Projekt biofizyka

Oko
Podstawowe Zagadnienie

 Podstawowe pojęcia
 Soczewka, układ optyczny, punkty kardynalne, załamanie,
zdolność skupiająca, aberracje, dyfrakcje.
 Układ optyczny oka
 Energetyka procesu widzenia
 Akomodacja i refrakcja oka
 Zdolność rozdzielcza oka
 Widzenie fotopowe i skotopowe, widzenie
przestrzenne
Podstawowe pojęcia
 Soczewka
Soczewka - proste urządzenie optyczne składające się z jednego lub kilku
sklejonych razem bloków przezroczystego materiału (zwykle szkła, ale też
różnych tworzyw sztucznych, żeli, minerałów, a nawet parafiny lub kropli
wody).

 Typy soczewek

Najczęściej spotykany typ soczewki to soczewka sferyczna, której

przynajmniej jedna powierzchnia jest wycinkiem sfery. Każda z
powierzchni takiej soczewki może być wypukła, wklęsła lub płaska i stąd
mówi się o soczewkach dwuwypukłych, płasko-wklęsłych itd. (patrz
rysunek).
 rodzaje soczewek sferycznych

 Stosuje się również soczewki będące wycinkiem walca (np. jako lupy
w termometrach oraz do czytania, szkła korygujące wady wzroku),
nazywane soczewkami cylindrycznymi.

 Szczególnym rodzajem soczewki jest soczewka Fresnela.

 OGNISKO I OGNISKOWA
 Podstawową funkcją soczewek jest symetryczne względem osi
skupianie lub rozpraszanie światła. Stąd każda soczewka
posiada oś optyczną i punkt, w którym skupia się wiązka
równoległa do osi optycznej, zwanej ogniskiem soczewki.
Odległość ogniska od środka optycznego soczewki nazywa się
jej ogniskową. Ogniskowa f zależy od promieni krzywizny obu
powierzchni roboczych R1 i R2 oraz współczynników załamania
: materiału, z którego zrobiona jest soczewka n i otoczenia nm
(dla powietrza i wzór upraszcza się).
 Dla nieskończenie cienkiej soczewki (tzn. soczewki o
pomijalnej grubości) wzór przyjmuje postać.
 Wzór stosuje się zarówno do wklęsłych, jak i wypukłych
soczewek. Przyjęto w nim następującą konwencję: dla
powierzchni wypukłej promień krzywizny jest dodatni, a
dla wklęsłej ujemny. Jeżeli któraś z powierzchni jest
płaska, to jej promień krzywizny jest nieskończony, a jego
odwrotność wynosi zero. Czasem używa się też innych
konwencji i wtedy powyższy wzór ma nieco inną postać.
 Rozważmy dwa proste przykłady: po pierwsze, soczewkę
wypukło-wypukłą o takich samych promieniach
krzywizny R > 0. Zgodnie z konwencją w powyższym
wzorze wstawiamy R1 = R2 = R i przyjmując nm = 1
otrzymujemy.
 Dla większości materiałów n > 1, więc taka soczewka będzie miała
dodatnią ogniskową i będzie soczewką skupiającą. Im większy
współczynnik załamania i mniejszy promień krzywizny, tym krótsza
będzie ogniskowa soczewki. Analogicznie, soczewka wklęsło-wklęsła
będzie soczewką rozpraszającą.

Soczewka skupiająca Soczewka rozpraszająca

 ZASTOSOWANIE SOCZEWEK
 Soczewki są stosowane w wielu przyrządach optycznych do
tworzenia obrazu lub kształtowania wiązki światła:
 mikroskopach
 lunetach
 lornetkach
 lupach
 okularach leczniczych
 soczewkach kontaktowych
 spektrofotometrach
 aparatach fotograficznych
 kamerach filmowych
 druku soczewkowym
 świetlnych semaforach kolejowych
 Układ optyczny

 Zespół dwóch lub więcej elementów optycznych,

biorących udział w tworzeniu obrazu w przyrządzie
optycznym. W zależności od konstrukcji układu
optycznego, światło może przez jego poszczególne
elementy przechodzić lub odbijać się od nich. W skład
układu optycznego mogą wchodzić takie elementy jak:
soczewki, zwierciadła, siatki dyfrakcyjne czy pryzmaty.
Elementy te mogą stykać się z sobą bezpośrednio lub być
od siebie oddalone.
 PUNKTY KARDYNALNE

 Punkty kardynalne - są to 3 pary punktów leżących na osi

układu optycznego, potrzebnych do wyznaczenia
parametrów (wielkość i położenie) obrazu utworzonego
przez ten układ. Do punków kardynalnych zaliczamy:
ogniska układu, punkty węzłowe i punkty główne.

ZAŁAMANIE
Załamanie w fizyce to zmiana kierunku rozchodzenia się fali
(refrakcja fali) związana ze zmianą jej prędkości, gdy przechodzi do
innego ośrodka. Inna prędkość powoduje zmianę długości fali, a
częstotliwość pozostaje stała.

Załamanie światła Efekty wynikające z

załamania światła
 Prawo załamania
 Zgodnie ze schematem promień P pochodzący z Ośrodka
1 w punkcie S załamuje się na granicy ośrodków i podąża
jako promień Z w Ośrodku 2. Kąt padania oraz kąt
załamania określa się między odpowiednim promieniem, a
prostopadłą do granicy ośrodków w punkcie padania S,
można oznaczyć kąt padania θP oraz kąt załamania θZ.
Sinusy tych kątów wiąże następująca zależność:

gdzie:
vi prędkość fali w ośrodku i,
n1- współczynnik załamania światła
ośrodka 1,
n2- współczynnik załamania światła
ośrodka 2.
 Optyka w miejsce prędkości fal świetlnych
posługuje się współczynnikami załamania. Prawo
załamania zostało doświadczalnie odkryte przez
Willebrorda Snella i nazywane jest prawem Snella
lub Snelliusa. Prawo to można wyprowadzić z
zasady Fermata lub zasady Huygensa.
 Załamanie światła na granicy próżni -
ośrodek
 Przyjmując ośrodek 1 jako próżnię i oznaczając
prędkość światła jako c, to prędkość światła w ośrodku o
współczynniku załamania nop opisuje zależność:

gdzie:
•vo - prędkość światła w ośrodku,
•c - prędkość światła w próżni, Bardziej złożony przykład refrakcji światła
•nop - współczynnik załamania światła przez szkło
(współczynnik refrakcji) ośrodka
względem próżni.
 Zmiana długości fali

 Przejście fali elektromagnetycznej z próżni do

ośrodka powoduje zmianę długości fali zgodnie
z zależnością:

gdzie:
•λo - długość fali w
ośrodku,
•λ - długość fali w
próżni.
 Przyrządy optyczne

 Zjawisko załamania pozwala na zbudowanie soczewek

ogniskujących fale świetlne. Ognisko może być rzeczywiste lub
pozorne (wówczas powstaje wiązka rozbieżna). Jeżeli w
ośrodku prędkość rozchodzenia się fali zależna jest od jej
częstotliwości, możliwe jest wykonanie pryzmatu. Światło o
różnych długościach fali załamuje się pod różnymi kątami, co
powoduje rozszczepienie światła - powstaje barwne widmo fali.
Jeżeli kąt padania fali jest zbyt duży, to załamanie nie zachodzi,
a pojawia się całkowite odbicie wewnętrzne.
 Jeżeli substancja ma zmienny współczynnik załamania,
powoduje to powstanie zakłóceń w kierunku rozchodzącej się
fali i zniekształcenie obrazu. Przykładem tego może być
powietrze o zmieniającej się temperaturze. Nawet niewielkie
przypadkowe fluktuacje gęstości powietrza mogą zakłócać
obrazy teleskopów optycznych umieszczonych na powierzchni
Ziemi.
 ZDOLNOŚĆ SKUPIAJĄCA
 Zdolność skupiająca (zdolność zbierająca, moc
optyczna) - wielkość definiowana dla pojedynczych
soczewek i dla układu optycznego oznaczająca
odwrotność ogniskowej soczewki lub układu.
 Gdzie:
D - zdolność
skupiająca,
f - ogniskowa.

Domyślnie wzór ten stosuje się dla powietrza. Jeżeli dana soczewka znajduje
się w ośrodku materialnym, którego współczynnik załamania wynosi n,
zdolność skupiającą wyraża wzór:

Gdzie : f jest ogniskową układu w powietrzu. Zatem zastosowanie

cieczy immersyjnej w mikroskopie zwiększa zdolność skupiającą
obiektywu.
 Dodatnia zdolność zbierająca oznacza
soczewkę lub układ optyczny skupiający, a
ujemna - soczewkę lub układ rozpraszający.
Zerowa zdolność zbierająca oznacza brak
zmiany kierunku promieni po przejściu przez
soczewkę (obie powierzchnie robocze płaskie i
równoległe do siebie - może wystąpić najwyżej
przesunięcie równoległe, gdy kąt padania
promieni będzie różny od zera).
 Zdolność zbierającą mierzymy w dioptriach
[D]. Wymiarem dioptrii jest odwrotność metra.
 ABERRACJA OPTYCZNA
 Wada pojedynczej soczewki, układu optycznego,
obiektywu a także zwierciadła niepłaskiego, polegająca
na deformacji uzyskanego obrazu, a w szczególności
zniekształceniu jego kształtu, ostrości lub kolorów.
Aberrację zmniejsza się stosując zamiast pojedynczej
soczewki zespół soczewek wykonanych z różnych
gatunków szkła.
 Wadami zaliczanymi do aberracji są:
 aberracja chromatyczna
 aberracja chromatyczna lateralna
 aberracja komatyczna (koma)
 aberracja sferyczna
 astygmatyzm
 dystorsja
 krzywizna pola
 Wadami nie zaliczanymi do aberracji są m.in.
 flara
 winietowanie
 DYFRAKCJA

 Dyfrakcja to zjawisko fizyczne zmiany kierunku

rozchodzenia się fali na krawędziach przeszkód oraz w
ich pobliżu. Zjawisko zachodzi dla wszystkich wielkości
przeszkód, ale wyraźnie jest obserwowane dla
przeszkód o rozmiarach porównywalnych z długością
fali.
 Dyfrakcja używana jest do badania fal, oraz obiektów o
niewielkich rozmiarach, w tym i kryształów, ogranicza
zdolność rozdzielczą układów optycznych.
 Jeden z najprostszych przykładów zjawiska dyfrakcji
zachodzi, gdy równoległa wiązka światła (np z lasera)
przechodzi przez wąską pojedynczą szczelinę zwaną
szczeliną dyfrakcyjną. Zgodnie z zasadą Huygensa
każdy punkt szczeliny o szerokości d, jest nowym
źródłem fali. Między źródłami zachodzi interferencja, co
powoduje wzmacnianie i osłabianie światła
rozchodzącego się w różnych kierunkach. Dla
pojedynczej szczeliny jasność w funkcji kąta odchylenia
od osi przyjmuje postać:
 gdzie:
I – intensywność światła,
I0 – intensywność światła w
maksimum czyli dla kąta równego 0,
λ – długość fali,
d – szerokość szczeliny,
funkcja sinc(x) = sin(x)/x.

Zjawisko dyfrakcji zachodzi również, kiedy fale przechodzą przez wiele

blisko siebie położonych warstw. Jeżeli odległość między warstwami jest
stała, kolejne maksima fali można opisać zależnością:

gdzie:
•d – stała siatki,
•θ – kąt od osi wiązki światła,
•λ – długość fali,
•m – przyjmuje wartości całkowite
dodatnie od 1,2,3,...
 Układ optyczny oka
 Oko niczym najdoskonalsza kamera filmowa rejestruje
obrazy otaczającego nas świata i za pośrednictwem
nerwu wzrokowego przesyła je do mózgu, gdzie
powstają wrażenia wzrokowe. Jest jednym z
najważniejszych zmysłów, dzięki niemu odbieramy ok.
80% wrażeń.
Zdjęcie preparatu
histopatologicznego
 Oko
 ma postać prawie kulistą 
 zbudowana jest z 3 błon: zewnętrzna błona włóknista -
twardówka + rogówka, środkowa błona naczyniowa -
tęczówka + ciało rzęskowe + naczyniówka, wewnętrzna
błona czuciowa - siatkówka
 twardówka - tzw. białko oka, w przedniej części staje sie
przezroczysta  i tworzy rogówkę; jest słabo
unaczyniona i mało czuła
 tęczówka może mieć różne zabarwienie - szare,
jasnoniebieskie, zielonkawe lub brązowe; w jej środku
znajduje się czarny okrągły otwór - źrenica
 źrenica - jej szerokość jest niezależna od naszej woli i
zmienia się odruchowo pod wpływem różnych bodźców;
pod wpływem światła zwęża się i chroni oko przed
nadmiernym olśnieniem  
 rogówka - ma kształt wycinka kuli, kształtem
przypomina szkiełko zegarowe; jest przezroczysta, nie
posiada naczyń krwionośnych; jest silnie unerwiona
czuciowo, natychmiast reaguje bólem lub łzawieniem
na dotyk lub ciało obce; stanowi główną część optyczną
 ciało rzęskowe - silnie unaczyniony twór zbudowany z
mięśni gładkich, otacza obszar za tęczówką; pod
wpływem jego skurczów lub rozkurczów soczewka
zmienia swój kształt i dostosowuje układ optyczny oka
do różnych odległości     
 naczyniówka - gęsta sieć naczyń krwionośnych;
odżywia zewnętrzne warstwy siatkówki
 siatkówka - najbardziej wewnętrzna błona gałki ocznej;
ma połączenie nerwowe z całym układem mięśniowo-
szkieletowym; pozwala to na odruchowe reakcje ustroju
pod wpływem bodźców wzrokowych 
 ciało szkliste - wypełnia centralną część oka pomiędzy
soczewką a siatkówką; stanowi 2/3 objętości gałki
ocznej; przezroczysta galaretowata substancja, w 99%
składa się z wody; nie posiada nerwów ani naczyń
krwionośnych; głównym jego zadaniem jest utrzymanie
kształtu oka; reguluje także ciśnienie wewnątrzgałkowe,
bierze udział w załamywaniu promieni świetlnych,
amortyzuje wstrząsy i ruchy; z wiekiem ciało szkliste
obkurcza się i może sie odłączyć od tylnego bieguna
oka
 soczewka - znajduje się pomiędzy tęczówką a ciałem
szklistym; to przezroczysty, dwuwypukły twór
załamujący światło; posiada
zdolność przystosowywania oka do ostrego widzenia z
różnych odległości; z wiekiem ta zdolność maleje
 Soczewka (lens) jest zawieszona między tęczówką a
ciałem szklistym na obwódce rzęskowej. Składa się z
torebki (capsule), kory (cortex) i jądra (nucleus) i ma
dwie wypukłe powierzchnie - przednią i tylną. Jeśli
wyobrazimy sobie soczewkę jako owoc, to torebka jest
jego skórką, kora jego miąższem, a jądro pestką.
 Aberracje układów optycznych
 Aberracja - słowo wywodzące się z greki i
łaciny oznacza odchylenie od normy. Używane
jest w wielu dziedzinach życia i nauki. My
zajmiemy się opisem aberracji w układach
optycznych. Idealny układ optyczny powinien
spełniać następujące warunki odwzorowania.
 a) Obrazem punktu powinien być punkt.
 b) Obrazem płaszczyzny powinna być
płaszczyzna.
 c) Przedmiot i jego obraz powinny mieć takie
same kształty.
 Nie ma idealnych układów optycznych,
ponieważ nie ma idealnych soczewek, z
których te układy są budowane. Wady
soczewek, zwane aberracjami zostały opisane
matematycznie i sklasyfikowane przez Seidel'a
w 1856 roku.
 Wpadające do oka promienie świetlne są
załamywane przez układ optyczny oka -
rogówkę i soczewkę. Warunkiem ostrego
widzenia jest skupianie promieni świetlnych na
siatkówce. Takie oko nazywane jest okiem
miarowym, czyli normowzrocznym.

Widzenie
prawidłowe
 Krótkowzroczność, czyli miopia, występuje
wówczas, gdy promienie świetlne skupiają się
przed siatkówką, zamiast na niej. Układ
optyczny oka jest za silny. Korekcja laserowa
osłabi go poprzez spłaszczenie rogówki.

Krótkowzrocznoś
ć
Wyróżnia się trzy stopnie krótkowzroczności:
 małą - w zakresie do -3dpt.

 średnią - poniżej -6dpt.

 wysoką - powyżej -6dpt.

 Przy wysokiej krótkowzroczności

w późniejszym okresie życia mogą

wystąpić zmiany zwyrodnieniowe
naczyniówki, siatkówki i ciała
szklistego. Krótkowzroczność
rozwija się najczęściej w okresie
dojrzewania płciowego.

Tak widzi krótkowidz.

 Nadwzroczność, potocznie dalekowzroczność,
czyli hypermetropia, występuje wówczas, gdy
promienie świetlne skupiają się za siatkówką.
Układ optyczny oka jest za słaby. Korekcja
laserowa wzmocni go poprzez uwypuklenie
rogówki.

Tak widzi osoba w wadą

Dalekowzroczno nadwzroczności.
ść
 Niezborność, czyli astygmatyzm, powstaje w
oku z nieregularną krzywizną rogówki lub
soczewki (kształtem przypominają one
wycinek piłki do rugby). Promienie świetlne
skupiają się w różnych punktach, co powoduje
powstanie nieostrego obrazu. Korekcja
laserowa wyrówna krzywiznę rogówki i
doprowadzi do skupiania się promieni
świetlnych w jednym punkcie, na siatkówce.

Astygmatyz
m
 Energetyka procesu widzenia
 Proces widzenia człowieka zaczyna się w oku.
Obraz zarejestrowany przez siatkówkę oka jest
przez nią wstępnie przetworzony i nerwem
wzrokowym skierowany do mózgu. Tam przez
odpowiednie ośrodki jest rejestrowany,
przetwarzany i interpretowany. Dzięki temu
zdobywamy około 83% informacji, które
docierają do nas z otoczenia.
 Dwie funkcje widzenia połączone w jednym
narządzie.
 Unikalne właściwości oka to ogromny zakres
wrażliwości w połączeniu z dużą zdolnością
rozdzielczą i możliwością rozróżniania pomiędzy
100000 odcieni kolorów (przy dobrym oświetleniu).
Uwzględniając procesy adaptacyjne, oko ludzkie
może odbierać sygnały w zakresie od 0,000001
cd/m2 do 100000 cd/m2. Właściwości te
przypisywane są faktowi, że oko łączy w sobie
dwie funkcje widzenia w jednym narządzie.
 Za funkcje te odpowiedzialne są pręciki i czopki.
Pręciki są wysoce światłoczułe i głównie
odpowiedzialne za wykrywanie kształtu i ruchu.
Nie mogą one jednak rozróżniać kolorów. Z drugiej
strony czopki są mniej wrażliwe na światło, ale
posiadają zdolność rozróżniania kolorów.
Umożliwiają one nam również postrzeganie
drobnych szczegółów.
 Proces widzenia ma charakter
elektrochemiczny. Kiedy w siatkówce komórki
pręcikowe lub czopki zostają pobudzone
światłem, to chemiczna kompozycja pigmentu
zmienia się chwilowo. Powoduje to bardzo
mały prąd elektryczny, który przechodzi do
mózgu poprzez włókna nerwowe. Około sto
pręcików jest połączonych z pojedynczym
włóknem nerwowym. W efekcie tego grupy
pręcików są wysoce światłoczułe z powodu
efektu sumowania się ich stymulacji. Z drugiej
strony, ostrość jest niska, ponieważ mózg nie
potrafi rozróżnić pojedynczych pręcików w
grupie. W warunkach widzenia wyłącznie
pręcikowego otrzymuje się raczej zamazany
obraz. Pręciki nie rozróżniają kolorów, ale
wrażliwość pigmentu pręcika różni się dla
różnorodnych kolorów widmowych.
Maksymalna wrażliwość występuje przy falach
o długości 507 nm (światło zielone).
 A - czopki i pręciki
podłączone do
włókna
nerwowego;
B - pojedyncze
czopki podłączone
do włókna
nerwowego;
C - grupa pręcików
podłączona do

Uproszczony schemat budowy siatkówki

oka
 Czopki występują rzadko na powierzchni całej
siatkówki, ale są gęsto upakowane w żółtej plamce
(rys 2). Inaczej niż pręciki, każdy czopek w dołku
środkowym jest połączony indywidualnie z
mózgiem. Rezultatem tego jest wysoka zdolność
rozdzielcza. Z drugiej strony wrażliwość na światło
jest o wiele niższa dla czopków niż dla pręcików. Z
tego powodu, przy poziomach luminancji 3,5 cd/m2
i mniejszych, czopki stopniowo przestają działać.
Punkt maksymalnej czułości czopków występuje
dla fali o długości 555 nm (kolor jasno żółty). Przy
bardzo niskim poziomie oświetlenia, gdy czopki
przestają już funkcjonować, działanie przejmują
pręciki. Kolory niebieskie stają się wtedy jaśniejsze
w porównaniu z barwami czerwonymi. Zjawisko to
zostało odkryte w 1825 roku przez czeskiego
fizjologa o nazwisku Johann Evangelista Purkinje i
jest od tego czasu zwane zjawiskiem Purkinjego (w
literaturze można również spotkać określenia
"przesunięcie Purkinjego" oraz "objaw Purkinjego".
Rozkład pręcików i czopków na siatkówce oka
 Połączenie oka z mózgiem
 Sposób, w jaki siatkówki obu oczu, połączona jest z
korą wzrokową półkul mózgowych w obu częściach
mózgu, nie jest tak prosty jak można by
oczekiwać. Nerwy wzrokowe obu oczu łączą się
bezpośrednio przed wejściem do wgłębienia
czaszki, tworząc tak zwane skrzyżowanie
wzrokowe. Później dzielą się one ponownie na dwa
rozgałęzienia, tak zwane drogi wzrokowe, które
łącząc się z ciałem kolankowatym bocznym
prowadzą do obu części kory wzrokowej półkul
mózgowych (rys. 3). Skrzyżowanie wzrokowe jest
miejscem, gdzie nerw wzrokowy z każdego oka
rozdziela się na dwie drogi wzrokowe w taki
sposób, że każda z nich zawiera włókna wzrokowe
pochodzące z obu oczu. W układzie tym lewa
połowa kory wzrokowej przetwarza informacje
wizualne pochodzące z lewej strony siatkówki obu
oczu (prawa strona pola widzenia), natomiast
prawa połowa kory wzrokowej zajmuje się prawą
stroną każdej z siatkówek (lewa strona pola
widzenia).
Schemat ideowy drogi wzrokowej,
pokazujący jak siatkówki obu oczu są
połączone z oboma połówkami kory
wzrokowej (1 - siatkówka, 2 - nerw
wzrokowy, 3 - skrzyżowanie
wzrokowe, 4 - droga wzrokowa, 5 -
ciało kolankowate boczne, 6 - kora
wzrokowa)
 Każde włókno nerwowe tworzy połączenia
pomiędzy jego końcem na siatkówce i
szczegółowo zdefiniowanym miejscem w
płatach potylicznych kory mózgowej. Z tego
powodu możliwe jest przyporządkowanie
określonej powierzchni siatkówki do punktów
kory wzrokowej. Godny uwagi jest fakt, że
obszar żółtej plamki zajmuje proporcjonalnie o
wiele większy region kory wzrokowej niż
pozostałe obszary siatkówki.
 Wrażenie wzrokowe powstaje pod wpływem
pewnej minimalnej ilości energii świetlnej,
zwanej absolutnym progiem widzenia, przy
czym próg ten jest uzależniony od długości fal
padającego światła. Wartości progu widzenia
dla oka ludzkiego zawierają się w granicach
od 2,1 * J
 do 5,7 *J, a czułość oka jest największa dla
promieni świetlnych o długości około 510 nm.
Liczby oszacowane są doświadczalne.
 Na podstawie tych danych można przede
wszystkim zdefiniować energię E kwantu
światła, na które oko jest najbardziej wrażliwe:
E= hv=h*c/
 E= 3,8 * J
 Ponieważ próg widzenia zawiera się w
graniach wyżej podanych, więc z łatwością
można obliczyć minimalną i maksymalna
liczbę kwantów, które mogą wywołać wrażenie
 Do oka musi wpaść 54-148 kwantów światła, aby
wywołać wrażenie wzrokowe. Dane te odpowiadają
czułości całego oka i dlatego mówią niewiele o
energetyce procesów fotochemicznych związanych
z widzeniem. Zanim dojdzie do właściwej absorpcji
światła w światłoczułych pigmentach siatkówki,
ulega ono znacznemu osłabieniu w aparacie
optycznym oka , tak że w rzeczywistości do
wywołania wrażenia wzrokowego wystarcza
mniejsza ilość kwantów. Odbicie światła od
rogówki, pochłonięcie go w optycznych układach
oka oraz absorpcja w rodopsynie zużywają tyle
energii, że ostatecznie z 54-148 pozostaje 5-14
kwantów. Stąd wnosi się, że absolutny próg
widzenia siatkówki zawiera się w graniach 5-15
kwantów. Być może rzeczywista czułość jest
jeszcze wyższa. Oko podlega prawu Webera-
Fechnera: wrażenie wzrokowe jest funkcją
logarytmiczną natężenia padającego światła.
 Akomodacja i refrakcja oka
 Akomodacja - zjawisko dostosowania się oka
do oglądania przedmiotów znajdujących się w
różnych odległościach. Dostosowanie to
polega na odpowiednim doborze ostrości
widzenia.
 Akomodacja zmniejsza się z wiekiem, dzieci mogą
czytać książki trzymając je tuż przed oczami,
dorośli natomiast muszą je odsuwać, przynajmniej
na ok. 15 cm. Akomodacja jest możliwa dzięki
soczewce i ciału rzęskowemu. Soczewka u ludzi nie
może się przesuwać, co jest możliwe np. u ryb, nie
może też być wymieniona na inną. Ma ona jednak
możliwość zmiany kształtu. Naturalny kształt
soczewki jest zachowany np. podczas snu lub przy
patrzeniu na daleko położone przedmioty. Przy
oglądaniu czegokolwiek, położonego blisko,
soczewka zmienia stopień swojej wypukłości, co
dzieje się dzięki działaniu mięśnia rzęskowego z
ciała rzęskowego. Mięsień rzęskowy w stanie
spoczynku napina obwódkę rzęskową, a ona z kolei
- torebkę soczewki. Wtedy możliwe jest widzenie
obiektów dalekich. Przy napięciu mięśnia
rzęskowego natomiast torebka soczewki
odpoczywa i soczewka staje się bardziej wypukła -
widzimy przedmioty położone blisko oka. Na
dłuższą metę jest to męczące i konieczne jest
umożliwienie oku odpoczynku, np. przez
skierowanie wzroku w dal, lub zasłonięcie oka
powiekami, tak jak się dzieje podczas snu.
 Istnieją dwa zasadnicze mechanizmy
akomodacji:
 zmiana kształtu soczewki oka, a wskutek tego
zmiana jej ogniskowej i co za tym idzie
zmiana jej zdolności zbierającej
 zmiana odległości soczewki od siatkówki.

 Ten pierwszy mechanizm występuje u ssaków,

a drugi u ryb. U ptaków występują oba
mechanizmy, a u stawonogów zjawisko
akomodacji w ogóle nie występuje.

 Elastyczna soczewka oka może zmieniać swój

kształt dzięki mięśniom rzęskowym.
 Zakres akomodacji (odległość między
punktem bliży i dali wzrokowej) oka człowieka
 Punkt bliży wzrokowej - najbliższy punkt, jaki
oko jest w stanie ostro widzieć dzięki
akomodacji soczewki (ok. 10 cm).
 Punkt dali wzrokowej - najbliższy punkt
powyżej którego soczewka nie akomoduje (ok.
6m)

 Skupienie wzroku na obiekcie znajdującym się

daleko powoduje rozluźnienie mięśnia
rzęskowego i spłaszczenie soczewki.
 Skupienie wzroku na obiekcie znajdującym się
blisko powoduje skurcz mięśnia rzęskowego i
zaokrąglenie soczewki.
 Przystosowanie pozwala oku widzieć ostro na
różnych dystansach
 Refrakcja (załamanie światła), która jest konieczna
do utworzenia obrazu na siatkówce, występuje
głównie w rogówce, gdzie światło wpada do oka.
Dalsza refrakcja ma miejsce w cieczy wodnistej i
soczewce oka. Łącznie tworzą one system
optyczny oka. Soczewka jest przeźroczystym
elastycznym ciałem, które, gdy jest w spoczynku,
jest raczej płaskie i ma zdolność skupiającą około
jednej dioptrii*. Obiekty odległe są wtedy widziane
ostro. Gdy patrzymy na obiekty bliskie, obraz na
siatkówce nie będzie już ostry. W aparatach
fotograficznych, problem ten jest rozwiązywany
poprzez zwiększenie odległości pomiędzy
soczewką a kliszą filmową, natomiast w oku
konieczna jest zmiana ogniskowej soczewki.
Zmiana ta jest dokonywana poprzez mięśnie,
umocowane wokół soczewki, zmieniające
krzywiznę soczewki. Gdy zostają one skurczone,
soczewka staje się bardziej wypukła zmieniając
przez to jej ogniskową. Ten proces nazywamy
akomodacją
Tor światła w oku, gdy patrzy się na dużą odległość (A),
i z soczewką przystosowaną dla widzenia bliskiego
obiektu (B).W drugim przypadku, soczewka jest grubsza i
bardziej wypukła w wyniku skurczenia mięśni wokół

B
 JAKIE SĄ NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANE ZABURZENIA
AKOMODACJI:
a) wykorzystanie zbyt małej części amplitudy
akomodacji;
b) za mała sprawność (wytrzymałość) akomodacji;
c) nierówne akomodacje;
ad. a) Pomimo potencjalnie dużej amplitudy oko
wykorzystuje tylko niewielką jej część, zbyt małą aby
swobodnie czytać lub pisać. Moc oka nie odpowiada
odległości na jaką patrzymy i obraz powstaje
niewyraźny.
ad. b) Oko jest w stanie utworzyć ostry, wyraźny obraz,
ale nie może go utrzymać przez dłuższy czas. Podczas
częstej zmiany odległości na jaką patrzymy (blisko -
daleko) po kilku cyklach akomodacja działa coraz
wolniej, aż do zauważalnego zjawiska pogorszenia się
ostrości zarówno daleko jak i blisko.
ad. c) Podczas gdy jedno oko widzi wyraźnie drugie
tworzy obraz zamazany ponieważ ustawia się na inną
niż wymagana odległość. W skrajnych wypadkach
prowadzi to do dwojenia obrazu.
 W wyniku zaburzeń akomodacji oka i zaburzeń
widzenia obuocznego dzieci mają trudności w
nauce czytania i pisania. Ponieważ tekst na
który patrzą jest nieostry, rozdwojony,
przemieszczający się lub pulsujący. Jego
ostrość jest chwilami lepsza, chwilami gorsza,
przez co obraz jest niestabilny. Dziecko, które
ma zaburzenia widzenia nie wie, że źle widzi,
nie ma porównania, w konsekwencji nie umie
powiedzieć nam o swoich problemach.

Zaburzenia akomodacji oka i widzenia

obuocznego nie są chorobą, nie są wadą
wzroku, choć mogą być z nią powiązane, są
najczęściej czasową dysfunkcją - którą w
większości przypadków można usunąć
odpowiednią higieną życia i ćwiczeniami w
gabinetach optometrycznych bądź
 Refrakcja oka
 Gałkę oczną można porównać do aparatu
fotograficznego, gdzie obiektywem jest układ
łamiący (optyczny) oka, a błoną, na której
powstają obrazy, jest siatkówka. Zdolność i siła
(określana w dioptriach) załamywania promieni
świetlnych przez układ optyczny oka nazywa się
łamliwością lub refrakcją.
Wiązka promieni wpadająca do oka i dążąca do
siatkówki musi przejść przez cały układ optyczny
oka (rogówka, komora przednia, soczewka i ciało
szkliste) i na poszczególnych jego elementach
ulega załamywaniu. W układzie tym rogówka
najsilniej załamuje światło i na nią przypada 2/3
mocy optycznej. Drugim ważnym elementem jest
soczewka, która w spoczynku ma 1/3 mocy
optycznej. Reszta ośrodków optycznych oka nie ma
tak istotnego znaczenia w refrakcji oka.
 Wada refrakcji

Jest to wada wzroku nie pozwalająca
promieniom świetlnym na skupianie się w
pojedynczym ognisku na siatkówce.
 

 Wyróżniamy następujące wady refrakcji:

 krótkowzroczność.

 nadwzroczność.

 astygmatyzm, czyli niezborność wzrokowa

Omówione w wcześniejszych slajdach.

 BADANIE WAD REFRAKCJI OKA
 Skiaskopia
Skiaskopia (z greckiego skia = cień) polega na
obserwacji cienia poruszającego się w obrębie
źrenicy przy oświetleniu oka. Kierunek ruchu
cienia w źrenicy zależy od refrakcji oka.

Badanie wady refrakcji metodą

skiaskopii
 Oftalmometria
Oftalmometria określa krzywiznę powierzchni
załamujących (tu rogówki) oka na podstawie
wielkości i ustawienia obrazów odbitych od
tych powierzchni jak od zwierciadła
wypukłego.
 Refraktometria
Refraktometria polega na obserwacji figur
testowych rzutowanych przez dwa źródła
świetlne, które po odbiciu się od siatkówki i
przejściu przez układ optyczny oka dają ostry
obraz widziany w przyrządzie zwanym
refraktometrem.
 Metoda subiektywna Dondersa
Metoda subiektywna Dondersa polega na
dobieraniu szkieł korekcyjnych, przy których
uzyskuje się najlepszą ostrość wzroku. Jest to
metoda niedokładna i powinna być stosowana
po obiektywnym określeniu wady wzroku.
 Zdolność rozdzielcza oka
 Rozdzielczość – zdolność do wyróżnienia
szczegółów w obrazie. Oko człowieka jest
mniej wrażliwe na powolne i szybkie zmiany
jakości w płaszczyźnie obrazu, ale bardziej
wrażliwe na średnie zmiany. Rozdzielczość
szczegółów spada ze wzrastającą odległością
od osi optycznych. Największą rozdzielczość
oko ludzkie osiąga dla obiektu oddalonego od
oka o 25 cm przy oświetleniu żarówka 60W z
odległości 40 cm. Przy takich warunkach
odległość miedzy dwoma rozróżnialnymi
punktami wynosi 0,16mm.
 Zdolność rozdzielcza oka zależy od zdolności
rozdzielczej jego układu optycznego, czułości
elementów fotoczułych i ich wymiarów.

 Element ustalający przekrój wiązek światła

tworzących obraz w oku stanowi teczówka, która
przez odpowiednie ośrodki mózgowe i układ
nerwowy jest połączona z siatkówką. Średnica
źrenicy decyduje o zdolności rozdzielczej układu
optycznego oka, wpływając w ten sposób na
ostrość widzenia.

 Czynnikiem ograniczającym ilość światła

dochodzącego do siatkówki są ośrodki przezierne
oka. Zliczamy do niech rogówkę, ciecz wodnistą,
soczewce oczną, ciałka szkliste i siatkówkę. W
ośrodkach tych następuje absorpcja
promieniowania, natomiast całkowicie absorbują
one promieniowania nad fioletowe.
Siatkówka ma wielowarstwową strukturę
komórkową i receptorową jednak jej budowa nie
jest jednakowa w całym obszarze, co ma swoje
odbicie w widzeniu. Warstwy receptorów
stanowią dwa rodzaje komórek światłoczułych:
pręciki i czopki, które są nierównomiernie
rozmieszczone na siatkówce oka.
 Widzenie fotopowe
 Widzenie fotopowe, widzenie dzienne —
termin oznaczający pracę ludzkiego narządu
wzroku w warunkach normalnych, czyli przy
ilości światła wystarczającej do pełnego
wykorzystania możliwości zmysłu wzroku. W
praktyce widzenie fotopowe dotyczy
przeważającej większości sytuacji, w których
pracuje ludzkie oko.
 W rozpoznawaniu bodźców świetlnych biorą
wówczas udział wyłącznie czopki (receptory
umożliwiające widzenie barwne), nie biorą
natomiast udziału pręciki (receptory
rozpoznające różnice natężenia światła tylko w
niemal zupełnej ciemności, robiące to
monochromatycznie).

 W miarę spadku natężenia oświetlenia

otoczenia, widzenie fotopowe przechodzi w
fazę przejściową zwaną widzeniem
mezopowym (częściowa utrata postrzegania
barw), by wreszcie osiągnąć minimalny stan
pracy ludzkiego oka zwany widzeniem
skotopowym (świat w skali szarości).
 Czopki odznaczają się znacznie mniejszą
czułością (rzędu 600 lm/W) od pręcików (ok.
1700 lm/W). Widzenie dzienne zapewnia
największą czułość dla długości fali,
odpowiadającej kolorowi zielonemu (najmnej
absorbowana dlugość fali przez atmosfere i
najlepiej transmitowana dlugość fali w wodzie,
która jest podstawowym składnikiem ciałka
szklistego w oku) co odpowiada długości fali
świetlnej 555 nm. Maksimum widmowe dla
widzenia nocnego przesuwa się w kierunku
fioletu (w okolice fal o długości 500 nm).
Widzenie dzienne zapewnia największą czułość w
miejscu, na które mamy skierowany wzrok. Tylko w
wąskim zakresie kątowym utrzymuje się duża czułość
i widzenie kolorów.
 Poza zakresem kątowym ok. 40° nie widzimy
barw, ale często nie zdajemy sobie z tego
sprawy z powodu korekcji dokonywanej przez
mózg. Za to widzenie nocne nastawione jest
raczej na obserwację pod kątem, w nocy
widzimy gorzej obiekty, na które mamy
skierowany wzrok.
 Widzenie skotopowe
 Widzenie skotopowe (widzenie nocne,
sklotopiczne) – termin oznaczający pracę ludzkiego
narządu wzroku w warunkach skrajnie
niekorzystnych, czyli przy znikomej ilości światła.
W odbieraniu bodźców świetlnych biorą wtedy
udział wyłącznie pręciki, natomiast czopki są
zupełnie nieaktywne. Podczas widzenia
skotopowego człowiek widzi świat pozbawiony
barw, czyli np. taki jak na czarno-białym filmie.
Możliwe jest wtedy wyłącznie rozróżnianie stopnia
jasności elementów otoczenia, a i to przy
niewielkiej gradacji tych stopni, a przy okazji
znacznie spada rozdzielczość oka na
rozpoznawanie szczegółów obrazu i nie występuje
przy tym zjawisko szczególnie wysokiej
rozdzielczości obrazu w środku pola widzenia, za
które odpowiada plamka żółta (składająca się
 W miarę wzrostu oświetlenia otoczenia,
widzenie skotopowe przechodzi w fazę
przejściową zwaną widzeniem mezopowym
(upośledzone postrzeganie barw), by wreszcie
osiągnąć normalny stan pracy ludzkiego oka
zwany widzeniem fotopowym (pełne widzenie
barwne).
 Widzenie przestrzenne
 Widzenie przestrzenne jest sumą wielu
czynników, wśród których widzenie dwuoczne
odgrywa chyba najważniejszą rolę. Właśnie
widzenie z dwóch punktów stanowi podstawę
stereoskopii. Inne czynniki spotykamy w
malarstwie: światłocień i perspektywę
powietrzną. Oto siedem czynników, którym
zawdzięczamy przestrzenne
widzenie świata:
 Paralaksa

 Konwergencja

 Akomodacja:
 Perspektywa geometryczna
 Perspektywa powietrzna

 Cienie i połysk powierzchni

 Ruch

 U osób, które nie widzą przestrzennie wskutek

choroby zezowej postrzeganie przestrzeni (a
ściślej wnioskowanie o przestrzennym układzie
przedmiotów) odbywa się na podstawie
przesłanek nr 4, 5, 6 i 7, a ponadto dzięki
doświadczeniu, czyli wiedzy lub podświadomej
pamięci o sposobie rozmieszczenia
przedmiotów (np. mebli w mieszkaniu) i ich
wzajemnych proporcjach (gabarytach).
 Dziękujemy….
Prezentacje przygotowały:
Natalia Janeczek
Joanna Kuziara
Magdalena Janczenkow
Ania Basicz
Marta Dunikowska
Ewa Iwanowska
Ewa Duława
Anna Grabowska
Natalia Gabrielczyk
Justyna Macha
Mariola Janio
Mariola Uliczka
Joanna Cebula
Katarzyna Jaźwińska – Wierszak
Aleksandra Halkiewicz