BRONISAW SOWISKI

WPROWADZENIE DO LOGISTYKI

Koszalin 2008

ISBN 978-83-7365-154-8

Przewodniczcy Uczelnianej Rady Wydawniczej Bronisaw Sowiski

Recenzja Zbigniew Banaszak

Redakcja Alina Leszczyska

Copyright by Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszaliskiej Koszalin 2008

W YDAWNICTWO UCZELNIANE POLITECHNIKI KOSZALISKIEJ 75620 Koszalin, ul. Racawicka 1517 Koszalin 2008, wyd. I, ark. wyd. 9,09

Motto

Logistyk nie jest czowiekiem innego rodzaju, to kady z nas jest innego rodzaju logistykiem.
()

Spis treci skryptu

Str.

Cz I

Charakterystyka poj logistycznych

7 8 11

Przedmowa Wykaz waniejszych oznacze stosowanych w logistyce 1. Wprowadzenie do przedmiotu Zawd logistyk Praca logistykw Ksztacenie logistykw 2. Geneza i rozwj logistyki Etymologia logistyki Wojskowy rodowd logistyki Cywilny rodowd logistyki Wzrost znaczenia logistyki 3. Pojmowanie logistyki Definicje logistyki Logistyka w ujciu tradycyjnym Logistyka w ujciu wspczesnym Zasady wspczesnej logistyki 4. Procesowe ujcie logistyki Pojcie procesu w przedsibiorstwie Rodzaje procesw w przedsibiorstwie Mapowanie procesw Procesy logistyczne acuch logistyczny Tworzenie acucha logistycznego 5. Systemowe ujcie logistyki Systemy logistyczne i ich struktura Logistyka w strukturze systemowej przedsibiorstwa Zadania systemw logistycznych w przedsibiorstwie Struktura systemu logistycznego w przedsibiorstwie 6. Struktury systemw logistycznych Klasyfikacja struktur systemowych Struktura przestrzenna Struktura organizacyjna Struktura informacyjna Przykad struktury informatycznej Struktura cross-docking 7. Logistyka przemysowa Przesanki do powstania Fazy rozwojowe Czynniki sprzyjajce rozwojowi Ewolucja koncepcji logistycznych 8. Logistyka w przedsibiorstwie Przedsibiorstwo w systemie gospodarczym Logistyka jako sfera funkcjonalna przedsibiorstwa Logistyka jako skadowa zarzdzania Zadania logistyki w przedsibiorstwie 9. Strategie logistyczne Strategie funkcjonalne w przedsibiorstwie Logistyka w strategii przedsibiorstwa Klasyfikacja strategii logistycznych Rodzaje dziaa w zakresie strategii logistycznej

14

18

23

29

33

39

43

47

10. Zarzdzanie acuchem dostaw Pojcie acucha dostaw Zarzdzanie acuchem dostaw Outsourcing logistyczny Istota systemw pull i push Zastosowanie systemw pull i push 11. Informatyczne wsparcie logistyki Informacja i jej przetwarzanie Charakterystyka systemw informatycznych MRP Architektura systemw klasy MRP II Integracja systemw wytwarzania i zarzdzania Systemy ekspertowe 12. Zintegrowane systemy logistyczne Charakterystyka systemw informatycznych PPC Idea integracji systemw zarzdzania Pakiet TETA 2000 jako przykad systemu klasy ERP Korzyci z zastosowania systemw klasy ERP Tendencje rozwojowe systemw klasy ERP Przykady zastosowania systemw klasy ERP 13. Wskaniki logistyczne Cechy dobrego wskanika Wskaniki oceny funkcjonowania przedsibiorstwa Produktywno jako wskanik oceny przedsibiorstwa Wskaniki oceny systemu logistycznego Tworzenie systemu wskanikw logistycznych 14. Controlling w logistyczny Pojcie controllingu Controlling w logistyce przemysowej Rachunek kosztw w przedsibiorstwie Koszty logistyczne

51

56

61

67

72

Cz II

Charakterystyka podsystemw logistycznych

76

15. Logistyka zaopatrzenia Zaopatrzenie i jego zadania Misja logistyki zaopatrzenia Zadania logistyki zaopatrzenia Problemy logistyki zaopatrzenia Zapasy jako element dziaa logistycznych Wskaniki oceny logistyki zaopatrzenia Metody ksztatowania zapasw Klasyczne modele ksztatowania zapasw Ekonomiczna wielko zamwienia Koncepcja just-in-time Wdraanie just-in-time Zasada dziaania systemu kanban 16. Logistyka produkcji Produkcja i jej specyfika Istota i zadania logistyki produkcji Logistyka produkcji w ujciu procesowym Systemy produkcyjne w ujciu logistycznym, Klasyczna organizacja produkcji Elastyczna organizacja produkcji Cykl produkcyjny

88

Zapasy produkcji w toku Logistyczne planowanie produkcji Harmonogramowanie produkcji przy uyciu ERP 17. Logistyka dystrybucji Pojcie dystrybucji Funkcje i zadania dystrybucji Misja logistyki dystrybucji Problemy logistyki dystrybucji Strategie dystrybucji Kanay dystrybucji Zadania hurtownikw, detalistw i brokerw Efekt byczego bicza Wskaniki oceny logistyki dystrybucji 18. Logistyka transportu i spedycji Pojcie transportu i spedycji Transport jako element procesu logistycznego Spedycja jako element procesu logistycznego Idea centrw logistycznych Magazyn jako element procesu logistycznego Klasyfikacja magazynw Konstrukcja magazynw Organizacja prac magazynowych 19. Logistyka recyrkulacji Pojcie logistyki recyrkulacji Odpady jako surowiec wtrny Podsystem logistyki recyrkulacji w przedsibiorstwie Recykling jako podstawa logistyki recyrkulacji Rodzaje recyklingu System recyklingu Urzdzenia do recyklingu przemysowego Opakowania w aspekcie recyklingu Korzyci z recyklingu 20. Logistyka stanw kryzysowych Pojcie kryzysu Stan kryzysowy Niemilitarne zagroenia kryzysowe Zarzdzanie ograniczeniami Zarzdzanie kryzysowe Plany reagowania kryzysowego Logistyka w zarzdzaniu kryzysowym Zabezpieczenie logistyczne Badania stanw kryzysowych w polskich przedsibiorstwach 21. Bibliografia

98

107

115

124

133

PRZEDMOWA
Sukces organizacji globalnej wioski XXI w. nie zaley od tego, ile i w jakim czasie zbudujemy drg, lub stadionw. Kluczowa bdzie nasza zdolno do budowy kapitau intelektualnego. (K. Rybiski Newsweek Polska nr 51-52/2007). Chcc czy nie, trzeba si z tym zgodzi, bowiem wspczesna gospodarka wiatowa swoje sukcesy zawdzicza kapitaowi intelektualnemu. Bez wtpienia yjemy w okresie wielkich zmian cywilizacyjnych. Przeksztaca si i odchodzi cywilizacja przemysowa na korzy rosncej w siy znaczenie oraz bogactwo cywilizacji i gospodarki opartej na wiedzy. Dotychczas podstaw rozwoju spoeczestwa stanowi kapita ziemi i pracy. Wspczenie zachodzi proces ksztatowania si spoeczestwa wiedzy, w ktrym klasyczne czynniki produkcyjne maj znaczenie wtrne w stosunku do kapitau intelektualnego. Kapita ten oznacza: posiadan wiedz, dowiadczenie, technologi organizacyjn, stosunki z klientami i umiejtnoci zawodowe, ktre daj przewag konkurencyjn na rynku. Te trzy obszary wi si bezporednio lub porednio z logistyk. Logistyka stanowi szczegln form warunkowania przemieszczania produktw, wic: technik, ekonomi i informatyk. Skrypt pt.: Wprowadzenie do logistyki przeznaczony jest dla studentw wydziaw mechanicznych, rozpoczynajcych swoje pierwsze kontakty z logistyk, i stanowi materia pomocniczy do wykadw z kursu: logistyka w przedsibiorstwie. Wyksztacenie wspczesnego inyniera mechanika wymaga zintegrowanej wiedzy z zakresu konstrukcji, technologii oraz organizacji procesw wytwrczych, czyli logistyki. Z tego te wzgldu, wane jest posiadanie wiedzy, a przynajmniej zrozumienie roli i zada funkcjonowania logistyki we wspczesnym przedsibiorstwie. Niniejszy skrypt ma to wanie na celu. Nie jest to jednak podrcznik w cisym znaczeniu tego sowa, lecz jako wydawnictwo elektroniczne, napisany zosta w wersji do czytania na monitorze komputera. Podany tekst ma za zadanie uatwi suchaczowi ledzenie wykadu i repetytorium z tego kursu. Program wykadw obejmuje szerokie wprowadzenie w problematyk logistyki i omwienie systemu funkcjonowania logistyki w przedsibiorstwie, dlatego przedstawione rozwaania s podzielone na dwie odrbne, chocia cile ze sob powizane czci:

charakterystyka poj logistycznych (rozdz. 1-14), to 14 jednogodzinnych wykadw, dotyczcych roli i zada logistyki, zwaszcza przemysowej,

charakterystyka podsystemw logistycznych (rozdz. 15-20), to 6 dwugodzinnych wykadw, omawiajcych podsystemy logistyczne w przedsibiorstwie.

Pogbiona analiza tych zagadnie, dla studentw podejmujcych specjalizacj logistyczn, dokonywana jest w ramach dalszych wykadw i wicze ujtych programem studiw.

Waniejsze skrty uywane w logistyce

ABC (Activity Based Costing) metoda rachunku kosztw, oparta na ich zrnicowaniu ADC (Automatic Data Capture) automatyczne gromadzenie danych APICS (American Production and Inventory Control Society) Amerykaskie Stowarzyszenie ds. Sterowania Produkcj i Zapasami (ustalio standard systemw MRP i ERP) APS (Advanced Planning and Scheduling) wyrafinowane narzdzia planistyczne BM (Benchmarking) porwnywanie wydajnoci w ramach przedsibiorstwa i poza nim BOM (Bill of Materials) modu ERP zarzdzania strukturami materiaowymi BOS (Blue Ocean Strategy) strategia innowacyjna, ktrej celem jest koncentrowanie si na wytwarzaniu nowych wartoci dla klientw BPR (Business Process Reengineering) reinynieria procesw biznesu CAA (Computer Aided Administration) komputerowe wspomaganie prac biurowych CAD (Computer Aided Design) komputerowe wspomaganie projektowania CAE (Computer Aided Engineering) komputerowe wspomaganie prac inynierskich CAM (Computer Aided Manufacturing) komputerowo wspomagane wytwarzanie CAQ (Computer Aided Quality) komputerowo wspomagane zarzdzanie przez jako CAP (Computer Aided Planning) komputerowo wspomagane planowanie CAPP (Computer Aided ProductionPlanning) komputerowo wspomagane planowanie produkcji CAS (Computer Aided Simulation) symulacja komputerowa CE (Concurrent Engineering) projektowanie wspbiene CLS (Concurrent Logistics System) system logistyczny, oparty o ERP, z wykorzystaniem wszystkich moliwoci komunikacji z klientem CIM (Computer Integrated Manufacturing) komputerowo zintegrowane wytwarzanie CNC (Computer Numerical Control) sterowanie komputerowe maszyn i obrabiarek CRM (Customers Relationship Management) system do zarzdzania relacjami z klientem CPM (Critical Path Method) metoda cieki krytycznej przy metodach sieciowych CRP (Capacity Requirement Planning) modu ERP planowanie zdolnoci produkcyjnych CPFR (Collaborative Planning Forecasting and Replenishment) technika wsplnego planowania, prognozowania i uzupeniania DB (Date Base) baza danych DEM (Demand Management) modu ERP zarzdzanie popytem DOE (Design of Experiments) metoda projektowania dowiadcze DRM (Demand Relationship Management) modu ERP prognozowanie popytu

9 DRP (Distibution Resource Planning) modu ERP planowanie zasobw dystrybucyjnych DSS (Decision Support Systems) system wspomagajcy podejmowanie decyzji DWH (Data Warehouse) hurtownia danych (zbiory danych zorientowanych tematycznie) EAN (European Article Numbering) zbir maszynowego zapisu i kodowania (kody kreskowe) ECR (Efficement Customers Response) system efektywnej obsugi klienta EDI (Electronics Data Interchange) system wymiany dokumentw drog elektroniczn EDM (Engineering Data Management) zarzdzanie danymi w wytwarzaniu EIS (Executive Information Systems) system dostarczania wyszemu kierownictwu raportw ERM (Enterpricse Relationship Management) system zarzdzania relacjami z otoczeniem ERP (Enterpricse Resource Planning) rozbudowany funkcjonalnie system informatyczny, obejmujcy cao procesw produkcji, dystrybucji i finansw ERP II (Enterpricse and Relationship Processing Resource) rozbudowa ERP o moduy: zarzdzania acuchem dostaw (SCM) relacjami klientami (CRM) i dostawcami (SRM) ES (Expert System) system ekspercki EOQ (Economic Order Quantity) ekonomiczna wielko zamwienia FMS (Flexible Manufacturing System) elastyczny system wytwarzania GPS (Global Positioning System) system nawigacji satelitarnej GIS (Geographic Information Systems) system informacji geograficznej HMI (Human Machine Interface) system zapewniajcy bezporedni kontakt operatora z maszyn IC (Inventory Control) system zarzdzania stanem magazynw (zapasw) I/OC (Input/Output Control) modu ERP sterowanie stanowiskiem roboczym INV (Inventory Transation System) modu ERP transakcje strumienia materiaowego JIT (Just In Time) metoda zarzdzania logistycznego, oparta na zasadzie dokadnie na czas KANBAN (Visual Process Control) wizualna karta do sterowania zapasami w systemie JIT KBS (Knowledge Based Systems) systemy oparte na bazach wiedzy LAN (Local Area Network) lokalna sie komputerowa LM (Lean Management) zarzdzanie wyszczuplajce, uproszczenie wszystkich przepyww LRP (Logistics Resource Planning) planowanie potrzeb logistycznych LP (Lean Production) odchudzona produkcja (optymalna) MES (Manufacturing Execution System) system do nadzoru wykonania produkcji MIS (Management Information Systems) modu ERP system informowania kierownictwa MPS (Master Production Scheduling) modu ERP harmonogramowanie spywu produkcji MRP I (Material Requirements Planning) planowanie potrzeb materiaowych MRP II (Manufacturing Resource Planning) planowanie zasobw produkcyjnych (MRP I rozszerzone o planowanie produkcji, finanse, kadry i marketing)

10 MRP III (Money Resource Planning) zintegrowany system MRP II, rozszerzony o controlling, rachunek kosztw i rachunkowo zarzdcz MSI (Management Information Systems) magazynowy system informatyczny NPV (Net Present Value) dynamiczne kryterium decyzyjne OAS (Office Automation Systems) systemy informatyczne do prac biurowych PERT (Program Evaluation and Review Technique) deterministyczna metoda planowania i kontroli projektu PDM (Product Data Management) zarzdzanie danymi produktu PMS (Performance mesaurement System) system pomiaru wynikw (zbir miar) PPC (Production Planning and Control) planowanie i sterowanie produkcj PUR (Purchasing) modu ERP zakupy materiaowe QR (Quick Response) metoda maksymalizacji efektywnoci acucha dostaw QFD (QualityFunction Deployment) rozwinicie funkcji jakoci (dom jakoci) SCADA (Supervisory Control and Data Acquisition) system do zbierania danych z produkcji i ich wizualizacji SCC (Supply Chain Costing) rachunek kosztw acucha dostaw SCE (Supply Chain Execution) analiza danych w celu wyznaczenia przewidywanego popytu SCM (Supply Chain Management) system zarzdzania acuchem dostaw SCP (Supply Chain Planing) oprogramowanie do planowania acucha dostaw SFC (Shop Floor Control) modu ERP sterowanie warsztatem produkcyjnym SOP (Sales and Operation Planning) modu ERP planowanie sprzeday SPC (Statistic Process Control) zbir technik do statystycznego sterowania procesem SRS (Scheduled Recceipt Subsystem ) modu ERP sterowanie zleceniami TBM (Time Based Management) logistyczna koncepcja caociowego zarzdzania czasem TPM (Total Productivity Management) zapobiegawcza konserwacja rodkw pracy TPS (Transaction Processing Systems) systemy transakcyjne TQM (Total Quality Management) kompleksowe zarzdzanie jakoci WMS (Warehouse Management System) system do zarzdzania procesami magazynowymi VALSAT (Value Stream Analysis) logistyczna aplikacja rozwinicia funkcji jakoci QFD VM (Virtual Manufacturing) wirtualne wytwarzanie VMI (Vendor Managed Inventory) optymalizacja funkcjonowania acucha dostaw w wyniku zarzdzania zapasami producenta lub dystrybutora przez dostawc ZSI zintegrowane systemy informatyczne, opierajce si na jednej, centralnej bazie danych WAN (Wide Area Network) rozlega sie komputerowa

11

Cz I

Charakterystyka poj logistycznych

1. WPROWADZENIE DO PRZEDMIOTU
1. 1. Zawd logistyk
W yciu kadego czowieka zdarzaj si chwile szczeglne, gdzie emocje przewyszaj racjonalne mylenie i postpowanie. Czasem jednak naley przeciwstawi si emocjom i pomyle racjonalnie, dokd zmierzamy, bowiem jak powiedzia Seneka:

Cae szczcie i pomylno naszego ycia zaley od dobrego uytku, jaki zrobimy z naszych umiejtnoci.
Wybierajc kierunek studiw i specjalno trzeba liczy si z bardzo siln konkurencj na rynku pracy. Dzi trudno jest odpowiedzie na pytanie, jakie zawody bd cieszyy si najwiksz popularnoci za kilka lat. Wiele zawodw, ktre dzi istniej, mog niebawem znikn, wiele pojawi si zupenie nowych. O jakie zawody chodzi? Jest ich kilkadziesit. Niektre ju si w Polsce pojawiy, inne istniej na Zachodzie, a do Polski dotr wraz z rozwojem technologii zapewne za kilka, czy kilkanacie lat. Nieustanny postp technologiczny wymusza pojawianie si nowych zawodw i nowych specjalizacji [28]. W Polsce lat dziewidziesitych najwiksz popularnoci cieszyli si marketingowcy i specjalici od reklamy. Obecnie zaczynamy odczuwa znaczny deficyt ludzi z wyksztaceniem inynierskim. W Polsce wyksztacenie techniczne ma mniej ni 1 procent obywateli, podczas gdy w USA ponad 30 procent. Wci pokutuje u nas stereotyp studenta polibudy le opacanego mechanika we flanelowej koszuli. Tymczasem to wanie inynierowie maj dzi najwiksz szans na byskotliw karier. Na kadego z nich czeka dzi w Polsce pi ofert pracy. Badania przeprowadzone przez Ministerialny Zesp ds. Prognozowania Popytu na Prac potwierdziy trwajc tendencj rozwoju rynku pracy inynierw do 2010 roku. Szacunki mwi take, e w Europie brakuje przynajmniej dwch milionw inynierw. Dane statystyczne bij na alarm wchodzcy na rynek pracy, w 2008 r., inynierowie nie pokryj jego zapotrzebowania, szczeglnie w takich branach, jak: informatyka, mechanika, elektronika czy logistyka. Absolwenci wyszych uczelni technicznych z tych kierunkw nie powinni mie problemw za znalezieniem pracy na otwierajcym si europejskim rynku pracy. Faktem jest, e osoby z takimi zawodami coraz rzadziej same szukaj pracy, i to raczej firmy musz o nich zabiega. Std te (jak pisz w magazynie Dlaczego nr 86. 01/2007): ....na rynku pracy logistycy rozchwytywani s jak wiee bueczki Nie trzeba wielkiego wysiku intelektualnego, aby z tego wycign wniosek, e:

logistyk staje si coraz bardziej poszukiwanym zawodem.

12

1.2. Praca logistykw

Logistyk staje si w wielu wspczesnych przedsibiorstwach przemysowych postaci kluczow. Nowe technologie informatyczne, bdce podstawowym narzdziem wspczesnego logistyka, ponownie bowiem rozpaliy ducha dziaa, podejmowanych ju w pocztkach XX wieku, na rzecz penej integracji sfer produkcyjnej i organizacyjnej w przedsibiorstwie. Konsekwencj tego jest stapianie si pracy inyniera technologa i logistyka w jedn inyniera produkcji (rys. 1) [77].
Inynier konstruktor Inynier technolog Inynier organizator

PRZYGOTOWANIE KONSTRUKCJI
Inynier projektant

PRZYGOTOWANIE WYTWARZANIA
Inynier produkcji

LOGISTYK
przeszo

PRZYGOTOWANIE ORGANIZACYJNE
przyszo

Rys. 1. Zmiana w zakresie technicznego przygotowania produkcji (wg. E. Pajka [77])

Prac logistyka obecnie (a inyniera produkcji w przyszoci) naley uzna za istotn w przedsibiorstwie, poniewa na og nie polega ona na przysowiowym przekadaniu papierkw czy lczeniu przed komputerem, ale na ledzeniu i doskonaleniu rzeczywistych procesw, kontaktach z ludmi, analizach i poszukiwaniu nowych lepszych rozwiza. Zadaniem logistyka jest dziaanie na rzecz firmy i konfigurowanie wszystkich zasobw (np. ludzi, materiaw, sprztu) i narzdzi (np. oprogramowania informatycznego, samochodw) tak, by osign jak najlepszy efekt finansowy. To od niego zaley, jak przeorganizowa prac, aby proces by bardziej skuteczny. Od specjalistw w tej dziedzinie wymaga si zdolnoci analitycznego mylenia i jednoczenie umiejtnoci caociowego widzenia problematyki przepywu produktw, a take znajomoci odpowiednich metod zarzdzania tym przepywem. By pracowa w tym zawodzie, trzeba wic nie tylko dba o detale, ale te umie ogarn wszystko, co dzieje si w danej firmie. Od specjalistw z logistyki wymaga si zdolnoci analitycznego mylenia i jednoczenie umiejtnoci caociowego widzenia problematyki przepywu produktw, a take znajomoci odpowiednich metod zarzdzania tym przepywem [29]. Logistyk jest czowiekiem dbajcym o elastyczno firmy i dostosowanie si jej do warunkw zewntrznych wraz z jej rozwojem, szukajcym najlepszych rozwiza, by jak najlepiej by zarzdzany cay acuch dostaw i zarazem koszty byy na waciwym poziomie. Odpowiada m.in. za opracowywanie i nadzorowanie realizacji dostaw, terminowo i optymalizacj kosztw, negocjowanie i przygotowywanie kontraktw, wsppracuje z dostawcami i porednikami, panuje nad przepywem informacji jest wic mzgiem caego zlecanego przez klienta projektu [1, 7].

13

1.3. Ksztacenie logistykw

Logistyka to z pewnoci kierunek z przyszoci Aby zosta logistykiem z prawdziwego zdarzenia, trzeba przej tradycyjn ciek edukacyjn. Moda na logistyk, ktra po czci wymuszona jest dynamicznym rozwojem rynku usug logistycznych w Polsce, powoduje, e niemal kada uczelnia chce si z ni identyfikowa. W zwizku z tym, kolejne uczelnie decyduj si na uruchomienie kierunku lub specjalnoci zwizanych z logistyk. Oferta placwek edukujcych przyszych logistykw jest do obszerna. Specjalnoci takie oferuj zarwno politechniki, jak i akademie ekonomiczne. Dobry logistyk to wyksztacony specjalista-organizator, ktry posiada umiejtnoci prowadzenia i koordynowania przepywu dbr i usug, poczone z niezbdn wiedz z zakresu ekonomii i zarzdzania. Wybierajc jednak ten zawd naley mie na uwadze specyficzne wymagania psychofizyczne waciwe dla zawodu logistyka, takie jak [36]: 1. atwo w nawizywaniu kontaktw z ludmi; 2. umiejtno podejmowania szybkich decyzji; 3. podzielno i koncentracja uwagi; 4. dobra pami; 5. odporno na stres; 6. odpowiedzialno; 7. umiejtno wnioskowania; 8. zdolno prowadzenia analiz porwnawczych. Fundamentem wyksztacenia logistyka jest informatyka i solidna wiedza inynierska, w poczeniu z humanistycznymi aspektami wiedzy o rynku i nabywcy. Punktem wyjcia dla zdobywanych umiejtnoci s mechanizmy rynkowe oraz nabywca i jego potrzeby. Nowoczesny logistyk ma wic du wiedz z zakresu stosowanych systemw logistycznych, jest dobrze obeznany

z zastosowaniami informatyki, potrafi ukada strategie dziaania, rozpoznaje zagroenia, potrafi im przeciwdziaa i planowa dalsze posunicia. Tylko taki czowiek znajdzie prac w tym zawodzie dzi i za kilka lat [108]. Absolwent politechnicznej specjalnoci logistyka jest inynierem przygotowanym do samodzielnego funkcjonowania w rnych obszarach gospodarki, zwizanych z: tworzeniem, zarzdzaniem, modyfikacj produktw i przedsibiorstwa z pomoc nowoczesnych technik informatycznych. Kwalifikacje absolwentw tej specjalnoci obejmuj bowiem:

wiedz z zakresu: zarzdzania logistycznego, zarzdzania jakoci, organizacji procesw wytwrczych oraz eksploatacji maszyn i urzdze,

umiejtnoci

zakresu

projektowania

systemw

logistycznych,

produkcyjnych

i eksploatacyjnych, systemw ksztatowania jakoci, wraz z systemami zarzdzania.

14

2. GENEZA I ROZWJ LOGISTYKI

2.1. Etymologia logistyki
Jednym ze rde terminu logistyka jest greckie sowo logistiks (logistikos sztuka liczenia, kalkulowania). Oznacza ono czowieka mylcego wedug regu logicznych (matematycznych i filozoficznych). Bliski znaczeniowo temu greckiemu terminowi jest aciski przymiotnik logisticus, oznaczajcy: zrozumiay, racjonalny, zdolny do logicznego mylenia [15]. Wspczesne rozumienie logistyki nawizuje jednak bardziej do francuskiego sowa logistique, wywodzcego si z terminologii wojskowej, i oznaczajcego praktyczn sztuk przemieszczania armii, obejmujc take cige jej zaopatrywanie, prace inynierskie i sztabowe [35]. Analiza rde historycznych odzwierciedla pogld, e w procesach zaopatrywania i eksploatacji zasobw przydzielonych armii wystpuj pewne prawidowoci, okrelane mianem dziaa logistycznych. Mona je pogrupowa w piciu dziaach problemowych: zaopatrzenie materiaowe, transport, eksploatacja sprztu technicznego, opieka medyczna oraz prowadzenie administracji [22]. Powstanie logistyki wie si wic z ekonomicznym aspektem dziaa militarnych, obejmujcym planowanie oraz realizacj przemieszczenia i kwaterowania oddziaw wojskowych a take ich zaopatrywanie w sprzt, bro, ywno, sorty mundurowe itp. Zaopatrzenie jest spraw niezmiernie wan, std te np. cesarz bizantyjski Leontos VI wyrnia zaopatrzenie (czyli logistyk) jako trzeci nauk zakresie sztuki wojennej, piszc [wg 47]: Zadaniem zaopatrzenia jest, eby od by wypacany, wojsko odpowiednio uzbrojone i uszeregowane, eby potrzeby wojska byy dostatecznie i w odpowiednim czasie zaspokojone, a kada wyprawa wojenna odpowiednio przygotowana, tzn. przestrze i czas odpowiednio obliczone, obszar oszacowany z uwzgldnieniem ruchu wojsk, a take siy oporu przeciwnika, i zgodnie z tymi funkcjami naley regulowa i porzdkowa ruchy i podzia wasnych si zbrojnych. (Leontos VI 886 -911) Szereg wspczesnych koncepcji logistycznych wskazuje, e w dziejach logistyki wyrni naley dwa zasadnicze okresy: staroytny i naszej ery [22]. logistyka okresu staroytnego charakteryzowaa si wysokim stopniem zorganizowania si zbrojnych poszczeglnych pastw. Towarzyszy jej wysoki jak na tamte czasy poziom rozwoju wiedzy dotyczcej gromadzenia i dystrybuowania zapasw na polu walki,

logistyka ery nowoytnej to logistyka dugotrwaych zmian i przeobrae. W pierwszej

fazie dziaania logistyczne skupiaj si gwnie na gromadzeniu zapasw i zaopatrywaniu armii w polu. Dopiero w drugiej poowie XVIII w. pojawia si szereg opracowa, ktre zaczynaj tworzy fundamenty logistyki.

15

2.2. Wojskowy rodowd logistyki

Wielu uznaje Aleksandra Macedoskiego za pierwszego logistyka. Prawdopodobnie to on by pierwsz osob, ktra stworzya efektywny system logistyczny zaopatrujcy wojsko. W jego kadrze oficerskiej byli te kwatermistrze nadzorujcy prac tzw. pocigu bagaowego. By on zorganizowany tak, e do kadego kawalerzysty by przypisany jeden niewolnik na koniu, ktry z kolei prowadzi konia jucznego z zaopatrzeniem, oraz jeden niewolnik pieszy z koniem jucznym dla kadego piechura. Rzymianie problem transportu zaopatrzenia rozwizali troch inaczej. Kady maszerujcy onierz zosta obarczony takim ciarem, jaki by w stanie unie. W ten sposb zredukowano tabory i zwikszono samowystarczalno onierza. Nie byo to jednak atwe, bo [47]:

Oprcz tarczy, zbroi, miecza i innego uzbrojenia, kady mia nie dwa pale do budowy swojej czci opalisadowanego obozu, w ktrym spdza kad noc, swoj cz namiotu ze skry, ktry dzieli z dziewicioma innymi legionistami, skrzany worek z dwutygodniow porcj zboa, butelk wody, saperk lub topr oraz wiadro do budowy okopu wok obozu. Ponadto, kady legion prowadzi tabor zoony z okoo 520 zwierzt, ktre cigny pale pod namioty, bagae oficerw, cikie narzdzia i inne wyposaenie oraz zapasy ywnoci.
Przyjmuje si po raz pierwszy terminu logistyka uy w 1836 roku szwajcarski genera Henri Jomini, w swojej ksice, zatytuowanej Zarys sztuki wojennej. W jednym z rozdziaw opisywa on czynnoci kwaterunku, transportu i zaopatrzenia jako elementy wchodzce w skad strategii wojennej. Wtedy to logistyka pojawia si jako koncepcja sztuki wojennej [105]. W historii logistyki wojskowej jedn z najmniej udanych operacji logistycznych wykona Napoleon Bonaparte podczas przygotowa do inwazji na Rosj w 1812 roku. Napoleon sdzi, e Rosjanie wydadz mu bitw niedaleko od granicy (ktr atwo wygra!) wic jego armia zostaa zaopatrzona jedynie na 20 dni. Wojska rosyjskie przemieszczay si jednak w gb kraju, w wyniku czego armia Napoleona oddalaa si od swoich magazynw. Sytuacj pogarszay cige ataki partyzanckie Rosjan. Taktyka spalonej ziemi powodowaa, e po drodze nie byo ywnoci. Ponadto onierzy dopada surowa zima i oczekiwane zwycistwo przerodzio si w klsk [Wikipedia]. Niewystarczajce zaopatrzenie w: ywno, bro, umundurowanie zapocztkoway rozkad armii i w efekcie setki onierzy chorowao lub z wyczerpania pozostao z tyu. Zawinia logistyka! Efektem tego byo to, e z 600 tys. onierzy Napoleona do kraju powrcio mniej ni 40 tys., a ich odwrt by drog przez mk rys. 2.
Rys. 2. Odwrt wojsk Napoleona spod Moskwy (wg Wikipedii)

16

2.3. Cywilny rodowd logistyki

Z historii rozwoju logistyki wojskowej wynika, e ksztatowaa j gwnie: praktyka i rozsdek podpowiadajcy sposb osignicia celu. Z dziedziny militarnej termin logistyka przeszed do literatury z zakresu zarzdzania. Przejcie nastpio na drodze podobiestwa tu i tam wystpujcych operacji [105]. Wystarczy porwna sytuacj, w jakiej znajduje si oddzia onierzy posiadajcy bro, lecz nie posiadajcy amunicji i paliwa, oraz przedsibiorstwa produkcyjnego lub

handlowego, ktre posiada rodki produkcji, magazyny, sie sklepw i zamwienia na konkretne towary, lecz z okrelonych wzgldw nie ma moliwoci ich przetransportowania z miejsca wytworzenia do miejsc konsumpcji. W jednym i drugim przypadku nie ma adnych szans na zwycistwo. W przeciwiestwie do wojskowoci, w ktrej logistyka zajmowaa si oddziaami i towarami, pojcie to w dziedzinie zarzdzania odnosi si dzisiaj w pierwszym rzdzie do towarw. Istotn rnic jest to, e decyzje logistyczne w wojsku s zorientowane na cele umotywowane wzgldami polityczno-militarnymi, podczas gdy decyzje w gospodarce s podejmowane na podstawie celw technologicznych, ekonomicznych, ekologicznych i socjalnych [22]. Troska o dostarczenie towaru sama w sobie jednak nie nobilituje logistyka. Logistyk musi wnosi co nowego, by odrnia si choby od transportowca, magazyniera czy spedytora, ktrzy przecie w jaki sposb przyczyniaj si do dostarczenia towaru klientom. Logistyka to specyficzna troska o klienta, przenikajca wszelkie dziaania strategiczne i operacyjne przedsibiorstwa [103]. Dowiezienie towaru do odbiorcy wg zlecenia klienta nie stanowioby problemu, gdyby nie to, e jak atwo zauway, te wszystkie moliwe naj (np.: najszybciej, najtaniej) maj jedn wspln cech. Staj si nic nie warte, gdy klient nie wyrazi na nie zgody. Na podobiestwo znanego sporu o pierwszestwo jajka czy kury, mona toczy nieskoczony spr o to, czy wana jest szybko dostawy czy jej koszt, czy moe jako. Niezalenie od tego, jakie argumenty za i przeciw przytoczy naukowiec lub dowiadczony praktyk, to i tak w konkretnym dostarczaniu liczy si to, co zadecyduje klient. Brana logistyczna jest tym segmentem, dla ktrego jest konieczne wprowadzanie innowacyjnych technologii czy poszukiwanie nowych zastosowa, ktre pozwalaj skrci czas obsugi klienta i jednoczenie zagwarantowa obsug na jak najwyszym poziomie. Kierunek rozwoju zawsze wyznaczaj konsumenci [1]. Dziki tej specyfice logistyka wykracza poza wsko widziane procesy dostawcze, po to, by sign po serce klienta. Chodzi o tak trosk o klienta, by nie tylko by on zadowolony dokona tego uda si niemal kademu chccemu ale by to, co otrzyma w dostawie, byo dla niego dobre. Dotyczy to wszystkiego, czego klient moe oczekiwa od dostawcy, jako zaspokojenie swych ywotnych potrzeb [41].

17

2.4. Wzrost znaczenia logistyki

Znaczenie logistyki ronie rwnolegle ze wzrostem konkurencji na rynku. Zjawisko to dotyka nie tylko wielkie koncerny, ale rwnie rednie i mae przedsibiorstwa. Zadania stawiane subom logistycznym w przedsibiorstwach rni si pomidzy sob w zalenoci od organizacji firmy, wielkoci i struktury oraz wieloci zada, ktre logistyka moe obj. W niewielkich przedsibiorstwach wszystkie funkcje logistyczne moe wykonywa jedna osoba (najczciej jest to waciciel). W duych firmach natomiast istniej liczne dziay zajmujce si logistyk, i z uwagi na penione zadania pozostaj w cisym kontakcie z innymi dziaami (marketingu, zaopatrzenia dystrybucji). Najwikszy zakres zada stawianych przed subami logistycznymi dotyczy duych przedsibiorstw produkcyjnych, z uwagi na to, e wystpuj w nich wszystkie fazy procesu logistycznego, od zaopatrzenia, przez produkcj, do zbytu [7]. Rozwj logistyki w krajach zachodnich, a take w Polsce, przebiega z rnym nateniem. W Europie termin logistyka upowszechni si dopiero w latach 70., a szczeglnie od momentu I. Europejskiego Kongresu Przepywu Materiaw, jaki odby si w Berlinie w 1974 r. W Polsce logistyka znalaza uznanie i zaznaczya intensywny rozwj dopiero na przeomie lat 70. i 80. Pocztkowo logistyka odnosia si gwnie do dziaa w przedsibiorstwie jako logistyka biznesu (business logitics), a jej celem bya koordynacja przepywu surowcw i materiaw oraz rnych procesw zwizanych z magazynowaniem, skadowaniem i dystrybucj towarw [15]. Obecny okres w caej gospodarce wiatowej charakteryzuje si intensywnym jej rozwojem. Nowe tendencje w rozwoju logistyki determinuje niespotykany do tej pory (co do wielkoci i zoonoci), rynek, ktry zaistnia wraz z powstaniem Unii Europejskiej. Uwiadomiono sobie konieczno zdecydowanego usprawnienia gospodarki, realizowanej w warunkach gry rynkowej. Logistyka stanowi w tej sytuacji now i racjonaln przesank do realizacji tak postawionego zadania. Zmiany te wystpuj na kilku paszczyznach [9, 36]: wzrost skali popytu na usugi transportowe, wzrost szybkoci przepywu towarw i przyspieszenie rotacji zapasw, powstawanie nowych struktur dystrybucji towaru (centrw logistycznych), podnoszenie jakoci usug logistycznych w zakresie terminowoci dostaw, wzrost informatyzacji i komputeryzacji dziaa dystrybucyjnych.

Logistyka jest nie tylko szans, ale wrcz wymogiem czasw, gdy procesy zwizane z wymian towarow staj si coraz bardziej zoone, a konieczno dostosowania si do potrzeb i wymaga nabywcw idzie w parze z przymusowym obnieniem kosztw dziaalnoci, aby sprosta konkurencji na rynkach. Te wanie problemy stawia sobie logistyka jako cele nadrzdne, ktre s i bd kluczem do przyszego sukcesu rynkowego przedsibiorstw [111].

18

3. POJMOWANIE LOGISTYKI
3.1. Definicje logistyki
Pojcie logistyka jest wszystkim znane do czasu, kiedy zapytamy o definicj (a wielu stawia jeszcze to pytanie), poniewa logistyka jest nadal jeszcze w fazie okrelania swego miejsca w teorii i praktyce; std te nie ma jednolitej, akceptowanej przez wszystkich definicji. Z wczeniejszych rozwaa wiemy, e podstawowy cel logistyki w przedsibiorstwie to koordynacja przepywu surowcw, materiaw i wyrobw gotowych do konsumentw, i minimalizacja kosztw tego przepywu przez usprawnianie zarzdzania procesami. Opis tego celu (czyli w istocie rzeczy zdefiniowanie logistyki) jest rnie formuowany przez rnych badaczy. M. Ciesielski [16] podaje np., e definicji logistyki jest ponad 100. Przykadowo kilka z nich: P. Blaik: Logistyka to przekrojowa koncepcja zarzdzania i podstawowy potencja strategiczny, ktrego wyzwolenie i realizacja staj si niezbdnym warunkiem dziaalnoci i sukcesu na wspczesnym konkurencyjnym rynku [5].

M. Christopher: Logistyka to proces strategicznego zarzdzania zaopatrzeniem, przechowywaniem i transportem materiaw, czci oraz gotowych materiaw, w ramach organizacji oraz poprzez jej kanay marketingowe, zapewniajcy maksymalizacj obecnych i przyszych zyskw oraz najbardziej efektywn realizacj zamwie [13].

S. Krawczyk: Logistyka obejmuje planowanie, koordynacj i sterowanie przebiegiem, zarwno w aspekcie czasu, jak i przestrzeni, realnych procesw realizujcych przyjte cele. W szczeglnoci dotyczy to przestrzennego i czasowego: rozmieszczenia, stanu i przepywu dbr bdcych podmiotami tych procesw, a wic ludzi, dbr materialnych, informacji i rodkw finansowych. W przypadku, gdy organizacj jest przedsibiorstwo produkcyjne, logistyka obejmuje planowanie, ksztatowanie, sterowanie i kontrolowanie przepyww materiaw (surowcw, czci) i produktw (pproduktw i produktw finalnych) oraz zwizanych z nimi przepyww informacji od dostawcw do przedsibiorstwa, wewntrz przedsibiorstwa i od przedsibiorstwa do klientw [54].

S. Kummer i J. Weber Logistyka to koncepcja zarzdzania procesami i potencjaem dla skoordynowanej realizacji przepyww towarowych w skali przedsibiorstwa i powiza pomidzy jego partnerami rynkowymi [57].

Kada definicja jest poprawna, kadzie tylko akcent na inne sprawy (wiadomo przecie, e ile jest ludzi na wiecie, tyle samo moe by odmiennych zda na dany, konkretny temat). Analizujc jednak poszczeglne sformuowania mona wyodrbni trzy wane aspekty definicyjne logistyki:

19 1. LOGISTYKA to proces przepywu fizycznego dbr materialnych (surowcw, materiaw, wyrobw gotowych) w przedsibiorstwie oraz midzy przedsibiorstwami, a take przepyw towarzyszcych im informacji; 2. LOGISTYKA to pewna koncepcja zarzdzania procesami przepywu dbr, oparta na zintegrowanym i systemowym ujmowaniu tych procesw. Ide zarzdzania logistyk jest koordynacja przepyww w celu minimalizacji kosztw tych przepyww; 3. LOGISTYKA to dziedzina wiedzy ekonomicznej, badajca prawidowoci i zjawiska przepywu dbr i informacji w gospodarce i jej poszczeglnych ogniwach. Std te mona i naley j rozpatrywa co najmniej w trzech aspektach [5]: koncepcyjno-funkcjonalnym, wg ktrego logistyka jest koncepcj systemowego i zintegrowanego sposobu zarzdzania przepywami dbr i informacji, przedmiotowo-strukturalnym, gdzie logistyk traktuje si jako proces przepyww towarowych oraz kompleks czynnoci zwizanych z ich realizacj, efektywnociowym, ktry wskazuje na potencja logistyki jako determinanty wzrostu efektywnoci, zorientowanej na oferowanie klientom podanego poziomu obsugi, przy rwnoczesnej racjonalizacji struktury kosztw logistyki. Aby wypenia te funkcje, logistyka wykorzystuje i integruje nauki trzech dyscyplin rys. 3.

TECHNIKA
Techniki symulacyjne Teoria systemw

EKONOMIA
Organizacja i zarzdzanie Ekonometria

LOGISTYKA
- sterowanie przepywem materiaw Badania operacyjne
- sterowanie przepywem informacji

- sterowanie przepywem kapitau

Rachunek kosztw

Sieci komputerowe

Systemy sterowania

Metody identyfikacji

INFORMATYKA
Rys. 3. Pojmowanie logistyki oraz dziedziny nauki, na ktrych bazuje

20

3.2. Logistyka w ujciu tradycyjnym

Tradycyjne spojrzenie na logistyk to ujcie materialne, koncentrujce si na doskonaleniu ruchu materii, ktry przebiega w przestrzeni i w czasie. Takie ujcie jest np. w definicji Amerykaskiego Stowarzyszenia Marketingowego AMA z 1948 r. logistyka jest to ruch i operowanie produktami z miejsc wytworzenia do miejsc konsumpcji. Zasady organizacji ruchu dotyczyy: przestrzeni wytwarzania produktu, magazynowania oraz dystrybucji [2]. W kontekcie tej definicji, logistyk le toleruje stan spoczynku, kiedy droga pomidzy dostawc i odbiorc nie jest pokonywana. Zadaniem logistyka jest zatem przezwycianie wszelkich ogranicze w dostarczeniu odbiorcy tego, co jest dla niego dobre. Dotyczy to zarwno drogi od magazynu do hali produkcyjnej, jak i drogi, ktr musz pokona zasoby jakiego procesu przetwarzania, aby zapewni satysfakcj klienta. Logistyk projektuje i wykonuje zadanie optymalnego pokonywania czasu i przestrzeni, aby dostawa bya just in time (dokadnie na czas). Mwi si, e bez dobrej logistyki nie mona wygra bitwy (handlowej), chocia opis przebiegu dziaa handlowych na og pomija logistyk [108]. Bez niej jednak produkty, jak i informacje, nie docierayby na czas do adresata nawet przy najlepszej woli wysyajcego. Zatem [15]: Logistyka to sprawianie, by towar dociera do odbiorcy. Logistyka pracuje dla wszystkich, ale robi to tak, e wszyscy pracuj dla logistyki, bowiem komu w firmie na tym nie zaley? Tradycyjne i materialne spojrzenie na logistyk jest bliskie potocznemu myleniu, ktre czerpie z codziennej obserwacji. Zwyky czowiek obserwujcy wiat z perspektywy autostrady lub portu lotniczego widzi nieruchome magazyny, gotowe do podry samoloty i pdzce kolumny ciarwek. Rozumie, e postp techniczny w logistyce dokonuje si dziki uzbrojonym w nowoczesne urzdzenia powierzchniom wielkich centrw logistycznych, dziki doskonalonym rodkom transportu drogami ldowymi, morskimi czy powietrznymi, jak i dziki sterowanym automatycznie liniom produkcyjnym, zaopatrywanym przez dostawcw z rnych zaktkw wiata. Na poziomie indywidualnego konsumenta nie ma chyba lepszego kontaktu z procesem logistycznym, anieli hipermarket, w ktrym na wycignicie rki znajduje si we waciwym miejscu i czasie poszukiwany proszek do prania. Uwany klient moe zada sobie pytanie: jak to si dzieje, e np. w Tesco wszystko jest tam, gdzie powinno by i zapewniony jest non stop dopyw towarw na pki tworzce istny labirynt? Jest to wynikiem rewolucji teleinformatycznej ostatnich dekad. Spowodowaa ona niebywae moliwoci kontroli nawet najbardziej skomplikowanych procesw. Modelowanie informatyczne kadego procesu moe uwzgldnia niewiarygodn liczb parametrw, ktre mona monitorowa na kadym etapie procesu. Spedytor moe uzyska np. odpowied na ekranie swojego monitora, czy kierowca ciarwki jadcej z Krakowa do Monachium robi w tej chwili to, co do niego naley, i czy wieziony przez niego towar nie psuje si.

21

3.3. Logistyka w ujciu wspczesnym

Nowoczesna logistyka to po czci zasuga innowacji teleinformatycznych, z jakimi mamy do czynienia na co dzie. Jako nauka interdyscyplinarna zajmuje si badaniami z zakresu ekonomii informatyki bada operacyjnych i statystyki. Sercem logistyki w nowoczesnej firmie jest system informatyczny, ktry gromadzi informacje z wielu rde, przetwarza je, wspomaga analiz i udostpnia wyniki. Swj potencja twrczy czerpie z wiedzy o kliencie i chci oferowania produktu, ktry zadowoli klienta bardziej ni inne oferty na rynku. Korzysta z dwch rwnie wanych rde: wiedzy o kliencie i wiedzy o zarzdzaniu procesami [18]. Podstawowy problem dotyczy zagadnienia: jak zoptymalizowa ukad o wielu zmiennych, czsto sprzecznych ze sob (np. dostarczy du ilo produktu w krtkim czasie). Optymalizacja to denie do osignicia pewnego stanu, speniajcego okrelone wymagania: jednokryterialna kiedy osignicie stanu idealnego wymagane jest wobec jednego kryterium oceny, i wielokryterialna (polioptymalizacja) osignicie stanu idealnego jest zalene od wielu kryteriw oceny tego stanu. Przy duej liczbie kryteriw oceny stanu idealnego, dochodzi czsto do sprzecznoci midzy kryteriami, co oznacza, e poszukiwane rozwizanie nie ekstremalizuje wszystkich kryteriw, rozwaanych osobno, lecz stanowi pewnego rodzaju kompromis pomidzy nimi. Problem polioptymalizacji polega wic w gwnej mierze na zdefiniowaniu tego kompromisu [110]. Naley jednak pamita o tym, e zwykle poszukiwanie ekstremum dla wicej ni dwch funkcji celu nie daje zadowalajcych wynikw, a ponadto kompromis niezgodny

z przyjtym systemem wartoci nie prowadzi do rozwiza optymalnych [75]. Wspczesn logistyk charakteryzuje take swoista dychotomia, wynikajca z tendencji do rwnoczesnego uwzgldniania strategicznej i operatywnej paszczyzny dziaa logistycznych. Ze wzgldu na komplementarno poziomw decydowania i realizacji procesw logistycznych niedocenianie jednego z nich (koncepcyjnego bd operacyjnego) moe mie negatywne konsekwencje dla caego procesu gospodarowania w przedsibiorstwie rys. 4 [5].
Strategia Ujcie czstkowe detaliczne Decentralizacja Ilo Koszty sprawno dziaania Krtki horyzont czasowy Taktyka

Ujcie strategiczne

Efekty rynkowe efektywno Jako Centralizacja Integracja Ujcie caociowe systemowe

Rys. 4. Dwa oblicza wspczesnej logistyki (wg. P. Blaika [5])

Ujcie operacyjne

Dugi horyzont czasowy

22

3.4. Zasady wspczesnej logistyki [18]

1. Celowo. Celem logistyki jest zapewnienie optymalnych warunkw funkcjonowania przedsibiorstwa, dla osignicia maksymalnych efektw ekonomicznych przy zaoonych nakadach, lub minimalizacja nakadw przy danej produkcji. Wszystkie dziaania w zakresie logistyki maj zagwarantowa pene osignicie jednego z tych celw. 2. Efektywno. Wszystko, co wie si z dziaalnoci logistyczn, w sferze koncepcyjnej i praktycznej, musi by realizowane na poziomie gwarantujcym najwysz efektywno ekonomiczn. Dotyczy to wszystkich elementw acucha logistycznego, widzianych przez pryzmat racjonalnych potrzeb materialnych i usug, realizowanych we waciwym miejscu i czasie oraz na odpowiednim poziomie jakociowym. 3. Kompleksowo. Caociowe ujcie zagadnie logistycznych w sferze zarzdzania na wszystkich szczeblach organizacyjnych, zapewniajcych wysok jego skuteczno oraz zakadan efektywno ekonomiczn. Kompleksowe rozwizanie problematyki zarzdzania logistycznego w przedsibiorstwie jest warunkiem powodzenia w praktycznym dziaaniu, std wszelkie aspekty procesw logistycznych powinny by cile zwizane z innymi dziedzinami funkcjonalnymi przedsibiorstwa. 4. Elastyczno. Umiejtno dostosowania si systemu logistycznego do wszelkich zmian wynikajcych ze zmieniajcych si dynamicznie czynnikw wejciowych do procesu, np. zmiennoci popytu, wymaga jakociowych, przepisw prawa, itp. 5. Partnerstwo. Traktowanie wszystkich czonkw acucha logistycznego jako rwnorzdnych partnerw, od dziaalnoci ktrych zaley kocowy efekt ekonomiczny kadego z nich. Taki stan osiga si poprzez stwarzanie warunkw do waciwych ukadw partnerskich, polegajcych na rzetelnoci i pewnoci we wszelkim dziaaniu, uczciwoci

i prawdomwnoci, przychylnej elastycznoci na zmiany, penej wymianie informacji, wzajemnej gwarancji bezpieczestwa finansowego itp. 6. Wspzaleno. Wszystkie elementy skadowe logistyki dobrze funkcjonuj jedynie w cisym wspdziaaniu ze sob. Dotyczy to zarwno szeroko pojtego acucha logistycznego, jak i oddzielnej logistyki w przedsibiorstwie. Ponadto wszelka dziaalno kierownicza, tj. planowanie, organizowanie, sterowanie i kontrolowanie, musz stanowi dziaania wzajemnie sprzone i zalene od siebie, gdy tylko w takich warunkach mog zapewnia optymalne funkcjonowanie logistyki. 7. Realno. Wszelka dziaalno logistyczna musi uwzgldnia racjonalne rozwizania koncepcyjne przedsibiorstwa i acucha logistycznego, uwarunkowania wewntrzne i zewntrzne, oraz musi by oparta na aktualnych ekonomicznych realiach rynku.

23

4. PROCESOWE UJCIE LOGISTYKI

4.1. Pojcie procesu w przedsibiorstwie
Zarzdzanie organizacj, jako zbiorem wzajemnie powizanych ze sob procesw, skoncentrowane jest na osiganiu celw wywodzcych si z potrzeb i oczekiwa klientw, i wyraa si zdolnoci do osigania zaplanowanych celw. Oglnie biorc [21]:

Proces to uporzdkowany cig chwil (zdarze, czynnoci).

W odniesieniu do dziaa w przedsibiorstwie, proces to sowo kluczowe. Okrela si go bowiem jako zbir wzajemnie powizanych czynnikw (zasobw i dziaa), ktre przeksztacaj stan wejciowy w wyjciowy, posiadajcy pewn warto dla klienta. Ujcie procesowe w przedsibiorstwie wskazuje, e logistyka powinna by skupiona na przebiegach okrelonych zdarze, a nie na stanowiskach pracy, funkcjach, czy komrkach [95]. Takie podejcie uatwia optymalizacje przedsibiorstwa, jako caoci, poniewa granice pomidzy dziaami, utrudniajce komunikacje, zostaj zastpione granicami midzy procesami rys. 5. a)
granica komrka

b)

granica

proces

Optymalizacja w komrce

Optymalizacja w przedsibiorstwie

Rys. 5. Ilustracja przedsibiorstwa: a) w ujciu tradycyjnym, b) procesowym (wg A. Hamrola [34])

W rezultacie celem nadrzdnym staje si wynik procesu, a to przecie procesy i ich wyniki s rdem dostarczania klientowi oczekiwanych przez niego produktw. Narzdziem do identyfikacji ogu procesw przedsibiorstwie s tzw. mapy procesw [69]. Przykadem analizy czynnikowej, wynikajcej z takiej mapy, jest np. diagram wia. Skada si on z czterech pyta (ng) dotyczcych procesu, i dwch pyta powizanych z jego wejciami wejciem i wyjciem procesu (gowa i ogon wia) rys. 6.
Przy pomocy czego?
(wyposaenie)

Przy pomocy kogo?

(wiedza, kwalifikacje)

WYMAGANIA

WYMAGANIA

WEJCIE
Co naley otrzyma?

WYJCIE
Co naley dostarczy?

PROCES

Ile?
(wskaniki wydajnoci)

Jak?
(instrukcje, procedury, metody)

Rys. 6. Diagram wia do analizy czynnikowej procesu (wg A. Hamrola [34])

24

4.2. Rodzaje procesw w przedsibiorstwie

Pierwszym i najwaniejszym krokiem przy wdraaniu logistyki w przedsibiorstwie jest zidentyfikowanie procesw. Najbardziej oglny podzia, to procesy gwne i pomocnicze: procesy gwne (podstawowe) realizacji produktu, grupuj dziaania powizane technologicznie w procesy wytwarzania, w wyniku ktrych nastpuje wytworzenie wyrobu. procesy zarzdzania, ustanawiajce cele strategiczne, sposb realizacji celw i zarzdzania oraz zapewniajce cige doskonalenie podstawowych procesw realizacji, procesy pomocnicze, wspomagajce proces produkcji, np. dostarczenie surowcw, procesy utrzymania zasobw, zapewniajce odpowiedni poziom jakoci zasobw niezbdnych w procesach objtych systemem (procesy kontroli), procesy zakupu, zapewniajce waciw ilo i jako dostarczanych surowcw, procesy zwizane z klientami, zapewniajce szybk wymian informacji pomidzy klientem a organizacj, oraz odpowiedni sposb postpowania w stosunku do klienta, procesy logistyczne wspomagajce funkcjonowanie systemu zarzdzania i zapewniajce jego skuteczno oraz efektywno. Obejmuj one aktywnoci i dziaania zwizane z przygotowaniem infrastruktury procesw podstawowych i zarzdzania, tworzeniem systemw informacyjnych, transportu, magazynowania, rachunkowoci i finansw, sprawozdawczoci i controllingu. Struktur i powizanie powyszych procesw w przedsibiorstwie ilustruje rysunek 7 [59].
Procesy logistyczne Procesy zarzdzania

Klienci

Dostawcy

Zakupy

Procesy utrzymania zasobw

Rys. 7. Struktura procesw w przedsibiorstwie (wg J. Lichtarskiego [59])

W ramach procesw logistycznych wystpuje koordynacja caoci dziaa w przedsibiorstwie. Celem kocowym koordynacji jest uzyskanie jednomylnoci w realizacji zadania, ktrego skadowymi s te dziaania. Kluczem do koordynacji jest wgld w wewntrzn struktur wykonawcw i okrelenie ich zada [57]. Std te mona powiedzie, e:

koordynacja logistyczna procesw = uzgodnienia + uzalenienia.

Klienci

Procesy zwizane z klientem

Procesy pomocnicze

Gwne procesy realizacji produktu

25

4.3. Mapowanie procesw

Najwikszym problemem wynikajcym z podejcia procesowego, jest problem identyfikacji zalenoci pomidzy procesami. Zagadnienie to wie si w praktyce z tzw. mapowaniem procesw. Dostrzeenie, e pewne dziaania cz si w proces, nie jest wcale oczywiste. Z pozycji wykonawcy dziaania dostrzega si jedynie obowizek uzyskania pewnego wyniku. Czsto nie jest on w ogle zainteresowany, kto jest odbiorc wyniku [53]. Tworzeniem mapy procesw

organizacji musi zaj si kierownictwo organizacji, poniewa tylko ono ma wystarczajcy zasb wiedzy, ktry pozwoli w prawidowy sposb opisa organizacje za pomoc procesw [36]. Przez mapowanie rozumie si zidentyfikowanie procesw we wszystkich obszarach zarzdzania i zapisanie ich w postaci diagramw przebiegu (schematw). Sposb powiza i ich charakter moe wynika zarwno z nastpstwa okrelonych czynnoci, wynikajcego z technologii produkcji (wytwarzania usugi), lub moe mie zwizek z zalenociami pomidzy procesami

gwarantujcymi realizacj produktu lub spjno systemu. Mapa procesw jest graficzn jego interpretacj, bardziej komunikatywn ni opis sowny (jeden obraz wart jest tysica sw). Mapowanie procesw jest wic opisem graficznym architektury procesowej przedsibiorstwa, po to, aby zorientowa si, co si w nim dzieje teraz lub co si ma dzia w przyszoci rys. 8.
PROCESY ZARZDCZE
strategia i zarzdzanie celami audity wewntrzne przegldy systemu dziaania korygujce i zapobiegawcze nadzr nad dokumentacj i zapisami

PROCESY GWNE

PROCESY POMOCNICZE
Monitorowanie i doskonalenie Zarzdzanie infrastruktur

KLIENCI

Pozyskiwanie klientw i marketing

Sprzeda

Projektowanie i rozwj

Produkcja

Doskonalenie personelu Zakupy i logistyka

Serwis

Rys. 8. Wielopoziomowa mapa procesw (wg K. I. Hejduk [36])

Mapa przedstawia, w najbardziej skromnej postaci, jakie dziaania wchodz w zakres procesu, i jak dziaania te s powizane. Bardziej rozbudowane mapy mog zawiera:

wykonawcw dziaa (na przykad stanowiska lub komrki organizacyjne), mechanizmy realizacji dziaa (na przykad uywane systemy informatyczne), informacje potrzebne do wykonania dziaa (informacje wejciowe), informacje bdce rezultatem wykonania dziaa (informacje wyjciowe).

26

4.4. Procesy logistyczne

W przedsibiorstwach realizowana jest dua liczba procesw, ktre s odpowiednio zsynchronizowane, a ich realizacja wymaga sterowania przydziaami zasobw i szerokiej komunikacji midzy jednostkami a osobami kierujcymi. Odpowiednie transformacje przedmiotw pracy (materiaw) wystpuj w ramach procesw technologicznych. W wyniku ich realizacji powstaje uyteczno postaci [85]. Drug grup stanowi procesy logistyczne, polegajce na fizycznym przemieszczaniu dbr oraz zwizanych z nimi informacji (w trakcie tych procesw nastpuj dalsze transformacje (dowartociowanie) produktu rys. 9 [24]. Transformacja przedmiotw Magazynowanie Transport Przeadunek Sortowanie Pakowanie Opracowanie zamwie pracy Zmiana czasu Zmiana przestrzeni Zmiana iloci Zmiana gatunku Zmiana waciwoci transportowych przeadunkowych i magazynowych Zmiana w logistycznym zdeterminowaniu towaru
Procesy pomocnicze Procesy gwne

PROCESY LOGISTYCZNE

Rys. 9. Procesy logistyczne i transformacja towarw w przedsibiorstwie (wg K. Ficonia [24])

Proces logistyczny skada si z procesu gwnego, w ktrym s: - operacje transportowe, - operacje magazynowe, - operacje przeadunkowe, - gospodarka materiaowa, oraz procesu pomocniczego, na ktry skadaj si: - pakowanie, - znakowanie, - metkowanie, - opracowanie zamwie, - przygotowywanie dokumentacji przewozowej itp. Istotne jest podkrelenie, e proces jest wtedy logistyczny, gdy pojawia si potrzeba skoordynowania go z innymi procesami [54]. Rachunek efektywnoci (skutecznoci), wsparcia logistycznego dowolnej dziaalnoci, odnosi si musi do zdefiniowanych procesw logistycznych (koszty zmienne), jak i angaowanego systemu wsparcia logistycznego (koszty stae). W zwizku z tym, istotny staje si problem doboru metod i narzdzi identyfikacji oraz ich oceny ekonomicznej, poprzez okrelanie skutecznoci i efektywnoci, ale przede wszystkim waciwego ich opisania.

27

4.5. acuch logistyczny

Dziaania logistyczne w przedsibiorstwie zmierzaj do skoordynowania i zintegrowania rnych procesw. Proces skoordynowany to taki, w ktrym s wprowadzone okrelone reguy postpowania. Charakter dziaa koordynacyjnych jest cile zwizany z poziomami postrzegania: poziom biznesowy efektem koordynacji powinny by korzyci ekonomiczne, poziom menederski ocena produktywnoci, czyli efektywnego wykorzystanie zasobw, poziom operacyjny uzyskanie sprawnoci (pynnoci) dziaa i procesw.

Podejcie procesowe to kluczowa umiejtno zarzdzania biaymi przestrzeniami pomidzy struktur funkcjonaln a projektow (logistyczn). W tradycyjnych przedsibiorstwach koordynacja nastpuje zwykle w ujciu pionowym (dziaach funkcyjnych, np. marketingu, produkcji, zbytu, itp.), tymczasem procesy logistyczne przecinaj w poprzek struktur organizacyjn. Z tego tytuu powstaj rne konflikty. Mona je eliminowa rnymi sposobami, jednake z punktu widzenia logistyki najbardziej waciwym jest ich likwidacja przez zintegrowanie dziaa w jeden acuch. acuch logistyczny to zesp pewnej liczby jednostek, ktre dziaaj wsplnie w sposb zintegrowany w celu dostarczenia waciwego produktu, we waciwe miejsce, we waciwym czasie, zachowujc odpowiedni jako, po najniszym koszcie [3]. Dla podkrelenia zalenoci midzy jednostkami zaangaowanymi w przepywy wprowadzono okrelenie chain acuch, w ktrym kade ogniwo ma pewn niezaleno, ale jest ona ograniczona zobowizaniami wobec ogniwa poprzedzajcego (dostawcy) i nastpujcego (odbiorcy). Poniewa obszarem zainteresowania byy dziaania o podou ekonomicznym, wprowadzono okrelenie dopeniajce supply, ktre odpowiada w teorii ekonomii poday, a w praktyce dostawom. Amerykaskie sformuowanie supply chain godzio wic dwa historyczne nurty: dystrybucji i zaopatrzenia, ktrym wczeniej przypisano znaczenie logistyka [114]. W krajach europejskich, takich jak Niemcy i Francja, odpowiednikiem supply chain stao si pojcie acucha logistycznego. W jzyku niemieckim jest to logistische Kette, a w jzyku francuskim chane logistique [26]. W polskiej literaturze najczciej spotyka si okrelenie acuch dostaw, ale mwi si te o acuchach logistycznych lub zintegrowanych acuchach logistycznych [113]. Zintegrowane acuchy logistyczne to inaczej zarzdzanie przepywem zasobw, opartych na sieci wsppracujcych aplikacji, rozmieszczonych w poszczeglnych wzach acucha, sterowanych zdarzeniami (np. zakupem towaru przez klienta, potwierdzeniem odbioru dostawy itd.) i opartych na procesach biznesowych, rozcigajcych si wzdu caego acucha, a nie ograniczajcych si do jednej organizacji. Ten nowy jakociowo wymiar podejcia do procesowej orientacji dziaalnoci przedsibiorstwa sprawia, e na tym poziomie nie zaleca si uywania pojcia logistyka. Bardziej waciwym okreleniem jest zarzdzanie acuchami logistycznymi, bdce odpowiednikami amerykaskiego okrelenia Supply Chain Management [1].

28

4. 6. Tworzenie acucha logistycznego

Logistyka w ujciu procesowym obejmuje projektowanie i tworzenie technicznych,

organizacyjnych i informacyjnych systemw, skadajcych si na infrastruktur procesw wspomagajcych podstawow dziaalno organizacji oraz planowanie, sprawn realizacj i wzajemn koordynacj tych procesw w ramach okrelonej infrastruktury tak, aby ich wyniki suyy osiganiu zamierzonych celw przedsibiorstwa. Wymaga ono odpowiedniego

postpowania i specjalnych umiejtnoci, dziki ktrym logistyk nie tyle zarzdza, co warunkuje dostarczanie dbr: co, kiedy, gdzie, ile, jak? Mona si wic zgodzi z autorami pracy [34], e:

logistyka to warunkowanie dostarczania dbr.

Logistyka stwarza wic warunki, aby powsta waciwy przepyw produktu od producenta do odbiorcy i aby przepyw ten by najbardziej efektywny z punktu widzenia producenta. Mylenie logistyka koncentruje si wic na tym, jak uporzdkowa wszystkie elementy tworzce acuch logistyczny, aby zadowoli odbiorc w zgodzie z interesem swojej firmy rys.10 [13].
przyczyna

uporzdkowane czynnoci = proces

skutek

KLIENT
(zlecenie)
Operacja pod warunkiem A Operacja pod warunkiem B Manipulacja i przeksztacanie Operacja pod warunkiem n

KLIENT
(satysfakcja)

Rys. 10. Tworzenie acucha logistycznego (wg M. Christophera [13])

Tworzenie struktury acucha logistycznego mona dokona zgodnie z algorytmem [114]:

1. Ustali wszystkie wymagania zwizane z zaspokojeniem oczekiwa klienta. 2. Pogrupowa dziaania ze wzgldu na ich wsplne cele, wzgldnie stosowane praktyki. 3. Przedstawi dziaania w postaci mapy procesu, wskazujc na wystpujce zalenoci. 4. Zidentyfikowa klientw firmy oraz sprawdzi, czy zidentyfikowano i zrnicowano
procesy i praktyki zwizane z poszczeglnymi klientami.

5. Ustali wszystkie wymagania zwizane z zaspokojeniem oczekiwa klienta. 6. Zidentyfikowa dostawcw wyrobw (surowcw, sprztu, wyposaenia) i usug. 7. Zidentyfikowa pozostae elementy otoczenia firmy (np. instytucje nadzorujce), 8. Ustali, ktre procesy i realizowane w ich zakresie dziaania nie bd na pewno decydowa
o jakoci oferowanych produktw naley je jednoznacznie okreli i uzasadni.

9. Okreli najistotniejsze dla klienta wymagania jakociowe oraz ustali, ktre z

realizowanych dziaa w firmie decyduj w gwnej mierze o ksztatowaniu tych wymaga.

10. Okreli wymagania dla produktw wynikajce z obowizujcego prawa. 11. Skorygowa ponownie struktur procesu logistycznego.

29

5. SYSTEMOWE UJCIE LOGISTYKI

5.1. Systemy logistyczne i ich struktura
Systemowe ujcie (podejcie, sposb mylenia) byo wiodcym paradygmatem w nauce drugiej poowy dwudziestego wieku i jest nim nadal. Sowo system jest uywane we wszystkich jzykach do oznaczenia poj nawizujcych do zagadnie ujmowanych kompleksowo. Jest ono pojmowane najczciej w dwch aspektach, jako okrelenie celu dziaania i jako okrelenie typu realizacji. Systemy zbudowane s z ukadw, ktre tworz ich struktur materialn (maszyna) i niematerialn (ludzie i informacja). Struktura systemw to uporzdkowanie, ktre podlega okrelonym prawom [80]. O ujciu systemowym decyduje nie tyle kwestia racji, co dogodnoci, terminu system uywa si zwykle bowiem jako synonimu porzdku. Jeli na dan rzecz (proces, problem) spogldamy ze zwrceniem uwagi na struktur, wtedy ju ujmiemy rzecz systemowo. Systemem staje si to, co zdaniem badacza warto bada jako system [92]. Mylenie systemowe na temat logistyki polega na szukaniu powiza pomidzy jej rnymi aspektami, ktre s pozornie niezalene, i dostrzeganiu struktury i hierarchii [79]. Logistyka w nowoczesnym ujciu pojmowana jest jako zintegrowany system planowania, zarzdzania i sterowania struktur przepyww materiaowych oraz sprzonych z nimi przepyww informacyjnych i kapitaowych. Moe si to odbywa na rnych poziomach zorganizowania, std te w ujciu hierarchicznym logistyka ma trzy wyrane gazie dziaa rys. 11 [67]:

makrologistyczna, dotyczc tworzenia oglnogospodarczych systemw logistycznych, metalogistyczna (zwana kanaem logistycznym), ma charakter midzyorganizacyjny, mikrologistyczna dotyczy poszczeglnych przedsibiorstw.

SYSTEMY LOGISTYCZNE
Systemy makrologistyczne Systemy metalogistyczne Systemy mikrologistyczne

sfery oglnogospodarcze (np. krajowy system

komunikacji)

sfery podmiotw gospodarczych

(np. midzyapteczny system hurtowni lekw)

podmioty gospodarcze
(np. przedsibiorstwo produkcyjne, hurtownia)

Zasig (obszar) dziaania systemu

Rys. 11. Struktura systemowa logistyki (wg E. Michlowicza [67])

30

5.2. Logistyka w strukturze systemowej przedsibiorstwa

Do logistyki nale wszystkie czynnoci, poprzez ktre nastpuje planowanie, realizacja i kontrola przestrzenno-czasowych transformacji produktw i zwizane z nimi transformacje w zakresie iloci i rodzajw produktw, podatnoci tych produktw na procesy manipulacyjne. Poprzez wspdziaanie tych czynnoci nastpuje uruchomienie przepywu materiaw, czcego w sposb moliwie najbardziej efektywny miejsca wysyki i odbioru. Spraw logistyki jest zapewnienie, by odbiorca otrzyma od dostawcy produkt waciwy pod wzgldem iloci i rodzaju, we waciwym czasie i miejscu, oraz by koszt zwizany z dostaw by minimalny. Okrelenie przedsibiorstwa jako systemu zdarze, ktry tworzony jest przez zbir elementw powizanych ze sob procesami, umoliwia przeniesienie koncepcji teorii systemw na grunt logistyki. W zalenoci od funkcji dziaalnoci przedsibiorstwa i zoonoci procesw gospodarczych systemem integrujcym jest system zarzdzania, ktrego nieodczn czci jest podsystem logistyczny rys. 12 [96].
SYSTEM LOGISTYCZNY Cechy inherentne systemu
- koszty - termin - zgodno INFORMATYCZNY

SYSTEM JAKOCI
- wymagania - pomiar - losowo

STERUJCY

SYSTEM OPERACYJNY
TECHNICZNY - maszyna - materia - metoda Produktywno Skuteczno

Cel systemu
Optymalno

Cechy wynikowe

losowo

zgodno

satysfakcja

Rys. 12. Nadrzdno logistyki nad innymi systemami w przedsibiorstwie [96]

Najbardziej oglny obraz przestrzeni strategicznej oddaje zbir elementw danego systemu, wyodrbnionych ze wzgldu na kierunek oddziaywania i rodzaj oddziaywujcych elementw. Najniszym w hierarchii jest podsystem operacyjny, ktrego celem jest uzyskanie okrelonej produktywnoci. Jest on podsystemem (skadow) systemu jakoci, ktrego celem jest uzyskiwanie wyrobw zgodnie z wymaganiami jakociowymi. On z kolei jest zanurzony (tworzy podsystem) w systemie logistycznym, ktrego celem jest optymalizacja caego acucha poday. W systemie logistycznym dokonuje si przepyw dbr materialnych oraz informacji, sucej tym osobom. Wyrnia si wic dwie sfery [66]:

realn procesy transportu i magazynowania, wirtualn procesy zarzdzania.

31

5.3. Zadania systemw logistycznych w przedsibiorstwie

System logistyczny jest to celowo zorganizowany i zintegrowany w obrbie danego ukadu gospodarczego (przedsibiorstwo, pastwo, brana) przepyw materiaw i produktw. System logistyczny jest systemem otwartym, bowiem logistyka w kadym ujciu wie si z rynkiem (obsug klienta). Obsug klienta mona scharakteryzowa jako logistyczne czynnoci z produktem, przynoszce klientowi uyteczno miejsca, czasu i formy, poprzez gwarantowanie tego, e nieuszkodzony produkt znajduje si we waciwym miejscu i czasie. Jako obsugi zaley w gwnej mierze od systemu logistycznego, zgodnie z zasad marketing generuje popyt, logistyka go zaspokaja [9]. Budowanie systemu logistycznego powinno by wic poprzedzone rozpoznaniem potrzeb nabywcw w sferze obsugi. Bdem jest tworzenie systemu logistycznego tylko do redukcji kosztw, bez zbadania wymogw i preferencji klienta. W aspekcie systemowym zadowolenie klienta winno by zatem jednym ze strategicznych celw budowy systemu logistycznego w przedsibiorstwie [71]. Rozlego zada systemw logistycznych ronie, gdy wspczesny rynek domaga si coraz wikszej rnorodnoci produktw i usug, a obszar wsppracy dostawcw i odbiorcw poszerzy si do rozmiaru globu. Na charakterze wspczesnej gospodarki i biznesu najwiksze chyba pitno odcisny procesy globalizacyjne [86]. M. Christopher przytoczy przykad maszyn do szycia firmy Singer: Podstawowe czci skadowe tych maszyn s produkowane na trzech kontynentach: obudowy w USA, way napdowe we Woszech, a silniki w Brazylii. Finalne produkty montuje si na Tajwanie, klienci za s rozsiani po wszystkich krajach wiata [12]. Rozparcelowanie funkcji zaopatrzeniowych, produkcyjnych i dystrybucyjnych pomidzy podmioty zlokalizowane w rnych czciach wiata, stawia ogromne wyzwania przed logistyk, ktra musi ten ukad scala i integrowa. Biorc po uwag zakresy dziaania integrujcego mona wyrni dwa rodzaje systemw logistycznych (bdce obszarem zainteresowa logistyki przemysowej) rys.13 [67]. ZADANIA SYSTEMW LOGISTYCZNYCH

MAKROLOGISTYKA
caoksztat przepywu dbr materiaowych, wielko i struktura utrzymywania zapasw, infrastruktura techniczna warunkujca procesy przepyww i utrzymywania zapasw magazyny, rodki transportu, urzdzenia do za, i wyadunku,

MIKROLOGISTYKA
koordynacja przepywu materiaw i informacji w przedsibiorstwie oraz czynnoci zwizanych z przygotowaniem, przechowywaniem, kompletacj i wysyk wyrobw gotowych do odbiorcw

LOGISTYKA PRZEMYSOWA
Rys. 13. Rodzaje i zadania systemw logistycznych (wg E. Michlowicza [67])

32

5.4. Struktura systemu logistycznego w przedsibiorstwie

System logistyczny przedsibiorstwa to uporzdkowana struktura organizacyjna, utworzona przez infrastruktur techniczn oraz osoby zarzdzajce dan czci procesu [80]. Dla systemw logistycznych charakterystyczne jest wzajemne zazbianie si procesw przemieszczania i magazynowania. System logistyczny nie zmienia jakociowo produktw, ale zmienia je pod wzgldem czasoprzestrzennym, a zmiany te dokonuj si poprzez procesy ruchu i skadowania, ktre wzajemnie si przenikaj i zazbiaj. Opieraj si one na okrelonych priorytetach (cechach tego systemu) jakimi s: koszty, terminy dostawy oraz wymagana jako wyrobu. Efektem tego jest zadowolenie odbiorcy ,przejawiajce siew chci dalszych kontaktw z producentem. Dla producenta natomiast priorytetem naczelnym tego systemu jest pynno i cigo procesu [71].

Struktur systemu logistycznego tworz przepywy dbr materialnych i usug (dbr niematerialnych) oraz towarzyszcych tym przepywom informacji [80].
W ramach tego sytemu najczciej realizowane s procesy transferu, transakcji, zaopatrywania, produkcji i dystrybucji. System moe by prosty lub bardziej zoony, wynika to z zakresu dziaalnoci firmy na rynku. Najbardziej zoone systemy logistyczne wystpuj

w przedsibiorstwach produkcyjnych, zwaszcza przemysowych. Jednak niezalenie od skali dziaalnoci gospodarczej wystpuj strumienie zaopatrzenia oraz strumienie dystrybucji, poprzez ktre przedsibiorstwo ma kontakt z rynkiem [66]. Z kolei wewntrz przedsibiorstwa wyrni mona procesy transportu wewntrzzakadowego, przeadunkw (manipulacji), magazynowania, a take utrzymywania zapasw. W systemie logistycznym przedsibiorstwa produkcyjnego wyrnia si wic podsystemy logistyczne: zaopatrzenia, produkcji, dystrybucji i recyrkulacji, funkcjonujce zgodnie z fazami przepywu dbr fizycznych z rynku zaopatrzenia, poprzez etapy przetworzenia w przedsibiorstwie, a do rynku zbytu rys. 14 [67]. Dostawca Dostawca
Pozyskiwanie surowcw Magazyn przyj PRODUKCJA

Centrum transportu

Magazyn materiaw pomocniczych

LOGISTYKA RECYRKULACJI
Odpady produkcyjne Magazyn wyrobw gotowych Magazyn zbytu LOGISTYKA DYSTRYBUCJI

Magazyn poredni LOGISTYKA ZAOPATRZENIA LOGISTYKA PRODUKCJI

Rys. 14. Struktura systemu logistycznego w przedsibiorstwie (wg E. Michlowicza [67])

33

6. STRUKTURY SYSTEMW LOGISTYCZNYCH

6.1. Klasyfikacja struktur systemowych
Procedur budowy i modernizacji systemu logistycznego umownie mona podzieli na dwie

czci. Jedna z nich dotyczy budowy struktur logistycznych, druga zwizana jest z wdroeniem nowoczesnych metod i technologii w procesie realizacji dostaw na rzecz przedsibiorstw. Analiza struktur systemowych jest wic kluczem do rozumienia wspczesnego przedsibiorstwa w tym take logistyki, system bowiem automatyzuje procesy realizacyjne wg tego samego wzoru (struktury); mona wic go traktowa jako swoisty sposb porzdkowania zwizkw pomidzy wejciem, wyjciem i przedsibiorstwem jak miejscem transformacji zasobw [110]. Przez struktur rozumie si najoglniej cao zoon z okrelonych elementw powizanych pewnymi stosunkami lub skadniki caoci majce cechy pochodne caoci. Struktury maj zarwno zjawiska, jak i wytwory uksztatowane przez czowieka, a take obiekty wystpujce w przyrodzie. Struktury poznajemy nie tylko w naszym dowiadczeniu konkretnym, ale te w myleniu abstrakcyjnym. Std mona wyrni dwa rodzaje struktur: konkretne i abstrakcyjne.

System to funkcja: struktury, procesu i przyczynowoci. (P.Winiwarter, Cz.Cempel)

Wedug tych badaczy [110] dziaanie dowolnego systemu (w tym wic take i logistycznego) naley rozpatrywa w trzech przekrojach: struktury, procesu i przyczynowoci. Na pierwszym miejscu stoi struktura, bowiem to ona decyduje gwnie o zachowaniu si systemu. Istot podejcia systemowego jest wic poszukiwanie korzystnych rozwiza w zakresie struktur systemu. Wedug E. Michlowicza projektowanie systemw z uwzgldnieniem ich struktury to [67]: 1. Modelowanie system nie istnieje, ale ma by sformuowany i powinien posiada struktur wykazujc z przyjtym prawdopodobiestwem wymagane zachowanie; 2. Synteza system istnieje, ale nie jest znana jego struktura oraz zachowanie; zadanie polega na zdefiniowaniu zachowania i wnioskowania na tej podstawie o strukturze systemu; 3. Analiza system istnieje i znana jest jego struktura, na tej podstawie konieczne jest okrelenie jego prawdopodobnego zachowania; 4. Optymalizacja system istnieje, znana jest jego struktura i zachowanie systemu; poszukiwane s takie parametry wejciowe, przy ktrych zachowanie systemu (wg przyjtych kryteriw) bdzie najkorzystniejsze. W systemach logistycznych (celowo uksztatowanych przez czowieka) wyrnia si [1]: struktur przestrzenn, struktur organizacyjn, struktur informacyjn.

34

6.2. Struktura przestrzenna

Struktura przestrzenna acucha logistycznego zwizana jest z kryterium instytucjonalnym (liczb i rodzajem instytucji wzw acucha) podstawowych struktur systemw logistycznych. Biorc to pod uwag mona rozrni systemy mikrologistyczne, metalogistyczne (czyli acuchw logistycznych), makrologistyczne oraz midzysystemy (zewntrzne systemy logistyczne) [67]. W zakresie systemw metalogistycznych (w przedsibiorstwie), wyrnia si struktury [80]: A. jednostopniowe (bezporedni przepyw wyrobw), B. wielostopniowe (poredni przepyw wyrobw), C. kombinowane (moliwe s przepywy bezporednie i porednie). Jeeli przyjmie si za punkt wyjcia mylenie kategoriami sieci zalenoci i oznaczenia: o wze, cieka, wwczas mona dokona podziau systemw pod wzgldem przestrzennym rys. 15. A. System jednostopniowy
punkt dostawy punkt odbioru

B1. System wielostopniowy

punkt dostawy punkt koncentracji punkt odbioru

Hurtownia

C. System kombinowany
punkt dostawy punkt rozdziau punkt odbioru

B2. System wielostopniowy

punkt dostawy punkt rozdziau punkt odbioru

Hurtownia

Cross docking

Rys. 15. System logistyczny jako ukad wzw i cieek (wg H. CH. Pfohla [80])

Wzy to punkty, w ktrych nastpuje przetwarzanie lub skadowanie materiaw, cieki obrazuj drogi (powizania transportowe) pomidzy wzami. Jeeli rozpatrujemy cieki w ramach jednego podmiotu gospodarczego, wwczas uywa si okrelenia wewntrzny acuch dostaw. Jeeli mwimy o bezporednich dostawcach i odbiorcach, uywamy okrelenia rozszerzony acuch dostaw. Jeeli rozpatrujemy wszystkich dostawcw i odbiorcw, mamy do czynienia z penym acuchem dostaw. Zalet systemw jednostopniowych jest to, e unika si dodatkowych procesw logistycznych w punkcie przerwania przepywu (w hurtowni lub punkcie cross dockingu). Zalet systemw wielostopniowych jest natomiast zblienie punktu koncentracji produktw do rynku regionalnego, co pozwala szybciej zaspokaja potrzeby klientw na tym rynku. Wad tego rodzaju systemw s dodatkowe procesy logistyczne w punkcie koncentracji lub rozdziau.

35

6. 3. Struktura organizacyjna
System logistyczny przedsibiorstwa jest niewtpliwie bardzo zoony i jego analiza wymaga wyodrbnienia struktury organizacyjnej. Obejmuje ona metody organizacji i zarzdzania acuchem dostaw. W tym zakresie wyrni mona podzia systemw pod wzgldem [66]: sfery dziaania

podsystem logistyczny w sferze zaopatrzenia, podsystem logistyczny w sferze produkcji, podsystem logistyczny w sferze dystrybucji (zbytu), podsystem logistyczny w sferze recyklingu, zintegrowany podsystem logistyki materiaowej, treci zada logistycznych

podsystem transportu, podsystem ksztatowania zapasw, podsystem gospodarki materiaowej, podsystem opakowa, treci funkcji zarzdzania i szczebla decyzyjnego

podsystem organizacji logistyki, podsystem kontroli logistycznej, podsystem zarzdzania strategicznego, podsystem zarzdzania operacyjnego.

Podzia logistyki w przedsibiorstwie wg kryterium sfery dziaania obrazuje rysunek 16 [80].

Procesy logistyczne w przedsibiorstwie

Logistyka marketingowa

Rynek zaopatrzenia

Logistyka materiaowa Logistyka zaopatrzenia surowce, materiay pomocnicze, materiay napdowe, pprodukty, czci zamienne. Logistyka produkcji surowce, materiay pomocnicze, materiay napdowe, pprodukty, czci zamienne. Proces produkcji
Magazyn przejciowy

Logistyka dystrybucji

wyroby gotowe, pprodukty, czci zamienne.

Magazyn odbiorczy

Magazyn zaopatrzeniowy

Magazyn zbytu

Magazyn wydawczy

Materiay do ponownego wykorzystania, odpady, opakowania zwrotne, zwroty materiaw Logistyka recyklingu Rys. 16. Funkcjonalny podzia logistyki w przedsibiorstwie wedug sfer dziaania (wg H. Pfohla [80])

Rynek zbytu

36

6. 4. Struktura informacyjna
Struktura informacyjna systemu uzupenia struktur organizacyjn poprzez realizacj funkcji informacyjnych, wicych si z przepywem fizycznym zasobw i wyrobw. Jako element czcy struktur organizacyjn i przestrzenn systemu logistycznego, umoliwia zarzdzanie caym systemem, niezalenie od przepyww fizycznych, poniewa odwzorowuje te struktury w postaci odpowiednich systemw rys. 17 [67]. dostawcy surowcw dostawcy podzespow producent kocowy dystrybutorzy wyrobw sprzedawcy klienci kocowi

wydobycie
LAN dostawcy

wytwarzanie
LAN dostawcy

sprzeda
komputer sprzedawcy

WAN Wide Area Network LAN LAN komputer dostawcy dystrybutor sprzedawcy a

LAN dostawcy

LAN dostawcy

komputer producenta

komputer dystrybutora

komputer sprzedawcy

komputer klienta

LAN Local Area Network

Komputer pionu marketingowego Komputer pionu marketingowego Meneder ds. magazynowania Meneder ds. transportu Komputer pionu logistycznego Komputer pionu finansowego Meneder ds. obsugi zamwie Meneder ds. produkcji

LAN

Rys. 17. Struktura informacyjna w systemach logistycznych (wg E. Michlowicza [67])

Wymogi integracji strumieni informacyjnych w systemie logistycznym to [30]: ujednolicenie dostpu do rnych rde informacji, moliwo badania caego systemu logistycznego (a nie tylko podsystemu), czenie operacji przetwarzania danych, czenie komrek przetwarzania danych.

37

6.5. Przykad struktury informatycznej

Z duym zasobem informacji i danych maj do czynienia dziay logistyki (w ich skad wchodz komrki zajmujce si magazynowaniem, transportem, planowaniem, zakupami) przedsibiorstw produkcyjnych i handlowych, a take firmy wiadczce usugi logistyczne na zewntrz. Schemat systemu informacji logistycznej dla firmy wiadczcej usugi logistyczne, przedstawiajcy jego struktur wraz z wykorzystywanymi kanaami informacyjnymi, pokazano na rys. 18.
SYSTEM INFORMACYJNY DOSTAWCY USUG LOGISTYCZNYCH
Transport Pooenie adunku Towar Banki danych i serwisy Klient docelowy (przy wykorzystaniu i transportu magazynowanie informacyjne sieci (poprzez wyniki bada dokumentw papierowych GPS produkcja teleinformatyczne marketingowych) Informacje Dane Informacja Dane Informacje

SYSTEM INFORMACJI LOGISTYCZNEJ

SYSTEMY Informacje INFORMACJI LOGISTYCZNEJ Potrzeby danych PARTNERW (dostawcw Informacje i odbiorcw)

Podsystem zbierania danych (rda zewntrzne i wewntrzne, dane retrospektywne i prospektywne badania marketingowe Podsystem porzdkowania danych (bazy danych i mechanizmy wyszukiwawcze Podsystem analizy danych (filtrowanie i przetwarzanie procedury oceny i prezentacji Podsystem wspomagania decyzji (bazy danych, baza wiedzy, modele analityczne, mechanizm wnioskujcy)

Przekaz za pomoc EDI lub rozwiza opartych na czach internetowych Informacje

Potrzeby danych i informacji

Informacje

Potrzeby informacyjne

Informacje

Potrzeby informacyjne

Menederowie logistyki Decyzje Dziaalno logistyczna (wydobycie, wytwarzanie, magazynowanie, handel, transport, obsuga klienta)

Kierownictwo naczelnego szczebla w przedsibiorstwie

Decyzje Przedsibiorstwo jako cao (ksztatowanie strategii, wdraanie, koordynacja dziedzin dziaalnoci, kontrola, korekty)

Rys. 18. Przykad struktury systemu informacji logistycznej dostawcy usug logistycznych (wg Encyklopedii Zarzdzania)

System informacji logistycznej uatwia zarzdzanie caym przedsibiorstwem, zarwno na poziomie strategicznym, jak rwnie taktycznym oraz operacyjnym, dlatego te dane pozyskiwane w przedstawionym systemie, jak rwnie opracowane w nim informacje, powinny by dostpne nie tylko dla kierownictwa logistyki, podejmujcego kluczowe decyzje w tym obszarze, ale take dla kierownikw niszych szczebli zaangaowanych w realizacj codziennych zada, w obrbie wyrnionej dziedziny funkcjonalnej [43].

38

6. 6. Struktura cross-docking
Cross-docking (lub flow logistic) to nowoczesna struktura organizacyjna logistyki, oparta na przeadunku kompletacyjnym. Istot jego dziaania jest zebranie towarw z wielu punktw i od rnych dostawcw (w jednym miejscu), albo przeciwnie: odbieranie przesyek z okrelonego punktu, by mc dostarcza je potem do jednego odbiorcy (w pierwszym przypadku) lub zorganizowa dystrybucje do rnych miejsc (rozwizanie drugie). Cross-docking charakteryzuje si wic tym, i towar nie musi by skadowany w magazynie. Wszystkie operacje wykonywane s w strefach przyrampowych, dziki czemu uzyskuje si lepsze wspczynniki zarwno finansowe, jak i czasowe. Dziki wyeliminowaniu procesu magazynowania, moliwe jest znaczne zredukowanie kosztw dystrybucji [42]. Cross-docking wymaga jednak dokadnego

zsynchronizowania wszystkich procesw przyjmowania i wydawania towarw. Wedug Wikipedii cross-docking mona zastosowa na trzech poziomach: 1) Cross-docking penych palet: jest to jego najbardziej uproszczona forma,

w ktrej pene palety jednorodnego wyrobu s kierowane bezporednio do sklepw. Metoda ta jest uyteczna tylko do produktw o duej objtoci. 2) Cross-docking zamwie sklepw skompletowanych przez dostawc: jest to do rzadka forma przeadunku kompletacyjnego. Polega na tym, e na producencie spoczywa obowizek skompletowania i wysania palety, ktr mona bdzie dostarczy bezporednio do sklepu; wymagane jest wic, by producent zna zapotrzebowanie kadego ze sklepw, ktre zaopatruje. Efektem jest czsto zwikszenie wydatkw producenta, ale za to znaczne obnienie kosztw detalisty. 3) Cross-docking z kompletacj w punkcie przeadunkowym: to najczciej stosowana forma cross-dockingu. Polega na dostarczaniu penych palet tego samego wyrobu do Centrum Dystrybucji, w ktrym pobierane z tych palet produkty wykorzystywane s do skompletowania zamwienia konkretnego sklepu. Nie w peni oprnione palety s przechowywane jako zapas obrotowy i wykorzystywane nastpnego dnia rys. 19.
Sklep X Palety skompletowane do sklepu KOMPLETACJA Palety z jednorodnym produktem Producent A Producent B Producent C Zapas obrotowy Sklep Y Sklep Z

Rys. 19. Przykad cross-dockingu z kompletacj w punkcie przeadunkowym (wg Wikipedii)

39

7. LOGISTYKA PRZEMYSOWA
7.1. Przesanki do powstania
Rzeczywiste zaakceptowanie logistyki przez nauk i praktyk przedsibiorstw nastpio dopiero po II wojnie wiatowej, jednake jej pocztki sigaj czasw znacznie wczeniejszych. W 1844 roku ukazaa si praca francuskiego inyniera Juliesa Dupuit, zatytuowana Kilka uwag nt. pomiaru uytecznoci prac publicznych [1]. Pisze w niej, np: Faktem jest, e transport drogowy jest szybszy, pewniejszy i mniej podatny uszkodzenia. S to zalety, do ktrych handlowcy przykadaj du wag. Czasem jednak moe okaza si, e korzystniejsz rzecz bdzie zaoszczdzenie 0,87 franka poprzez uycie transportu wodnego. Jeli bowiem zaoszczdzona kwota pozwoli mu na zakup magazynw oraz na powikszenie zapasw, w celu zabezpieczenia si przed powolnoci i nieregularnoci przewozw drog wodn, a ponadto zostanie mu jeszcze kilka centymw, to zdecyduje si na now tras. Wspczesnym jzykiem jest to opis problemu trade-off. Zwrot ten trudno jest przetumaczy na jzyk polski, ale odpowiada naszemu co za co, co najprociej rzecz ujmujc polega na szukaniu najlepszych rozwiza z punktu widzenia caoci. Idea optymalnego zarzdzania zasobami i procesami naley do podstawowych zagadnie w teorii logistyki [6]. Istotny rozwj logistyki przemysowej nastpi jednak dopiero na pocztku XX w. wraz ze zmian koncepcji produkcji zastosowan po raz pierwszy w zakadach H. Forda w Detroit (stan Michigan). Eksperymenty z nowym sposobem wytwarzania rozpoczy si w maju 1913 roku. Robotnicy za pomoc lin cignli Forda T z zamontowanymi koami, a inni w tym czasie montowali pozostae brakujce elementy. W ten sposb narodzia si tama montaowa rys. 20.

Rys. 20. H. Ford i jego synny samochd Ford T, produkowany w sposb potokowy (wg Wikipedii)

Pomys H. Forda opiera si na rozdzielenia procesu wytwrczego na poszczeglne operacje. Zastosowano tam model dziaania jeden ruch jedna operacja, co spowodowao znaczny wzrost wydajnoci (o 3500% !), a samochody modelu T schodziy z tamy montaowej co 30 sekund. To wanie masowe wytwarzanie spowodowao potrzeb zastosowania logistyki

w przedsibiorstwie. Stan rosncej konkurencji i nasycenia rynku przenis bowiem akcent ze strategii produkcji (produkowa szybciej) na marketingow (maksymalizowa wielko sprzeday), a nastpnie na logistyk (redukcja kosztw caego procesu).

40

7.2. Fazy rozwojowe

W XIX wieku, w okresie rewolucji przemysowej, kiedy gospodarki rynkowe dopiero si tworzyy, teoria i praktyka ekonomiczna byy skoncentrowane na sposobach przeamywania barier technologicznych w procesach produkcyjnych. Mylano o tym, jak szybko i tanio wyprodukowa towary. Pojawienie si parowozu, elektrycznoci, telefonu, silnika spalinowego, powodowao szybki rozwj rynkw zbytu. W tym czasie zaopatrzenie i dystrybucj traktowano jako dodatkowe czynnoci, wprawdzie kosztotwrcze, jednak bez wikszego znaczenia. A do poowy XX w. utrzymywa si jednak klimat dziaa marketingowych. Brak efektywnoci w dziedzinie fizycznej dystrybucji by maskowany tworzeniem nowych rynkw zbytu (spektakularne przykady zastosowania logistyki w praktyce wojennej z okresu II Wojny wiatowej nie zostay w peni wykorzystane). Miay wic swoje uzasadnienie sowa Druckera, ktry pisa [20]:

Sfera dystrybucji jest najbardziej zaniedban i jednoczenie najbardziej obiecujc dziedzin amerykaskiego biznesu. (P. F. Drucker)
Dopiero okres od poowy lat 50. do lat 70. by czasem przebijania si myli logistycznej do grona uznanych dyscyplin naukowych i zastosowania jej w praktyce. Okazao si, e dla klienta bardzo istotna jest take uyteczno czasu i miejsca, a dla firmy istnieje moliwo redukcji kosztw drog koordynacji wszystkich sfer funkcjonalnych zwizanych z przepywem produktw i zwizanej z ni informacji. Kolejne stadia rozwoju logistyki pokazuje rys. 21 [67].

FAZA I
Lata 60. (USA)

CEL: METODA: CEL: METODA: CEL:

optymalizacja produkcji physical distribution planowanie i sterowanie produkcj produkcja na zlecenie optymalizacja zaopatrzenia

FAZA II
Lata 70. (Japonia)

FAZA IIII
Lata 80.

METODA: JIT (Just in Time) CIM (Computer Inegrated.Manuf.) CEL: kooperacyjna koncepcja zarzdzania CIL (Computer Integrated Logistic) zintegrowana koncepcja zarzdzania

FAZA IV
Lata 90.

METODA: CEL:

FAZA V
Po roku 2000

METODA: CILS (Computer Integrated Logistic Systems)

Rys. 21. Fazy rozwojowe logistyki przemysowej (wg E. Michlowicza [67] )

41

7.3. Czynniki sprzyjajce rozwojowi

Punktem przeomowym w historii logistyki by rok 1956, w ktrym opublikowano wyniki badania nad wspzalenoci kosztw frachtu lotniczego i kosztw utrzymania zapasw. Okazao si, e wysoki poziom stawek transportu lotniczego nie powinien by jedynym miernikiem jego uycia. Znacznie waniejsz rzecz jest, aby cakowity koszt transportu i gospodarki zapasami by jak najmniejszy [17]. Wniosek, do ktrego doszli, oraz idea kosztw alternatywnych, nie bya nowoci, teraz jednak zaistniay realne przesanki jej realizacji. Wiele firm amerykaskich dokonao wtedy reorganizacji pewnych grup czynnoci, ktrych koszty byy wymienne. Zazwyczaj wybierano droszy i szybszy transport lotniczy, redukujc w ten sposb rozmiary zapasw i sieci magazynowej, co w sumie przynosio obnik kosztw cznych. Na okres ten przypada rwnie rozwj teorii systemw (opublikowanie Oglnej teorii systemw przez Ludwiga von Berfantlego), jednego z kierunkw nauki o organizacji i zarzdzaniu, ktry kad nacisk na wiedz systemow, czyli postrzeganie wszelkich zjawisk jako ukadu logicznie powizanych ze sob zdarze. Caociowe spojrzenie na przepywy i transformacje zasobw w przedsibiorstwie pozwolio dostrzec nowe aspekty zarzdzania. Byo to wane dla logistyki, bowiem z teorii tej wynika, i istnieje wspzaleno elementw tworzcych dowolny system (a wic i logistyczny), oraz na konieczno traktowania ich w sposb skoordynowany by osign cel. Dawaa ona te podstawy teoretyczne do dokonania zmian struktury organizacyjnej, m.in. do utworzenia dziau logistyki, jako dziau skupiajcego wszystkie czynnoci logistyczne pod jednym kierownictwem [81]. Ponadto, do rozwoju logistyki w tym czasie przyczyniy si take dodatkowe trzy czynniki [2]: 1. Pojawienie si tanich technologii informatycznych, co umoliwio komputeryzacj firm, przyspieszyo obieg i wymian informacji, wysz jako obsugi informacyjnej klientw i zmian informacji zarzdczej; 2. Pojawienie si zarzdzania logistycznego (wirtualna kancelaria) jako nowego rda zwikszenia efektywnoci dziaa, oprcz istniejcych ju moliwoci w zakresie technologii produkcyjnych i marketingu; 3. Zmiany demograficzne i ekonomiczne wywoane migracj ludnoci oraz walk konkurencyjn, ktre doprowadziy do wytworzenia si obszarw o rnych potencjaach gospodarczych oraz do zwikszenia asortymentu usug i towarw, co z kolei spowodowao zmiany w sposobach dystrybucji. Logistyka, ktra rozpocza swj rozwj od ukadu: produkcja-transport-magazynowanie-zapasy, cigle rozszerza sfer swych zainteresowa, bowiem wg P. F. Druckera [20], to:

Procesy, a nie produkty, tworz prawdziwe imperia przemysowe.

42

7.4. Ewolucja koncepcji logistycznych

Dalsze przyspieszenie rozwoju logistyki nastpio na pocztku lat 70 XX w. i trwa do dzi. Inicjatorem przyspieszenia by nagy wzrost cen ropy naftowej w 1973 roku. Spowodowao to duy wzrost inflacji, zmniejszenie tempa wzrostu gospodarki i w efekcie realizowanej masy zysku. Przyspieszyo to przeniesienie akcentu z dotychczasowych dziaa, stymulujcych popyt, na poszukiwania w zakresie redukcji kosztw. Lata 80. XX w. to wprowadzenie na rynek komputerw osobistych, a konsekwencj tego bya silna informatyzacja logistyki. Jak twierdzi J. Majewski, nie ma i nie bdzie dobrej logistyki, jeli nie bdzie ona dysponowaa dobr informatyk [63]. Koniec XX w. to dalsza informatyzacja logistyki w kierunku tworzenia systemw zintegrowanych. Logistyka wkroczya bowiem na pole zarzdzania jakoci i niezawodnoci wyrobu, a teraz coraz czciej jednoczy swe cele z zarzdzaniem strategicznym (poziom obsugi klienta) i operatywnym (elastyczno rynkowa) przedsibiorstwa. Dzi na bazie logistyki mona ju zatem zbudowa zintegrowany system wiedzy o przedsibiorstwie i wyznaczy waciwe kierunki dziaa wzrostu jego efektywnoci. Rozwj technik informatycznych otworzy przed logistyk now er rys. 22. Do 1960 r.
Rozproszenie dziaa logistycznych

Do 1980 r.
Stopniowa integracja

Do 2000 r.
Cakowita integracja

Po 2000 r.
Nowe koncepcje

Prognozowanie popytu Zakupy zaopatrzeniowe Planowanie potrzeb Planowanie materiaw Planowanie produkcji Magazynowanie Manipulacje materiaowe Pakowanie przemysowe Zapasy midzyprodukcyjne Zapasy wyrobw gotowych Planowanie dystrybucji Opracowanie zamwie Transport

Zarzdzanie materiaami

Lean Production Lean Management Lean Manufacturing Outsourcing Reeingenieering Logistyka

Zintegrowane systemy informatyczne

Beenchmarking Time Compression Fast Cycle Response Make Buy Mass Logistic Customization

Fizyczna dystrybucja

Rys. 22. Ewolucja koncepcji logistycznych (wg Cz. Skowronek, Z. Sariusz Wolski [95])

Koncepcja zarzdzania logistycznego, okrelana jako lean, oparta na zintegrowanych systemach informatycznych, tumaczona na j. polski oznacza: szczupa (odchudzona) produkcja. Nazwa ta pochodzi od systemu produkcji zapocztkowanego w firmie Toyota, ktrej podstawowym zaoeniem jest eliminacja czynnoci procesw produkcyjnych, realizowanych w przedsibiorstwie, nie dodajcych wartoci wytwarzanemu produktowi [112]. Nazw wymylili Amerykanie, ktrych zainteresoway innowacyjne metody organizacji pracy w tej firmie, ktra odniosa sukces na wiatowych rynkach. Gwne przesanie, jakie niesie za sob idea Lean Manufacturing, to:

nie pracuj ciko pracuj gow!

43

8. LOGISTYKA W PRZEDSIBIORSTWIE
8.1. Przedsibiorstwo w systemie gospodarczym
Do zaspokojenia ludzkich potrzeb potrzebne s dwojakiego rodzaju dobra: wyroby materialne i usugi. Dobra te wytwarzane s przez podmioty gospodarcze (przedsibiorstwa), zajmujce si, oglnie rzecz biorc, produkcj, handlem, bd usugami. Podmioty te wraz z bankami, Skarbem Pastwa i konsumentami tworz gwne filary systemu gospodarczego pastwa rys. 23 [77]. Banki
Oszczdnoci konsumentw Poyczki i usugi wiadczenia Finansowanie Kredyty Podatki Konsumenci -pracownicy Wyroby i usugi Podatki Zyski Subwencje

Skarb Pastwa

Konsumenci

Przedsibiorstwo
SYSTEM GOSPODARCZY

Rys. 23. Miejsce przedsibiorstwa w systemie gospodarczym (wg E. Pajka [77])

Przedsibiorstwo jest to jednostka gospodarcza, prowadzca wasn dziaalno w celu osignicia korzyci materialnych (zysku), oraz ponoszca ryzyko i odpowiedzialno zgodnie z przepisami prawa i stosunkami rynkowymi. Takie jego ujcie ma bardziej charakter ekonomiczno-prawny, w odrnieniu od zakadu, ktrego okrelenie jest bardziej techniczno-inynierskie. Popularnym okreleniem przedsibiorstwa jest te firma, ktre ma jednak ma bardziej zabarwienie handlowe. Kade przedsibiorstwo prowadzi dziaalno w konkretnym otoczeniu, z ktrym wchodzi w rne interakcje. Dynamiczny i niezrwnowaony charakter wzajemnych oddziaywa sprawia, e jest ono zmuszone do stosowania zasady adaptacji. Z zasady tej wynika konieczno zmian w wielu aspektach dziaalnoci. W tym zakresie wyrni mona cztery gwne podejcia [99]: 1. Systemowo-zasobowe koncentrujce si na nakadach. 2. Procesowe zajmujce si gwnie dziaalnoci wewntrzn przedsibiorstwa. 3. Celowe skupiajce si na rezultatach (wynikach). 4. Marketingowe skupiajce si na klientach. Wszystkie te podejcia (strategie) dziaania czy ze sob logistyka rys. 24.

Zasoby (nakady) Obszar dziaania logistyki 1

Proces technologiczny 2 Klienci (konsumenci)

Cele i zadania 3
4

Rys. 24. Powizanie logistyki ze strategiami dziaania w przedsibiorstwie

44

8. 2. Logistyka jako sfera funkcjonalna przedsibiorstwa

Logistyka towarzyszy czowiekowi od zawsze, od zarania dziejw. Jest to dziedzin dziaalnoci wystpujc ju niemal we wszystkich sferach ycia spoeczno-gospodarczego Potrzeba logistykw w przedsibiorstwach, handlu, usugach: niezbdni s w portach, lotniskach, ale take w sdownictwie, policji, wojsku, subie zdrowia itd. Dziaania logistyczne s wszechobecne, zarwno w odniesieniu do pojedynczego czowieka, jak te kadej organizacji, dlatego, e [98]:

Logistyka jest dziedzin wiedzy o procesach logistycznych w gospodarce oraz sztuce skutecznego zarzdzania tymi procesami. (M.Sotysik)
Wspczenie w dziaalnoci przedsibiorstwa, chccego przetrwa i osiga zysk, musi pojawia si orientacja rynkowa, u ktrej podstaw ley filozofia: marketingu, aktywnej promocji, polityki cen i sprawnej logistyki. Przedsibiorstwo produkuje dla klientw i yje z klientw i nie trzeba szeroko uzasadnia, e zdolno do rozwizywania problemw na styku klient producent ma decydujce znaczenie dla konkurencyjnoci. Std te nieprzypadkowo w przedsibiorstwach krajw wysoko rozwinitych charakterystyczne jest stosowanie logistyki na coraz wiksz skal, bowiem [108]:

adne przedsibiorstwo nie jest lepsze ni jego logistyka. (H. G.Tonndorf)

Istot logistyki w przedsibiorstwie jest usprawnienie zarzdzania procesami przepywu wszelkich zasobw (materiaw, wyrobw, rodkw finansowych, informacji, maszyn, pracownikw itp.) w celu zaspokojenia potrzeb wszystkich uczestnikw procesu wymiany dbr W obszarze wspczesnej logistyki nastpuje przesunicie z zada operacyjnych i czstkowych do pojmowania logistyki jako koncepcji zarzdzania systemami logistycznymi w skali caego acucha dostaw [86]. Logistyka w przedsibiorstwie powinna si koncentrowa na cakowitej integracji procesw gospodarczych zarwno w ukadzie fazowym (zaopatrzenie, produkcja, dystrybucja), jak i w ukadzie midzy przedsibiorstwami, w skali krajowej, midzynarodowej i globalnej. Wymaga to strukturalnego i dynamicznego podejcia do samych zada i procesw oraz wyjcia poza klasyczne ju podziay oraz systematyk zada dziaw. Znane powiedzenie o kurze i jajku daje si przenie take na grunt sporu: co jest pojciem szerszym i waniejszym marketing czy logistyka? Prawda jest taka, e obie te dziedziny wiedzy i praktyki gospodarczej wzajemnie si uzupeniaj, bo marketing generuje popyt, logistyka go zaspokaja - rysunek 25 [5]. Przepywowo zorientowane zarzdzanie przedsibiorstwem (logistyka) PRODUKCJA Rynkowo zorientowane zarzdzanie przedsibiorstwem (marketing) RYNEK
Rys. 25. Logistyka i marketing jako zintegrowane sfery funkcjonalne w przedsibiorstwie (wg P.Blaika [5])

45

8. 3. Logistyka jako skadowa zarzdzania

Zarzdzanie odgrywa istotn rol w kadej organizacji, niezalenie czy si ona zajmuje. Jak pisze P. Drucker (guru zarzdzania): zarzd to specyficznie ekonomiczny organ spoeczestwa przemysowego. Funkcja zarzdzania polega na tym, eby zasoby ludzie i materialne przetworzy w produktywne przedsibiorstwo. Przedsibiorstwo moe decydowa, dziaa i zachowywa si tylko tak, jak to robi jego menederowie samo przez si nie ma skutecznej egzystencji [20]. Std wynika, e przedsibiorstwo nie jest i nie moe by mechanicznym zbiorem zasobw: ludzi i maszyn. eby zasoby te przetworzy w przedsibiorstwo, nie wystarczy ustawi je w logicznym porzdku, a pniej doczy tylko waciw pul pienidzy. Musi by co dostarczone do tego przedsibiorstwa jakie materiay do przerobu i co odebrane jakie wyroby. Kto musi nad tym wszystkim panowa i do tego potrzebna jest logistyka [51]. W kadym procesie dziaalnoci gospodarczej wystpuj procesy technologiczne w trakcie ktrych poprzez odpowiednie transformacje przedmiotu pracy powstaje uyteczno postaci. Drug grup stanowi procesy logistyczne, w trakcie ktrych powstaje uyteczno czasu i miejsca. Logistyka stwarza wic warunki, aby powstaa ta uyteczno (zostay zaspokojone realne potrzeby nabywcw). Tworzy warto dodan przez przepyw materiaw i informacji rysunek 27 [13]. Przepyw materiaw o wartoci dodanej Przedsiwzicie przemysowe Dostawcy Zaopatrzenie Wytwarzanie Dystrybucja Nabywcy

Przepyw informacji dotyczcej popytu

Rys. 27. Proces zarzdzania logistyk (wg M. Christophera [13])

Na poziomie taktycznym logistyka staje si skadow zarzdzania, majc zadanie wprowadzania mechanizmw koordynacji umoliwiajcych realizacj procesw, w ktrych uczestniczy przedsibiorstwo. Na zarzdzanie logistyczne skada si: formuowanie strategii, planowanie, sterowanie i kontrola procesw przepywu i magazynowania surowcw, zapasw produkcji w toku, wyrobw gotowych i odpowiednich informacji, od punktu pozyskania do miejsc konsumpcji [1]. Na poziomie operacyjnym logistyka jest rozumiana przede wszystkim jako narzdzie sterowania realizacj procesw zaopatrzenia (jako wejcia do procesu) i dystrybucji wynikw (wyjcia z procesu) przy wykorzystaniu technicznych systemw logistycznych. Zakres zada na tym poziomie ma charakter wykonawczy i dotycz one: transportu, przyjmowania dostaw i ich kontroli .

46

8. 4. Zadania logistyki w przedsibiorstwie

Obszar zainteresowa logistyki stanowi fizyczne transakcje dokonywane w ramach powiza produkcyjnych. Naczelnym zadaniem, jakie stawia sobie logistyka w przedsibiorstwie jest skrcenie i przyspieszenie wszystkich procesw przepywu materiaw, wyrobw i informacji [5].

Logistyka integruje i koordynuje rne funkcje wewntrz i na zewntrz organizacji w celu osignicia najlepszych rezultatw. (B.Blaik)
Std wynika, e logistyka ma dwojakiego rodzaju wizi: poziome (procesowe), ktre przekadaj si na koordynacj dziaa biecych, np. do wsplnych decyzji i dziaa na pograniczu logistyki i marketingu nale planowanie popytu, pionowe (systemowe), ktre s wynikiem koordynacji zarzdczej nad caym acuchem wicym: dostawcw producenta i odbiorcw. Niezalenie jednak od ujcia, podstawowe zadania logistyki to [7]: 1. Skrcenie i przyspieszenie wszystkich procesw na kadym etapie dystrybucji, 2. Koordynacja przepyww surowcw, materiaw informacji, 3. Minimalizacja kosztw tego przepywu, 4. Optymalizowanie dziaa w celu osignicia zaoonego poziomu efektywnoci, 5. Oferowanie klientom waciwych produktw i informacji, 6. Uksztatowanie odpowiedniego poziomu zysku przedsibiorstwa, 7. Sprawne i racjonalne przepywy dostosowane do wymogw klientw, 8. Koordynacja celw przedsibiorstwa z punktu widzenia wymogw rynku. Ponadto, ze wzgldu na swj obszar dziaania, moe peni funkcje neutralizatora konfliktw pomidzy technik a ekonomi rysunek 26 (opracowanie wasne). Wymogi techniczne (produkcja): -may asortyment produktw w celu uatwienia przygotowania produkcji, -due zapasy surowcw i produkcji w toku, -efektywne przepywy materiaw i pwyrobw pomidzy stanowiskami Wymogi ekonomiczne (zarzd): -mae zapasy, -maa liczba przestojw maszyn i urzdze, -due liczby produkowanych wyrobw w celu obnienia kosztw, -produkcja na konkretne zamwienie

Konflikty interesw

LOGISTYKA

Rys. 26. Logistyka jako neutralizator konfliktw w przedsibiorstwie

47

9. STRATEGIE LOGISTYCZNE
9.1. Strategie funkcjonalne w przedsibiorstwie
W ujciu czynnociowym strategia w przedsibiorstwie to plan, w ktrym zawarte s zadania odnoszce si do jego funkcjonowania w przyszoci. Dokadniej, to zbir dugofalowych celw i zada oraz wynikajcych z nich przedsiwzi realizacyjnych. W ujciu rzeczowym natomiast to podejcie zmierzajce do najbardziej korzystnego wyrnienia si przedsibiorstwa na tle swych konkurentw. W przypadku strategii nie ma znaczenia, czy jest ona rozumiana w ujciu czynnociowym, czy rzeczowym. Ma ona zawiera schemat, zarys dziaa, ktre maj by wykonane w przyszoci [111]. Kluczow ide strategii jest prba okrelenia sposobw uzyskania przewagi konkurencyjnej. Wybr okrelonej strategii dokonuje si spord rnych wariantw dziaania. Przedsibiorstwo w tym zakresie wykorzystuje ktr ze strategii generalnych [98]:

opart na idei przywdztwa kosztowego strategia wiodcej pozycji pod wzgldem kosztw wymaga duego udziau w rynku, agresywnego inwestowania, aktywnej polityki cenowej, cisej kontroli kosztw, zdobywania dowiadczenia i minimalizacji kosztw,

opart na rnicowaniu polega na zrnicowaniu wyrobu lub usugi firmy, a wic na tworzeniu unikatowoci. Mona j uzyska poprzez: gwne cechy produktu, sposb sprzeday lub akwizycji, technologi, wzr, mark itd.,

opart na koncentracji tj. nastawieniu si na obsug wybranego segmentu rynku, w ktrego ramach dy si do obniki kosztw lub zrnicowania, albo jednego i drugiego.

Na bazie wybranej strategii generalnej rozpracowywane s strategie funkcjonalne rys. 28.

CELE PRZEDSIBIORSTWA

STRATEGIA CAEGO PRZEDSIBIORSTWA

CELE ORGANIZACYJNE

STRATEGIA KOMRKI PRZEDSIBIORSTWA

CELE FUNKCJONALNE

STRATEGIA FUNKCJONALNE

Strategia bada i rozwoju

Strategia produkcji

Strategia marketingowa

Strategia logistyczna

Strategia finansowa

Rys. 28. Rodzaje strategii funkcjonalnych w przedsibiorstwie (wg M.Sotysika [98])

48

9.2. Logistyka w strategii przedsibiorstwa

Wrd strategii funkcjonalnych wystpuje take strategia logistyczna. Menederowie wielu przodujcych firm ju dawno zauwayli, e logistyka moe by szans na pokonanie konkurencji. Wedug wspczesnej definicji, producent to firma biorca odpowiedzialno za produkt [55]. W zwizku z tym, w jego gestii pozostaje pozyskiwanie zasobw produkcyjnych, nadzr nad wykorzystaniem tych zasobw oraz nad przepywem materiaw, a czsto take nad cyklem ycia produktu, a do zomowania i utylizacji. Producent niekoniecznie musi si jednak zajmowa wytwarzaniem wyrobw i usug. Producent bez fabryki zajmuje si czystym zarzdzaniem, czyli w istocie rzeczy logistyk, np. kwestie realizacji transportu, przechowywania, manipulowania materiaami itd. nie nale do tego czystego zarzdzania, ale podlegaj logistyce [81]. Logistyka jako dziedzina integrujca sfer dziaa operacyjnych, strategicznych i normatywnych ma wic due moliwoci oddziaywania na zarzdzanie przedsibiorstwa rys. 29 [5].
ZARZDZANIE PRZEDSIBIORSTWEM

LOGISTYKA

Strategie

Organizacja Realizacja Ocena i kontrola wynikw

Rys. 29. Zakres i powizanie logistyki z zarzdzaniem w przedsibiorstwie (wg P. Blaika [5])

System logistyczny determinuje nie tylko przebieg procesw w sferze operacyjnej, ale jak wynika z rysunku, wpywa take na ksztatowanie celw i strategii przedsibiorstwa. Strategia logistyczna, bdc komplementarn w stosunku do oglnej strategii przedsibiorstwa, musi mie jednak swj wydzielony obszar zagadnie. Wedug J. Witkowskiego logistyczne decyzje strategiczne dotycz gwnie takich zagadnie, jak [111]: okrelenie standardw obsugi klienta,

okrelenie liczby i lokalizacji magazynw, punktw dystrybucji wraz z pewnymi decyzjami

co do ich wyposaenia, opracowanie generalnych zasad zarzdzania zapasami materiaw i surowcw, ktre s niezbdne do wiadczenia danej usugi.

kontrolowanie

wydawanie dyspozycji

Koncepcje dziaania

podejmowanie decyzji

Cele

planowanie

49

9. 3. Klasyfikacja strategii logistycznych

Dla logistyki spraw kluczow jest kombinacja kosztw i cech jakociowych, ktre okrelaj poziom obsugi rynku. Zalenoci te cz system logistyczny z produkcj, zaopatrzeniem, zbytem, marketingiem itd. Istnienie tych powiza oznacza, e zarzdzanie logistyczne nie moe ogranicza si do spraw dotyczcych wewntrznego funkcjonowania firmy i obsugi jej wej i wyj. Istotna jest bowiem te rola logistyki na szczeblu caego przedsibiorstwa i korporacji. Na tym szczeblu mona mwi o strategii: substytucji i komplementarnoci. Pierwszy przypadek odnosi si gwnie do strategii generalnych opartych na idei przywdztwa kosztowego, a drugi do strategii rnicowania i koncentracji [79]. Istnieje powszechne przekonanie, e strategie generalne firm maj alternatywy oparte na podejciu logistycznym albo te mog by rozwinite przez elementy strategii logistycznej. Strategie logistyczne s sposobem dziaania w zakresie: zaopatrzenia, magazynowania, transportu i dystrybucji dbr. Wyrnia si w tym wzgldzie strategie [111]:

zrnicowanej dystrybucji polega na tym, i nie wszystkie produkty powinny by dostarczone przy takim samym poziomie obsugi rynku. Rni klienci wymagaj rnych cech produktu i rnych form sprzeday, np. wielcy klienci mog by zaopatrywani bezporednio, mniejsi przez regionalne centra dystrybucyjne, a mali przez sie detaliczn;

racjonalizacji zakada, e firma moe mie wiele rodzajw produktw, wielu klientw i moe ponosi wiele rodzajw kosztw. Nie naley jednak stosowa zasady sprzedajemy wszystko (co moemy produkowa) wszystkim (ktrzy chcieliby kupi). Trzeba stale analizowa asortyment, klientw i koszty; badajc, ile dany produkt powoduje kosztw i dany klient przynosi wpyww (pomocna jest tutaj zasada 80/20);

konsolidacji opiera si na czeniu dziaa dla uzyskania korzyci skali, np. w transporcie mona czy adunki, a tym samym obnia koszty jednostkowe. W magazynie konsolidacja zapasw pozwala na zmniejszenie liczby magazynw. Mona wwczas uzyska taki sam poziom obsugi rynku przy niszym poziomie cakowitych zapasw;

opniania sprowadza si do opniania ostatecznego ksztatu produktu do jednego z ostatnich etapw w procesie produkcji i dystrybucji, lub opniania zmian w lokalizacji zapasw, np. jeli producent kuchenek przesunie malowanie z fabryki do centrum dystrybucyjnego, to moe zmniejszy zapasy. Wwczas bowiem bdzie mg lepiej dostosowa kolory do sygnaw dochodzcych ze sklepw na tym rynku.;

mieszana okrela, e czsto logistyczne strategie wielowariantowe (mieszane) s tasze. Chocia strategie czyste pozwalaj na uzyskanie korzyci skali i s tanie w zarzdzaniu, to jednak wielokrotnie strategie mieszane przynosz lepsze rezultaty w sferze kosztw.

50

9.4. Rodzaje dziaa w zakresie strategii logistycznej

Nie wystarczy opracowa jak ogln strategi. Odpowiedzialno zwizana z zarzdzaniem logistycznym polega na zapewnieniu, aby sformuowana strategia zostaa wdroona. W rozumieniu strategii logistycznej firmy moliwe s dwa podejcia. Przede wszystkim mona traktowa strategi logistyczn jako bezporednie rozwinicie strategii oglnej przedsibiorstwa wwczas jest ona pochodn modelu: niskie koszty i zrnicowana obsuga, wzgldnie te wypracowywa model specyficzny tylko dla dziaa logistycznych [44]. W tym przypadku istotna jest koncepcja konkurowania zorientowanego na czas, a decyzje strategiczne dotyczyyby takich zagadnie jak:

okrelenie standardw obsugi klientw, okrelenie liczby i lokalizacji miejsc produkcji i magazynowania ustalenie zakresu wasnej obsugi logistycznej w stosunkach z dostawcami i odbiorcami oraz ustalenie zasigu, w jakim wczy si do tej obsugi inne firmy

opracowanie generalnych zasad zarzdzania zapasami, przyjcie zaoe odnonie do systemu informatycznego.

Funkcjonalna strategia logistyczna musi spenia przy tym jednak dwa warunki:

winna by spjna z pozostaymi strategiami funkcjonalnymi i razem z nimi tworzy optymaln kombinacj dziaa w przedsibiorstwie,

winna obejmowa wszystkie zakresy dziaalnoci przedsibiorstwa (zaopatrzenie, produkcj itd.) i harmonizowa je w aspektach logistycznych rys. 30 [111].

Rynek zakupw
Planowanie /sterowanie
Planowanie potrzeb pierwszoplanow. Planowanie zapasw Planowanie mocy produkcyjnych Sterowanie procesem produkcji

LOGISTYKA W PRZEDSIEBIORSTWIE
Gospodarka magazynowa
Wpyw towaru Magazynowanie Orientacyjny stan magazynu Zarzdzanie magazynem

Rynek zbytu
Utylizacja
Klasyfikacja na potrzeby utylizacji Planowanie utylizacji

Planowanie /sterowanie
Dowz materiaw Transport wewntrzny Planowanie przepyww materiaowych Planowanie transportu

Dystrybucja
Sterowanie zleceniami

Wysyka

Pakowanie

Gromadzenie

Eksploatacja

Odzysk materiaowy

Rys. 30. Rodzaje dziaa w zakresie strategii logistycznej przedsibiorstwa (wg J. Witkowskiego [111])

51

10. ZARZDZANIE ACUCHEM DOSTAW

10.1. Pojcie acucha dostaw
W acuchach logistycznych punkt cikoci skupia si na efektywnoci przepyww fizycznych i moe by rozpatrywany podmiotowo lub przedmiotowo. Szerszym pojciem jest acuch dostaw, dotyczcy integracji wychodzcej poza obszar przedsibiorstwa, bowiem [113]: Za acuch dostaw uwaa si wspdziaajce ze sob firmy wydobywcze, przetwrcze, handlowe, logistyczne i inne firmy usugowe zaangaowane w usprawnianie przepyww produktw, informacji i rodkw finansowych. (J.Witkowski) acuch dostaw stanowi wic poczenie poszczeglnych ogniw uczestniczcych w procesie dostarczania produktu na rynek rys. 31 [113].
Dostawcy surowcw Dostawcy Wykonawca Dystrybutorzy Sprzedawcy Odbiorcy podzespow kocowy

Sfera przedprodukcyjna

Sfera produkcyjna

Sfera poprodukcyjna

Rys. 31. Ogniwa acucha dostaw (wg J. Witkowskiego [113])

Idea biznesowa acucha dostaw czcego rne sfery uczestniczce w obrocie towarowym powstaa w 1982 r., jako alternatywa wobec tradycyjnych sposobw pojmowania relacji midzy dostawcami i odbiorcami w kategoriach cigych antagonizmw i denia do wykorzystania wasnej przewagi. Pocztkowo acuch dostaw by zwizany przede wszystkim z redukcj zapasw wewntrz przedsibiorstwa oraz wsppracujcych z nim firm. Obecnie akcentuje si jego cechy integracyjne oraz potrzeb przestrzenno-czasowej synchronizacji zarzdzania strumieniem popytu z fizycznym strumieniem poday produktw [113]. Dostawy byy zawsze problemem. Tradycyjne firmy charakteryzowaa mentalno magazyniera; najwaniejszym wymogiem byo zapewnienie bezpieczestwa dostaw, a posiadanie wielu konkurujcych ze sob dostawcw umoliwiao wygrywanie na przetargu cenowym. Nie uwzgldniano kosztw magazynowania a ni ich nie analizowano. Rozwj magazynw oraz ich komputeryzacja umoliwi dostawcom wczenie do ich systemw odbiorcw. W ten sposb po raz pierwszy powsta zintegrowany acuch obsugi klienta, budowany z okrelon logik. Logika ta opiera si na dokadnie przemylanej strategii obsugi, odpowiednio opracowanych systemach dostawy oraz zaangaowaniu wszystkich pracownikw przedsibiorstwa, bowiem [12]:

Osignicie szeroko pojtej doskonaoci w sferze dostaw jest moliwe jedynie dziki cile zintegrowanej strategii logistycznej. (M. Christopher)

52

10.2. Zarzdzanie acuchem dostaw

acuch dostaw nie ogranicza si do okrelonego przedsibiorstwa, ale uwzgldnia take jego dostawcw i odbiorcw. Zarzdzanie acuchem dostaw jest procesem decyzyjnym, ktry nie tylko zmierza do integracji jego uczestnikw i koordynacji zachodzcych midzy nimi przypyww produktw i informacji, lecz take przepyww pieninych rys. 32 [113].

Dostawcy

Producenci

Hurtownicy

Sprzedawcy

Klienci

transport

transport

transport

transport

Przepyw informacji Przepyw produktw Przepyw pienidzy

Rys. 32. Istota acucha dostaw (wg J. Witkowskiego [113])

acuchem dostaw mona zarzdza w sposb sztywny (zbiurokratyzowany) lub dopasowywa elastycznie stosownie do okolicznoci, uzyskujc inne efekty rys. 33 [26].

Sztywny acuch dostaw

Minimalizacja kosztw acucha Max wykorzystanie zdolnoci produkcyjnych Minimalizacja zapasw Skracanie realizacji czasu dostaw przy danych kosztach Koszty i jako

Elastyczny acuch dostaw

Gwny cel Strategia produkcji Strategia zapasw Strategia dostawy Kryteria wyboru dostawcw
Szybka reakcja na popyt

Rezerwowe zdolnoci produkcyjne Zapas bezpieczestwa

Redukcja czasu realizacji dostaw Szybko, elastyczno, jako

Rys. 33. Porwnanie wasnoci acuchw dostaw (wg M. L. Fishera [26])

acuch dostaw (tak jak kady inny acuch), aby dobrze spenia swoje zadanie, musi by odpowiednio napity. Mona to uzyska na dwa sposoby: a) poprzez skracanie acucha (outsourcing), b) poprzez zastosowanie dodatkowego urzdzenia (napinacz).

53

10.3. Outsourcing logistyczny

Ponad 80 lat temu (1923 r.) Henry Ford, organizujc now form produkcji swoich samochodw, wypowiedzia zdanie: Jeli jest co, czego nie potrafimy zrobi wydajniej, taniej i lepiej ni konkurenci, nie ma sensu, ebymy to robili i powinnimy zatrudni do wykonania tej pracy kogo, kto zrobi to lepiej ni my. Wspczenie dziaanie takie okrela si jako outsourcing [18]. Sowo pochodzi od ang. out source (zewntrzne rdo) i w terminologii biznesowej oznacza wyszczuplanie przedsibiorstwa, poprzez zlecanie innym podmiotom wykonywanie okrelonych zada. W ostatnich latach outsourcing sta si niesychanie popularny ze wzgldu na ewidentne oszczdnoci i zwikszenie jakoci usug. Wedug czasopisma The Harvard Business Review outsourcing jest jedn z najwaniejszych koncepcji zarzdzania, jaka rozwina si w cigu ostatnich 75 lat. Istota outsourcingu polega na wyczeniu poza struktur organizacji procesw istotnych, ale nie kluczowych rys. 34 [1]. Inwestuj w ten obszar Oddaj w outsourcing

Procesy kluczowe
Istotne nie kluczowe

Zamknij ten obszar

Procesy nieistotne Rys. 34. Istota wprowadzania outsorcingu w przedsibiorstwie (wg S. Abta [1])

Dziki temu firma moe skupi swoje dziaania na tych obszarach stanowicych podstaw jej dziaa, w ktrych osiga przewag konkurencyjn. Przy zlecaniu dziaalnoci pomocniczej na zewntrz (wyspecjalizowanej firmie) koszty stae zamieniane s na koszty zmienne. Outsourcing to szczeglny model acucha logistycznego, w ktrym klient i wykonawca staj si partnerami. Najczstsz przyczyn jego wprowadzania jest ch obniki kosztw i uniknicia sytuacji korupcjogennych. Metody outsourcingu to [18]: outsourcing kontraktowy kontrakt z firm zewntrzn na konkretne zadania, outsourcing kapitaowy wyodrbnienie z przedsibiorstwa spki-crki.

Usugi outsourcingowe dzieli si na dwie grupy: outsourcing peny oraz outsourcing selektywny. Outsourcingowane s najczciej: transport i spedycja, reklama, badanie rynku, ochrona firmy, dziaalno socjalna, opieka zdrowotna, obsuga prawna, itp.

54

10.4. Istota systemw pull i push

acuchy dostaw mona porwna do arterii rozprowadzajcych krew w organizmie, a zakad produkcyjny do serca pompujcego krew. Sprawnie dziaajce arterie maj kluczowe znaczenie dla efektywnoci przedsibiorstwa, lecz tylko wtedy, gdy s wspomagane przez proces produkcji, ktry mona szybko dostosowa do zmieniajcych si warunkw. Jednak aby osign pen konkurencyjno, firma musi zintegrowa acuch logistyczny z operacjami produkcyjnymi, czyli pompowa krew. W tym zakresie mona wyrni dwa systemy: pull i push [15]. Tradycyjnie proces zaspokajania potrzeby rynkowej wyglda nastpujc: kto zauwaa potrzeb rynkow, zaczyna wytwarza produkty i prbuje je sprzeda, nie ma jednak penej informacji o faktycznym zapotrzebowaniu i preferencjach klientw. eby zapewni sobie pynno sprzeday, musi produkowa na zapas i tworzy bufory. Paci za to potrjn cen czasem nie uda mu si sprzeda wszystkiego, co wyprodukowa, czasem nie zaspokoi caego popytu, a zawsze ponosi koszty zwizane z zamroeniem kapitau w zapasach, magazynowaniem itd. Tradycyjnie takie ryzyko ponosi kady uczestnik acucha logistycznego. Na kadym ze stykw powstaj bufory, bo kady producent nie zna rzeczywistego popytu i prbuje pniej wypchn (std push) to, co wyprodukowa. Przed dziaami marketingu stoj wic dwa zadania z jednej strony trzeba przewidywa potrzeby klientw, a z drugiej sprzedawa produkty, ktre nie s w idealny sposb dopasowane do rzeczywistego obrazu tych potrzeb (bo ten obraz tworzy si dopiero w momencie podejmowania decyzji zakupowych, i NIKT nie zna go z gry). Bardziej efektywny jest taki system, w ktrym produkowane s produkty zamawiane konkretnie przez klientw, czyli klient zasysa produkcj (system pull) rys. 35 [101].

Wtaczanie pracy bez wzgldu na moliwoci przerobowe systemu:

Zasysanie pracy zalenie od moliwoci przerobowych zasobu mniej wydajnego:

zagroenie jakoci, zagroenie bezpieczestwa, praca w stresie (konflikty), oglny wynik pogarsza si.

poprawa jakoci, poprawa bezpieczestwa, praca bez stresw, oglny wynik poprawia si.

Rys. 35. Porwnanie istoty systemw push i pull (wg P. Stpnia [101])

55

10.5. Zastosowanie systemw pull i push

System pull prowadzi do niemal doskonaej alokacji zasobw materialnych i finansowych. Praktycznie nie trzeba produkowa na zapas, tylko e taki system wymaga byskawicznego przepywu informacji, doskonaej koordynacji i elastycznoci. W ten sposb w najlepszych firmach planuje si produkcj i zapasy w ramach caego acucha, co pozwala minimalizowa koszty. Wszystko dziki systemom informatycznym, ktre informuj dostawc, na co jest zapotrzebowanie [78]. Kade jednak opnienie przepywu informacji rodzi kolejne opnienie i wydua czas realizacji dostawy. A ten czas jest kluczowy, dlatego cigle mimo wszystko tworzy si bufory na przejciach pomidzy poszczeglnymi elementami acucha dostaw. Aby zrozumie powizanie omawianych systemw z produkcj, celowe jest zapoznanie si z rnymi organizacjami wytwarzania w ramach poszczeglnych metod produkcji rys. 36 [90]. Cz sterowana prognoz Push Push
Elastyczno zapasw

Cz sterowana popytem Pull

Elastyczno zdolnoci produkcyjnych

Punkt rozdziau

Metoda ETO (produkcja

wyrobw projektowanych na zamwienie)

Elastyczno zapasw

Pull
Elastyczno zdolnoci produkcyjnych

Metoda MTO
(produkcja na zlecenie)

Push
Elastyczno zapasw

Pull
Elastyczno zdolnoci produkcyjnych

Metoda ATO

(monta na zlecenie)
Metoda MTS

Push
Elastyczno zapasw

Pull

Elastyczno zdolnoci produkcyjnych (produkcja na magazyn)

Rys. 36. Powizanie systemw pull i push z metodami produkcji (wg SAP-AG [90])

Cz acucha logistycznego popytowego (pull) oparta jest na zleceniach klienta, natomiast cz planowana (push) sterowana jest gwnie prognoz. Poniewa coraz waniejsze staje si masowe dostosowywanie do wymogw konsumentw, jeszcze wikszego znaczenia nabiera zrozumienie czci acucha dostaw dziaajcej na zasadzie push. Im wiksza cz acucha dziaa na tej zasadzie, tym bardziej ronie potrzeba elastycznoci zapasw. Punkt podziau (rozdziau) jest punktem zmiennym, oddzielajcym dwie strony acucha: zorientowan na dostawcw i zorientowan na klientw. Jego pooenie uzalenione jest od przyjtej metody produkcji (ETO, MTO, ATO, MTS). W metodzie ETO acuch dostaw nie jest aktywowany, dopki nie ma wicego zlecenia klienta. Systemem push jest najodpowiedniejszy wwczas, gdy popyt jest przewidywalny (metoda MTS). W metodzie tej acuch dostaw obsuguje prawie wszystkie prognozy uzupeniania zapasw, ktre sigaj a do pocztku acucha, czyli do dostawcy surowcw. Metodom ATO i MTO odpowiadaj podobne aplikacje. Zasadnicza rnica midzy nimi to stopie zmiennoci, co determinuje rozmiar bufora zapasw dla produkcji w toku.

56

11. INFORMATYCZNE WSPARCIE LOGISTYKI

11.1. Informacja i jej przetwarzanie
Do zarzdzania dowoln organizacj potrzebna jest okrelona informacja. Wedug Cz. Cempla: informacja to zawarto przekazu zdolna wzbudzi dziaanie [8]. Pierwotnym skadnikiem informacji s dane. Same dane nie maj jednak znaczenia, nabieraj go dopiero po przetworzeniu i zagregowaniu w systemach informacyjnych. Celem systemu informacyjnego jest przetworzenie i dostarczanie danych informacji, ktre po zgrupowaniu daj okrelon wiedz. Mog to by [45]:

dania dotyczce opisu stanu, w ktrym znajduje si system w danym momencie lub w przedziale czasu,

informacje analityczno-prognostyczne, tj. dotyczce przyczyn i skutkw danego stanu, informacje wspomagajce podejmowanie decyzji gospodarczych.

Proces przetwarzania danych w informacj, by by odpowiednio przeprowadzony, musi zawiera:

klasyfikacj danych, porzdkowanie/sortowanie danych, zestawienie/agregacj danych, wykorzystanie oblicze, selekcj/wybr danych.

Przetwarzanie danych na informacj naley do podstawowych zada systemw informatycznych. Oglnie przez informatyczny system zarzdzania, mona rozumie taki system zarzdzania, w ktrym niektre funkcje zarzdzania polegajce na gromadzeniu i przetwarzaniu informacji oraz wyznaczaniu decyzji, realizowane s za pomoc komputerw. Systemy informatyczne wedug realizowanych zada dziel si na 3 grupy: biurowe, inynierskie i zarzdzania [39]. Jeeli mwimy o informatycznym wsparciu logistyki, dotyczy to systemw zwizanych z zarzdzaniem. Obecnie informacja, oprcz siy roboczej, materiaw czasu i kapitau jest jednym z podstawowych zasobw przedsibiorstwa. Systemy informatyczne rozszerzyy moliwo wykorzystania informacji nie tylko do tworzenia rnego rodzaju raportw i zestawie, lecz take do pokrycia potrzeb operacyjnych przedsibiorstwa. Ponadto systemy te umoliwiaj wielokrotne wykorzystanie informacji bez szkody dla jej aktualnoci i przydatnoci [16]. Wspczesne systemy informatyczne powstay w efekcie dugotrwaej ewolucji zaoe teoretycznych oraz technologii oferowanych przez przemys komputerowy. Pocztkowo systemy obsugiway obszar gospodarki magazynowej (IC), by stopniowo obj produkcj (MRP), planowanie (MRP II), dystrybucj i finanse (ERP i ERP II), a po narzdzia wspomagajce elektroniczn wymian danych (EDI) i satelitarne pozycjonowanie przy uyciu GPS. Sprawne i efektywne funkcjonowanie systemw logistycznych zapewniaj systemy klasy MRP i ERP [30].

57

11.2. Charakterystyka systemw informatycznych MRP

Koncepcja systemw MRP bierze swoje pocztki w pnych latach pidziesitych, kiedy to opracowano jej pierwsz wersj MRP I, czyli Planowanie Potrzeb Materiaowych. MRP I pozwala obliczy dokadn ilo materiaw i terminarz dostaw tak, aby sprosta cigle zmieniajcemu si popytowi na poszczeglne produkty, uwzgldniajc wicej ni jedno przedsibiorstwo. Gwne cele MRP I to [45]: redukcja zapasw, dokadne okrelanie czasw dostaw surowcw i pproduktw, dokadne wyznaczanie kosztw produkcji, lepsze wykorzystanie posiadanej infrastruktury (obrabiarek, magazynw, itp.), kontrola poszczeglnych etapw produkcji.

W 1989 roku Amerykaskie Stowarzyszenie Sterowania Produkcj i Zapasami (APICS) zdefiniowao i opublikowao standard MRP II, (Manufacturing Resource Planning), czyli Planowanie Zasobw Produkcyjnych. MRP II to najpowszechniej obecnie stosowany, kompleksowy system planowania procesu produkcyjnego, uatwiajcy koordynowanie pracy przedsibiorstwa, take tej o rozproszonej strukturze. Specyfikacja ta dotyczy gwnie [63]: planowania przedsiwzi, planowania produkcji, planowania potrzeb materiaowych, planowania zdolnoci produkcyjnych.

Istot systemw MRP II jest to, e cay cykl produkcyjny zostaje cile opisany: od zamwie po materiay, przez wszystkie fazy produkcji, a do sprzeday wyrobw gotowych. Na tej podstawie mona dokadnie okreli potrzeby materiaowe do produkcji, a zarazem uzyska wiele informacji. W miar rozwoju, specyfikacja MRP II obejmowaa kolejne obszary dziaalnoci przedsibiorstwa, stajc si stopniowo zintegrowanym narzdziem zarzdzania. Standardowy zestaw MRP obejmuje16 grup funkcji, ktre system powinien spenia [16]. Gwne funkcje MRP II to: planowanie sprzeday i produkcji (SOP), zarzdzanie popytem (DEM), harmonogramowanie spywu produkcji finalnej (MPS), planowanie potrzeb materiaowych (MRP), wspomaganie zarzdzania strukturami materiaowymi (BOM), sterowanie zleceniami (SRC), planowanie zdolnoci produkcyjnych (CRP), planowanie zasobw dystrybucyjnych (DRP).

58

11.3. Architektura systemw klasy MRP II

MRP II jest zbiorem procedur o trzypoziomowej strukturze dziaania rys. 37 [84].

C. WYKONANIE ZADA B. PLANOWANIE SZCZEGOWE A. TWORZENIE PLANU

A B

Rys. 37. Architektura systemu MRP II (wg A. Popoczyka [84])

Wszystkie elementy w systemie s powizane za pomoc sprze zwrotnych. Dziki temu wszystkie funkcje MRP II s realizowane w sposb zsynchronizowany i zbilansowany tak, e cao pracuje w zamknitej ptli. Powizania midzy funkcjami w ramach faz jest silniejsze ni pomidzy fazami. Oznacza to, e planowanie niszego poziomu oparte jest na wynikach planu wyszego. Pozwala to na rozrnienie funkcji ze wzgldu na skal czasow oraz poziom szczegowoci przetwarzanych danych rys. 38 [84]. Planowanie zasobw produkcyjnych

A
Rodziny produkcji

Biznes Plan Prognozowanie sprzeday Planowanie produkcji i sprzeday

Cele Popyt Zasoby

Zamwienia

Moliwoci OK?
Gwny harmonogram produkcji

Wyroby Materia Zdolnoci

Struktury wyrobw Stany magazynw Marszruty

Planowanie potrzeb materiaowych Planowanie zdolnoci produkcyjnych

Moliwoci OK?

Sterowanie produkcj Zaopatrzenie Wycena produkcji

Czci Czas pracy Odpowiedzialno

Pomiar efektywnoci
Rys. 38. Struktura moduw systemu MRP II (wg A. Popoczyka [84])

Z architektury systemu MRP II wynika, e jego dziaanie opiera si na podejciu zintegrowania zada logistycznych z zadaniami produkcyjnymi, w powizaniu z planowaniem finansowym oraz centraln baz danych, a wprowadzone dane pozwalaj dokona pomiaru efektywnoci.

59

11.4. Integracja systemw wytwarzania i zarzdzania

W przedsibiorstwie, obok systemw planowania i sterowania produkcj, zorientowanymi gwnie na procesy ekonomiczne, istotn role odgrywaj systemy CIM. Ide ich jest komputerowo zintegrowane wspomaganie planowania procesu produkcji i sterowania nim rys. 39 [5].

Zakad Technologii Maszyn Katedry Inynierii Produkcji

Rozwj, konstrukcja, techniki wytwarzania

Systemy CIM

CAD,CAE,CAP

Dostawcy

Zaopatrzenie MRP II (..)

Zarzdzanie zapasami, analiza potrzeb materiaowych, analiza i planowanie zdolnoci produkcyjnych, sterowanie wytwarzaniem.

Dystrybucja MRP II (DRP)

Klienci

MRP II (PPS, BDE)

Rachunkowe wspomaganie automatyzacji w procesie wytwarzania i logistyki

Zakad Logistyki i Eksploatacji Katedry Inynierii Produkcji

Systemy MRP i ERP

CNC, DNC, FTS,CAQ

Rys. 39. Integracja logistyki i komputerowego wspomagania wytwarzania (wg P. Blaika [5])

Logistyka osiga swoje cele w zorientowanym na klienta dziaaniu w sferach: zaopatrzenia, planowania produkcji i sterowania zamwieniami, jak rwnie dystrybucji. CIM natomiast zorientowany jest na integracj w sferze wytwarzania produktu (procesach technologicznych i zagwarantowaniu jakoci). rodkowy blok naley zarwno do logistyki, jak i CIM, std mona i naley wnioskowa o silnym zwizku obu tych koncepcji zastosowania techniki informatycznej w przedsibiorstwie. Z uwagi na fakt, e zarwno logistyka, jak i CIM odgrywaj istotn rol w procesie poprawy moliwoci konkurencyjnych przedsibiorstwa, wskazane jest badanie wsplnych obszarw koncepcji CIM i logistyki (na rysunku podano przykad takiej integracji w ramach Katedry Inynierii Produkcji Politechniki Koszaliskiej). Logistyka i CIM opieraj si na moliwych w danym momencie systemach przetwarzania informacji i jej wielokrotnym wykorzystaniu (wsplna baza danych). Logistyka korzysta z CIM jako z filozofii integracji, CIM za korzysta z logistyki w deniu do wzmocnienia orientacji na efekty rynkowe. Wielorakie zwizki midzy tymi ukadami prowadz wic do powstania wielu wzajemnych powiza: technicznych, informatycznych i decyzyjnych [46].

60

11.5. Systemy ekspertowe

Do zarzdzania procesami logistycznymi w przedsibiorstwie nie wystarczy ju praktyczna wiedza i wyczucie czowieka. Coraz czciej do podejmowania decyzji, zwaszcza przy powtarzalnych zadaniach, stosuje si systemy ekspertowe. Podstawowym zadaniem systemu ekspertowego w logistyce jest kierowanie procesem poszukiwania rozwizania problemu biecej konfiguracji zaopatrzeniowo-dystrybucyjnego [45]. Idea systemu ekspertowego (funkcjonuj te nazwy: system ekspercki, system z baz wiedzy) polega na przeniesieniu wiedzy eksperta do programu komputerowego, wyposaonego w baz wiedzy, konkretne reguy wnioskowania oraz interfejs komunikacji z uytkownikiem, ktry zwraca si do systemu z zapytaniem rys. 40 [62].

Ekspert czowiek

Aparat wnioskujcy

Baza danych Baza wiedzy

Interfejs Interfejs Uytkownik

Rys. 40. Podstawowe moduy systemu ekspertowego (wg A. awrynowicza [62]) System ekspercki skada si z trzech niezalenych, wsppracujcych ze sob, czci: baza wiedzy to cz systemu, zawierajca w sobie reguy i procedury wnioskowania typu: IF (jeeli),.. THEN (to)....Wiedza ta okrela zwizki pomidzy obiektami i zdarzeniami. Po uaktywnieniu reguy fakty s dodawane do bazy i wykonywane s odpowiednie akcj; baza danych zawiera okrelone fakty z przedmiotowej dziedziny, z ktrej korzysta czon bazy wiedzy. Fakty najczciej istniej w niej jako baza tekstw, np. sowniki, baza modeli. Przed zastosowaniem reguy elementy tej czci warunkowej musz by prezentowane w bazie danych. Zastosowanie reguy tworzy nowe fakty, ktre aktualizuj baz danych; aparat wnioskujcy, ktry kieruje caym procesem rozumowania, poprzez dopasowywanie faktw z bazy danych do warunkw regu, a nastpnie rozpatrywaniem konkluzji reguy jako przesanki do nastpnej reguy. Jest to tzw. acuch do przodu. Moe take wystpowa acuch wstecz, polegajcy na konkluzji od celw do elementarnych faktw. Ze wzgldu na rodzaj decyzji systemy eksperckie, oglnie biorc, mona podzieli na [45]: - doradcze, przedstawiaj czowiekowi pewne rozwizania, a on je ocenia i wybiera takie, ktre jest najbardziej odpowiednie, lub da innego rozwizania, - podejmujce decyzje bez kontroli czowieka, nie konsultuj wynikw kocowych, - krytykujce, przyjmuj jako wartoci wejciowe postawiony problem i jego ewentualne rozwizanie, po czym analizuj problem i komentuj zaproponowane rozwizanie. wyznaczeniu przesanek z zakadanych

61

12. ZINTEGROWANE SYSTEMY LOGISTYCZNE

12.1. Charakterystyka systemw informatycznych PPC
Zintegrowane systemy informatyczne to systemy, w ktrych nastpuje poczenie procesw technologicznych i informacyjnych rozproszonych na skutek spoecznego podziau pracy. Integracja ta odbywa si gwnie na poziomie procesw informacyjnych. Staa si moliwa dopiero po wprowadzeniu pewnych funkcji zwizanych ze zbieraniem, przetwarzaniem

i przechowywaniem informacji przy uyciu komputerw [63]. W zakresie dziaa zarzdczych, zwizanych z komputerowym wspomaganiem wytwarzania CIM, powstaa grupa programw o wsplnej nazwie PPC (Production Planning and Control) [30]. Pozwalaj one na planowanie potrzeb materiaowych i ich dostaw, planowanie i sterowanie produkcj oraz szacowanie kosztw i ustalanie cen. W chwili obecnej na rynku istnieje bardzo dua oferta systemw PPC. Ju w 1999r. wyrniono i opisano 48 takich systemw [82]. W sektorze przemysu maszynowego liderem jest BAAN i SAP. W przemyle drzewnym przoduje JBA, w energetyce IFS Applications. Wikszo z oferowanych pakietw s to systemy kompleksowo wspomagajce zarzdzanie

przedsibiorstwem (speniajce standard MRP II). S to systemy zawierajce wiele moduw, ktre uytkownik moe zestawi stosownie do swoich potrzeb. W skad standardowego zestawu systemu PPC wchodz zwykle dwa moduy (MIS i MPC), ujmujce [16]: finanse i ksigowo ksiga gwna, rejestr zakupw, nalenoci, sprzeday, dystrybucj zaopatrzenie, obsuga sprzeday, gospodarka materiaowa, produkcj procesy technologiczne, harmonogramowanie produkcji, planowanie, itp.

Powizanie systemw PPC z innymi systemami CIM przedstawia rys. 40 [82].

PPC
Zarzdzanie przedsibiorstwem Zarzdzanie produkcj

CAD/CAM
CAD
Modelowanie wyrobu/czci

CAE
Obliczenia inynierskie

MIS
KOMPUTEROWO WSPOMAGANE ZARZDZANIE PRZEDSIEBIORSTWEM - ksigowo, - budetowanie, - rachunek kosztw, - planowanie i kontrola finansw.

MPC
PLANOWANIE I KONTROLA PRODUKCJI, np. model MRP II - sprzeda, - wytwarzanie, - przygotowanie produkcji

CAPP
Okrelenie sekwencji (marszruty) operacji Wybr maszyn, ustawianie parametrw itp.

CAM
Dyspozycje operacji, wytwarzanie, sterowanie

CAQ
Kontrola jakoci produkcji

ESW ELASTYCZNY SYSTEM WYTWARZANIA

Obrabiarki NC,CNC Roboty i manipulatory rodki transportu Magazyny

Rys. 40. Zintegrowane systemy informatyczne w przedsibiorstwie (wg J. Plichty i S. Plichty [82])

62

12.2. Idea integracji systemw zarzdzania

System ERP (Planowanie Zasobw Przedsibiorstwa), przez wielu zwanego MRP III, jest uwaany za specyfikacj lat 90. Jego gwnym celem jest moliwie pena integracja wszystkich szczebli zarzdzania przedsibiorstwem, wcznie z najwyszymi. ERP jest wic systemem obejmujcym cao procesw, przedsibiorstwa [63]. Usprawnia przepyw krytycznych dla jego funkcjonowania informacji i pozwala byskawicznie odpowiada na zmiany popytu. Moduy wchodzce w skad podstawowej budowy systemu dziaaj na wsplnej bazie danych z wczeniejszymi moduami systemu MRP II i MRP i standard ustalony przez APICS rys. 41 (opracowanie wasne).
Relacje z ERP II otoczeniem (po roku 2000) Finanse ERP i controlling (poowa lat 90.XX w.) Cykl MRP II produkcyjny (od 1989 r.) Potrzeby MRP materiaowe (pocz. lat 60. XX w.) Stan IC PUR WMS ..... DEM CRP ..... DRM PPC SOP magazynw lata50

Obszar zarzdzania

..... SCM CRM SRM

DB (wsplna baza danych) + wsplny standard (APICS) Rys. 41. Idea integracji systemw informatycznych do zarzdzania logistycznego

Cech szczegln systemw klasy ERP jest ich budowa. Systemy te podzielone s na moduy, ktre obejmuj poszczeglne dziay przedsibiorstwa. Moduy te mog funkcjonowa oddzielnie lub wsppracowa z innymi moduami (patrz rys. 41). Dziki temu mona konfigurowa system stosowanie do potrzeb. Najczciej wystpujce moduy funkcjonalne systemw klasy ERP to [16]: finansowo-ksigowy: rachunkowo finansowa, zarzdzanie pynnoci finansow, controling: kontrola kosztw, kontrola realizacji planw, rachunkowo zarzdcza, logistyka: gospodarka materiaowa, transportowa, zarzdzanie zapasami towarw, obsuga sprzeday: obsuga zamwie, fakturowanie sprzeday, planowanie sprzeday, produkcja: planowanie produkcji jej koordynacja, gospodarka remontowa: planowanie remontw i napraw, zasoby ludzkie: ewidencja kadrowa, listy pac, planowanie i rozwj kadr. z istotnych wyrnikw specyfikacji ERP jest zastosowanie, mechanizmw

Jednymi

optymalizujcych planowanie oraz wbudowana w system moliwo elektronicznych pocze przez sie WWW. Powszechnie stosowane s te moduy umoliwiajce prowadzenie symulacji i optymalizacji dziaa (take finansowych). Obecnie nastpuje dalszy proces integracji systemw klasy ERP poprzez ich modyfikacje i dodawanie nowej funkcjonalnoci, dotyczcej wspdziaania z otoczeniem przedsibiorstwa (systemy: SCM, CRM, SRM) [45].

63

12.3. Pakiet TETA 2000 jako przykad systemu klasy ERP

Do krajowych liderw w zakresie oprogramowania do wspomagania zarzdzania

przedsibiorstwem naley firma TETA S.A. (firma wdroya swoje systemy u ponad 2000 klientw). Produkuje i wdraa m.in. pakiet TETA 2000 wszechstronny system ERP, ktry sprawdza si w firmach o rnorodnym profilu dziaania; moe by stosowany zarwno w maych, jak i bardzo duych firmach. Pakiet jest rozwijany od 1995 roku na bazie wasnych i narzdzi programistycznych Oracle. Pakiet zbudowany jest z siedmiu moduw rys.42 [106].
MODU ZARZDZANIA RELACJAMI Z KLIENTAMI MODU PRODUKCYJNY MODU ZARZDZANIA MAJTKIEM TRW.

TETA 2000
MODU CONTROLLINGU I ANALIZY INFORMACJI

MODU LOGISTYCZNY

MODU FINANSOWY

MODU UTRZYMANIA RUCHU

MODU ZARZDZANIA PERSONELEM

Rys. 42. Struktura pakietu TETA 2000 (wg [106])

Moduy te mog funkcjonowa samodzielnie albo tworzy zintegrowan cao. Za pomoc moduu controllingu kierownictwo ma wgld do wszystkich moduw. Nowoci systemu TETA 2000 jest funkcja tzw. operacji cyklicznych. Polega ona na automatycznym wyzwalaniu procesu ksigowania w programie finansowo-ksigowym. Akcja rozpoczyna si na skutek odpowiedniego sygnau do systemu z aplikacji dziedzinowych (np. logistyka, personel) po zatwierdzeniu przez nie nowych dokumentw. Wywoanie ksigowania mona uruchomi wedug rnych parametrw, take w okrelonym czasie, np. w godzinach nocnych. System TETA 2000 wspomaga moe rwnie ledzenie i rozliczanie kadego etapu produkcji, poczwszy od pracownika, jego stanowiska pracy, narzdzia, cznie z analiz brakw wystpujcych na kadym etapie. W systemie mona wyliczy koszt wytworzenia braku dla kadej operacji, na ktrej on wystpi. Pozwala to na szeroko rozbudowane analizy suce doskonaleniu procesu produkcyjnego i redukcji kosztw. Analiza brakw prowadzona jest rwnie pod ktem jakociowym (typu i przyczyny) w ukadzie: data, wyrb, pracownik, stanowisko, materia i inne. System dostarcza moe rwnie informacji o rzeczywistych kosztach produkcji danego wyrobu oraz na temat produkcji z zadanego okresu, zlece lub grup zlece, a take dla partii produkcyjnych. Dla firmy szczeglnie istotny jest fakt, e dziki kompleksowemu ujciu w systemie TETA 2000 procesu kalkulacji rzeczywistej, uzyskiwana jest szczegowa informacja, pozwalajca na analiz kosztw produkcji w rnych ukadach, np. wedug grup wyrobw.

64

12.4. Korzyci z zastosowania systemw klasy ERP

Proces wdraania systemw ERP nie jest spraw ani atw ani szybk. Oswojenie nowych narzdzi (systemu) to rodzaj terapii szokowej dla pracownikw, a dla zarzdu trudna prba sprawdzajca jego umiejtnoci menederskie. Jest to take kosztowna inwestycja informatyczna, o duym stopniu zoonoci i wymagajca dugiego czasu na wdroenie (1,5 2 lata). Koszt nabycia, cho jest wanym elementem, nie powinien by jednak decydujcym kryterium o wyborze i wdroeniu systemu. Z praktyki wynika bowiem, e w przypadku systemw ERP jedna zotwka wydana na zakup licencji oprogramowania aplikacyjnego pociga cztery nastpne na wsparcie prac wdroeniowych i niezbdne szkolenia [3]. Poniewa wikszo systemw ERP oferowanych na rynku spenia podobne funkcje, zatem zaoenia dotyczce wdroenia takiego systemu wymagaj gwnie okrelenia oczekiwanych korzyci przedsibiorstwa w zakresie implementacji systemu. Zadaniem zespou wdroeniowego jest przede wszystkim moliwie precyzyjne okrelenie celw biznesowych oraz technicznych, ktre przedsibiorstwo chce osign. Korzyci te mona rozpatrywa w nastpujcych przekrojach [39]: infrastruktury dotyczce uelastycznienia procesw i redukcji kosztw w zakresie IT, operacyjne dotyczce redukcji kosztw, czy te usprawnienia obsugi klienta, zarzdzania usprawnienia procesu planowania i podejmowania decyzji, strategiczne zwizane ze wsparciem i rozwojem innowacyjnoci przedsibiorstwa, organizacyjne zwizane z wspomaganiem zmian organizacyjnych, usprawnieniami w zakresie szkolenia personelu, tworzenia spjnej wizji przedsibiorstwa, i innych. Przykadowe korzyci z ERP dotyczce obszarw dziaa logistycznych zestawiono w tabl. 1 [84]. Tabl. 1. Korzyci z zastosowania systemw ERP w logistyce (wg A. Popoczyka [84])
Obszar Opis wybranych funkcji Realizacja celu

Sprzeda

Zakupy

Magazyn

Controlling

Pena obsuga procesw sprzeday (tworzenie cennikw, wprowadzanie dostaw, aktualizacja stanu zapasw). Generowanie zamwie lub aktualizacji poziomu zapasw, generowanie wartoci importowanych towarw, zarzdzanie i obsuga umw dostawcw oraz transakcji. Obsuga procesw gospodarki materiaowej, generowanie konstrukcji cennikw pozycji towarowych zgodnie z indywidualnymi potrzebami przedsibiorstwa. Generowanie raportw (np. zobowiza klientw i dostawcw, sprzeday, przepywu rodkw pieninych, zapasw magazynowych, ksigowoci, sprawozda finansowych, itp.).

Wzrost terminowoci dostaw, Redukcja liczby reklamacji, Poprawa jakoci dostaw. Skrcenie redniego czasu zamwienia. Poprawa terminowoci realizowanych zamwie. Redukcja zapasw. Wzrost wydajnoci pracy w dziale zaopatrzenia.

Dokonywanie oceny dostawcw

65

12.5. Tendencje rozwojowe systemw klasy ERP

Dzi trudno wyobrazi sobie np. prowadzenie przedsibiorstwa bez posikowania si komputerami i odpowiednimi programami. Problemem nie jest ju dostp do aplikacji (programw) wspomagania biznesu i informacji biznesowej, ale ich nadmiar. Stwarza to nowy obszar problemw, okrelany niekiedy jako integracyjne spaghetti. Po spektakularnych sukcesach wielkich korporacji uywajcych oprogramowania wspomagajcego zarzdzanie procesami gospodarczymi, typu: MRP, ERP, CRM, zaczto uwaa je za niezbdne narzdzie kreowania rynkowej przewagi konkurencyjnej. Efektem by lawinowy wzrost poday takich programw i spadek ich cen oraz zwikszenie dostpnoci nawet dla przedsibiorstw z sektora maych i rednich przedsibiorstw (MP) [46]. Skutkiem ywioowego rozwoju rynku oprogramowania biznesowego brak jest jednak jednolitych standardw obrbki i przekazywania informacji, np.: w Polsce do zastosowania ERP dostpnych jest okoo 80 niekompatybilnych platform [3]. A przecie przedsibiorstwa uywaj take innego oprogramowania do wspomagania rnorodnych prac inynierskich, np. CAD, programw ekspertowych lub symulacyjnych. Powoduje to chaos informacyjny, mogcy spowalnia procesy gospodarcze, przez powstawanie niespjnoci w tym zakresie. W konsekwencji, a 40 60% rocznych kosztw wdroenia systemw pochaniaj prace integracyjne. Najwikszy problem jest jednak w komunikacji wzajemnej z rnych platform, np. pracujcych pod nadzorem rnych systemw operacyjnych, standardw ERP (SAP, BAAN, TETA), lub wsppracy z aplikacjami pozabiznesowymi, np. CAD. Przykady te s ilustracj problemu braku kompatybilnoci systemw, czy te formatw wymiany danych. W wyniku tego, przedsibiorstwa (a nawet ich dziay)

funkcjonuj jako informacyjne wyodrbnione wyspy, nie bdce w stanie wykorzysta (w peni) generowanej i otrzymywanej informacji. Std, w ostatnich latach, pojawia si szereg inicjatyw udoskonalania systemw ERP [45]. Wedug Adamczewskiego tendencje rozwojowe systemw ERP mona uj nastpujco [3]: 1. Przechodzenie na architektur komponentow system jako klocki lego. 2. 3. Automatyczne konfigurowanie systemu (upraszczanie) przy duej jego parametryzacji. Peniejsze wykorzystanie technologii internetowej

4. Szersze stosowanie hurtowni danych (z uwagi na konieczno integracji z systemami CAD/CAM, automatyki przemysowej i in.). 5. Szerszy zakres usug wdroeniowych (komunikacyjne zwizane z przesyem multimedialnym oraz peniejsze wykorzystanie rozwiza intra- i ekstranetu). 6. Powierzanie sytemu ERP zewntrznym usugodawcom (cznie z opat przez nich licencji oprogramowania aplikacyjnego).

66

12.6. Przykady zastosowania systemw klasy ERP

Przykady zastosowania systemw zarzdzania klasy ERP w przemyle podano w tabl. 2 [82].
Tab. 2. Preferowane dziedziny przemysu wg dystrybutora oprogramowania (wg [82])
L.p. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Nazwa oprogramowania Abas Business Software Baan IV c Baan 6 CDN Egeria CDN XL Digitland Enterprise Exact Globe Graffiti Platinum Hornet IFS Applications 2003 Impuls BPSC Infor COM 6.1 Infor ERP XA Infor Syteline Infor: XPPS Intentia Application Suite iRenesans iScala 2.2 ISOF LX d.BPCS Max MaxeBiznes MFG/PRO Microsoft Dynamics AX Microsoft Dynamice NAV mySAP ERP Sente eSystem System 21 Aurora Simple ERP Teta 2000 Teta Biznes Partner Preferowany przemys C, M, EM, E, L, MB, I - motoryzacyjny, usugi M, EM, E, S, CH, L, MB, I C, M, EM, E, L, MB, I - lotniczy, zbrojeniowy, samochodowy M, EM, E, S, L, MB C, M, EM, E, S, CH, L, MB , I - budowlany, poligraficzny, kosmetyczny, chemiczny, gospodarczy, motoryzacyjny, sanitarny E, S, CH, L, MB , I - samochodowy, produkcja masowa podzespow na liniach M, EM, E, S, CH, F, L, MB, I C, M, EM, E, S, L, MB M, EM, E, S, L, MB, I C, M, EM, E, S, CH, L, MB, I - energetyczny, produkcja dyskretna, konstrukcyjno - budowlany, ubezpieczenia C, M, EM, E, S, CH, F, L, MB, I - energetyczny, odzieowy, motoryzacyjny, dystrybucja C, M, EM, E, MB, I - tworzywa sztuczne C, M, EM, E, L, MB, I M, EM, E, MB, I M, EM, E, I - motoryzacyjny C, M, ME, E, S, CH, F, L, MB, I - drzewny, papierniczy, motoryzacyjny, serwis i dzierawa C, S, CH, F, I - obrbka surowcw naturalnych, hodowla, uprawy M, EM, E, S, L, MB, I - telekomunikacyjny, hotelarski L, MB M, EM, E, S, CH, F, MB, I M, EM, E, S, F, MB E, CH M, EM, E, S, F, L, MB, I M, EM, S, L, MB, I - budowlany ,poligraficzny C, M, EM, S, L, MB, I - budowlany ,poligraficzny C, M, EM, E, S, CH, F, L, MB, I - banki, ubezpieczenia, energetyczny, sektor publiczny, koleje, przedsibiorstwa produkcyjne, usugi, handel M, EM, E, S, CH, MB S, CH, MB, M, EM, E, S, CH, F, L, MB M, EM, E, S, L, MB, I - motoryzacyjny M, EM, E, S, L, MB, I - motoryzacyjny, cukierniczy

LEGENDA: C - ciki, M - maszynowy, EM - elektromaszynowy, E - elektryczny, S - spoywczy, CH - chemiczny procesowy, F- farmaceutyczny aparaturowy, L - lekki, MB - meblarski, I -inne

Spord dostpnych na polskim rynku najwicej systemw przeznaczonych jest dla przemysu meblarskiego, maszynowego, elektromaszynowego oraz elektrycznego. Obecnie jednak producenci systemw ERP mog dopasowa je do potrzeb kadego klienta [84].

67

13. WSKANIKI LOGISTYCZNE

13.1. Cechy dobrego wskanika
Kluczowe zagadnienie dla procesw decyzyjnych w przedsibiorstwie ma systemowe rozpoznanie struktury i efektywnoci realizowanych procesw logistycznych. Okrelenie efektywnoci polega na porwnaniu efektw E z nakadami K. Ocena efektywnoci winna by przedmiotem racjonalnego wyboru, opartego na wykorzystaniu okrelonych miernikw i wskanikw [109]. Przez miernik rozumie si wic kategori ekonomiczn, odzwierciedlajc zdarzenia i fakty z zakresu dziaania, wyraone w odpowiednich jednostkach miary. Mog to by:

miary naturalne, ktre obejmuj osigi (produkcj) i mona je uj najczciej w naturalnych miarach iloci (szt.), wagi (t, q, kg), objtoci (l, hl), czasu (t) itp.,

mierniki techniczno-ekonomiczne jako umowne miary (jednostki przeliczeniowe dostosowane do danego rodzaju wytwrczoci. Ich istot jest zwykle jedna cecha,

parametry sterowania, instrumenty okrelone jako narzdzia ekonomiczne, oddziaywania na obiekt w celu sterowania go w podanym kierunku.

Miernik mierzy zjawisko (cech zjawiska) Y, ktre jest atwo obserwowalne i mierzalne, oraz jest zwizane w znany nam sposb ze zjawiskiem X, ktre jest przedmiotem naszego zainteresowania. W logistyce mierniki traktowane s jako wielkoci informacyjne, niesuce do ocen. Wykorzystuje si do nich bowiem zwykle zestaw okrelonych wskanikw. Zestaw ten powinien obejmowa odpowiedni pakiet miar, odzwierciedlajcych istotne obszary przedsibiorstwa. Wskanik (indicator) oznacza obserwowaln i mierzaln cech wybranego przedmiotu lub zjawiska, ktrej wystpowanie wiadczy (z mniejszym lub wikszym prawdopodobiestwem) o wystpowaniu innego zjawiska. Wskanik mona stosowa tylko wtedy, gdy przy ocenie zjawisk ma si do czynienia z liczbami stosunkowymi (np. E/K ) i najczciej procentowymi. Wskanik rozumiany jest wic jako obserwowalna wielko zmienna, niezbdna do uchwycenia innej zmiennej bezporednio nieobserwowalnej. Potrzebny jest on wtedy, gdy zjawisko, ktre nas interesuje jest trudne do obserwacji i pomiaru. Cechy dobrego wskanika to [52]:

adekwatno waciwy obraz analizowanego fragmentu rzeczywistoci, aktualno ocena winna by potrzebna z biecej dziaalnoci, dokadno powinien tworzy przesanki do podjcia dobrych decyzji, rozlego winien obejmowa wiele rnych stanw badanej rzeczywistoci, kompletno caociowe ujmowanie i ocena badanego systemu. porwnywalno moliwo oceny porwnawczej w rnych aspektach, zrozumiao konstrukcja wskanika prosta i logicznie zrozumiaa, kompatybilno dostpno w systemie informatycznym przedsibiorstwa.

68

13.2. Wskaniki oceny funkcjonowania przedsibiorstwa

Przedsibiorstwa do oceny swojego funkcjonowania potrzebuj rnego rodzaju wskanikw. Do opisu dowolnego przedsibiorstwa (systemu dziaania) mona wykorzysta 7 wskanikw [50]: 1) skuteczno (ang. efectiveness), 2) sprawno/wydajno (ang. efficiency), 3) jako (ang. quality), 4) rentowno (ang. profitability), 5) produktywno (ang. productivity), 6) jako warunkw pracy (ang. quality of work life), 7) innowacyjno (ang. innovation). Skuteczno jest mierzona stopniem, w jakim system realizuje to, co zostao zaplanowane. Do oceny stopnia skutecznoci trzeba uy co najmniej trzech kryteriw: jakoci (czy produkt spenia wymagania odbiorcw), iloci (czy liczba wykonanych wyrobw jest zgodna z zaoonym planem) oraz terminu (czy wykonane wyroby dostarczono uytkownikowi na czas). Sprawno jest to stosunek oczekiwanego zuycia zasobw do zasobw faktycznie zuytych. Do oceny oczekiwanego zuycia zasobw wykorzystuje si rnego rodzaju normatywy, prognozy lub intuicj. Do oceny rzeczywistego zuycia zasobw wykorzystuje si natomiast dane ksigowe. Jako jest stopniem spenienia przez system wymaga lub oczekiwa odbiorcw. Rentowno (zyskowno) opisuje kondycj finansow przedsibiorstwa i jest stosunkiem zyskw, osiganych przez system, do: wielkoci sprzeday, zaangaowanego majtku lub kapitau wasnego. Produktywno jest zalenoci pomidzy iloci produktw wytworzonych przez system do okrelonego rodzaju zasobu (np. energii) zuytego na wytworzenie tej produkcji. Jako warunkw pracy jest sposobem, w jaki uczestnicy systemu reaguj na aspekty socjotechniczne tego systemu. Innowacyjno jest to zdolno systemu do kreowania nowych, lepszych produktw.

Znaczenie poszczeglnych wskanikw i moliwoci ich wykorzystania do oceny rnych form systemw dziaania pokazano w tablicy 3 [50].
Tabl. 3. Znaczenie wskanikw do oceny rnych systemw dziaania [50]
Produkty- Rentowno Jako Innowawno warunkw pracy cyjno Stanowisko pracy D D D NW MW D BW Gniazdo obrbcze D BW D BW D D W Wydzia D BW MW BW D D MW Przedsibiorstwo D BW W W D BW W Badania i rozwj D MW D W W W D Wytwarzanie D D D D BW D D Marketing D W BW W W W D Logistyka D W D W W W BW Sektor publiczny D BW D BW BW BW BW Sektor prywatny D D D D D D D Nauka D BW D W D W BW Oznaczenia: D decydujcy, BW bardzo wany, W wany, MW mao wany, NW niewany System Skuteczno Sprawno Jako

69

13.4. Produktywno jako wskanik oceny przedsibiorstwa

Sowo produktywno odpowiednik angielskiego sowa productivity przyjmowane jest czsto jako wydajno. Produktywno zwykle te odnosi si do pracy ywej i okrela jako: wydajno pracy. Wspczenie, ze wzgldu na masowe zastosowanie automatyzacji procesw i zmian roli pracownika, produktywno ma jednak znacznie szerszy zasig pojciowy. Rozpatruje si j bowiem nie tylko w aspekcie wydajnoci pracy ywej, ale take w aspekcie efektywnoci wykorzystania zasobw, jakimi s: materiay i energia oraz zaangaowany kapita [50]. Wspczenie w ramach tzw. Ruchu Produktywnoci postrzega si j rwnie jako sposb mylenia ukierunkowany na postp, okrelony japoskim sowem KAIZEN. Aby mc podejmowa dziaania na rzecz poprawy produktywnoci, naley usystematyzowa wpywajce na ni czynniki oraz zidentyfikowa okrelone programy dziaania w tym zakresie. Systematyk t przedstawiono na rys. 43 (oprac. wasne na podstawie [50]).
Zmiany w technologii wytwarzania Wprowadzanie nowych maszyn i urzdze

Modernizacja
Program dziaania

Zmiany organizacji procesu produkcyjnego Lepsze wykorzystanie zasobw Wikszy wysiek pracownikw

techniczne Produktywno ujcie ekonomiczno-spoeczne

Program dziaania

wskanikowe

P = produkcja/zasb
praca, kapita, energia, materiay

stan wiadomoci

filozofia postpu

Orientacja na uyteczno Mae (stopniowe) usprawnienia Stae (cige) doskonalenie Synergizm pracy zespoowej Likwidacja marnotrawstwa

KAIZEN

PRODUKTYWNO = lp. 1 2 3 4 5 6 7 8

produkcja praca + kapita + materiay + energia

1 Nadprodukcja 2. Czas stracony przy maszynie 3. Straty w transporcie wewntrznym 4. Straty w pionie produkcji

Rodzaje strat
Odpady materiaw Produkcja nadmiernej iloci (na zapas) Przerwy w pracy (ze zej organizacji) Zbdny transport Zbdne procesy Nadmierny poziom zapasw Bezuyteczne dziaanie pracownika Braki

P
+ + + + + + +

K
+ + + + +

M
+ +

E
+

5. Straty w zapasach 6. Ruchy zbdne 7. Straty w wyrobach wadliwych

+ +

+ +

Powizanie produktywnoci w ujciu technicznym i ekonomiczno-spoecznym

Rys. 43. Produktywno w ujciu systemowym (oprac. wasne na podst. [50])

70

13.4. Wskaniki oceny systemu logistycznego

System logistyczny przedsibiorstwa ma generowa zysk. Ocena systemu opiera si na czterech kryteriach: efektywnoci, sprawnoci, pracy bez zakce i wysokim stopniu elastycznoci [81]. Jako nadrzdne dla oceny efektywnoci wydziela si koszty logistyki i obsug dostaw rys. 44. rodki trwae zwizane z logistyk
Wskanik rotacji (wielokrotno) II obrt Przecitny stan rodki trwae zapasw + zwizane magazynowych z logistyk Wskanik rotacji (wielokrotno) I obrt Przecitny stan zapasw udzia kosztw logistyki w obrocie koszty logistyki = obrt

CAKOWITE

Majtek obrotowy zwizany z logistyk

Koszty logistyki
Wedug podsystemw funkcjonalnych - koszty transportu - koszty zarzdzania zapasami magazynowymi - koszty opracowania zamwie Wedug faz przepywu towarw - koszty logistyki zaopatrzenia - koszty logistyki produkcji - koszty logistyki dystrybucji

Obsuga dostaw
- terminy dostaw - niezawodno dostaw - liczba terminowo dostarczonych zapotrzebowa x 100% cakowita liczba zapotrzebowa - gotowo do wiadczenia dostaw - zapotrzebowania realizowane z magazynu x 100% cakowita liczba zapotrzebowa - jako dostaw - liczba reklamacji x 100% cakowita liczba zapotrzebowa - elastyczno dostaw - liczba spenianych ycze specjalnych x 100% liczba ycze specjalnych Powizania obliczeniowo-techniczne

KOSZTY

Zalenoci rzeczowo-logiczne

Rys. 44. System wskanikw dla caego systemu logistycznego (wg H. Ch. Pfohla [81] )

Koszty logistyki oblicza si wedug podsystemw funkcjonalnych i faz przepywu. Efekty wewntrzne przedsibiorstwa z tytuu funkcjonowania systemu logistycznego stanowi sum efektw czstkowych spowodowanych popraw wielu wskanikw. Do wsplnego rozpatrywania z logistyk majtku obrotowego i rodkw trwaych przyjmuje si dwa rne wskaniki rotacji: wskanik I odnoszcy si jedynie do zapasw magazynowych, wskanik II podajcy obrt caego kapitau zamroonego przez logistyk.

Efekty zewntrzne dotycz otoczenia przedsibiorstwa i powstaj w wyniku poprawy poziomu obsugi odbiorcy oraz sprawniejszej wsppracy z dostawcami. Podstawowym wskanikiem moe by tu oglny wskanik efektywnoci, obliczany jako stosunek efektw z danego systemu logistycznego E, do poniesionych kosztw K w zakresie funkcjonowania tego systemu [10].

Udzia kosztw logistyki

OBRT

71

13.5. Tworzenie systemu wskanikw logistycznych

Algorytm tworzenia systemu wskanikw logistycznych ilustruje rys. 45 [81]. Opis przebiegu Wyprowadzenie jednego (kilku) celu(w) logistycznego(ych) z jednego (kilku) celu (w) przedsibiorstwa Sformuowanie jednego (kilku) naczelnego (ych) wskanika (w) logistyki Przykady Zabezpieczenie gotowoci do wiadczenia dostaw

Iteracyjny przebieg tworzenia systemu wskanikw logistycznych

Stopie gotowoci do wiadczenia dostaw

Podzia na cele drugiego stopnia 3 Sformuowanie jednego (kilku) wskanika(w) celw drugiego stopnia Ewentualnie dalszy podzia Zrnicowanie wedug celw przedsibiorstwa

Skrcenie czasu obiegu zamwie

Przecitny czas realizacji zamwienia

Logistyka produkcji

Sformuowanie wskanika(w) charakterystycznego dla danego dziau

Przecitny czas przebiegu kadej operacji

Zrnicowanie wedug czynnikw produkcyjnych, na ktre moliwe jest oddziaywanie Sformuowanie wskanika (w) specyficznych dla czynnikw produkcyjnych w danym wymiarze Ustalanie zastosowanej funkcji logistycznej(ych) Sformuowanie wskanika(w) dla celu zastosowania okrelonego przez funkcje logistyki

rodki wytwarzania

Przecitne wykorzystanie rodkw transportowych i jego rozrzut czasowy

Dyspozycje transportowe

10

Przecitny czas oczekiwania od zakoczenia procesw roboczych a rozpoczcia transportu

Rys. 45. Schemat przebiegu formuowania celw i wskanikw logistycznych (wg H. Ch Pfohla [81])

72

14. CONTROLLING LOGISTYCZNY

14.1. Pojcie controllingu
Do sterowania dowolnym obiektem (w tym te i przedsibiorstwem) niezbdne s dwie czynnoci: 1. moliwo monitoringu (obserwacji kierunku jazdy). 2. moliwo przesterowania (posiadanie kierownicy). Nowoczesna ekonomia i teoria zarzdzania rozwiny rnorodne instrumenty (narzdzia monitoringu), ktre wspomagaj lub wrcz warunkuj realizacj wybranej strategii dziaania (kierunku jazdy). Do najbardziej kompleksowych instrumentw naley controlling, czsto okrelany jako nowa filozofia dziaania organizacji [97]. Zgodnie z angielskim rdosowem: Controlling to ponadfunkcyjny instrument zarzdzania, stanowicy proces sterowania, ukierunkowany na optymalizacj wyniku finansowego przedsibiorstwa poprzez zastosowanie odpowiednich metod i narzdzi: planowanie, kontrol, sprawozdawczo. Powstanie idei controllingu jest wynikiem procesw rozwojowych nauki i praktyki zarzdzania oraz szeroko rozumianej rachunkowoci w procedurach zarzdzania. Obecnie controlling jest nowoczesnym instrumentem zarzdzania, umoliwiajcym przedsibiorstwom popraw

funkcjonowania w zmiennych warunkach otoczenia. Polega na caociowym kompleksowym podejciu do przedsibiorstwa, tak aby na czas wykry wskie garda, opracowa rozwizania ich eliminacji oraz (w przypadku wystpienia odchyle w stosunku do planu) zaproponowa dziaania korygujce, przy jednoczesnym zapewnieniu rentownoci przedsibiorstwa. Moe obejmowa rne szczeble zarzdzania (strategiczny, operacyjny) oraz funkcje (bada i rozwoju, projektw, logistyki, produkcji, marketingu itp.). W przedsibiorstwie controlling ma wic za zadanie wspuczestniczy w wyznaczaniu celw przez kierownictwo i koordynowa dziaania wewntrz przedsibiorstwa tak, aby umoliwi osignicie wyznaczonych celw. Controlling wykorzystuje informacje pynce z systemu rachunkowoci. Poprzez ten system mona ocenia skutki podjtych decyzji (zgodno planw z wynikami) i identyfikowa przyczyny ewentualnych rozbienoci. Jest to wic sterowanie dziaalnoci przedsibiorstwa zorientowane na wyznaczone cele [38]. Zgodnie z przyjt filozofi zarzdzania, zastosowanie narzdzi controllingu odbywa si odpowiednio do sekwencji: planowanie-ewidencja danych rzeczywistych-analiza odchyle-korekta planowania. Baz controllingu jest (i musi by) sprawny system informatyczny. Dopiero wwczas bowiem mona sprawnie pozyskiwa dane, przetwarza informacje i komunikowa si ze wszystkimi odbiorcami informacji. Gdy dodamy definiowanie celw w sposb policzalny (mierniki sukcesu) i komunikowanie celw poprzez plany (kiedy i w jakim zakresie nastpi realizacja celw), wwczas mona twierdzi, e kadra menederska (kierowca) otrzymuje jasn instrukcj dziaania, a co waniejsze, zapis rzeczywistego funkcjonowania firmy [44].

73

14.2. Controlling w logistyce przemysowej

Przyjmuj si, e controlling jest metod kompleksowego i skoordynowanego zarzdzania przedsibiorstwem, zabezpieczajc racjonalno formuowania i realizacji jego celw. Moe wystpowa w rnych wymiarach: przestrzennym, temporalnym lub procesualnym rys. 46 [40].
Wymiar temporalny

Wymiar procesualny Wymiar przestrzenny

Rys. 46. Wymiary opisu strukturalnego controllingu w przedsibiorstwie (wg K. Jdralskiej [40])

Controlling logistyczny

wspiera proces podejmowania decyzji, w zakresie procesw

logistycznych. Powinien by wic rozumiany jako funkcja przekrojowa, dostrajajca planowanie i koordynacj w poszczeglnych podsystemach logistyki .Czyni to przez realizacj czterech gwnych zada [38]: 1) koordynacja procesw w podsystemach logistycznych i pomidzy nimi, 2) eliminowanie wskich garde, 3) planowanie i kontrola kosztw logistyki, 4) pomiar efektywnoci. W praktyce, zakres controllingu realizowany w przedsibiorstwie moe by tak szeroki, niczym jego cele. Odmian takiej orientacji jest skoncentrowanie si na ograniczeniach utrudniajcych realizacj celw, na wskich gardach. Z bada ankietowych kadry kierowniczej 143 niemieckich przedsibiorstw [97] wynika, e: najwaniejsze zadania jakie stawia si przed controllingiem, zwizane s z optymalizacj zapasw tablica 4 [97]. Tabl. 4. Zadania controllingu w logistyce (wg T. Sokoowskiego [97])

Najwaniejsze zadanie stawiane logistyce

Optymalizacja stanu zapasw Przejrzysto kosztw i wynikw Minimalizacja kosztw Pozyskanie istotnych informacji zarzdczych Utrzymanie cigoci dostaw Skrcenie cyklu produkcyjnego Optymalizacja transportu

procent gosw
42,0 % 41,3 % 41,3 % 30,1 % 22,4 % 18,9 % 5,6 %

74

14.3. Rachunek kosztw w przedsibiorstwie

Osignicie zadowalajcych rezultatw ekonomicznych nie jest moliwe bez odpowiednio ukierunkowanego rachunku kosztw, ktry umoliwiby ocen wpywu rnych opcji dziaa na wynik finansowy. Tradycyjna kalkulacja kosztw koncentruje si na rozwizywaniu problemw pomiaru kosztw produkcji wyrobw przemysowych. Za podstawowy czynnik kosztotwrczy uznawane s rozmiary produkcji i sprzeday, std na przykad typowym rozwizaniem przy okrelaniu rentownoci sprzeday jest rozliczenie kosztw sprzeday za pomoc narzutu w stosunku do wielkoci przychodw. Sprawozdawczo finansowa przywizuje ma wag do kosztw obsugi klienta (dla kosztw powstajcych poza procesem produkcyjnym). W rachunku zyskw i strat wykazywana jest jedna zagregowana pozycja koszty sprzeday, ktra w aden sposb nie uatwia analizy rentownoci klientw dla celw zarzdzania przedsibiorstwem. Koszty sprzeday rozliczane s na poszczeglnych klientw lub segmenty klientw w uproszczony sposb, np. za pomoc jednakowego narzutu procentowego w proporcji do przychodw lub wartoci produktw kupowanych przez danego klienta. Wady tradycyjnej kalkulacji to [ 52]: nie s uwzgldniane koszty kredytu kupieckiego i inne koszty finansowe, nie s uwzgldniane utracone nalenoci, na ktre tworzona jest rezerwa, nie s uwzgldniane dodatkowe koszty ponoszone na rzecz klienta w procesie.

Strategie rynkowe, bazujce na logistyce, wpywajc na pojawianie si dodatkowych usug (i kosztw), wymuszaj poszukiwania nowych rozwiza rachunku kosztw. Ich poziom

i struktura wynika z szeregu czynnikw powstajcych w ramach powiza pomidzy producentem a odbiorc produktw. S to nierzadko koszty wywizania si z obietnic wobec klienta: szybszej obsugi, wyszej jakoci za tak sam cen, modyfikacji produktu lub usugi zgodnie z preferencjami danego klienta, specjalnych opakowa, duszych terminw zapaty nalenoci, itd. Istnieje wic konieczno analizy kosztw na podstawie okrelonych wskanikw dotyczcych caego procesu logistycznego, std powstaa procesowa kalkulacja kosztw (metoda ABC) [16]. Podejcie procesowe, polegajce na przyjciu oczekiwa klienta jako punktu wyjcia (uwzgldniajce perspektyw od zewntrz do wewntrz organizacji), jest w coraz szerszym zakresie wykorzystywane do zarzdzania w przedsibiorstwie. Jest ono widoczne, m.in. w koncepcji acucha wartoci, reengineeringu procesw produkcji i logistyki, zarzdzaniu jakoci. Procesy i dziaania powinny zosta zatem wykorzystane take jako podstawa modelu kosztw przedsibiorstwa, poniewa rachunek kosztw, dostarczajcy informacje niezbdne do zarzdzania, winien opiera si na tych samych zaoeniach, co model funkcjonowania przedsibiorstwa [10]. Niezbdne jest zatem przyjcie i zastosowanie instrumentu rachunkowego, ktry dostarczyby danych pozwalajcych na ocen kosztw poszczeglnych dziaa w caym acuchu logistycznym.

75

14.4. Koszty logistyczne

Zagadnienia kosztw logistyki nale do najtrudniejszych i najbardziej zoonych problemw wspczesnej logistyki. Problemem jest nawet samo ich zdefiniowanie, rozgraniczenie i wyodrbnienie. Z bada i analiz wynika, e globalne koszty logistyki stanowi 10 - 40%

przychodw ze sprzeday uzyskiwanych przez przedsibiorstwo, i obecnie w nich wystpuj najwiksze rezerwy dla dziaa oszczdnociowych [15]. Oglnie biorc: koszty logistyczne s to wszystkie koszty zwizane z przebiegiem procesu logistycznego. W ujciu modelowym dzieli si je na: koszty przepywu materiaw (dominujce ok. 40 % wszystkich) i utrzymania zapasw. W praktyce mona wykorzysta np. ponisz klasyfikacj struktury kosztw rys. 47 [94]. Struktura rodzajowa
1. Koszty materialne - amortyzacja,
- materiay, paliwa, - energia, - usugi obce.

Struktura faz
1. Koszty fazy zaopatrzenia

Struktura skadnikw procesu

1. Koszty przepywu fizycznego

- dziau zaopatrzenia,
- wydziau transportu, - wydziau magazynw.

2. Koszty fazy produkcji

2. Koszty zapasw

2. Koszty niematerialne
- robocizna - usugi, - kapita obcy, - podatki.

- dziau sterowania produkcj, - wydziau transportu wewntrznego.

3. Koszty fazy dystrybucji

3. Koszty pozostae

- dziau zbytu,
- transportu i spedycji, - wydziau magazynw.

3. Koszty procesw informacyjnych

- kary,
- ubytki naturalne.

Rys. 47. Skadniki struktury kosztw logistycznych (wg Cz. Skowronka [94])

Strategia logistyczna przedsibiorstwa jest niczym innym, jak prb znalezienia punktu rwnowagi pomidzy wymaganiami rynku, a kosztami niezbdnymi do osignicia tych celw [71]. Ten punkt rwnowagi z jednej strony wyznacza wic szybko i terminowo dostaw, dostpno towarw i informacji oraz elastyczno, czyli szybko reagowania na zmiany na rynku. Narzdziem sucym do spenienia tych wymaga jest struktura logistyczna firmy: magazyn centralny, magazyny regionalne, ich lokalizacje, zastosowana w nich technika i zatrudniony w nich personel. Oczywiste jest, e kady z wymienionych elementw generuje koszty, a przedsibiorstwo jest ywotnie zainteresowane w minimalizacji tych kosztw, poniewa jest to druga strona wspomnianego punktu rwnowagi. Std celem strategicznym w logistyce jest: obsuy klienta jak najlepiej ale przy moliwie najniszych kosztach. W praktyce oznacza to [55]: zdefiniowanie wymaga klientw odnonie poziomu obsugi, waciwe zaplanowanie struktury dystrybucji, okrelenie swego miejsca na rynku w obszarze konkurencji (benchmarking), optymalizacja czynnikw generujcych koszty logistyczne.

76

Cz II Charakterystyka podsystemw logistycznych

15. LOGISTYKA ZAOPATRZENIA
15.1. Zaopatrzenie i jego zadania
Zdecydowana wikszo wspczesnych wyrobw przemysowych to produkty zoone z wielu rnych elementw i normaliw. Te pierwsze trzeba wytworzy w danym przedsibiorstwie, zaopatrujc produkcje w okrelone materiay, a te drugie dobra z katalogw i zakupi u ich producentw. Jest ich tysice: oyska, ruby, zczki, spryny, uszczelki, podkadki itp. rys. 48.

Rys. 48. Przykady czci znormalizowanych stosowanych w przemyle (wg stron WWW)

Generalnie zakup odnosi si do faktycznego aktu kupna jakiego przedmiotu lub usugi. Zaopatrzenie ma szersze znaczenie i rozumiane jest jako proces pozyskiwania dbr i usug. Proces zaopatrzenia czy uczestnikw acucha dostaw i zapewnia podan jako, tworzon przez dostawcw w tym acuchu. W koncepcji analizy acucha wartoci dodanej M. E. Portera zaopatrzenie jest rozumiane jako dziaalno pomocnicza, przyczyniajca si do uzyskania przewagi konkurencyjnej przez dan jednostk gospodarcz poprzez dodanie wartoci [80].

Zadaniem zaopatrzenia jest zagwarantowanie, e materiay niezbdne do zasilenia operacji dostarczone zostan w momencie, gdy bd one wanie potrzebne. S. Abt [1]
W zwizku z tym, zaopatrzenie ma podstawowe znaczenie dla ksztatowania powiza wewntrz przedsibiorstwa. Zaley przede wszystkim od rodzaju produkcji, pozycji przedsibiorstwa na rynku i strategii marketingowej, jak stosuje. W szczeglnoci zadaniami zaopatrzenia s [61]: kupno materiaw niezbdnych do produkcji, upewnienie si, e dane materiay maj wystarczajco dobr jako, odnajdowanie nowych dostawcw i cisa wsppraca z nimi, negocjowanie dobrych cen od dostawcw, utrzymywanie niskiego poziomu zapasw, finalizowanie dostaw, gdy to jest niezbdne, cisa wsppraca z dziaami uywajcymi zakupywane materiay, zrozumienie ich potrzeb oraz pozyskiwanie tych materiaw we waciwym czasie.

77

15. 2. Misja logistyki zaopatrzenia

Misja przedsibiorstwa jest to podany, jasny i przekonujcy obraz, opisujcy

w kategoriach aspiracji przyszo przedsibiorstwa, opart na realistycznych podstawach. Z misji wypywaj cele: strategiczne, taktyczne i operacyjne [102]. Deklaracja misji odgrywa wan rol w trzech obszarach: okrela kierunek, w ktrym zmierza organizacja, sprzyja legitymizacji organizacji oraz spenia rol motywujc. Wyznaczenie kierunku, w ktrym zmierza organizacja, jest rwnoznaczne z okreleniem granic wyborw strategicznych, dotyczcych tego, czym organizacja chce si zajmowa i jakiego rodzaju dziaania realizowa, ewentualnie czego nie robi. Znaczenie misji dla samej organizacji, nie sprowadza si jedynie do tego, i wyznacza ona kierunek, w ktrym zmierza organizacja oraz motywuje pracownikw do dobrego dziaania. Jest ona wanym komunikatem przybliajcym pracownikom sens istnienia organizacji oraz filozofi jej dziaania. W poprawnie zorganizowanym przedsibiorstwie zaopatrzenie jest zadaniem podsystemu logistycznego, nazywanego logistyk zaopatrzenia [80]. Misj logistyki zaopatrzenia, czyli generalnym kierunkiem, w ktry wpisuj si wszystkie jej dziaania, jest wic rwnowaenie potrzeb materiaowych i kosztw rys. 49 [24]. LOGISTYKA
M A X Zaspokajanie potrzeb materiaowych Logistyczne koszty dostaw materiaowych M I N

ZAOPATRZENIA
Rys. 49. Misja logistyki zaopatrzenia (wg K. Ficonia [24])

Logistyka zaopatrzenia wykracza poza tradycyjnie rozumian gospodark materiaow. Zaopatrzenie i logistyka zaopatrzenia to nie s rwnowane pojcia. Przez zaopatrzenie rozumie si bowiem wszystkie czynnoci zwizane z zapewnieniem przedsibiorstwu niezbdnych materiaw do produkcji, ide logistyki zaopatrzenia jest natomiast koncepcja sprawnej i racjonalnej gospodarki materiaowej. Do realizacji tych celw winna ona [67]: organizowa przepyw towarw i informacji przy minimalizacji kosztw, dy, aby pozyskani dostawcy stali si dostawcami staymi, dba o przyszy rozwj moliwoci zaopatrzeniowych przedsibiorstwa.

Std te w zakresie dziaania logistyki zaopatrzenia jest nie tylko zakup materiaw czy elementw do produkcji, ale take ich transport i magazynowanie przy minimalizacji kosztw. Logistyka zaopatrzenia jest wic systemem celowym, ktry dziaa w szerokim zakresie, od rynku dostawcw do rynkw zbytu, i bazuje na zintegrowanej koncepcji pozyskiwania potrzebnych materiaw we waciwej iloci i asortymencie, o waciwej jakoci i cenie, we waciwym miejscu i czasie.

78

15.3. Zadania logistyki zaopatrzenia

Aby optymalnie rozwiza gwny problem logistyki zaopatrzenia, sformuowany za pomoc czterech pyta: co? ile? gdzie?, kiedy? (kupi) suby zaopatrzenia musz szczegowo okreli: - asortyment i ilo zamawianych materiaw, - dostawcw i rda zaopatrzenia, - terminy i wielkoci dostaw, - warunki skadania i realizacji zamwie, - warunki finansowe i techniczne zakupu, - formy transportu i zasady rozliczania, - zasady reklamacji, zwrotw i odsprzeday. Powizanie celw logistyki zaopatrzenia z jej zadaniami oraz odpowiadajcymi im szczegowymi czynnociami przedstawiono na rys. 50 [1]. ZADANIA Zapewnienie optymalnej jakoci produktw Minimalizacja cakowitych kosztw CZYNNOCI - wybr odpowiedniego dostawcy,
- negocjacje w sprawie jakoci, - kontrola dostaw. - decyzja make or buy, - negocjacje innych warunkw wpywajcych na koszty, - analiza rynku zaopatrzeniowego, - ocena i wybr dostawcy, - budowanie strategicznych stosunkw z dostawcami, - zawieranie i realizacja umw, - dziaanie na rzecz poprawy wizerunku przedsibiorstwa wrd dostawcw. - planowanie potrzeb materiaowych, -decyzja o wielkoci, czstotliwoci dostaw, - organizowanie przepyww surowcw, - zarzdzanie skadnikami zaopatrzeniowymi, - transport wewntrz zakadu, - organizowanie procesu zamwie.

Cel logistyki zaopatrzenia

Pozyskanie i utrzymanie rzetelnych i konkurencyjnych dostawcw

Minimalny poziom zapasw i pynny przepyw surowcw

- planowanie potrzeb na podstawie harmonogramu produkcji i sprzeday, Wsppraca - organizowanie sprawnego przepyww i integracja z materiaw do pierwszego stanowiska innymi obszarami na linii produkcji firmy - zarzdzanie przepywem informacji - planowanie finansowe przy zakupie materiaw o duej wartoci. Rys. 50. Powizanie zada i czynnoci w zakresie logistyki zaopatrzenia (wg S. Abta [1])

79

15.4. Problemy logistyki zaopatrzenia

W logistyce zaopatrzenia najistotniejszymi problemami do rozwizania s [80]: 1. ustalenie liczby dostawcw, 2. ustalenie geografii dostawcw, 3. okrelenie polityki cenowej, 4. wybr dostawcw.

Dua liczba dostawcw zmniejsza ryzyko braku na czas okrelonego materiau czy elementu do produkcji, zwiksza jednak obcienie i koszty systemu zaopatrzenia. Najkorzystniejszym ekonomicznie rozwizaniem jest pozyskiwanie dostawcw majcych swe siedziby w bliskiej odlegoci od siedziby firmy. W przypadku duego rozproszenia zaleca si korzysta z zewntrznych magazynw (hurtownie). W zakresie polityki cenowej istnieje silne powizanie logistyki z kalkulacj cen. Logistyka zaopatrzenia w swych dziaaniach oprcz nominalnej zapaty moe i powinna np. uwzgldnia stosowane przez producentw rabaty i upusty cenowe. Wybr waciwych dostawcw jest jednym z najbardziej istotnych zagadnie z zakresu logistyki zaopatrzenia. Stosuje si tu rnorodne zasady i kryteria. Najbardziej oczywistym kryterium jest moliwo realizacji reguy logistycznej 6W. Na globalnym rynku takich dostawcw

speniajcych te warunki logistyczne moe by wielu i wwczas problem nadal jest nierozwizany. Zaleca si tu rne metody uatwiajce wybr, np. metod punktow Kaplana. Jej algorytm to [16]: 1. okrelenie przez odbiorc podstawowych kryteriw (parametrw) dostawy, 2. przypisanie tym kryteriom wartoci punktowych, np. w skali od 1do 10, 3. ustalenie wanoci (wag) tych kryteriw dla realizacji caego zadania, 4. wymnoenie wag prze wartoci punktowe poszczeglnych kryteriw, 5. obliczenie sumy kryterialno-waonej dla poszczeglnych dostawcw, 6. wybr dostawcy wedug maksymalnej wartoci tej sumy. Mona posugiwa si te przesankami preferencji odbiorcw. Wedug E. Michlowicza s to [67]: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. jako cena usugi stabilno dostaw elastyczno dostosowanie do standardw ISO technologia wsparcie w planowaniu wsparcie w produkcji 85 % (wano kryterium wg badanych) 83 % 80 % 78 % 73 % 68 % 53 % 39 %.

Z przytoczonych danych wynika, e cena nie jest najbardziej istotnym parametrem dostawy. Obecnie jest ni jako materiaw. Wanym zagadnieniem jest take czas realizacji dostaw. W tym zakresie najbardziej rozwinit koncepcj jest just-in-time (JIT) [112].

80

15.5. Zapasy jako element dziaa logistycznych

Gromadzenie, utrzymywanie i uzupenianie zapasw znane byo od najstarszych dziaa gospodarczych czowieka. Na pocztku suyo zapewnieniu podstawowych rodkw do ycia. Ludzie staroytni gromadzili zapasy ywnoci, czym mogli wyywi siebie i swoj rodzin. W latach 80. rzecz normaln byo kupowanie wikszych iloci towaru (np. papieru toaletowego), tworzc w ten sposb wikszy zapas dla zaspokojenia swoich potrzeb.

W dzisiejszych czasach jest oczywicie lepiej. Dua ilo sklepw, nadmiar towarw pozwala na bardziej rozwane zakupy, nie tworzc nadmiaru dbr. Nadal gromadzimy, utrzymujemy i uzupeniamy zapasy; jednak obecnie robimy to coraz oszczdniej i racjonalniej. Podobnie jest i w kadym przedsibiorstwie, ktre musi mie zapasy, by utrzymywa rytmiczno swej produkcji.

Zapasy jest to rzeczowa, niespieniona cz rodkw obrotowych, w skad ktrej wchodz: surowce i materiay, produkcja w toku, wyroby gotowe. (Niemczyk [73])
Najwiksze znaczenie dla bada nad gospodark zapasami ma tzw. podzia rodzajowy, w ktrym zapasy mog powstawa w trzech sferach dziaalnoci [56]: zaopatrzeniu znajduj si tutaj zapasy surowcw i materiaw niezbdnych do produkcji, produkcji zwizane z zapasami produkcji w toku, dystrybucji wyprodukowanych przez przedsibiorstwo wyrobw gotowych.

Materiay i surowce stanowi niezbdny skadnik procesu produkcyjnego. Ich braki mog prowadzi do przestojw w tyme procesie, a w zwizku z tym, generowa wysokich

i niepotrzebne kosztw. Likwidacja zapasw jest niemoliwa, dlatego naley skupi si na tym, aby byy one optymalnie i racjonalnie sterowane. Aby to zrobi, naley zada sobie 3 pytania: co, gdzie, ile zakupi?, dotrzymujc zaoonego poziomu obsugi klienta i minimalnych kosztw zapasw. Do podstawowych zasad sterowania zapasami nale [89]: minimalizacja nakadw na zakup, sprowadzanie i utrzymanie zapasw, zapewnienie cigoci produkcji i rytmicznej obsugi odbiorcw przy najniszych kosztach zapasw, niedopuszczenie do powstawania nadmiernych i zbdnych zapasw oraz optymalne ich zagospodarowanie w razie ich wystpienia, przeciwdziaanie stratom ilociowym, jakociowym oraz zuyciu zapasw. Odpowiednie sterowanie strumieniami zapasw w sferze zaopatrzenia jest miar organizacyjnej dojrzaoci oraz sprawnoci sub logistycznych. Waciwe okrelenie wielkoci zapasw surowcw, pproduktw czy czci zamiennych, jakoci oraz rytmicznoci dostaw, wpywa przede wszystkim na proces wytwrczy oraz na poziom kosztw. Dla stwierdzenia racjonalnoci zachowa logistycznych zaopatrzenia niezbdny jest pomiar w tym zakresie [16].

81

15.6. Wskaniki oceny logistyki zaopatrzenia

Procesy zachodzce w poszczeglnych podsystemach logistyki mona i naley ocenia pod wzgldem technicznym i ekonomicznym, stosujc rnego rodzaju mierniki i wskaniki czstkowe.

Naley mierzy to, czym si chce sterowa, a sterowa si bdzie tym, co jest poddawane pomiarowi.
Wedug J. Twaroga [109] do podstawowych wskanikw oceny logistyki zaopatrzenia zalicza si: 1. Czas dostawy dugo cyklu realizacji zamwienia, czyli czas midzy zoeniem zamwienia a otrzymaniem dostawy. 2. Niezawodno dostawy pewno realizacji dostawy, tj. prawdopodobiestwo dotrzymania terminu i jakoci dostawy. 3. Jako dostawy uzyskanie dostawy zgodnej ze specyfik wymaga.

4. Elastyczno dostawy reagowanie dostawcy na zmiany specyficznych wymaga (czasu, wielkoci i rodzaju partii dostaw, rodzaju opakowa, itp. Optymalizacja, czy choby czciowe usprawnienie procesw sterowania zapasami, wymaga znajomoci odpowiednich towarzyszcych im kosztw. Niezbdne w tym zakresie jest poznanie zalenoci midzy kosztami rnych rodzajw zapasw i innych zalenoci zwizanych z zapasami, okrelenie zasadniczych cech zapasw, a w tym ich struktury. Oglnie koszty dzieli si na [94]: koszty tworzenia zapasw (powstaj z przepyww fizycznych i informatycznych), koszty utrzymania zapasw (powstaj z zamroenie kapitau), koszty wyczerpywania zapasw (powstaj z zmniejszenia produkcji, przestojw, itp.).

Z punktu widzenia oceny podsystemu logistyki zaopatrzenia, bardzo istotne s koszty utrzymania zapasw. Zazwyczaj przyjmuje si, e rocznie wynosz one 10-25 % procent ceny jednostkowej [10]. Charakterystyk tych kosztw pokazano na rys. 51 [73].
KOSZTY UTRZYMANIA ZAPASW

Koszty kapitaowe
Inwestycje w zapasy

Koszty obsugi zapasw

Ubezpieczenia Podatki

Koszty utrzymania zapasw

Magazyny fabryczne Magazyny publiczne Magazyny dzierawione

Koszty ryzyka
Utrata wartoci (starzenie si) Uszkodzenia Ubytki

Koszty zmiany Magazyny lokalizacji wasne Rys. 51. Charakterystyka rodzajowa kosztw utrzymywania zapasw (wg A. Niemczyka [73])

Znajc charakterystyk kosztw mona z odpowiednich zalenoci (np. wzr Wilsona) wyznaczy ekonomiczn wielko zamwienia, czyli optymaln parti zakupu.

82

15.7. Metody ksztatowania zapasw

Do podstawowych metod ksztatowania zapasw nale metody: ABC, XYZ i MRP [16]. Analiza ABC jest prowadzona w celu uzyskania podziau na trzy grupy. Polega ona na przyporzdkowaniu wyrobw lub materiaw z pewnego ich zbioru do jednej z trzech wyrnionych grup (ABC) dla potrzeb: planowania zakupw, produkcji lub gospodarki magazynowej. Kryterium przyporzdkowania moe stanowi: wielko zapotrzebowania, produkcji lub sprzeday w danym okresie. Analiza ABC dzieli materiay (lub wytwarzane produkty) na wane, mniej wane i niewane. Klasyczny podzia (wynikajcy z prawa Pareto), to: Grupa A 80% (sumarycznej wartoci kryterialnej), Grupa B 15%, Grupa C 5%. Analiza ABC pozwala wyodrbni pozycje o duej wartoci sprzeday lub zuycia, wane jest to z punktu widzenia zarzdzania zapasami, gdy bd one wykazyway du warto kosztow. Drugim, obok wartoci, kryterium podziau materiaw (towarw) powinna by wielko ilociowa sprzeday. Podzia ten okrela si jako XYZ. Klasa X zawiera pozycje asortymentowe, na ktre istnieje regularne zapotrzebowanie (popyt). Klasa Y zawiera pozycje asortymentowe, dla ktrych wystpuj sezonowe wahania w zapotrzebowaniu. Z kolei klasa Z skada si z tych pozycji asortymentowych, na ktre wystpuje sporadyczne (okazjonalne) zapotrzebowanie. Podstaw podziau jest charakter zuycia (sprzeday): X - zuycie z wahaniami do 20% (10%) staego zuycia (wysoka dokadno prognozy), Y - zuycie z silnymi wahaniami od 20% do 50% (od 10% do 25%) staego zuycia (rednia dokadno prognozy), Z - zuycie z silnymi wahaniami powyej 50% (25%) staego zuycia (niska dokadno prognozy). W praktyce podzia XYZ ma sens w poczeniu z analiz ABC. Przyjmujc klasyfikacj ABC/XYZ najbardziej znaczcym wartociowo i sprzedawany w duych ilociach jest grupa AX, natomiast do najmniej wartociowo (sprzedawanych sporadycznie i w niewielkich ilociach) jest grupa CZ. Kluczowe zagadnienie zarzdzania zapasami w caym acuchu logistycznym zale od przyjtych zasad przepywu informacji i materiaw (towarw) pomidzy podmiotami uczestniczcymi w tych przepywach oraz ewentualnego podziau strumieni tych przepyww na obszary objte [56]: zapotrzebowaniem niezalenym (powstaje poza przedsibiorstwem i moe by prognozowane), zapotrzebowaniem zalenym (wynika z zapotrzebowania na wyrb wikszej zoonoci, np. liczba oysk zaley od liczby produkowanych maszyn). Zapotrzebowanie to moe i winno by szczegowo wyliczane (patrz rysunek 36).

83

15.8. Klasyczne modele ksztatowania zapasw

W warunkach zapotrzebowania niezalenego wyrnia si dwa modele sterowania zapasami [89]: model staego poziomu zamawiania, model staego cyklu zamawiania.

Rnice postpowania wedug obu tych modeli pokazano na rys. 52. Oczekiwanie na popyt Wystpienie popytu ksigowanie rozchodu z zapasu Obliczanie stanu zapasu: istniejcy zapas = stan poprzedni - rozchd Oczekiwanie na popyt Wystpienie popytu ksigowanie rozchodu z zapasu

nie

Czy zaistnia punkt zamawiania tak Obliczanie stanu zapasu: istniejcy zapas = stan poprzedni - rozchd Obliczania wielkoci do zamowienia: Q = S istniejcy zapas

tak

Stan zapasu wikszy od poziomu zamawiania Y nie Wystawienie zamwienia na Q jednostek

Wystawienie zamwie na Q jednostek

Rys. 52. Algorytm klasycznego modelu sterowania zapasami (wg [89])

A wedug staego poziomu zamawiania, B wedug staego cyklu zamawiania W modelu A staa jest wielko Qopt, zmienne s natomiast momenty, w ktrych inicjowane s te zakupy (wystawienie zamwienia). Normami sterowania s: optymalna partia zakupu (Qopt) i poziom alarmowy (Y). Poziom Y ma na celu sygnalizowanie koniecznoci niezwocznego zoenia zamwienia uzupeniajcego z pewnym wyprzedzeniem w stosunku do chwili, w ktrej nastpi wyczerpanie zapasu. Po jego osigniciu naley wystawi zamwienie uzupeniajce. Model B opiera si na monitorowaniu zapasu w ustalonych punktach czasowych (odlegych od siebie o okres monitorowania odpowiadajcy optymalnemu cyklowi zamawiania Ropt). Zamwienie uzupeniajce wystawiane s w staych cyklach (z ktrych wynikaj punkty zamawiania), a wielkoci zakupw s zmienne. Jeeli w punkcie zamawiania zapas ksztatuje si poniej zamawiania wystawiane jest zamwienie, w przeciwnym wypadku zamwienie jest przesuwane do kolejnego punktu zamawiania.

84

15.9. Ekonomiczna wielko zamwienia

Niezalenie od tego, ktry model realizuje si w praktyce, zawsze wana jest sprawa wielkoci dostaw. W 1915 r. F.W. Harris rozwin formu ekonomicznej wielkoci zamwienia (EWZ). Pniej formua ta znalaza zastosowanie w przemyle dziki wysikom konsultanta Wilsona, dlatego jest ona czsto nazywana formu Wilsona na optymaln parti zakupu Qopt [18].

Qopt =
gdzie: -

2 R A , S

Qopt optymalna (ekonomiczna) wielko zamwienia lub partia dostawy (w jednostkach), R roczne zapotrzebowanie (popyt) na dany materia lub produkt (w jednostkach), A koszty zamwienia / przestawiania produkcji, S roczny koszt utrzymania jednostki zapasu .

Formua ta jest fundamentem klasycznej metody sterowania zapasami, opartej na modelu poziomu zamawiania ROP, czyli na zasadzie staej wielkoci zamwienia. Wzr Wilsona ma jednak wiele ogranicze, mogcych utrudni jego stosowanie w praktyce, np.[16]: zakada stao popytu, podczas gdy w rzeczywistoci popyt podlega znacznym wahaniom; jednoczesne przybycie caej zamwionej partii towaru, jakkolwiek

zakada

w rzeczywistoci czsto jest on dostarczany stopniowo w miar rozwijania produkcji; zakada wystpowanie pojedynczego produktu, a w praktyce czsto zamawia si u tego samego producenta rne produkty, wysyane w tym samym czasie. Dy si wic do eliminowania brakw wynikajcych z tych rygorystycznych zaoe przez: zrnicowanie stawek transportowych, uwzgldnienie dostawy towarw w wielu partiach, udzielenie rabatu ilociowego itp. W metodzie tej bardzo wan rzecz jest rozpoznawanie momentu skadania zamwienia. Jeeli zapotrzebowanie na produkt przedstawia si wzgldnie stabilnie, regularnie, innymi sowy, gdy jest sens mwi o rednim zapotrzebowaniu, moemy posugiwa si powysz metod. Przy sporadycznym wykorzystywaniu produktu nie naley stosowa tego wzoru, poniewa postpowanie to moe prowadzi do duych bdw [10]. Do ustalenia waciwego czasu skadania zamwienia stosuje si postpowanie wg metody [61]: a) wspczynnikowej polega ona na tym, e zamwienie powinno by skadane, gdy zapasy s rwne pewnej krotnoci (np. 1,5 czy 2,0) oczekiwanego zuycia, b) ultrakonserwatywnej potrzeb zoenia zamwienia uzyskuje si mnoc maksymalne dzienne zuycie przez maksymalny przewidywany czas realizacji zamwienia, c) procentowej bezpieczny zapas sygnalizujcy potrzeb zoenia zamwienia jest okrelany przez przemnoenie oczekiwanego przecitnego zuycia dziennego przez oczekiwany czas realizacji plus 25 do 40% otrzymanego wyniku.

85

15.10. Koncepcja just-in-time

Jedn z najbardziej znanych i rozpowszechnionych logistycznych metod jest koncepcja just-in-time (JIT), okrelana w j. polskim pojciem dokadnie na czas. Powszechnie uwaa si, e zostaa ona twrczo rozwinita i wdroona do praktyki w koncernie Toyoty (Japonia). Koncepcja ta opiera si na trzech gwnych elementach [112]: zintegrowanym przetwarzaniu informacji, segmentacji wytwarzania, zsynchronizowanym z produkcj zaopatrzeniem. Jest to wic koncepcja operacyjna dostarczania materiaw i innych zasobw do produkcji w cile okrelonych ilociach oraz dokadnie w takim czasie, w jakim jest potrzebny do zastosowania. Pozwala to na redukcj postojw pracownikw i maszyn oraz minimalizacj kosztw zapasw produkcji w toku (likwidacj magazynw). U podstaw just-in-time le cztery gwne zaoenia: zero zapasw, krtkie cykle realizacji zamwienia, czsto uzupeniane iloci poszczeglnych dbr, wysoka jako albo zero defektw. Koncepcja ta jest jednak czym wicej ni tylko systemem dostarczenia zasobw dokadnie na czas. Jest to raczej pewna filozofia zarzdzania przedsibiorstwem, polegajca na cigym usprawnianiu procesw zarzdzania, zwaszcza w zakresie utrzymywania zapasw. Jej propagatorzy twierdz, e just-in-time nie tylko zmniejsza koszty, ale zmienia wygld caej organizacji. Wymaga on mniejszej liczby dokumentw, a decyzje w wikszoci podejmowane s na bieco. Pod koniec lat 90. okoo 50 % europejskich przedsibiorstw uywao rnych odmian systemu JIT [1]. Wynika to z tego, e:

System just in-time prbuje eliminowa wszystkie straty organizacji. Jego celem jest wykonanie planw produkcyjnych przy uyciu minimalnej iloci materiaw, najmniejszej liczbie operacji, maej iloci wyposaenia, itd. Osiga si to przez zapewnienie realizacji wszystkich operacji w czasie dla nich przewidzianym [112].
JIT nie jest narzdziem informatycznym, a raczej systemem organizacyjnym. Czsto okazuje si jednak, e wdroenie rozwiza opartych dokadnie na czas jest duym wyzwaniem, wymaga cisej dyscypliny oraz wysokiej sprawnoci i niezawodnoci caego systemu logistycznego. Podstawowe znaczenie w tym systemie maj takie elementy, jak [58]: wysoka jako czci, podzespow i wyrobw gotowych, sprawna organizacja systemu informacyjnego, kwalifikacje i motywacja pracownikw, niezawodny system transportowy wewntrz przedsibiorstwa oraz pomidzy kooperantami, gwarantowanie przez dostawcw wysokiej jakoci i terminowoci dostaw.

86

15.11. Wdraanie just-in-time

Podstawowym zadaniem przy wdraaniu i realizacji koncepcji JIT jest stworzenie warunkw do jego funkcjonowania. Wie si to z takimi zadaniami, jak [95]: zaprojektowanie produktu atwego do wytwarzania i dziaa logistycznych, zapewnienie wysokiej jakoci produktu, zapewnienie okrelonego poziomu produkcji, denie do standaryzacji produkcji, zapewnienie elastycznoci systemu produkcji. warunki stosowania koncepcji JIT istniej w tych

Wynika z tego, e najkorzystniejsze

przedsibiorstwach, gdzie stosowana jest produkcja powtarzalna, a wic polegajca na wytwarzaniu czsto zamawianych wyrobw, okoliczno ta sprzyja bowiem stabilnoci, tak niezbdnej w przypadku dostaw na czas. Charakterystyczna dla koncepcji JIT jest take idea KAIZEN (cigego doskonalenia), oznaczajca celowo podejmowania dziaa, prowadzcych do ulepsze. W koncepcji JIT wane jest spojrzenie na dostawcw jako na partnerw w procesie produkcji. Na tej podstawie w Japonii przyjto 10 zasad wdraania tej koncepcji [112]: 1. Dostawcy s zachcani do lokowania swoich firm blisko odbiorcy, co redukuje koszty transportu i czas dostawy. 2. Dostawy s realizowane w maych partiach, a wysyki s czste kilkakrotnie w cigu dnia. 3. Za zapasy buforowe odpowiada dostawca, ktry zobligowany jest je tworzy. 4. Obowizuje generalna regua: raczej jeden dostawca ni dwch lub wicej. 5. Dostawca bdcy dla firmy-klienta jedynym rdem czci, podzespow lub produktw, cieszy si u niego wikszymi wzgldami, pozwalajcymi mu rozwija biznes. 6. Dostawcy z wikszymi uprawnieniami mog czsto sami redukowa swoje wasne dostawy. 7. Dostawcy musz oferowa moliwie niskie ceny, wysok jako i szybko odpowiada na potrzeby produkcyjne. 8. Odbiorcy winni udziela technicznego i finansowego wsparcia dostawcom, umoliwiajc ich rozwj i zapewniajc sobie w ten sposb wysok jako i niskie koszty dostaw. 9. Jako jest wymagana, a nie sprawdzana przez odbiorcw. Jako czci i produktw jest wymagana przez odbiorcw i osigana przez dostawcw, poniewa istnieje cise ekonomiczne uzalenienie jednych i drugich, i nie ma zapasw na powtarzanie produkcji. 10. Midzy firm odbiorc a jej dostawc winna istnie cisa wi, wyraajca si w formie penego zaufania. Obie strony bowiem pyn w tej samej odzi. Oprcz tworzenia odpowiednich warunkw do wdroenia JIT, konieczna jest take znajomo okrelonych technik. Jedn z najczciej stosowanych w tym zakresie jest system kanban [112].

87

15.12. Zasada dziaania systemu kanban

Sowo kanban, najbardziej rozpowszechnionej techniki wdraania koncepcji just-in-time, w wolnym tumaczeniu mona odda jako widoczny spis. Metoda ta opiera si na kartce papieru (20 x 10 cm), ktra kry midzy stanowiskami pracy, a zawiera informacje potrzebne do analizy i sterowania zapasami. Kanban polega na ssaniu, czyli organizowaniu procesu wytwrczego tak, aby kada komrka organizacyjna produkowaa dokadnie tyle, ile w danej chwili jest potrzebne. Wymagana jest jednak wysoka jako produkcji [15]. W metodzie tej za czynnik krytyczny zarzdzania materiaami, uznano sterowanie zapasami. Idea systemu kanban polega na tym, e do przechowywania i przemieszczania produktw su specjalne pojemniki, o wielkoci odpowiedniej do danego materiau; zwykle jest to okoo 10 % dziennego zapotrzebowania. Jeeli na danym stanowisku spostrzega si, e zapas potrzebnego materiau spada do poziomu zamwie, wwczas kart kanban przypina si do pustego pojemnika i wysya do poprzedzajcego stanowiska po potrzebny materia. Tam karta zostaje przemieszczona do napenionego wczeniej pojemnika, ktry wraca na stanowisko pracy. Natomiast pusty pojemnik jest sygnaem, e na danym stanowisku trzeba rozpocz prac i napeni go materiaem. Puste pojemniki i wiadomo wysyana jest wic do tyu, do poprzedniego stanowiska, a przygotowany na nim materia w zamwionej iloci i przewidywanym czasie jest przesyany do przodu. Wielko zamwienia determinowana jest wielkoci pojemnika. Przykad czciej stosowanego systemu kanban z dwiema kartami pokazano na rys. 53 [112].
Karta kanban produkcja

produkcja
Pene pojemniki Pene pojemniki

Zbir kart

Stanowisko 1
Puste pojemniki

Magazyn produkcji w toku

Stanowisko 2
Puste pojemniki Karta kanban transport

transport
Zbir pojemnikw Przepyw produktw

Rys. 53. System kanban z uyciem dwch kart (wg J. Witkowskiego [112])

W tym typie systemu kanban wystpuje dwa rodzaje kart: produkcji i transportu. Kiedy stanowisko (2) wymaga materiau, do pojemnika doczana jest karta transportu. To daje pozwolenie, by zabra pojemnik do magazynu produkcji w toku. Nastpnie z magazynu odbierany jest peny pojemnik, posiadajcy kart produkcji. Pojemnik ten przekazywany jest ze stanowiska (1). To daje sygna dla tego stanowiska do rozpoczcia pracy, a do napenienia wyrobami pojemnika. Po oznaczeniu go kart produkcji przesyany jest do magazynu wyrobw w toku i cykl powtarza si.

88

16. LOGISTYKA PRODUKCJI

16.1. Produkcja i jej specyfika
Oglnie przez produkcj rozumie si dziaalno rozoon w czasie, polegajc na fizycznym wytworzeniu jakiego produktu. Jednak jak twierdzi guru zarzdzania, P. Drucker [20]: Produkcja to nie zastosowanie maszyn czy narzdzi do przetwarzania materiaw, ale zastosowanie logiki do procesu pracy (P. Drucker) Dziaalno ta polega bowiem na kombinowaniu (czeniu) okrelonych nakadw (zasobw produkcyjnych) w celu osignicia efektu w postaci produktw rys. 54. Ukad niematerialny

nakady X zasoby

x1 x1 x1

Relacje przeksztacania (niewidoczne) y1 Procesy zarzdzania y1 Procesy gwne y1 Procesy pomocnicze Relacje przeksztacania (widoczne)

produktywno efekty Y wyniki produkt Y =Tr (X)

Tr

Ukad materialny

Rys. 54. Proces produkcyjny w ujciu systemowym (oprac. wasne)

Relacje procesu mog dotyczy: przebiegu materialnego procesu relacje (powizania) widoczne, przepywu informacji relacje (powizania) niewidoczne.

Miar sprawnoci procesu jest produktywno P, bdca stosunkiem uzyskanej produkcji do zuytych przy tym zasobw. Podstawowymi elementami (zasobami) kadego procesu pracy s: ludzie, rodki pracy i przedmioty pracy, std te produktywno moe by liczona w odniesieniu do pracy ludzkiej, zuytych materiaw, zuytej energia bd wykorzystanego kapitau. Aby zasoby te mogy by przeksztacane w uyteczne produkty, musz midzy nimi zachodzi okrelone relacje, ktre najoglniej okrela si mianem procesw transformacji, a w wypadku systemw produkcyjnych mianem procesw produkcyjnych [21]. Oprcz tego w systemie realizowane s funkcje planowania, organizowania, koordynacji i kontroli, zatem do powyszych czynnikw produktywnoci naley doczy jeszcze czynniki zwizane z procesem i zarzdzaniem. Istnieje przy tym pogld [50], e w 75 % za wzrost produktywnoci odpowiedzialne jest sprawne zarzdzanie. Stosujc pewne przyblienie i uproszczenia dotyczce transformacji Tr mona wyznaczy model systemu produkcyjnego Y = Tr (X). Jeeli uda si wyznaczy ten model, to przy zastosowaniu symulacji komputerowej mona oceni wpyw podejmowanych decyzji na efektywno przeksztacania zasobw jeszcze przed podjciem tej decyzji [76].

89

16. 2. Istota i zadania logistyki produkcji

W literaturze przedmiotu logistyka produkcji to proces (system, podsystem) wsparcia procesu produkcji we wszelkie niezbdne zasoby (materiay, informacje, zasoby ludzkie i pienine) drog integracji czynnoci wspierajcych proces produkcji. Obejmuje wszystkie czynnoci, ktre s zwizane z zaopatrzeniem procesu produkcji w surowce, pfabrykaty materiay pomocnicze (czci zamienne) i eksploatacyjne (paliwa) oraz przekazywaniem pwyrobw i wyrobw gotowych do magazynu zbytu. W ujciu cybernetycznym mona j definiowa jako podsystem, ktry obejmuje zarzdzanie przepywami materiaw w procesie produkcyjnym, lub szerzej, jako dyscyplin wiedzy, ktra poprzez badania, waciw polityk, realizacj funkcji logistycznych, formuowane zasady, instrumenty realizacji, regulacji oraz waciwe logistyce rozwizania systemowe zapewnia racjonaln produkcj [15]. Wobec powyszego:

Zadanie logistyki produkcji polega na zapewnieniu optymalnego przepywu materiaw i informacji w procesie produkcji.
Logistyka produkcji stanowi wic ogniwo czce logistyk zaopatrzenia z logistyk dystrybucji w jednostkach, ktrych dziaalno obejmuje wytwarzanie lub monta oferowanych produktw. Nie zajmuje si technologi procesw produkcyjnych, a jedynie sprawn organizacj caego systemu produkcyjnego wraz z jego najbliszym otoczeniem magazynowo-transportowym (organizacja i funkcjonowanie przedsibiorstw produkcyjnych pozostaje w gestii ekonomiki przedsibiorstw). Jej zadaniem jest planowanie, organizowanie i kontrola przepywu surowcw, materiaw, czci i elementw kooperacyjnych podczas procesu produkcyjnego, poczwszy od skadw zaopatrzeniowych, poprzez porednie magazyny wydziaowe i stanowiskowe, a do kocowych magazynw wyrobw gotowych i zbytu [29]. Zalenie od potrzeb zwizanych z wielkoci przedsibiorstwa mona dokona podziau logistyki produkcji na: wydziaow, zakadow lub midzyzakadow. Operacyjnym kryterium logistyki produkcji jest minimalizacja zapasw produkcji w toku. W praktyce oznacza to redukcj kosztw utrzymywania tych zapasw. Zapasy produkcji w toku su wyrwnywaniu dysproporcji, jaka wystpuje w zapotrzebowaniu materiaowym poszczeglnych stanowisk pracy w okrelonym cigu technologicznym. Po przeprowadzonym procesie produkcji, dana partia towaru dostaje si za pomoc rodkw transportu do okrelonego odbiorcy. Naczelnym kryterium funkcjonowania logistyki produkcji jest wic zagwarantowanie cigoci i odpowiedniej intensywnoci produkcji pod zapotrzebowanie rynkowe. Naley bowiem pamita o tym, e determinanty wspczesnego rynku powoduj zmian paradygmatu procesw wytwrczych; z obowizujcej w nich dotychczas zasady: wytwrz produkt i poszukaj jego nabywcy, na zasad [7 ]:

Znajd nabywc i wytwarzaj wedug jego yczenia [71].

90

16.3. Logistyka produkcji w ujciu procesowym

Proces logistyki produkcji naley do grupy procesw gwnych, i jest procesem nadrzdnym dla procesw: zakupw, produkcji i magazynowania poniewa stanowi acuch powiza komunikacyjnych pomidzy tymi procesami oraz zapewnianie prawidowe planowanie, czyli przeniesienie wymaga klienta na terminow realizacj zamwie i szybkie reagowanie na zagroenia wykonania planw. Wacicielem strategicznym jest dyrektor zarzdzajcy,

wacicielami operacyjnymi s kierownicy dziau logistyki i produkcji, specjalista ds. koordynacji sprzeday, specjalista ds. zaopatrzenia w surowce do produkcji, specjalista ds. zaopatrzenia w materiay techniczne, specjalista ds. gospodarki magazynowej, magazynier, koordynator ds. handlowych. Proces ten obejmuje przepyw informacji od momentu zoenia zamwienia, poprzez okrelenie zapotrzebowania na materiay stosowane do wytworzenia wyrobu, oceny moliwoci produkcyjnych, magazynowania wyrobu, a do kompletacji i wysyki wyrobw do klienta. Bardzo silnie wie si te z innymi procesami w przedsibiorstwie tablica 5 (oprac. wasne).
Tabl. 5. Powizanie procesu logistycznego z innymi procesami w przedsibiorstwie

DANE WEJCIOWE I PROCESY STYKOWE Dane wejciowe procesu logistycznego Nazwa procesu stykowego Cele i zadania do realizacji oraz korekta zada Proces Zarzdczy Zapytania, Zamwienia Proces Wsppracy z Klientem Stany magazynowe Proces Magazynowania Informacja o dostawach w drodze Proces Zakupw Informacja o moliwociach produkcyjnych Proces Produkcji Informacja o zagroeniach wykonania zlecenia Proces Produkcji Rozliczenie z realizacji celw i zada oraz dziaa Proces Zarzdczy korygujcych Uzgodnienie moliwoci produkcyjnych Proces Produkcji Potwierdzenie moliwoci wykonania Proces Wsppracy z Klientem Uruchomienie zlecenia produkcyjnego Proces Produkcji Zapotrzebowanie na materiay Proces Zakupw Logistyk po otrzymaniu zapytania/zamwienia klienta od specjalisty ds. koordynacji sprzeday ocenia (w porozumieniu z kierownikiem produkcji) moliwoci uruchomienia zlecenia produkcyjnego, biorc pod uwag stany zapasw materiaw i otwarte oraz potwierdzone zamwienia zakupu surowcw produkcyjnych, moliwoci produkcyjne, tj. wykorzystanie parku maszynowego (na podstawie uruchomionych wczeniej zlece, planowanych remontw czy przegldw, awarii maszyn) i stanu zatrudnienia (urlopy, chorobowe itp.). Uruchomienie zlecenia produkcyjnego uzalenione jest rwnie od minimalnego poziomu opacalnoci uruchomienia partii produkcji. Po uzyskaniu pozytywnych opinii od wszystkich zainteresowanych stron logistyk, uruchamia zlecenie produkcyjne, bowiem. ze wzgldu na tworzenie acucha poday, logistyka produkcji warunkuje procesy realizacyjne w przedsibiorstwie.

91

16.4. Systemy produkcyjne w ujciu logistycznym

System produkcyjny to celowo zaprojektowany oraz zorganizowany ukad przetwarzania strumienia wejcia w strumie wyjcia. Od jego natenia zaley typ produkcji rys. 55.

Otoczenie
- materialne - energetyczne - informacyjne - ludzkie - kapitaowe

Produkcja
-jednostkowa (typ) -seryjna -masowa

Zasoby

- wyroby - szkodliwe odpady - informacje - braki -

Rys. 55. Produkcja jako proces transformacji dbr (opracowanie wasne)

Na zdolno produkcyjn wpywaj takie czynniki, jak: struktura asortymentowa produkcji; poziom kwalifikacji pracownikw, liczba i jako uytkowanych maszyn oraz organizacja produkcji [60]. Z punktu widzenia logistyki organizacja produkcji naley do podstawowych czynnikw determinujcych proces logistyczny. Ma ona na celu skuteczne kojarzenie pracy ludzkiej z materialnymi czynnikami procesu produkcyjnego oraz efektywne rozmieszczenie rodkw produkcji i czenie ich z procesami (w przestrzeni i czasie) dla zapewnienia maksymalnej

wydajnoci i optymalnych wynikw ekonomicznych. Wytyczne w zakresie organizacji systemw produkcji wynikaj z zasad [21]: proporcjonalnoci rwnomierny podzia pracy na stanowiskach, liniowoci brak skrzyowa, nawrotw, powrotw, cigoci przebiegu eliminowanie przerw, rwnolegoci przebiegu procesw czstkowych (koncentracja w czasie), zrnicowania procesu i stopnia koncentracji obrbki, np. obrbka wielu powierzchni, rytmicznoci produkcja powinna spywa w czasie w rwnych ilociach.

W wyniku prac wstpnych tworzy si tzw. struktur produkcyjn (zbir komrek produkcyjnych i wzajemnych relacji midzy nimi). Struktura produkcyjna jest wyrazem organizacji procesu produkcyjnego w przestrzeni. Mona j realizowa zgodnie z zasad technologiczn (stanowiska grupuje si wg typw), bd wg zasady przedmiotowej (stanowiska dobierane s pod ktem rodzaju gotowego wyrobu). Odmiana organizacyjna to zjawisko zoone, na ktre wpywa szereg czynnikw: poziom specjalizacji stanowisk roboczych, powizanie stanowisk w czasie i przestrzeni, asortyment, liczebno wyrobw, powtarzalno wyrobw. Scalanie tych czynnikw pozwala na wyodrbnienie dwch podstawowych kryteriw wpywajcych na typ i form produkcji [99]: 1. Specjalizacja stanowisk roboczych okrelajca typ produkcji, 2. Stopie powizania stanowisk okrela form organizacji produkcji.

92

16. 5. Klasyczna organizacja produkcji

Struktury organizacyjne systemw produkcji mona podzieli ze wzgldu na [77]: ukad wizi organizacyjnych (subowa, funkcjonalna, techniczna), spitrzenie i rozpito kierowania: paskie i smuke rys. 56.
K

a)
K

b)
K

Wi subowa P Wi techniczna

P P P P P P P P P P P P

P P P P

Wi funkcjonalna

P P P P

P P

kierownik

pracownik

Rys. 56. Przykady struktur kierowania: a paskich, b smukych (opracowanie wasne)

Organizacja produkcji okrela sposb przepywu materiau midzy stanowiskami roboczymi. W ujciu klasycznym (fordowskim) wyrnia si trzy formy organizacji produkcji [51]: 1. Warsztatowa brak cisego powizania stanowisk roboczych (ludzie wykonuj rne przypadkowo przydzielone im operacje). Pracownik musi umie zrobi wszystko, co w danej fazie trzeba zrobi. Zalety tej formy, to: funkcjonalno, czyli wykonanie wszystkiego w jednym miejscu, i maa liczba przebiegw transportowych. Produkcja ta charakteryzuje si jednak duymi kosztami. Pracownicy powinni posiada te wysokie kwalifikacje. 2. Potokowa polega na wykonywaniu produktw w okrelonych partiach. Charakteryzuje si niszymi kosztami ze wzgldu na jednorazowe lepsze przygotowanie produkcji dla caej serii i lepsz organizacj pracy. Stosowana w produkcji seryjnej. Osign mona produkcj bez przerw (stosuje si w niej harmonogramowanie produkcji). Wyrnia si potok: synchroniczny; czasy operacji s rwne bd s swoimi krotnociami, asynchroniczny; czasy operacji nie s sobie rwne, ani nie stanowi krotnoci, z wymuszonym taktem; stanowiska powizane s samoczynnym systemem transportowym, ktry narzuca caej linii przymusowe tempo, zautomatyzowany; wystpuje po cisym powizaniu stanowisk roboczych z systemem transportowym w ramach cyklu produkcyjnego. 3. Gniazdowa jest wynikiem przedmiotowej specjalizacji systemu produkcyjnego. Opiera si na przestrzennym grupowaniu jednostek, aby umoliwi kompletn obrbk okrelonej grupy wyrobw podobnych do siebie (gniazda wg faz procesu lub komrkowe) wzgldnie spokrewnionych ze sob technologicznie (gniazda funkcjonalne lub moduowe). Wymaga usystematyzowanego przebiegu produkcji.

93

16.6. Elastyczna organizacja produkcji

Podstawowe kryteria oceny organizacji produkcji wspczesnych przedsibiorstw to [77]: szczupo pozbywanie si zbdnych zasobw (zada, pracownikw, itp.), zdolno reagowania szybko reakcji na zmiany popytu, elastyczno systemu produkcyjnego, czyli dopasowanie si do potrzeb.

Efektywno struktury organizacyjnej coraz bardziej zaley od umiejtnoci opanowania narastajcego zrnicowania wyrobw. Preferowane obecnie krtkie serie produkcyjne powoduj, e konieczna jest elastyczna, dostosowana do potrzeb odbiorcw, organizacja produkcji [82]. Klasyczna, zapocztkowana przez H. Forda, idea organizacji produkcji zakadaa: masow (wielkoseryjn) produkcj, standardowe wyroby, wielkie zintegrowane pionowo firmy.

Idea elastycznej (postfordowskiej) organizacji produkcji, opiera si natomiast na zaoeniach: produkcji na zamwienie, zlecaniu wielu etapw produkcji podwykonawcom (outsourcing), dostawach just-in-time, wykorzystywaniu wielozadaniowych maszyn, kontraktach okresowych z pracownikami i pracach zleconych.

Struktury elastyczne zakadaj moliwo zmiany jednostek produkcyjnych i zespow ludzkich, zgodnie ze stawianymi zadaniami z uwzgldnieniem sytuacji firmy, bez koniecznoci dokonywania trwaych przeksztace w jej strukturze organizacji [59]. Materializacj takiej struktury jest gniazdo komrkowe, budowane z uwzgldnieniem kryterium czasu lub odlegoci (minimalizacja kosztw logistycznych). W praktyce dziaania przedsibiorstw istnieje jednak sprzeczno wymaga szczupoci i elastycznoci. Objawia si tym, e niezmiernie rzadko mona znale rozwizanie zapewniajce wymagan elastyczno, ktre jest jednoczenie optymalne pod wzgldem ekonomicznym [81]. Co gorsza, dominujcym obecnie kierunkiem poszukiwa zotego rodka jest idea centralistycznie pomylanej integracji acucha dostaw. Opiera si ona na niczym nieuzasadnionym zaoeniu, e moliwe jest osignicie zdolnoci do byskawicznej reakcji na zmiany w otoczeniu przez wykonawcw podlegajcych jednolitemu kierownictwu. Wymagaoby to nieskoczonej iloci informacji oraz rwnie bogatego zapasu regu wyboru, umoliwiajcego natychmiastowe podejmowanie decyzji. Podejcie moe dawa pozytywne efekty jedynie w ograniczonym zakresie, gdy doskona elastyczno osigaj jedynie systemy silnie zdecentralizowane. W takim przedsibiorstwie decyzje operacyjne podejmowane s na szczeblu wykonawczym, a kierownictwo zajmuje si jedynie mikk koordynacj dziaania [59].

94

16.7. Cykl produkcyjny

Generalna zasada logistyki okrela, e przy sterowaniu produkcj istotne s trzy postulaty [95]: e minimalizacja zapasw produkcji w toku, terminowo koczenia produkcji, skracanie cykli produkcyjnych. Cykl produkcyjny wyrobu jest to czas od zoenia zamwienia na wykonanie wyrobu lub usugi, do momentu przekazania klientowi gotowego wyrobu lub zakoczenie usugi. Dugo cyklu produkcyjnego zaley od czasu trwania poszczeglnych operacji tm w procesie wytwrczym oraz od czasu przerw pomidzy tymi operacjami tp . Skrcenie cyklu produkcyjnego i zmniejszenie zapasu robt w toku mona wic osign przez uwzgldnienie w harmonogramie odpowiedniej kolejnoci obrbki i rodzaju cyklu (przebiegu przez stanowiska ) rys.57 [60].

a) przebieg
szeregowy b) przebieg rwnolegy

Zadanie 1

tm

Zadanie 2

tp
Zadanie 1 Zadanie 2

Zadanie 3

Zadanie 3

tm c) przebieg szeregoworwnolegy
Zadanie 1 Zadanie 2

tm

Zadanie 3

Rys. 57. Cykle realizacji zada w procesie wytwrczym (wg S. Lisa [60])

Przebieg szeregowy jest typowy dla produkcji jednostkowej i mao seryjnej oraz prac montaowych. Charakteryzuje si tym, e nastpna operacja produkcyjna rozpoczyna si po zakoczeniu operacji poprzedniej. Zalety prosta organizacja, nieskomplikowany system

sterowania przebiegu, maa liczba operacji transportu. Wady dugi cykl produkcyjny. Przebieg rwnolegy poszczeglne przedmioty przekazywane s na nastpn operacj bezporednio po wykonaniu poprzedniej. Zalety: najkrtszy czas trwania cyklu produkcyjnego. Wady ronie liczba operacji transportowych i zoono sterowania przebiegiem procesw, wystpuj przerwy w procesach stanowisk. Przebieg szeregowo-rwnolegy charakteryzuje si tym, e kolejna operacja dla tej samej partii rozpoczyna si przed zakoczeniem operacji poprzedzajcej. Pocztek kadej operacji ustala si pod ktem zapewnienia moliwie najwikszej cigoci obrbki na poszczeglnych stanowiskach. Czci z jednej operacji na drug, z reguy przekazuje si partiami transportowymi. Zalety eliminuje przerwy w pracach stanowisk, wymaga mniejszej liczby operacji transportowych, prostsze sterowania przebiegiem. Wady najczciej czas duszy ni przebiegu rwnolegego.

95

16.8. Zapasy produkcji w toku

Zapasy produkcji w toku powstaj w trakcie procesw produkcyjnych i su wyrwnywaniu dysproporcji, wystpujcej w zapotrzebowaniu materiaowym poszczeglnych stanowisk pracy w danym cigu technologicznym. Wyrnia si [58]: 1. Zapasy midzykomrkowe, obejmujce zapasy biece i zapasy rezerwowe, wykorzystywane do wyrwnywania biecych dysproporcji w zapotrzebowaniu poszczeglnych stanowisk produkcyjnych. 2. Zapasy wewntrzkomrkowe tworzce dwie kategorie zapasw: zapasy cykliczne (technologiczne) i zapasy pozacykliczne. Ze wzgldu na rodzaj zapasw mona wyrni natomiast:

Zapas obrotowy wynika z powodu braku synchronicznoci pomidzy operacjami, zapas transportowy wynika z warunkw przekazywania obrabianych elementw z operacji na operacj,

zapas komensancyjny tworzony jest dla wyrwnania doranych rnic w wydajnoci pracownikw stosunku do wydajnoci normowej,

zapas awaryjny to zapas niezbdny dla zachowania cigoci produkcji w nastpnej operacji, w przypadku jeli poprzedzajce stanowisko ulego awarii.

Na wielko zapasw produkcji w toku wpywaj najczciej: wielko dostaw materiaowych, sposb dostawy, warunki transportu, wielko i rwnomierno zuycia w jednostce czasu oraz warunki magazynowania. Dua zoono strukturalna zapasw produkcji w toku powoduje, e sterowanie nimi jest skomplikowane i wymaga wielkiej precyzji oraz pociga za sob due koszty, konieczne jest wic okrelenie niezbdnego w danych warunkach minimalnego stanu zapasw zabezpieczajcych cigo produkcji na wypadek jakichkolwiek zakce [73] . Najczciej wielko zapasu prbuje si regulowa ustalajc tzw. warto normatywn. Wspczenie do ustalania wielkoci zapasw uywa si systemw planowania potrzeb materiaowych MRP. Idea ich polega na tym, e jeeli znany jest optymalny poziom zapasw wyrobw gotowych, to mona okreli rozmiary produkcji w toku niezbdne do tego, aby wyprodukowa okrelon ilo wyrobw gotowych. Znajc z kolei wielko produkcji w toku, mona obliczy stan materiaw potrzebnych do produkcji. Metoda ta oparta jest na planowaniu od koca, czyli w kierunku przeciwnym do procesw produkcji. Punktem wyjcia jest popyt na wyrb gotowy, na jego podstawie okrelana jest wielko produkcji w toku, a nastpnie wielko zamwienia materiaw niezbdnych do produkcji. Podstaw tego systemu jest ustalenie potrzeb materiaowych (z uwzgldnieniem istniejcych zapasw), w podziale na okresy planistyczne na podstawie harmonogramu produkcji [89].

96

16. 9. Logistyczne planowanie produkcji

Podstawowym celem logistycznego planowania produkcji jest [54]: spenienie wymaga klienta dotyczcych. wielkoci i terminw dostaw, racjonalne wykorzystanie zdolnoci produkcyjnych i minimalizacji zapasw.

W efekcie chodzi o to, eby sprecyzowa moment rozpoczcia i zakoczenia zada, oraz ustali, kiedy i z wykorzystaniem jakich zasobw produkcyjnych ma ono by wykonywane. Wynika z tego konieczno koordynacji dziaa w obszarach [21]: projektowania procesw technologicznych, planowania produkcji, planowania zapotrzebowania.

W planowaniu produkcji pojawiaj si dwa podstawowe pojcia: planowanie zada w czasie harmonogramowanie, bilansowanie obcie, polegajce na koordynacji moliwoci produkcyjnych urzdze i pracownikw realizujcych produkcj. Bilansowanie obcie polega przede wszystkim na porwnaniu planowanych zlece produkcyjnych z moliwociami produkcyjnymi, natomiast harmonogramem produkcyjnym nazywa si szczegowy plan obcie stanowisk pracy. Harmonogram jest to wykres (najczciej diagram Gantta) lub opis poszczeglnych zada uwzgldniajcy ich rozmieszczenie w czasie, pozwalajcy znale najlepsz kombinacj zlece produkcyjnych i zasobw [60]. Diagram Gantta sporzdzany jest w ukadzie: czas (o x), stanowiska (o y). Uwzgldnia si w nim podzia zadania na poszczeglne operacje. Operacje zaznaczane s paskami, ktrych dugo jest rwna czasowi ich realizacji rys. 58 [21]. 4
Zlecenie 2 Zlecenie 4 Zlecenie 1 Zlecenie 1 Zlecenie 3 Zlecenie 4 Zlecenie 3

Stanowisko

3 Zlecenie 3 2 1
Zlecenie 4 Zlecenie 1

Zlecenie 2

Zlecenie 4 Zlecenie 3

Czas (godziny, dni, tygodnie)

Rys. 58. Przykad diagramu zadaniowego Gantta metod w przd(wg I. Durlika [21])

Harmonogramowanie produkcji metod Gantta mona dokonywa metod analizy: wstecznej, kiedy znamy termin zakoczenia zlecenia i moemy wyznacza najpniejszy termin rozpoczcia i zakoczenia poszczeglnych operacji, w przd, kiedy wyznaczamy najwczeniejszy termin, w ktrym mona rozpoczyna i koczy realizacj poszczeglnych operacji.

97

16.10. Harmonogramowanie produkcji przy uyciu ERP

Harmonogram, wyznacza czas rozpoczcia i ukoczenia kadej operacji, oraz ustala, na postawie zasobw, tak kolejno operacji, ktra wyklucza konflikty zasobw. Dziki tym wszystkim pomocnym opcjom mona bardzo szybko i o wiele wydajniej planowa produkcj. Harmonogramowanie, bdce wanym elementem dziaalnoci produkcyjnej przedsibiorstwa, wystpuje zwykle jako okrelony modu dziaania w systemach informatycznych ERP [62]. Modu harmonogramujcy stanowi dla kierownika produkcji nieocenione narzdzie, wspomagajce kontrol procesu dziki uwidocznieniu obcienia zasobw, wczesnemu ostrzeganiu

o przewidywanych opnieniach w realizacji zlece, wskich gardach procesu, itp. [21]. Przykadowy widok ekranu programu System ITM Saturn, dotyczcy Harmonogram procesw produkcyjnych, w postaci wykresu Gantta, pokazano na rys. 59 [91].

Rys. 59. Przykadowy widok ekranu Harmonogram procesw produkcyjnych (wg ITM Saturn [91])

Niezalenie jednak od uycia takiego czy innego systemu komputerowego, naley podkreli, e projektowanie przebiegu produkcji w czasie i wyraanie go za pomoc harmonogramw jest zagadnieniem nadal trudnym. Liczny zbir dziaa musi by bowiem wzajemnie zsynchronizowany z uwzgldnieniem odpowiedniego wykorzystania czasu pracy ludzi, maszyn i urzdze [60].

98

17. LOGISTYKA DYSTRYBUCJI

17. 1. Pojcie dystrybucji
Wszystkie produkty wprowadzone do obiegu gospodarczego s przemieszczane (dystrybuowane) z miejsca wytworzenia do nabywcy w rny sposb: w siatkach kobiet, w teczkach mczyzn, na grzbietach koni, samochodami lub pocigami. Dystrybucja pochodzi od aciskiego sowa distributio, oznaczajcego rozdzia lub podzia. W makroekonomii dystrybucja oznacza proces i struktur przemieszczania towarw od wytwrcw do odbiorcw, i stanowi wyodrbniony zbir kanaw przepywu. Dystrybucja obok produkcji jest jednym z najwaniejszych ogniw w acuchu logistycznym, gdy ma za zadanie udostpnienie produktu w miejscu i czasie odpowiadajcym potrzebom oraz oczekiwaniom odbiorcy [19]. Istota dystrybucji sprowadza si do dostosowania poday do popytu przez gromadzenie i dostarczanie produktw o strukturze i cechach uytkowych odpowiadajcych potrzebom odbiorcw. Jest wic procesem udostpniania produktw i usug uytkownikom zlokalizowanym w miejscach innych ni punkty ich wytwarzania. Przenoszc to na grunt logistyki w przedsibiorstwie moemy j definiowa jako zbir dziaa i decyzji zwizanych z zaoferowaniem danego produktu w miejscu i czasie odpowiadajcym potrzebom klientw. Klientem jest osoba lub jednostka prawna, ktra przejmuje produkt, dokonujc za niego zapaty. Jeeli osoba ta dokonuje zakupu w celu uytkowania produktu, staje si rwnie uytkownikiem lub odbiorc kocowym. Podczas nabywania produktw konsumpcyjnych odbiorca kocowy nazywany jest konsumentem [53]. Na proces dystrybucji skadaj si czynnoci zwizane z pokonywaniem czasowych i przestrzennych rnic midzy produkcj a konsumpcj. W zalenoci od produktu mog by one dokonane przy uyciu rnych form transportu rys. 60. a) b)

Rys. 60. Dystrybucja produktw: a pynnych (cysterny), b staych (kontenery) (wg stron WWW)

Logistyka dystrybucji moe by ujmowana w ujciu wskim i szerokim [12]: wskie dotyczy zagadnie zwizanych z dystrybucj fizyczn. Skada si ona z podsystemw: transportu, skadowania i zarzdzania zapasami. szerokie dotyczy systemu dystrybucji (organizacji i zarzdzania), dystrybucji fizycznej oraz metod, technik sprzeday i obsugi klienta.

99

17.2. Funkcje i zadania dystrybucji

Podstawowe zadanie dystrybucji to dostarczenie klientom podanych przez nich produktw do miejsc, w ktrych chc je naby, w odpowiadajcym im czasie, na uzgodnionych warunkach i po akceptowanej przez nich cenie. Istot dystrybucji fizycznej jest przepyw produktw od producenta do konsumenta. Jest to wic praktyczna realizacja wypracowanej w procesie planowania strategii dystrybucji. Gwne jej cele to zagwarantowanie nabywcom satysfakcjonujcego poziomu obsugi i minimalizacja kosztw. Realizowane jest to poprzez odpowiednie kanay rys. 61 [19].

DYSTRYBUCJA Kanay dystrybucji

-rodzaj, struktura, liczba, -wspuczestnicy kanau, -instytucje wspomagajce przepyw strumieni rynkowych. -przepustowo kanau -efekty

Dystrybucja fizyczna
-obsuga zamwie, -transport -uytkowanie magazynw, -utrzymywanie zapasw. -poziom obsugi dystrybucyjnej -koszty Zadania

Ocena

Rys. 61. Powizanie elementw dystrybucji w przedsibiorstwie (wg A. Czubay [19])

Zadania logistyki w dystrybucji mog by dzielone pomidzy uczestnikw kanau dystrybucji. Powstaje jednak kwestia, kto bdzie je wykonywa, kto bdzie za nie paci, i kto bdzie je koordynowa. Sposb dzielenia funkcji w kanale dystrybucji wpywa na kompozycj marketingu mix w zakadzie przemysowym, wysoko mary przyznawanej porednikom i sposb kalkulacji cen produktw. Zadania zwizane z ksztatowaniem obrotu pomidzy jednostkami gospodarczymi i klientami produktw nazywa si funkcjami dystrybucji. Funkcje dystrybucji polegaj na niwelowaniu rozbienoci midzy ofert tworzon przez producentw, a zapotrzebowaniem zgaszanym przez nabywcw, dotyczcym rodzaju towaru, czasu, miejsca, iloci czy asortymentu. W literaturze wyrnia si dwie grupy funkcji [87]: koordynacyjne zmierzajce do zrwnowaenia poday z popytem, obejmuj uzgodnienia i podejmowanie decyzji dotyczcych wielkoci produkcji i ekonomicznego jej podziau w procesie dystrybucji, oraz tworzenie i organizowanie procesu informacyjnego podporzdkowanego tym decyzjom. Koordynacja poday i popytu odbywa si w trakcie wykonywania takich czynnoci, jak: sortowanie, kompletowanie, asortymentacja, itp. organizacyjne zwizane z techniczn manipulacj produktami. Gwnym skadnikiem jest techniczna manipulacja towarem, ktra moe by dokonywana przez producenta lub handel. Warunkiem wypenienia funkcji organizacyjnych jest dysponowanie odpowiednimi rodkami technicznymi, przede wszystkim magazynami i rodkami transportu. rodki te stanowi materialn podstaw funkcji organizacyjnych.

100

17.3. Misja logistyki dystrybucji

Osignicie wysokiej jakoci dystrybucji zaley od rozpoznania potrzeb i wymaga kadego rodzaju nabywcw. Bardzo wan czynnoci jest przewidzenie wysokoci popytu, bez ktrego firma nie osignie szybkiego wzrostu sprzeday, gdy nage zachwiania popytu bd to uniemoliwiay. Szybkie realizowanie zamwie klientw oraz dobr sprawnych i efektywnych kanaw dystrybucji, to kluczowe aspekty logistyki, prowadzce do osignicia zaoonego celu firmy. Z samej istoty logistyki wynika, e jest ona sztuk przemieszczania, w tym znaczeniu, e zarzdzanie ni ma zapewni jednoczesne spenienie trzech kryteriw [19]:

dostawy szybkiej i w terminie, po moliwie minimalnym koszcie, z optymaln jakoci obsugi klienta (nadawcy i odbiorcy),

przy rnym stopniu rnorodnoci dostarczanych produktw, usug i informacji, rnej wielkoci partii, rnym ukadzie przestrzennym (w tym geograficznym) punktw nadania i przeznaczenia, itp. Techniczne, ekonomiczne i planistyczne aspekty procesu przemieszczania s obszarem

zainteresowania logistyki dystrybucji. Wedug M. Christophera [12]:

Misj logistyki dystrybucji jest konieczno dostosowania poday oferowanych towarw do rynkowego popytu na te towary. Wymaga to gromadzenia i dostarczania takich asortymentw towarowych i w takich ilociach, ktre s najbardziej zblione do potrzeb rynku.
Misja ta wypywa z istoty logistyki dystrybucji, ktr jest [87]: obsuga nabywcw usugi transportowe, sprzedane w hurcie i detalu oraz konsultingowe, magazynowanie wyrwnywanie struktur czasowych i ilociowych przepywu materiau, gospodarka magazynowa ksztatowanie wielkoci poziomu zapasw, spedycja organizowanie przewozw we wspdziaaniu z rnymi gaziami transportu.

W sferze dystrybucji szczeglne znaczenie maj standardy obsugi klienta, wykraczajce znacznie poza sam akt kupna-sprzeday, a dotyczce kompleksowej i konkurencyjnej obsugi posprzedanej, obejmujce serwis i usugi gwarancyjne, a take cige kontakty marketingowe z konsumentemnabywc. Std formuowane s zadania dla logistyki dystrybucji. Wedug S. Abta obejmuj one nastpujce zagadnienia [1]: analiza rnych moliwoci wyznaczania drg obiegu produktu na rynku, wybr najbardziej korzystnych kanaw dystrybucji, opracowanie programw wspdziaania producentw z odbiorcami, ustalenie sprawnych procedur oferowania, zamawiania i dostawy produktw, minimalizacja kosztw sprzeday, dostarczenie towarw we waciwym czasie i odpowiednio do lokalizacji nabywcw.

101

17.4. Problemy logistyki dystrybucji

Zasadniczymi przesankami tworzenia rozsdnego i efektywnego programu logistyki dystrybucji s cztery logistyczne elementy obsugi klienta: czas, niezawodno, komunikacja, wygoda. Zastosowanie tych elementw w dziaaniach operacyjnych to [81]:

zamwienie otrzymane terminowo, zamwienie zrealizowane kompletnie, zamwienie otrzymane bez uszkodze, zamwienie dokadnie zrealizowane, zamwienie dokadnie zafakturowane.

Kolejno doskonalenia poszczeglnych aspektw mona przedstawi w postaci modelu tzw. babki piaskowej. Powinno si rozpocz od wygody, poprzez niezawodno, czas, a zakoczy na komunikacji. Brak dokadnej wiedzy na temat realizacji powyszych aspektw powoduje rnego rodzaju problemy. Wedug Michlowicza [67] problemy te mona podzieli na: czasu i przestrzeni zapewnienie terminowego dostarczania towarw, wiadczenie usug magazynowania w pobliu miejsc produkcji (konsumpcji) w ramach zintegrowanych acuchw logistycznych, informacyjne zapewnienie czasowej i rzeczywistej dyspozyjnoci zasobw dziki wykorzystaniu informacji jako substytutu czynnika fizycznego zasobw, doradcze zapewnienie doradztwa w zakresie analizy przepyww materiaw oraz wzajemnego powizania producentw i odbiorcw. Og problemw decyzyjnych, zwizanych z logistyk dystrybucji i wymagajcych operatywnych decyzji menederskich, obejmuje dwie kategorie, dotyczce [19]: logistycznego zarzdzania procesami dystrybucji towarw zarzdzaniem strumieniami informacyjnymi, warunkujcymi odpowiedni sprawno fizycznych procesw dystrybucji. Efektywne zarzdzanie procesami dystrybucji oparte jest na cisym wykorzystaniu ilociowych metod marketingowych w zakresie ustalania rzeczywistych potrzeb rynkowych; fizycznego sterowania przepywami towarw od producenta do konsumenta, tj. technologii przemieszczania towarw poczwszy od zoenia zamwienia, a do fizycznej dostawy do odbiorcy. W zakres tak rozumianej technologii dystrybucji wchodz procesy magazynowe, transportowo-manipulacyjne, oraz opakowania. Najwaniejszym problemem operacyjnym logistyki dystrybucji w gospodarce rynkowej jest prognozowanie popytu rynkowego na produkowane wyroby. Analiza popytu obejmuje szereg rnych ocen jakociowych i ilociowych. Naley mie take na uwadze, e popyt charakteryzuje si zmiennoci w czasie i potrzebna jest odpowiednia analiza linii trendw [56].

102

17.5. Strategie dystrybucji

Kada firma zajmujca si produkcj okrelonych dbr lub wiadczca okrelone usugi, jest zmuszona do okrelenia strategii ich dystrybucji. Celem strategii dystrybucji jest zarzdzanie przepywami wartoci od dostawcw do ostatecznych uytkownikw (likwidacja okrelonych luk). Wyrnia si trzy rodzaje strategii [41]: 1. Intensywna polega na oferowaniu produktu w jak najwikszej liczbie punktw sprzeday; ma to zastosowanie w przypadku produktw czsto kupowanych. 2. Selektywna dany produkt jest oferowany w ograniczonej liczbie miejsc, tzn. do takiego produktu musz by stworzone odpowiednie warunki. 3. Wyczna dany towar jest sprzedawany w danym regionie tylko przez jednego sprzedawc, ktry ma na niego wyczno i jest on nabywany stosunkowo rzadko. Luki, wystpujce midzy produkcj a ostatecznym konsumentem, dzieli si na [111]: czasowe producent produkuje okrelone iloci w okrelonym czasie w sposb cigy, natomiast zapotrzebowania klienta s rne, przestrzenne producenci s skupieni w jednym miejscu, ilociowe nieodpowiednie iloci towaru, asortymentowe produkcja w okrelonych ilociach, a zapotrzebowanie klienta jest due, informacyjne klienci nie maj informacji o wikszych producentach.

Najbardziej efektywnym sposobem likwidacji luk jest wykorzystanie w kanale dystrybucyjnym rnorodnych porednikw, takich jak: agenci, drobni handlowcy, hurtownicy, detalici itp. Obowizuje tu podstawowa zasada: uycie porednika jest waciwe wtedy, kiedy koszt likwidacji jednej z wyej wymienionych luk jest wikszy bez porednika, ni wwczas, kiedy producent angauje ogniwa porednie. W logistycznym systemie dystrybucji wystpuje szereg rnych kanaw przepywu towarw od producenta do konsumenta, w ktrych uczestniczy wiele ogniw porednich w postaci: magazynw, hurtowni, sklepw i punktw detalicznych, a take ogromna sie akwizytorw, rnorodne punkty dealerskie itp. W zakresie budowy kanaw przepywu towarw moliwe s trzy systemy [24]: 1. Korporacyjny waciciel, wytwrca okrela sposb sprzeday towaru, 2. Kontraktowy franchising; moe dotyczy to handlowej nazwy produktu lub caej dziaalnoci biznesowej i obsugi klienta, 3. Konwencjonalny korzysta si z agentw, hurtownikw, detalistw. Jednym z istotnych elementw sieci powiza pomidzy producentem a odbiorc kocowym wyrobw lub usug s kanay dystrybucji. Pozwalaj one firmie osign okrelon pozycj i przyczyni si do realizowania wybranej strategii postpowania [41].

103

17.6. Kanay dystrybucji

Kana dystrybucji to zesp ogniw, w ktrym nastpuje integracja powiza logistycznych midzy kupujcymi a dostawcami. Wybr kanau dystrybucji jest dla kadego przedsibiorstwa spraw strategiczn. Przyjcie bdnego systemu dostaw prowadzi do spadku obrotw, a tym samym udziau w rynku. Konsekwencj s gorsze wyniki finansowe i zagroenie likwidacj przedsibiorstwa. Kanay dystrybucji mona podzieli na trzy podstawowe grupy, wykorzystywane do dystrybucji: dbr konsumpcyjnych, przemysowych lub usug. Budujc system dystrybucji, przedsibiorstwa musz zdecydowa, czy bd korzysta z porednikw, czy sprzedawa oferowany produkt bezporednio ostatecznemu nabywcy. Dugo kanau dotyczy zakresu, w jakim korzysta si z porednikw rys. 62 [68].

Producent

a)

A B C D Hurt Agent
Sprzeda detaliczna Sprzeda detaliczna Sprzeda Hurt detaliczna

Odbiorca produktw na skal indywidualn

Producent

b)

A B C D Agent Broker
dystrybutor przemysowy dystrybutor przemysowy

Odbiorca produktw na skal masow

Rys. 62. Typowe kanay dystrybucji: (wg E. Michalskiego [68]) a) wyrobw konsumpcyjnych, b) wyrobw przemysowych

Wyrnia si trzy zasadnicze podziay kanaw dystrybucji ze wzgldu na [68]:

liczb podmiotw uczestniczcych w realizacji acucha dostawy: - kanay bezporednie typ A (producent sam prowadzi dystrybucj), - kanay porednie typ B,C, D (dystrybucja przy udziale porednikw),

liczb podmiotw uczestniczcych w poszczeglnych etapach dystrybucji: - kanay szerokie (dua liczba hurtowni i sprzedawcw detalicznych), - kanay wskie (maa liczba hurtowni i sprzedawcw detalicznych),

charakter powiza wystpujcy midzy uczestnikami acucha dystrybucji: - kanay konwencjonalne (dane ogniwo jest odbiorc finalnym poprzedniego), - kanay zintegrowane pionowo (np. integracja w ramach jakiego zrzeszenia).

104

17.7. Zadania hurtownikw, detalistw i brokerw

Hurtownik to porednik handlowy, ktrego podstawowym rodzajem dziaalnoci jest zakup duych, jednorodnych partii produktw, w celu dalszej ich odsprzeday z zyskiem nabywcom instytucjonalnym (instytucjom, producentom i innym), rzadko indywidualnym. Za swoj dziaalno pobiera mar hurtow. Jego zadania to [53]:

organizowanie i finansowanie fizycznego przepywu produktw, przekazywanie nalenoci za zakupione produkty, ustalanie cen hurtowych, finansowanie transakcji (kredytowanie odbiorcw, badanie, gromadzenie i przechowywanie informacji o rynku, poszukiwanie i nawizywanie kontaktw z dostawcami i nabywcami, negocjowanie i ustalanie warunkw transakcji kupna-sprzeday, przejmowanie produktw, sprawdzanie jakoci i przechowywanie zapasw, konfekcjonowanie, klasyfikowanie, sortowanie, paczkowanie produktw, przerb handlowy (dostosowanie produktw do potrzeb finalnych nabywcw, promocja produktw i usug, hurtowych, prowadzenie dziaalnoci szkoleniowej, doradczej i instruktaowej.

Detalista to osoba fizyczna lub prawna, ktrej podstawowym rodzajem dziaalnoci jest sprzeda towarw bezporednio finalnemu nabywcy do osobistego uytku. Jego zadania obejmuj:

zakup produktw i dobr asortymentu, przechowywanie zapasw, oferowanie produktw do sprzeday, operacje finansowe, zbieranie informacji i promocja, dostawa produktw do odbiorcy (coraz czciej).

Brokerzy s porednikami w zawieraniu transakcji midzy osobami trzecimi, z ktrymi nie s na stale zwizani; dziaaj na zlecenie rnych producentw i sprzedawcw. Ich zadaniem jest udranianie kontaktw w acuchu logistycznym, przygotowanie partnerw do wsppracy, monitorowanie dziaa, wspieranie organizacyjne oraz promowanie programu w swoim rodowisku lokalnym i zapewnienie penego zakres usug wspierajcych program dystrybucji. Model, w ktrym funkcjonowali brokerzy do tej pory, staje si coraz bardziej nieaktualny. Coraz czstsze s gosy, e brokerzy niewiele wnosz, a ich rola ogranicza si do roli zwykego porednika. Std widoczny trend likwidacji kanau dystrybucji z udziaem brokerw i przekazanie ich zada agentom [19]. Agenci zajmuj si negocjowaniem lub zawieraniem transakcji w imieniu zleceniodawcw, ktrych reprezentuj najczciej na podstawie dugoterminowych kontraktw.

105

17.8. Efekt byczego bicza

Efekt byczego bicza (zjawisko odkryte przez Jay Forrestera) to efekt wzmocnionego przenoszenia zmian popytu w acuchu dostaw. Zjawisko wie si z nieefektywnym przepywem informacji i przypomina gr w guchy telefon. Polega na przenoszeniu coraz to bardziej wzmocnionych zmian popytu w poszczeglnych ogniwach acucha, co w efekcie doprowadza do nadmiernego wzrostu zapasw w caym acuchu dostaw [2]. Poszczeglne ogniwa przyjmuj zamwienia, wprowadzaj je do systemu na podstawie prostej analizy popytu (zamwienie = popyt). System informuje o koniecznoci podniesienie zapasw bezpieczestwa. Gotowo poszczeglnych ogniw acucha na spenienie oczekiwa sprawia, e kady podmiot stara si zgromadzi ilo produktu rwn przewidywanej sprzeday, plus pewn rezerw na wypadek nieoczekiwanych waha popytu. Wzrost zamwienia u dostawcy powoduje podobny algorytm dziaania u innych rys. 63 [83].
Dostawca Producent Dystrybutor Detalista Konsument

Popyt w okresie

maksymalny

Przepyw informacji

Przepyw produktu

redni
minimalny Dostawca Producent Dystrybutor Detalista
Ogniwa acucha dostaw

Konsument

Rys. 63. Powstanie efektu byczego bicza w acuchu dostaw (wg A. Pluta-Zarba [83])

Gwne czynniki sprzyjajce wystpieniu efektu byczego bicza to:

zmiany popytu na rynku detalicznym, zmiany cen (zwaszcza uprzednio zakomunikowane), racjonowanie i braki produktw, niestabilna polityka zapasw, dugi acuch dystrybucji z wieloma ogniwami porednimi.

Liniowy przepyw informacji w acuchu sprawia, e im duszy acuch, tym wiksza kumulacja zmian popytu, a co za tym idzie, tym wiksze zamwienia i stany magazynowe. Podstawow przyczyn takiego nieefektywnego funkcjonowania acucha jest odrbna polityka kadego ogniwa, ktre skupia si wycznie na minimalizacji swoich kosztw. Z tego wzgldu informacje (w formie wasnych zamwie) przekazywane nastpnemu ogniwu s ju tylko przetworzonym produktem wasnej optymalizacji. Nie odzwierciedlaj wic zmian popytu na rynku detalicznym, lecz szereg decyzji menederw odnonie zapasw. To oni wic, swymi racjonalnymi decyzjami (mie zapas!), przyczyniaj si do powstania efektu byczego bicza, a nie finalny nabywca [83].

106

17.9. Wskaniki oceny logistyki dystrybucji

Zasadniczy napd w acuchu dostaw stanowi obsuga klienta. Dysponowanie waciwym produktem, pojawiajcym si we waciwym czasie, we waciwej iloci to podstawowa zasada dziaalnoci systemw logistycznych, podkrelajca znaczenie obsugi klienta, bowiem:

W przemysowe procesy realizacji wpisana jest powtarzalno. Dotyczy to nie tylko procesw obrbki, ale take kontaktw z klientami.(H. Ch. Pfohl [81])
Tylko jednak wtedy, gdy udaje si zmierzy, monitorowa i analizowa procesy, mona nimi zarzdza. Obecnie w praktyce funkcjonowania przedsibiorstw istnieje zbyt mao obiektywnych, powszechnie dostpnych narzdzi pomiaru skutecznoci i jakoci procesw dystrybucyjnych [109]. Ponadto jeeli nawet w literaturze przedmiotu mwi si o takich narzdziach, to nie s one powszechnie stosowane w praktyce, mimo tego, e R. Kaplan i jego wsppracownicy ju w 1992 r. opracowali koncepcje strategicznej karty wynikw (SKW). Jest ona narzdziem przekadania zaplanowanej strategii na procesy realizacji. Wyrnia si w niej sze wymiarw oceny: pomiar satysfakcji klientw, wyniki finansowe, pomiar jakoci produktu i serwisu, pomiar satysfakcji pracownikw, mierniki operacyjne oraz mierniki odpowiedzialnoci spoecznej [16]. W zakresie logistyki dystrybucji pomiar satysfakcji klientw naley uzna za podstawowy. Przedsibiorstwa, ktre osigny sukcesy w tej dziaalnoci, zastosoway koncepcje obsugi klienta akceptujce jej: szybko, elastyczno, dostosowanie do indywidualnych potrzeb nabywcw oraz niezawodno. Do oceny operacyjnej koncepcji logistyki dystrybucji potrzebne s jednak bardziej szczegowe wskaniki. S to rys. 64 [71]. WSKANIKI OCENY EFEKTYWNOCI LOGISTYKI DYSTRYBUCJI

Ilociowe
Liczba odbiorcw Liczba wysanych dostaw Wielko zlecenia Przecitna odlego midzy magazynem a odbiorc Przecitny czas dostawy

Wartociowe
Wzgldne
Koszty dystrybucji Koszty wysyki Koszty reklamacji ilociowej i jakociowej

Bezwzgldne
Liczba odbiorcw Udzia kosztw dystrybucji w kosztach cakowitych Przecitne koszty realizacji zlecenia na odbiorc Koszty dystrybucji na zlecenie

Rys. 64. Wskaniki oceny efektywnoci systemu logistyki dystrybucji (wg M. Nowickiej-Skowron [71])

Wskaniki ilociowe, agregujc liczb odbiorcw, dostaw i zlece, charakteryzuj zakres logistyki dystrybucji. Wskaniki wartociowe bezwzgldne su do okrelania kosztw dystrybucji, a wzgldne informuj o strukturze tych kosztw [52].

107

18. LOGISTYKA TRANSPORTU I SPEDYCJI

18.1. Pojcie transportu i spedycji
W kadym miejscu na Ziemi ycie i gospodarka czowieka w coraz wikszym stopniu zale od wiata zewntrznego, skd napywaj rnorodne towary, usugi i informacje. Tak si bowiem skada, e niezbdne do funkcjonowania kadego przedsibiorstwa czy te indywidualnego czowieka produkty zwykle nie s wytwarzane na miejscu, lecz przywozi si je z innych czci kraju lub z zagranicy. Kto to musi zaplanowa i przetransportowa. Tak byo kiedy i tak jest dzi, z t rnic, e wszystko odbywa si znacznie szybciej (chocia moe mniej bezpieczniej). Dziki transportowi do najodleglejszych miejsc na Ziemi docieraj niezbdne artykuy codziennego uytku, ywno, leki, paliwa, bowiem:

Transport jest to przemieszczanie dbr materialnych w czasie i przestrzeni, przy uyciu odpowiednich rodkw technicznych [32].
Transport umoliwia przepyw towarw midzy miejscami do ktrych docieraj transponowane towary. Dzieli si na wewntrzny i zewntrzny; wewntrzny czy stanowiska pracy, a zewntrzny tworzy pomost pomidzy nabywc i producentem [88]. Zaplanowanie i organizowanie przemieszczenia towaru przy uyciu transportu, to spedycja. Spedytorem jest osoba prawna lub fizyczna, ktrej celem dziaania jest organizowanie przewozu adunkw, natomiast spedycj bdzie kada dziaalno gospodarcza, polegajca na organizowaniu przewozu adunkw na zlecenie i na wykonaniu niezbdnej grupy czynnoci dodatkowych, wynikajcych ze specyfiki zlecenia [93]. Spedycja moe by realizowana przy uyciu rnych rodkw transportu. Zarwno transport jak i spedycja s wic niejako wzgldem siebie niezalene. Spedycja jest jednak czci dziaa logistycznych, a przewz towaru jest czci dziaa spedycyjnych. Aby cay proces logistyczny mg idealnie i zgodnie przebiega, obie musz by ze sob cile powizane [100]. Do waciwego przetrzymywania i skadowania transportowanych adunkw niezbdna jest okrelona baza magazynowa, i te trzy elementy tworz struktur logistyki transportu i spedycji rys.65. Planowanie i optymalizacja przemieszczania adunkw

spedycja

Planowanie przewozu

Transport adunkw

Baza magazynowa

Logistyka transportu i spedycji

Rys. 65. Struktura logistyki transportu i spedycji (oprac. wasne na podstawie [100])

108

18.2. Transport jako element procesu logistycznego

Transport w powizaniu z produkcj i obrotem towarowym stanowi cz koncepcji logistycznej. Jako ostatnie ogniwo przemysowego procesu realizacji wie ze sob producenta oraz odbiorcw, dodaje produktom firmy wartoci, tworzc uyteczno czasu i miejsca w wyniku przemieszczania towarw w okrelonym czasie i miejscu. Jego rola sprowadza si do bezporedniego udziau w realizacji podstawowego celu logistyki, czyli dostarczenia okrelonego produktu w okrelone miejsce i w okrelonym czasie. Specjalizacja pracy, ekonomia skali i masowa konsumpcja sprawiaj, e wyduaj si acuchy dostaw i coraz wiksz rol odgrywa sprawny transport [88]. Poczwszy od lat 60. ubiegego wieku przedsibiorstwa zaczy traktowa transport jako wane ogniwo swego dziaania i stosowa coraz bardziej doskonae zarzdzanie w tym wzgldzie.

Zarzdzanie transportem (traffic management) jest jedn bardziej istotnych czynnoci logistycznych w przedsibiorstwie (okoo kosztw logistycznych jest zwizana z transportem). Zarzdzajcy transportem podejmuj szeroki wachlarz decyzji; od oglnych, o strategicznym znaczeniu (np. transport wasny czy obcy), po tak szczegowe, jak wskazanie konkretnego przewonika, czy konkretnej trasy przejazdu [104]. Gwne operacyjne czynnoci z zakresu zarzdzania transportem dotycz wyboru rodzaju transportu i przewonika [32]. Przy ich wyborze bierze si pod uwag szybko, czstotliwo, wydolno, niezawodno, dostp oraz koszt. Jeeli najwaniejsza jest szybko to najlepszym rozwizaniem bdzie transport lotniczy lub drogowy. Jeli gwnym kryterium jest niski koszt, to najlepiej wybra drog morsk lub kolej - rys. 66.

Rys. 66. Transport: a) kolejowy, b) samochodowy, c) morski, d) lotniczy (wg stron WWW)

Podejmujc decyzj o wyborze konkretnego przewonika zwykle bierze si pod uwag: pewno (niezawodno) dostawy, czas przewozu, elastyczno, moliwo kontroli i monitorowania przesyek oraz stawki przewozowe [100]. Z transportem wie si rwnie przygotowanie dokumentacji przewozowej, najwaniejsze to: list przewozowy oraz rachunek za przewz. List przewozowy jest dokumentem stwierdzajcym zawarcie kontraktu pomidzy nadawc

a przewonikiem na wykonanie okrelonej usugi przewozowej (okrela warunki i form realizacji). Wspczenie wiele przedsibiorstw odchodzi od posiadania wasnych rodkw transportu i w coraz wikszym stopniu zleca wykonanie przewozw wyspecjalizowanym spedytorom [104].

109

18.3. Spedycja jako element procesu logistycznego

Polski rynek usug spedycyjnych, tak jak wiele innych dziedzin gospodarki, zacz si dynamicznie rozwija po wprowadzeniu zmian ustrojowych. Obecnie rynek ten charakteryzuje si duym rozdrobnieniem. Wrd firm stanowicych najliczniejsz grup spedytorw przewaaj mae przedsibiorstwa. rodki transportu, jakimi dysponuj, to gwnie samochody. W Polsce midzynarodowe przewozy samochodowe wykonuje ok. 7 tys. przedsibiorstw, a przewozy krajowe a ok. 60-70 tys. przedsibiorstw transportu samochodowego. Efektem takiej sytuacji jest dua konkurencja i wynikajce z niej zrnicowanie ofert. Firmy transportowe konkuruj przede wszystkim cen oraz zakresem i jakoci oferowanych usug. Mae przedsibiorstwa transportowe obsuguj wielk liczb drobnych klientw, bowiem oferty duych firm spedycyjnych s mniej elastyczne i zazwyczaj wi si z wyszymi cenami [104]. Dua firma to zwykle sie wasnych placwek, przedstawicielstw, kooperantw, samochodw, itp. Takie przyczyny le u podstaw midzynarodowych koncernw spedycyjnych, ktre w Polsce otworzyy swe oddziay, np. Schenker, Raben, Servisco i inne. Oglnie biorc, dziaalno spedycyjna obejmuje dwie grupy dziaa[93]: 1. Czynnoci wykonywane przez spedytora nazywane spedycj waciw; 2. Czynnoci organizowane przez spedytora, w skad ktrych wchodz czynnoci przemieszczania i czynnoci dodatkowe. Za spedycj waciw uwaa si m.in. wykonywanie nastpujcych czynnoci [100]:

przyjmowanie zlece spedycyjnych i udzielanie porad zwizanych z procesem transportu, wybr rodka transportu, zawieranie umw o przewz i sporzdzanie dokumentacji transportowej, przygotowanie przesyki do przewozu i jej ubezpieczanie, nadanie przesyki na rodek transportu wraz z dokumentacj transportow, odbir przesyki ze rodka transportowego oraz waciwej dokumentacji, odprawa celna.

Specyfik dziaalnoci spedycyjnej s bez wtpienia zasady ksztatowania cen za konkretne usugi i do pewnego stopnia przeprowadzany rachunek kosztw. Ceny usug spedycyjnych maj charakter stawek umownych, chocia wystpuj zarwno w postaci negocjowanej, jak i taryfowej. Stawki czynnociowe s cenami za wykonanie cile okrelonych prac spedycyjnych, w zwizku z tym s taryfowane i w pewnym okresie nie ulegaj zmianie. Taryfy stawek czynnociowych ogaszaj due przedsibiorstwa spedycyjne o istotnym strumieniu jednorodnych zlece [104]. Negocjowanie kadorazowo ceny za wykonanie typowych usug spedytorskich nie jest ekonomicznie uzasadnione. We wspczesnym systemie dziaalnoci spedycyjnej coraz wikszego znaczenia nabieraj centra logistyczne, na terenie ktrych dziaa niezalenie od siebie przynajmniej dwch spedytorw [93].

110

18.4. Idea centrw logistycznych

Wielofunkcyjne centra logistyczne stanowi maj szkielet krajowego i midzynarodowego systemu transportu i spedycji, tworz bowiem sie metasystemw logistycznych [104]. Centrum logistyczne to obiekt przestrzennie funkcjonalny wraz z infrastruktur i organizacj, w ktrym realizowane s usugi logistyczne zwizane z przyjmowaniem, magazynowaniem, rozdziaem i wydawaniem towarw oraz usugi towarzyszce, wiadczone przez niezalene w stosunku do nadawcy lub odbiorcy podmioty gospodarcze. Centrum logistyczne jest najbardziej zaawansowan form wza sieci logistycznej. Jego rol jest tworzenie warunkw do sprawnego przepywu towarw oraz inicjowanie pozytywnych tendencji i kierunkw rozwoju w obszarze logistyki (sieci gospodarcze). Mona wyrni dwa rodzaje centrw logistycznych [100]: 1. Lokalne utworzone na wasne potrzeby przez np. firmy produkcyjno-handlowe (np. IKEA); 2. Ponadzakadowe budowane przez firmy logistyczne, oferujce swoje usugi innym. Centra logistyczne lokalne (na poziomie przedsibiorstwa) peni funkcje kompleksowego zarzdzania procesami zakupu i sprzeday, transportem, operacjami adunkowymi, skadowaniem zapasw, ale take przepywem informacji towarzyszcych zakupom i sprzeday oraz rejestracj potrzeb odbiorcw. Centra te s mocno zrnicowane pod wzgldem zasobw i funkcji dziaania. Centra logistyczne ponadzakadowe tworz system logistyczny o zasigu midzynarodowym lub regionalnym. W Polsce powstao kilka takich centrw logistycznych rys. 67 [25].

Rys. 67. Rozmieszczenie gwnych centrw logistycznych w Polsce (wg J. Fijakowskiego [25])

Wikszo centrw logistycznych ponadzakadowych umoliwia dziaanie i wiadczy usugi wszystkim zainteresowanym nadawcom i odbiorcom na zasadzie wolnorynkowej.

111

18.5. Magazyn jako element procesu logistycznego

Wedug polskiej normy, magazyn jest jednostk funkcjonalno-organizacyjn, przeznaczon do magazynowania dbr materialnych (zapasw) w wyodrbnionej przestrzeni, budowli magazynowej, wedug ustalonej technologii, posiadajc odpowiednie urzdzenia i obsugiwan przez zesp ludzi, wyposaonych w odpowiednie umiejtnoci. Magazyn identyfikowany jest wic jako system zoony z trzech zasobw ludzkich, materialnych oraz finansowych [25]. Funkcje, jakie spenia magazyn, s ze sob powizane, tworzc gospodark magazynow, na ktr skada si okrelona przestrze budowlana, zapasy utrzymywane w celu zaspokojenia potrzeb klienta oraz wyposaenie techniczne do manipulacji materiaami. Dobrze funkcjonujcy magazyn jest w stanie zapewni cigy strumie przepyww towarowych, reagujcych na zapotrzebowania odbiorcw. Magazyn jako miejsce przechowywania zapasw jest integraln czci caego systemu logistycznego, ktry inicjowany jest w pocztkowej fazie procesw gospodarczych u producenta, a koczy si w miejscu, gdzie klient zjawia si jako konsument okrelonego dobra rynkowego [33]. Szczeglna rola magazynu to umiejscowienie w nim koniecznoci zaspokojenia potrzeb okrelonych w logistyce jako priorytetowe, czyli polega na koordynacji popytu i poday w okrelonym miejscu i terminie, minimalizacji kosztw gromadzenia i utrzymania zapasw, utrzymania i wspomagania procesw produkcyjnych, wspomagania dziaalnoci marketingowej, optymalizacji kosztw niedoboru i utraty korzyci [23]. Odpowiednie wykorzystanie przestrzeni magazynowej prowadzi take do minimalizacji kosztw utrzymania zapasw. Sam magazyn wymaga te waciwego logistycznie rozplanowania przestrzeni i podziau funkcji. Przykad takiego rozplanowania magazynu, wg SOFTEX DATA, pokazano na rys. 68.

Rys. 68. Przykad logistycznego rozplanowania przestrzeni magazynowej (wg SOFTEX DATA)

112

18.6. Klasyfikacja magazynw

Skadowanie, przepyw towarw i informacji w magazynach zaley od ich rodzaju i konstrukcji. Budowle magazynowe cechuje dua rnorodno, a wynika ona z nastpujcych przesanek [33]: rodzaju towarw i ich podatnoci magazynowej, czasu magazynowania zapasw, rotacji zapasw w magazynie,

stopnia ich przygotowania do zmechanizowanych manipulacji, mechanizacji i automatyzacji procesw magazynowych. Podzia magazynw wedug rnych kryteriw [25]: 1. Z uwagi na rodzaj przechowywanego towaru: - przeznaczone na surowce, np. magazyn podw ziemnych, przeznaczone na pprodukty, np. magazyn opon, przeznaczone na wyroby gotowe, np. magazyn lodwek.

2. Z uwagi na stan skupienia i podatno magazynow adunkw: zbiorniki przeznaczone dla towarw ciekych i gazowych, silosy dla towarw sypkich, magazyny uniwersalne do magazynowania rnych towarw w opakowaniach lub bez.

3. Z uwagi form uytkowania: magazyny powszechne, nalece do jednostek transportowych lub spedycyjnych, magazyny wasne, uytkowane przez jednostk przede wszystkim do wasnych celw.

4.Z uwagi na rozwizania techniczno-budowlane i przeznaczenie: podzia w tym zakresie zestawiono w tabl.6. KLASYFIKACJA
Budowa Kryterium techniczne Wyposaenie

Tab. 6. Klasyfikacja magazynw ze wzgldu na rozwizania konstrukcyjne i przeznaczenie

RODZAJ MAGAZYNU
Otwarte place skadowe Potwarte wiaty, szopy Zamknite naziemne, podziemne Specjalne spichlerze, silosy Zautomatyzowane, Zmechanizowane Niezmechanizowane Rozdzielcze Transportowo-przeadunkowe Skupu Zasobowe Zbytu Hurtowe Detaliczne Uniwersalne Oglnospoywcze Oglnoprzemysowe Wyspecjalizowane O wskiej specjalizacji

Peniona funkcja Szczeble obrotu Kryterium ekonomicznoorganizacyjne Rodzaj towarw

113

18.7. Konstrukcja magazynw

Na magazyn powinny si skada pomieszczenia skadowe oraz pomocnicze, plac manewrowy, a ponadto bocznica kolejowa. Rozmieszczenie tych elementw magazynu na dziace budowlanej przeznaczonej do jego usytuowania, jak rwnie sposb budowy pomieszcze skadowych i pomocniczych, zaley od rodzaju i przeznaczenia magazynu. Podstawowym elementem magazynu, decydujcym o waciwym przechowywaniu towarw, a take o przepustowoci magazynu i wydajnej pracy jego personelu, s pomieszczenia skadowe. Najczciej maj one posta hal. W przypadku towarw wymagajcych rnych warunkw przechowywania, pomieszczenia skadowe mog stanowi odizolowane od siebie komory. Gwnym zadaniem wikszoci systemw skadowania jest moliwie efektywne wykorzystanie przestrzeni magazynowej. Do zakresu prac w magazynach wchodz czynnoci zwizane z odbiorem i przyjmowaniem towarw, rozmieszczeniem i uoeniem towarw, przechowywaniem i wydawaniem towarw, dlatego te magazyn winien by przystosowany do tego rodzaju prac [94]. Najstarszym systemem magazynowania jest skadowanie na pododze magazynu (bezregaowy) lub na pkach niskich regaw. W nowoczesnych magazynach stosowane s regay wysokie rys. 69.

Rys. 69. Magazyn: a) bezregaowy, b) niskiego skadowania, c) wysokiego skadowania (wg stron WWW)

Po wzgldem konstrukcji regaw rozrnia si regay: niskiego skadowania do 4,2 m; redniego skadowania od 4,2 do 7,2 m, oraz wysokiego skadowania od 7,2 do 25 m [23]. W systemach skadowania typu czowiek do czci, osoba kompletujca zamwienie sama musi dosta si do miejsca, w ktrym znajduje si dany towar. W systemach skadowania i kompletowania typu cz do czowieka, dan pozycj asortymentow przemieszcza si za pomoc specjalistycznych urzdze zautomatyzowanych do osoby kompletujcej zamwienie. Systemy te cechuj si wikszym kosztem pocztkowym ni systemy typu czowiek do czci, jednake wykorzystanie zautomatyzowanego sprztu do skadowania i pobierania pozycji zapasw przypiesza kompletowanie towarw wedug zamwie, wpywa na dokadniejsz kontrol zapasw i wzrost zyskw. Lekkie automatyczne systemy skadowania i pobierania to najbardziej zaawansowane technicznie systemy kompletowania towarw wedug zamwie, wykorzystujce przestrze skadow i zapewniajce najwyszy stopie dokadnoci podczas kompletowania [37].

114

18.8. Organizacja prac magazynowych

Czynnoci magazynowe rozpoczynaj si od odbioru i przyjcia dostawy, nastpnie produkt jest skadowany, a pniej, na zamwienie, kompletowany do wysyki. Czynnoci te wpywaj na wielko oraz sposb uksztatowania i wyposaenia poszczeglnych powierzchni magazynowych, co powoduje, e rozpatrywane s one jako odrbne ukady (strefy) funkcjonalne magazynu [33]. Ze wzgldu na organizacj przebiegu pracy magazynu bardzo wane jest rozmieszczenie towarw w strefie skadowej. Odpowiednio do warunkw pracy magazynu organizacja rozmieszczenia towarw wpywa na cykl realizacji operacji magazynowych, ich pracochonno, wielko potrzeb przestrzeni skadowej oraz zarzdzanie magazynem [25]. Logistycznie najbardziej zoone jest kompletowanie. Polega ono na wyszukiwaniu produktw i przygotowanie ich do wysyki. Istnieje wiele rozwiza techniczno-organizacyjnych uatwiajcych przekazywanie informacji pomidzy dyspozytorem magazynu a pracownikiem kompletujcym produkty do wysyki zgodnie z zamwieniem. Najczciej stosowane jest jedno z poniszych systemw komunikowania si [37]: 1. Listy pobra, na podstawie wydruku zamwie i naklejanych etykiet, produkty pobierane s po kolei i kade pobranie jest zaznaczane na licie gdy danego produktu nie ma w miejscu, gdzie mia by, lub liczba produktw jest mniejsza ni potrzebna do zamwienia, to pojawia si konieczno wykonania wielu dodatkowych czynnoci; 2. Skanery, przenone terminale i przekazy radiowe, umoliwiaj wczytywanie danych zawartych w zamwieniu i wywietlanie na ekranie instrukcji dla operatora. Czynnoci pobrania produktu s potwierdzane, i wywietlane jest kolejne zadanie dla operatora. Jeeli terminal posiada czno z Systemem Zarzdzania Magazynem (SZM), to mona natychmiast podj dziaania interwencyjne, gdy brakuje produktw do skompletowania; 3. Wywietlacze regaowe magazyn podzielony jest na strefy i kade miejsce skadowania wyposaone jest w wywietlacz. Kiedy pracownik zblia si do miejsca skadowania produktu umieszczonego na lici zamwienia, miejsce to zostaje automatycznie podwietlone i pojawia si liczba produktw do pobrania; 4. Systemy komunikacji audio system umoliwia automatyczne przekazywanie danych dotyczcych zamwienia w postaci polece sownych do odbiornika operatora. Operator potwierdza pobranie produktu i otrzymuje dalsze polecenia drog radiow; 5. System Rack-Runner w systemie zamocowany na wzku terminal porusza si wzdu regaw i zatrzymuje si przy kadym miejscu skadowania, uwzgldnionym w zamwieniu. Na ekranie terminala wywietlane s dane dotyczce liczby produktw do pobrania i operator potwierdza ich pobranie na klawiaturze. Nastpnie wzek z terminalem przesuwa si do kolejnego miejsca skadowania, gdzie pracownik pobiera kolejne produkty.

115

19. LOGISTYKA RECYRKULACJI

19.1. Pojcie logistyki recyrkulacji
W przemysowych procesach realizacji powstaj nie tylko te produkty, ktre chcemy, ale take takie, ktrych nie chcemy nazywane odpadami. Wedug Ustawy o odpadach (Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach DzU Nr 62 poz. 628) jest to ...kada substancja lub przedmiot, ktrych posiadacz zamierza si pozby, pozbywa si lub jest zobowizany do ich pozbycia si. Innymi sowy, odpady to wszystkie uboczne produkty dziaalnoci czowieka (przemysowej, gospodarczej, usugowej) nieprzydatne w miejscu i czasie, w ktrym powstay, szkodliwe lub uciliwe dla rodowiska, mogce prowadzi do jego degradacji. W ich zagospodarowaniu uczestniczy podsystem logistyki wtrnej. Obejmuje on procesy transportu, skadowania i przeadunki odpadw, a take procesy ich utylizacji. W literaturze przedmiotu spotyka si dwa pojcia logistyki wtrnej [2, 4, 49, 53]: green logistics, tumaczone jako ekologistyka, reverse logistics, tumaczone jako: logistyka zwrotna, odzysku, utylizacji, recyrkulacji. niwelowanie negatywnego wpywu odpadw na

Ekologistyka jest nastawiona gwnie na

rodowisko naturalne i poszukuje optymalnych rozwiza logistycznych w tym wzgldzie. Logistyka recyrkulacji nastawiona jest bardziej na powtrne zagospodarowywanie odpadw, bo: Logistyka recyrkulacji, to proces planowania, implementacji i kontrolowania skutecznego i efektywnego ekonomicznie przepywu surowcw, pproduktw i produktw gotowych wraz z powizanymi z tymi przepywami informacjami od miejsca konsumpcji do miejsc pochodzenia, w celu odzyskania wartoci bd waciwego zagospodarowania [49]. W USA logistyka recyrkulacji traktowana jest jako sposb na oszczdnoci, jako rdo zyskw dla firmy. Ju obecnie stanowi okoo 4% kosztw logistyki i odpowiada 1% rocznego PKB [4]. W Polsce, zgodnie z Krajowym Planem Gospodarowania Odpadami, w 2013 r. zamknite zostan wszystkie wysypiska mieci i ich rol przejm spalarnie oraz recyklerzy (poziom wyznaczony jest w 2014r. na 60; czyli 6 na 10 opakowa stanie si przedmiotem przepyww zwizanych z odzyskiem). To wymusi zmian i znacznie zwikszenie uwagi na dziaania objte logistyk recyrkulacji. Jest ona bowiem podstawowym elementem skadowymi nowoczesnej zintegrowanej gospodarki odpadowej. Na szersz skal zaczto wykorzystywa odpady w latach 70. XX w. Znaczcy wpyw na zwrcenie si ku temu rdu surowcw miay rosnce ceny paliw, surowcw pierwotnych i energii. Nie bez znaczenia by rwnie postp technologii i nauki, umoliwiajcy efektywniejsze i ekonomicznie akceptowalne wykorzystanie surowcw wtrnych. W rezultacie tych zmian w ostatnich latach w krajach wysoko rozwinitych tempo wzrostu zuycia surowcw wtrnych wyprzedza tempo wzrostu zuycia surowcw pierwotnych [48].

116

19.2. Odpady jako surowiec wtrny

W cywilizacji konsumpcyjnej odpady towarzysz nam ju od chwili narodzenia. Zaczynamy od zuytych pieluszek i opakowa. Potem wyrzucamy zabawki, zuyte baterie do nich, itp. W pewnej chwili przychodzi pora na zmian komputera, lodwki, samochodu, a to co byo na wysypisko. Czy wysypisko mieci (zwane dzi adniej skadowiskiem) moe by y zota? Z pewnoci tak, jednak do mieci trzeba podej z gow i znale sposb na to, co nie jest ju przydatne i stao si odpadem. Na rozwizanie problemu odpadw istniej trzy sposoby [4]: reduce unikanie odpadw, reuse wielokrotne wykorzystanie, recykling ponowne przetwarzanie.

Podstawowe zasady postpowania z odpadami okrela rozdz. 2 ustawy o odpadach. (Ustawa z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach DzU Nr 62 poz. 628). Zasady te s w szczeglnoci adresowane do posiadaczy odpadw, ktrych podstawowym obowizkiem jest poddawanie odpadw odzyskowi. Dopiero w sytuacji, gdy odzysk jest niemoliwy, z przyczyn technologicznych, lub jest nieuzasadniony z przyczyn ekologicznych lub ekonomicznych, odpady te naley unieszkodliwia. Klasyfikacja odpadw [4]: 1. Podzia encyklopedyczny: odpady uytkowe, tzn. nadajce si do wykorzystania jako materia wyjciowy do produkcji,

- odpady nieuytkowe, do wykorzystania jako surowce wtrne do dalszej przerbki.

2. Podzia odpadw ze wzgldu na moliwoci ich wykorzystania: odpady przejciowe, tzn. pozostaoci poprodukcyjne, ktre mog by ponownie uyte w danym lub innym obiegu produkcyjnym po nieznacznych procesach przetwrczych,

- odpady kocowe, tzn. nadajce si tylko do unieszkodliwiania.

3. Podzia odpadw ze wzgldu na pochodzenie: odpady komunalne, tzn. pochodzce z gospodarstw domowych, ulic, placw, rzemiosa,

- odpady przemysowe, tzn. pochodzce z technologicznych procesw produkcyjnych, - rolnicze, tzn. pochodzce z zakadw rolniczych, a w szczeglnoci z ferm hodowlanych.
4. Podzia odpadw wedug dominujcego skadnika: - mineralne, niemetaliczne, metaliczne, komunalne. 5. Podzia ze wzgldu na szkodliwo: - odpady nieszkodliwe (ok. 80%), - odpady czciowo szkodliwe (ok.18%), - odpady specjalne, tzn. szczeglnie niebezpieczne i grone dla rodowiska (ok. 2%).

117

19.3. Podsystem logistyki recyrkulacji w przedsibiorstwie

Podsystem logistyki recyrkulacji w przedsibiorstwie ma do spenienia dwa wane zadania [49]: 1. ekonomiczne obnianie kosztw logistycznych i poprawa obsugi logistycznej; 2. ekologiczne ochrona zasobw naturalnych i minimalizacja zanieczyszcze rodowiska. Rozpatrujc to bardziej szczegowo, logistyka recyrkulacji w przedsibiorstwie: umoliwia zintegrowane planowanie, zarzdzanie i sterowanie przepywem odpadw od miejsc ich powstawania do miejsc skadowania, recyklingu lub likwidacji, posiada zdolnoci techniczne do przetwarzania surowcw odpadowych na materiay moliwe do wykorzystania w procesach produkcyjnych, zapewnia gotowo i zdolno unieszkodliwiania, wzgldnie likwidacji odpadw.

Najwaniejsze, porednie, korzyci pynce dla przedsibiorstwa z logistyki recyrkulacji, to zmiana i doskonalenie procesw oraz generowanie dugofalowych korzyci, takich jak przewaga konkurencyjna, umiejtno obsugi klienta w zakresie zwrotw i reklamacji. Podstawowe elementy logistycznego podsystemu zagospodarowania odpadw w przedsibiorstwie obrazuje rys. 70. surowce energia PRZEDSIBIORSTWO jako zakad produkcyjny Zakcenia w rodowisku emisja haasu, ciepa, drga. wyroby celowe pozostaoci Surowce wtrne Przetwarzanie, utylizacja odpadw do wtrnego wykorzystania w przedsibiorstwie Przetwarzanie, utylizacja odpadw do wtrnego wykorzystania w innym przedsibiorstwie Surowiec dla innych gazi gospodarki Odpady (w szerokim znaczeniu) stae cieke gazowe

rodki wasne lub firmy specjalistyczne

Odpad nieuyteczny (na skadowisko)

Rys. 70. Schemat zalenoci w systemie powtrnego zagospodarowania odpadw (wg E. Michlowicza [67])

Rosnce koszty zagospodarowania odpadw, sprawiaj, e zmniejszenie strumienia odpadw dla wielu firm staje si koniecznoci ekonomiczn. W produkcji przemysowej jedyn opcj, ktr naley rozwija, to dziaania na rzecz zmniejszania iloci odpadw. Tym dziaaniem mog by objte zarwno zmiany surowcowe, jak i przeprojektowanie caego wyrobu [4].

118

19.4. Recykling jako podstawa logistyki recyrkulacji

Nie wszystkich odpadw mona unikn, tak jak nie wszystkie rodzaje produktw poddaj si wielokrotnemu uyciu. Odpady, ktrych nie da si unikn ani uywa wielokrotnie, naley podda segregacji, aby odzyska te, ktre nadaj si do ponownego przetworzenia, czyli recyklingu. Recykling (ang. recycling) jedna z kompleksowych metod ochrony rodowiska naturalnego, polegajca na powtrnym przetwarzaniu substancji lub materiaw zawartych w odpadach, w celu uzyskania produktw majcych takie samo lub inne przeznaczenie [74]. Odpady przemysowe s produktami ubocznymi dziaalnoci gospodarczej. Ich ilo oraz struktura zaley od stopnia rozwoju cywilizacji, struktury przemysu, technologii i rozwoju gospodarki odpadami jako surowcami wtrnymi. Do odpadw przemysowych zalicza si m.in. [94]. odpady poprodukcyjne, odpady powstajce w gospodarce magazynowej, odpady powstajce w wyniku oczyszczania ciekw i emitowanych do atmosfery gazw, odpady z przemysu wydobywczego oraz ferm hodowlanych nie wykorzystywane rolniczo.

Z odpadw przemysowych szczeglnie niebezpieczne s te, zwizane ze sprztem elektrycznym i elektronicznym, bowiem czsto zawieraj substancje niebezpieczne dla rodowiska [4]. Przedmiotem recyklingu, poza odpadami, mog by wszelkie wyroby wycofane z eksploatacji, urzdzenia, maszyny, rodki transportu lub inne wybrakowane wyroby nienadajce si do uytku. Jeli nie jest moliwe wykorzystanie odpadw jako surowca wtrnego, do wytwarzania wyrobu analogicznego z pierwotnym, wwczas przeznacza si je do wytwarzania innych produktw. Zadania recyklingu to przede wszystkim zmniejszenie iloci odpadw, zmniejszenie ich szkodliwoci dla rodowiska oraz oszczdzanie zasobw naturalnych. W Polsce powstaje rocznie 130 000 000 ton odpadw, ale obecnie tylko niewielki procent z nich jest poddawany recyklingowi. Przyczyn tego jest saba infrastruktura segregacji odpadw. Wykorzystanie surowcw odpadowych stale jednak wzrasta i jest spowodowane [48]: wzrastajcym zapotrzebowaniem na surowce oraz coraz wikszymi trudnociami w ich pozyskiwaniu ze rde naturalnych, znacznym zmniejszeniem zuycia energii przy procesach technologicznych, np. uzyskanie stali ze zomu wymaga o 75% mniej energii ni z rudy elaza,

wprowadzenie ponownie do dziaalnoci gospodarczej surowcw odpadowych wie si z niskimi kosztami (gromadzenia, transportu, wstpnej przerbki).

W procesach recyklingu przetwarza si metale, szko, tworzywa sztuczne, chemikalia, wyroby gumowe. W niektrych procesach powstaj przetworzone odpady, ktre charakteryzuj si nowymi waciwociami. Te nowe zwizki mog by wykorzystane do wytworzenia innych wyrobw [4].

119

19.5. Rodzaje recyklingu

Wspczesne technologie umoliwiaj przerb i wykorzystanie wszelkich odpadw przez ich regeneracj, odzyskiwanie poszczeglnych skadnikw czy wykorzystanie energii cieplnej powstajcej podczas spalania. Zgodnie z tymi kryteriami, recykling dzieli si na [4]: materiaowy polega na ponownym przetwarzaniu odpadw w produkt uytkowy, surowcowy przeprowadza si odzysk surowcw uytych do produkcji danego produktu, energetyczny jako rodek na odzysk energii.

Ze wzgldu na dekompozycj obiektu wyrnia si recykling rys. 71 [49]: I stopnia odzysk caych obiektw, np. butelki, II stopnia odzysk czci i podzespow, np. czci samochodowe, III stopnia odzysk materiaw.
Produkcja Uytkowanie Zbirka selektywna Demonta Przetwarzanie

Projektowanie

Recykling I stopnia

Recykling II stopnia

Recykling III stopnia

logistyka recyrkulacji
Rys. 71. Zintegrowana gospodarka odpadami (wg Z. Korzenia [49])

ODZYSK

Najbardziej rozwinity i zrnicowany technologicznie jest recykling III stopnia rys. 72.
Materiay jednorodne materiaowo

Materiaowy
Przetworzenie

Metale Tworzywa sztuczne Metale Gaz opaowy Olej opaowy Sole

Materiay niejednorodne materiaowo

Proces chemiczny Zgazowanie odpadw Hydrokraking Piroliza

Surowcowy

Materiaowy Mielenie
-myny motkowe -strzpiarki -granulatory

Seperacja
-magnetyczna -elektrostatyczna -grawitacyjna

Przetworzenie

Metale Tworzywa sztuczne

Spalanie

Odzysk energii

Energia 35MJ/kg

Recykling III stopnia

Rys. 72. Operacje technologiczne recyklingu III stopnia (wg Z. Korzenia [49])

120

19.6. System recyklingu

Recykling to co wicej, ni tylko wykorzystywanie surowcw wtrnych. Jest to system penej organizacji obiegu takich materiaw, ktre mog by wielokrotnie przetwarzane. Zasad dziaania recyklingu jest maksymalizacja wykorzystania tych samych materiaw w kolejnych dobrach materialnych i uytkowych, z uwzgldnieniem minimalizacji nakadw na ich przetworzenie, przez co chronione s surowce naturalne. Na system recyklingu skadaj si nastpujce elementy [49]:

waciwa polityka pastwa sprzyjajca recyklingowi, odpowiednie projektowanie dbr (moliwie najszersze wykorzystanie w nich materiaw zdatnych do recyklingu, uywanie jednorodnych materiaw, co upraszcza segregacj, czenie rnych materiaw tak, aby ich pniejsze rozczenie byo jak najprostsze),

rozwj technologii przetwarzania odpadw w celu wykorzystania jak najwikszej ich czci, szerzenie owiaty proekologicznej oraz promowanie zachowa proekologicznych, logistyka sortowania, gromadzenia, transportu i odbioru zuytych odpadw rys. 73.

Rys. 73. System zbierania, transportu i segregacji odpadw (wg stron WWW)

System recyklingu przemysowego obejmuje cztery podstawowe etapy [74]:

sortowanie polega na rozdzieleniu rnych rodzajw odpadw. Najkorzystniejsze jest, gdy sortowanie odbywa si na etapie selektywnej zbirki odpadw. Dokonywane jest ono przez uytkownikw, a wic odbywa si na etapie najbliszym powstawania odpadw. Odpady ze zbirek s mniej zanieczyszczone i bardziej przydatne do obrbki;

rozdrabnianie odpady gromadzone w pojemnikach do zbirki selektywnej s zazwyczaj w formie nieprzydatnej do bezporedniego przetwrstwa. Rozdrabnianie tworzyw sztucznych odbywa si w mynach wyposaonych w noe tnce oraz sita separujce odpady o wymaganej wielkoci. Rozdrobnienie odpadw uatwia ich transport;

mycie odpady ze szka i tworzyw sztucznych s z reguy zanieczyszczone i wymagaj mycia. W tym celu stosuje si wanny myjce, zawierajce kpiele wodne z detergentami. Po myciu konieczne jest odwirowanie i osuszenie odpadw;

wytaczanie stanowi zasadniczy element linii technologicznej recyklingu mechanicznego. W tym etapie wytwarzany jest produkt kocowy, ktry moe by granulat lub, w przypadku szka, wyrb finalny o formie uytkowej.

121

19.7. Urzdzenia do recyklingu przemysowego

Metoda kompleksowego recyklingu jest niczym innym, jak normalnym procesem produkcyjnym, tylko na surowcu odpadowym. Do gwnych operacji uzyskania nowego surowca poprzez recykling strumienia odpadw przemysowych zalicza si: kruszenie, rozdrabnianie, rozdzielanie, separowanie, sortowanie, rozdrabnianie, czyszczenie, suszenie, topienie, filtrowanie, granulowanie oraz prasowanie [4]. Aby zapewni prawidowe funkcjonowanie tego procesu, potrzebne s odpowiednie maszyny i urzdzenia. Poniej podano przykady takich urzdze rys. 74.

strzpiarka do korpusw samochodowych

pulveryzator do proszkowania gumy

kruszarka do czci metalowych

oddzielacz kabli elektrycznych

rozdrabniarka urzdze elektronicznych

myn motowy

elektrostatyczny seperator tworzywo-metal

elektrostatyczny seperator tworzywo-tworzywo

przesiewacz materiaw sypkich

prasy belujce do zomu

prasonoyce do zomu

prasy brykietujce

Rys. 74. Przykady urzdze technicznych wykorzystywanych w recyklingu (wg stron WWW)

122

19.8. Opakowania w aspekcie recyklingu

Postanowienia ustawy o odpadach uzupeniaj wytyczne, dotyczce funkcji opakowa w aspekcie recyklingu (Rozporzdzenie RM z 30 czerwca 2001 r. w sprawie rocznych poziomw odzysku i recyklingu odpadw opakowaniowych i pouytkowych DzU Nr69, poz. 719). Rozporzdzenie to okrela, e waciwe przygotowanie opakowa naley do obowizkw producenta (lub importera) tego typu wyrobw. Najbardziej oglnie biorc wynika z niego, e producent ma obowizek zapewnienia odpowiedniej jakoci opakowa, okrelanej z punktu widzenia ewentualnego wpywu na rodowisko odpadw z tych opakowa powstaych. W rozporzdzeniu ustala si hierarchi podanych metod postpowania, zapobieganie powstawaniu lub ograniczanie iloci powstajcych odpadw, odzysk i unieszkodliwianie. W tych ramach producent opakowa obowizany jest do: 1. Zapewnienia takiego zaprojektowania i wykonania opakowania, aby umoliwio to jego wielokrotny uytek, a nastpnie recykling. 2. Ograniczania masy i objtoci opakowa. 3. Ograniczania w skadzie opakowania iloci substancji i materiaw zagraajcych yciu i zdrowiu czowieka lub rodowisku, zwaszcza w zakresie kadmu, oowiu, rtci i chromu. W dokonanym wyej wyliczeniu szczeglnie wany wydaje si by obowizek takiego zaprojektowania i wykonania opakowania, aby by moliwy jego wielokrotny uytek i pniejszy recykling. Trudno mwi o innych celach ilociowych w logistyce recyklingu, ni cele okrelone zapisami odnonie progw odzysku. Jedn z najwaniejszych chyba nowoci wprowadzanego systemu, zwizanej z obowizkami w zakresie odzysku i recyklingu, jest obowizek osigania wskazanych poziomw odzysku, bdcy podstawowym elementem Rozporzdzenia. Wynika z niego, e np. 50% masy wszystkich wprowadzanych na rynek opakowa musi by odzyskane, a 40% opakowa szklanych wprowadzonych na rynek winno by poddawane recyklingowi. Przy okazji warto przybliy sam proces recyklingu opakowa ze szka, polegajcy na ich przetopieniu. Wane s tu standardy zbierania, dlatego e ich nieprzestrzeganie, to znaczy brak rozdzielenia szka bezbarwnego od kolorowego sprawia, i nie bdzie adnej moliwoci poddania zebranych opakowa recyklingowi (blisko 80% produkowanych w Polsce opakowa szklanych jest bezbarwne, a szka bezbarwnego nie da si zrobi z kolorowej stuczki) [4]. Kolejn grup podmiotw obcianych przez Rozporzdzenie o opakowaniach okrelonymi obowizkami s sprzedawcy produktw w opakowaniach. Wszystkie te jednostki zostay zobowizane do przyjmowania na wymian opakowa wielokrotnego uytku, jednak tylko po produktach w takich opakowaniach, jakie znajduj si w ich ofercie handlowej. Natomiast due jednostki handlu detalicznego (o powierzchni handlowej powyej 2000 m2), maj obowizek prowadzi na wasny koszt selektywn zbirk odpadw opakowaniowych po ich produktach [48].

123

19.9. Korzyci z recyklingu

Recykling moe si odbywa przez ponowne uycie produktu do penienia funkcji pierwotnej (np. regeneracja podzespow czy czci zamiennych), wtrne wykorzystanie surowca do analogicznych celw (np. powtrne wykorzystanie stuczki szklanej do produkcji butelek), wtrne wykorzystanie surowca do innych celw (np. produkcja waty szklanej ze stuczki), przez wykorzystanie surowca wtrnego poczone ze zmian stanu i skadu (rozoenie tworzyw sztucznych na produkty proste, przydatne do dalszego przetwarzania) lub poprzez uzyskanie energii (gwnie cieplnej). Przykadowe oszczdnoci z recyklingu [4]:

metale produkcja 1 tony stali ze zomu zmniejsza zuycie surowcw pierwotnych o 90% (113 kg rudy elaza, 453,5 kg wgla i 18 kg wapienia, odpadw grniczych o 97%), energii o 74%; dla innych metali oszczdnoci te wynosz: aluminium 95%, miedzi 85%, cynku 60%, oowiu 65%. Zuycie wody jest mniejsze o 40%; ciekw przemysowych mniej o 76%, zanieczyszcze powietrza o 86%; papier recykling 1 tony papieru pozwala na zaoszczdzenie: od 2,3 m3 do 7 m3 miejsca na skadowisku; 26500 litrw wody; 1476 litrw ropy; 4200 kWh energii wystarczajcej do ogrzania przecitnego mieszkania przez p roku. Wyprodukowanie 1 tony papieru, z makulatury chroni 17 drzew przed wyciciem, a take zmniejsza zuycie energii o 75%; zanieczyszcze powietrza o 74%; ciekw przemysowych o 35%;

szko moe by przetwarzane praktycznie nieograniczon ilo razy. Recykling 1 tony szka pozwala na zaoszczdzenie: 603 kg piasku; 196 kg sody kalcynowanej; 196 kg wapienia i 68,5 kg skalenia - co zmniejsza degradacj krajobrazu. Ogranicza ilo zuycia energii o 25-32%; wody o 50%; zanieczyszcze powietrza o 97%;

tworzywa sztuczne s one inne dla kadego procesu chemicznego. Podstawowym zyskiem jest tu ochrona rodowiska, jako e tworzywa te najczciej trudne do przetworzenia nie ulegaj atwo degradacji, zamiecajc krajobraz, a np. spalenie 2 ton zuytych opakowa po sokach daje tyle samo energii co jedna tona ropy!

Przykadem korzyci z recyklingu niech bdzie zestawienie surowcw wtrnych, ktre mona uzyska np. ze starego telewizora kineskopowego (tabl. 7), lub komputera (tabl. 8) [4].
Tabl. 7. Surowce zawarte w podzespoach typowego telewizora kineskopowego Tabl. 8. Surowce zawarte w podzespoach standardowego komputera

Rodzaj materiau Zawarto [g] Mied 420 Ow 120,7 Dimetyloformamid do 40 Dimetyloacetamid do 40 ywice fenolo-formaldehyd 30 Cyna 20 Nikiel 2,5

Rodzaj materiau Zom elazny Aluminium Metale nieelazne Pyty drukowane Kineskopy Tworzywa sztuczne Odpady specjalne

Zawarto [kg] 9,3 0,6 1,1 0,5 1,0 1,3 0,1

124

20. LOGISTYKA STANW KRYZYSOWYCH

20.1. Pojcie kryzysu
Wszelkie planowanie, harmonogramowanie i poszukiwanie optymalnego stanu jest waciwe dla sytuacji przewidywalnych, polegajcych w zasadniczej mierze na stabilnoci rozpatrywanych czynnikw. W zdecydowanej wikszoci przypadkw, reagowanie na zdarzenia z tym zwizane mieci si w granicach reagowania rutynowego; przygotowane s wczeniej jakie algorytmy postpowania. Bywaj jednak takie sytuacje, kiedy sytuacja wymyka si spod kontroli. Czsto wtedy mwimy o sytuacjach, czy stanach kryzysowych, lub po prostu o kryzysie [115]. Termin kryzys pochodzi z greckiego krino i oznacza: wybr, decydowanie, zmaganie si, walk, w ktrej konieczne jest dziaanie pod presj czasu. Zgodnie ze Sownikiem jzyka polskiego kryzys to: sytuacja niekorzystna dla kogo lub czego; powaniejsze zaamanie procesu wzrostu gospodarczego, ktrych przyczyn s sprzecznoci tkwice w stosunkach produkcji. Na kryzys skadaj si trzy elementy [70]: presja czasu, ewentualno zasadniczego zagroenia, zaskoczenie.

Wzajemne oddziaywanie tych trzech elementw tworzy definicj kryzysu. Czsto podkrela si, e kryzys oznacza przeom dwch jakociowo rnych faz jakiego procesu; moe by bardziej lub mniej dotkliwy; moe mie rny zakres, czas trwania, ale zawsze koczy dotychczasowy stan rzeczy (sposb dziaania, rozwj sytuacji); jest naruszeniem stanu rwnowagi. Nierozwizany na czas, powoduje przerwanie dotychczasowego cyklu rozwojowego, bowiem:

Kryzys nie jest zdarzeniem, lecz nastpstwem okrelonego zdarzenia lub cigu zdarze, w wyniku ktrych nastpuje nie tylko znaczne zagroenie bezpieczestwa ludzi, ale rwnie powane ograniczenie funkcjonowania przedsibiorstwa [115].
Kade wyzwanie to potencjalne zagroenie kryzysem. Zagroenie to wyzwanie, ktremu nie przeciwdziaano skutecznie we waciwym czasie i ktre nie zostao (dotychczas) rozwizane i stao si problemem. Kryzys moe wystpi na poziomie kadego z tych aspektw rys. 75 [115]. Wyzwanie Zagroenie Kryzys
Rys. 75. Czynniki wpywajce na powstanie kryzysu (wg R. Wrblewskiego [115])

Problem

Sytuacj kryzysow jest wic zarwno wyzwanie, zagroenie, problem. Z kryzysem mamy za do czynienia jedynie wwczas, gdy poziom sprzecznoci staje si nieakceptowalny spoecznie [70].

125

20.2. Stan kryzysowy

Kryzys i stan kryzysowy to pojcia bardzo zblione, ale nie jednoznaczne. Stan kryzysowy to zesp okolicznoci zewntrznych i wewntrznych wpywajcych na dany system w ten sposb, i zaczyna si w nim i jest kontynuowany proces zmienny, w rezultacie czego dochodzi do zachwiania rwnowagi, a nastpnie jej przywrcenia, dziki podjciu nadzwyczajnego dziaania. W tym ujciu kryzys jest tylko jedn z faz stanu kryzysowego i oznacza okres niestabilnoci w strukturze lub zasobach danego podmiotu rys. 76.
Warto Prba ratowania sytuacji rodkami zwyczajnymi Kryzys ze wzgldu na A Krytyczne ograniczenie (nadmiarowe) cechy A

Stan normalny

Cecha A

Stan kryzysowy
Kryzys ze wzgldu na B Cecha B

Krytyczne ograniczenie (niedmiarowe) cechy B Konieczno zastosowania rodkw nadzwyczajnych Okrelony zasb

Rys. 76. Wspzaleno stanu kryzysowego i kryzysw (oprac. wasne na podst.[115]

Kryzys pojawia si zazwyczaj w najmniej oczekiwanym momencie, pomimo czsto czynionych stara, by do niego nie dopuci. Stwarza zagroenie nie tylko dla ycia, zdrowia, czy mienia ludzi (firmy), lecz rwnie dla rodowiska naturalnego. Stan kryzysowy w odrnieniu od kryzysu po to, by zaistnie, nie musi stwarza istotnego zagroenia dla ycia ludzkiego. Stanowi on swoiste wyzwanie dla spoecznego poczucia normalnoci, tradycji, wartoci i bezpieczestwa. Co dla jednych jest stanem kryzysowym, dla innych jeszcze nim nie jest, np. dla pastwa stanem kryzysowym nie s zjawiska dnia codziennego, np.: katastrofa na drodze, wybuch instalacji gazowej w budynku, ograniczony poar, zaspy niene, itp. Wobec powyszego: Stan kryzysowy to zesp niepodanych procesw, stwarzajcych trudnoci lub wywoujcych sprzecznoci i podwaajcych dotychczasowy ukad dziaa. Stany kryzysowe s najczciej szczeglnym przypadkiem zagroenia. Mog one rwnie stanowi problem, na przykad powodujc straty w ludziach i dobrach materialnych. Ponadto, w sytuacji kryzysowej czasami wystpuje czynnik zaskoczenia i presji czasu. Do pokonania stanu kryzysowego mog nie wystarczy normalne rodki dziaania i w przypadku zaistnienia sytuacji krytycznej (kryzysu) moe zaistnie potrzeba podjcia nadzwyczajnych krokw zaradczych. Podstawowy sposb przygotowania si do kryzysu nie polega na przygotowaniu odpowiednich planw i zapasw, ale na przykadaniu wagi do jakoci relacji midzyludzkich, do tego, jak si znamy i ufamy sobie. Gdy ludzie wiedz, w jakim stopniu mog polega na sobie gdy istnieje poczucie wsplnoty, zdumiewajce jest, jak wiele z siebie daj [70].

126

20.3. Niemilitarne zagroenia kryzysowe

Przed kad organizacj stoi wiele wyzwa i zagroe Aby okreli ich rda, naley najpierw dokona analizy powyszych poj oraz zachodzcych midzy nimi relacji. Zarwno zagroenie, jak i wyzwanie, stwarzaj dla pastwa okrelone trudnoci, ktre pozostawione bez rozwizania mog doprowadzi do kryzysu. Zmiany w rodowisku geopolitycznym, militarnym i naturalnym skaniaj do identyfikacji i oceny potencjalnych zagroe. Istota zmian wspczesnego rodowiska bezpieczestwa polega na przesuwaniu si ,,punktu cikoci z zagroe klasycznych (inwazja zbrojna), ktrych znaczenie si zmniejsza, na zagroenia nietypowe i ,,asymetryczne, ktrych rdem staj si take trudne do zidentyfikowania podmioty pozapastwowe [64]. Zagroenie to: pewien stan psychiczny lub wiadomociowy, wywoany postrzeganiem zjawiska, ktre subiektywnie ocenia si jako niekorzystne lub niebezpieczne, czynnik obiektywny, powodujcy stan niepewnoci i obaw, czyli sytuacja, w ktrej pojawia si prawdopodobiestwo powstania stanu niebezpiecznego dla otoczenia. W przyjtej przez Rad Ministrw w dniu 23 maja 2000 roku Strategii obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej zagroenia te zostay podzielone na militarne i niemilitarne. Wrd zagroe niemilitarnych wyrnia si zagroenia: polityczne, gospodarcze, psychospoeczne, ekologiczne, kryzysowe. Ich oddziaywanie na bezpieczestwo kadej organizacji, w tym rwnie i przedsibiorstwa, moe si przejawia bezporednio lub porednio. Porednie zagroenia kryzysowe mog wynika z sytuacji spowodowanych dwiema grupami czynnikw rys. 77.

NIEMILITARNE ZAGROENIA KRYZYSEM

KATASTROFY
NATURALNE
poary, powodzie, zatopienia, wichury, nieyce, gradobicia, upay

ZAGROENIA
SANITARNO EPMIDEMIOLOGICZNE TERRORYSTYCZNE Podoenie adunku terrorystycznego bioterroryzm - za pomoc aerozoli
- za porednictwem wody, - za porednictwem ywnoci, -modyfikacje genetyczne.

TECHNICZNE

awarie ze skaeniem epidemie promieniotwrczym, katastrofy kolejowe, katastrofy drogowe, katastrofy kolejowe i drogowe uwolnieniem si niebezpiecznych rodkw chemicznych, katastrofy budowlane, awarie sieci energetycznych, awarie instalacji ciepowniczych,

Rys. 77. Porednie niemilitarne zagroenia kryzysowe w przedsibiorstwie (oprac. wasne na podst.[64])

Wrd bezporednich zagroe kryzysowych szef przedsibiorstwa najczciej ma tylko dwa powane wyzwania: niedostateczny poziom sprzeday oraz niedostateczne zaangaowanie pracownikw na rzecz realizacji wizji rozwoju. Stanowi one tzw. wskie garda przedsibiorstwa.

127

20.4. Zarzdzanie ograniczeniami

Systemowe podejcie do problemw organizacji, pozwala zidentyfikowa czynniki stojce na przeszkodzie penemu wykorzystaniu potencjau firmy i zaplanowa sposoby radzenia sobie z tymi przeszkodami, ktre nazywa si ograniczeniami. Kryzys powstaje w sytuacji, gdy istniejce ograniczenia (rodkw, czasu, si, wiedzy, itp.) nie toleruj zaistniaych zmian. Identyfikacja ogranicze ze wzgldu na osignicie zamierzonego celu (przywrcenie stabilnoci) jest gwnym punktem teorii ogranicze (Theory of Constraints TOC), opracowanej przez izraelskiego fizyka Eliyahu M. Goldratta w latach 80. ub. stulecia. Teoria ta zakada, e [27]:

W kadej organizacji istnieje przynajmniej jeden krytyczny proces, ktry w sytuacji zaniedbania moe powodowa ogromny efekt wskiego garda (E. M. Goldratt)
Ich wykrywanie i wykorzystywanie ma na celu synchronizacj zasobw krytycznych i niekrytycznych. Zarzdzanie w sytuacjach kryzysowych musi uwzgldnia istniejce ograniczenia zasobowe systemu (np. mamy tyle a tyle ludzi, samochodw, pienidzy, itp.), a jednoczenie umoliwia pozyskiwanie nowych zasobw (rezerwy). Zasoby krytyczne s wic punktem, wok ktrego koncentruje si caa dziaalno preparacyjna organizacji [46]. Tworzy si bufor zasobw rezerwowych (na wszelki przypadek), ktry uruchamia si w przypadku zaistnienia wskiego garda (sytuacji kryzysowej) rys. 78.
wskie gardo

Operacja 1

Operacja 2

Operacja 3 bufor zasobw jako rezerwa

Operacja n

Rys. 78. Zastosowanie rezerwy na wypadek sytuacji kryzysowej - wskiego garda (oprac. wasne)

Teoria ogranicze TOC jest podstaw zarzdzania antykryzysowego. Jest ona stosunkowo atwa do zrozumienia to filozofia zarzdzania oparta na idei, e aby udoskonali system lub proces, naley znale ten jego aspekt, ktry jest najsilniejszym kryterium ograniczajcym. Jednake przejcie od teorii do zastosowania niekoniecznie jest intuicyjnie oczywiste, a nawet trudne do przyjcia. Przykadowo z TOC wynika, e ze wzgldu na ograniczenia nie naley dy do optymalnego wykorzystania kadego rodka produkcji. Optymalizacja na poszczeglnych odcinkach nie daje bowiem optymalnego ukadu, a wrcz przeciwnie, ukad taki dziaa bardzo niesprawnie [27]. W przypadku zbyt niskiej sprzeday i zyskw wskie garda mog znajdowa si nie tylko w firmie, ale take na rynku, gdy popyt na dane produkty jest za may. W logistyce wskim gardem nie jest system produkcyjny (zwykle nie wykorzystuje si w peni mocy przerobowych maszyn), ograniczeniem jest saby popyt [44]. Z teorii TOC wynika, e eliminacj ogranicze dokonuje si zwykle poprzez zmian organizacyjn, ktra wymaga na og te innego rodzaju zarzdzania.

128

20.5. Zarzdzanie kryzysowe

Kade wyzwanie to potencjalne zagroenie. Jeli wyzwanie nie zostanie wic w por dostrzeone i nie podjte zostan waciwe dziaania, to przeksztaci si ono w zagroenie lub w stan

kryzysowy, wymagajcy reagowania kryzysowego. Zatem jeli doszo ju do kryzysu, to podejmowane czynnoci wchodz w obszar zarzdzania kryzysowego, czyli dziaania w sytuacji bezporedniego zagroenia. W takiej chwili najistotniejszym parametrem, wynikajcym z presji czasu, jest szybko dziaania. Wszystko powinno si odbywa przy zachowaniu penej rozwagi i przestrzeganiu wszelkich zasad bezpieczestwa, dotyczcego zwaszcza ludzi. W warunkach bezporedniego zagroenia duy problem stanowi narastajca panika i niekompletno dopywajcych informacji. Utrudnia to podejmowanie decyzji i obcia duym ryzykiem [14]. Czsto reagowanie w sytuacji kryzysowej jest utosamiane z reagowaniem kryzysowym. Nie jest to jednak to samo, reagowania kryzysowego nie mona myli z reagowaniem w sytuacji kryzysowej. Poniewa kryzys jest etapem sytuacji kryzysowej, wic reagowanie w sytuacji kryzysowej obejmuje rwnie reagowanie kryzysowe. Na podstawie dotychczasowych rozwaa mona przyj, e kierowanie reagowaniem kryzysowym jest procesem, w ktrym kierownik przyczynia si do rozwizania problemw i pokonania trudnoci zaistniaych w wyniku wystpienia kryzysu [70]. Std te mona rwnie przyj, e:

Zarzdzanie kryzysowe jest procesem, w ktrym kierownik przyczynia si do rozwizania, przy pomocy podlegego mu obiektu kierowania, sytuacji stwarzajcych trudnoci ponad poziom akceptacji spoecznej.
Polega one na podejmowanie dziaa zapobiegawczych i korygujcych oraz minimalizowaniu potencjalnych rde powstania kryzysu. Powinno gwarantowa osignicie zamierzonego skutku, charakteryzowa si wysok efektywnoci i skutecznoci, a take gotowoci dziaania. Zarzdza elementami systemu reagowania kryzysowego mog wycznie ich przeoeni [115]. W wikszoci sytuacji kryzysowych propozycje decyzji s wypracowywane przez zespoy ekspertw (sztaby kryzysowe), za decyzje podejmowane przez upowanionych kierownikw. W sytuacji kryzysowej, jak w kadej sytuacji stwarzajcej trudnoci, ogromne znaczenie ma sprawne podjcie dziaa i wczeniejsze przyjcie procedur reagowania. Kada strategia dziaania powinna okrela priorytety, ktre dotycz celw i zada, a take instrumentw sucych ich osigniciu. W opracowanej strategii przyj trzeba podstawowe koncepcje strategiczne dziaa stabilizacyjno-prewencyjnych w czasie przedkryzysowym, oraz koncepcj reagowania

kryzysowego w czasie zagroenia bezpieczestwa. Aby nie traci kontroli nad sytuacj, ze wzgldu na bezwadno podsystemu kierowania organizacj, naley dostosowywa planowane dziaania do sytuacji, ograniczajc do minimum opniajce reakcj kolegialne wypracowywanie decyzji [65].

129

20.6. Plany reagowania kryzysowego

Ograniczenie skutkw nadzwyczajnych zagroe jest moliwe poprzez dziaania zapobiegawcze (techniczne i nietechniczne,) przed zdarzeniem i ratownicze (organizacyjnotechniczne) w trakcie zdarzenia. Sprawne reagowanie jest podstawowym warunkiem skutecznoci podejmowanych dziaa ratowniczych. Wymaga to opracowania i wdroenia okrelonego planu reagowania kryzysowego. W planie tym okrela si pewien zestaw przedsiwzi, ktre bd podejmowane na wypadek zagroe kryzysem. W szczeglnoci zostaj tam sprecyzowane [70]: zadania w zakresie monitorowania potencjalnych zagroe, bilans si i rodkw technicznych niezbdnych do usuwania skutkw zagroe, procedury uruchamiania dziaa przewidzianych w planie oraz zasady wspdziaania, a take sposoby ograniczania rozmiaru strat i usuwania skutkw zagroe. Oglnie rzecz biorc, w planie reagowania kryzysowego wyrnia si cztery fazy dziaa [64]: zapobieganie dziaania, ktre eliminuj lub redukuj prawdopodobiestwo wystpienia katastrofy, albo ograniczaj jej skutki; przygotowanie planowanie sposobu reagowania w przypadku zagroenia dziaania majce na celu powikszenie si i rodkw niezbdnych do prowadzenia akcji ratunkowej; reagowanie dziaania po wystpieniu katastrofy lub klski ywioowej. Ich celem jest niesienie pomocy poszkodowanym i ograniczenie wtrnych zniszcze i strat; odbudowa dziaania a majce na celu przywrcenie zniszczonych systemw do stanu
poprzedniego albo lepszego ni byy przed katastrof.

Fazy te nakadaj si wzajemnie i tworz cykl zamknity. Plan reagowania kryzysowego jest planem ywym tzn. odzwierciedla stan prawny obowizujcy na wszystkich poziomach zarzdzania w kraju w chwili jego opracowania, i wymaga staego uzupeniania

i uszczegowiania, w zalenoci od potrzeb wynikajcych ze zmian legislacyjnych oraz dowiadcze praktycznych. Zwykle plan taki ma budow moduow, w bardzo duym stopniu sformalizowan, o wyranej hierarchii. Jego moduy stanowi: plan gwny okrela cel dziaania i obszar funkcyjny sytemu reagowania kryzysowego, aneksy gwne zwizane bezporednio z planem gwnym, stanowi jego rozwinicie, aneksy funkcyjne przydzielaj i okrelaj zadania w poszczeglnych grupach, plany operacyjne harmonogramy realizacji procedur i instrukcji, procedury zawieraj opis postpowania po wystpieniu zdarzenia, instrukcje stanowi szczegowy opis wykonania okrelonej czynnoci.

Dokumenty wykonawcze, a szczeglnie procedury i instrukcje, maj algorytmiczny charakter, okrelajc tym samym zadania i czynnoci do wykonania, w tym rwnie i z zakresu logistyki.

130

20.7. Logistyka w zarzdzaniu kryzysowym

Reagowanie w sytuacji kryzysowej odbywa si pod znaczn presj czasu, wane jest zatem zachowanie tzw. zimnej krwi i racjonalne podejmowanie decyzji. Logistyka w zarzdzaniu kryzysowym polega na racjonalnym, wydajnym, skutecznym i niezawodnym zarzdzaniu posiadanymi zasobami. Chodzi tu o zasoby techniczne, technologiczne, informacyjne, finansowe, personalne itp., w celu przeciwdziaania zagroeniom, a take podczas likwidacji ich skutkw. Logistyczne aspekty zarzdzania kryzysowego opieraj si na triadzie dziaa rys. 79 [70]. Przygotowa Reagowa Usuwa

Rys. 79. Logistyczne aspekty zarzdzania kryzysowego (wg E. Nowaka [70])

Zorganizowanie i zapewnienie sprawnego funkcjonowania systemu logistycznego spoczywa na barkach szefa zabezpieczenia logistycznego. W odniesieniu do zarzdzania kryzysowego system taki powinien by przede wszystkim odpowiednio przygotowany jest to pierwszy wany aspekt w walce z kryzysem. Powinno ono przebiega w sposb uporzdkowany i dokadny, a take moliwy w realizacji. Najpierw naley rozpozna zagroenie i jego czynniki. Nastpnie pokaza i obnay wadliwe skadniki, np. bdne funkcjonowanie jakiego systemu. W dalszej kolejnoci powinno si obliczy prawdopodobiestwo wystpienia danego zdarzenia i ustali alternatywne koncepcje dziaania. Po wystpieniu stanu kryzysowego naley usun jego skutki, wobec powyszego w systemie logistycznym winny by zgromadzone odpowiednie siy i rodki (ludzie i sprzt) przeznaczone do walki z kryzysem. Istotn rol odgrywa tu wykwalifikowana kadra,

posiadajca niezbdne umiejtnoci, np. podejmowania szybkich decyzji, komunikowania si z innymi podmiotami oraz trafnego selekcjonowania problemw. Przygotowujc plan zarzdzania kryzysowego, nie mona zapomina te o stworzeniu planu komunikacyjnego na wypadek rnych negatywnych zdarze, jakie mog wystpi w sytuacji kryzysowej. Taki plan okrela nie tylko kanay komunikacji i osoby odpowiedzialne za udzielanie informacji, ale take brzmienie kluczowych komunikatw, ktre musz by spjne dla wszystkich jego odbiorcw [115]. Jednym ze sposobw radzenia sobie z kryzysem jest zbudowanie swoistych parasoli ochronnych (zabezpiecze czasowych albo materiaowych), tak, aby nie tworzyy si sytuacje kryzysowe. Popularnie nazywamy je rezerwami. Robi one miejsce dla nieprzewidzianych czynnikw w procesach dziki zabezpieczeniom buforowym (np. blokom niezaplanowanego czasu),

umieszczonym w miejscu kilku krytycznych pocze. Takie zabezpieczenia pochaniaj i zmniejszaj wstrzsy spowodowane wystpieniem nieprzewidzianych czynnikw. Poniewa nie mona sobie pozwoli na nadmierne stosowanie niepotrzebnych zabezpiecze buforowych, naley je umieci tylko w tych kilku krytycznych punktach, gdzie s one absolutnie konieczne [46].

131

20.8. Zabezpieczenie logistyczne

Celem zabezpieczenia logistycznego jest zapewnienie organizacyjnych warunkw sprawnego i efektywnego dysponowania zasobami finansowymi, materiaowymi i ludzkimi w dziaaniach reagowania kryzysowego. Do najwaniejszych zada w tym zakresie zalicza si [70]: planowanie, przejmowanie, gromadzenie i ewidencjonowanie oraz utrzymywanie

wszelkiego rodzaju rodkw i zapasw niezbdnych do prowadzenia akcji ratunkowej, zabezpieczenie pracy rodkw cznoci oraz sieci powiadamiania i alarmowania, przygotowanie bazy do zakwaterowania ludzi biorcych udzia w akcji ratowniczej oraz poszkodowanych w przypadku dokonywania ewakuacji, organizowanie wyywienia uczestnikw akcji, zabezpieczenie niezbdnej iloci rodkw do prowadzenia dziaa ratowniczych, zabezpieczenie w rodki medyczno-sanitarne, zabezpieczenie uzupeniania paliw i smarw, zabezpieczenie napraw biecych transportu i sprztu technicznego.

Do najtrudniejszych spraw z zakresu zabezpieczenia logistycznego naley zwykle waciwa czno midzy uczestnikami akcji oraz ich aprowizacja. Zbudowanie sieci cznoci radiowej, umoliwiajcej skuteczne dowodzenie i kierowanie akcj ratownicz, to podstawowe zadanie zabezpieczenia logistycznego. Aby to zadanie mogo by prawidowo wykonane, konieczne jest wykorzystanie wszelkich dostpnych i najbardziej odpowiednich do sytuacji rodkw cznoci. W zakresie zabezpieczenia logistycznego cznoci najczciej wystpujce utrudnienia to: stosowanie jednego, a zarazem jedynego wydzielonego kanau wspdziaania, wsplnego dla wszystkich jednostek biorcych udzia w akcji, niewystarczajce parametry uytkowe sprztu cznoci (zbyt niska moc i maa czuo), warunki terenowe (duy obszar dziaania, uksztatowanie terenu, nieprzestrzeganie przez uytkownikw zasad prowadzenia korespondencji radiowej. Aprowizacja uczestnikw to jeden z trudniejszych elementw zabezpieczenia logistycznego, zwaszcza dugotrwaych dziaa ratowniczych. Gorce napoje, posiki, powinny dociera do wszystkich uczestnikw akcji, co w wypadku dziaa na duym obszarze jest utrudnione. W zakresie zabezpieczenie logistycznego wyywienia najczciej wystpujce utrudnienia to: brak uregulowa prawnych pozwalajcych sprawnie finansowa dziaalno aprowizacyjn, brak informacji o rzeczywistej liczbie ludnoci do wyywienie na dzie nastpny, brak systemu ograniczajcego bdy w wydawaniu ywnoci, brak samochodw dostawczych i terenowych dla dowozu ywnoci na odcinki dziaa, brak wczeniejszych wzorcw dla prowadzonej akcji.

132

20.9. Badania stanw kryzysowych w polskich przedsibiorstwach

wiadomo zagroe zwizanych z kryzysem i zrozumienie ich natury ma kluczowe znaczenie dla zdolnoci wychodzenia z kryzysw obronn rk. Sytuacje kryzysowe s take zmor firm z takich bran, jak: porednictwo finansowe, handel hurtowo-detaliczny, naprawa samochodw, transport, gospodarka magazynowa (!), czno i energetyka. Kryzysowo tyche bran waha si w przedziale 60-70%., a wic wikszo firm tych bran przechodzia kryzys, a pozostae mog si ich spodziewa jak pisze Dorota Chruciel, ktra przeprowadzia szerokie badania

w zakresie przygotowania polskich przedsibiorstw do sytuacji kryzysowych. Z jej bada [14] przeprowadzonych w 2006 r. wynika, e wrd badanych 202 przedsibiorstw z 10 rnych sektorw, wystpienie sytuacji kryzysowej zadeklarowao a dwa raz wicej firm ni jego brak (59,7%). Najczciej wystpujce zewntrzne przyczyny kryzysw w przedsibiorstwie przedstawiono w tablicy 9 [14]. Tabl. 8. Najczciej wystpujce zewntrzne przyczyny kryzysw w przedsibiorstwie [14] Oskarenie publiczne wobec firmy Problemy z partnerami biznesowymi Katastrofy, awarie, wypadki Problemy z produktem lub usugami Spory i konflikty zewntrzne Bdy lub przestpstwa szeregowych pracownikw Nieetyczne lub agresywne zachowania konkurencji Bdy lub przestpstwa kadry kierowniczej Przestpstwa wobec firmy (napady, szantae, terroryzm) 15,6 % 14,8 % 14,0 % 13,2 % 10,9 % 7,0 % 7,0 % 2,3 1,5 % %

Mona wic powiedzie, e stany kryzysowe s realn rzeczywistoci polskich przedsibiorstw. wiadomo zagroe zwizanych z kryzysem i prba zrozumienia ich natury ma kluczowe znaczenie dla zarzdzania kryzysowego, czyli zdolnoci wychodzenia z kryzysw obronn rk. Nie ma te wtpliwoci, e zarzdzanie kryzysowe pozwala zmniejszy ryzyko zaistnienia kryzysu oraz zniwelowa jego negatywne skutki, a poczesne miejsce w tym zakresie zajmuje logistyka. Ten, ktry zajmuje si tymi zagadnieniami to logistyk.

Logistyk nie jest czowiekiem innego rodzaju, to kady z nas jest innego rodzaju logistykiem.

133

BIBLIOGRAFIA
1. Abt S.: Zarzdzanie logistyczne w przedsibiorstwie. PWE, Warszawa 1998. 2. Abt S., Woniak H.: Podstawy logistyki. Wyd. Stella Maris, Gdask 1993. 3. Adamczewski P.: Informatyczne wspomaganie acucha logistycznego. Wyd. AE, Pozna 2001. 4. Bilitewski B. (praca zbiorowa): Podrcznik gospodarki odpadami. Wyd. Seidel-Przywecki, Warszawa 2003. 5. Blaik P.: Logistyka. PWE, Warszawa 2004. 6. Bozarth C., Handfield R.B.: Wprowadzenie do zarzdzania operacjami i acuchem dostaw. Wyd. Helion, Gliwice 2007. 7. Brzeziski M.: Logistyka w przedsibiorstwie. Wyd. Bellona, Warszawa 2006. 8. Cempel Cz.: Nowoczesne zagadnienia metodologii i filozofii bada. Wyd. Inst. Mechaniki Stosowanej Politechniki Poznaskiej, Pozna 2005. 9. Chaberek M.: Makro i mikroekonomiczne aspekty wsparcia logistycznego. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask 2002. 10. Chaberek M. (praca zbiorowa): Rachunek decyzyjny w logistyce zaopatrzenia. Wydawnictwo Gdaskiej Wyszej Szkoy Humanistycznej, Gdask 2002. 11. Chopra S., Meindl P.: Supply Chain Management. Prentice Hall, New Jersey. 2001. 12. Christopher M.: Strategia zarzdzania dystrybucj. Agencja Wydawnicza PLACET, Warszawa 1996. 13. Christopher M.: Logistyka i zarzdzanie acuchem dostaw. Wyd. PCDL, 2000. 14. Chruciel D.: Zarzdzanie sytuacj kryzysow w polskich przedsibiorstwach. www. epr.pl 15. Ciesielski M. (praca zbiorowa): Podstawy wiedzy o logistyce. Wyd. AE Pozna 2004. 16. Ciesielski M. (praca zbiorowa): Instrumenty zarzdzania logistycznego. PWE, Warszawa 2006. 17. Ciesielski M., Szudrowicz A.: Ekonomika transportu. Wyd. AE, Pozna 2001. 18. Coyle J., Bardi E., Langley C. J. Jr: Zarzdzanie logistyczne. PWE, Warszawa 2002. 19. Czubaa A.: Dystrybucja produktw. PWE, Warszawa 2001. 20. Drucker P.F.: Praktyka zarzdzania. Wyd. Czytelnik, Nowoczesno, AE, Krakw1994. 21. Durlik I.: Inynieria zarzdzania. Agencja Wydawnicza PLACET, Warszawa 1996. 22. Dworecki S. E.: Logistyka w wojsku. Wyd. WAT, Warszawa 1997. 23. Fertsch M.: Podstawy zarzdzania przepywem materiaw w przykadach. Wyd. ILiM, Pozna 2003. 24. Fico K.: Procesy logistyczne w przedsibiorstwie. Wyd. Impuls Plus Colsulting, Gdynia 2001. 25. Fijakowski J.: Technologia magazynowania. Wybrane zagadnienia. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2000. 26. Fisher M.L.: What is the Right Supply Chain for Your Product?. Harvard Business Review, 03-04. 1997. 27. Goldratt E. M.: acuch krytyczny. Wyd. WERBEL, Warszawa 2000. 28. Goembska E.: Internacjonalizacja i globalizacja przedsibiorstwa i gospodarki. Prace Naukowe AE we Wrocawiu Nr 930 /2002. 29. Goembska E.(praca zbiorowa): Kompendium wiedzy o logistyce. PWN, Warszawa-Pozna 2001. 30. Goembska E., Szymczyk M.: Informatyzacja w logistyce przedsibiorstw. PWN, Warszawa 1997.

134
31. Grochowski L., Okulewicz J.: Information systems requirements for logistic solutions. 17th Intenational Logistics Congres, Grecja, Saloniki, 18-20.10.2001. 32. Grzywacz W.: Infrastruktura transportu. WKi, Warszawa 2002. 33. Gubaa M., Popielas J.: Podstawy zarzdzania magazynem w przykadach. Wyd. IliM, Pozna 2002. 34. Hamrol A.: Zarzdzanie jakoci z przykadami. PWN, Warszawa 2005. 35. Hejduk I.K.: Logistyka w maych firmach. Ekonomika i Organizacja Przedsibiorstw nr 3/1992. 36. Hejduk K.I., Korczak J.(praca zbiorowa): Gospodarka oparta na wiedzy. Wyd. Politechniki Koszaliskiej, Koszalin 2006. 37. Hereijgers E.: Pomoc w kompletacji. Logistyka nr 1/2001, s. 31-32. 38. Hilmar J. Vollmuth: Controlling. Planowanie, kontrola, kierowanie. Wyd. Placet Warszawa, 2007. 39. Jaboski W. J., Bartkiewicz W.: Systemy informatyczne zarzdzania. Klasyfikacja i charakterystyka systemw. Wyd. Kujawsko-Pomorskiej Szkoy Wyszej, Bydgoszcz 2006. 40. Jdralska K.: Controlling w zarzdzaniu przedsibiorstwem - nowe wyzwania. (cz. 1.). Logistyka nr 1/2005. 41. Kempny D.: Logistyczna obsuga klienta. PWE, Warszawa 2001. 42. Kempny D.: Zapasy w systemie logistycznym firmy. Wyd. AE w Katowicach 1993. 43. Kisielnicki J., Sroka H.: Systemy informacyjne biznesu. Informatyka dla zarzdzania. Agencja Wydawnicza PLACET, Warszawa. 1999. 44. Kisperska-Moro D.: Podstawy podejmowania decyzji logistycznych w przedsibiorstwie. Wyd. AE, Katowice 2002. 45. Klonowski Z.J.: Systemy informatyczne zarzdzania przedsibiorstwem. Modele rozwoju i waciwoci funkcjonalne. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw 2004. 46. Knosala R.: Komputerowe systemy zarzdzania produkcj. Wyd. Politechniki lskiej, Gliwice 1995. 47. Kortschak B. H.: Was ist logistik?, Wyd. IWRG, Krakw 1992. 48. Korzeniowski A., Skrzypek M.: Ekologistyka zuytych opakowa. Biblioteka Logistyka, Pozna 1999. 49. Korze Z.: Ekologistyka. Wyd. ILiM, Pozna 2001. 50. Kosieradzka A., Lis S.: Produktywno. Metody analizy, oceny i tworzenia programw poprawy. Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2000. 51. Komiski A. K., Piotrowski W.: Zarzdzanie. Teoria i praktyka. PWN, Warszawa 1996. 52. Krawczyk S.: Metody ilociowe w logistyce przedsibiorstwa. Wyd. C. H. BECK, Warszawa 2001. 53. Krawczyk S.: Logistyka w zarzdzaniu marketingiem. Wyd. AE, Wrocaw 1998. 54. Krawczyk S.: Zarzdzanie procesami logistycznymi. PWE, Warszawa 2001. 55. Krupski R. (praca zbiorowa): Metody zarzdzania przedsibiorstwem w przestrzeni marketingowej. Wyd. AE, Wrocaw 2002. 56. Krzyaniak S.: Podstawy zarzdzania zapasami w przykadach. Wyd. ILiM, Pozna 2002. 57. Kummer S., Weber J.: Logistyka. PWE, Warszawa 2001. 58. Kwejt J. (praca zbiorowa): Zarzdzanie gospodark materiaow. PWE, Warszawa 2000. 59. Lichtarski J. (praca zbiorowa): Podstawy nauki o przedsibiorstwie. Wyd. AE, Wrocaw 2005.

135
60. Lis S.: Podstawy projektowania systemu rytmicznej produkcji. PWN, Warszawa 1976. 61. Lysons K.: Zakupy zaopatrzeniowe. PWE, Warszawa 2004. 62. awrynowicz A.: Komputerowe wspomaganie zarzdzania produkcj. Wyd. ATR, Bydgoszcz 1993. 63. Majewski J.: Informatyka dla logistyki. Wyd. ILiM, Pozna 2002. 64. Marczak J.: Wykorzystanie potencjau pozamilitarnego w czasie kryzysu i wojny. Wyd. AON, Warszawa 1998. 65. Matkowski P.: Zarzdzanie ryzykiem operacyjnym. Wyd. Oficyna Ekonomiczna, Krakw 2006. 66. Matulewski S., Konecka S., Fajfer A.: Systemy logistyczne. Wyd. ILiM, Pozna 2007. 67. Michlowicz E. Podstawy logistyki przemysowej. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, Krakw 2002. 68. Michalski E.: Marketing. PWN, Warszawa 2004. 69. Mokrzyszczak H.: Logistyka. Podstawy procesw logistycznych. Wyd. Wyszej Szkoy Zarzdzania i Finansw w Biaymstoku 1998. 70. Nowak E.: Logistyka w sytuacjach kryzysowych. Wyd. AON, Warszawa 2005. 71. Nowicka-Skowron M.: Efektywno systemw logistycznych. PWE, Warszawa 2000. 72. Nestorowicz P.: Organizacja na krawdzi chaosu. Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoy Biznesu, Krakw 2001. 73. Niemczyk A.: Zapasy i magazynowanie. Wyd. ILiM, Pozna 2007. 74. Oprzdkiewicz J., Stolarski B.: Technologia i systemy recyklingu samochodw. WNT, Warszawa 2003. 75. Ostwald M.: Podstawy optymalizacji konstrukcji. Wyd. Politechniki Poznaskiej, 2005. 76. Oziemski S.: Efektywno eksploatacji maszyn. Podstawy techniczno-ekonomiczne. Wyd. Biblioteka Problemw Eksploatacji Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 1999. 77. Pajk E.: Zarzdzanie produkcj. PWN, Warszawa 2006. 78. Pawowski Z.: Ekonometryczna analiza procesu produkcyjnego. PWN, Warszawa 1976. 79. Penc J.: Strategie zarzdzania. Perspektywiczne mylenie. Systemowe dziaanie. Agencja Wydawnicza PLACET, Warszawa 1996. 80. Pfohl H. Ch.: Systemy logistyczne, Podstawy organizacji i zarzdzania. Biblioteka Logistyka, Pozna 2001. 81. Pfohl H.Ch.: Zarzdzanie logistyk. Biblioteka Logistyka, Pozna 1998. 82. Plichta J., Plichta S.: Komputerowo zintegrowane wytwarzanie. Wyd. Uczelniane Politechniki Koszaliskiej, Koszalin 1999. 83. Pluta-Zaremba A.: Efekt byczego bicza w acuchach dostaw. Gospodarka Materiaowa i Logistyka, nr 5/2002, s. 11-16. 84. Popoczyk A.: Ocena efektywnoci wdroenia systemu MRP II. Informatyka nr 6/1997. 85. Romanowska M., Trocki M.: Podejcie procesowe w zarzdzaniu, Tom 2, Wyd. SGH, Warszawa 2004. 86. Rutkowski K.: Zintegrowany acuch dostaw, dowiadczenia globalne i polskie. Wyd. SGH, Warszawa 1999. 87. Rutkowski K. (praca zbiorowa): Logistyka dystrybucji. Wyd. Difin, Warszawa 2000.

136
88. Rydzkowski W., Wojewdzka-Krl K.: Transport. PWN, Warszawa 2000. 89. Sariusz Wolski Z.: Sterowanie zapasami w przedsibiorstwie. PWE, Warszawa 2000. 90. SAP ERP: Organizacja produkcji ze zdolnoci do adaptacji. Materiay informacyjne www.sap.com/poland. 91. Saturn: Materiay informacyjne firmy T-Investment. /www.itm.com.pl/. 92. Senge P.: Pita dyscyplina. Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2000. 93. Sikorski P.M., Zembrzycki T.: Spedycja w praktyce. PWT, Warszawa 2006. 94. Skowronek Cz. (praca zbiorowa): Podstawy gospodarki materiaowej. PWE, Warszawa 2005. 95. Skowronek Cz., Sarjusz-Wolski Z.: Logistyka w przedsibiorstwie. PWE, Warszawa 2003. 96. Sowiski B.: Systemowa ocena jakoci ciernic ceramicznych. Wyd. Uczelniane Politechniki Koszaliskiej, Koszalin 2004. 97. Sokoowski T.S.: Controlling w logistyce /www.controlling.info.pl/ 98. Sotysik M.: Zarzdzanie logistyczne. Wyd. AE, Katowice 1996. 99. Stabrya A., Trzcieniecki J.: Organizacja i zarzdzanie. PWN, Warszawa 1986. 100. Stajniak M., Hajdul M., Foltyski M., Krupa A.: Transport i spedycja. Biblioteka Logistyka, Pozna

2007. 101. 102. 103. 104. Stpie P.: rodowisko wieloprojektowe. Systemy push i pull. /www. skuteczny projekt .pl/ Struycki M. (praca zbiorowa): Zarzdzanie przedsibiorstwem. Wyd. Difin, Warszawa 2002. Szaek B.: Logistyka. Wstp do problematyki. Wyd. Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin 1994. Szczepaniak T. (praca zbiorowa): Transport i spedycja w handlu zagranicznym. PWE, Warszawa

2002. 105. Suek M., Paczek J.: Ekonomika i logistyka wojskowa-podobiestwa i rnice. Wyd. AON,

Warszawa 1998. 106. Teta 2000: Pakiet ERP wspierajcy zarzdzanie przedsibiorstwem. Materiay informacyjne

/www.teta.com.pl/ 107. 108. Thomson J.H.: Nowoczesna ekonomika transportu. WKi, Warszawa 2006. Tonndorf H. G.: Logistyka w handlu i przemyle. Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoy Biznesu,

Krakw 1998. 109. 110. Twarg J.: Mierniki i wskaniki logistyczne. Biblioteka Logistyka, Pozna 2005. Winiwarter P., Cempel C.: Life Symptoms - the Behavior of Open Systems with Limited Energy

Dissipation Capacity and Evolution. System Research, Vol. 3, No 4, 1992, s 9-34. 111. 112. 113. Witkowski J.: Strategia logistyczna przedsibiorstw przemysowych. Wyd. AE, Wrocaw 1995. Witkowski J.: Logistyka firm japoskich. Wyd. AE, Wrocaw 1999. Witkowski J.: Zarzdzanie acuchem dostaw. Koncepcje, procedury, dowiadczenia. Wyd. PWE,

Warszawa 2003. 114. Woods J.A., Marien E.J.: The Supply Chain, Year Book 2001, Edition. MG-H, US, Martinsburg

2001. 115. Wrblewski R.: Zarys teorii kryzysu. Wyd. Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 1996.

Pytania sprawdzajce
1. Cz. I . Charakterystyka poj logistycznych
Omwi specyficzne wymagania do zawodu logistyka Zwizek pomidzy prac logistyka a inyniera produkcji Fundamenty w zakresie ksztacenia logistykw Omwi etymologi logistyki Wojskowy rodowd logistyki Cywilny rodowd logistyki Poda przyczyny wzrostu znaczenia logistyki Omwi podstawowe definicje logistyki Logistyka w ujciu tradycyjnym Logistyka w ujciu wspczesnym Omwi zasady wspczesnej logistyki Pojcie procesu w przedsibiorstwie Rodzaje procesw w przedsibiorstwie Opisa istot mapowania procesw Istota procesw logistycznych Omwi pojcie acucha logistycznego Poda zasady tworzenie acucha logistycznego Opisa systemy logistyczne i ich struktur Logistyka w strukturze systemowej przedsibiorstwa Zadania systemw logistycznych w przedsibiorstwie Struktura systemu logistycznego w przedsibiorstwie Omwi klasyfikacj struktur systemowych Omwi struktur przestrzenn logistyki Omwi struktur organizacyjn logistyki Omwi struktur informacyjn logistyki Omwi powizania logistycznej struktury informatycznej Omwi struktur cross-docking Poda przesanki do powstania logistyki przemysowej Omwi fazy rozwojowe logistyki przemysowej Czynniki sprzyjajce rozwojowi logistyki przemysowej

Omwi ewolucj koncepcji logistycznych Przedsibiorstwo w systemie gospodarczym Logistyka jako sfera funkcjonalna przedsibiorstwa Logistyka jako skadowa zarzdzania Zadania logistyki w przedsibiorstwie Omwi strategie funkcjonalne w przedsibiorstwie Logistyka w strategii przedsibiorstwa Omwi klasyfikacj strategii logistycznych Rodzaje dziaa w zakresie strategii logistycznej Omwi pojcie acucha dostaw Zarzdzanie acuchem dostaw Omwi pojcie outsourcing logistyczny Omwi istota systemw: pull i push Omwi zastosowanie systemw pull i push Istota informacja i jej zwizek z danymi Charakterystyka systemw informatycznych MRP Architektura systemw klasy MRP II Integracja systemw wytwarzania i zarzdzania Omwi istot i budow systemw ekspertowych Charakterystyka systemw informatycznych PPC Idea integracji systemw zarzdzania Omwi budow systemu TETA 2000 Korzyci z zastosowania systemw klasy ERP Tendencje rozwojowe systemw klasy ERP Przykady zastosowania systemw klasy ERP Okreli cechy dobrego wskanika Wskaniki oceny funkcjonowania przedsibiorstwa Produktywno jako wskanik oceny przedsibiorstwa Wskaniki oceny systemu logistycznego Tworzenie systemu wskanikw logistycznych Omwi pojcie controllingu Controlling w logistyce przemysowej Rachunek kosztw w przedsibiorstwie Omwi koszty logistyczne

2. Cz II. Charakterystyka podsystemw logistycznych

Zaopatrzenie i jego zadania Misja logistyki zaopatrzenia Zadania logistyki zaopatrzenia Problemy logistyki zaopatrzenia Zapasy jako element dziaa logistycznych Wskaniki oceny logistyki zaopatrzenia Metody ksztatowania zapasw Klasyczne modele ksztatowania zapasw Ekonomiczna wielko zamwienia Koncepcja just-in-time Problemy wdraania systemu just-in-time Zasada dziaania systemu kanban Produkcja i jej specyfika Istota i zadania logistyki produkcji Logistyka produkcji w ujciu procesowym Systemy produkcyjne w ujciu logistycznym, Klasyczna organizacja produkcji Elastyczna organizacja produkcji Omwi pojcie cykl produkcyjny Istota zapasw produkcji w toku Logistyczne planowanie produkcji Harmonogramowanie produkcji przy uyciu ERP Omwi pojcie dystrybucji Funkcje i zadania dystrybucji Misja logistyki dystrybucji Problemy logistyki dystrybucji Strategie dystrybucji Omwi kanay dystrybucji Zadania hurtownikw, detalistw i brokerw Omwi efekt byczego bicza Wskaniki oceny logistyki dystrybucji

Omwi pojcie transportu i spedycji Transport jako element procesu logistycznego Spedycja jako element procesu logistycznego Opisa ide centrw logistycznych Magazyn jako element procesu logistycznego Poda klasyfikacj magazynw Omwi konstrukcj magazynw Opisa organizacj prac magazynowych Omwi pojcie logistyki recyrkulacji Odpady jako surowiec wtrny Podsystem logistyki recyrkulacji w przedsibiorstwie Recykling jako podstawa logistyki recyrkulacji Rodzaje recyklingu System recyklingu Urzdzenia do recyklingu przemysowego Opakowania w aspekcie recyklingu Korzyci z recyklingu Omwi pojcie kryzysu Opisa pojcie stan kryzysowy Omwi niemilitarne zagroenia kryzysowe Istota zarzdzania ograniczeniami Omwi istot zarzdzania kryzysowego Omwi plany reagowania kryzysowego Logistyka w zarzdzaniu kryzysowym Omwi zabezpieczenie logistyczne w stanach kryzysowych Omwi przyczyny kryzysw w polskich przedsibiorstwach