Moralno a etyka Moralno-ludzie (czowiek) postpuj tak a nie inaczej dobro i zo Etyka- wskazania jak ludzie maj postpowa

Sokrates (469-399 pne) grecki myliciel ,nie pisa tylko naucza.Wiem ,e nic nie wiem Idealista( od idei).Wprowadzi pojcie cnoty(arete).Cnota to: sprawiedliwo, odwaga,prawdomwno, umiar. Cnota jest warunkiem koniecznym dla ludzkiego szczcia. Cnota jest dobrem najwyszym .Cnota jest rwna wiedzy intelektualizm etyczny Dobro bezinteresowne (agate)- nie ma dobra bez zamiaru jego uczynienia. Uczynek, jest dobry, kiedy pynie z niego jaki poytek. Szczcie, cnota i rozum s nierozdzielne, wspgraj ze sob. Intelektualizm etyczny, ktry gosi Sokrates nie szuka wiedzy przyrodniczej, ale etycznej, swoistej mdroci yciowej, gdzie cnoty etyczne stanowi najwaniejsze wartoci. Cnota ma charakter oglny i niezmienny, czowiek, poznawszy j jest w stanie si jej nauczy. Cnota, ktra jest jedynym dobrem jest niezbdna w yciu kadego czowieka, gdy tylko ona powoduje szczcie i daje poytek. W wyborach moralnych kierowanie si gosem wewntrznym. Platon (427-347pne)- ucze Sokratesa Dziea Pastwo,,,Prawo, Obrona Sokratesa.- Kontynuowa pogldy Sokratesa. Oprcz wiata, ktry postrzegamy za pomoc zmysw egzystuje jeszcze jeden, ktry moemy "oglda" dziki intelektowi. Podzieli wiat na: -dziedzin idei ( idee s wieczne i doskonae) -dziedzin rzeczy( rzeczy niedoskonae, jednostkowe, gin w przestrzeni i czasie)Idee- poznaje si rozumem ( idealizm)Rzeczy- poznaje si zmysami ( realizm poznawczy). Najwaniejsza jest idea dobra. Dobro jest celem czowieka a denie do niego okrela cnot. Cnoty kardynalne: -sprawiedliwo -mdro- mstwo, -umiarkowanie(panowanie nad zmysami) Platon czerpic z myli sokratejskiej, postulujcej intelektualizm, za cnot uzna wiedz. Jednak cnota nie jest wycznie zalena od rozumu. Cnot rozumu stanowi posiadanie wiedzy. Wiedza pomaga nam w celu osignicia dobra. Mio to panowanie nad zmysami( mio platoniczna) Mio jest deniem do uzyskania dobra najwyszego. Dusza jest niematerialna( nie naley do wiata rzeczy, jest niemiertelna).Dusza stanowi o doskonaoci czowieka. Czowiek to dusza kierujca ciaem. Dusza jest czynnikiem ycia, dziki niej ciao yje i moe si samoczynnie porusza. Pastwo powinno pomaga w realizacji dobra i sprawiedliwoci- res publica-(rzecz wsplna)- kady obywatel musi dziaa na rzecz pastwa i dobra publicznego -lud nie potrafi si sam rzdzi (I filar rzdw- rzdy filozofw), -pastwo bezpieczne( II filar rzdwwojownicy )-wytwrcy rzeczy

Arystoteles (384-322pne) ucze Platona, 20 lat w Akademii Platoskiej Dziea Etyka nikomachejska, Metafizyka. Odrzuci idealizm Platona na rzecz empirycznego badania wiata ( realizm poznawczy). Pojcie materii tworzywo i forma Przykad: Posg skada si z marmuru- to tworzywo oraz posgowoci-czyli formy. Materia to rzeczy. Forma to idee. Ciao czowieka materia, dusza- forma.razem tworz jedn cao. Szczcie jest najwyszym dobrem i osigane jest dziki rozumowi. Empiryczne badanie wiata poszukiwanie zotego rodka. Przykad; mno> zoty rodek <tchrzostwo( pomidzy mnoci a tchrzostwem)hojno> zoty rodek < skpstwo (pomidzy hojnoci a skpstwem)Czowiek z natury jest istot spoeczn. (zoon politykos- zwierz spoeczne)Hierarchia dbr: 1. dobro wsplne -bonum comume 2. dobro godziwe- bonum homestum (bezinteresowne ,mio bez adnych warunkw) 3. dobro uyteczne i praktycznebonum utile ( std te pniej utylitaryzm) 4. dobro przyjemnociowe bonum delectabile Pastwo i jego formy; Monarchia- tyrania ,arystokracjaoligarchia, republika-demokracja Monarchia arystokracja i republika ustroje dobre Demokracja- rzdy motochu. Arystoteles zarzuca koncepcji idei Platona gdy uwaa e: - istnienie wiata idei, jeli przeprowadzi je konsekwentnie, prowadzi do regresu w nieskoczono, a wic jest absurdalne. -idee nie posiadaj mocy wyjaniania faktw, ktre zachodz w wiecie zmysw. Arystoteles, przeciwnik platoskiego idealizmu sta na stanowisku, e nie istnieje adne dobro poza realnym. Najwyszym celem czowieka jest eudajmonia. Jest to maksymalny stan doskonaoci, jaki moe osign czowiek, ograniczony przez swoj niedoskona natur. Eudajmonia to najwysze, moliwe do osignicia dobro w. Augustyn z Hippony(354-347 ne) etyka chrzecijaska, okres patrystyczny (patre- ojciec) 33 rok ycia nawrci si na chrzecijastwo. By pod wpywem pogldw Platona. Augustyn w teorii poznania przejawia absolutyzm ( absolutdoskonay i nieograniczony byt). Uznawa odrbno ducha, dualizm ciaa i ducha, ycia ziemskiego i idealnego ycia wiecznego. Dziea Wyznania Confesjones pniejszy konfekcjonizm. O pastwie Boym civitas dei Podzieli pastwo na : - pastwo Boe, civitas dei nieskoczona przewaga Boga nad wiatem, duszy nad ciaem, rozumu nad zmysami - pastwo ziemskie civitas terrena

pene za i grzesznoci(grzech pierworodny),wadza szataska Przeciwstawianie si pastwa Boego nad ziemskim(walka Boga i szatana). Zo jest brakiem dobra. Jest jednak potrzebne, aby moga by zachowana harmonia wiata. Augustyn doszed do wniosku, e Bg wola uczyni wiksze dobro wraz ze zem, anieli mniejsze dobro z wyczeniem za. Sprawiedliwo pochodzi od Boga. Sprawiedliwi bd zbawieni na sdzie ostatecznym. Prawo:- wieczne ( pochodzi od Boga i rozumu jest niezmienne i powszechne) - naturalne ( odzwierciedlenie prawa wiecznego w umyle czowieka jest darem od Boga-iluminacja rozumu-czyli owiecenie rozumu przez Boga) Cechy kardynalne: umiar, sprawiedliwo, roztropno. Sprawiedliwo opiera si na dwch zasadach ( zota regua): - kademu odda, co mu nalene, - postpowa tak wobec innych jakby si chciao by inni postpowali wobec nas. Nikt nie moe postpowa dobrze bez aski Boej a aska Boa jest nagrod za zasugi. Teoria predestynacji: ( Bg predestynuje, kto ma by zbawiony) Zbawienie i potpienie jest spraw Bosk wedle kryteriw dla ludzi nieodgadnionych. ( kto jak ma by zbawiony to bdzie a kto nawet yje etycznie nie bdzie zbawiony) W pastwie-wadza duchowna ponad wadz wieck. Teocentryzm wiatopogld szczeglnie popularny w czasach redniowiecza, polega na cakowitym powiceniu Bogu wszelkich spraw ycia, postawieniu go w centrum zainteresowania, podporzdkowanie mu kadej sfery ycia. Tomasz z Akwinu (1225-1274 ne) Etyka chrzecijaska- doktor kocioa. Korzysta z dzie Arystotelesa. Tomizm. Pniej Neotomizm (od encykliki papiea Leona z 1879- logiczne i rozumowe pojmowanie Boga).Dziea ; Summa teologiczna, Summa przeciwko poganom. Cay rodzaj ludzki sztuk i myleniem yje- cytat. Nie podziela pogldu Augustyna w zakresie teorii predestynacji i iluminacji umysu ludzkiego przez ask Bo. Metoda empiryczna: - czowiek jest istot spoeczn, yje w strukturze politycznej z pastwem i prawem,- czowiek jest istot rozumn i za pomoc rozumu odkrywa zasady. Dobra moralne to dekalog 10 przykaza. Chcenie czego to akt woli czowiekapochodzi od rozumu, podanie jest kontrolowane przez rozum ( rozum i wolna wola). O wolnej woli moemy mwi w odniesieniu do dobra szczeglnego. Akt wyboru jest zarwno dzieem woli, jak i rozumu. To, e podliwo zostaa podporzdkowana rozumnoci, gwarantuje to, e czowiek jest w stanie osign cnot (dobro oglne), a zatem i szczcie. Dziki temu, e istota ludzka zostaa przez Boga obdarzona wolna wol, jest ona w stanie respektowa moralny porzdek. racjonalizmu i humanizmu. Ojciec nauki

materialnych( III filar rzdw) w.Tomasz z Akwinu Cd. Prawo: - prawo wieczne jak u Augustyna odwieczny porzdek natury - prawo naturalne jest poznawalne rozumowo, jest odbiciem prawa czowieka w umyle ludzkim. - prawo ludzkie-tworzone przez ludzi Nie ma iluminacji umysu przez ask Bo( jak u Augustyna) a jest rozum i wolna wola. Nie domaga si wadzy duchownej nad wieck( odwrotnie od Augustyna). wity Tomasz definiuje czowieka, idc w tej mierze za Arystotelesem, jako substancje zoon, w skad, ktrej wchodzi dusza, czyli forma, oraz ciao, czyli materia. Dopiero owo zoenie mona okreli mianem osoby, nie za, jak to miao miejsce u witego Augustyna, jedynie dusz. Jako taka istota ludzka jest, wic wzgldnie niezalena, ktra moe samodzielnie egzystowa i podejmowa dziaania. Kartezjusz (1596-1650) Francuz (racjonalizm, Realizm etyczny) Istota czowieka polega na myleniu ,ktre jest rdem prawdy. Cogito ergo sum Myl wic jestem zbudowa filozofi dla ludzi uwolnionych od lepej wiary i autorytetw. Apelowa do rozumu jednostki, rwna ludzi w obliczy prawdy, przyznawa takie same moliwoci intelektualne. Kartezjaskie "cogito" stao si znienawidzonym przez teologw, byo przykadem grzesznej pychy rozumu.Usiowa sformuowa metod mylenia cakowicie niezawodn, uniwersaln i uyteczn praktycznie, a opart na wzorach rozumowa matematyki, stanowicej dla niego model wszelkiej nauki. Jak aden inny przed nim myliciel kadzie nacisk na dobranie waciwej metody majcej na celu dotarcie do prawdy. Metoda wymaga odpowiedniego i konsekwentnego stosowania. Kartezjusz w "Rozprawie o metodzie" porwnuje czowieka poszukujcego prawd do kogo, kto gubi si w lesie. W takiej sytuacji naley si wytrwale trzyma obranego kursu. W przeciwnym wypadku zaczniemy "krci si w kko" wracajc do punktu wyjcia. Kartezjusz wychodzi z zaoenia, e jeli nie znajdziemy odpowiedniej cieki (metody) to nigdy nie wyjdziemy z lasu wtpliwoci i zagubienia Dla Kartezjusza ycie duszy jest utosamione z aktywnoci wiadomoci, czyli gwnie z myleniem, ktrej cecha jest niepodzielno oraz nierozcigo. Dla Kartezjusza, zatem tylko ludzie zdolni do mylenia posiadali dusze. Kartezjusz traktuje, bowiem zwierzta jak automaty, ktre tak naprawd nie odczuwaj niczego. synne "myl, wic jestem" wskazuje nam, e Kartezjusz uznawa czowieka przede wszystkim za istot mylc, res cogitans, jakkolwiek propagowa on pogld, i istota ludzka jest zoeniem, w skad ktrej wchodzi rwnie substancja rozciga, res extensa, ciao.

Niccolo Machiavelli (1469- 1527) .Woch- florencki pisarz, historyk i dyplomata. Jego pogldy polityczne zostay nazwane makiawelizmem. Makiawell czowiek przewrotny, nie etycznie osigajcy cele Dzieo Ksie. Machiavelii pisze, e dziaanie wszystkich ludzi, a zwaszcza wadcy, ktry nie ma nad sob sdziego, ocenia si, patrzc na rezultaty rzdzenia. To on wprowadzi do kultury europejskiej pojcie racji stanu, ktrym mona uzasadni kada niemal niegodziwo i zbrodnie. Akceptuje wojn jako podbj. Cel uwica rodki. Pascal Blaise Baej(1623-1662), wyznawca idei w. Augustyna, krytyk moralnoci jezuickiej. Propagator zasady rozdziau nauki od religii i rozumu od wiary. Czowiek moe pozna rzeczy nadprzyrodzone przez serce i wiar. Porzdek serca, twierdzi, jest rny od porzdku rozumu. Czowiek zawsze bdzie przewysza wiat i inne stworzenia, poniewa myli i ma wiadomo. Nawet, jeeli wiat czowieka zniszczy zginiecie, to wtedy tylko on bdzie mia wiadomo tego, co si z nim dzieje. Natomiast wiat pozostanie nadal bezmylny. Podsumowujc naley stwierdzi, e Pascal by mylicielem, ktry dziki porzdkowi serca i wierze doszed do Boga i jednoczenie uwaa wielko i nico czowieka. Dowodzc istnienia Boga stan jednak na gruncie sdw racjonalnych, znanych pod nazw "zakadu Pascala". Stawiajc, jego zdaniem, na istnienie Boga, ryzykujemy niewiele, bo tylko jedno doczesne ycie. Jeli okae si, i mamy racj, to zyskamy wieczne istnienie i szczcie. Std te naley y tak, jakby Bg istnia, taka, bowiem postawa jest zyskowniejsza ni niewiara. Hobbes Thomas (1588-1679), angielski filozof dzieo Lewiatan,buduje teori pastwa i umowy spoecznej. Czowiek jest z natury egoist, dba o wasny interes, chce mie coraz wicej dbr, zaszczytw i wadzy, w konsekwencji prowadzi to do sporw i walk spoecznych. Egoizm ludzi powoduje walk midzy nimi. Cyt. Czowiek czowiekowi wilkiem. Ludzie w odrnieniu od innych istot nie s w stanie oby si bez jakiejkolwiek wadzy opartej na przymusie. Hugo Grocjusz (ur. 1583 -1645 ) to holenderski prawnik, filozof i dyplomata. Dzieo: O prawie wojny i pokoju Podzieli on prawo na prawo stanowione (ius civile) oraz prawo natury (ius naturale). Prawo stanowione jest wyborem historii, zalenym od przemian politycznych i historycznych, samo wic ulega zmianom. Natomiast prawo natury wypywa z trwaej natury ludzkiej, dlatego jest niezmienne i moe by badane jedynie drog filozoficzn. Za rdo prawa midzynarodowego (ius gentium czyli prawa narodw) Grocjusz uzna zwyczaj i praktyk, wypywajce z prawa natury oraz umowy. Prawo midzynarodowe powinno si jego zdaniem opiera na zasadach

prawa midzynarodowego publicznego. Grocjusz stworzy take wasn koncepcj umowy spoecznej. Wedug niego ludzie majc przyrodzone skonnoci towarzyskie, dla zaspokojenia ich i zabezpieczenia swych interesw tworz na drodze umowy zwizek pastwowy, ktry jako odpowiadajcy naturze ludzkiej jest przedmiotem prawa natury. Dla Grocjusza wola jest determinant obowizywania prawa, co pojawia si w innej formie take w pniejszych koncepcjach prawa natury o zmiennej treci. Grocjusz uwaa e; - wojen nie powinno by -wojna jest zem -wojna sprawiedliwa(tylko gdy zostaniemy napadnici, chcemy odzyska co nam zabrano, chcemy ukara kogo za to ,ze nas zniszczy) -nie wolno dobija rannych, -ludno cywilna pod ochron -gwat nie jest etyczny -mona niszczy tylko infrastruktur wojenn a nie cywiln. Ius divium- prawo boskie (jest niezmienne)Tomasz z Akwinu dzieli prawo boskie na: 1. prawo wieczne jak u Augustyna odwieczny porzdek natury 2. prawo naturalne jest poznawalne rozumowo, jest odbiciem prawa czowieka w umyle ludzkim. 3.prawo ludzkie ius humanum( tworzone przez ludzi) Grocjusz dzieli prawo na: Ius naturalne- jest trwae ,odrnia dobro od za, broni ycia, godnoci, praw czowieka, nie mona go odebra, jest nadrzdne wobec prawa stanowionego(pozytywnego) . Ius civile prawo stanowione przez system prawny( jest zmienne). Prawo stanowione niektrzy okrelaj jako prawo pozytywne, gdy jest wolne od ocen moralnych i tylko jego naley przestrzega. Hugo Grocjusz czy w. Tomasza z Akwinu -traktuj normy prawa pozytywnego jako niezbdne uzupenienie norm prawa natury H. Grocjusz, w. Tomasz : prawo pozytywne niezgodne z prawem natury nie wie sumienia i wolno si przeciw takiemu buntowa Ius humanum-prawo ludzkie wydaje si = ius civile prawo stanowione