Analiza Ekonomiczna - Praca Mg.

Wstp.
Analiz stanw i procesw ekonomicznych w przedsibiorstwie nazywa si analiz ekonomiczn. Jest ona instrumentem sucym do poznania przebiegu i rezultatw procesw gospodarczych. Mona j definiowa rwnie jako dyscyplin zajmujc si wyszukiwaniem, mierzeniem zwizkw zachodzcych midzy zjawiskami ekonomicznymi oraz wykrywaniem za pomoc rozmaitych metod badawczych, prawidowoci dotyczcych zachowywania si podmiotw gospodarczych i ich reakcji na bodce pynce z otoczenia. Proces budowy nowego systemu spoeczno-gospodarczego w warunkach gospodarki rynkowej i zwizane z ni oczekiwania wymagaj rozwoju przedsibiorstw. Osignicie tego nie byoby jednak moliwe bez cigego udoskonalania procesw planowania, biecej kontroli i sterowania. Zarzdzanie przedsibiorstwem traktowane jako cigy proces podejmowania decyzji, ktrych trafno decyduje o skutecznoci i podanym poziomie ekonomicznym dziaa gospodarczych, komplikuje si, w warunkach duej zmiennoci otoczenia i wzrastajcej konkurencji. Podejmowanie decyzji strategicznych, ktre okrelaj podstawowe cele gospodarcze jak i decyzji operacyjnych oraz taktycznych majcych za zadanie likwidacj niepodanych odchyle od zaoonych celw oraz wczesne ich wykrywanie wymaga staego dopywu penych, szybkich i rzetelnych informacji. Analiza ekonomiczna pozwala na dokonanie oceny biecej dziaalnoci podmiotw gospodarczych i obejmuje zagadnienia takie jak, istot i wstpn analiz sprawozda finansowych, badanie kondycji finansowej przedsibiorstwa, w szczeglnoci jego pynnoci finansowej, stopnia zaduenia, sprawnoci dziaania, zyskownoci oraz oceny rynkowej wartoci
1
akcji i kapitau. Analiza ekonomiczna pozwala na badanie czynnikw ksztatujcych wyniki finansowe przedsibiorstw, badanie dochodw ze sprzeday oraz kosztw wasnych, co stanowi podstaw do podejmowania decyzji dotyczcych zarwno biecej jak i przyszej dziaalnoci gospodarczej. Due znaczenie analizy ekonomicznej w zarzdzaniu podmiotami gospodarczymi sprawia, e zaczyna ona zajmowa wysok pozycj wrd funkcji zarzdzania i coraz czciej zaliczana jest do funkcji podstawowych przedsibiorstwa. Przeprowadzenie analizy wymaga zastosowania odpowiednich metod badania i zasad oceny wypracowanych przez analiz jako samodzieln dyscyplin naukow. W procesie tym wykorzystywany jest dorobek z innych dziedzin takich jak: rachunkowo, ekonomika przedsibiorstw, finanse i marketing. Charakterystyczn cech analizy w gospodarce rynkowej jest bezporednie wykorzystanie jej w procesie zarzdzania. Wyniki analizy stanowi podstaw do weryfikacji susznoci decyzji podjtych w przeszoci oraz ustalenie punktu wyjcia zamierze biecych i przyszociowych. W biecej dziaalnoci przedsibiorstwa analiza ekonomiczna ma na celu jak najszybsze dostarczenie informacji o zakceniach tej dziaalnoci w stosunku do stanu bdcego podstaw porwna. W fazie oceny i weryfikacji rezultatw dziaalnoci przyszych okresw analiza dostarcza informacji o efektywnoci gospodarowania oraz pozycji przedsibiorstwa w brany i na rynku. Pozwala, wic na dobre przygotowanie przyszej dziaalnoci wyraonej w strategii rozwoju przedsibiorstwa. Celem mojej pracy jest blisze poznanie problematyki analizy ekonomicznej oraz prba jej zastosowania w praktyce w oparciu o wiedz wyniesion z uczelni oraz udowodnienie, e analiza ekonomiczna stanowi podstaw do opanowywania rynkw i umacniania na nich pozycji przedsibiorstw. Rzeczowy zakres pracy obejmuje dokonanie analizy i oceny
2
przedsibiorstwa poprzez badanie struktury przychodw i kosztw, analiz wyniku finansowego na wybranym przykadzie. Do przeprowadzenia analizy ekonomicznej wykorzystano bezporednie rda z przedsibiorstwa w postaci bilansu, sprawozda FO1, sprawozda z zatrudnienia oraz rachunkw zysku i strat. Praca napisana jest w oparciu o literatur przedmiotu. Spord wielu autorw zajmujcych si problematyk analizy finansowej, do ktrych nale midzy innymi Lech Bednarski, Ryszard Borowiecki, Jan Duraj, Marian Walczak, Jan Czekaj, Zbigniew Dresler, Wiesaw Pluta, Niels A. Skor, Maria Sierpiska i Tomasz Jachna na szczegln uwag zasuguj Maria Sierpiska, Tomasz Jachna autorzy ksiki pt. Ocena przedsibiorstwa wedug standardw wiatowych, Jan Czekaj Zbigniew Dresler autorzy pracy pt. Podstawy zarzdzania finansami oraz Lech Bednarski, Ryszard Borowiecki, Jan Duraj, Edmund Kurtys, Tadeusz Waniewski i Bolesaw Wersty, twrcy ksiki pt. Analiza ekonomiczna przedsibiorstwa. Wszyscy wymienieni powyej autorzy w szczegowy sposb omawiaj problematyk analizy, jej rol i znaczenie, metody analizy oraz dokonuj prezentacji podstawowych wskanikw wykorzystywanych w przeprowadzaniu analizy ekonomicznej. Rozdzia pierwszy stanowi blisze zapoznanie si z tematyk analizy ekonomicznej jako instrumentu sprawnego zarzdzenia przedsibiorstwem. Okrela istot, funkcj i zakres wspczesnej analizy finansowej. Wyjania pojcie i przedmiot analizy oraz charakteryzuje jej najwaniejsze rodzaje i elementy skadowe. W rozdziale drugim dokonano oglnej charakterystyki. Przedstawiono genez i rozwj przedsibiorstwa, charakterystyk produkcji oraz jej czynniki. Omwiono rwnie sytuacj w otoczeniu konkurencyjnym i tzw. makrootoczeniu. Zasadnicz cze pracy stanowi analiza finansowa uwzgldniajca najnowszy dorobek twrcw metod do jej przeprowadzania. Zawiera przegld tradycyjnych metod i wskanikw powszechnie zalecanych i
3
stosowanych w zarzdzaniu finansami przedsibiorstw. Ponadto przedstawia ocen przeprowadzonej analizy na wybranym przykadzie. Zagadnienia te s przedmiotem rozdziau trzeciego.
Rozdzia I. Analiza ekonomiczna jako fundament sprawnego zarzdzania przedsibiorstwem.
1. Pojcie, przedmiot i elementy skadowe analizy ekonomicznej.
Warunkiem efektywnego dziaania firmy jest analiza osiganych rezultatw gospodarowania. Kierownictwo firmy, aby sprawnie zarzdza, musi posiada dobre rozeznanie rzeczywistej efektywnoci podejmowanych w przeszoci decyzji. Uzyskiwane wyniki mog, bowiem bd to narzuca konieczno dotychczasowych sposobw postpowania, bd te potwierdzi suszno prowadzonej polityki. Analiza osignitych wynikw gospodarowania jest niezbdna do prawidowego funkcjonowania przedsibiorstwa. Analiza odnoszca si do dziaalnoci gospodarczej nosi nazw analizy ekonomicznej. Mwi si o niej jako o dyscyplinie naukowej dotyczcej zespou metod umoliwiajcych stawianie diagnoz w jednostkach operacyjnych.1 Jest ona rwnie metod postpowania, ktra polega na dzieleniu danej caoci na czci i rozpatrywaniu kadej z nich osobno.2 Moe mie dwojaki cel, a mianowicie: - wykrycie struktury badanej caoci, zwizkw i zalenoci wystpujcych midzy elementami strukturalnymi oraz midzy kadym elementem a caoci; wwczas nazywa si analiz strukturaln, - poznanie mechanizmu funkcjonowania badanej caoci, zmian jakie zachodz, identyfikacj czynnikw oddziaujcych na t cao oraz siy,
1 2
J. Wickowski, Analiza ekonomiczna w przedsibiorstwie przemysowym, PWE Warszawa 1988 s.32 Encyklopedia powszechna PWN T.1 Warszawa 1973 s.87
kierunku i natenia wpywu poszczeglnych czynnikw na stwierdzone zmiany; wwczas nazywa si j mianem analizy przyczynowej.3 Analiza strukturalna jak i przyczynowa nie zapewniaj penego poznania badanego przedmiotu. Konieczna jest synteza, czyli czenie rnych czci w cao po uprzednim zbadaniu tych czci. Wydawaoby si, e synteza jest przeciwiestwem analizy jednak mimo to moemy powiedzie, e metody te uzupeniaj si wzajemnie. Dziki nim moemy pozna dogbnie dany obiekt w caoci i w szczegle. Gwne zadania analizy ekonomicznej traktowanej jako metoda to: - wykrywanie struktury zjawisk i procesw wystpujcych w dziaalnoci gospodarczej przedsibiorstwa, - ustalanie wewntrznych oraz zewntrznych zwizkw przyczynowych tych zjawisk i procesw, - badanie wielkoci przyszych odchyle stanw rzeczywistych od postulowanych, - projektowanie dziaa korekcyjnych, zmierzajcych do poprawy stanu i przebiegu procesw.
2. Przedmiot i rodzaje analizy.
Przedmiotem analizy s zjawiska, i procesy gospodarcze wystpujce we wszystkich dziedzinach dziaalnoci przedsibiorstwa. Dotycz one analizy ekonomicznej w obrbie przedsibiorstwa i otoczenia. Otoczenie jest jednym z czynnikw majcych wpyw na dynamik rozwoju przedsibiorstwa. Przedsibiorstwo chcc by konkurencyjne na rynku musi zna dobrze swoje otoczenie, musi wiedzie, w czym jest lepsze a co wymaga
L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsibiorstwie WAE Wrocaw 1993 s.10
modernizacji. Znajc sabe i mocne strony swoje oraz konkurentw moe waciwie prowadzi polityk dalszego rozwoju i udoskonalania. Do tego wszystkiego niezbdna jest Analiza dziaalnoci przedsibiorstwa.
Rys.1 Analiza otoczenia przedsibiorstwa Ocena warunkw spoecznych i prawnych Analiza rynku Analiza konkurencji
Analiza ekonomiczna Analiza finansowa Analiza techniczno - ekonomiczna Synteza wynikw analiz i przygotowanie decyzji przyszych okresw
rdo: M. Sierpiska T. Jachna Ocena przedsibiorstwa wedug standardw wiatowych PWN Warszawa 1994, s.12
Przeprowadzajc tak analiz moemy dowiedzie si, jakie s warunki spoeczne i prawne ludnoci. Czy wszystkich bdzie sta na nasze produkty, czy w regionie ktry badamy wystpuje due bezrobocie, jak pastwo prowadzi polityk pod wzgldem dziedziny dziaalnoci naszego przedsibiorstwa. Rodzaje analizy ekonomicznej. Regulowanie i sterowanie procesami gospodarczymi w przedsibiorstwie wymaga poddawania analizie zarwno stanw tych procesw, jak i przebiegu oraz wynikw osiganych w danym czasie. Przyjcie kryterium przedmiotowego lub czasowego umoliwia wyrnienie kilku rodzajw analizy ekonomicznej. Uwzgldniajc kryterium przedmiotowe, naley przede wszystkim wyodrbni analiz: - makroekonomiczn - mikroekonomiczn
Przedmiotem analizy makroekonomicznej s stany i wyniki ekonomiczne caej gospodarki narodowej. Sporzdzaj j centralne organy administracji pastwowej, tj. Centralny Urzd Planowania, Ministerstwo Finansw, Gwny Urzd Statystyczny. Zadaniem analizy mikroekonomicznej jest natomiast badanie stanw i wynikw dziaalnoci ekonomicznej i podmiotw gospodarczych.4 W ramach analizy mikroekonomicznej mona wyodrbni analizy dziedzinowe, obejmujce poszczeglne dziedziny dziaalnoci gospodarczej, np. analiz gospodarki materiaowej, analiz zatrudnienia i pac, oraz analizy problemowe, dotyczce gwnych w danym okresie problemw gospodarczych, np. wydajno pracy, kosztw wasnych produkcji, obrotw aktyww. Analiz ekonomiczn ze wzgldu na przyjty horyzont czasowy mona podzieli na: analiz ex post (retrospektywn), analiz ex ante (antycypacyjn), t ostatni za na analiz taktyczn (redniookresow) oraz analiz strategiczn (dugookresow). Analiza ex post, zwana take retrospektywn, naley do najlepiej opracowanych rodzajw analizy ekonomicznej. Moe by przeprowadzona na wszystkich szczeblach zarzdzania w przedsibiorstwie. Jej podstawowym celem jest przeprowadzenie bada strukturalnych i przyczynowych w odniesieniu do minionych zada gospodarczych w przyjtym przedziale czasu (kwarta, rok). Dziki wynikom analizy ex post mona nie tylko wyjani zmiany, jakie zaszy w przedsibiorstwie jako caoci, lecz rwnie w poszczeglnych wycinkach jego dziaalnoci. Mona take, wykorzystujc uzyskane wyniki, zapobiega w przyszoci zmianom niepodanym, a take utrwala tendencje w zarzdzanych obiektach gospodarczych.5 Analiza operatywna ma na celu przygotowanie informacji analitycznych o zjawiskach i procesach gospodarczych w relatywnie krtkich odcinkach czasu
4
L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsibiorstwie WAE Wrocaw 1993 s.14 5 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsibiorstwie WAE Wrocaw 1993 s.14
zmiana, dzie, dekada. Najistotniejsz cech analizy operatywnej jest niemal bezporednie wykorzystywanie jej warunkw do regulacji zaistniaych odchyle od zaoonych parametrw i do likwidacji wystpujcych zakce w przebiegu procesw gospodarczych i produkcyjnych. Analiza ex ante, zwana take antycypacyjn, podobnie jak analiza ex post moe by przeprowadzana na wszystkich poziomach zarzdzania w przedsibiorstwie. gospodarczych Pozwala we ustala wyniki przewidywanych dziaalnoci procesw oraz w wszystkich dziedzinach
przedsibiorstwie jako caoci. Uwzgldnia ona zarwno czynniki te, ktre dziaay wczeniej, jak i te, ktre mog si pojawi w przyszoci. Analiz ex ante wykorzystuje si we wszystkich procesach decyzyjnych, a przede wszystkim planowania. Analiza taktyczna jest tym rodzajem analizy ex ante, ktry obejmuje okresy nie dusze ni jeden rok. Dziki relatywnie krtkiemu horyzontowi czasowemu wyrnia si du szczegowoci i wysokim prawdopodobiestwem uzyskanych wynikw badawczych. Analiza strategiczna odnosi si do okresw duszych ni jeden rok i z tego powodu ma nieco odmienny zakres tematyczny oraz mniejszy stopie szczegowoci i dokadnoci anieli analiza taktyczna. Wyrnia si w niej: - analiz wewntrzn, zajmujc si sabymi i mocnymi stronami przedsibiorstwa w zakresie zasobw ludzkich (kwalifikacje, pynno, jako kierowania), zasobw technicznych (nowoczesno wyposaenia, zdolno produkcyjna, potencja badawczy), zasobw handlowych (sie dystrybucji, - analiz konkurencyjno wyrobw) si i zasobw i finansowych zagroeniami (pynno, zaduenie, cash flow, struktura kosztw), zewntrzn, zajmujc szansami przedsibiorstwa w otoczeniu. Szczegln uwag zwraca si w niej na stan konkurencji, stan gospodarki jako caoci, stan prawnopolityczny pastwa, zasoby surowcowo materiaowe itp.
9
- analiz synergii przedsibiorstwa z otoczeniem. Oprcz wymienionych rodzajw analizy wyrnia si jeszcze: - analiz systemow, - analiz decyzyjn, - analiz funkcjonaln, - analiz przestrzenn (midzyzakadow). Analiza systemowa charakteryzuje si ujmowaniem badanych obiektw jako czci skadowych okrelonej caoci, a nie jako elementw niezalenych. Przyjmuje si w niej tez, e w badaniach analitycznych naley uwzgldnia warunki, w jakich badany obiekt dziaa i w ramach ktrych istnieje. Ponadto w analizie systemowej przyjmuje si zaoenie, e cechy charakterystyczne rozpatrywanego zjawiska wynikaj nie tylko z cech jego elementw, lecz rwnie ze struktury sprze midzy nimi. Analiz decyzyjn nazywa si taki zesp dziaa analitycznych, ktrego celem jest przygotowanie wszystkich informacji analitycznych potrzebnych do podjcia oraz realizacji danej decyzji. Obiektem analizy funkcjonalnej s te zjawiska ekonomiczne, ktre znajduj si w obszarze odpowiedzialnoci danego stanowiska pracy. Analiza przestrzenna, zwana rwnie midzyzakadow, ma na celu ustalenie przyczyn rnic midzy np. jednostkowymi kosztami wasnymi porwnywalnych wyrobw wytwarzanych przez przestrzenne wyodrbnione ogniwa organizacyjne (wydziay, zakady). W celu zapewnienia wynikom analizy ekonomicznej wysokiej wartoci i duej uytecznoci naley przestrzega pewnej kolejnoci bada analitycznych.
10
Kolejno ta podyktowana wzgldami natury metodycznej, przesdza o wnikliwoci i poprawnoci merytorycznej rezultatw bada i ich wartoci aplikacyjnej.
Rodzaj analiz Analiza makroekonomiczna Analiza mikroekonomiczna Analiza dziedzinowa Analiza problemowa
Kryterium Kryterium przedmiotowe
Kryterium horyzontu czasowego
Analiza ex post Analiza operatywna Analiza ex ante
Analiza taktyczna Analiza strategiczna
Analiza wewntrzna Analiza zewntrzna Analiza synergii
Rys 2. Podzia analiz ekonomicznych wedug wybranych kryteriw.

rdo: opracowanie wasne.
Kryterium przedmiotowe dzieli rwnie analiz ekonomiczn na:6 analiz techniczno-ekonomiczn, analiz finansow, analiz otoczenia (konkurencji).
6
A. wikaa-Mays, Z. Maksimowicz: Wybrane zagadnienia analizy ekonomicznej w podmiocie gospodarczym. Wydawnictwo UW, Wrocaw 1997, s.19
11
Analiza techniczno-ekonomiczna opiera si na: analizie produkcji (ilo asortyment), analizie zatrudnienia, pac, wydajnoci, wyposaenia w rodki finansowe, analizie gospodarki materiaowej i postpu technicznego. Przeprowadzamy ocen stopnia wykorzystania poszczeglnych czynnikw produkcji z punktu widzenia ich wpywu na wyniki ekonomiczno finansowe przedsibiorstwa. Przyczyny ksztatowania si wyniku finansowego na okrelonym poziomie tkwi w stopniu wykorzystania poszczeglnych czynnikw produkcji i otoczeniu przedsibiorstwa. Wyjanienie odchyle wskanikw finansowych stwarza konieczno wzajemnego powizania analizy finansowej z analiz techniczn. Do analizy finansowej zaliczamy: wstpn i rozwinit analiz bilansu, rachunku strat i zyskw, ustalenie i ocen przepyww pieninych, analiz kondycji finansowej oraz czynnikow ocen wyniku finansowego. Analiza sytuacji finansowej firmy stwarza podstawy do wyboru najlepszych alternatyw przy podejmowaniu decyzji, a take do interwencji w przypadku, gdy plany odbiegaj znaczco od rzeczywistoci. Poprzez analiz konkurencji poznajemy naszych gwnych rywali. Ich sabe i mocne strony porwnujemy z naszymi i wycigamy odpowiednie wnioski. Musimy zna swoich gwnych konkurentw, rozmiar ich sprzeday, wskaniki wzrostu, stopie integracji, aby nie utraci miejsca na rynku i mc prowadzi polityk ekspansji. W analizie konkurencji wane jest ustalenie, w jakich grupach klientw konkurent ma lepsze, gorsze lub takie samo powodzenie i dlaczego, poniewa na takich danych mona oprze polityk cenow i dziaanie marketingowe. Rwnie wane s informacje dotyczce reakcji konkurenta na wprowadzenie nowego wyrobu na rynek, zmiany ceny lub reklamy. Posiadajc te wszystkie dane firma dokonujca analizy moe wypracowa strategiczn
12
ofensyw wobec konkurencji. Przewag na rynku charakteryzujcym si nadmiernymi zdolnociami produkcyjnymi mona uzyska tylko dziki szybkiemu reagowaniu na zakcenia. Niezbdna do tego jest analiza. Do podstawowych etapw metodycznych bada analitycznych naley zaliczy 1. dokadne zdefiniowanie obiektu bada, 2. wybr kryterium oceny badanego zjawiska lub procesu, 3. wybr adekwatnej miary, 4. ustalenie jednostki odniesienia (bazy), 5. okrelenie odchyle stanw rzeczywistych od postulowanych, 6. postawienie wstpnej hipotezy, sformuowanie modelu i przeprowadzenie analizy przyczynowej, 7. postawienie diagnozy ekonomicznej, ustalenie dziaa racjonalizujcych przedmiot bada.7 Przestrzeganie w badaniach analitycznych wyej wymienionych etapw metodycznych jest wane przede wszystkim dla poprawnoci merytorycznej uzyskiwanych wynikw. Rwnie wane znaczenie dla procesu analizy ekonomicznej ma organizacja bada analitycznych, w ktrej wyodrbnia si kilka etapw. Zalicza si do nich: gromadzenie danych rdowych, przeprowadzanie bada przyczynowo skutkowych. Wykorzystanie wynikw tych bada do usprawnienia dziaalnoci przedsibiorstwa.
3. Materiay
rdowe
suce
do
oceny
dziaalnoci
gospodarczej
przedsibiorstwa.
13
W ramach prac analitycznych, zmierzajcych do oceny dziaalnoci gospodarczej przedsibiorstwa jednym z waniejszych etapw jest przygotowanie materiaw rdowych. Podstawowym celem prac przygotowawczych analizy ekonomicznej jest dobr i weryfikacja materiaw rdowych. Etap ten decyduje w duej mierze o jakoci przeprowadzonej analizy. Materiay niekompletne lub niestarannie zweryfikowane mog sta si przyczyn dalszych bdnych ustale, co z kolei uniemoliwi wycignicie poprawnych wnioskw oraz podjcie skutecznych dziaa. Materiay rdowe wykorzystywane na potrzeby analizy ekonomicznej w przedsibiorstwie mona oglnie podzieli na: - ewidencyjne,
-
pozaewidencyjne. Podstawowe znaczenie maj materiay ewidencyjne, tworzone w ramach
prowadzonych w przedsibiorstwie urzdze ewidencji operatywnej techniczno ekonomicznej, statystyki ekonomicznej oraz rachunkowoci. Ewidencja gospodarcza waciwie zbudowana i prowadzona systematycznie, w odpowiednich urzdzeniach ewidencyjnych (konta, rejestry, tamy magnetyczne, komputerowe ujcie danych) oraz na podstawie sprecyzowanych zasad (w tym terminw) moe zapewni uzyskiwanie danych liczbowych wszechstronnie ilustrujcych przebieg procesw gospodarczych w przedsibiorstwie. W ramach materiaw rdowych ewidencyjnych mona wyodrbni: brakuje kartki nr 17. Wrd materiaw ewidencyjnych, bez wzgldu na ich rodzaj, wyodrbni mona:8
L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsibiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s.33
14
dokumentacj pierwotn lub wtrn, stanowic podstaw zapisw w urzdzeniach ewidencyjnych, zapisy dokonane w analitycznych i syntetycznych urzdzeniach ewidencyjnych (konta, rejestry, tamy perforowane lub magnetyczne, tabulogramy), sprawozdawczo opart na tych zapisach, bdc uoglnieniem ich treci. Typowym materiaem rdowym, wykorzystywanym w ramach analizy ekonomicznej jest sprawozdawczo finansowa. Podstawowe znaczenie ma jej podzia na sprawozdawczo rzeczow i finansow.
4. rda i metody bada w analizie ekonomicznej.
Podstaw podejmowania analizy ekonomicznej powinny by odpowiednie materiay rdowe o charakterze wewntrznym i zewntrznym. Waciwy dobr tych materiaw (a w tym gwnie sprawozdawczoci finansowej), a take ich weryfikacja, to podstawowe czynniki okrelajce jako analizy. Weryfikacja sprawozdawczoci przedsibiorstwa w systemie gospodarki rynkowej naley do tych prac specjalistw rachunkowoci i finansw, ktrymi s w Polsce biegli rewidenci. Jako przeprowadzonej analizy, a zatem i jej uytecznoci w zarzdzaniu przedsibiorstwem, zaley w duej mierze od charakteru i rodzaju wykorzystywanych informacji rdowych. Dobr i weryfikacja podstaw rdowych analizy wpywa w istotnym stopniu na rzetelno i obiektywno dokonanych ocen. Materiay niestarannie przygotowane, niekompletne, niewaciwie zweryfikowane, mog prowadzi do podjcia bdnych decyzji i tym samym uniemoliwi skuteczne dziaanie.
15
W ramach prac analitycznych zwizanych z ocen dziaalnoci gospodarczej przedsibiorstwa, obok waciwej analizy porwnawczej i przyczynowej, na wyrnienie zasuguje:9 1) zebranie i weryfikacja materiaw rdowych, 2) opracowanie i prezentacja wynikw przeprowadzonej analizy. Podstawowym zadaniem prac przygotowawczych do analizy ekonomicznej jest dobr i weryfikacja materiaw rdowych.10 Decyduje to w duej mierze o jakoci prowadzonej analizy. Materiay niekompletne lub niestarannie zweryfikowane sta si mog przyczyn bdnych ustale i std uniemoliwia wycignicie poprawnych wnioskw oraz podjcie skutecznego dziaania. Materiay rdowe wykorzystywane zarwno na potrzeby analizy finansowej, jak i caej analizy ekonomicznej w przedsibiorstwie mona oglnie podzieli na dwie grupy: 1) materiay wewntrzne, zawierajce dane o przedsibiorstwie 2) materiay zewntrzne, informujce o otoczeniu przedsibiorstwa. Dane o przedsibiorstwie mog mie charakter ewidencyjny i poza ewidencyjny. Materiay ewidencyjne maj znaczenie podstawowe i wynikaj z prowadzonej w danym przedsibiorstwie ewidencji. rdem informacji liczbowych s: ksigowo, kalkulacja ewidencyjna, sprawozdawczo finansowa i rzeczowa, poprzednie analizy ekonomiczne, plany, dokumentacja konstrukcyjno-technologiczna oraz inna dokumentacja obrazujca dziaalno przedsibiorstwa.11 Zasadnicze znaczenie maj materiay ewidencyjne, wchodzce w zakres ewidencji gospodarczej statystyki ekonomicznej i rachunkowej. Skadaj si na nie:12
9
L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsibiorstwie WAE Wrocaw 1993 s.21 11 L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsibiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s.32
10 11
M. Sierpiska T. Jachna Ocena przedsibiorstw wedug standardw wiatowych wydanie drugie PWN Warszawa 1997r. 12 L. Bednarski Analiza finansowa w przedsibiorstwie PWE Warszawa 1994r.
16
- dokumentacja pierwotna i wtrna - zapisy w urzdzeniach ewidencyjnych, analitycznych i syntetycznych - sprawozdawczo Materiay ewidencyjne wykorzystywane dla potrzeb analizy obejmuj przede wszystkim: - wyniki przeprowadzonych analiz, zwaszcza analiz roku ubiegego, - plany gospodarcze zarwno dugoterminowe jak i krtkoterminowe a w tym szczeglnoci biznes plan, - inne dane postulowane, takie jak kalkulacje wstpne, kosztorysy, - protokoy z przeprowadzonych kontroli i rewizji zewntrznych i wewntrznych oraz wnioski pokontrolne, - sprawozdania z posiedze zarzdu i rady nadzorczej, - informacje uzyskane od kompetentnych pracownikw. Dane poza ewidencyjne pomimo uzupeniajcego charakteru, stanowi dla analizy rwnie cenne rdo informacji, jak dane ewidencyjne. Ich brak moe utrudni lub nawet uniemoliwi przeprowadzenie waciwego badania. Materiay rdowe pozaewidencyjne maj charakter uzupeniajcy, pomocniczy, a ich brak lub niekompletno moe utrudni prowadzenie analizy w wybranym zakresie. Do materiaw rdowych pozaewidencyjnych wykorzystywanych wszystkim:13 opracowane dane postulowane, a zwaszcza plan finansowy tzw. Biznes plan i inne plany gospodarcze, wyniki poprzednio przeprowadzonych analiz, w tym szczeglnie analizy roku ubiegego,
13
analizie
ekonomicznej
zaliczy
mona
przede
L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsibiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s.33
17
materiay z przeprowadzonych kontroli i rewizji, zarwno przez organa wewntrzne jak i zewntrzne, uzyskiwane materiay i informacje dotyczce przedsibiorstw krajowych i zagranicznych. Podstawowym materiaem rdowym analizy ekonomicznej jest sprawozdawczo przedsibiorstwa, ktr z uwagi na tre danych mona podzieli na sprawozdawczo rzeczow i finansow. Sprawozdawczo finansowa uwzgldniajca dane liczbowe wyraone w jednostkach pieninych, sporzdzana w oparciu o ewidencj ksigow, wykorzystywana jest przede wszystkim jako podstawa rdowa analizy finansowej. Sprawozdawczo rzeczowa natomiast suy potrzebom analizy techniczno ekonomicznej. Naley jednak zaznaczy, e czsto dla dokonania wszechstronnej oceny jakiego zagadnienia niezbdne jest wykorzystanie z danych zarwno sprawozdawczoci finansowej jak i rzeczowej.14 Podstawowym rdem informacji wykorzystywanych w analizach ekonomicznych s: bilanse, rachunki wynikw i rachunki przepyww pieninych. Te najwaniejsze sprawozdania finansowe przedsibiorstwa sporzdzone s w formie standardowej, uregulowanej przepisami prawnymi. Jedynie rachunek przepyww pieninych nie ma ujednoliconej postaci (poza jego form publikacyjn). Bilans i rachunek wynikw stanowi podstaw do statycznej i Daje dynamicznej on obraz oceny stanu i wynikw finansowych w przedsibiorstwa. Na ich podstawie sporzdzany jest rachunek przepyww pieninych. przepyww rodkw pieninych przedsibiorstwie oraz orientacj o kierunkach ich zagospodarowania. Te dwa sprawozdania s zblione do siebie w treci i dlatego czsto sporzdza si tylko jedno z nich. Due znaczenie informacyjne maj noty uzupeniajce, dotyczce
14
Praca zbiorowa pod redakcj L. Bednarskiego T. Waniewskiego Analiza finansowa w zarzdzaniu przedsibiorstwem Warszawa 1996r.
18
ksztatowania si waniejszych pozycji bilansu i rachunkw wynikw. Wyjaniaj one bliej tre bilansu i rachunku wynikw zarwno za pomoc liczb jak i opisowo. Ich zakres jest zrnicowany w zalenoci od dziaalnoci i sytuacji finansowej przedsibiorstwa oraz potrzeb informacyjnych kierownictwa i udziaowcw (akcjonariuszy). Noty uzupeniajce do bilansu mog dotyczy :15 - rodkw trwaych, ich struktury, stopnia umorzenia, przyrostu, likwidacji w okresie sprawozdawczym, wartoci ksigowej itp. - zapasw, zwaszcza ich struktury w ukadzie czasowym i rzeczowym, - nalenoci u waniejszych dunikw, wielkoci nalenoci przeterminowanych - zobowiza dugoterminowych, struktury zaduenia ze wzgldu na rodzaje rde zasile zewntrznych, struktury czasowej zobowiza redniej wielkoci oprocentowania - zobowiza krtkoterminowych wobec instytucji kredytowych, wobec dostawcw, wobec instytucji ubezpieczeniowych itp. W notach uzupeniajcych do rachunku wynikw zawarte s informacje o : - sprzeday, w podziale na rynki geograficzne oraz gwne rodzaje produktw, - kosztach w ukadzie rodzajowym - kosztach osobowych - zysku i jego strukturze dodatkowym rdem informacji wykorzystywanych w analizach s raporty audytorw, czyli orzeczenia dyplomowanych biegych ksigowych,
15
M. Sierpiska T. Jachna Ocena przedsibiorstw wedug standardw wiatowych wydanie drugie PWN Warszawa 1997r
19
zawierajce informacj o podstawach formalno prawnych w zakresie dokumentw objtych weryfikacj oraz podstawowych ustaleniach. Informacje te dotycz stanu ekonomiczno finansowego firmy, banku kredytujcego j, wywizywania si z pynnoci oraz zdolnoci kredytowej. Informacje o firmach zbierane s z wszelkich moliwych rde. Oprcz rejestrw handlowych, bilansw, danych statystycznych, list bankrutw, rwnie wane s informacje uzyskane od partnerw w biznesie, opinie bankw o sytuacji finansowej danego przedsibiorstwa czy dane uzyskane bezporednio w firmie, o ktrej prowadzi si wywiad. Przez metod naley rozumie sposb naukowego badania rzeczy i zjawisk og regu stosowanych przy badaniu rzeczywistoci. W naukach empirystycznych, do ktrych naley rwnie ekonomia, a w tym take dyscyplina naukowa, jak jest analiza finansowa, metody badawcze to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowania, analizy i interpretacji danych empirystycznych, suce do uzyskiwania maksymalnie lub optymalnie uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania.16 Ocena dziaalnoci gospodarczej stanowica przedmiot analizy finansowej jest bardzo trudna i zoona. Dlatego te skuteczna ocena zjawisk gospodarczych zwaszcza przyczynowa analiza finansowa wntrza przedsibiorstwa i jego otoczenie wymaga rnorodnych metod badania. W obecnej praktyce stosuje si w analizie finansowej dwa rodzaje metod: metody specyficzne dla tej dyscypliny, wypracowane w miar rozwoju analizy dziaalnoci gospodarczej przedsibiorstw oraz metody przyjte z innych dyscyplin naukowych (np.: statystyki, matematyki) i odpowiednio adoptowane do wymaga wystpujcych przy analizie zjawisk gospodarczych w przedsibiorstwie. S to zarwno metody jakociowe, jak i ilociowe,
16
Por. S. Nowak Metodologia bada Spoecznych PWN Warszawa 1985r.
20
obejmujce rne metody deterministyczne oraz metody stocholastyczne. W miar wzrastania wymogw stawianych przed analiz finansow przy zarzdzaniu przedsibiorstwem, co szczeglnie ma miejsce w ma miejsce gospodarce rynkowej, metody te polegaj na staej istoty, rozbudowie i doskonaleniu. Przy omawianiu pracochonnoci, zalet i wad oraz
moliwoci i celowoci wykorzystania poszczeglnych metod stosowanych obecnie w analizie finansowej przyjto ukad zagadnie, obejmujcy: - podstawowe zagadnienia metod analizy finansowej, - charakterystyk oglnych metod i kierunkw porwna stosowanych w analizie finansowej, - ocen poprawnoci i praktycznej przydatnoci deterministycznych metod analizy finansowej, - moliwoci rwnolegego stosowania innych, metod w przyczynowej analizie finansowej, - konieczno stosowania analizy wpywu inflacji na wynik finansowy przedsibiorstwa w najbardziej oglnym ujciu metoda to sposb badania przedmiotu, a wic w tym przypadku sposb badania stanu i wynikw finansowych przedsibiorstwa.17 Przyjmujc za podstaw podziau odpowiednie kryteria, mona
przeprowadzi systematyk metod badania wykorzystywanych w analizie ekonomiczno finansowej. Z uwagi na stosowan kolejno oceny zjawisk szczegowych i oglnych mona wyodrbni metod indukcyjn, nazywan rwnie metod scalania i metod dedukcyjn okrelon mianem metody rozdrabniania.18
17 18
L. Bednarski Analiza finansowa w przedsibiorstwie PWE Warszawa 1997r. J. Wickowski Analiza ekonomiczna PWE Warszawa 1969r.
21
Metoda indukcyjna polega na tym, e w badaniach analitycznych przechodzi si od zjawisk szczegowych do oglnych, od czynnikw do wynikw, na ktrych poziom miay wpyw oceniane czynniki i od przyczyn do skutkw. Metoda ta pozwala na uzyskanie dokadnej i penej informacji analitycznej o dziaalnoci przedsibiorstw. Zakada si, bowiem, e przedmiotem oceny s w zasadzie wszystkie czynniki bez wzgldu na stopie ich oddziaywania na ostateczne wyniki dziaalnoci. Zaleta tej metody jest do dua obiektywno wynikw, gdy w czasie prowadzenia bada analitycznych nie zna si ostatecznych rezultatw pracy przedsibiorstwa, co przeciwdziaa tendencyjnemu ustosunkowaniu si do ocenianych zjawisk gospodarczych. Obejmowanie badaniami wszystkich czynnikw i wieloetapowo oceny, aczkolwiek zapewnia dokadno bada, ma jednak ujemne skutki, wyraajce si w duej pracochonnoci tej metody. Metoda dedukcyjna polega na przyjciu odwrotnego kierunku bada, w ktrych przechodzi si od zjawisk oglnych do zjawisk szczegowych, od wynikw do czynnikw, ktre wpyny na uzyskanie tych wynikw, od skutkw do przyczyn. Metoda ta jest bardzo uyteczna w praktyce, poniewa pozwala si skoncentrowa tylko na czynnikach, ktre w sposb decydujcy wpyny na ostateczny wynik pracy przedsibiorstwa. Jak atwo mona zauway metoda ta jest odwrotnoci metody indukcyjnej. Ju na samym wstpie bada analityk wyrabia pogld dotyczcy ostatecznych wynikw dziaalnoci gospodarczej przedsibiorstwa, poniewa rozpoczyna on analiz od oceny syntetycznych wskanikw charakteryzujcych caoksztat jego dziaalnoci, np.: od analizy rentownoci. Nastpnie wytycza si kierunki i czynniki wchodzce w zakres dalszej oceny.
22
Stosujc metod dedukcyjn, mona w zalenoci od potrzeb skoncentrowa badania tylko na tych czynnikach, ktre w sposb decydujcy wpyny, ujemnie lub dodatnio, na ostateczny wynik pracy przedsibiorstwa. Metoda indukcyjna i dedukcyjna maj charakter metod oglnych. Specyfika poszczeglnych procesw gospodarczych wymaga zastosowania metod szczegowych. W analizie finansowej stosuje si rne metody szczegowe, do ktrych zalicza si m.in. metod porwna, umoliwiajc przeprowadzenie nie tylko ocen oglnych, ale rwnie bada o charakterze przyczynowym. Metoda porwna okrelana te mianem metody odchyle, polega na porwnaniu badanych zjawisk z innymi wielkociami oraz ustaleniu rnic midzy cechami porwnywanych zjawisk. W metodzie tej ocenia si zawsze przynajmniej dwie kategorie liczb. Jedna wyraa stan faktyczny, a druga stanowi podstaw porwna. W rezultacie otrzymuje si rnice dodatnie lub ujemne zachodzce pomidzy porwnywanymi wielkociami. Metody te maj okrelon warto poznawcz i stanowi techniczny sposb rozliczania wpywu kilku czynnikw na pewn wielko, w warunkach zalenoci przyczynowo-skutkowych zachodzcych midzy nimi.19 Stosowane w analizie ekonomicznej metody rachunkowe pozwalaj odpowiedzie na pytanie, co jest przyczyn odchyle badanego zjawiska od przyjtego wzorca, oraz jaki jest kierunek i sia oddziaywania poszczeglnych czynnikw na to zjawisko. Do metod rachunkowych nale: metoda podstawie acuchowych, metoda reszty, metoda funkcyjna, metoda podstawie krzyowych, metoda rnic czstkowych, metoda wskanikowa itp. (rys.3). Metoda kolejnych podstawie (acuchowa) suy do liczbowego okrelania wpywu poszczeglnych czynnikw na wielko badanego zjawiska tylko wtedy, gdy wspzalenoci maj charakter zwizku funkcyjnego
19
M. Sierpiska T. Jachna Ocena przedsibiorstw wedug standardw wiatowych wydanie drugie PWN Warszawa 1997r, s.27
23
wyraonego w formie iloczynu, ilorazu lub sumy danych czynnikw.20 Metoda ta polega na matematycznym sformuowaniu funkcji ekonomicznych, stanowicych przedmiot bada, oraz okreleniu odpowiedniego acucha przyczyn. Metoda reszty zalecana jest do badania wpywu dwch czynnikw na badane zjawisko.21 Najczciej wykorzystuje si j do rozliczania wpywu zmian wielkoci zatrudnienia i wydajnoci pracy na przyrost produkcji. Metoda reszty pozwala na obliczenie wpywu poszczeglnych czynnikw na zmiany badanego zjawiska, przy czym wpyw ostatniego czynnika jest reszt, czyli rnic midzy odchyleniem globalnym a sum wpywu innych przyjtych do bada czynnikw. Metoda rnic czstkowych polega na ustalaniu, oprcz odchyle czstkowych wyraajcych wpyw pojedynczych czynnikw i traktowaniu ich jako oddzielne elementy przyczynowe.22 Do przeprowadzenia analizy ekonomicznej wykorzystywane rwnie s metody analizy wstpnej. Do tradycyjnych metod analizy nale: porwnania w czasie i porwnania wskanikw wykonania, porwnania midzyzakadowe i porwnania oparte na wzorcowych ukadach nierwnoci.23 Metoda porwnania w czasie pozwala na ocen dynamiki zjawisk gospodarczych, ocen rozmiarw i tempa zmian wskanikw ekonomicznych badanego okresu w porwnaniu z okresami ubiegymi lub okresem przyszym24. Przy porwnaniach w czasie wyrni mona25: porwnanie w czasie zwyke porwnanie w czasie acuchowe
20
L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsibiorstwie WAE Wrocaw 1993 s.42 21 M. Sierpiska T. Jachna Ocena przedsibiorstw wedug standardw wiatowych wydanie drugie PWN Warszawa 1998r, s.30 22 M. Sierpiska T. Jachna Ocena przedsibiorstw wedug standardw wiatowych wydanie drugie PWN Warszawa 1998r, s.31 23 M. Walczak: Prospektywna analiza finansowa w przedsibiorstwie. PWE Warszawa 1998 s.80 24 L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsibiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s 21 25 L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsibiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s 21
24
Porwnanie zwykle polega na odniesieniu wskanikw z rnych okresw do wskanika z jednego, wybranego okresu nazywanego podstawowym. Pozwala to na ustalenie stopnia wzrostu lub zmniejszenia wskanikw ekonomicznych objtych badaniem w stosunku do okresu podstawowego. Porwnanie acuchowe polega na odniesieniu wskanikw okresu objtych badaniem do wskanikw okresu poprzedzajcego. Porwnanie takie stosowane przy badaniu w cigu kilku okresw pozwala w szczeglnoci na okrelenie tempa ich wzrostu lub zmniejszenia. Porwnanie ze wskanikami postulowanymi polega na odniesieniu osignitych wskanikw do danych planu. Oprcz porwna z planem mog wystpi porwnania danych rzeczywistych z danymi kalkulacji wstpnej kosztorysw lub norm. W obrbie kalkulacji z planem wyrni mona porwnania z planem pierwotnym i porwnania z planem skorygowanym. Najmniej rozpowszechnion metod analizy jest forma porwna midzyzakadowych. Za pomoc porwna midzyzakadowych mona przedstawi dziaalno przedsibiorstwa na tle dziaalnoci innych podmiotw gospodarczych bd na tle brany. Przedmiotem analizy midzyzakadowej mog by te wskaniki bardzo szczegowe informujce np. o wielkoci produkcji i sprzeday.
Metody analizy
Metody analizy wstpnej
Metody analizy przyczynowej
Porwnania w czasie
Porwnania midzyzakad owego
Porwnania z planem
Porwnania oparte na wzorcowych ukadach nierwnoci
Metoda postawie acuchowyc h
Metoda reszty
Metoda rnic
Rysunek 3. Tradycyjne metody analizy ekonomicznej. rdo: M. Walczak. Prospektywna analiza ekonomiczna w przedsibiorstwie. PWN Warszawa 1998r. s. 112
25
Poziom
przydatnoci
wyej
wymienionych
metod
analizy
jest
zrnicowany a ich prawidowo i dokadno s przedmiotem staych bada. W ostatnich latach osignito w tej dziedzinie znaczny postp, wyraajcy si w pewnym doskonaleniu funkcjonowania poszczeglnych metod.
5. Sposoby prezentacji wynikw analizy ekonomicznej
Przeprowadzona przy zastosowaniu odpowiednich metod analiza ekonomiczna wymaga w kocowym etapie prac dokonania syntezy caoksztatu ustale i prezentacji wynikw. Wyniki analizy ekonomicznej mog by przedstawione w formie26: liczbowej graficznej opisowej Podstawowe znaczenie ma forma liczbowa, polegajca na przedstawieniu wynikw za pomoc szeregw lub tablic statystycznych, w ktrych dane wyraane s w wielkociach absolutnych, wzgldnych, rednich lub wspczynnikach. Forma liczbowa znajduje zastosowanie w odniesieniu do zjawisk w peni mierzalnych, pozwalajcych na przeprowadzenie ich charakterystyki oraz okrelenie wzajemnych zwizkw i oddziaywa za pomoc liczb. Jej wykorzystanie do celw prezentacji wynikw analizy wymaga porwnywalnoci badanych zjawisk gospodarczych oraz penej charakterystyki. brak str 31
26
26
Z tych tez wzgldw ocena wielkoci, bdcych funkcj rnych czynnikw nie moe by sprowadzona do prostego ich porwnania. Zachodzi zatem konieczno przeprowadzania analizy w zalenoci (analizy przyczynowej), w ktrej zakada si szczegowe i wymierne okrelenie wpywu poszczeglnych czynnikw na powstae odchylenia. Analiza przyczynowa jest pogbionym etapem badania wskanikw, w ktrym dy si do ustalania wpywu okrelonych czynnikw na powstanie odchyle ujawnionych w toku analizy porwnawczej. Chodzi tu, zatem w szczeglnoci o: - okrelenie czynnikw oddziaujcych na objty badaniem wskanik ekonomiczny, - obliczenie wielkoci wpywu poszczeglnych czynnikw na odchylenie wynikajce z poprzednich porwna. tabelka ???? Okrelanie czynnikw, ktre oddziauj na ksztatowanie si wskanikw ekonomicznych, nastpuje w drodze rozumowania logicznego, opartego na obserwacji faktycznego przebiegu procesw gospodarczych. W miar pogbiania oceny wybranych wskanikw wyrni mona oddziaujce na nie jedynie czynniki podstawowe, bd take pochodne, bdce rozwiniciem czynnikw podstawowych. Wyksztaca si w ten sposb jakby hierarchiczna struktura powiza przyczynowo skutkowych tych czynnikw. Wymierne zalenoci czynnikw oddziaujcych na wskaniki ekonomiczne mog przyjmowa posta iloczynu, ilorazu, sumy lub rnicy. Zaley to od ich treci ekonomicznej oraz moliwoci prezentacji matematycznej. Obliczanie wpywu poszczeglnych czynnikw na badanie odchylenia wskanikw ekonomicznych prowadzi do przeksztacenia odchylenia oglnego
27
w kilka odchyle czstkowych. Suma tych odchyle czstkowych powinna tworzy odchylenie oglne. Zalenie od sposobu obliczania wpywu tych czynnikw na odchylenie oglne wyrni mona szereg szczegowych metod (technik) analizy przyczynowej. Cechuje je rnica pracochonnoci, poprawno matematyczna i przydatno praktyczna. Do syntetycznej analizy przedsibiorstwa mona stosowa zestaw syntetycznych wskanikw. Na ich podstawie wnioskuje si o sytuacji finansowej przedsibiorstwa w porwnaniu z innymi konkurentami. Mog by wykorzystywane nie tylko do wewntrznej oceny, ale rwnie przez banki, udziaowcw lub potencjalnych interesantw. Wszystkie wskaniki oblicza si w kocowej czci opracowania finansowego. Charakteryzuj one osignicia finansowe firmy. Na podstawie tych wskanikw widoczna jest sytuacja finansowa przedsibiorstwa, co jest istotnym punktem w planowaniu jego dalszej dziaalnoci. Wskaniki maj warto wtedy, gdy obliczone na podstawie
planowanych, wielkoci s porwnywane ze wskanikami dotychczasowymi. Wykazuj one wtedy postp i zamierzone osignicia lub pogorszenie sytuacji. Przedstawiona charakterystyka metod wykazaa, e w analizie finansowej dysponuje si wieloma rnymi metodami, ktre s dobierane zalenie od rodzaju badanych zjawisk i postawionych w analizie celw. S to metody jakociowe i ilociowe determistyczne, stochastyczne oraz rne kombinacje wymienionych metod. Wyeksponowane wady i zalety poszczeglnych metod wykazuj, e nie mona mwi o wyszoci jednych metod nad innymi. Metody analizy jakociowej, zwane rwnie metodami opisowymi, ujmuj badane zwizki ich zalenoci w formie opisowej, werbalnej bez prb nadania
28
im ilociowego mierzonego wyrazu, co w wielu przypadkach moe by wane, ale tylko na etapie analizy wstpnej. Najlepszym rozwizaniem jest, wic rwnolege stosowanie wszystkich metod i ich dobieranie stosownie do specyfiki badanych zjawisk i waciwoci poszczeglnych metod. Trzeba przy tym zwrci uwag, e przy wyborze metod w znacznej mierze decyduje ich pracochonno i warto uzyskiwanych wynikw (dokadno). Nie naley bowiem stosowa metod zoonych jeli zblione wyniki s osigalne przy zastosowaniu metod prostych, a wic mao pracochonnych27.
6. Etapy i fazy analizy ekonomicznej.
Prace zwizane z analiz ekonomiczn mona podzieli na trzy etapy: prace przygotowawcze, wykonawcze i prace kocowe. Kady z tych etapw wymaga profesjonalnej organizacji, aby efekt finalny: analiza ekonomiczna mg by we waciwym terminie osignity. Organizacja prac analitycznych polega na rozplanowaniu i podzieleniu czynnoci w ukadzie przedmiotowo - czasowym. Jeeli prace analityczne wykonuje wicej osb (zespoowo), wwczas naley dokona podziau podmiotowego czynnoci. Szczegowy podzia czynnoci jest niezbdny przy opracowaniu rocznej analizy ekonomicznej i analizach wieloletnich. Cao prac analitycznych mona podzieli na etapy, czynnoci i osoby, z terminami wykonania, na schemacie lub wykazie. Uatwi ati znakomicie dotrzymanie terminu przekazania analizy do orodka zarzdzania. W etapie przygotowawczym mona przewidzie nastpujce czynnoci:
27
Praca zbiorowa pod redakcj L. Bednarskiego T. Waniewskiego Analiza finansowa w zarzdzaniu przedsibiorstwem Warszawa 1996r.
29
1.
Uzgodnienie z szefem firmy oglnego zarysu i koncepcji analizy, w tym: rodzaju i formy opracowania, celw, problemw i pyta wymagajcych odpowiedzi, zakresu przedmiotowego i czasowego zaoe i kryteriw;
2. 3.
4.
Wybr metody oglnej i metod szczegowych analizy; Wybr narzdzi analitycznych, miar i miernikw; Przygotowanie wzorw tabel i wykresw; Gromadzenia materiau podstawowego i pomocniczego do analizy (tj. danych rdowych i przetworzonych); Ustalenie ostatecznego zakresu tematycznego analizy (tj. spisu treci opracowania) Rozpisanie koncepcji szczegowej analizy (zagadnienia, tezy, kwestie).
5. 6.
7.
W etapie wykonawczym mona wyrni nastpujce czynnoci: 8. Opracowanie tabel i wykresw analitycznych oraz zestawie pomocniczych i rachunkw (np. kalkulacyjnych, cash flow, gospodarki kasowej); 9. Opracowanie tablic syntetycznych; zewntrznych); 11. Wstpna analiza oglnych wynikw gospodarczych (operacyjnych), inwestycyjnych i finansowych; 12. Analiza waciwa, przeprowadzona wedug okrelonych zasad i metod oraz technik;
13.
10. Scharakteryzowanie warunkw dziaania firmy (wewntrznych i
Sformowanie wnioskw analitycznych, oceny, diagnozy i wnioskw poanalitycznych (prodecyzyjnych);
14. Okrelenie prognozy na przyszo (np. na rok, na trzy lata; na pi lat).

30
W etapie kocowym przewiduje si najczciej takie czynnoci jak: 15. Przestudiowanie bardzo uwanie caej analizy przez analityka lub zesp analitykw, ktrzy t analiz opracowywali; 16. Skorygowanie zauwaonych bdw logicznych, stylistycznych i rachunkowych oraz uzupenienie analizy o nowe zagadnienia;
17.
Ostateczne sformuowanie ocen, diagnozy, prognozy i wnioskw poanalitycznych;
18. Edycja caego opracowania analizy (np. w czytelnym rkopisie, maszynopisie, w wydruku komputerowym);
19.
Podpisanie analizy i przekazanie jej do orodka zarzdzania (wacicielowi firmy, zarzdowi, prezesowi, dyrektorowi itd.) lub rwnie innym osobom w danej firmie;
20. Rozpatrzenie analizy przez organ stanowicy lub/i zarzdzajcy oraz podjcia wicych decyzji. Jeli przy kadej czynnoci bd okrelone konkretne osoby i terminy wykonania, wtedy taki plan powinien by pomocny w organizacyjnym przebiegu prac analitycznych. Przy opracowaniu analizy ekonomicznej rocznej niektre czynnoci mog by wykonane przed zakoczeniem roku bilansowego lub krtko po jego zakoczeniu. Przyspieszy to w znacznym stopniu wykonanie caoci prac przewidzianych w planie i skrci czas (termin) przekazania analizy ekonomicznej decydentom firmy. Zyska na tym aktualno analizy, a wic przydatno decyzyjna. Uwaam, e dobra organizacja prac analitycznych w powizaniu z technik komputerow moe coraz bardziej skraca termin wykonania analizy rocznej.
31
Pierwszym etapem analizy ekonomicznej jest zebranie odpowiednich informacji o niezbdnych nakadach inwestycyjnych i ich rozoeniu w czasie, o wielkoci kosztw i poziomie przychodw, koszcie kapitau oraz informacji o pewnych wielkociach makroekonomicznych jak: poziom inflacji, kursy walutowe, szybko obiegu pienidza. Informacje te zbierane s na podstawie zaoe techniczno ekonomicznych oraz analizy marketingowej i opinii ekspertw. Na tym etapie trzeba poczyni pewne wstpne zaoenia, przede wszystkim dotyczce struktury i warunkw finansowania przedsiwzicia, jaki bdzie udzia wasny, jaki kredyty i na jaki okres. Etapem drugim jest sporzdzenie sprawozda finansowych pro forma na podstawie zebranych informacji i zaoe. Sprawozdania finansowe przedstawiaj najbardziej prawdo podobne ksztatowanie si przepyww pieninych stanw zasobw kolejnych latach. Dotyczy to zarwno strumieni operacyjnych takich jak: przychody i koszty dziaalnoci, jak i inwestycyjnych, do ktrych zaliczy mona wydatki inwestycyjne, przyrost zapasw, przychody ze sprzeday czci majtku; oraz finansowych skupiajcych si na pozyskiwaniu rodkw w postaci kredytw, dotacji, podwyszenia kapitau zakadowego, emisji obligacji oraz odpywu rodkw w postaci spat kredytw, wykupu obligacji i wypat dywidend. Z kolei przepywy pienine okrelaj zmiany w stanach zasobw, czyli w rodkach trwaych, majtku obrotowym zobowizaniach o kapitale. Sprawozdania przedstawiajce przepywy strumieni finansowych oraz zasoby to sprawozdanie z przychodw i kosztw, zestawienia z przepywu rodkw pieninych oraz bilans. Sprawozdanie te, mimo e nie maj formalnego charakteru musz jednak spenia reguy kalkulacji wyniku finansowego, naliczania amortyzacji, opodatkowania itp. Do wykonania analizy jak ju powiedziano niezbdny jest plan nakadw inwestycyjnych zawierajcy struktur rzeczow i harmonogram nakadw inwestycyjnych a take plan finansowy, w ktrym bd okrelone rodki przeznaczone na sfinansowanie
32
przedsiwzicia. Konieczne jest rwnie przedstawienie sposobu uruchomienie i spaty kredytw zacignitych na realizacj przedsiwzicia. Niezbdne jest take zestawienie dotyczce zapotrzebowania na rodki pienine zwizane z finansowaniem kapitau obrotowego, czyli zapasw surowcw i materiaw, produkcji w toku, zapasw wyrobw gotowych, nalenoci. Niezbdne jest rwnie okrelenie, w jakiej czci wydatki zwizane z kapitaem obrotowym mog by finansowane zobowizaniami, szczeglnie wobec dostawcw. Etapem trzecim jest ocena danego przedsiwzicia na podstawie sporzdzonych sprawozda finansowych oraz wyliczonych wskanikw finansowych bdcych miernikami pynnoci finansowej, efektywnoci i zyskownoci przedsiwzicia. Oprcz badania wskanikw finansowych, przeprowadza si ponad to tzw. analiz progu rentownoci, przez ktra to wyznacza si minimaln wielko produkcji, ktra powinna pokry wszystkie koszty przy zerowym zysku. Etapem ostatnim jest przeprowadzenie analizy uwzgldniajcej wpyw ewentualnych negatywnych wydarze w strumieniach przychodw i kosztw na pynno i zyskowno danego projektu inwestycyjnego. Taka analiza pozwala okreli margines bezpieczestwa danej inwestycji zwaszcza, e w przypadku prognozowania istnieje dua niepewno do rzeczywistego ksztatowania si przyszych przychodw i wydatkw. Analiza ta polega na przeprowadzaniu wszelki testw wraliwoci, czyli okrelenie wpywu takich wydarze jak: spadek cen, sprzeday, wzrost kosztw, zmiana kursu walutowego, wyduenie fazy realizacji przedsiwzicia. Majc na uwadze wczeniejsze rozwaania na temat etapw analizy ekonomicznej mona stwierdzi, e najistotniejsza jest wstpna ocena majtku i kapitau firmy, ktr przeprowadza si na podstawie badania bilansu w przekroju poziomym i pionowym. Gdzie podane jest dokonywanie porwna wieloletnich obejmujcych dane 3 5 lat a nie tylko ograniczenie si do
33
porwna z rokiem ubiegym. Porwnania wieloletnie charakteryzuj si wiksz uytecznoci analityczn. Dostarczaj informacji wykorzystywanych do oceny sytuacji majtkowej i finansowej przedsibiorstwa w duszym okresie oraz umoliwiaj bardziej realistyczne okrelenie jego przyszych trendw rozwojowych. Poprzez ocen wyniku finansowego firmy mona uzyska posugujc si zestawieniem analitycznym struktury i dynamiki rachunku zyskw i strat. Zestawienie takie ujmuje elementy obliczeniowe i skadowe wyniku finansowego oraz jego zmiany, wyraone zarwno w kwotach absolutnych jak i w postaci wskanikw dynamiki. Ocena zaprezentowana na podstawie danych liczbowych zawartych w sprawozdaniach finansowych bilansie oraz rachunku zyskw i strat, dostarcza oglnych informacji o sytuacji majtkowej i finansowej przedsibiorstwa. Celem pogbienia tego badania przeprowadza si dalsze szczegowe analizy. Jedn z form badania bilansu oraz rachunku wynikw jest analiza wskanikowa, ktra obejmuje obliczenie wskanikw finansowych w oparciu o dane i porwnywanie ich wielkoci w czasie. ?????????????????????????????????????? Analiza asortymencie techniczno produkcji, ekonomiczna metodach jej koncentruje si na ocenie poszczeglnych odcinkw dziaalnoci gospodarczej przedsibiorstwa: iloci i wykorzystania, wyposaeniu technicznym, zaopatrzeniu materiaowym i stopniu wykorzystania materiaw, zatrudnieniu, pacach, wydajnoci pracy itp. Ocen stopnia wykorzystania poszczeglnych czynnikw produkcji przeprowadza si z punktu widzenia ich wpywu na czynniki ekonomiczno finansowe przedsibiorstwa.
34
7. Rola i znaczenia analizy ekonomicznej.
Wraz z przejciem do gospodarki rynkowej, praktyce wielu firm, za wystarczajce przyjmuje si ocen wyniku finansowego i czynnikw go ksztatujcych. Pomniejsz si tym samym rol analizy techniczno ekonomicznej na rzecz analizy finansowej. Tym czasem wyniki finansowe stanowi jedynie odzwierciedlenie rezultatw osignitych na poszczeglnych odcinkach dziaalnoci. Natomiast przyczyny ksztatowania si tych wynikw na okrelonym poziomie tkwi w stopniu wykorzystania poszczeglnych produkcji i otoczeniu przedsibiorstwa. Przyczynowo skutkowe wyjanienie odchyle wskanikw powizania analizy finansowej z analiz techniczno ekonomiczna. Zadaniem analizy ekonomicznej jest ocena finansowej strony dziaalnoci nie tylko do zaoe planowanych, rwnie w stosunku do okresw ubiegych i wielkoci osignitych przez inne firmy oraz na dokadnym wytyczeniu kierunkw dalszych bada dotyczcych czynnikw ksztatujcych wyniki finansowe. Warto praktyczna analizy zaley, bowiem w znacznym stopniu od waciwego ustalenia czynnikw wpywajcych na kondycj finansow oraz dokadnego okrelenia kierunkw ich oddziaywania. Uzyskanie tych wynikw wymaga przeprowadzenia analizy techniczno ekonomicznej. Jej szczegowo zaley od praktycznych potrzeb analizy finansowej. W warunkach duej zmiennoci szeroko pojtego otoczenia oraz dynamicznego rozwoju techniki i nauki podejmowanie decyzji w zarzdzaniu przedsibiorstwem natrafia obecnie na znaczne trudnoci, ktrych przezwycienie wymaga szybkich i rzetelnych informacji. Dlatego tez analiza ekonomiczna, nabraa przy gospodarce rynkowej szczeglnego znaczenia jako czynnik dostarczajcy informacji niezbdnych do zarzdzania przedsibiorstwem. Przedmiot analizy ekonomicznej jest tak ustawiony, e obejmuje on ocen stale doskonalonych informacji, pochodzcych z analizy dziaalnoci
35
gospodarczej przedsibiorstwa, jego stanu ekonomicznego i zmiennych warunkw gospodarowania28. W zakoczeniu rozwaa nad rnymi aspektami omawianej tu problematyki nie mona nie przytoczy pewnej, interesujcej opinii stwierdzajcej, e zarzdzanie finansami przedsibiorstwa jest rodzajem sztuki, a nie nauk cis29. Oznacza to, e czy ono zarwno elementy wiedzy jak i sztuki z zakresu zarzdzania pienidzmi. Jest rzecz znamienn, e mimo stosowania analogicznych metod i narzdzi analizy finansowej, przedsibiorstwa osigaj rne rezultaty. Wynika to midzy innymi z rnic w ocenie rzeczywistego ryzyka podejmowania okrelonych dziaa. Ryzyko to mona oszacowa tylko w przyblieniu i jest rzecz oczywist, e ronie ono wraz ze wzrostem skali tego dziaania i stopnia zaangaowania kapitaw w przedsibiorstwie. Jednoczenie jednak wzrost jest warunkiem osignicia coraz wikszych dochodw w przyszoci30. Funkcjonowanie przedsibiorstwa w gospodarce rynkowej jest
uzalenione od wygospodarowania odpowiedniej wielkoci rodw wargtoci dodanej, z ktrej ono musi31 : - zapewni godziwe wynagrodzenie za prac (paca + wiadczenie), - zapaci oprocentowanie kapitaw: poyczonych (koszty finansowe), wasnych (dywidendy, wzrost wartoci kapitau w granicach normalnej stopy procentowej lokaty),
28
Praca zbiorowa pod redakcj L. Bednarskiego T. Waniewskiego Analiza finansowa w zarzdzaniu przedsibiorstwem Warszawa 1996r. S. 24 29 D. Davies Sztuka zarzdzania finasami PWN Warszawa 1993 s. 45 30 Praca zbiorowa pod redakcj L. Bednarskiego T. Waniewskiego Analiza finansowa w zarzdzaniu przedsibiorstwem Warszawa 1996r. S.22 31 Przedsibiorstwa i gospodarka rynkowa. W zbiorze: Materiay Seminarium Polsko Francuskie Rachunkowo przedsibiorstw w warunkach gospodarki rynkowej Stowarzyszenie Ksigowych w Polsce Warszawa - Pary 1991 s.3
36
- uczestniczy w zaspokajaniu potrzeb zbiorowoci (podatki pobierane przez pastwo), - utrzyma aktualny potencja majtku trwaego (odpisy amortyzacyjne). Jeeli warto dodana jest wiksza od czterech wymienionych obcie przedsibiorstwo jest rentowne i osiga zysk. W przypadku, gdy warto dodana jest mniejsza od czterech wymienionych obcie, przedsibiorstwa jest deficytowe i nie ma podstaw ekonomicznych do utrzymania si na rynku (lokalnym, musz: - poszuka moliwoci zbytu wystarczajco due aby mc by konkurencyjnym, - zapewni produkcj lub usugi wysokiej jakoci w stosunku do popytu istniejcego w tej czci rynku, w ktrej si ono uplasowao, - wykorzysta potencja materialny przy najlepszych warunkach wydajnociowych, - posiada skuteczn organizacj w dziedzinie struktur wewntrznych (mocnych i kierowanych przez kompetentnych ludzi), jak i metod oraz procedur jasnych, lecz zaspokajajcych potrzeby wszystkich dziedzin zarzdzania32. Jak z tego wynika, zarzdzanie przedsibiorstwem w gospodarce rynkowej nie moe mie charakteru intuicyjnego. Z tych wzgldw, analiza ekonomiczna, a zwaszcza analiza finansowa nabraa szczeglnego znaczenia jako czynnik informacji i podstawy do podejmowania ekonomicznie uzasadnionych decyzji. Aczkolwiek wprowadzone ju w gospodarce polskiej zmiany systemowe mona uzna za zdecydowane odejcie od systemu nakazowo rozdzielczego,
32
regionalnym,
krajowym
midzynarodowym).
Poniewa
przedsibiorstwo jest ograniczone na rynku przez konkurencj, jego zarzdcy
Por. V. Jog C. Suszyski zarzdzanie finansami przedsibiorstwa Centrum Informacji Menadera Warszawa 1993r
37
to jednak one jeszcze nie wystarczajce w stosunku do zasad postpowania typowych dla gospodarki rynkowej gospodarki konkurencyjnej. Obecnie brakuje dwch elementw, tj. odpowiedniej liczby wacicieli kapitau, ktrzy ponoszc indywidualne ryzyko majtkowe bd zainteresowani osiganiem okrelonej wielkoci zysku, oraz konkurencyjnej struktury wytwrcw. Dopiero realizacja wymienionych elementw moe doprowadzi do dalszego wzrostu efektywnoci kierowania firmami przez ich wacicieli oraz do stworzenia warunkw, w ktrych konkurujce firmy bd sobie wzajemnie blokoway nieefektywne dziaania, a osiganie zwikszonych zyskw bdzie moliwe tylko przez innowacje produktowe i technologiczne. Gospodarka rynkowa moe, bowiem funkcjonowa sprawnie tylko w przypadku, gdy zaistnieje konkurencja nie tylko midzy poszczeglnymi sektorami, ale rwnie przedsibiorstwami o rnych formach organizacyjnych i wasnociowych. Podmioty gospodarcze dziaajce w warunkach gospodarki rynkowej mog utrzyma si na rynku tylko wwczas, gdy bd w peni stosoway zasad racjonalnego gospodarowania, tzn. przestrzegay racjonalnoci rozumianej w kategoriach techniczno gospodarczych oraz mikroekonomicznych. Racjonalnoci mikroekonomiczna jest przede wszystkim racjonalnoci przedsibiorcy. Realizacja polskiej reformy gospodarczej spowodowaa, e podobnie jak w pastwach Europy Zachodniej analiza ekonomiczna wysuna si stopniowo na czoowe miejsca w zarzdzaniu przedsibiorstwem. Realizacja zada przewidzianych w reformie gospodarczej wpywa, bowiem na zasadniczy wzrost znaczenia analizy finansowej stanowicej niezbdny element zarzdzania przedsibiorstwem. Taki kierunek zmiany w podejciu do analizy finansowej, stanowi w gospodarce polskiej niezbdny warunek opanowania przez przedsibiorstwa umiejtnoci przystosowania si do zaoonych i
38
zmiennych
warunkw
gospodarowania
(koniecznoci
wyboru
najkorzystniejszych rozwiza)33.
Rozdzia II.
1. Dynamika, wielko i struktura produkcji.
Podstawowym
zadaniem
przedsibiorstwa
produkcyjnego
jest
wytwarzanie i sprzeda wyrobw przemysowych jak rwnie wiadczenie usug przemysowych. W zalenoci od stopnia wykoczenia rozrnia si wyroby gotowe, pwyroby i czci wyrobw gotowych oraz produkcj w toku34. Produkcja jest odzwierciedleniem wynikw pracy przedsibiorstwa. Przesdza take o efektywnoci gospodarowania poszczeglnymi czynnikami wytwrczymi. Szybsze tempo wzrasta produkcji ni czynnikw wytwrczych wiadczy o lepszym ich wykorzystaniu, co korzystnie oddziauje na koszty
33
Praca zbiorowa pod redakcj L. Bednarskiego T. Waniewskiego Analiza finansowa w zarzdzaniu przedsibiorstwem Warszawa 1996r. 34 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waniewski, B. Wersty, Analiza ekonomiczna w przedsibiorstwie WAE Wrocaw 1998 s.193
39
wasne, a tym samym na wyniki finansowe i efektywno gospodarowania caego przedsibiorstwa oraz poszczeglnych czynnikw wytwrczych. Produkcj przedsibiorstwa przemysowego mona przedstawi w rnych miernikach. Dokonanie wyboru tych miernikw zaley od celu pomiaru i jest niezwykle wane w ocenie dziaalnoci przedsibiorstwa, poniewa taka sama wielko produkcji wyraana w rnych miernikach, moe niejednakowo scharakteryzowa wyniki jego pracy. Przyjmujc sposb agregacji efektw pracy jako podstaw podziau, mona wyrni mierniki naturalne, mierniki umowne, mierniki wartociowe i mierniki pracochonnoci. Podstawowym i najprostszym sposobem mierzenia wielkoci produkcji za pomoc miernikw naturalnych jest wyraenie rzeczowe efektw pracy przedsibiorstwa przemysowego. Naturalne mierniki opieraj si na fizycznych jednostkach miary dugoci (np. m.), masy (np. t, kg), powierzchni (np. m2), objtoci (np. m3) albo s po prostu wyraone w sztukach. Do najczciej stosowanych miernikw produkcji nale mierniki wartociowe, ktre pozwalaj wyrazi produkcj rnych asortymentw, odmian i gatunkw w najbardziej oglnej jednostce miary, jak jest pienidz. Zastosowanie miernikw wartociowych pozwala sumowa nie tylko liczb wytworzonych wyrobw gotowych i pwyrobw, lecz take wielko usug przemysowych i produkcji w toku. Do wyraenia produkcji w ujciu wartociowym przyjmuje si odpowiednie ceny, s to zazwyczaj ceny rzeczywicie obowizujce w okresie sprawozdawczym. Takie wanie ceny zostay przyjte do analizy wartoci i potencjau produkcji w ZPB Frotex" S.A. w okresie od 1995 do 2000 roku. Do analizy potencjau produkcyjnego przyjto naturalne mierniki tj. tony, kilometry oraz sztuki. Potencja produkcyjny oraz dynamika produkcji jest badana z wyszczeglnieniem na wydziay produkcyjne, a punktem odniesienia jest okres poprzedni w stosunku do badanego. Zakady Przemysu Bawenianego Frotex" S.A. w Prudniku posiadaj
40
kompletny cig technologiczny od produkcji przdzy do konfekcjonowania wyrobw. Produkcja zlokalizowana jest w 4 wydziaach produkcyjnych: przdzalni, tkalni, wykoczalni, konfekcji (szwalnia i hafciarnia). Rok 1996 w stosunku do roku 1995 charakteryzowa si wzrostem produkcji, a tym samym dalszym wzrostem wykorzystania parku maszynowego, wzrostem wydajnoci pracy oraz unowoczenieniem produkcji. Poniesione w tym czasie nakady inwestycyjne w niewielkim stopniu przyczyniy si do odnowienia parku maszynowego, jednak miay wpyw na osignicie przyrostu produkcji. Co przedstawione jest w poniszej tabeli (1).
Tabela 1. Przyrost produkcji na poszczeglnych wydziaach produkcyjnych w okresie 1995 1996.

Wyszczeglnienie Przdzalnia Tkalnia Wykoczalnia W tym: Tkaniny wasne Usugi Konfekcja W tym: Szwalnia Hafciarnia 7 125 2 631 7 459 2 685 104,6 102,0 Km 4 949 24 023 9 756 5 368 24 141 10 144 108,0 100,5 103,9 Jednostka miary Tona T/Nm Km Mln wtkw Km 1995 2 348 72 185 10 835 9 656 28 972 1996 2 526 76 763 11 768 10 535 29 509 Dynamika w % 107,6 106,3 108,6 109,0 101,8
rdo: opracowanie wasne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1996r.
Tabela 2. Przyrost produkcji na wydziaach produkcyjnych w okresie 1996 97.

Wyszczeglnienie Przdzalnia Jednostka miary Tona 1996 2 526 1997 2 793 Dynamika w % 110,6
41
Tkalnia Wykoczalnia W tym: Tkaniny wasne Usugi Konfekcja W tym: Szwalnia Hafciarnia
T/Nm Km Mln wtkw Km Km
76 763 11 768 10 535 29 509 5 368 24 141 10 144 7 459 2 685
84 397 11 840 10 327 31 329 6 887 24 442 10 835 7 727 3 108
109,9 100,6 98,0 106,2 128,3 101,2 106,8 103,6 115,7
W roku 1997 nastpiy straty w produkcji, ktre spowodowane byy postojami z powodu powodzi, a take problemami zaopatrzeniowymi, ktre si z tym wizay. Mimo tych niesprzyjajcych okolicznoci w 1997 roku nastpi dalszy wzrost produkcji na wszystkich wydziaach produkcyjnych. Ilociowy plan produkcji na rok 1997 wykonany zosta jedynie przez Wydzia Wykoczalni. Pozostae wydziay produkcyjne zada nie wykonay, co wizao si gwnie ze zmniejszeniem planowanego eksportu. Wpyw na niewykonanie zada miay take zmiany asortymentowe oraz postj wywoany powodzi. W rezultacie powodzi zastj zanotoway: Wydzia Tkalni w iloci 5 dni Wydzia Przdzalni w Podlesiu w iloci 6 dni Oddzia Szwalni 1 dzie Oddzia Hafciarni 2 dni Bezporednimi przyczynami postoju byo wtargnicie wody na niektre hale Wydziau Tkalni, zniszczenie drogi dojazdowej do Wydziau Przdzalni w Podlesiu, brak moliwoci dojazdu do pracy pracownikw oraz brak moliwoci dojazdu usugobiorcw.
42
Tabela 3. Wielko produkcji na poszczeglnych wydziaach produkcyjnych w okresie 1997 98.

W roku 1998 nastpi spadek produkcji w porwnaniu do roku 1997 na trzech wydziaach.. Jej wzrost zgodny z zaoeniami ujtymi w planie odnotowano jedynie na Wydziale Przdzalni. Wydzia Tkalni nie wykona zada produkcyjnych w zakresie tkanin gadkich oraz frotowych. Zmniejszenie produkcji tkanin gadkich wizao si z koniecznoci ograniczenia ich produkcji z powodu spadku zainteresowania odbiorcw krajowych i zagranicznych tkaninami obrusowymi i cierkowymi. Brak realizacji zaoe ujtych w planie produkcji na 1998 rok w zakresie tkanin frotowych spowodowany by: koniecznoci modernizacji krosien NP.,
zmianami asortymentowymi dla potrzeb produkcji eksportowej co wizao si z koniecznoci dostosowania krosien,
Wydzia Wykoczalni w porwnaniu z rokiem 1997 zwikszy produkcj w zakresie wykaczania tkanin wasnych, szczeglnie w ramach tkanin frotowych, natomiast w zakresie usug odnotowano spadek produkcji. Spadek produkcji na Wydziale Konfekcji by konsekwencj zmniejszonej produkcji Wydz. Tkalni.
43
Dotyczyo to szczeglnie Oddziau Szwalni. W przypadku Oddziau Nafciarni wizao si to dodatkowo ze spadkiem popytu na wyroby pocielowe.
Tabela 4. Wielko produkcji na wydziaach produkcyjnych w okresie 1998 99.
W stosunku do roku poprzedniego na Wydziale Przdzalni nastpi przyrost produkcji w mierniku ilociowym o 1%. Roczny plan produkcji wydzia wykona w 102,7 %. Praca na wydziale odbywaa si w systemie cztero-brygadowym, co pozwolio na wykorzystanie mocy produkcyjnych w 100%. Wydzia Tkalni zanotowa przyrost produkcji w stosunku do roku 1998 oraz wykona zadania planowe. Zmniejszenie produkcji w wtkach w porwnaniu do okresu minionego oraz niewykonanie planu w tych jednostkach wizao si ze zmianami asortymentowymi w trakcie roku oraz koniecznoci zatrzymywania krosien z uwagi na brak zamwie. Wykorzystanie mocy produkcyjnych wydziau byo zrnicowane w rnych okresach roku. Najwysze w granicach 100% w okresie I i II kwartau, natomiast w III kwartale wskutek zmniejszenia si potrzeb rynku w granicach 90% i w IV kwartale wskutek ograniczenia zamwie eksportowych ok. 80%.
44
Na Wydziale Wykoczalni w porwnaniu do 1998 roku w jednostkach fizycznych nastpi spadek produkcji ogem. Zmniejszenie produkcji wizao si ze zmianami asortymentowymi. Ograniczona zastaa ilo usug w zakresie gazy i pieluch na rzecz bardziej pracochonnych tkanin drelichowych. Mimo spadku ilociowego wiadczonych usug ich warto bya wysza od wykonania w roku 1998 i zaoonej w planie na rok 1999.
Tabela 5. Warto usug wykoczalniczych w 1999 roku w stosunku do planu
Wyszczeglnienie - warto usug wykoczalniczych Tys. z 7.834,9 7.250,8 8.451,6 (ceny ewidencyjne) rdo: opracowanie wasne na podstawie ewidencji analitycznej ZPB"Frotex" za 1999 r.
Jednostka miary
Wykonanie 1998
1999
Plan
Wykonanie
Tabela 6. Wielko produkcji na wydziaach produkcyjnych w okresie 1999-2000.

W zakresie produktw przedsibiorstwa przyjmuje si ich podzia na nastpujce grupy asortymentowe:

tkaniny rczniki frotte konfekcj stoow i pocielow usugi wykaczalnicze

45
pozostae usugi
Ksztatowanie si wielkoci produkcji wg struktury asortymentowej w latach 1995-2000 przedstawiaj ponisze tabele:
Tabela 7. Wielko produkcji wedug asortymentu za okres 1995 - 2000 (w km)

Grupy asortymentowe 1995 1 139,2 7 125,0 2 361,0 Wielko produkcji w poszczeglnych okresach (w km) 1996 1997 1998 1999 2000 1 157,0 7 458,7 2 685,7 1 217,0 7 727,2 3 108,3 1 295,0 7 183,5 3 077,7 927,7 7 348,9 3 331,7 884,1 7 177,4 3 179,0 9 583,5 20 824,0
Tkaniny
Rczniki frotte Konfekcja stoowa i pocielowa Usugi
24 023,0 24 141,4 24 442,2 19 942,1 12 770,5 wykoczalnicze Pozostae usugi OGEM 34 918,2 35 442,7 36 494,7 31 498,3 24 378,8 Zrdo: opracowanie wasne na podstawie sprawozda finansowych ZPB"Frotex"
Tabela 8. Wielko produkcji wedug asortymentu za okres 1995 - 2000 (w tys. z. w cenach ewidencyjnych).
Grupy asortymentowe 1995 8 770,3 50 725,4 9 166,1 Wielko produkcji w poszczeglnych okresach (w km) 1996 1997 1998 1999 2000
(w cenach ew.) (w cenach ew.) (w cenach ew.) (w cenach ew.) (w cenach ew.)
(w cenach ew.)
Tkaniny
Rczniki frotte Konfekcja stoowa i pocielowa Usugi
8 908,9 54 544,5 9 535,0
9 370,9 55 402,1 10 977,4
9 984,8 50 429,7 10 588,6
8 936,1 55 528,6 10 839,6
8 613,8 53 463,5 10 921,3 8 462,2 2 074,0 83 534,8
9 368,9 9 415,1 9 532,4 7 834,9 8 451,6 wykoczalnicze Pozostae usugi 1 302,9 944,0 OGEM 78 030,7 82 403,5 85 282,8 80 140,9 84 699,9 Zrdo: opracowanie wasne na podstawie sprawozda finansowych ZPB"Frotex"
46
Na wielko produkcji w poszczeglnych okresach zasadniczy wpyw miaa zmiana asortymentu produkcji. Coraz wikszym zainteresowaniem wrd odbiorcw cieszy si konfekcja stoowa i pocielowa co znajduje wyraz we wzrastajcej produkcji tego asortymentu. Poczwszy od 1995 roku produkcja konfekcji stoowej i pocielowej cigle wzrasta, zarwno w wielkociach naturalnych jak i w wartoci. Podobna sytuacja dotyczy rcznikw frotte, ktrych udzia w produkcji jest najwikszy. W tej podstawowej grupie asortymentowej kontynuowana jest strategia wdraania do produkcji i na rynek wyrobw o najwyszych parametrach estetycznych, wzorniczych i jakociowych. Od 1998 roku nastpi znaczny ilociowy spadek produkcji w grupie usugi wykaczalnicze. Ograniczona zostaa ilo usug w zakresie wykaczania gazy i pieluch na rzecz bardziej pracochonnych tkanin drelichowych. Mimo ilociowego spadku usug ich warto ronie. Oglnie warto produkcji w latach 1995-1997 wykazywaa tendencj zwykow w biecych cenach ewidencyjnych. W roku 1998 nastpi spadek produkcji gwnie z powodu zmian asortymentowych oraz zwikszonych remontw parku maszynowego. Kolejne lata charakteryzuj si nieznacznymi wahaniami w wielkoci produkcji ze spadkiem w roku 2000 w stosunku do 1999 roku.
2. Podstawowe czynniki produkcji.
Przedsibiorstwo w trakcie swojej dziaalnoci wykorzystuje rnorodne zasoby. Do podstawowych a zarazem najwaniejszych z nich mona zaliczy: 1. zasoby ludzkie zwane inaczej zasobami siy roboczej, 2. zaopatrzenie materiaowo-surowcowe, 3. zaplecze techniczne wystpujce w postaci rodkw trwaych, 4. postp techniczny i techniczno - produktowy.
47
3. Wielko i struktura zatrudnienia.
Zasoby czynnika ludzkiego wystpujce w przedsibiorstwie okrela si mianem zatrudnienia lub zaog przedsibiorstwa35. Zatrudnienie to okrelona liczba czynnika ludzkiego wykonujca za odpowiednim wynagrodzeniem prac, w wyniku ktrej uzyskuje si dobra lub usugi zaspokajajce potrzeby rynku36. W przedsibiorstwie mona odrni zatrudnienie nominalne i zatrudnienie realne (rzeczywiste). Dla ustalenia stanu rzeczywistego zatrudnienia, do stanu nominalnego (liczba zatrudnionych osb bez wzgldu na czas ich pracy) dodaje si liczb osb jaka wynika z dodatkowego zaangaowania pracownikw wasnych lub spoza przedsibiorstwa. Zatrudnienie ujmuje si w przedsibiorstwie wedug stanu ewidencyjnego na koniec badanego okresu i wedug stanu przecitnego w badanym okresie. Stan ewidencyjny zatrudnienia jest to liczba pracownikw znajdujcych si w ewidencji osobowej przedsibiorstwa w ostatnim dniu badanego okresu. Podstaw ujcia do stanu ewidencyjnego jest zawarcie umowy o prac. Jednym z podstawowych zada polityki zatrudnienia w przedsibiorstwie winno by denie do osignicia liczbowego stanu zaogi racjonalnego z punktu widzenia interesw przedsibiorstwa. Wie si to z jednej strony z optymalizacj wykorzystania czynnika ludzkiego dla dobra przedsibiorstwa, z drugiej za z uwzgldnieniem szeroko pojtych potrzeb pracownikw i zharmonizowania ich z wymaganiami przedsibiorstwa w ramach tzw. humanizacji pracy. Zakadowa polityka zatrudnienia powinna wic zmierza do przystosowania warunkw pracy do czowieka, czowieka do warunkw, jak
35
L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Dunaj, E. Kumys, T. Winiewski, B. Wersty: Analiza ekonomiczna przedsibiorstwa. Wydawnictwo AE, Wrocaw 1998, s. 227 36 W. wietlik: Analiza ekonomiczna przedsibiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.95
48
rwnie czowieka do czowieka tak, aby zapewni podan efektywno i jako pracy37. Zakadowa polityka zatrudnienia powinna zmierza do maksymalnej intensyfikacji dziaa na Wewntrznym rynku pracy w przedsibiorstwie tak, aby znajdowa drogi do racjonalizacji zatrudnienia. Bardzo wane przy tym jest, aby racjonalizacja zatrudnienia bya prowadzona w sferze ekonomicznej i spoecznej. Ekonomiczna racjonalno zatrudnienia wyraa si w wysokiej wydajnoci pracy zapewniajcej odpowiedni poziom pac realnych i zyskw przedsibiorstwa38. Spoeczna racjonalno zatrudnienia przejawia si w uwzgldnieniu w procesie pracy elementw humanistycznych, psychospoecznych i socjalnych, tj. pozaekonomicznych potrzeb, de i zainteresowa pracownikw39. Zaoga (zatrudnienie) przedsibiorstwa moe by sklasyfikowana wedug rnych kryteriw. Klasyfikacja taka oznacza podzia pracownikw przedsibiorstwa wedug okrelonych kryteriw. Cel podziau zatrudnienia okrelany jest przez przyjte kryterium, ktrym moe by okrelona cecha, wedug ktrej przeprowadza. si podzia danej zbiorowoci zatrudnienia. Powszechnie klasyfikuje si pracownikw wedug nastpujcych kryteriw:40 1. rodzaju dziaalnoci przedsibiorstwa, 2. charakteru czynnoci wykonywanych przez pracownikw,
3.
poziomu kwalifikacji i zawodowych,
4. poziomu wyksztacenia, 5. stau pracy zawodowej, 6. pci, 7. wieku.

37 38
J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsibiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocaw 1998, s.133 J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsibiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocaw 1998, s.135 39 J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsibiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocaw 1998, s.134 40 W. wietlik: Analiza ekonomiczna przedsibiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.95
49
Do analizy zatrudnienia badanej firmy, Zakadw Przemysu Bawenianego Frotex" S.A. przyjto kryterium klasyfikacji ze wzgldu na pe, wiek oraz poziom wyksztacenia. Zatrudnienie ogem na koniec okresu w przekroju grup pracowniczych wedug pci w latach 1995-2000 przedstawia ponisza tabela.
Tabela 9 Struktura zatrudnienia w ZPB"Frotex" wg pci.
Lata
Mczyni
Kobiety
Zatrudnienie ogem
Wskanik dynamiki 1995 = 100% Okres poprzedni = 100% 100,0 98,6 95,2 92,6 92,7 89,6
1995 729 932 1 661 100,0 1996 718 919 1 637 98,6 1997 646 912 1 558 93,8 1998 584 860 1 444 86,9 1999 575 764 1 339 80,6 2000 522 678 1200 72,2 Zrdo: opracowanie wasne na podstawie sprawozda ZPB Frotex Z-01
Z powyszej tabeli wynika, e w okresie ostatnich kilku lat nastpuje systematyczny spadek zatrudnienia w przedsibiorstwie ZPB Frotex" S.A. Proces ten jest konsekwencj racjonalizacji zatrudnienia, modernizacji poszczeglnych wydziaw produkcyjnych oraz zmian organizacyjnych zachodzcych w spce. W latach 1997-1998 spadek zatrudnienia nastpi w wyniku: przekazania czci pracownikw do pracy w innych spkach- dotyczyo to pracownikw sub remontowych na Wydziaach Tkalni i Wykoczalni oraz Stray Zakadowej i pralni, modernizacji Wydziau Konfekcji oraz Oddziau Przygotowawczego na Wydziale Tkalni. Tendencja spadkowa zatrudnienia utrzymaa si rwnie w latach 1999-2000. Zmniejszenie stanu zatrudnienia w tyme okresie nastpio przede wszystkim w wyniku dokoczenia modernizacji Oddziau Przygotowawczego Wydziau
50
Tkalni oraz instalacji bardziej wydajnych maszyn szwalniczych w Wydziale Konfekcji. Zmiany organizacyjne i zwizana z tym redukcja zatrudnienia w pozostaych jednostkach organizacyjnych przedsibiorstwa to przyczyny dalszego spadku zatrudnienia w roku 2000. Struktur wiekow pracownikw zatrudnionych w ZPB Frotex' S.A. w latach 1995-2000 przedstawia tabela oraz rysunek.
Tabela 10. Struktura zatrudnienia w ZPB"Frotex" w/w wieku pracownikw.
Wiek
Do 30 lat 30 40 lat 40 50 lat Powyej 50 lat
Udzia poszczeglnych grup wiekowych do ogu zatrudnionych 1995 21% 27% 43% 9% 1996 22% 29% 40% 9% 1997 26% 30% 37% 7% 1998 30% 27% 33% 10% 1999 26% 30% 37% 7% 2000 26% 30% 37% 7%
Jak wynika z powyszej tabeli od kilku lat w spce obserwuje si korzystne zmiany w strukturze wiekowej zatrudnienia. Aktualnie ponad 56% zaogi to pracownicy w wieku do 40 lat. Realizowana w obszarze zatrudnienia polityka kadrowa zakada zatrudnianie w miejsce pracownikw odchodzcych ludzi modych i wyksztaconych. Taka struktura wiekowa zatrudnienia zapewnia spce stabilno zatrudnienia na najblisze lata.
51
Rysunek5. struktura zatrudnienia w ZPB Frotex wedug wieku

rdo: opracowanie wasne na podstawie tabeli 10
Udzia procentowy poszczeglnych grup wiekowych w zatrudnieniu ogem w latach 1995- 2000
50 40 30 20 10 0 1 2 3 4 5 6
do 30 lat 30 - 40 lat 40 - 50 lat powyej 50 lat
Struktura zatrudnienia pod wzgldem wyksztacenia w ZPB Frotex" w latach 1995-2000 przedstawia si nastpujco:
Tabela 11. Struktura zatrudnienia w ZPB"Frotex" wg wyksztacenia. Wyszczeglnienie Pracownicy ogem: z tego z wyksztaceniem: - wyszym - rednim zawodowym i oglnoksztaccym - zasadniczym 46% 46% 46% 46% 47% 25% 47% 25% 21% 21% 21% 26% 24% 24% 2% 3% 3% 4% 4% 4% 1995 100% 1996 100%
Pracownicy ogem
1997 100% 1998 100% 1999 100% 2000 100%
31% 30% 30% 24% - podstawowym rdo: opracowanie wasne na podstawie sprawozda ZPB Frotex" Z-O1
Rynek 6. Struktura zatrudnienia z uwzgldnieniem poziomu wyksxtalcenia w latach 19952000r.
52
1999
2000
25%
4% 24%
25%
4% 24%
47%
47%
1997
1998
30%
3%
21%
24%
4% 26%
46%
46%
rdo: opracowanie wasne na podstawie tabeli 11.
W ocenie Zarzdu udzia pracownikw z wyksztaceniem wyszym jest za niski mimo tendencji zwykowej. Szczeglnie due zapotrzebowanie wystpuje na absolwentw takich kierunkw Sak obrbka chemiczna i mechaniczna wkna , informatyka. Du wag przywizuje si w spce do podnoszenia kwalifikacji zatrudnionych czego wyrazem jest szereg kursw oraz kierowanie pracownikw na studia zaoczne i podyplomowe. Aby obliczy redni poziom wyksztacenia pracownikw ZPB Frotex" S.A. zastosowano dwa wskaniki; 1. wskanik oglnego potencjau wyksztacenia, 2. wskanik redniego potencjau wyksztacenia. Aby obliczy wskanik oglnego potencjau wyksztacenia pomnoono liczb pracownikw poszczeglnych poziomw wyksztacenia na koniec badanego okresu przez liczb lat nauki waciw dla danego poziomu wyksztacenia i dodano otrzymane iloczyny. Wskanik redniego potencjau wyksztacenia obliczono dzielc oglny potencja wyksztacenia na koniec badanego okresu przez liczb pracownikw na koniec tego okresu. Wskanik oglnego potencjau wyksztacenia wyraa
53
wielko zaogi w osobolatach nauki szkolnej, za wskanik redniego potencjau wyksztacenia przedstawia liczb osobolat nauki szkolnej przypadajcej na jednego pracownika. Do obliczenia wskanika oglnego potencjau nauki przyjmuje si nastpujce mnoniki odpowiadajce liczbie lat nauki w poszczeglnych poziomach wyksztacenia: 1) wyksztacenie wysze 17 2) wyksztacenie rednie 12
3)
wyksztacenie zasadnicze 11
4) wyksztacenie podstawowe 8 Wyniki oglnego i redniego potencjau wyksztacenia dla pracownikw Zakadw Przemysu Bawenianego Frotex" S.A. przedstawia ponisza tabela. Jej wyniki potwierdzaj opini zarzdu o zbyt maym zatrudnieniu osb z wyszym wyksztaceniem, gdy wskanik redniego potencjau wyksztacenia oraz jego dynamika od kilku lat pozostaj na niezmienionym poziomie. Naley rwnie stwierdzi, e wskanik redniego poziomu wyksztacenia od roku 1997 jest do niski (10,7), gdy osiga poziom jedynie wyksztacenia zasadniczego.
Tabela 12. Wskanik oglnego i wskanik redniego potencjau wyksztacenia w latach 1995 - 2000 (w latach nauki szkolnej przypadajcy na jedn osob)
Rok
WSKANIK OGLNEGO POTENCJAU Poziom WYKSZTACENIA Wskanik potencjau 1995=100% Rok 100,0 98,6 96,7 90,1 83,2 74,5 poprzedni=100% 98,6 98,1 93,2 92,3 89,6 WSKANIK REDNIEGO POTENCJAU WYKSZTACENIA
Poziom
Wskanik potencjau
1995=100% Rok poprzedni=100% 100,9 102,9 100,0 100,0 100,0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 rdo: opracowanie wasne na podstawie tabel nr 9 i nr 11.
17 273 17 026 16 701 15 596 14 369 12 876
10,3 10,4 10,7 10,7 10,7 10,7
100,0 100,9 103,8 103,8 103,8 103,8
54
4. Zaopatrzenie materiaowo-surowcowe.
Kade przedsibiorstwo w trakcie swojej dziaalnoci zuywa surowce, materiay, energi, czci zamienne itp. W tej dziaalnoci stara si utrzyma optymalny poziom zapasw, a ich zuycie jest cigle uzupeniane nowymi dostawami. Zespl dziaa planistycznych, organizacyjnych, ewidencyjnych i analitycznych zwizanych z regulacj oraz sterowaniem strumieniami i zasobami w caym procesie wytwrczym okrelany jest mianem gospodarki materiaowej41. Gospodarka materiaowa odgrywa bardzo wan rol w dziaalnoci produkcyjnej przedsibiorstwa, poniewa wpywa zarwno na ilo produkcji i jej jako, a poprzez to na ksztatowanie si kosztw i osigany zysk. Istota gospodarki materiaowej polega przede wszystkim na zaspokajaniu potrzeb produkcyjnych przy jednoczesnej dnoci do minimalizacji zuycia i eliminacji wszelkich zakce w przepywie materiaw i surowcw we wszystkich fazach procesu produkcyjnego42. Do podstawowych surowcw zuywanych w procesie produkcji w Zakadach Przemysu Bawenianego Frotex" S.A. nale:

bawena, przdza, tkanina surowa, barwniki i chemikalia,
Bawena jest surowcem importowanym przez przedsibiorstwo, gwnie ze Szwajcarii, a pochodzcym z krajw azjatyckich, midzy innymi z Uzbekistanu, Turkmenistanu i Kazachstanu. Bawena suy do produkcji
41
Z. Leszczyski, A. Skowronek-Mielczarek: Analiza ekonomiczno finansowa firmy. Wyd. Difin, Warszawa 2000, s. 169 42 W. wietlik: Analiza ekonomiczna przedsibiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.46
55
przdzy, z ktrej nastpnie produkuje si wyroby finalne. ZPB Frotex" posiada wasn przdzalni w Podlesiu, ktra jest najbardziej zmodernizowanym wydziaem w spce i naley do najnowoczeniejszych w Polsce. Zuycie baweny w procesie produkcji na przestrzeni lat 1995-2000 przedstawia ponisza tabela:
Tabela13. Zuycie baweny w latach 1995 - 2000 r.
LATA
1995 1996 1997 1998 1999 2000
ZUYCIE W TONACH
2 547 2 752 3 095 3 092 3 161 2 982
ZUYCIE W TYSICACH Z. 14 443,0 14 310,2 18 150,1 18 429,0 21 231,3 16 953,3
rdo: opracowanie wasne na podstawie danych analitycznych ZPB"Frotex"
Przdza jako podstawowy materia do produkcji jest produkowana przez spk we wasnej przdzalni. Jedynie przdza o bardzo wysokich parametrach technologicznych jest zakupywana od innych producentw krajowych, gwnie w Zawierciu i Lubaniu. Jej wielko ksztatuje si na poziomie okoo 10% oglnego zuycia przdzy w procesie produkcyjnym w cigu roku. W skad kolejnej grupy surowcw (chemikalia) wchodz takie zwizki jak kwasy, ug sodowy, woda utleniona, mydo w pynie oraz barwniki. Warto zuycia tej grupy surowcw ksztatuje si na poziomie okoo 8-9 mln. zotych rocznie. Najmniejszy udzia w grupie materiaw do produkcji ma tkanina surowa, ktrej roczne zuycie waha si w granicach od 400 do 500 tys. zotych.
56
5. Gospodarowanie majtkiem trwaym.
rodki trwae stanowi podstawowy skadnik potencjau wytwrczego podmiotw gospodarujcych i jako takie w zasadniczy sposb decyduj o ich moliwociach produkcyjnych43. S take nonikiem postpu technicznego i unowoczeniania organizacji produkcji. rodki trwae maj charakter rodka substytucyjnego w stosunku do siy roboczej. Dlatego te ich stan i rozwj oraz warto techniczna i poziom wykorzystania s determinantami dziaalnoci kadego przedsibiorstwa. Majtek trway jest zaangaowany w przedsibiorstwie przez okres duszy ni rok. Uczestniczc w wielu cyklach dziaalnoci stopniowo si zuywa i przenosi w ten sposb cz swojej wartoci na wytworzone dobra i usugi. Jest mao elastyczny, gdy nie mona go na bieco dopasowywa do poziomu wykorzystywanych mocy produkcyjnych. Rozwj majtku trwaego odbywa si w dugim czasie na skutek dugofalowych i strategicznych decyzji i wymaga zaangaowania duych kwot pieninych. Te cechy powoduj, e jest on obarczony duym ryzykiem. Analiza ekonomiczna jest instrumentem wspomagajcym proces decyzyjny w zakresie inwestycji w majtek trway, pozwala oceni jego produktywno w wymiarze dugookresowym i operacyjnym. Gospodarka rodkami trwaymi obejmuje cao zagadnie techniczno organizacyjnych i ekonomicznych zwizanych z ich pozyskiwaniem, ewidencj, wykorzystaniem, likwidacj i odtworzeniem. Celem gospodarowania rodkami trwaymi jest takie ich wykorzystanie aby przy najmniejszym ich zuyciu osign optymalny efekt nie tylko w postaci jakociowo dobrej produkcji ale take minimalnych kosztw44. Gospodarowanie rodkami trwaymi rozpoczyna
43
44
W. wietlik: Analiza ekonomiczna przedsibiorstwa, Wydawnictwo WSE, Warszawa 1999, s.82
57
si od momentu podjcia decyzji o ich zakupie lub wytworzeniu we wasnym zakresie do momentu ich likwidacji. Majtek trway przedsibiorstwa obejmuje trzy podstawowe grupy45: rzeczowy majtek trway, wartoci niematealne i prawne, finansowy majtek trway. Zalicza si take do niego nalenoci dugoterminowe. Majtek trway mona rnie sklasyfikowa w zalenoci od przyjtego kryteum. Kryterium zastosowania dzieli go na majtek produkcyjny i finansowy za kryterium prawa wasnoci na wasny i obcy. Do wartoci niematerialnych i prawnych zalicza. si nabyte przez przedsibiorstwo prawa majtkowe, ktre nadaj si do gospodarczego wykorzystania. Do tej grupy zaliczamy midzy innymi prawo wieczystego uytkowania gruntu, prawa autorskie, znaki towarowe, programy komputerowe a take warto firmy, ktra w tej grupie stanowi najwaniejszy skadnik. W skad finansowego majtku trwaego wchodz: papiery wartociowe, udziay i akcje, lokaty kapitaowe oraz udzielone poyczki dugoterminowe. Podstawowe znaczenie w strukturze majtku trwaego ma majtek rzeczowy, a w nim rodki trwae gdy obok ludzi s podstawowym czynnikiem wytwrczym. Majtek rzeczowy jest podzielony na pi grup (grunty wasne, budynki i budowle, urzdzenia techniczne i maszyny, rodki transportu, pozostae rodki trwae) a podstaw ich podziau jest klasyfikacja rodzajowa. Kady rodek trway spenia w przedsibiorstwie rne funkcje. Cz rodkw uczestniczy w podstawowej dziaalnoci i ma przeznaczenie produkcyjne lub usugowe, a cz obsuguje procesy pomocnicze. S rwnie rodki trwae o charakterze nieprodukcyjnym. Wszystkie rodki trwae charakteryzuj si tym, e ich okres uytkowania jest duszy ni jeden rok, a warto pocztkowa wynosi co najmniej 3500,OOz. W bilansie rodki trwae
45
Z. Leszczyski, A. Skowronek-Mielczarek: Analiza ekonomiczno finansowa firmy. Wyd. Difin, Warszawa 2000, s. 112
58
s ujmowane w kwocie netto, ktra jest rnic midzy wartoci pocztkow rodka trwaego a jego dotychczasowym umorzeniem. Podstawowym instrumentem analizy rodkw trwaych s wskaniki ekonomiczne charakteryzujce najoglniej efektywno gospodarowania tymi rodkami. S to midzy innymi wskaniki dynamiki i wskanik produktywnoci majtku trwaego. Wskaniki dynamiki pozwalaj oceni kierunek i tempo zmian w strukturze rodkw trwaych za wskanik produktywnoci okrela efekty produkcyjne jakie mona uzyska z posiadanych zasobw rodkw trwaych w okrelonym czasie. Wielko struktur oraz dynamik majtku trwaego przedsibiorstwa Frotex" przedstawiaj ponisze tabele:
Tabela 14. Wielko majtku trwaego w przedsibiorstwie ZPB Frotex" w latach 1995-1999.
WIELKO MAJTKU W TYS. Z WYSZCZEGLNIENIE 1995 I. Majtek trway 1. Wartoci niematerialne 2. Rzeczowy majtek trway a. grunty b. budynki i budowle c. urzdzenia techniczne i maszyny d. rodki transportu e. pozostae rodki trwae f. inwestycje rozpoczte g. zaliczki na poczet inwestycji 3. Nalenoci dugoterminowe 4. Majtek finansowy 1996 1997 1998 1999
20 840,2 8,4 20 829,9 0,0 10 926,8 7 865,1 254,5 129,1 937,0 717,4 0,0 1,9
22 865,5 24,4 22 838,8 0,0 10 618,9 11 752,9 301,7 101,8 63,5 0,0 0,0 2,4
21 351,1 109,2 21 165,0 0,0 9 983,0 9 499,0 360,5 169,2 847,3 306,0 75,8 1,1
27 214,5 364,1 26 849,5 0,0 10 312,9 15 461,7 406,4 143,9 356,1 168,5 0,0 0,9
42 557,0 332,7 39 338,9 0,0 10 146,9 27 491,8 526,8 383,9 788,5 1,0 2 378,2 507,2
Tabela 15. Struktura rodkw trwaych w ZPB Froteg" w latach 1995-1999
59
STRUKTURA MAJTKU WYSZCZEGLNIENIE 1995 I. Majtek trway 1. Wartoci niematerialne 2. Rzeczowy majtek trway a. grunty b. budynki i budowle c. urzdzenia techniczne i maszyny d. rodki transportu e. pozostae rodki trwae f. inwestycje rozpoczte g. zaliczki na poczet inwestycji 3. Nalenoci dugoterminowe 4. Majtek finansowy 1996 1997 1998 1999
100,0 0,0 100,0 0,0 52,5 37,8 1,2 0,6 4,5 3,4 0,0 0,0
100,0 0,1 99,9 0,0 46,5 51,5 1,3 0,4 0,3 0,0 0,0 0,0
100,0 0,5 99,1 0,0 47,2 44,9 1,7 0,8 4,0 1,4 0,4 0,0
100,0 1,4 98,6 0,0 38,4 57,7 1,5 0,5 1,3 0,6 0,0 0,0
100,0 0,8 92,4 0,0 25,8 69,9 1,3 1,0 2,0 0,0 5,6 1,2
Tabela 16. Dynamika majtku trwaego w ZPB Frotex" w latach 1995-1999

DYNAMIKA MAJTKU 1995=100% WYSZCZEGLNIENIE 1995 I. Majtek trway 1. Wartoci niematerialne 2. Rzeczowy majtek trway a. grunty b. budynki i budowle c. urzdzenia techniczne i maszyny d. rodki transportu e. pozostae rodki trwae f. inwestycje rozpoczte g. zaliczki na poczet inwestycji 3. Nalenoci dugoterminowe 1996 1997 1998 1999
100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
109,7 290,5 109,6 0,0 109,3 149,4 118,5 78,9 6,4 0,0 0,0
102,5 1300,0 101,6 0,0 94,3 120,8 141,6 131,1 90,4 42,7 75,8
130,6 4334,5 128,9 0,0 94,4 196,6 159,6 111,5 38,0 23,5 0,0
204,2 3960,7 188,9 0,0 92,9 349,5 206,9 297,4 84,2 0,1 2378,2
4. Majtek finansowy 100,0 121,1 57,9 47,4 26694,7 rdo: wszystkie trzy tabele zostay opracowane na podstawie tabeli Nr 14
60
1. W badanym okresie nastpi wzrost nominalnej wartoci majtku, przy czym w wikszym stopniu zaobserwowano go w odniesieniu do rzeczowego majtku trwaego. 2. Dominujcym skadnikiem majtku trwaego jest jego rzeczowy skadnik, ktrego udzia systematycznie ronie w czasie. Zwiksza si zaangaowanie przedsibiorstwa w wartociach niematerialnych i prawnych, ktrych udzia jest coraz wikszy. Majtek finansowy oraz nalenoci dugoterminowe nie stanowi istotnego skadnika majtkowego. 3. W strukturze rzeczowego majtku widoczna jest tendencja do: a. zmniejszania si dominujcego w 1995 roku udziau budynkw i budowli, b. zwikszania udziau pozostaych rodkw trwaych. Jest to zjawisko bardzo pozytywne albowiem widoczne jest zmniejszanie si wartociowego wymiaru grupy budynkw i budowli. Oznacza to, e nie zmieniaj si one w wymiarze ilociowym, a ich warto zmniejsza si na skutek corocznego umorzenia. Biorc pod uwag charakter dziaalnoci przedsibiorstwa naley oceni taki fakt za prawidowy. Zwikszanie si wartoci rodkw z grupy maszyny i urzdzenia techniczne wiadczy o realizowanym w przedsibiorstwie postpie technicznym oraz o cigych procesach odnowy i modernizacji parku maszynowego. Jest to bardzo wane dla spki, gdy w modernizacji upatruje parku maszynowego i postpie Od technologicznym firma swoj przewag konkurencyjn.
nowoczesnej linii technologicznej zaley jako produkowanych wyrobw. 4. Zauway mona take bardzo korzystne zjawisko zwizane z rozwojem materialnej bazy przedsibiorstwa - wiadcz o tym ponoszone
61
nakady inwestycyjne. Inwestycje zwizane s z odtworzeniem i rozbudow maszyn, urzdze, rodkw transportu. Jest to niewtpliwie tendencja pozytywna w rozwoju przedsibiorstwa.
6. Postp techniczno-produktowy
Jednym z podstawowych warunkw cigej ekspansji przedsibiorstwa jak rwnie zapewnienia sobie pozycji na rynku jest umiejtno podejmowania optymalnych decyzji dotyczcych rozwoju flamy i rde jego finansowania. Trafno tych decyzji decyduje o konkurencyjnoci przedsibiorstwa, o jego udziale w rynku jak rwnie o moliwoci gromadzenia zysku. Wszystko to dokonuje si w przedsibiorstwie poprzez realizacj okrelonych przedsiwzi rozwojowych. Przedsiwzicia te wymagaj zgromadzenia odpowiedniego kapitau, a efekty z jego zaangaowania s widoczne dopiero po pewnym czasie. Przedsiwzicia rozwojowe mog dotyczy zarwno zmian wielkoci produkcji, jej jakoci i stli asortymentowej, obniki kosztw, zmiany rde zaopatrzenia i kierunkw zbytu, jak te powiza z innymi firmami, a take wsplnych inwestycji, lokowania nadwyek kapitau poza firm macierzyst czy te innych form dziaania46. Istnieje szereg rodzajw przedsiwzi inwestycyjnych. Wrd nich mona wyrni47: 1) inwestycje odtworzeniowe- polegajce na zastpowaniu zuytych lub przestarzaych urzdze nowymi
46
M. Sierpiska T. Jachna Ocena przedsibiorstw wedug standardw wiatowych PWN Warszawa 1998r., s.189 47 M. Sierpiska T. Jachna Ocena przedsibiorstw wedug standardw wiatowych wydanie drugie PWN Warszawa 1998r. s. 189 190.
62
2) inwestycje modernizacyjne- nastawione gwnie na zmniejszenie kosztw wytwarzania wyrobw i przeprowadzane zazwyczaj cznie z inwestycjami odtworzeniowymi, 3) inwestycje innowacyjne- suce modyfikacji wytwarzanych dotychczas wyrobw, 4) inwestycje rozwojowe- obejmujce dwa rodzaje przedsiwzi: a) majce na celu zwikszenie szeroko rozumianego potencjau produkcyjnego w znaczeniu wydajnoci parku maszynowego, rozwoju sieci handlowej, zrnicowania kanaw dystrybucji, b) suce wdraaniu do produkcji nowych wyrobw, lepiej
zaspokajajcych istniejce potrzeby potencjalnych nabywcw lub powodujcych powstawanie nowych, dotychczas nie znanych potrzeb 5) inwestycje strategiczne o charakterze defensywnym, ofensywnym i defensywno - ofensywnym, 6) inwestycje dotyczce ustroju spoecznego- suce zapewnieniu moliwie najlepszych warunkw personelowi fumy, zarwno w czasie peacy, jak i poza ni, 7) inwestycje dotyczce interesu publicznego- obejmujce m.in. wydatki zwizane z ochron rodowiska naturalnego, tworzeniem funduszy sucych finansowaniu bada naukowych, szeroko rozumianym mecenatem przedsibiorstw w dziedzinie kultury, edukacji itp. Nie wszystkie wyej wymienione rodzaje inwestycji przynosz
przedsibiorstwom bezporednie korzyci. Niektre z nich s realizowane zgodnie z przepisami prawa np. inwestycje zwizane z ochron rodowiska, niektre za su dobremu wizerunkowi firmy. Spord wszystkich inwestycji
63
najwaniejsze s te, ktre gwarantuj rozwj przedsibiorstwom, ksztatuj moliwoci produkcyjne i determinuj przysz pozycje na rynku. Konieczno odejmowania rnego rodzaju inwestycji dostrzeono rwnie w ZPB Frotex" S.A. w Prudniku. Podejmowane decyzje inwestycyjne dotyczyy gwnie postpu techniczno produktowego jak rwnie dziaa zwizanych z ochron rodowiska. naturalnego. W 1996 roku doprowadzono oczyszczalni ciekw do penej zdolnoci technologicznej, ktr oddano do uytku w 1995 roku. Efekt ekologiczny uzyskano we wrzeniu 1996 roku, dziki czemu moliwe byo przywrcenie ycia biologicznego w ssiedniej rzece, co spowodowao zaliczenie jej do II klasy czystoci. Oglne nakady na t inwestycje wyniosy 5 765 tys. z. Osignicie efektu ekologicznego uwolnio Spk od zagroenia zwizanego z naliczeniem kar na rzecz Wydziau Ochrony rodowiska w kwocie 2 mln z, jak rwnie od innych negatywnych konsekwencji zwizanych z natychmiastow wymagalnoci zwrotu zacignitych poyczek z funduszy celowych. Niezaprzeczalnym faktem byo zaprzestanie postrzegania Frotexu jako najwikszego truciciela" rodowiska. Rok 1996 to okres zakoczenia modernizacji Wydziau Przdzalni w Podlesiu. Inwestycja ta kosztowaa 4 298 tys z. Efekty jakie uzyskano w jej wyniku to: - wzrost produkcji przdzy ze 190 ton rednio w miesicu przed modernizacj do 230-250 ton miesicznie po modernizacji - spadek kosztw jednostkowych rednio 0 okoo 4% - wzrost udziau ( taszej od kupowanej z zewntrz) przdzy wasnej z 72,7% do 91,3% - znaczna poprawa jakociowa produkowanej przdzy - zdecydowana poprawa warunkw pracy poprzez likwidacj zapylenia W roku 1997 podjto szereg dziaa w zakresie unowoczenienia i rozszerzenia asortymentu produkcji. Wprowadzono do produkcji szereg nowych asortymentw midzy innymi tkanin obrusowych Ewita, tkanin cierkowych
64
Kiwi, tkanin paszczowych frotte Pegaz oraz tkanin rcznikowych frotte Tulipan, co byo moliwe dziki poczynionym inwestycjom. W tyme roku wprowadzono now technologi wykoczenia tkanin frotte, zmikczajc je na suszarce ramowej, uzyskujc lepsz kolorystyk i uchwyt tkaniny. Rwnolegle do prac nad nowymi asortymentami, wprowadzono w przedsibiorstwie wiele nowoci wzorniczo - kolorystycznych. W 1997 roku wykonano cznie 360 nowych wzorw. W ostatnim kwartale omawianego okresu rozpoczto prace nad wdroeniem do produkcji tkaniny drelichowej z wykoczeniem niepalnym i antyelektrostatycznym oraz przdz mieszankowych z udziaem wkna wiskozowego modalnego, przeznaczonych na osnowy ptelkowe w celu podniesienia walorw uytkowych, tj. wodochonnoci i wybarwienia. W roku 1997 nakady inwestycyjne wyniosy 2 357 tys z., z czego za zakupy maszyn i urzdze wydatkowano 1 161 tys z. Do najwaniejszych realizowanych w tym czasie przedsiwzi naleay: budowa skadowiska ula Konieczno jego budowy wynikaa z decyzji Wydziau Ochrony rodowiska Urzdu Wojewdzkiego w Opolu, na mocy ktrej zakad zosta zobowizany do waciwego zagospodarowania i eksploatacji ula i odpadw. Budowa skadowiska pozwolia na uniknicie przewidzianych kar za zatruwanie rodowiska. zakup wybijanki kart akardowych Inwestycja ta miaa charakter odtworzeniowy. Stan techniczny posiadanych wybijanek by bardzo zy, czego wynikiem bya dua awaryjno. zakup fulardu zimnozwojowego Fulard przeznaczony zosta na Wydzia Wykaczalni i umoliwi osignicie nastpujcych efektw:
65
- da moliwo barwienia krtkich serii produkcyjnych, co spowodowao obnienie kosztw, - wyeliminowa z procesu barwienia sl kuchenn, co miao upyw na uciliwo ciekw, - pozwoli na zmniejszenie zuycia pary wodnej w procesie barwienia oraz uzyskanie dobrego jakociowo wybarwienia. zakup suszarki EB-60 Potrzeba zakupu suszarki wizaa si z potrzeb produkcji wyrobw tamblowanych. Badania marketingowe wykazay wzrost zainteresowania rynku tkaninami frotte zmikczonymi w procesie tamblowania. modernizacja Wydziau Konfekcji Modernizacja tego wydziau wizaa si z zakupem automatw do rozkroju i obszywania poprzecznego rcznikw. Zlecono take opracowanie koncepcji nowej organizacji pracy wydziau. Efektem inwestycji bya poprawa organizacji pracy i zmniejszenie stanu zatrudnienia. zakup oprogramowania i sprztu komputerowego Wdroone zostay programy TETA- System Finansowo-Ksigowy i System Gospodarka Materiaowa. Opracowany zosta harmonogram i rozpoczto wdroenie systemu TETA- Techniczne Przygotowanie Produkcji. Uruchomiona zostaa take sie komputerowa na Wydziale Przdzalni w Podlesiu. Do waniejszych inwestycji w 1998 roku naleay: zakup kolejnego fulardu zimnozwojowego Bya to inwestycja o wartoci 1 141 830 z. zakup maszyn konfekcyjnych Inwestycja ta zwizana bya z modernizacj Oddziau Szwalni na Wydziale Konfekcji i spowodowaa popraw jakoci, zmniejszenie usug powierzanych
66
podwykonawcom,
zmniejszenie
zatrudnienia
wprowadzenie
systemu
czterobrygadowego. Realizacja tej inwestycji pozwolia na zastpienie pojedynczych gwek szyjcych automatycznymi maszynami do cicia wzdunego oraz szycia wzdunego i poprzecznego. Warto inwestycji- 2 062 328 z. zakup skrcarek dwuskrtowych oraz zdwajarki Bya to inwestycja odtworzeniowa polegajca na wymianie starych, zuytych, energochonnych maszyn. Pozwolia na - uruchomienie czterobrygadowego systemu pracy, - zmniejszenie zatrudnienia, - unowoczenienie parku maszynowego, - zastpienie 18 starych maszyn siedmioma wydajnymi skrcarkami i jedn zdwajark, - obnienie iloci przdzy resztkowej przez dokadne odmierzanie przdzy w procesie przewijania i skrecania. Warto inwestycji- 3 612 424 z. zakup wybijanki kart akardowych Bya to inwestycja odtworzeniowa polegajca na wymianie starych zuytych wybijanek produkcji bugarskiej. Zakup nowej maszyny umoliwi wyeliminowanie bdw w perforacji wzorw, prawidow i terminow prac w zakresie odtworzenia i bicia wzorw jak rwnie na wyeliminowanie bdw podczas cyklu produkcyjnego, a tym samym na popraw jakoci wyrobw. Warto inwestycji 127 555 z. zakup krosna gadkiego Zakupiono krosno woskiej firmy Somet wraz z maszyn akardy firmy Staubli. Pozwolio to uruchomi kolekcj produkcji obrusowej odpasowanej na bazie
67
wzorw Frankla tj. kolekcji ekskluzywnej o bardzo wysokiej jakoci. Na dotychczasowym parku maszynowym produkcja tego typu wyrobw nie bya moliwa. Warto inwestycji- 580 790 z. W 1998 roku zmodernizowano sklep firmowy poprawiajc jego wystrj i tym samym podnoszc standard obiektu. Lata 1999 i 2000 byy kolejnym okresem realizacji programu inwestycyjnego firmy stanowicego cz programu strategicznego. Nakady rzeczowe na inwestycje poniesione w tym okresie wyniosy 19,4 mln z. Do najwaniejszych przedsiwzi inwestycyjnych zrealizowanych w tych latach nale: zakup przewijarek zakup krosien z maszynami akarda zakup klimatyzacji i budowa kompresorowni zakup snowada zakup aparatw barwiarskich inwestycje w rozwj sprzeday i sie dystrybucji Inwestycje realizowane w ZPB Frotex" S.A. s wynikiem planowania strategicznego majcego na celu skuteczna walk z konkurencj oraz umocnienie pozycji rynkowej firmy. Dotychczasowe dziaania pozwoliy firmie na wzrost udziau w rynku, wzrost poziomu konkurencyjnoci oraz na obnienie kosztw produkcji. Firma realizujc przyjt strategi staa si wiodcym producentem przemysu wkienniczego w Polsce.
68
7. System organizacji i zarzdzania
Przedsibiorstwo jest instytucj skadajc si z wielu elementw powizanych z sob w ten sposb, e przyczyniaj si one do jej powodzenia, do osignicia celu, jaki sobie stawia48. Sposb ich poczenia moe by rozpatrywany z punktu widzenia rnych elementw i powiza wystpujcych midzy nimi. Do najwaniejszych powiza w strukturze organizacyjnej nale powizania midzy ludmi, pracownikami, ktrzy zajmuj rne stanowiska i wchodz w skad rnych komrek organizacyjnych. Czynnikami, ktre ksztatuj powstawanie struktury organizacyjnej jest podzia pracy jak rwnie zoono i wzrost danego przedsibiorstwa. Struktur organizacyjn przedsibiorstwa przedstawiaj zazwyczaj schematy, regulaminy organizacyjne, karty obowizkw, uprawnie, odpowiedzialnoci i wsppracy poszczeglnych komrek i stanowisk oraz inne szczegowe regulacje. Struktura organizacyjna w bardzo duym stopniu oddziaywuje na przedsibiorstwo. Wpywa przede wszystkim na wielko zatrudnienia, na realizacj strategii przedsibiorstwa oraz na poziom kosztw. Podstawowym aktem prawnym, na podstawie ktrego dziaa
przedsibiorstwo Frotex" S.A. jest regulamin organizacyjny okrelajcy wewntrzn organizacj przedsibiorstwa, dziaajcego pod nazw Zakady Przemysu Bawenianego Frotex" Spka Akcyjna. Do podstawowych aktw prawnych regulujcych sposb zachowa i obowizujcy w Spce nale: Kodeks Handlowy, Statut Spki, Wpis do Rejestru Handlowego, Regulamin Rady Nadzorczej, Regulamin Zarzdu Spki, Kodeks Pracy, Ustawy i przepisy nadrzdne zewntrzne.
48
J. Lichtarski: Podstawy nauki o przedsibiorstwie. Wydawnictwo AE, Wrocaw 1998, s.207
69
Spka dziaa w oparciu o Kodeks Handlowy oraz Statut Spki-Akt Notarialny Rep. A nr 959/95 z dnia 29 wrzenia 1995 roku wraz z pniejszymi zmianami, a take w oparciu o ustaw z dnia 30 kwietnia 1993 roku o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji. Spka wpisana jest do rejestru handlowego postanowieniem Sdu Rejonowego w Opolu, Dzia B/RHB 1388. Dziaa zgodnie z zatwierdzonym statutem oraz uchwalonym Regulaminem Rady Nadzorczej i Regulaminem Zarzdu Spki. Wadzami Spki s:
Rada Nadzorcza
Walne Zgromadzenie Zarzd Spki Walne Zgromadzenia moe podejmowa uchway w sprawach objtych porzdkiem obrad, ustalonym przez Zarzd Spki w porozumieniu z Rad Nadzorcz. Do kompetencji Walnego Zgromadzenia naley: rozpatrywanie i przyjmowanie sprawozda Zarzdu Spki, bilansu oraz rachunku zyskw i strat za poprzedni rok obrachunkowy, podejmowanie uchwa o podziale zysku lub o pokryciu strat, kwitowanie wadz Spki z wykonania przez nie obowizkw,

zmiana Statutu Spki, w tym emisji nowych akcji, emisja obligacji, zbycie przedsibiorstwa spki, rozwizanie Spki.
70
Rada Nadzorcza jest staym organem nadzoru Spki. Jej postpowanie okrela regulamin RN przez ni uchwalony. Do kompetencji RN naley:
badanie rocznego bilansu, a take rachunkw zysku i strat oraz zapewnienie ich weryfikacji przez biegych rewidentw,
badanie i opiniowanie sprawozda Zarzdu,
badanie co roku i zatwierdzanie planw dziaalnoci gospodarczej, planw finansowych i marketingowych Spki,
powoywanie, zawieszanie i odwoywanie czonkw Zarzdu, badanie i opiniowanie wnioskw Zarzdu co do zasad podziau zysku.
Zarzd Spki jest jej organem wykonawczym i kieruje dziaalnoci przedsibiorstwa. Zarzd pod przewodnictwem Prezesa Zarzdu zarzdza spk i reprezentuje j na zewntrz. Odpowiada on za prowadzenie spraw spki przed Rad Nadzorcz i Walnym Zgromadzeniem. W szczeglnoci Zarzd Spki posiada uprawnienia do: skadania i przyjmowania owiadcze woli w imieniu spki, w szczeglnoci w zakresie praw majtkowych i zawierania umw, ustalania organizacji przedsibiorstwa, regulaminu organizacyjnego oraz innych wewntrznych regulaminw spki,
zwoywania zwyczajnych i nadzwyczajnych Walnych Zgromadze z wasnej inicjatywy lub na pisemny wniosek Rady Nadzorczej,
ustalania i odwoywania prokury Oglne zasady zarzdzania spk oparte s na kolegialnym funkcjonowaniu Zarzdu Spki oraz na zasadzie jednoosobowego kierownictwa. Wystpuje tu polczenie funkcji:
71
Prezesa Zarzdu- Dyrektora Generalnego Czonka Zarzdu- Dyrektora ds. techniczno-produkcyjnych. Dyrektor Generalny wykonuje swoje funkcje przy pomocy dyrektorw pionw funkcjonalnych i kierownikw komrek organizacyjnych. System organizacyjny przedsibiorstwa charakteryzuje si picioma wymiarami struktury organizacyjnej: 1) konfiguracja strukturalna okrela nazwy komrek organizacyjnych i zalenoci hierarchiczne i oraz wzajemny stosunek wzajemnie komrek ze sob organizacyjnych stanowisk instancyjnych
zintegrowanych i powizanych, 2) specjalizacja funkcjonalna okrela podzia funkcji dziaalnoci pomidzy poszczeglne komrki organizacyjne w przedsibiorstwie Spce, 3) centralizacja okrela podzia kompetencji na poszczeglne stanowiska instancyjne i komrki organizacyjne, 4) formalizacja okrela sposb postpowania w organizacji zgodnie z obowizujcymi przepisami wewntrznymi i zewntrznymi, okrelony w podstawowych dokumentach organizacyjnych. 5) Model postpowania uksztatowany poprzez niepisane i niesformalizowane elementy kultury organizacyjnej definiuje standaryzacja. W strukturze organizacyjnej (Rys. Nr 8) ZPB Frotex" S.A. wyodrbnione s nastpujce pony organizacyjne: 1) pion Dyrektora Generalnego (DG), ktremu podlega: GI, G3, GSI, GZ, GP, GB, 2) pion Dyrektora Ekonomicznego (DE), ktremu podlega: EC, EK, EI,
72
3) pion Dyrektora ds. Techniczna-Produkcyjnych (DT), ktremu pocllega: TO, TC, TP, TT, TW, TK, TR, TE, 4) pion Dyrektora Handlowego (DH), ktremu podlega: HH, HS, HE, HL, HM, W strukturze organizacyjnej przedsibiorstwa Splki wystpuj nastpujce komrki organizacyjne: wydzia, biuro, dzia, sekcja, grupa, suba, magazyn i warsztat. Specjalizacja funkcjonalna oparta jest na katalogu funkcji dziaalnoci obowizujcym w Spce, ktry zawiera wszystkie zadania realizowane w komrkach organizacyjnych. Funkcje dziaalnoci zawarte w katalogu oznaczone s kodem czterocyfrowym i stanowi ukad podstawowy.
73
GZ Biuro Zarzdu
DG Dyrektor Generalny
GP Dzia Polityki Personalnej
GJ Penomocnik ds. Jakoci i Zarzdzania rodowiskowego
GI Dyrektor ds. Strategii i Rozwoju
DT
Dyrektor Techniczno - Produkcyjny
DH Dyrektor Handlowy HE
Dzia Eksportu
DE Dyrektor Ekonomiczny EC
GSI
Dzia Inwestycji i Postpu Technicznego
GB Suba BHP
TO
Dzia Przygotowania Produkcji
Dzia Controllingu i Budetowania
TC
Dzia Techniczny
HH
Dzia Marketingu I Polityki Handlowej
EK
Dzia Ksigowoci Gwny Ksigowy
TR
Zakadowa Suba Ratownicza
HL
Dzia Logistyki
EI
Dzia Informatyki
TE Wydzia
Elektrociepowni
HM
Magazyn Handlowy
TP
Wydzia Przdzalni
HS
Dzia Sprzeday
TT
Wydzia Tkalni
TW
Rysunek 7. Struktura organizacyjna ZPB Frotex
Wydzia Wykoczalni
TK
Wydzia Konfekcji
74
Ukad podstawowy przeznaczony jest do koordynacji pracy kierownictwa oglnego i okrela podzia funkcji pomidzy komrki organizacyjne oraz samodzielne stanowiska instancyjne i jest cile powizany ze struktur organizacyjn. Istnieje moliwo rozszerzenia funkcji ukadu podstawowego z czterema cyframi na czynnoci oznaczone picioma cyframi. W pionach funkcjonalnych spki realizowane s nastpujce grupy funkcji: W pionie Dyrektora Generalnego: - formuowanie dugookresowe, - rozwj produktw, - realizacja inwestycji, - utrzymanie systemu jakoci i systemu rodowiskowego,
-
celw
strategicznych
planowanie
formuowanie celw polityki personalnej,
- realizacja polityki personalnej i socjalnej, - obsuga administracyjna przedsibiorstwa, - doskonalenie systemu zarzdzania, - prowadzenie dokumentacji organizacyjno-prawnej oraz obsuga prawna, - kontrola gospodarcza.. W pionie Dyrektora Ekonomicznego: - polityka finansowa i kredytowa, - przepywy pienine i realizacja operacji pieninych, - rachunkowo finansowa i zarzdcza.,
75
- koszty i rachunkowo materiaowa, - ewidencja majtku i inwestycji kapitaowych, - analizy ekonomiczne, W pionie Dyrektora Handlowego: - polityka handlowa, - marketing operacyjny, - wywiad gospodarczy, - sprzeda krajowa, - handel zagraniczny, - logistyka, - zaopatrzenie surowcowe i techniczne, - gospodarka magazynowa, - transport. W pionie Dyrektora ds. Techniczno-Produkcyjnych:
-
planowanie i przygotowywanie produkcji,
- doskonalenie procesw technologicznych, - gospodarka majtkiem trwaym, - koordynacja i rozlicznie usug remontowych, - zaopatrzenie i gospodarka magazynowa, - zabezpieczenie techniczne produkcji, - gospodarka wodno-ciekowa,
76
pomiary i automatyka,
Zakres dziaania komrek organizacyjnych pionw funkcjonalnych okrelaj Listy funkcji realizowanych w komrce". Pionami funkcjonalnymi kieruj dyrektorzy, ktrzy s odpowiedzialni za wykonanie powierzonych im zada oraz posiadaj uprawnienia i kompetencje w zakresie ich wykonywania. Komrk organizacyjn w Spce kieruje kierownik i odpowiada bezporednio przed kierownikiem wyszego szczebla za caoksztat powierzonych mu zada, okrelonych zakresem realizowanych funkcji, oraz za wyniki pracy komrki oraz podlegych mu pracownikw. Kierownik sprawuje swoj funkcj przez wykorzystanie swoich uprawnie decyzyjnych i kontrolnych, wynikajcych z zakresu dziaania komrek organizacyjnych. Wszystkie komrki organizacyjne maj obowizek cisej wsppracy na rzecz caego przedsibiorstwa w zakresie przestrzegania przepisw, wykonywania zarzdze i polece dyrektora Generalnego oraz dostarczania materiaw liczbowych i opisowych niezbdnych do sporzdzania obowizujcych sprawozda statystycznych, finansowo-ksigowych i innych. Pracownicy na stanowiskach wykonawczych otrzymuj polecenia subowe od bezporedniego przeoonego i ponosz wobec niego odpowiedzialno za caoksztat wykonywanych funkcji dziaalnoci i czynnoci. Obowizki poszczeglnych pracownikw v~rynikaj z listy funkcji realizowanych w komrce organizacyjnej. Dziaalno przedsibiorstwa zgodn z prawem wyznaczaj: 1) Regulamin Organizacyjny, 2) Zakadowy Ukad zbiorowy Pracy, 3) Regulamin Pracy,
77
4) Ksiga Sub,
5)
Instrukcja Obiegu i Kontroli Dokumentw,
6) Regulamin Kontroli Wewntrznej, 7) Pozostae uregulowania prawne. Regulamin Organizacyjny jest podstawowym dokumentem, ktry okrela wewntrzn organizacj Spki. Zawiera informacje dotyczce podstaw jej funkcjonowania, wadz i ich kompetencji oraz zasad organizacji i zarzdzania. Zakadowy Ukad Zbiorowy Pracy okrela warunki jakim odpowiada tre stosunku pracy oraz ustala zasady precyzowania tych warunkw. Regulamin Pracy okrela porzdek procesu pracy oraz prawa pracodawcy i pracownikw. Postanowienia regulaminu dotycz wszystkich pracownikw przedsibiorstwa. Ksiga Sub zawiera szczegowe schematy konfiguracji struktury organizacyjnej komrek organizacyjnych w tych komrkach oraz karty suby dla pracownikw na stanowiskach nierobotniczych. Instrukcja Obiegu i Kontroli Dokumentw reguluje obieg i zakres operacji i kontroli wykonawczej na poszczeglnych dokumentach wystpujcych w Spce we wszystkich komrkach organizacyjnych. Regulamin Kontroli Wewntrznej okrela organizacj oraz zasady, tryb i sposb dziaania kontroli wewntrznej. Pozostae uregulowania wewntrzne przedsibiorstwa sporzdzane s w formie:

zarzdze polece aneksw instrukcji polece wewntrznych
78
8. Rynki zbytu.
Firma Zakady Przemysu Bawenianego Frotex" Spka Akcyjna kieruje swoje wyroby na dwa rynki: 1) rynek krajowy 2) eksport Struktur udziau wedug rynkw zbytu w latach 1995-2000 przedstawia tabela oraz rysunek. Nastpna tabela to wskaniki dynamiki, na podstawie, ktrych dokonano oglnej analizy struktury rynkw zbytu, posugujc si kategori przychodu ze sprzeday na poszczeglne rynki.
Tabela 17. Struktura przychodw ze sprzeday wedug rynkw zbytu w latach 19952000.
1995 Tys. Wyszczeglnienie % z 1996 Tys. z 1997 Tys. z 1998 Tys. z 1999 Tys. z 2000 Tys. z
Kraj Eksport
Przychody ze sprzeday
Zrdo: opracowanie wasne na podstawie ewidencji ksigowej ZPB "Frotex" za okres 95-00
Rysunek 8. Struktura przychodw ze sprzeday wedug rynkw zbytu w latach 1995-2000 Uzupeni wklej zeszyt 2!!!!!!!!!!!!!
Tabela 18. Wskaniki dynamiki struktury przychodw wg rynkw zbytu w latach 19952000 w cenach biecych
79
Wyszczeglnienie
Wskaniki dynamiki 1995r. = 100% 1995 1996 1997 1998 1999 Kraj 100,0 122,5 142,5 146,7 140,8 Eksport 100,0 118,2 127,6 182,2 161,9 rda: opracowanie wasne na podstawie tabeli Nr 17
2000 126,0 138,7
Analiza. wskanikw dynamiki wykazuje, e lata 1995-1998 to okres, w ktrym zarwno na rynku krajowym jak i na rynku zagranicznym zanotowano wzrost sprzeday. Dynamika sprzeday uzyskana w 1996 roku wpyna za wzrost udziau produktw zakadu w rynku krajowym. Byo to moliwe dziki wprowadzeniu nowych produktw w poszczeglnych asortymentach oraz cigej dbaoci o to , aby wyroby Frotexu" kojarzone byy z wyrobami o najwyszych parametrach jakociowych w brany. Szacunkowy udzia w rynku produktw Frotexu wyznaczony w oparciu o oglnopolskie badania rynkowe przeprowadzone przez agencje Pentor" i Demoskop" wynosi okoo 35 lo. W roku 1998 Frotex zanotowa najwysze obroty w sprzeday na kraj i eksport w stosunku do roku 1995. Sprzeda krajowa wzrosa prawie o 50%, natomiast w eksporcie prawie podwojono obroty. Niestety kolejne dwa lata przyniosy spadek sprzeday w stosunku do roku 1998 zarwno na rynku krajowym jak i na rynku zagranicznym. Fakt ten spowodowany zosta generalnie spadkiem siy nabywczej pienidza jak rwnie trudnociami w sprzeday i terminowym uzyskaniu zapat za sprzedany towar. Spadek eksportu spowodowany zosta rezygnacj klientw z Irlandii i Belgii z czci oferowanego asortymentu na rzecz taszych i bardziej konkurencyjnych wyrobw z Litwy, otwy, Estonii i Belgii. Sprzeda eksportowa na poszczeglne kraje przedstawiaa si nastpujco:
Tabela Nr 19 Sprzeda eksportowa z podziaem na poszczeglne kraje w latach 1996-2000
Kraj
1996 wykonanie
Sprzeda Udzia
1997 wykonanie
Sprzeda Udzia
1998 wykonanie
Sprzeda Udzia
1999 wykonanie
Sprzeda Udzia
2000 plan
Sprzeda Udzia
80
w tys.
w tys.
w tys.
w tys.
w tys.
Wielka Brytania Italia Belgia Szwajcaria Dania Niemcy Francja Holandia Irlandia USA Norwegia Czechy Finlandia Szwecja Austria Wenezuela Rosja RAZEM rdo: opracowanie wasne na podstawie danych ewidencji analitycznej ZPB Frotex
Do gwnych kanaw dystrybucji za porednictwem ktrych Frotex sprzedaje swoje wyroby w kraju nale: hurtownie patronackie, sklepy wasne, usugobiorcy, przerobowcy, supermarkety, odbiorcy finalni oraz agencje reklamowe. Zestawienie procentowych udziaw poszczeglnych kanarw dystrybucji w sprzeday ogem przedstawia ponisza tabela.
Tabela 20. Sprzeda wedug kanaw dystrybucji w atach 1995 2000 Kana Dystrybucji Udzia procentowy poszczeglnych kanaw dystrybucji w sprzeday krajowej 2000 1995 1996 1997 1998 1999 plan
Hurtownie patronackie Przerobowcy, usugobiorcy Supermarkety Hurtownicy, detalici Agencje reklamowe OGEM 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 rdo: opracowanie wasne na podstawie danych analitvcznvch ZPB Frotex
100,0
81
Jak wynika z powyszej tabeli gwnym kanaem dystrybucji wyrobw Frotexu s hurtownie patronackie, pomimo, e dynamika tego kanau maleje z kadym rokiem. Hurtownicy oferujcy asortyment w cenach fabrycznych skutecznie skracaj drog pomidzy odbiorc finalnym a zakadem. Pozwala to na roku zwikszenie zostay sprzeday, ograniczenie nowe zasady kosztw wsppracy dystrybucji z oraz zminimalizowanie ryzyka zwizanego z rozliczeniami finansowymi. W 1997 wprowadzone hurtowniami patronackimi, w ktrych midzy innymi zostay uwolnione ceny na wyroby Frotexu. W praktyce oznaczao to odejcie od udzielania upustw naliczanych dotychczas w zalenoci od obrotw hurtowni. Przyjto rozwizanie wprowadzajce funkcjonowanie dwch cen: cennika dla hurtownikw dokonujcych staych systematycznych zakupw, cennika dla pozostatych odbiorcw, w ktrym ceny s wysze o okoo 8% od cennika hurtownikw Dua ekspansja sieci dystrybucji opartych na supermarketach skonia przedsibiorstwo do zwikszenia zainteresowania si tym kanaem, a co za tym idzie przystosowania odpowiedniej polityki asortymentowo-cenowej zakadu pozwalajcej na rozwinicie wsppracy z tym klientem. Dynamiczny rozwj sieci supermarketw znalaz odbicie w zwikszeniu obrotw Froter w tym kanale dystrybucji. Zapotrzebowanie klientw na usugi wykoczalnicze, wysoki ich poziom we Frotexie, przejcie klientw od konkurencji to gwne czynniki, ktre wpyny na wzrost udziau w sprzeday kanau dystrybucji jakim jest kana usugobiorcy i przerobowcy.
82
83
WSTP. ...................................................................................................................................................................1 ROZDZIA I. ANALIZA EKONOMICZNA JAKO FUNDAMENT SPRAWNEGO ZARZDZANIA PRZEDSIBIORSTWEM.....................................................................................................................................5 ROZDZIA II.......................................................................................................................................................39
84

Analiza Ekonomiczna - Praca Mg.

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Analiza Ekonomiczna - Praca Mg.

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Wstp.

Rozdzia I. Analiza ekonomiczna jako fundament sprawnego zarzdzania przedsibiorstwem.

1. Pojcie, przedmiot i elementy skadowe analizy ekonomicznej.

2. Przedmiot i rodzaje analizy.

Kryterium Kryterium przedmiotowe

Kryterium horyzontu czasowego

Analiza ex post Analiza operatywna Analiza ex ante

Analiza taktyczna Analiza strategiczna

Analiza wewntrzna Analiza zewntrzna Analiza synergii

Rys 2. Podzia analiz ekonomicznych wedug wybranych kryteriw.

pozaewidencyjne. Podstawowe znaczenie maj materiay ewidencyjne, tworzone w ramach

L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsibiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s.33

4. rda i metody bada w analizie ekonomicznej.

L. Bednarski: Analiza finansowa w przedsibiorstwie. Wydawnictwo PWE, Warszawa 2000, s.33

Por. S. Nowak Metodologia bada Spoecznych PWN Warszawa 1985r.

Metody analizy wstpnej

Metody analizy przyczynowej

Porwnania midzyzakad owego

Porwnania oparte na wzorcowych ukadach nierwnoci

Metoda postawie acuchowyc h

5. Sposoby prezentacji wynikw analizy ekonomicznej

6. Etapy i fazy analizy ekonomicznej.

10. Scharakteryzowanie warunkw dziaania firmy (wewntrznych i

Sformowanie wnioskw analitycznych, oceny, diagnozy i wnioskw poanalitycznych (prodecyzyjnych);

14. Okrelenie prognozy na przyszo (np. na rok, na trzy lata; na pi lat).

Ostateczne sformuowanie ocen, diagnozy, prognozy i wnioskw poanalitycznych;

7. Rola i znaczenia analizy ekonomicznej.

przedsibiorstwo jest ograniczone na rynku przez konkurencj, jego zarzdcy

Tabela 1. Przyrost produkcji na poszczeglnych wydziaach produkcyjnych w okresie 1995 1996.

rdo: opracowanie wasne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1996r.

Tabela 2. Przyrost produkcji na wydziaach produkcyjnych w okresie 1996 97.

T/Nm Km Mln wtkw Km Km

76 763 11 768 10 535 29 509 5 368 24 141 10 144 7 459 2 685

84 397 11 840 10 327 31 329 6 887 24 442 10 835 7 727 3 108

109,9 100,6 98,0 106,2 128,3 101,2 106,8 103,6 115,7

rdo: opracowanie wasne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1997r.

Tabela 3. Wielko produkcji na poszczeglnych wydziaach produkcyjnych w okresie 1997 98.

rdo: opracowanie wasne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1998r.

rdo: opracowanie wasne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 1999r.

Tabela 6. Wielko produkcji na wydziaach produkcyjnych w okresie 1999-2000.

rdo: opracowanie wasne na podstawie sprawozdania finansowego ZPB"Frotex" za 2000r.

W zakresie produktw przedsibiorstwa przyjmuje si ich podzia na nastpujce grupy asortymentowe:

tkaniny rczniki frotte konfekcj stoow i pocielow usugi wykaczalnicze

Tabela 7. Wielko produkcji wedug asortymentu za okres 1995 - 2000 (w km)

8 908,9 54 544,5 9 535,0

9 370,9 55 402,1 10 977,4

9 984,8 50 429,7 10 588,6

8 936,1 55 528,6 10 839,6

8 613,8 53 463,5 10 921,3 8 462,2 2 074,0 83 534,8

2. Podstawowe czynniki produkcji.

3. Wielko i struktura zatrudnienia.

poziomu kwalifikacji i zawodowych,

4. poziomu wyksztacenia, 5. stau pracy zawodowej, 6. pci, 7. wieku.

Tabela 9 Struktura zatrudnienia w ZPB"Frotex" wg pci.

Rysunek5. struktura zatrudnienia w ZPB Frotex wedug wieku

Rynek 6. Struktura zatrudnienia z uwzgldnieniem poziomu wyksxtalcenia w latach 19952000r.

rdo: opracowanie wasne na podstawie tabeli 11.

10,3 10,4 10,7 10,7 10,7 10,7

100,0 100,9 103,8 103,8 103,8 103,8

bawena, przdza, tkanina surowa, barwniki i chemikalia,

Tabela13. Zuycie baweny w latach 1995 - 2000 r.

ZUYCIE W TYSICACH Z. 14 443,0 14 310,2 18 150,1 18 429,0 21 231,3 16 953,3

rdo: opracowanie wasne na podstawie danych analitycznych ZPB"Frotex"

5. Gospodarowanie majtkiem trwaym.