XVI w, samo pojęcie jest wartościujące.
Krytyczna ocena wieków średnich, powrót do życia znane postawy wobec świata. Humanizm
zorientowanie na sprawy ludzkie.
W XX wieku naukowcy zrehabilitowali średniwiecze, poddali krytyce przełomowośc odrodzenia.
 Niektóre treści uznawane za typowo renesansowe obecne były już w późnym średniwieczu
 Teocentryzm – katalizator reformacji

KTS 9
  podręcznik jak postępować w odniesieniu do czarów został napisany w odrodzeniu

Fakty społeczne zachodziły na siebie, trudno powiedzieć od jakiego momenty rozpoczęło się
odrodzenie. Zachodził procesy rozkładu średniowiecznej kultury i społeczeństwa, tworzyły się zręby
nowej kultury.
Przejście
 Społeczne, polityczne kulturalne - Przejście od cywilizacji feudalnej i kościelnej do cywilizacji
narodowej, świeckiej
 Ekonomiczne – od agrarnej w kierunku miejskiej, przesuwa się z rolnictwa w kierunku handlu i
poczatków przemysłu, gdzie gospodarka pieniężna rozwinęła się w kapitalizm.
Nowe cywilizacje powstałe na drodze procesu wielu przemian. Panowanie nowej cywilizacji jest
ograniczone do ośrodków wiodących. Przemiany zależą od tego co będzie brane pod uwagę. Nowe
zjawiska są elitarne i ograniczone przestrzennie. Raczej ewolucja. Modyfikacje tradycji. Rewolucyjną
rolę pełniła tylko reformacja.
Pojawiają się nowe tendencje. Społeczeństwo średniowieczne było zamkniętą i zharmonizowaną
całością, społeczeństwo renesansowe było tym samym społeczeństwem ale w stanie głębokiego
kryzysu. Głębokie zmiany dokonywały się początkowo na stosunkowo niewielkim skrawku ???Europy
i obejmowały nieliczne grupy ludzi. Zmiany były zapowiedzią zmian w społeczności, dziedzictwo
antyku dostarczyło schemtay ułatwiające porządkowanie nowego świata.
Uwarunkowanie społeczne nowej myśli społecznej
 Rozkład porządku średniowiecznego, najsilniej objawił się we włoszech. Poczucie braku
stabilizacji, więzi międzyludzkich, tendencje gospodarcze społeczne, polityczne, psychologiczne
 Gospodarka – – ograniczenie gospodarki naturalnej na rzecz produkcji towarowej i handlu
czemu sprzyjały odkrycia geograficzne i rowój żeglugi. Możliwe było zdobycie wielkiej fortuny,
posiadacze wywierali wpływ na życie społeczne
 Organizacja społeczna – podważenie sztywnego ładu społecznego, status, miejsce w
społeczeństwie w odrodzeniu dostępny staje się ruch w górę lub w dół drabiny społecznej.
Możliwy staje się awans, ostre kontrasty społeczne, dominuje współzawodnictwo, ważna jest
skutecznośc działania a nie kierowanie się trwałymi zasadami moralnymi
 Polityka – władza uniezaleznia się od zadań religijnych. Broni interesów świeckich, rodzi się
pojęcie racji stanu – dobro państwa – opór wobec kościoła
 Pscyhologiczne – nasilenie indywidualizmu – pozcyja jednostki zależy od niej samej a nie od
dziedziczonej przynależności grupowej
D. Riesman – człowiek wewnątrzsterowny radzi sobie w żcyiu bez pomocy tradycji, nakazów
postępowania, sam sobie sterem
Z jednej strony wyzwolenie jednostki z drugiej ceną jest poczucie braku bezpieczeństwa

KTS 10
We wszystkich tych dziedzinach widać rozdarcie człowieka. Z. Barbu – człowiek opuścił
uporządkowany jednolity świat średniowiecza, nie potrafiąc jeszcze żyć w świecie pluralistycznym.
Split-culture – rozszczepienie kulturowe rozdarcie wewnętrzne człowieka. Oddając się we władani
instynktów (id) lub chce sie podporządkowac super ego, szuka autorytetu.
Split culture- charakteryzuje człowieka nie mogącego poradzić sobie ze zmianami. Procesy te nie
ogranęły w równej mierze wszystkich środowisk.Korzystali nieliczni koszty ponosili najsłabsi.
Wszystkie te tendencje były silne na tyle że pobudził ydo reflekcji dot społecznego ładu, który jest
wynikiem ludzkiej a nie bożej działanosci. Polityka jawi się jako wiedza techniczna jak utrzymać
władzę w różnych okolicnzościach. Jak zdobyć i utrzymać władzę, liczy się skuteczność działanie a nie
czy jest się dobrym człowiekiem.

30.10.2005

Niccolo Machiavelli uosabia tendencje odrodzeniowe

Machiavellizm – stereotyp o znaczeniu pejoratywnym
Znaczenie Machiavellego - odróżnił racje polityczne od moralnych, usprawiedliwia to do pewnego
stopnia stereotyp
Jakie postępowanie jest skuteczne

Dwoistośc poglądów
 Amoralna analiza zachowań ludzkich
 Krytyka współczesności, odwoływanie sie do starożytnej cnoty
Machiavelli miał ideał moralny, był jednak realistą, nie miał złudzeń co do natury ludzkiej, widział
rozdźwięk między tym co jest a tym co być powinno. W pewnej mierze człowiek jest panem swojego
losu 50/50. Działanie musi byc dostosowane do okoliczności i cech ludzi do których jest skierowane.
Można odkryć reguły działania skutecznego:
 Powtarzają się okoliczności
 Cechy ludzkie
Wiedzy dostarcza historia którą należy obserwować – indukcjonista
Od drobnych faktów, praw szczegółowych do praw ogólnych. Jego odkrycia rzadko miały charakter
socjologiczny. Uważał że w podobnych okollicznościach ludzie zachowują się podobnie.

Poglądy dotyczące społeczeństwa

Nie istnieje, brak refleksji dot grup społecznych
Nie zastanawia się dlaczego zbiorowość istnieje w czasie

Ujednostkowione spoleczeństwo
KTS 11
Dzieki strachowi możłiwy jest ład społeczny, jedyna więź to władza państwowa, jednostki tworzą
państwo, doraźne efekty, nie zwraca uwagi na trwanie ładu społecznego. Państwo nie jest wspólnotą
naturalną. Państwo jest kreacją władzy, dzieło ludzkiej sztuki. O machiavellim mówi się że jest
wynalazcą socj. Absolutystycznej. Państwo nie może utrzymać się dzięki siłom zewnętrznym, ale dzięki
woli władcy. Państwo bez władcy nie może istnieć. Lud to zgromadzenie, które bez władcy staje się
tłumem, bez ładu i zasad.

Jean Bodin fr. XVI w najbardziej znane dzieło to 6 ksiąg o rzeczypostpolitej.

Jego teoria społeczna jest już inna. Francja mimo wielu wojen religijnych nie była w stanie
dezorganizacji jak włochy. Przekształcała się stopniowo w nowoczesną monarchię.
Chciał uprawomocnić instytucje polityczne, w tym celu dowoływał się do historii, nie tylko zbiór
faktów, ale też jako proces – rozważał różne postawienie problemu historii.wprowadził pojęcie
suwerenności państwa – władza zwierzchnia – prawa i kary
Zwolennik absolutyzmu
Brak konsekwencji w polądach społecznych. Pluralistyczne koncepcje
Zajął się stosunkiem pomiędzy władcą a poddanymi
Nawiązał do Arystotelesa – triada
Rodzian wspólnota naturalna – podstawa państwa, z nią związana jest kwestia własności.
Kolegia, korporacje
Społeczeństwo ma skomplikowaną strukturę wewnętrzną
Własność rodowa – ograniczenie włądzy suwerena – modyfiakcja triady
Państwo nie jest prostym przedłużeniem rodziny.
Jean Bodin podobnie jak Machiavelli próbował stworzyć podstawy polityki jako sztuki zdobycia i
utrzymania władzy
Antropogeografia – ludzkie cechy zmieniają się w zalezności od środowiska geograficznego
Stworzył pojęcie państwa narodowego

Utopie renesansowe
T. More - utopia
Francis bacon - Nowa atlantyda
T. Campanella – państwo Słońce

Nazwa gatunku od T. More

Renesansowe utopie znajdują się na przeciwległym biegunie myśli machiavellego i Bodina. Związane
sa z nurtem myśli społecznej swoich czasów, jednak inaczej odpowiadają na pytania. Opisują wsypy
szczęśliwe. Nie wiadomo gdzie są. Opisują społeczeństwo zamknięte, stabilne w odróżnieniu od

KTS 12
społeczeństwa realnego, może to być nostalgia za światem uładzonym i idealnym. Wiele informacji o
czasach wspólczesnych.
Utopia – realistyczny opis anglii, krytyka wielu aspektów, przyczyną zła jest własność prywatna
Surowe prawo ani jego rygorystyczne przestrzeganie nie usuną zła. Chce przbudowy systemu
gospodarczego, zniesieniawłasności prywatnej – polaryzacja = przestępczośc. Widzi wpływ instytucji
spolecznych na ludzi, zła spowoduje że ludzie będą źli, dobra że będą dobrzy. Inaczej niż u
Machiavellego. More uwazał że trzeba odkryć trwałą substancję ludzkiej natury, lae też to co jest
produktem struktury społecznej.
Empiryczna analiza ludzi, obserwacje. Nie można zaniedbać warunków społecznych.
Podobieństwa do machiavellego i Bodina
 Uważa że ład spoleczny jest dziełem ludzkiej aktywności
 Porządek zastany nie jest jedynym możliwym porządkiem

Michał Montaigne CVI w

Próby
Uznawany za sceptyka, ojca nowoczesnego relatywizmu. Zadnego sposobu życia nie można uznać za
bezwględnie dobry. Jego poglądy były związane z odkryciami geograficznymi i poszerzeniem
horyzontów. Montaigne widzie inne kultury
Raczej jest obserwatorem niż uczestnikiem zycia społecznego. Prawda jest nieosiągalna. Można zadac
pytanie. Rozum ludzi jest wsoaniały i jednocześnie bezsilny. Rozum nie może ustanowić normy, jakie
instytucje sa dobre , ponieważ instytucje instnieją tu i teraz. Zostały stworzone przez ludzi, są rózne,
niedosknałe. Instytucje społeczne trwają dzieki zwyczajowi. Obawiał się aby własnego zwyczaju nie
uczynić uniwersalnym, zdawał sobie sprawę z kultuowego zróżnicowania ludzkości. Nie chciał uznać
tego co własne za najbardziej moralne, rozumne, powszechnie obowiązujące. Nie stawiał się wyże jniż
dzicy. Patrzymy przez pryzmat naszej kultury dlatego innych uważamy za dzikich.
Jego poglądy były wyjątkowe, radykalne odrzucenie eurocentryzmu, co jest charakterystyczne dla
współczesnego socjologa, antropologa. Nieco uładzone wypowiedzi – dla francji zapowiedź poddania w
wątpliwość tego co jest naturalne.

Rola reformacji w epoce odrodzenia

Rola rewolucyjna bardziej niż renesansowe doktryny.
Marcin Luter XV-XVI
Jan Kalwin XVI

Na czym polegała rewolucyjna rola

 Zmiana sposobu myślenia zwykłego człowieka

KTS 13
  Wywieranie wpływu na rozpatrywanie spraw świeckich ppoprzez krytykę sposobu ich
rozpatrywania, głoszenie ideału kościoła jako wspólnoty wiernych

Luter
Jego działalność spowodowały że władza została oswobodzona z instytucjonalnych ram. Jednostka jest
róna w obliczu boga. Jednostka nie potrzebuje kościoła w stosunkach z bogiem, to nie jest hierrchia
stanowisk czy kompetencji.
Kościół społeczenstwa – wspólnota może istnieć bez głowy (powinien) aby być wspólnotą doskonałą.
Radykalnmy pogląd dot spraw wiary. Nie ma części niższych i wyższych, wszyscy są róni.
Był przeciwnikiem reformacji ludowej, zwolennikiem silnej władzy, nierówności. Rozbieżność w
pojmowaniu 2 sfer świeckiej i wiary. Religia w renesansie nadal wskazuje drogę do zbawienia ale nie
dostarcza wzorów do organizacji politycznej.

Kalwin
 Wpływ na myślenie potoczne
 Doktryna predestynacji – nawrót

Koncepcja religijna – człowiek jest przeznaczony albo do zbawienia albo do potępienia. Los jest z góry
przenzaczony. Specyficzny rodzaj ascezy, aktywność człowieka wierzącego – praca i oszczędzanie,
bogacenie się wzrost ekonomiczny
Asceza jest przywilejem i obowiązkiem dostępnym dla nielicznych, wybranych przez boga. Powołany
prze zboga do aktywności. Weber szczegółowo badał etykę protestancką i duch kapitalizmu – etyka
protestancka spowodowała rozwój kapitalizmu.
Dziś krytykowany ze względu na brak uwzględnienia innych czynników. Tam gdzie etyka protestancka
istniała tam rozwijał się duch kapitalizmu.

Doktryny prawa naturalnego – XVII w

Althusius
Hugon Grocjusz
T. Hobbes
J. Locke
Samuel von Pufendorf
Baruch Spinoza
Wg. Szackiego doktryna prawa naturalnego jest najważniejszą teorią czasów nowożytnych, jej
oddziaływanie ustało dopiero w XIX w. Z tej doktryny wywodzi się doktryna praw człowieka.
Stworzyli teorię społeczną przy okazji opracowali teorię prawa.
Jak możliwy jest ład społeczny?
KTS 14
Ludzie mają okreslone cechy, lud musi być taki aby jednostka czuła się bezpieczna ale też wolna.
Nawiązywały do myśli renesansu poprzez indywidualizm władzę i suwerenność.
Przeciwstawiały się dziedzictwu i przeszłości. Ład społeczny wyprowadzały z zasad prawa naturalnego.
Uwazają ze zasady prawa naturalnego są wcześniejsze od czyjejkolwiek woli, istnieją przed
powstaniem władzy, istnieją niezaleznie od istniejącej władzy. Odkryli sferę stosunków społecznych
niezależną od rządów.

Stosunek do poprzedników
Trudny do opisania. XVII w doktryna jest zróżnicowana wewnętrznie, złożony stosunek do
wcześniejszych myśli. Nawiązują do poprzedników ale też odcinaja się ostro. – ciągłość – kontynuacja
ale tez zmiana
Zróżnicowanie wewnętrzne
Treść koncepcji
Rozumienie pojęć w tym prawa naturalnego
Sposób w jaki widziano najważniejsze zjawiska epoki
Praktyczne wskazania wyprowadzone z teorii – największe różnice – np. Hobbes – bezwzględne
posłuszenstwo, Locke można się zbuntowac jesłi działania władcy są sprzeczne z prawami natury, jeśli
władza nie realizuje swoich zadan

Podobieństwa
Wspólnota stylu myślenia. Wpolityce należy keirować się zasadami ustalonymi rozumowo, zgadzali się
że ładu społecznego nie można zaakceptować na podstawie akceptacji tradycji. Porządek świata istniej
niezależnie od człowieka, obejmuje przyrodę i zycie człowieka. Odkrycie pisma świętego pomoże
lepiej zorganizować stosunki ludzkie.

Radykalizm, konsekwencje rozróżnienia tego co jest a co być pwoinno zgodnie z zasadami prawa
naturalnego. Nacisk został położony na to co być powinno. Patrzyli raczej w przyszłość, nie szukali
wyjaśnień w przeszłości. Istnieje pewna kontynuacja wcześniejszej tradycji oraz zmiana w odniesieniu
do poprzedników.
Na czym polega kontynuacja?
Przejęcie z teorii średniowiecznej problematyki, aparatury pojęciowej (wywodzącej sie ze
starożytności), technik dowodzenia. Założenie że ludzi obowiązują zasady postępowania których nie
ustalili, otrzymali je wraz z naturą ludzką.

Na czym polegała zmiana w stosunku do średniowiecznej doktryny prawa naturalnego?

Stopniowa sekularyzacja pojecia prawa naturalnego, w średniowieczu związana z bogiem, teraz nie.
Bóg nie może zmienić prawa naturalnego. Przejaw deizmu – Bóg stworzył świat ale już nie ingeruje w
ten świat – pogląd przeciwny do teizmu – stworzył i działa , jest obecny. Poznanie zasad prawa
KTS 15
naturalnego możliwe jest bez objawienia. Prawa naturalne mają taki sam status jak prawa np. fizyki –
sekularyzacja pojęcia prawa naturalnego. W odróżnieniu od średniowiecznej doktryny jest
indywidualistyczna. Jednostkom przypisywano wrodzony popęd społeczny „appetitus societatis”. Inni
uważali że jednostki sa z natury aspołeczne. Opisuja jednostki w rózny sposób, zajmowali się raczej
jednostkami niż społeczenstwem jakpo całością. Zasady regulujące stosunek między jednostkami
pośrednio reguluje cały organizm społeczny. Prawo natury odnosi się najlepiej do jednostek, jego
zasady mogą być zdefiniowane jeśli zawiesi się istnienie więzi międzyludzkich.
Koncepcja stanu naturalnego pomaga ujawnić cechy.
Status naturalis
Status socialis
Status civilis
Status culture – żadko używane

Zmiany:
 Koncepcje umowy społecznej były wyrazem indywidualizmu jednostkowego postrzegane jako
podstawa społeczenstwa.
W jaki sposób z jednostek niezależnych powstaje jedno ciało społeczne, jak powstają rzadzacy i
rzadzeni. Uważali że społeczęnstwo obywatelskie nie jest wytworem natury. Nie wyprowadza
się państwa z ustalonej normami wszechświata, jest to wytwór człowieka.
 Nowa koncepcja człowieka nie miała pojęcia grzechu pierworodnego, nadprzyrodzonym
powołaniem człowieka stosuje się przyrodoznawstwo. Wpływ na pojmowanie prawa natury
przypomina kodeks moralny, recepta jak cżłowiek ma przeżyć w dżungli natury. Wiąże się z
przesunięciem zobowiązań na uprawnienia, czego potrzebuje człowiek.
 Przyswajanie wzorów ówczesnej nauki, matematyki, fizyki. Chołdowano dedukcji od ogółu do
szczególu, poszukiwano ogólnych praw pozwalających wyjaśnić zjawiska szczegółowe.
 Wyraźny klasowy charakter doktryny
o Usprawiedliwienie aspiracji mieszczaństwa
o Gwarancja własności i rzetelności, dotrzymywanie umów
Własność – fundament cżłowieczeństwa, szeroko pojmowane życie, wolność, majątek, naczelny cel
łączenie się we wspólnoty.

13.11.2005
Różnica w doktrynie prawnonaturalnej
Rozumienie pojęcia prawa naturalnego

Destrukcji średniowiecznej doktryny dokonał Tomas Hobbes

KTS 16
- Zbiór warunków przetrwania ludzkich jednostek, te warunki są uświadamiane i przestrzegane gdy
jednostki dświadczają strachu.
Inni z mysliczieli byli zwolennikami bardziej tradycyjnych poglądow, jedną z cech właściwości
człowieka jest popyt społeczny – appetitus socio....
Popęd do życia wspólnego z innymi w sposób pokojowy. W zwiaku z tym 3-ej mysliciele uważali że
niektóre związki międzyludzkie mają charakter naturalny
Mamy tu doczynienia z dwoma „socjologiami” w doktrynie prawa naturalnego:
1 – hobbes – konieczność stworzenia ludzkiej wspólnoty od podstaw, jednostki są z natury niezależne,
wolne, nic ich nie łączy. Państwo = społeczeństwo, dopiero gdy powstaje panstwo. Bez władzy nie
może istnieć współpraca między jednostkami, dopiero władza wprowadza ład.
2 – Altusius, Grocjusz, locke
jakaś wspólnota istnieje z natury, społeczenstwo o charakterze podstawowycm, rodzina, bractwo,
społeczeństwo loklane. Tę wspólnoty trzeba ochronić przez utworzenie społecześńtwa obywatelskiego
– państwa.

Wszyscy przywiązują wage do władzy politycznej. Zycie spoleczne w pelni rozwinięte możliwe jest
tylko w państwie.
Czego dotyczą dalsze różnice
- koncepcji stanu naturalnego, integralna część doktryny prawnonaturalnej nie miała charakteru
historycznego, nie dociekano jak wyglądał stan ludzkości, założenia były logiczne. Stan natury
stanowił experyment myślowy. Czym jest państwo poprzez doznanie sytuacji gdy państwa nie
ma, lub gdyby go nie było, próżnia polityczna, społeczeńśtwo – ukazanie natury ludzkiej stan
natury – mógł się zdarzyć dawnej ale też wspólnotę ludzi łączy tylko przynależność do jednego
gatunku
Hobbes prowadzi każde ograniczenie władzy absolutnej
Locke – władza absolutna odtwarza stan natury, spoleczeństwo obywatelskie chroni czlowieka od
powrotu do stanu natury

Sens dydaktyczny – panstwo jest niezbędne

2 typy/koncepcje stanu natury odpowiadają:
1. Hobbsa – brak jakichkolwiek więzi międzyludzkich
2. Locke – istnieją rozwiązania stosunków społecznych w stanie natury ale pełne istnieją dopiero z
chwilą powstania społęczęństwa obywatelskiego – państaw. Panstwo daje gwarancję ....

ujęcie człowieka
Hobbes

KTS 17
człowiek jest aspołeczny z natury homo homini lupus est. Interesy poszczególnych jednostek są
sprzeczne. Jednsotki które są wolne są też równe mają te same uprawnienie naturalne, wnika z tego
walka rywalizacja, lęk przed śmiercią z rąk sileniejszego. Strach może tę walkę powściągnąć. Może
wszystko w niej stracić. Walka o przetrwanie, stan wojny ze wszystkimi. Kres może położyć tylko silna
władza zwierzchnia – bezpiecześńtwo życia i mienia, przestrzeganie zasad prawa natury. Są odkrywane
przez mysł ale nie są przestrzegane, dopiero wymuszone siłą władzy możłie jest istnienie państwa.

Locke – cżłowiek jest istotą społeczną, interesy ludzi są zbieżne. Może nawiązać współpracę z drugim
człowiekiem. Walczy o przetrwanie z naturą (później nawiązuje do tego marks). Stan natury nie musi
być stanem wojny ale współpracy, pomocy wzajemnej ale jest pełen niebezpieczeństw, nie ma prawa,
sędziego – stan bezprawia. Istnieją więzi, zalążki społeczeństwa, mniej doskonałe niż państwo ale
dające już ochronę. Ochrona istnieje dotąd wszyscy czuli się równi. Wynalazek pieniądza zaburza
równość. Instytucje mają poskramiać agresję, niebezpieczenstwo. Stan wolności jest realny ale nie
wynika z natury ludzkiej, wynika ze stosunków społecznych, konieczne jest stworzenie społęczeńśtwa
obywatelskiego w celu ochrony własności (1,2,3) w celu określenia praw które obowiązują.
Społeczeństwo obywatelskie daje gwarancje temu co ludzie wytworzyli w stanie natury, co może ulec
destrukcji.

Jak powstaje władza polityczna

Hobbes
Akt powstania władzy jest nieodwołalny i jednorazowy, zgoda wszystkich jednostek, nie wymaga
odnawiania, nie jest możliwy bunt (powrót do stanu natury, zerwanie wszystkich stosunków
społecznych, powrót do stanu wojny). Akt stworzenia władzy politycznej służy do uprawommocnienia
absolutyzmu.

Locke
Władza została powołana przez zbiorowość do wykonania zadań, jeśli nie wykona – bunt – powołanie
nowego rządu – uprawomocnienie demokracji. Relacje między poddanymi a suwerenem – możliość
niezależności od władzy politycznej – doczytac

Idea umowy społecznej, klucozwe pojęcie, znane od starożytności, rozwijane w średniowieczu.

Wytłumaczenie jak ludzie przeszli od stanu natury do społeczeństwa. Jednostki są wolne i równe z
natury, zawierają porozumienie, rezygnują z części swoich uprawnień w zamian za bezppiecześńtwo,
jednoczą się w społeczeństwo. Rozsądne korzystanie ze swoich uprawnień.
Społeczeństwo to stowarzyszenie w celu zaspakajania potrzeb i celów, twór ludzi
Dwa rozumienia pojęcia umowy społecznej
1 – kontrakt rządowy, dominowało w średniowieczu, interesowano się relacjami władca – poddani.

KTS 18
2 – XVII w – właściwa umowa społeczna – pomiędzy przyszłymi członkami społeczeństwa co do zasad
jego organizacji

hobbes – akt zawiązania społęczeństwa

Locke – związki między ludźmi istnieją wcześniej. Układ między obywatelami a rządem

W doktrynie prawa naturalnego widzi sprzeczności wynikające z tego że była pomostem między
starożytnością i średniowieczem a czasami nowożytnymi.
Teoria poznania Locke
Istnieją prawa naturalne, człowiek powinien móc je poznać siłą rozumu, ale ten który czerpie wiedzę z
doświadczenia nie ma na jego temat żadnych informacji. Nie jest to prawo ustanowione czy
zwyczajowe. Locke jest empirykiem, nie poradził sobie
Zasady prawa naturalnego z załozenia są dostępne dla każdego, stwierdzono rozdźwięk. Czy można
mówić o uniwerslanym charakterze. U locka mamy kilka koncepcji życia społecznego. Działanie
ludzkie interpretuje w ramach prawa zwyczajowego, ... doczytać o sprzcznościach w doktrynie
Z przekonaniem o istnieniu prawa natury nie płynie przekonanie o istnieniu harmonijności świat
ludzkiego.
Widać ogromne zróżnicowanie. Widzimy 2 różnych badaczy
- zwolennik doktryny
- badacz człowieka, prawa zwyczajowego

Giambattista Vico – XVII/XVIIII w

Postać ważna – od niego można liczyć zainteresowanie historią kultury
Był profesorem retoryki z neapolu. Autor „nauki nowej” 1740. działał na peryferiach nurtów. Jego myśl
była odmienna. Nie w pełni był świadom stanu dyskusji naukowych, był katolikiem, opatrzność boża,
ograniczenie ludzkiego umysłu, był zabobonny, stworzył własny system. Jego system nie odegrał roli,
dopiero w czasie romantyzmu. Prekursor historii kultury, wprowadził historię do nauk społecznych.
Poglądy
Krytyczny stosunek do myślenia prawnonaturalnego, jest konkretny, tamci byli abstrakcyjni. Zajmowali
się fikcjami on wprowadził historię, nie oddzielał moralności od polityki – jeden proces, oni oddzielali.
Społeczna natura człowieka – oni indywidualiści. Poczucie przynależności do grupy jest tak samo
ważne jak poszukiwanie pozywienia, nie odrzuca religii, uważa ją za ważną. Antyracjonalista, krytykuje
popularne metody przyrodnicze. Prawidłowości które kierują ludzkim życiem są realniejsze od figur,
itp. Człowiek żyje w świecie rzeczywistym, stanwia na wiedzę humanistyczną. Mechanizmów
rządzących światem zewnętrznym nie sposób jest poznać – ograniczenie ludzkiego umysłu.
Krytykuje
Człowiek jest istotą społeczną, żyje w grupach, ma potrzebę więzi, jest istotą historyczną. Natura
ludzka zmienia się w wtoku rozwoju cżłowieka, zwrost całkowity obejmuje wszystkie dziedziny życia
KTS 19
cżłowieka. Naturę ludzką odnajduje się w historii. Proces kształtowania się lduzkiej natury przechodzi
przez fazy. Kazda następna opiera się fazie wcześniejszej. To nei ejst prosty liniowy rozwój, raczej
spirala. Poszczególne etapy – podobne ale na wyższym poziomie. Różni się od koncepcji
osświeceniowych historiozoficznych, skupia się na rozwoju człowieka, interesuje go rozwój języka,
religii, obyczajów, sztuki itp. wszechstronny rozwój człowieka – zawsze w grupie.
Jest teoretykiem rzowoju kutlruy. Jest przekonany że historia każdego narodu ma cechy swoiste, podąża
różnymi drogami i w różnym tempie choć w tym samym kierunku.
Co wnieśli w rozwój myśli społecznej
Najważniejsze
Postawienie pytań
- powstanie społęcześńtwa, jak jest możliwe, choć odpowiedzi były różne już wtedy zarysował się
konflikt między społęczeństwem a jednostką, do dziś ten konflikt istnieje.

OŚWIECENIE XVIII w
Początki teorii socjologicznej
Myśliciele oświecenia chcieli do badania człowieka i społeczeństwa stosować to co uwazali za zasady
naukowe. Postulat czystej nauki wolnej od przesądów. Cechował ich racjonalizm, zaufanie do rozumu.
Różnice, sprzeczności ich charakteryzujące.
J.J. Rousseau – szuka człowieka jako człowieka w stanie natury
Monteskiusz – nie można zanleźć człowieka w stanie natury bo istnieje tu i teraz w społeczności
Łączy ich to że sami czuli się przynależni do jednego obozu, członkami grupy, która walczy z
przesądem, ignorancją – współcześni też ich tak postrzegali.

Oświecenie wg. Kanta

Wyjście człowieka z niepełnoletności. niepełnoletniość – to niezdolność człowieka do posługiwania się
rozumem bez przemocy. Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem. Doprowadzenie
człowieka do pełnoletności – rola filozofa, ma dostarczyć mu wiedzy.
Łączyła ich też wspólna krytyka, wspólne przedmioty krytyki. Właściwie wszystko.
1. systemy religijne, pisma św. Instytucję kościoła, nie religię jako taką ale wyznawali ideę religii
naturalnej, boga podawali rozumowi ludzkiemu, nie na podstawie objawienia czy ślepej wiary.
2. autorytety i tradycję. Sprawdzali nawet eksperymenty na które ktoś się powołał. Nie
akceptowali tylko daltego że zawsze tak yło. Liczy sie rozumność i praktyczność, użyteczność,
warto sprawdzić czy tak rzeczywiście jest jak ktoś stwierdził.
3. filozofię, spekulacje, metafizykę. Poddawano w wątpliwość wartość dedukcji i matematyki,
ceniono fizykę ponieważ nic się nie zakłada – nauka indukcyjna.
4. instytucje społęczene i polityczne – prowadziło do walki z despotyzmem, tyranią, własnością
prywatną wiąże się to z desakralizacją społecześńtwa – odczarowanie – jesli bronią ustroju to
dlatego że jest racjonalny. Obarcza się och odpowiedzialnością za wybuch rewolucji francuskiej.

KTS 20
Poruszali problematykę
 Ładu – jednolity porządek fizyczno – moralny – wszystko mu podlega
 Natury – pojęcie wieloznaczne, naturalne, stan natury, o poprawie natury, naturze ludzkiej – co
jest pierwotne naturalne a co wtórne, sztuczne
 Sensualizm w antropologii oświeceniowej, mówią że różnice miedzy ludźmi wypływaja z
różnych warunków w których żyją, deformują naturę. Zależność, wpływ warunków życia na
jednostki
 Przekonanie że człowiek jest tabula rasa, to co jest w nim najważniejsze ma niezaleznie od
okoliczności. Może swię realizować w okolicznościach sprzyjających.
 Postęp , wiara w postęp. Nawet u Rosseau ją widać
 Utopia – budowanie wizji świata utopijengo, świat alternatywny, odmienny

Voltaire
j.j.Russeau
Monteskiusz
Nie można utożsamiac oświecenia tylko z francją, byli też brytyjscy, szkoccy
Voltaire XVII/XVIII (wiekszość) ponad 80 lat. Filozof, historyk, filozofia historii, historia
pragmatyczna, racjonalista. Był przekonany że natura ludzka jest niezmienna, ogromną rolę odgrywają
instynky, człowiek zawsze żył w społeczeństwie. OSmieszał pojęcie stanu natury, zawsze miał prawa i
obowiązki. Jego nowatorstwo polegało na tym że uważał że trzeba umieć wątpić, na krytyce kryterium
oceny wiarygodności żródeł. Rosję i kraje pozaeuropejskie włączył do zainteresowań historycznych.
Największe znaczenie przypisywał instytucjom, klimatowi, ustrojowi...

JJ Russeau
Pisał wiele
Rozprawa o pochodzeniu i podstawah nierówności między ludźmi
Umowa spoleczna
Emil
Wyznania – pod koniec życia
Jak zyć – problem podstawowy
Był genialny, nie był uczonym, był samoukiem, smaotnikiem, człowiekiem marginesu, szukał koneksji,
życje poza marginesem boleśnie to odczuwa.
Jest uczestnikiem a nie obserwatorem zycia społecznego. Z pozycji uczestnika zajmuje się problemem
życia społęcznego.

od iwony !!!!!

KTS 21
RÓŻNICE W OBRĘBIE DOKTRYNY PRAWNO – NATURALNEJ:

• Rozumienie pojęcia prawa naturalnego

Jego destrukcji dokonał Hobbes. U niego zasady prawa naturalnego to zbiór warunków
przetrwania jednostek. Te zasady sa uświadamiane i przestrzrgane gdy jednostki
doświadczają grzechu, gdy sa wolne i niezależne. Althusius i Locke byli zwolennikami i
mówili ze cecha człowieka jest popęd społeczny (apetitus societatis). Jest to poped do
życia z innymi w sposób pokojowy. Oni uwazali ze niektóre związki między ludźmi mają
charakter naturalny. Szacki uważa że natej podstawie mamy do czynienia z dwiema
socjologiami:
- Hobbes zakłada koniecznośc tworzenia wspólnoty od podstaw bo
jednostki z natury są niezalżne. Moment narodzin państwa równa się
momentowi narodzin społeczeństwa. Wcześniej jest tylko konflikt i walka.
Bez władzy nie może istnieć współpraca mięedzy jednostkami.
- Althusius, Grocjusz i Locke zakładali, że jakaś wspólnota istnieje z natury
o charakterze zalążkowym i jest to Rodzina, bractwo, społeczność lokalna.
W nich widzieli zalążek. Ten zalążek wspólnoty trzeba uchronić i utrwalić
przez utworie PAŃSTWA.

• Koncepcja stanu naturalnego

Rozważano czym jest państwo gdy państwa jeszcze nie ma. Była próżnia społeczna
9społeczna) służy temu, aby ukazać naturę ludzką. Stan naturalny mógł się zdarzyć
dawniej ale może być i teraz. U Hobbesa do stanu natury prowadzi każde ograniczenie
władzy. U Locka władza absolutna odtwarza społeczność.

Dwa typy koncepcji stanu natury od dwóch typów stanu natury ludzkiej i 2 typów
socjologii spowodowały powstanie następujących poglądów:

1) Hobbes mówi że brak więzi między jednostkami w tym momencie

2) Locke mówi ze istnieją dość rozwinięte stosunki społeczne ale stan w pełni
społeczny jest tylko wówczas jak jest społeczność obywatelska bo taka właśnie
daje gwarancje stosunków społecznych na podstawie zasad prawa naturalnego.

O człowieku mówią:

Hobbes twierdzi że człowiek jest aspołeczny (człowiek człowiekowi wilkiem). Interesy

jednostek są sprzeczne bo każdy chce zagranąć dla siebie jak nawięcej ale jednostki
są też równe i mają takie same uprawnienia naturalne czego konsekwencja jest
rywalizacjia i ciągła obawa o nagłą śmierć z rąk silniejszego. Jest też strach który
może walkę powściągnąć. W walce o przetrwanie można stracić wszystko. W walce
każdego z każdym kres może położyć tylko władza zwierzchnia która potrafi
zagwarantować przestrzeganie zasad prawa naturalnego - które są odkrywane przez
rozum ale nie są przez niego przestrzegane. Gdy takie przestrzeganie ywmiusi siła
władzy zaistnireje wtedu społeczność lewiatan.

Locke mówi że człowiek jest istotoą społeczna, interesy jednostek są zbieżne, a

człowiek może nawiązać współpracę z drugim człowiekiem, walczy o przetrwanie,
opanowywuje przyrodę poprzez pracę.... Stan naturalny nie musi być stanem wojny ae
KTS 22
stan pokoju – msi być stanem wzajemnej pomocy. Ale jest pełen niebezpieczeństw bo
nie ma najwyższego sędziego i każdy wymierza sprawiedliwść na własną rękę. Istnieją
tu pewne więzi więc jest to stan społęczny. Choć jest mniej doskonały od państwa to
chrania własnośc, majątek i życie. Ochrona taka jest dopóki wszyscy są równi. Gdy
każdemu wystarczy to, co sam wydobywa z przyrody. Elementem naruszającym te
równowagę jest PIENIĄDZ. Bowiem umożliwia on gromadzenie bogactwa. Konieczne
są zatem instytucje które poskromią agresję i konflikty. Niebezpieczenstwa są możliwe
i wyniakają z utworzonych rzez ludzi układów stosunków społecznych . koieczne jest
stworzenie społeczności obywatelskiej aby można było okreśłić prawa, które mają w
niej obowiązywać… społeczność obywatelska daje gwarancję temu co lud sobie
wytworzył.

• Akt stworzenia władzy politycznej

Hobbes twierdzi że jest to akt nieodwołalny, jednorazowy, polega na pwołaniu suwerena.

Nie wymaga odmowy. Nie jest też możliwy bunt bo tak owy spowodowałby powrót do
stanu natury i zerwnie stosunków spolecznych oraz powrót do ciągłej wojny każdego z
każdym. Akt stworzenia służy do uprawomocnienia absolutyzmu.

Locke mówi, że władza została powołana przez zbiorowość do wykonania zadań. Jak
władza tych zadań nie wykona to należy się zbuntować i powołać nowy rząd.
Społeczeństwo jako całość społeczna może być niezależna od władzy społecznej.

IDEA UMOWY SPOŁECZNEJ

Dzieki niej wytłumaczono jak ludzie przeszli od stanu natury do atanu współpracy.
Jednostki wolne i równe zawierały porozumienie gdzie świadmoie rezygnowały z częsci
uprawnień na konto bezpieczeństwa, jednocząc się w społeczeństwo. Mają rozsądne
korzystanie z uprawnień . społeczeństwo to stowarzyszenie w celu zaspokojenia celówi i
potrzeb . jest to twór ludzki.
a) w ujęciu średniowiecznym o umowie społęcznej mówiono że jest to „kontrakt
rządowy” - czyli relacje rządzących z poddanymi
b) w XIII wieku o umowie mówiono, że jest to umowa między przyszłymi
członkami co do zasad organizacji społęczeńsytwa.
c) Hobbes mówił – jest to akt zawiązania społeczeństwa
d) Locke - związki między ludźmi istniały wcześniej.

W doktrynie prwno - naturalnej widzimy sprzeczności które wynikają z tego, że była

ona pomostem między średniowieczem a nowożytnościa.

TEORIA POZNANIA LOCK’A

Mówił, że istnieją prawa naturalne i człowiek powinien móc je poznać siłą rozumu. Ale
człowiek który czerpie wedze z doświadczenia nie może ich poznać bo to nie jest raw
stanowione , zwyczajowe, . on nie mógł przyjąc tego rozwiązania . Locke był empirykiem i
to był powód. Nie wybrnął z tego.

KTS 23
Społecznośc w kryzysie prawno naturalnym:

1) zasady rawa naturalnego z założenia każdy może poznać ale stwierdzono

rozwdźwięk między nimi a tym, czy ludzie się kierują. Możemy mówić o
uniwersalnym prawie . w rezultacie mamy u Locka koncepcje życia społecznego.
Dziąłania ludzkie interpretuje się w aspekcie prawa zwyczajiowego . w badaniach
empirycznych trzeba się zając prawami zwyczajowymi czyli „jaka jest
rzeczywistość” a nie jaka być powinna. Jest non inne w każdy społęczeństwie i jest
zaprzeczxeniem uniwersalizmu. Nie płynie stąd przekonanie o harmonii świata. To
jest wręcz zaprzecznie, widac zróżnicowanie. Na podstaiwe tych wątpliwości
widzimy badacza w dwóch osobach: jako zwolennika doktryny prawnonaturalnej
oraz jako badacza ludzi.

JEAN GIAMBATTISTA VICO XVII –XVIII wiek

Od niego możemy zacząć liczyć zainteresowanie historią kultury. Autor „Nauki Nowej”.
Działał a peryferiach nurtów głównych. Jego myśl była odmienna bo nie był on
świadomy problemu stanu dyskusji naukowych. Był zabobonny i wierzył w Opatrzność
Bożą. Cechy jego poglądów:

- krytyczny stosunek do myślenia prawno naturalnego

a) jest konkretny bo wprowdził do nauki historię, nie oddziela moralnoścci od ooityki
bo stanowią jeden proces ewolucyjny. Dostrzega społeczną naturę człowieka, widzi
grupę. Uważa że poczucie przynależności jest tak ważne jak poszukiwanie
pożywanienia, prokrreacja. Nie odrzuca religii, uważa ją nawet za bardzo istotny
element.
b) Viko był antyracjonalistą. Krytykował metody przyrodnicze. Prawodlowości, które
kierują życiem są dużo realniejsze bo człowiek żyje w świecie rzeczywistym. Stawia
nawiedzę humanistyczną, która daje jednocześnie samowiedzę… krytykuje ich bo
uważa że należy się zajmować światem narodzin człowieka bo człowiek czuje
potrzebę życia z innymi jest też człowiek naturą społęczną i historyczną zarazem.
Natura człowieka zmienia się wraz z jego wzrostem, obejmuje wzrost fizyczny,
intelektualny, spoleczny, moralny, duchowy, artysyczny). Natura podlega ciągłemu
wzrostowi, któremu towarzyszy Opatrznośc Boska. Jest t wzrost od stanu
zwierzeciego sdo stanu ludzkiego. Naturę człowieka odkrywa się poprzez
analizowanie historii. Proces kształtowania przechodzi przez fazy . każda następna
jest przygotwana przez poprzedzającą. Nie jest to rozwój liniowy. Poszczególne
etapy są podobne ale każdy jest coraz bardziej zaawansowany. VIKO różni się od
koncepcji oświeceniowych bo skupia się na rozwoju czlowieka który zawsze istniej z
innymi ludźmi. Interesjue go rozwój języka, , obyczaje, prawa, instytucje.
Wszechstronny rozwój ale zawsze w grupie.

KTS 24
 OŚWIECENIE

VOLTAIRE, J.J. ROUSSEAU, MONTESQIUSZ

W oświeceniu lokuje się początki myśli socjologicznej. Chcieli do badania natury ludzkich
stosować to, co uważali za zasady naturalne. Głosili postulat „ czystej nauki” czyli wolnej
od przesądów, czysty rozum, zróżnicowane poglądy. Różnice i sprzeczności które ich
charakteryzują: JJ Rousseau szukał człowieka w stanie czystym, Montesqiusz widzi że
człowiek w stanie czystym nie ma bo człowiek istnieje tu i teraz. Łączy ich to że czuli się
przynależni do jednego obszaru walczącego z przesądami, ignorancją. Walczyli z ciemnotą
i tu też byli zespoleni.

Oświecenie wg. Kanta to wyjście człowieka z niepełnoletności w którą sam popadł z

własnej winy. To niezdolnośc posługiwania się rozumem biez kierownictwa kogoś obcego.
Hasłem przewodnim epoki było miej odwagę posługiwać się wlasnym rozumem.
Doprowadzenie człowieka do pełnoletności to rola filozofów w oświeceniu. Mają oni
dostarczyć wiedzy łączy ich ponadto wspólna krytyka a krytykowali dosłownie wszystko:

• Systemy religine, pisma święte, instytucję Kościoła. Wyznawali idee religii

naturalnej. Uważali, że Bóg to hipoteza. Możemy o nim twierdzic tylko na podstawie
ładu przyrody ale nie wiary.
• Autorytety i tradycję – sprawdzali nawet eksperymenty, na które ktoś się powołał.
Nie można czego zaakceptowac bo tak było wcześniej. Tak się działo i niekt tego nie
negował ale teraz liczyla się tylko praktyczna użyteczność.
• Filozoficzne spekulacje metafizyczne – jeżeli nie pokazała że twierdzenia są zgodne
z faktami to poddawano filozofię w wątpliwośc szczególnie wartśc dedukcji. Ceniono
natomist fizykę bo nie zakładało się tylko ustalaó.
• Instytcje społeczne i polityczne – prowadzi to do walki z despotyzmem, własnością
prywatna i hierarchią. Wiąże się to z desakralizacją społeczeństwa. Chcieli
odczarowac społeczeństwo. Jeżeli broni się ustroju to dlatego że jest racjnalny.

PORUSZANE PROBLEM I PUNKTY WSPÓLNE

1) ŁAD
Jest to jednolity porządek fizyczno – moralny któremu wszystko podlega
2) NATURA
To wielowymiarowe pojecie. Natura czy stan natury, natura ludzka jest jedna i
niezmienna. Sprwadza się to do ustaleń co jest pierwotne ( naturalne) a co jest sztuczne
( wtórne). W stanie społęcznym
KTS 25
 3) SENSUALIZM – w antropologii oświeceniowej. Mówili, że różnice między ludźmi
wypływają z różnych warunków w których ludzie zamieszkują i żyją a które
jednocześnie deformują ludzką naturę. Widza znaczący wpływ tych warunków na
jednostki
4) POSTĘP- wiarę tą widac też u pesymistów np. Rousseau
5) UTOPIA – budowanie nierealnej wizji to świat odmienny od doświadczenia ludzkiego
6) PRZEKONANIE – że czlowiek nie jest Tabula Rasa bo to co jest w człowieku trwa
niezależnie od okoliczności . możliwośc ta może się ujawnić w okolicznościach
sprzyjających.

VOLTAIRE ( XVII – XVIII)

Filozof, historyk, uprawiał filozofię historii. Był przekonany, że natura ludzka jes
niezmienna bo ogromną rolę odgrywają instynkty. Człowiek zawsze żył w społeczeństwie,
ośmieszał pojecie stanu natury. Człowiek zawsze miał prawa i obowiązki i żył w grupie.
Był rzekonany o koniecznści krytyki źródeł. Rytyka stanowiła kryterium wiarygodności
źródeł. Rozpatrywac należy wielkie epoki a nie czyny. Do swych zainteresowań włączył
Rsje i kraje pozaeuropejskie. Największe znaczenie rzpisywał instynktom. Strojowi
polityczxnemu, stanowi opinii.

ROUSSEAU
„rozprawa o pochodzeniu”. „ Umowa społeczna’. „O podstawach nierówności między
ludźmi”. Jego podstwowym probleme było jak żyć? Jest raczej czestnikiem życia a nie jego
bserwatorem. Z tej pozycji zajmuje się problemem życia spoęcznego.

17.12.2005

Filozofia szkoca:
- Dawid Hume
- Adam Smith
- Adam Berguson
- Jeremy Bentham
- Immanuel Kant
- Johann Gottfried
- Herder

HUME
a) Geneza społeczeństwa
Mowił – instynkty mają pierwszeństwo. Nie można tłumaczyć celów człowieka
odwołując się do rozumu, bo są to uczucia. Rozum wspomaga podjete decyzje ale
rozum jest też niewolnikiem uczuc.
b) teoria umowy społecznej
Zdecydowanie ją neguje. Twierdzi że umowa społeczna to transakcja. Krytykuje ja w
„Traktacie uczuć społecznych”. Rozum niem oże wyprzedzać woli i uczucia. Kategoria
umowy społecznej jest w ogóle nieprzydatna.
c) życie społeczne
KTS 26
Pierwsza zasada życia społecznego to:
- popęd seksualny
- wytwarzanie pokolen życia
- powstanie instytucji własności prywatnej (dobra rzadko występujące nie mogą być
dostępne dla wszystkich jest to proces długotrwały)
- ochrona własności (najważniejszy czynnik trwania społeczeństwa)
Ludzie poddają się regułom życia społecznego z powodu oddźwięku uczuciowego lub
symaptii.
Oddźwięk uczuciowy – właściwośc polegająca na odczuwaniu uczuć. Trudn jest
wyrzadzić krzywdę drugiemu człowiekowi bo w działaniach ludzkich uwzglednia się
uczucia drugiego człowieka. Ludzie respektują te reguły ze względu na nawyki,
obyczaje, bo ceni się to co się zna.

Umowa rządowa - podbój i uzurpacja to powody powstania rządu a ludzie są im

posłuszni z przyzwyczajenia.
Hume odchodzi od poglądów oświecenia – racjonalizm i egoizm. Namiętności ludzkie
spajają i jednoczą ludzi.
Przesąd – pełni ważną rolę , został rozwinięty przez konserwatyzm.

Adam Smith
Twórca ekonomii politycznej. „Badania nad naturą i przyczyną bogactwa nardów”, „ Teoria
uczuć moralnych”. Jako moralista znany był w czasach mu współczesnych aktualnie jako
ekonomista.

Aspekty istnienia człowieka w społeczeństwie:

- ekonomiczny - analizuje podział pracy
- moralny – analiza oddźwieku uczuciowego, sympatii
Człowiek działa IMPULSYWNIE!!!!!! Ludzie są dla siebie zwierciadłami co wiąże się z
sympatią i oddźwiękiem uczuciowym. Pytał jak funkcjonuje społeczeństwo gdzie
jednostki jak zwierciadła przyglądają się sobie i modelują swoje zachowania. Mówi że
jest to skomplikowany proces oddziąływania spoęlczeństwa (innych ludzi) –
obiektywnego obserwatora na jednostke. To społeczeństwo mówi co jest dobre. Życie
bez społeczeństwa to nierozumienie kategorii dobra i zła. Istnienie takiego zwierciadła
pozwala na rozwój jednostek. Człowiek nie istnieje bez ludzi. W badaniu nad naturą
to rynek jest zwierciadłem które modeluje zachowanie ludzkie w kategoriach
ekonomicznych. Podział pracy zwiazany jest z umiejętnościami naturalnymi,
rozwijanymi przez społeczeństwo do handlu.

Adam Ferguson
Był pierwszym socjalistą. Pokazuje zmiany jakie wywołuje społeczeństwo. Uważa że
ludzie powinni działać w grupie.

ŁAD SPOŁECZNY ochrona intersuspołecznego w filozofii szkockiej. . Ludzie są

egoistami nawet oddźwię uczuciowy związany jest z egoizmem. Pomimo to istnieje ład
społęczny. Jak to się dzieje że on istnieje dokładnie wyjaśnił BERNARD MANDEVILLE
– „Bajka o pszczołach”. Gdzie prywatne cechy to w praktyce publiczne wystepki.
Mówi o złych cechach jednostek a ład społeczny w gruncie rzeczy jest rzeczą
naturalną - jest sumą działań jednostek . pomimo iż ład społeczny nie jest celem ich
działania – to ich działania są egoistyczne.
CECHY FILOZOFII SZKOCKIEJ:
KTS 27
- deizm
- używają pojęć Stwórca, wielkie geometria, niewidzialna ręka
- rozróżniają przyczyny: celową (niewidzialna ręka) oraz przyczynę sprawczą
(działania ludzkie)
- za model ładu społecznego uważają kapitalistyczne społeczeństwo
- porównują społeczeństwo do rynku i istnienia niewidzialnej ręki rynku
- brak ingerencji w rynek da rozwój

TEORIA ROZWOJU SPOŁECZNEGO W FILOZOFII SZKOCKIEJ

Historia hipotetyczna – służyła wyłonieniu tendencji społecznej w historii.
Siegali do: opisu życia społecznego zwierząt ( by znaleźć porównanie do ludzi), opisu
ludów pierwotnych. Chcieli prześledzić wszystkie stadia rozwoju społecznego od
najbardziej prymitywnych/pierwotnych aż do upadku.
Człowiek dziki – nędzny dzikus który służy do ukazania postępu ludzkości.
Teoria rozwoju sołecznego dotyczyła przemian zdobycia środków do życia
(pożywienia) a za nimi szły przemiany w innych dziedzinach. Mowi się że Smith
stworzył 4 fazy rozwoju społecznego:

1) polowanie
2) pasterstwo
3) rolnictwo
4) handel

Adam Ferguson – fazy rozwoju społecznego

1) Dzikość - zdobywanie pożywienia przez polowanie

2) Barbarzyństwo – zdobywanie środków przez pasterstwo i rolnictwo
3) Cywilizacja – przez handel

Cywilizacja to organizacja społeczno – instytucjonalna. Dzieli prace uznając podział ten

za charakterystyczny dla nowoczesnego społeczeństwa. Mówi o istnieniu podkultur
co ściśle związane jest z podziałem pracy. Podział pracy ma skutki integracyjne i
dezintegracyjne. Praca wywołuje podział na klasy. Preewolucyjna metoda
porównawcza mówi że dzicy to faza wcześniejsza, ewolucyjna społeczeństwa
nowoczesnego.

G. BENTHAM
Stał nieco na uboczu oświecenia. Napisał „Wprowadzenie do zasad moralności i
prawodawstwa”. Z filozofią szkocką łączył go utylitaryzm. Mówił że działania jednostek
przyczyniają się (lub nie) do dobra ogólnego. Różniło go od innych to że mówił że
społeczeństwo ma zaspokajać potrzeby jednostek.
UTYLITARYZM – filozofia życia a względem Smitha to teoria życia społecznego (są na
to różne spojrzenia)
Jego system był niesocjologiczny. Skupiał się na prawodawstwie gdzie prawo miało
dac dobro jednostkom. Odrzucał historię uważając ją za źródło szaleństw.
Stworzył program walki z fikcjami. Fikcja dla niego było tez SPOŁECZEŃSTWO.
Człowiekiem kieruje siła dążenia do przyjemności i unikania nieprzyjemności. Prawa
mają się przxyczyniać do szczęscia jednostek nie ma sensu rozważać czy są rozumne
czy naturalne.

KTS 28
OŚWIECENIE NIEMIECKIE

Niemcy były zacofane pod względem moralno – społecznym ale nie pod względem intelektualnym.
Głównie interesowano się kulturą a nie polityką.

IMMANUEL KANT
Przeniknął myśl europejską, nawet kiedy jego poglądy odrzucono. Przekraczał noryzm filozoficzny.
Miał miejsce znaczące ze względu na odmienne myślenie.

Krytykował rozum i napisał:

„Krytyka czystego rozumu”
„Krytyka praktycznego rozumu”
„Krytyka władzy sadzenia”
Głosił potrzebę:
- humanizacji nauki – podmiot ma rolę aktywną w poznaniu , nie jest bierny, nie
czeka bezradnie, ale sam bada przyrodę. Dlatego ważny jest rozum bo on pomaga
w tworzeniu porządku. Rozum okresla przedmiot poznania.

Krytyka poznania społecznego – podmiot poznania jest aktywny, twórczy

- humanizacji etyki – świadomość, poznanie to droga od teorii empirii poprzez

poznanie.

Teoria .................... empiria

Inspirował go Rousseau mówiący o maskach ludzkich, które ludzie przybierają

Istota człowieczeństwa jest w naturze. Ma on powołanie do realizacji pewnych celów
co wywyższa go spoza innych stworzeń przyrody. Człowiek należy do „królestwa
wolności” a nie do przyrody.
Filozofia Kanta jest dualistyczna bo człowiek należy do 2 sfer:
HOMO PHAENOMENON HOMO NOUMENON
dostepny przedmiot poznania rzecz niedostepna, niemożliwa do poznania
KANT jest skrajnym indywidualistą - mówi że jednostka działa samodzielnie , rozum daje jej
imperatyw kategoryczny powinnością (dyktowaną przez rozmu) a empirią (naciskami świata).
Należy:
- szanować jednostke jako jednostke indywidualną.
- Okiełznać ludzi
- Zapewnić wolnośc ludziom poprzez stworzenie odpowiedniego prawa tak, by niedopuszczac do
aktów samowoli

Człowiek poprzez swoją aspołeczna towarzyskość może funkcjonować a więc nie może obejść
się bez ludzi z którymi nie znosi przenosić. Bez tej aspołecznej towarzyskości postęp jest
niemożliwy. Dzięki niej istnieje społeczeństwo.

KTS 29
HERDER

Autor myśli o filozofii dziejów. Rozwinął idee, zróżnicowania duchowości ludzkiej itd. Dał początek
HISTORYZMOWI SPOŁECZNEMU. Uważany był za krytyka oświecenia. Podkreślano jego
podobieństwo do Montesqiusza który też zajmował się dusza narodów.
Odrzcał wizję nomachinizacji życia. Krytykował lekceważenie idei wcześniejszych
myślicieli. Człowiek to odmiot działający ukazujący swoją osobowość. Ludzie są różni
dlatego jeszcze bardzej potrzebują siebie nawzajem.

TEORIA SPOŁECZNA –
a) załozenie ontologiczne - Cały wszechświat tworzy jeden organizm
b) założenie gzeogologiczne – proces poznania to aktywne uczestnictwo podmiotu w
świecie, religijne przeżywanie swiata, jest mikrokosmosem dlatego może poznac
makrokosmos.
Społeczenstwo jest częścia wszechświata składa się z jednostek które nie są wyłącznie
członkami społeczeństwa bo jest autonomiczna. Podkreśla indywidualność jednostek .
mówi że społeczeństwo to stan naturalny jednostek bo żyja one od urodzenia we
wspólnotach. Naród to wspólnota przede wszystkim kulturowa, językowa. Język pokazuje
ducha narodu bo człowiek mysli jak mówi, swoje mysli wyraza przez język.
Tradycja i ikultura ma rolę drugoplanową. Istota państwa jest istnieine wspólnoty ludzkiej i
to ona wyłania potrzebne jej władze. Dobre prawa powinny być oparte na tradycji.
Państwo organizam to idea uwazan za utopie.

Ludzkość: to byt realny, histroia ludzkości to historia narodów. Ma ona przedstawiać

bogactwo narodów, a nie jeden tok ewolucyjny.
Pluralizm - każda kultura jest wyjątkowa i kazda jest sobie równa.
Determinizm geograficzny – odrzuca go, tworzac własną klimatologię. Ludzie są zdolni do
przekształcania klimatu . klimat to obszerne srodowisko naturalne. Człowiek ma za
zadanie rzxkształacać klimat poprzez technikę.

Oświecenie polskie – przerobić H.Kołłątaj, S.Staszic, różnice plskiego oświeceoa.

15.01.2006

Temat: Ideologie porewolucyjne

KONSERWATYZM

KTS 30
Podstawa zmierzała do zachowania status QUO (istniejącego stanu rzeczy). W
socjologii był to kierunek mający utrzymać status QUO po rewolucji francuskiej, kiedy
nastąpiły radykalne zmiany porewolucyjne. Konserwatyści chcieli uratować to co się
da z dawnej społeczności . tak urodziła się myśl konserwatywna. MEHEIM – „das
konservatire Denken” była niejednolitą doktryną. Myslenie konserwatystów było dla
socjologów przyczyną do myśli socjologicznej. Konserwatyście zmierzali do szukania
idei która wytłumaczyłaby ciągłośc społeczeństwa. Byli świadomi ze przywrócenie
porzadku sprzed rewolucji było niemożliwe. Można go było jedynie zmienić.
Przedstawiciele: Anglia- Durke, Niemcy – Adam Muller, Holler, Francja – De Vonal.

Elementy myślenia konserwatywnego:

• Kładziono nacisk na rozum i na zrozumienie tego co się dzieje wokł człowieka.
Społeczeństwo i porządek społeczny przebiegają inaczej. Nie ma między nimi
zgody.
• Krytykowali naturę ludzką która była bardo waznym elementem myśli
oświeceniowej. Natura ludzka to utrwalony porządek ale ma ona tez elementy
irracjonalne. Człowieka nie był uracjonalniony ale ma też inne elementy. Istnieje
bowiem czynnik który wyprzedza mysleanie racjonane – jest to PRZESĄD –
element wyprzedzający sąd. Ludzie postepują zgodnie z irracjonalnymi
przesłankami. Każdy wysiłek zmierzjący do likwidacji przesądu jest próżny. Nie
da się wyeliminowac przesądu z ludzkiej natury. Koncepcja człowieka
racjonalnego posługuje się racjonalnymi przesłankami. Ludzka natura działa
niezależnie od okoliczności . przesąd jest uwarunkoany miejscem , czasem i
kulturą danego społęczenstwa. Czas w którym rzysżło ludziom czy
społeczeństwu żyć jest determinantą. Wszystko determinuje kultura jeżeli chodzi
o przesąd.
• Istnieje tylko człowiek ukonkretyzowany. Konserwatyści posługiwali się pojęciem
‘ducha narodów” . irracjonalny wymiar człowieka jest niezmywalny. To cecha
człowieka funkcjonującego w wymiarze przesądu. Mamy doczynienia z wizją
myslenia w kategoriach przesądu.
• Podkreślano że społeczeństwo należy traktować jako całość - oznacza to że
konserwatyści zdecydowanie odcinali się od nominalizmu ( mówi o tym że
rzeczywistośc to byty tylko realne a społeczeństwo ma charakter tylko kategorii).
Konserwatyści sprzeciwiają się koncepcjom społeczeństwa które ma wartść
tylko instrumentalną. Starali się stworzyć filozofię człowieka społecznego „my”.
Pojęcie człowieka izolowanego to fikcja. Człowiek istnieje w społeczeństwie i dla
niego. Sztuka kulturowa to natura człowieka.
Konserwatyści ciągle zadawali sobie pytanie co było pierwsze człowiek czy
społeczeństwo?????
To pytanie do dziś dnia zstało bez odpowiedzi. Społeczeństwo jest albo kreacją boską
albo rezultatem historycznego wzrostu którego oczątku nie da się określić. Dlatego
człowiek nie może narzucac swojej woli. Społeczeństwo stanowi wobec jednostki byt
nadrzędy i pierwotny.
• Konserwatyści opowiadali się za organicyzmem - organizm to całość gdzie nie
ma częsci która żyje samodzielnie sama dla siebie. wszystkie ze sobą
współgrają i uzupełniają się wzajemnie. Społeczeństwo jako całość funkcjonuje
jako pośrednie byty społeczne. Najpierw żyjemy w rodzinie, potem w zakładzie
pracy a portem w cąłym społeczeństwie. Stanowi to pośrednią kulturę miedzy
bytem jednostkowym a człowiekiem.
• Podstawowe pytanie dla socjologa o więź społeczną?Skąd się bierze?
Społeczeństwo porewolucyjne jawiło się jako bezładna zbiorowośc

KTS 31
 egoistycznych jednostek . konserwatyści twierdzili ze nastapiła dezintegracja
życia spoęłcznego , rozumienia więzi społecznej. W kapitalistycznym
społeczeństwie więź ta ma wyrafinowaną funkcję opartą na chęci zysku i
wzbogaciena się. Społeczeństwa nie da się charakteryzowac ze względu na
zadanie bo społeczeństwo to wszystko co ma miejsce. , to uczestnictwo we
wszelkiej nauce, sztuce, doskonałości.
• Ludzie żyją w zbiorowosci na tej zasadzie co oddychają – mają swój udział.
Prawo ma odzwierciedlać rzecziwistość uczestnictwa wszystkiego we
wszystkim. Konserwatyzm był znaczacym rzyczynkiem do myśli społecznej.
Konserwatyści nawiązywali do mysli antyrewolucyjnej ale jednocześnie
kryykowali idee oświecenia bo nie uzdrowiła ona społeczeństwa. Mysl
konserwatywna była też inspiracją by wytłumaczyć określony stan rzeczy. W
filozofii społecznej podkreslano więź która musi istnieć dla społęczeństwa.

LIBERALIZM

Jest to tendencja związana z ekonomią. Znalazł do br grunt do rozwoju w Anglii.

Przedstawiciele: Jeremy Bentana, Adam Smith, John Stuart Mill
Liberalizm nawiązywł do mysli oświeceniowej (francuskiej) ale oni też dokonali kroków
narzód i rozwinęli tę mysl.
Liberalizm to myśl która przyczyniła się do rewolucji francuskiej . nawiązywano w niej
do ideii wolnościowych. Jest to ideologia która postuluje trium indywidualizmu nad
władzą, ale też jednostki nad masami. Wolność człowieka był to podstawowy postulat
funkcjonowania jednostki w społeczeństwie. Jest znana doktryną która z natury rzeczy
kładzie nacisk na akcent wolności człowieka. Społeczeństwo mus brać pod uwagę
wymiar indywidualny człowieka. Jest tu też pewnie utylitaryzm (użyteczność) coś co
służy człowiekowi . częscią idelogii liberalnej będzie utylitaryzm i indywidualizm co
przeradza się w postawę minimalnego cierpienia i maxymalnego zadowolenia. Zasada
użyteczności wysuwa się na pierwsze miejsce. Nie można się tylko odwoływac do
otrzeb a ich zaspokajania traktowac jako celu nadrzędnaego. Problemem liberałów
było to, że w przeciwieństwie do konserwatystów pojęcie ładu społecznego (jak się
tworzy) - jeżeli maxymalizuje się zadowolenie to dziąła to egoistycznie to jak tworzy
się ład społeczny. Ale każdy ciąży w swoim kierunku więć jak to się dzieje?
Odpowiedali że ład społeczny twory się spontanicznie w kontekście realizowania
ludzkich potrzeb. Grzechy jednostek mogą się przyczynić do ogólnego zadowolenia. W
realizowaniu własnego interesu harmonia ustala się sama. Wehikułem tego jest podział
pracy w społeczenstwie. Dbając o interes własny rodzi się więź społeczna
Niektórzy przedstawiciele naczelną rolę przypisywali ustawodawstu państwowemu
które spajało społeczeństwo tworząc ład społeczny. Prawodawstwo ma pomóc
wyzwolić się więzi i ładowi spoęłcznemu.
Podstawą ładu są tworzace się ekonimiczne stosunki. Społeczeństwo to nie
niewidziala szachownica gdzie niewidzialna ręka przestawia fogury które nie mają nic
do powiedzenia. Jest odwrotnie. Ład spoęłczny to nie do konca działanie niewidzialnej
ręki ale figur które uczestnicza w grze.
Liberalizm odwołuje się do niemizennej natury ludzkiej ale w wymiarze
psychologicznym. Najwyższą instancją była psychologia a nie historia. Było to
zaprzeczenie tego co dziś wiemy o rzeczyswistosci. Teoria koncepcji ładu
społecznego liberalistów nie przekonuje i jest ubogim tłumaczeniem rzeczywistości.
Jednak wypracowano paradygmat w którym mamy dczynienia z wizją społęczną
bazująca na maxymalizacji zadowolenia i minimalizacji cierpienia.

KTS 32
SOCJALIZM UTOPIJNY – Fouvier, Saint Simon, Robert Owen

Jest zróżnicowany – funkcjonuje jako coś co było pogardzane.

Punkty zainteresowania:
a) przyznanie decydującego znaczenia kwestii społecznej
b) odsunięcie na dalszy plan środków czystopolitycznych – stworzenie pewnych
struktur które uzdrowiłyby sytuacje a było co uzdrawiać.

Rozwiązania:
- koncepcja zrzeszen które ograniczyłyby liberalną konkurencję
- wskazywano na ideały które mogłyby być realizowane w postaci
komunalnych zrzeszeń i odwróciłyby stuację

Mamy doczynienia z rozwiązanami które miały zmienić XIX wieczny kapitalizm. Miało
się stworzyć nowy system i narzucićgo społeczeństwu poprzez siłę i propagande. A
który miał być wzorcowy. Ten pogląd krytykował Marks i Engels. Mówili że od wewątrz
to nie jest możliwe tylko od zewnątrz za pomoca rewolucji. Socjaliści utopijni bliżsi są
katolicymowi. Droga rozowju ewolucyjnego jest łagodniejsza ae wydłużona. Rewolucje
którą uskutecznili w rosji problemu nie rozwiązała. W ekonomi nie ma nic za darmo.
Rozwiązanie komunistyczne było fatalne – PIUS XI komunizm nazwał lekarstwem
gorszym od choroby...............

Osiągnięcia socjalistów utopijnych:

- zgromadzili olbrzymi materiał o społeczeństwie funkcjonujacym w tym
czasie
- dokonali systematyzacji problematyki społeczeństwa ujawniając jego
konflikty.
- Przeprwadzili analize pojęć związanych z tym systemem ; zrzeszenia,
wspólnota, relacje między wiekszymi tworami,
- Zwrócili uwage na konieczność zainteresowania się problemami
ekonomiczno – społecznnymi
- Wypracowali pojecie społeczeństwa bezklasowego – to nigdy nie będzie
możliwe bo ludzie nigdy do konca nie śa sobie równi
- Dziś dąży się do społęczeństwa „równyhc szans” (iqual chances” żeby
każdy miał te same szanse w podwyższeniu swojego statusu życiowego.
29.01.2006

Karol Marks
Skorzystał z dorobku przeciwników żeby przedstawić to wo nowym świetle. W XIX wieku w Niemczech
dominował Hegel. Był idealistą (mysl wyprzedza byt, byt stosuje się do myśli) .
Marks wziął od Hegla:
• Pojęcie społeczeństwa obywatelskiego czyli takiego gdzie obywatel rezygnuje ze swych
praw żeby państwo zajeło się wszystkimi sprawami.
• Metodia dialektyczna – polega na trzystopniowym funkcjoniowaniu twierdzenia czyli; Teza,
Antyteza, Synteza. Hegel mówił że nie ma fałszu i prawdy jest ich ścieranie się i przenikanie.
Heglem nie warto się interesować bo dla socjologii jest bezużyteczny.

KTS 33
Marks zaczerpnął też wiele od Ludwika Fojerbaha. Pochodził on z rodziny naukowej i był
idealistą w swoich twierdzeniach. Żył dla idei bardzo skromnie. W XIX wieku panował
nadal Heglizm ale to jego nauka i teoria powinnna być tą przodująca. Twierdził , że jego
filozofią jest to żeby nie mieć filozofii, ale on jednak jakąś miał:
• Mówił żeby filozofię połączyć z przyrodoznawstwem i z niej czerpać ( poza przyrodą nic nie
istnieje nie ma sfery ducha) ale tego nie można przyjąć
• Dla niego to byt wyprzedza myśl ale jego idee były absolutnie materialistyczne . człowiek to
element rzeczywistości materialnej a wszystko co otacza człowieka ma wymiar absolutu i
może człowieka nawet przerastać
• W odniesieniu do rzeczy które my nazywamy religią – cżłowiek stwarza Boga na swoje
podobieństwo , to jaki człowiek chciałby być wobraża sobie w postaci tego Boga . swoje
personifikacje, aspiracje w odniesieniu do rzeczywistości która nazywa Bogiem. (to przejął
Marks)
• wizja ogólna rzeczywistości materialnej i metoda dialektryczna to system myślowy Marksa

Cztery zasady dialektyczne DIAMATY

1) stwierdzenie współistnienia zjawisk między sobą. Każde zjawisko jest przyczyna i skutkiem
następstwa. Każde jest zdeterminowane przez inne. Jest w przyrodzie automatyzm ,
mechanizm przyczyn i skutków przyrody w swiecie
2) wszystkie zjawiska w przyrodzie sa w ciągłym ruchu. Ruch ten jest tozsamy ze zmianą .
wszystko jest przejściowe i względne. Zmiana zawsze towarzyszy zjawiskom w przyrodzie.
Przechodzenie zmian ilościoweych w jakościowe . nagromadzenie zmiany ilościowej w
podmiocie zmienia się w zmianę jakościową. Jakośc jest tylko nagromadzeniem w jednostce
samej energii. Jest to moment wykrystalizowania się nowej formy rzeczywistości z
nagromadzonych zmian jakościowych.
3) Prawo sprzeczności - przyczyną ruchu jest sprzeczność ; ciepło i zimno. To ciało znajduje się
w jednym miejscu i nie znajduje się poza nim.

I prawo przesądza o determinantach zjawisk społecznych

II prawo wskazuje na względność i przejściowość form ustroju
III prawo odgrywa ważną rolę w teorii wartości gospodarczych i pracy
IV prawo uzasadnia walke klas

Marks przyjął że nic nie istnieje poza materią… nie ma innej rzeczywistości , nie ma świata ducha.
Twierdził że w rzeczywistości możemy mówić o :
- sfera bazy
- sfera nadbudowy

Baza – to system ekonomiczny w danej społeczności. Stwarza podstawę do ideologii (nadbudowy)

którą są sztuka, religia. Twierdził że należy zmieniać cała bazę która jest źródłem zła (prywatna
własność środków produkcji i podział na role). Systemy ekonomiczne zmieniąły się na przełomie lat
KTS 34
ale zawsze miał wspólny element: własność prywatną. Społeczeństwo przechodziło przez wiele
etapów:
1) wspólnota komunistyczna pierwotna - nie było podziału i własności
2) społeczność niewolnicza – mamy tu powstawanie prywatnej własności i środków produkcji .
zaczyna się podział na tych co mają środki produkcji i tych co ich nie posiadają.
3) System feudalny – mamy chłopów i czeladź a w mieście jest prdukcja cechowa na niewielką
skalę
4) System kapitalistyczny – wyrósł z systemu feudalnego i był surprus czyli nadprodukcja.

System ten nie jest ostateczny i musi być zmieniony przez rewolucję robotniczą. Wtedy będzie to
system komunistyczny.
Napedem tych zmian jest KONFLIKT. Wyrasta on z faktu że w tych ostatnich trzech systemach jest
podział ludzi na 2 klasy:
- posiadających śroski produkcji
- tych co ich nie posidają

Posiadający środki produkcji Nie posiadający środków produkcji

Patrycjusz Plebejusz
Feudał Chłop pańszczyźniany
Kapitalista Proletariusz
Komunizm zaczyna się jak wszyscy są sobie równi

Marks twierdzi że jak się obali własność prywatną t znikną klasy. Klasy tworzą się na bazie relacji do
środków produkcji. Ale przecież klasy mogłyby też powstać na bazie relacji do władzy politycznej. ,
prestiżu , wykształcenia.
Marks twierdzi, że konsekwencją tego, jaka jest baza jest jej nadbudowa (system ideologiczny
,wartości ). W systemie komunistycznym mamy idealną nadbudowę i bazę. Jak znikna prywatne
środki własności to zniknie też PODZIAŁ PRACY.
Mówił, że praca ludzka nie rózni się ilościowo tylko JAKOŚCIOWO. Podział pracy nie zależy od
prywatynych środków produkcji ale od tego ze ludzi maja różne możliwości i niektóre wymagaja
specjalizacji. Napedem całej historii jest co to wynika z IV prawa – sprzecznośc interesu. Panstwem
gdzie miała być rewolucja miała być Anglia. Ale Rewolucja pojawiła się w Rosji. W kazdym systemie
mamy doczynienia ze środkami wytwórczymi: maszyny, ludzka praca zmieniająca się i nie różniąca
jakościowo tylko ilościowo.

Teoria wartości dodanej Karola Marksa

Tylko ludzka praca jest źródłem i dodaje wartości jakiejś rzeczy.
Cała historia jest widziana w kontekście rzeczywistości tych klas. jest to historyczny materializm –
gdzie cała rzeczywistośc ma kontekst ekonomiczno – historyczny.
KAPITALISCI – społecznośc jest podzialona na tych co psiadają i tych co nie maja… na tym poziomie
mamy kapitalistów i proletariuszy. Nawet jak są klasy pośrednie to one znikają i będzie polaryzacja
między tym wyższymi i poddanymi. Waznym elementem była pojecie :
Klasa w sobie – taka klasa która dzieli kresone sytuacje społeczne
KTS 35
Klasa dla siebie – musza mieć świadomośc klasową że mają swoje cele i działanie to co ich łaczy.
Napede wszystkich zmian jest konflikt interesu.
Wyzysk odbywa się na dwa sposoby:
a) proletariusz otrzymuje niewystarczającą zapłatę za dniówkę
b) wydłuża się maxymalnie dniówkę

cała historia ludzkości to konfikt. System komunistyczny w ROSJI i rajach Europy wschodniej nie
przyjął się bo było zbyt wielkie opóźnienie w stosunku do krajów kapitalistycznych.

Marks zaangażował się w tworzenie wspólnoty komunistycznej. Wypedzono go z Francji i Niemiec.

Postulowała aby zmineić rodzine a dzieci żeby wychowywało panstwo. W systemie kaitalistyczym
ludzie pobierali się da pieniędzy z wyrachowania. ]
Religia wg. Marksa jest złem bo usypia i alienuje ludzkie sumienie (proletariuszy) , usypia też
rewolucyjne sumienie. W to miejsce wstawia Boga którego nie ma.

KTS 36