PODSTAWY ELEKTRONIKI MSIB

W.3. W ZMACNIACZ TRANZYSTOROWY

w. 3 Wzmacniacz tranzystorowy
1. Cel wiczenia

Celem wiczenia jest zapoznanie si z zasad dziaania wzmacniacza zbudowanego na tranzystorze bipolarnym oraz pomiar jego parametrw.

2.

Wymagane informacje

Obsuga przyrzdw pomiarowych, podstawowe informacje o tranzystorze bipolarnym, podstawowe parametry wzmacniaczy (wzmocnienie, pasmo czstotliwociowe, czstotliwoci graniczne).

3.

Wprowadzenie teoretyczne

Wzmacniacz RC (Rys.1) jest jednym z najprostszych wzmacniaczy, w ktrym tranzystor znajduje si w konfiguracji Wsplnego Emitera (WE). Sygna z generatora dochodzi do pytki wzmacniacza do wejcia Uwe. Kondensator CB odcina ewentualn skadow sta sygnau dochodzcego do bazy tranzystora. Rezystory RB1 i RB2 to prosty dzielnik napicia majcy za zadanie utrzyma potencja bazy tranzystora na okrelonym poziomie tak, aby tranzystor mg wzmacnia sygna tranzystor musi by odpowiednio spolaryzowany. Rezystor RE ma za zadanie ograniczy moc ciepln wydzielan na tranzystorze (dla skadowej staej, aby z tranzystora wycign du moc musi przez niego pyn duy prd), aby jednak zmiany napicia na tym rezystorze nie zmniejszay sygnau wejciowego doczony jest kondensator CE sygnay zmienne s przez niego zwierane do staego potencjau (w tym przypadku do masy gdyby byy zwierane do zasilania efekt byby taki sam wane e zwieramy sygna zmienny do staego potencjau). Rezystor RC na nim odkada si napicie wyjciowe, im jego warto jest wiksza tym wiksza amplituda sygnau na wyjciu - jednoczenie tym mniejsza moc tego sygnau. Kondensator CC ma za zadanie odci skadow sta jeeli do ukadu podczymy gonik to nie chcemy aby przez niego pyn prd stay (gonik bdzie si grza, membrana zostanie wygita w jedn stron), przez kondensator prd stay nie popynie, popynie natomiast prd zmienny. Tranzystor Q jest gwnym elementem wzmacniacza. Sygna wejciowy wchodzi do bazy. Im wiksze jest napicie midzy emiterem a baz (na bazie - na emiterze +) tym prd pyncy od emitera do kolektora jest wikszy. Jeeli na baz zostanie przyoone mniejsze napicie wzgldem emitera, to z emitera do bazy popynie wicej prdu (prd wejciowy wypywa z tego tranzystora, inaczej: wpywa ze znakiem ujemnym). Jeeli wikszy prd wypywa z bazy to z emitera do kolektora popynie prd o wartoci rwnej prdowi bazy pomnoony jeszcze

KATEDRA ELEKTRONIKI AGH

STRONA 1

PODSTAWY ELEKTRONIKI MSIB

W .3. W ZMACNIACZ TRANZYSTOROWY

o wspczynnik wzmocnienia tranzystora ( zwykle wynosi od 30 do 300, przecitnie 100). IC = I B I E = I C + I B = ( + 1)I B Ten wikszy prd kolektora popynie przez rezystor RC i wywoa na nim wikszy spadek napicia czyli napicie na kolektorze wzronie. Wzrost napicia na kolektorze przejdzie przez kondensator CC i trafi do wyjcia. Podsumowujc: chwilowe mae zmniejszenie napicia na bazie wzgldem masy spowodowao due zwikszenie napicia na wyjciu. Sygna zosta wzmocniony i pomnoony przez -1.

Rys.1. Schemat ideowy wzmacniacza tranzystorowego.

4.

Obsuga urzdze pomiarowych

Sposb obsugi zasilacza laboratoryjnego oraz oscyloskopu zostay omwione w poprzednim wiczeniu pomiarowym. Dodatkowymi przyrzdami koniecznymi do przeprowadzenia tego wiczenia s generator funkcyjny i oscyloskop. 4.1. Oscyloskop Oscyloskop (podobnie jak wirtualny element w wiczeniach symulacyjnych) jest przyrzdem umoliwiajcym ogldanie napiciowych przebiegw czasowych sygnaw w poszczeglnych punktach ukadu pomiarowego. Oscyloskop podcza si do ukadu za pomoc kabli BNC. Konfiguracj oscyloskopu mona podzieli na trzy gwne czci: vertical (ustawienia osi pionowej), horizotal (ustawienia osi poziomej) i trigger (opcje wyzwalania i synchronizacji). W dolnej czci oscyloskopu znajduj si gniazda do podczenia badanych sygnaw dwa kanay. W czci VERTICAL pokrtem VOLTS/DIV zmienia si skal wywietlanego przebiegu (ilo Voltw przypadajcych na jedn kratk na wywietlaczu). Poprzez ustawienie CH1 MENU, CH2 MENU nastpuje wybr menu odpowiedniego kanau oraz wczanie i wyczanie wywietlania danego kanau. Pokrto POSITION przesuwa pozycj sygnau w pionie. Poprzez ustawienie AC GND DC w menu kanau, sygna moe by pokazany na wywietlaczu bez skadowej staej (AC), podczony do masy (GND) lub ze skadow sta (DC).
KATEDRA ELEKTRONIKI AGH STRONA 2

PODSTAWY ELEKTRONIKI MSIB

W.3. W ZMACNIACZ TRANZYSTOROWY

Poprawnie ustalony sygna to taki ktry mieci si na ekranie i jest przy tym jak najbardziej powikszony. W czci HORIZONTAL pokrto POSITION pozwala na przesunicie sygnau w poziomie. Natomiast. Pokrto SEC/DIV ustawia podstaw czasu (ilo sekund odpowiadajc jednej dziace na wywietlaczu). W kolejnej czci TRIGGER ustawia si sposb wyzwalania oscyloskopu. Oscyloskop w jednej chwili czasowej wywietla tylko jeden punkt przebiegu. Zaczyna on wywietla w okrelonym miejscu a nastpnie odwzorowuje przebieg napicia w czasie. Aby przebieg na ekranie oscyloskopu by stabilny, to jego krelenie musi rozpoczyna si od tego samego punktu w okresie. Naley skonfigurowa oscyloskop tak aby wiedzia, w ktrym punkcie ma zacz wywietlanie. Wykorzystuje si do tego sygna podczony do kanau 1 lub 2; mona rwnie wykorzysta zewntrzny sygna taktujcy (EXT TRIG) lub cige wywietlanie przebiegu. Przecznikami w TRIG MENU mona wybra rdo wyzwalania: kana 1 - CH1, kana 2 CH2, zewntrzne EXT oraz inne parametry. W tej czci istotne jest jeszcze pokrto LEVEL poziom wyzwalania. Gdy sygna np. na ustawionym CH1 osignie warto ustawion pokrtem LEVEL to wwczas oscyloskop zacznie wywietla przebieg. Niepoprawne ustawienie wyzwalania powoduje, e obraz na ekranie bardzo szybko (lub zbyt wolno) si zmienia i niemoliwa jest obserwacja. 4.2. Generator funkcyjny Generator funkcyjny jest przyrzdem umoliwiajcym dostarczenie do ukadu pomiarowego sygnau o podanym ksztacie. Jest on czony z oscyloskopem za pomoc przewodu BNC. Moliwe jest wygenerowanie sygnaw sinusoidalnych, trjktnych i prostoktnych, jak rwnie ustawianie ich czstotliwoci, amplitud i skadowych staych. Naley wczy generator funkcyjny i ustawi na nim sygna sinusoidalny o czstotliwoci 1 kHz i amplitudzie 50 mV. Przebieg zaobserwowa na oscyloskopie, sprawdzi poziomy napi i czstotliwoci, skadowa staa powinna wynosi 0 (pokrto offset na generatorze). Przebieg umieci w sprawozdaniu, zanotowa: skala pozioma (czas), skala pionowa (napicie), poziom 0 V.

5.

Budowa ukadu pomiarowego

Badany podczas wiczenia ukad stanowi realizacj opisywanego wczeniej wzmacniacza RC opartego o tranzystor PNP. Na pytce (Rys.2) zrealizowane s dwa kanay wzmacniacza. Sygna z generatora naley podpi do gniazda BNC lewego kanau. Moliwe jest sterowanie potencjometrem w celu zmiany gonoci sygnau. Sondy oscyloskopu naley podpi do wejcia (baza tranzystora) i wyjcia ukadu (kolektor). Jeeli na wejcie podawany jest sygna dwikowy naley podpi go do wejcia jack". Sygna zostanie wtedy podany na oba kanay wzmacniacza i moliwe jest podpicie gonikw lub suchawek do wyjcia jack.

KATEDRA ELEKTRONIKI AGH

STRONA 3

PODSTAWY ELEKTRONIKI MSIB

W .3. W ZMACNIACZ TRANZYSTOROWY

Rys.2. Budowa i sposb podczenia ukadu pomiarowego.

6.

Wykonanie wiczenia

6.1. Badanie wzmocnienia wzmacniacza Na pocztku naley podczy ukad wzmacniacza tranzystorowego wedug schematu z Rys.2. Z generatora funkcyjnego naley doprowadzi sygna sinusoidalny o amplitudzie 50 mV i czstotliwoci 1 kHz do wejcia BNC na pytce. Oscyloskop podczy przez sondy oscyloskopowe do bazy_L (CH1) oraz wyjcia_L (CH2). Zaobserwowa rwnoczenie oba przebiegi na oscyloskopie zamieci je w sprawozdaniu. Dokona pomiaru amplitudy sygnau wyjciowego i wejciowego wyznaczy wzmocnienie K u = U wy U we . Zaobserwowa szum w sygnale wyjciowym wyjani prowadzcemu skd si bierze. UWAGA: gony sygna moe uszkodzi such! Mona podczy suchawki do gniazda wyjciowego, skorygowa poziom dwiku potencjometrem na pytce wzmacniacza (suchawki s dodatkowym obcieniem wzmacniacza po woeniu suchawek amplituda sygnau wyjciowego znacznie si zmniejszya). Zmieni czstotliwo sygnau w generatorze na 100 Hz, skorygowa ustawienia oscyloskopu, zaobserwowa zmiany. 6.2. Przesterowanie wzmacniacza Naley przywrci pocztkow czstotliwo sygnau (1 kH). Sygna obserwowa na oscyloskopie i zwiksza potencjometrem jego amplitud a sygna wyjciowy przestanie by sinusoid a stanie si obcit sinusoid. Przebieg zamieci w sprawozdaniu. Mona wczy suchawki i zaobserwowa zmian brzmienia sygnau przesterowanego. Naley zastanowi si gdzie mona wykorzysta ten efekt.
KATEDRA ELEKTRONIKI AGH STRONA 4

PODSTAWY ELEKTRONIKI MSIB

W.3. W ZMACNIACZ TRANZYSTOROWY

Zmniejszy amplitud do 50 mV. Wczy suchawki. Zmieni ksztat przebiegu z sinus na prostoktny, zanotowa dlaczego sygna o takiej samej czstotliwoci podstawowej ale o innym ksztacie jest inaczej syszany, w razie wtpliwoci zapyta prowadzcego, zanotowa. Ustawi czstotliwo sygnau prostoktnego na 10 Hz zaobserwowa znieksztacenia. Wyjani w sprawozdaniu dlaczego pozioma cz przebiegu wejciowego ma inny ksztat na wyjciu. 6.3. Badanie pasma przenoszenia wzmacniacza Gdy moc sygnau w funkcji czstotliwoci spada do poziomu Pf _ gr =

Pf _ max

mocy maksymalnej, to dla tej czstotliwoci okrelamy czstotliwo graniczn. Poniewa moc jest proporcjonalna do kwadratu napicia to dla czstotliwoci granicznej U f _ gr = U max 2 0,7U max . W skali decybelowej jest to spadek o okoo 3 dB. W skali logarytmicznej pasmo przenoszenia wyglda nastpujco:

Rys.3. Charakterystyka amplitudowo-czstotliwociowa wzmacniacza.

Dla sygnaw zbyt wolnych i zbyt szybkich wzmacniacz ma mniejsze wzmocnienie ni w pamie przenoszenia. Sygnay o pewnych czstotliwociach bd nawet tumione. Generator naley podczy do pytki wzmacniacza i ustawi sygna sinusoidalny o amplitudzie 50 mV. Zmieniajc czstotliwo od 0 do 2 MHz zbada pasmo wzmacniacza. Sygna wyjciowy mierzymy przy staej amplitudzie sygnau wejciowego w razie jego zmian naley go korygowa. Wykres zamieci w sprawozdaniu. Mona wczy suchawki do gniazda wyjciowego. Zmienia czstotliwo sygnau z generatora od najmniejszej do okoo 20 kHz. Sygna wyjciowy powinien mie sta amplitud, ktr naley korygowa potencjometrem lub w razie koniecznoci generatorem. Zanotowa minimaln i maksymaln syszaln czstotliwo oraz czstotliwo dla ktrej ucho ludzkie jest najbardziej wraliwe.

KATEDRA ELEKTRONIKI AGH

STRONA 5

PODSTAWY ELEKTRONIKI MSIB

W .3. W ZMACNIACZ TRANZYSTOROWY

6.4. Badanie przetwarzania sygnau dwikowego zadanie dodatkowe Odczy generator! Do wejcia jack podczy rdo sygnau audio (mp3, radio itp.), na oscyloskopie zaobserwowa przebieg sygnau audio na wejciu i wyjciu zanotowa. Potencjometrem zwikszy gono a do usyszenia trzaskw i znacznych znieksztace sygnau. Jest to efekt przesterowania wzmacniacza na wejcie zosta podany sygna o zbyt duej amplitudzie. Jeeli sygna w suchawkach jest zbyt gony naley zmniejszy jego amplitud potencjometrem.

7.

Opracowanie wynikw
W sprawozdaniu z wiczenia naley: umieci przebiegi oscyloskopowe uzyskane na wejciu i wyjciu wzmacniacza, obliczy wzmocnienie napiciowe wzmacniacza, umieci rysunek sygnau na wyjciu przesterowanego wzmacniacza, poda zaobserwowane najnisze i najwysze syszalne czstotliwoci, poda zmierzone pasmo 3-dB wzmacniacza, wycign wnioski.

6.
[1] [2]

Literatura
Elementy i ukady elektroniczne. Cz 1., pod red. S. Kuty, Wydawnictwa AGH, Krakw 2000, Rozdzia 10 Wzmacniacze tranzystorowe w rnych konfiguracjach (s. 185-195) P. Horowitz, W. Hill Sztuka elektroniki. Cz 1., Wydawnictwa Komunikacji i cznoci, Warszawa 1995, Rozdzia 2.07 (s. 86-88)

KATEDRA ELEKTRONIKI AGH

STRONA 6