Iwona ROMANOWSKA-SOMKA Adam SOMKA

ZARZDZANIE RYZYKIEM ZAWODOWYM

Wydanie VI Krakw-Tarnobrzeg, kwiecie 2008 r.

SPIS TRECI WSTP................................................................................................

CZ I ! WPROWADZENIE.................................................................................... 13 2. OCENA RYZYKA.................................................................................... 18 2.1. Definicje........................................................................................... 18 2.2. Cele oceny ryzyka............................................................................ 22 2.2.1. Sprawdzenie, czy wystpujce na stanowiskach pracy zagroenia zostay zidentyfikowane i czy jest znane zwizane z nimi ryzyko zawodowe 23 2 2.2. Wykazanie, e zastosowane rodki ochrony s odpowiednie do zidentyfikowanych zagroe................................................................................. 23 2.2.3. Wykazanie, e dokonano odpowiedniego wyboru materiaw, wyposaenia stanowisk oraz organizacji pracy.................................................................. 23 2.2.4. Ustalenie priorytetw w dziaaniach zmierzajcych do eliminowania ub ograniczania ryzyka zawodowego.......................................................... 23 2.2.5. Zbadanie czy ryzyko zawodowe jest na poziomie akceptowalnym i zastosowanie odpowiednich rodkw ochronnych....................................... 23 2.2.6. Zapewnienie cigej poprawy bezpieczestwa i higieny pracy....... 24 2.2.7. Wykazanie pracownikom oraz organom nadzoru i kontroli, e ryzyko zawodowe jest znane.................................................................................... 24 2.3. Kiedy wykonywa ocen ryzyka zawodowego............................... 24 2.3.1. Tworzenie nowych stanowisk pracy............................................... 24 2.3.2. Wprowadzanie zmian na stanowiskach pracy................................. 25 2.3.3. Zmiana wymaga odnonie dopuszczalnego poziomu czynnikw rodowiska pracy ......................................................................................... 25 2.3.4. Wprowadzenie zmian zwizanych z zastosowaniem rodkw ochrony25 2.3.5. Obcy pracownicy............................................................................. 25 2.3.6. Okresowa ocena ryzyka................................................................... 25 2.4. Wymagania gwarantujce poprawn ocen ryzyka......................... 26

2.4.1. Zapewnienie niezbdnych zasobw................................................. 26 2.4.2. Wyznaczenie niezbdnych osb...................................................... 26 2.4.3. Okrelenie potrzeb szkoleniowych i przeprowadzenie szkole osb przeprowadzajcych ocen ryzyka zawodowego........................................ 27 2.4.4. Zapewnienie udziau pracownikw w ocenie ryzyka zawodowego 28 2.4.5. Zapewnienie osobom oceniajcym ryzyko zawodowe dostpu do potrzebnych informacji................................................................................ 28 2.4.6. Sporzdzenie wykazu stanowisk oraz wykonanie ich analizy........ 28 2.4.7. Okrelenie sposobu informowania o ryzyku zawodowym.............. 29 2.5. Algorytm oceny ryzyka zawodowego..................................................... 29 2.5.1. Charakterystyka obiektu oceny ryzyka zawodowego....................... 31 2.5.1.1. Stanowiska pracy jednozawodowe o staych warunkach pracy....... 31 2.5.1.2. Stanowiska pracy wielozawodowe o staych warunkach pracy....... 31 2.5.1.3. Stanowiska pracy jednozawodowe o zmiennych warunkach pracy. 32 2.5.1.4. Stanowiska pracy wielozawodowe o zmiennych warunkach pracy. 32 2.5.1.5. Faza uywania obiektu...................................................................... 33 2.5.1.6. Granice obiektu................................................................................. 33 2.5.1.7. Wykonywane czynnoci................................................................... 34 2.5.1.8. Niedogodnoci.................................................................................. 34 2.5.1.9. Poziom wyksztacenia, dowiadczenia, umiejtnoci i predyspozycje 34 2.5.1.10.Inne osoby, ktre mog by naraone na ryzyko............................. 35 2.5.1.11.Inne informacje................................................................................. 35 2.5.2. Identyfikacja zagroe...................................................................... 35 2.5.2.1. Listy kontrolne.................................................................................. 36 2.5.2.2. Dokumentacja techniczna................................................................. 37 2.5.2.3. Normy okrelajce wymagania bezpieczestwa pracy................... 37 2.5.2.4. Dokumenty pomiarw czynnikw rodowiska pracy...................... 37 2.5.3. Szacowanie ryzyka........................................................................... 38 2.5.3.1. Stopie moliwej straty.................................................................... 39 2.5.3.1.1. Obowizujce przepisy prawne zawierajce zasady ochrony przed zagroeniami 39 2.5.3.1.2.........................................................................................................Wielko fizycznego uszkodzenia ciaa lub utraty zdrowia....................................... 39 2.5.3.1.3.........................................................................................................Rozmiar strat .........................................................................................................40 2.5.3.2. Prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia niebezpiecznego o okrelonej stracie ..........................................................................................................40 2.5.3.2.1..........................................................................................................Prawdo podobiestwo wystpienia zdarzenia wywoujcego zagroenie.................. 40 2.5.3.2.2..........................................................................................................Czstotl iwo i czas naraenia (ekspozycji) na dziaanie zagroe............................ 40 2.5.3.2.3..........................................................................................................Moliw oci uniknicia lub ograniczenia strat............................................................ 41 2.5.4. 2.5.5. Wartociowanie ryzyka..................................................................... Porwnywanie ryzyka zawodowego................................................ 43 43

2.5.6. Dziaania wynikajce z oceny ryzyka zawodowego......................... 43 3. DOKUMENTOWANIE OCENY RYZYKA............................................ 45 3.1. Charakterystyka stanowiska pracy................................................... 45 3.2. Informacje dotyczce identyfikacji zagroe................................... 46 3.3. Szacowanie parametrw ryzyka i jego wartociowanie................... 46 3.4. Informacje dotyczce kryteriw akceptacji oraz poziomu ryzyka akceptowanego.............................................................................................. 46 3.5................................................................................................................rodki ochrony konieczne do zlikwidowania zagroe lub zmniejszenia ryzyka. . 46 3.6.................................................................................................................Wynik kocowy oceny ryzyka oraz zalecenia dotyczce monitorowania ryzyka i jego okresowej oceny........................................................................................... 46 3.7. Przepisy, normy lub wytyczne stosowane przy ocenie ryzyka.............. 47 4. INFORMOWANIE O RYZYKU ZAWODOWYM................................ 48 5. ZAGROENIA SZKODLIWYMI CZYNNIKAMI BIOLOGICZNYMI 50 5.1. Klasyfikacja szkodliwych czynnikw biologicznych............................ 50 5.2. Informacje o szkodliwym czynniku biologicznym......................... 51 5.3. Sposb przenoszenia szkodliwego czynnika biologicznego........... 51 5.3.1. Obowizki pracodawcy................................................................... 52 5.3.2. Ocena ryzyka zawodowego............................................................. 53 5.3.3. rodki ochronne stosowane przy naraeniu na szkodliwe czynniki biologiczne................................................................................................... 54 5.3.4. Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego przy naraeniu na czynni ki biologiczne.................................................................................................... 54 6. ZAGROENIA SZKODLIWYMI CZYNNIKAMI CHEMICZ NYMI 56 6.1. Klasyfikacja szkodliwych substancji i preparatw chemicznych ... 56 6.2. Drogi wchaniania szkodliwych czynnikw chemicznych.............. 57 6.3. Obowizki pracodawcy.................................................................... 57 6.4. Informacje do oceny ryzyka zawodowego przy naraeniu na szkodliwe czynniki chemiczne...................................................................................... 58 6.5. Ocena ryzyka zawodowego............................................................. 59 6.6. rodki ochronne stosowane przy naraeniu na szkodliwe czynniki chemiczne..................................................................................................... 60 6.7. Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego przy naraeniu na czynniki chemiczne..................................................................................................... 60 CZ II 7. METODY BADANIA ZAGROE I SZACOWANIA RYZYKA 65 7.1. Metoda ALARP As Low As Reasonably Practicable - Tak Mae Jak Rozsdnie Moliwe (wg AEA Technology).......................................... 69 7.2. Matryce ryzyka................................................................................ 71 7.2.1. Wstpna analiza zagroe PHA Preliminary Hazard Analysis... 7.2.2. Matryca Ryzyka 2............................................................................. 73 7.2.3. Matryca Ryzyka 3............................................................................. 75 7.2.4. Matryca Ryzyka 4 (wg Allgemeine Themen).................................. 77 7.2.5. Analiza bezpieczestwa pracy JSA Job Safety Analysis............ 79

7.2.6. Matryca Ryzyka 5 (wg normy DIN V19250).................................. 82 7.2.7. Matryca Ryzyka BS 8800 (wg normy BS 8800)......................... 84 7.2.8. Matryca Ryzyka 6 (wg R. Studenski)........................................... 86 7.2.9. Matryca Ryzyka (wg normy PN-N-18002)...................................... 89 7.3. Wskaniki ryzyka............................................................................. 93 7.3.1. Wskanik Ryzyka RISKSCORE..................................................... 93 7.3.2. Wskanik Ryzyka 2 (wg Allgemeine Themen)............................... 95 7.3.3. Metoda piciu krokw Five steps to risk assessment (FIVE STEPS) Pi krokw do oceny ryzyka (PI KROKW)......................... 98 7.3.4. Wskanik Ryzyka WPR................................................................... 100 7.3.5. Wskanik ryzyka 555....................................................................... 103 7.4. Grafy ryzyka..................................................................................... 105 7.4.1. Graf Ryzyka 1 (wg normy DIN V19250)........................................ 105 7.4.2. Graf Ryzyka 2 (wg Mayser Polymer Elektronie)............................. 108 7.5. Inne metody oceny ryzyka zawodowego......................................... 110 7.5.1. Ocena ryzyka zawodowego dla czynnikw mierzalnych................. 110 7.5.2. Analiza skutkw i przyczyn bdw FMEA Failure Mod and Effects Analysis......................................................................................................... 116 7.5.3. Kalkulatory ryzyka........................................................................... 121 7.6. Uwagi do metod oceny ryzyka zawodowego.................................. 122 7.6.1. Wstpna analiza zagroe PHA Preliminary Hazard Analysis... 123 7.6.2. Matryca Ryzyka 2............................................................................. 123 7.6.3. Matryca Ryzyka 3............................................................................. 123 7.6.4. Matryca Ryzyka 4 (wg Allgemeine Themen).................................. 124 7.6.5. Analiza bezpieczestwa pracy JSA Job Safety Analysis............ 124 7.6.6. Matryca Ryzyka 5 (wg normy DIN V19250).................................. 124 7.6.7. Matryca Ryzyka BS 8800 (wg normy BS 8800).............................. 124 7.6.8. Matryca Ryzyka 6 (wg R. Studenski)........................................... 125 7.6.9. Matryca Ryzyka (wg normy PN-N-18002)...................................... 125 7.6.10. Wskanik Ryzyka RISK SCORE.................................................... 125 7.6.11. Wskanik Ryzyka 2 (wg Allgemeine Themen)............................... 126 7.6.12. Metoda piciu krokw Five steps to risk assessment (FIVE STEPS) Pi krokw do oceny ryzyka (PIKROKW).......................... 126 7.16.13. Wskanik Ryzyka WPR.................................................................. 126 7.16.14. GrafRyzykal (wgnormyDINV19250).............................................. 126 7 615 Graf Ryzyka 2 (wg Mayser Polymer Elektronie)................................. 127 7 6 16 Ocena ryzyka zawodowego dla czynnikw mierzalnych................... 127 7 617 Analiza skutkw i przyczyn bdw FMEA Failure Mod and Effects Analysis 127 7.7 Wybr metody a osignicie celw oceny ryzyka zawodowego........... 128 7 71 Wiedza i dowiadczenie w ocenie ryzyka zawodowego....................... 129 7 72. Informacje opisujce warunki rodowiskowe panujce na stanowisku pracy............................................................................................................... 130 7 7.3. Dostpno, przydatno i wiarygodno informacji.......................... 132 7 7.4. W jaki sposb parametry ryzyka wpywaj na jego ocen?................ 133 7.7.5. Najczciej popeniane bdy w szacowaniu parametrw ryzyka

zawodowego................................:.................................................................................................................. 133 7.7.6. Manipulacja poziomami szacowanych parametrw a wynik warto ciowania ryzyka zawodowego...................................................................... 134 7,8. Inne metody oceny ryzyka...................................................................... 135 7.8.1. A udyt/Przegld Stanu Bezpieczestwa Sof ety Audit/Review (SR)135 7.8.2. Metoda List Kontrolnych Checklist Analysis (CL)..................... 135 7.8.3. Klasyfikacja Wzgldna Relatire Ranking (RR).......................... 136 7.8.4. Analiza Co, Jeli" What-If Analysis (WI).................................. 136 7.8.5. Analiza Co, JelWLista Kontrolna What - If Analysis/Checklist Analysis (WI/CL).......................................................................................... 136 7.8.6. Badanie Zagroe i Gotowoci Operacyjnej Hazard and OperabiHtyStudy (HAZOP)...................................................................................... 136 7.8.7. Analiza Drzewa Uszkodze Fault Tree Analysis (FTA)............. 137 7.8.8. Analiza Drzewa Zdarze Event Tree Analysis (ETA)................ 137 7.8.9. Analiza Przyczyn i Skutkw Cause - Conseuence Analysis (CCA)138 7.8.10. Analiza Bdw Ludzkich Human Reliability Analysis (HRA). 138 CZ III 8. PRZYKADY.......................................................................................... 141 8.1. Charakterystyka stanowiska pracy................................................... 141 8.2. Identyfikacja i charakterystyka zagroe......................................... 142 8.3. Szacowanie i wartociowanie ryzyka zawodowego......................... 144 8.4. Karta informacji o ryzyku zawodowym na stanowisku pracy......... 148 8.5. Karta informacji o ryzyku zawodowym na stanowisku pracy przy naraeniu na czynniki biologiczne................................................................................ 149 8.6. Karta informacji o ryzyku zawodowym na stanowisku pracy przy naraeniu na czynniki chemiczne 150 LITERATURA..............................................................................................151 Spis rysunkw...............................................................................................154 Spis tablic.......................................................................................................154

WSTP
Wytyczne, jakie musz by spenione ze wzgldw bezpieczestwa w czasie wykonywania pracy okrela dyrektywa Europejskiej Wsplnoty Gospodarczej 89/391/EWG o wprowadzeniu rodkw w celu zwikszenia bezpieczestwa i poprawy zdrowia pracownikw podczas pracy [28]. Zgodnie z wytycznymi dyrektywy, w ramach odpowiedzialnoci za bezpieczestwo i zdrowie pracownikw, do obowizkw pracodawcy naley zastosowanie rodkw, ktre pozwol na unikanie ryzyka oraz zapobieganie ryzyku u rda. Jeeli przy wykonywaniu pracy nie mona unikn ryzyka, to pracodawca jest zobowizany ocenia jego wielko oraz informowa pracownikw o ryzyku. Pracodawca jest zobowizany ocenia wielko ryzyka zagraajcego bezpieczestwu i zdrowiu pracownikw, rwnie przy doborze wyposaenia roboczego, przy stosowaniu substancji chemicznych i innych preparatw oraz wyposaaniu stanowisk pracy. W wyniku tej oceny, w celu zapewnienia bezpieczestwa i zdrowia pracownikw powinien zastosowa moliwe rodki zapobiegawcze, takie jak bezpieczne technologie, materiay, narzdzia, maszyny i urzdzenia oraz zapewniajce bezpieczn organizacj pracy. Wychodzc naprzeciw zapotrzebowaniu przedstawiamy Pastwu opracowanie zawierajce kompleksowy sposb podejcia do zarzdzania ryzykiem zawodowym. Opracowanie skada si z trzech czci. W pierwszej czci podano podstawowe wiadomoci dotyczce zarzdzania ryzykiem zawodowym, definicje oraz podstawy prawne oceny ryzyka zawodowego. Omwiono rwnie kroki, jakie naley podj, aby poprawnie oceni ryzyko zawodowe, a nastpnie wyeliminowa je lub ograniczy. Podano rwnie zasady, jak mona informowa pracownikw o ryzyku zawodowym na ich stanowiskach. W drugiej czci zostay przedstawione metody oceny ryzyka zawodowego wraz z przykadami, jak naley si nimi posugiwa. W trzeciej czci zamieszczono przykad oceny ryzyka dla wybranego stanowiska.

CZ I 1 WPROWADZENIE
We Wsplnocie Europejskiej przyjto zasad tworzenia przepisw, z ktrymi pastwa czonkowskie maj w okrelonym czasie obowizek zharmonizowa wasne przepisy. Ze wzgldu na rnice wystpujce w poziomie rozwoju gospodarczego, technicznego i naukowego, oraz w dziedzinie ochrony pracy, jako zasad przyjto ustalanie tzw. norm minimalnych na takim poziomie, aby zapewni bezpieczestwo i aby by on moliwy do osignicia przez pastwa sabo uprzemysowione. Poszczeglne pastwa czonkowskie mog oczywicie te normy w prawie krajowym ustala na poziomie odpowiednio wyszym, stosownie do swoich moliwoci. Podstawowe wymagania w zakresie bezpieczestwa pracy, jakie Wsplnota Europejska przyja, przedstawione s w ustanowionych przez Rad Wsplnoty Europejskiej dwch dyrektywach podstawowych: Dyrektywie Rady z 12 czerwca 1989 r. o wprowadzeniu rodkw w celu zwikszenia bezpieczestwa i poprawy zdrowia pracownikw podczas pracy (Dyrektywa 89/391/EWG) [28] i Dyrektywie Rady z 14 czerwca 1989 r. w sprawie ujednolicenia przepisw prawnych pastw czonkowskich dotyczcych maszyn (Dyrektywa 89/392/EWG) [30]. W ramach obowizkw, jakie artyku 6 Dyrektywy 89/391/EWG nakada na pracodawcw jest podjcie niezbdnych rodkw w celu zapewnienia bezpieczestwa i ochrony zdrowia pracownikw, wczajc w to zapobieganie ryzyku zawodowemu, informowanie, organizowanie szkolenia oraz zapewnianie koniecznych rodkw i waciwej organizacji. Pracodawca powinien by przygotowany na dostosowanie tych rodkw w zalenoci od zmieniajcych si okolicznoci, a take w celu doskonalenia istniejcego stanu rzeczy. Pracodawca powinien stosowa rodki na podstawie nastpujcych, oglnych zasad zapobiegania i osiga cel przez: unikanie ryzyka; ocen ryzyka, ktrego nie mona unikn; zapobieganie ryzyku u rda; dostosowanie rodowiska pracy do pojedynczego czowieka, w szczeglnoci przy projektowaniu stanowisk pracy, wyborze wyposaenia roboczego oraz technologii i metod pracy, a zwaszcza uwzgldniajc agodzenie monotonii pracy oraz zmniejszenie natenia pracy w wymuszonym tempie, a take zmniejszanie negatywnego wpywu tego typu pracy na zdrowie pracownika; stosowanie nowych rozwiza technicznych; zastpowanie rodkw niebezpiecznych bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi; prowadzenie spjnej i caociowej polityki zapobiegawczej obejmujcej technik, organizacj pracy, warunki pracy, stosunki spoeczne i wpyw czynnikw zwizanych ze rodowiskiem pracy: nadawanie priorytetu rodkom ochrony zbiorowej przed rodkami ochrony indywidualnej; waciwe instruowanie pracownikw. Ponadto, zgodnie z postanowieniami tej Dyrektywy, biorc pod uwag charakter dziaalnoci zakadu lub przedsibiorstwa pracodawca powinien: ocenia wielko ryzyka zagraajcego bezpieczestwu i zdrowiu pracownikw m.in. przy doborze wyposaenia roboczego, przy stosowaniu substancji chemicznych lub preparatw, a take przy wyposaaniu stanowisk pracy. W nastpstwie tej oceny rodki zapobiegawcze, metody produkcyjne oraz organizacja pracy, przewidywane przez pracodawc musz zapewnia zwikszenie poziomu ochrony bezpieczestwa i zdrowia

pracownikw oraz by zintegrowane z wszelk dziaalnoci zakadu lub przedsibiorstwa na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej; uwzgldnia moliwoci pracownika w aspekcie jego bezpieczestwa i zdrowia przy powierzaniu mu zada do wykonania; zapewni, aby planowanie i wprowadzanie nowych technik byo konsultowane z pracownikami i ich przedstawicielami w zakresie konsekwencji wyboru danego wyposaenia, warunkw i rodowiska pracy zwizanych z bezpieczestwem i zdrowiem pracownikw; podj stosowne kroki w celu zapewnienia, e jedynie odpowiednio poinstruowani pracownicy bd mieli dostp do obszaru, w ktrym grozi powane i szczeglne niebezpieczestwo. W sytuacji, gdy istniej stanowiska pracy wsplne dla kilku przedsibiorstw, pracodawcy powinni wsppracowa w stosowaniu postanowie w zakresie bezpieczestwa, zdrowia i higieny pracy oraz uwzgldnia charakter dziaalnoci. Powinni koordynowa swoje dziaania w sprawach ochrony zdrowia i zapobiegania ryzyku zawodowemu, a take powinni informowa si wzajemnie oraz pracownikw i ich przedstawicieli o istniejcym ryzyku. W ramach harmonizowania przepisw obowizujcych w Polsce z wytycznymi Dyrektywy 89/39l/EWG Wsplnoty Europejskiej w zakresie obowizkw pracodawcy odnonie bezpieczestwa pracy i ochrony zdrowia pracownikw wprowadzono odpowiednie zapisy do Kodeksu pracy [31] i rozporzdzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej o oglnych przepisach bezpieczestwa i higieny pracy [32]. Ponadto opracowano krajow norm PNN-18002:2000 [12], majc zastosowanie do oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy. W myl Kodeksu pracy pracodawca jest obowizany: podejmowa dziaania zapobiegajce niebezpieczestwu, jeeli prowadzi dziaalno, ktra stwarza moliwo wystpienia nagego niebezpieczestwa dla zdrowia lub ycia pracownikw (art. 224); do informowania pracownikw o ryzyku zawodowym, ktre wie si z wykonywan prac, oraz o zasadach ochrony przed zagroeniami (art. 226); stosowa rodki zapobiegajce chorobom zawodowym i innym chorobom zwizanym z wykonywan prac, a w tym przeprowadza badania i pomiary czynnikw, szkodliwych dla zdrowia (art. 227 1); systematycznie analizowa przyczyny wypadkw przy pracy, chorb zawodowych i innych chorb zwizanych z warunkami rodowiska pracy i na podstawie tych analiz stosowa waciwe rodki zapobiegawcze (art. 236); w razie zatrudniania pracownika w warunkach naraenia na dziaanie szkodliwych czynnikw biologicznych stosowania wszelkich dostpnych rodkw eliminujcych naraenie, a jeeli jest to niemoliwe ograniczajcych stopie tego naraenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osigni nauki i techniki (art. 222l 1); _____w razie zatrudniania pracownika w warunkach naraenia na dziaanie substancji i czynnikw rakotwrczych zastpowania tych substancji i czynnikw mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosowania innych dostpnych rodkw ograniczajcych stopie tego naraenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osigni nauki i techniki (art. 222 1); _____prowadzi rejestr pracownikw naraonych na dziaanie substancji, preparatw, czynnikw lub procesw technologicznych o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym i przechowywa go przez okres 40 lat po ustaniu naraenia, a w przypadku likwidacji zakadu pracy przekaza waciwemu pastwowemu wojewdzkiemu inspektorowi sanitarnemu. Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej o oglnych przepisach bezpie-

czestwa i higieny pracy ( 39 ust. 1, 39 ust. 2, 39a-39c, 40 ust. 1) zobowizuje pracodawc do: zapewnienia pracownikom bezpieczestwa i higieny pracy przez ograniczanie ryzyka zawodowego w wyniku waciwej organizacji pracy oraz stosowania koniecznych rodkw profilaktycznych, a take informowania i szkolenia pracownikw, _____podejmowania dziaa na podstawie oglnych zasad dotyczcych zapobiegania wypadkom i chorobom zwizanym z prac, w tym w szczeglnoci przez: ograniczanie ryzyka zawodowego; przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego; likwidowanie zagroe u rde ich powstawania; dostosowanie warunkw i procesw pracy do moliwoci pracownika, w szczeglnoci przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobr maszyn i innych urzdze technicznych oraz narzdzi pracy, a take metod produkcji i pracy z uwzgldnieniem zmniejszenia uciliwoci pracy, zwaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z gry tempie, oraz ograniczenia negatywnego wpywu takiej pracy na zdrowie pracownikw; stosowanie nowych rozwiza technicznych; zastpowanie niebezpiecznych procesw technologicznych, urzdze, substancji i innych materiaw bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi; nadawanie priorytetu rodkom ochrony zbiorowej przed rodkami ochrony indywidualnej; instruowanie pracownikw w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy; oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego wystpujcego przy wykonywanych pracach, w szczeglnoci przy doborze wyposaenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatw chemicznych, biologicznych, rakotwrczych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy, uwzgldniania podczas oceny ryzyka zawodowego wszystkich czynnikw rodowiska pracy wystpujcych przy wykonywanych pracach oraz sposobach wykonywania prac, prowadzenia dokumentacji potwierdzajcej ocen ryzyka zawodowego zawierajcej: opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczeglnienie: a) stosowanych maszyn, narzdzi i materiaw, b) wykonywanych zada, c) wystpujcych na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciliwych czynnikw rodowiska pracy, d) stosowanych rodkw ochrony zbiorowej i indywidualnej, e) osb pracujcych na tym stanowisku; wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla kadego z czynniki rodowiska pracy oraz niezbdne rodki profilaktyczne zmniejszajce ryzyko; dat przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujce oceny; stosowania w nastpstwie oceny ryzyka zawodowego niezbdnych rodkw profilaktycznych, metod oraz organizacji pracy, aby: zapewni zwikszenie poziomu bezpieczestwa i ochrony zdrowia pracownikw; zintegrowa z dziaalnoci prowadzon przez pracodawc na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakadu pracy; stosowania gdy wymaga tego sytuacja sygnaw bezpieczestwa (rcznych lub komunikatw sownych, zgodnie z wymaganiami) do kierowania ludmi wykonujcymi prace stwarzajce zagroenia,

 informowania pracownikw o istniejcych zagroeniach, w szczeglnoci o zagroeniach, przed ktrymi chroni ich bd rodki ochrony indywidualnej oraz przekazywania informacji o tych rodkach i zasadach ich stosowania, zapewni systematyczne kontrole stanu bhp ze szczeglnym uwzgldnieniem organizacji procesw pracy, stanu technicznego maszyn i innych urzdze technicznych oraz ustali sposoby rejestracji nieprawidowoci i metody ich usuwania. Zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Zdrowia w sprawie szkodliwych czynnikw biologicznych dla zdrowia w rodowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracownikw zawodowo naraonych na te czynniki okrelono ( 1): klasyfikacj i wykaz szkodliwych czynnikw biologicznych; wykaz prac naraajcych pracownikw na dziaanie czynnikw biologicznych; szczegowe warunki ochrony pracownikw przed zagroeniami spowodowany przez szkodliwe czynniki biologiczne; sposb prowadzenia rejestru prac naraajcych pracownikw na dziaanie szkodliwych czynnikw biologicznych i rejestru pracownikw zatrudnionych przy tych pracach oraz sposb przechowywania i przekazywania tych rejestrw do podmiotw waciwych do rozpoznawania lub stwierdzania choroby zawodowej. Pracodawca za jest zobowizany do: stosowania wszelkich dostpnych rodkw eliminujcych naraenie lub ograniczajcych stopie tego naraenia. Przed wyborem rodka zapobiegawczego praco dawca dokonuje oceny ryzyka zawodowego, na jakie jest lub moe by naraony pracownik; prowadzenia rejestru prac naraajcych pracownikw na dziaanie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagroenia, w formie elektronicznej lub ksigi rejestrowej;

stosowania odpowiednich rodkw hermetycznoci;

stosowania znaku zagroenia biologicznego oraz innych istotnych znakw ostrzegawczych; zapewniania pracownikom systematycznego szkolenia; poinformowania pracownika o badaniach lekarskich, z ktrych pracownik moe skorzysta po ustaniu naraenia. Rozporzdzenie Ministra Zdrowia w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy zwizanej z wystpowaniem w miejscu pracy czynnikw chemicznych zobowizuje pracodawc do (2): ustalenia, czy w rodowisku pracy wystpuje czynnik chemiczny stwarzajcy zagroenie oraz do dokonania i udokumentowania oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny; uzyskania dodatkowej informacji od dostawcy czynnika chemicznego lub z innych dostpnych mu rde, jeeli jest to niezbdne w celu dokonania oceny ryzyka zawodowego; w przypadkach gdy wystpuje naraenie na kilka czynnikw chemicznych, wykonania oceny ryzyka stwarzanego przez wszystkie czynniki chemiczne cznie. W rozporzdzeniu Ministra Zdrowia w sprawie substancji, preparatw, czynnikw lub procesw technologicznych o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym w rodowisku pracy ( 1) zosta okrelony: wykaz substancji, preparatw, czynnikw lub procesw technologicznych o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym i sposb ich rejestrowania; sposb prowadzenia rejestru prac, ktrych wykonywanie powoduje konieczno pozostawania w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym; sposb prowadzenia rejestru pracownikw zatrudnionych przy tych pracach;

szczegowe warunki ochrony pracownikw przed zagroeniami spowodowanymi przez substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym; warunki i sposb monitorowania stanu zdrowia pracownikw naraonych na dziaanie substancji, preparatw, czynnikw lub procesw technologicznych o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym.

2. OCENA RYZYKA 2.1. DEFINICJE

Analiza ryzyka badanie ryzyka obejmujce okrelenie charakterystyki obiektu, identyfikacj zagroe i szacowanie ryzyka. Awaria zdarzenie powstae w wyniku niekontrolowanego rozwoju sytuacji* w czasie eksploatacji materiaw, urzdze lub instalacji, prowadzc?" do powstania, natychmiast lub z opnieniem, na terenie organizacji lub poza jej terenem, powanego zagroenia dla zdrowia ludzkiego! i/lub rodowiska, takie jak: dua emisja substancji szkodliwych lub nie-! bezpiecznych, poar, wybuch itp. [11]. Audit systemu zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy systematyczne i niezalene badanie, majce na celu okrelenie, czyi dziaania podejmowane w ramach systemu zarzdzania bezpiecze stwem i higien pracy oraz osignite rezultaty odpowiadaj planowa-^ nym ustaleniom i czy te ustalenia zostay skutecznie wdroone oraz czyj s odpowiednie do realizacji polityki bezpieczestwa i higieny pracyj a take do osignicia celw organizacji w tym zakresie [11]. Bezpieczestwo i higiena pracy stan warunkw i organizacji pracy oraz zachowa pracownikw za-t pewniajcy wymagany poziom ochrony zdrowia i ycia przed zagroe-i niami wystpujcymi w rodowisku pracy [11]. Charakterystyka stanowiska pracy zesp cech okrelajcych (opisujcych) obszar stanowiska pracy. Choroba zawodowa choroba spowodowana dziaaniem czynnikw szkodliwych dla zdrowia wystpujcych w rodowisku pracy, okrelona w prawnie obowizuj-, cym wykazie chorb zawodowych. Czynnik niebezpieczny czynnik, ktrego oddziaywanie na pracujcego prowadzi lub moe. prowadzi do urazu [36]. Czynnik szkodliwy czynnik, ktrego oddziaywanie na pracujcego prowadzi lub moell prowadzi do schorzenia [36]. Czynnik uciliwy czynnik, ktrego oddziaywanie na pracujcego moe spowodowa zeff samopoczucie lub nadmierne zmczenie, niepowodujce jednak trwa-t ego pogorszenia stanu zdrowia czowieka [36]. Dziaania korygujce dziaania podjte w celu usunicia przyczyn istniejcej niezgodnoci lub innej niepodanej sytuacji oraz w celu niedopuszczenia do ich ponownego wystpienia [11]. Dziaania zapobiegawcze dziaania podjte w celu usunicia przyczyn potencjalnej niezgodnoci lub innej niepodanej sytuacji oraz w celu niedopuszczenia do ich wystpienia [11]. Ekspozycja wystawienie pracownika w okrelonym czasie na oddziaywanie czynnikw rodowiska pracy, w wyniku ktrego pracownik jest naraony na utrat zdrowia. Faza uytkowania obiektu stan, w jakim znajduje si obiekt w czasie uytkowania, np. podczas oceny ryzyka: wykonywane czynnoci zwizane z procesem technologicznym, naprawy, przezbrajanie, regulacje itp. Granice obiektu obszar, po ktrym porusza si operator obsugujcy obiekt (urzdzenie produkcyjne) lub osoba naraona; w ocenie ryzyka otoczenie, w jakim pracuje i przemieszcza si pracownik. Identyfikacja zagroenia proces rozpoznawania tego, czy zagroenie istnieje oraz okrelania jego charakterystyk [11]; stwierdzanie, ustalanie zagroe wystpujcych w rodowisku pracy. Lista kontrolna kwestionariusz zawierajcy pytania identyfikujce odchylenia od normy

dotyczce wymaga w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy, rodzaju zagroe, zdarze niebezpiecznych itp. zwizanych ze rodowiskiem pracy. Monitorowanie bezpieczestwa i higieny pracy obserwowanie stanu warunkw pracy, zachowa pracownikw oraz wynikw dziaa podejmowanych, w celu poprawy bezpieczestwa i higieny pracy, obejmujce w szczeglnoci identyfikacj zagroe, ocen ryzyka zawodowego oraz analiz przyczyn wypadkw przy pracy i chorb zawodowych [11]. Najwysze kierownictwo osoba lub grupa osb stanowicych wewntrz organizacji przepisy i wymagania oraz ksztatujcych polityk i wyznaczajcych cele tej organizacji [11]. Naraenie (ekspozycja) podleganie oddziaywaniu czynnikw niebezpiecznych, szkodliwych lub uciliwych zwizanych z wykonywaniem pracy [12]. Niedogodnoci stan rodowiska pracy, ktry nie stanowi bezporednio zagroenia dla bezpieczestwa pracownika, ale w powanym stopniu sprzyja powstawaniu tego zagroenia. Niezgodno niespenienie wyspecyfikowanego wymagania [15]. Obiekt oceny ryzyka przedmiot oceny ryzyka, ktrym moe by czowiek, stanowisko pracy, jak i urzdzenie, maszyna, instalacja, budynek; w ocenie ryzyka zawodowego jest to przede wszystkim pracownik. Ocena ryzyka proces analizowania ryzyka i wyznaczania dopuszczalnoci ryzyka [11]; wydawanie opinii (sdu) o ryzyku obejmujce: analiz ryzyka, wartociowanie ryzyka, decyzj o akceptacji ryzyka lub dziaaniach w celu zmniejszenia (redukcji) ryzyka. Operator pracownik lub pracownicy, ktrych zadaniem jest posugiwanie si urzdzeniem produkcyjnym. Organizacja spka, korporacja, firma, przedsibiorstwo, organ wadzy lub instytucja, albo jakakolwiek ich cz lub kombinacja, samodzielna lub nie, publiczna lub prywatna, o wasnych zadaniach i administracji [11]. Osoba zagroona osoba, ktra cakowicie lub czciowo znajduje si w strefie zagroenia. Polityka bezpieczestwa i higieny pracy deklaracja organizacji dotyczca intencji i zasad odnoszcych oglnych efektw dziaalnoci w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy, okrelajca ramy do dziaania i ustalania celw organizacji dotyczcych zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy [11]. Pracownik naraony na ryzyko kady pracownik, ktry moe si znale cakowicie lub czcir w strefie niebezpiecznej. Przegld wykonywany przez kierownictwo przeprowadzana przez najwysze kierownictwo formalna ocena stanu i adekwatnoci wdroonego systemu zarzdzania bezpieczestwa i higien pracy do polityki i celw bezpieczestwa i higieny pracy [11] Ryzyko kombinacja czstoci lub prawdopodobiestwa wystpienia okresy go zdarzenia wywoujcego zagroenie i konsekwencji z tym zdarzeniem [11]. Ryzyko zawodowe prawdopodobiestwo wystpienia niepodanych zdarze zwiza z wykonywan prac powodujcych straty, w szczeglnoci wystpienia u pracownikw niekorzystnych skutkw zdrowotnych, w zagroe zawodowych wystpujcych w rodowisku pracy lub spoi wykonywania pracy [11]. Ryzyko resztkowe ryzyko pozostajce po zastosowaniu rodkw bezpieczestwa [14] rodek bezpieczestwa rodek stosowany w celu eliminowania zagroe lub zmniejsza ryzyka [14]. rodki ochronne rodki ochrony zbiorowej, rodki ochrony indywidualnej lub inl rodki (techniczne lub organizacyjne), stosowane w celu ograniczeni ryzyka zawodowego [12]. rodki ochrony indywidualnej rodki przeznaczone do ochrony czowieka przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami wystpujcymi pojedynczo lub cz w rodowisku pracy. rodki ochrony zbiorowej rodki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami wystpujcymi pojedynczy lub cznie w rodowisku pracy, bdce rozwizaniami techniczny stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urzdzeniach. Stanowisko pracy przestrze pracy, wraz z wyposaeniem w rodki i przedmioty pracy w ktrej

pracownik lub zesp pracownikw wykonuje prac [11]; warunki rodowiska materialnego, okrelone czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, w ktrym odbywa si proces pracy. Strefa niebezpieczna wszelka strefa wewntrz i/lub wok urzdzenia produkcyjnego, w rej pracownik jest naraony na zagroenie bezpieczestwa lub uszczerbek zdrowia. Strefa zagroenia przestrze w otoczeniu urzdzenia produkcyjnego, w ktrej bezpieczestwo lub zdrowie przebywajcych tam osb jest zagroone. System zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy cz oglnego systemu zarzdzania organizacj, ktra obejmuje struktur organizacyjn, planowanie, odpowiedzialnoci, zasady postpowania, procedury, procesy i zasoby potrzebne do opracowania, wdraania realizowania, przegldu i utrzymywania polityki bezpieczestwa i higieny pracy [11]. Szkoda (strata, skutek) fizyczny uraz lub/i utrata zdrowia lub majtku [14]. Szacowanie ryzyka nadanie materialnej cechy elementom ryzyka; przyporzdkowanie wartoci parametrom ryzyka: ocenienie prawdopodobiestwa wystpienia zdarzenia niebezpiecznego powodujcego okrelone straty, okrelenie stopnia moliwych skutkw (strat, konsekwencji zwizanych ze zdarzeniem). Urzdzenia produkcyjne wszelkie maszyny, aparaty, narzdzia lub instalacje uytkowane pod czas pracy. Uytkowanie urzdze produkcyjnych wszelka dziaalno pocigajca za sob uytkowanie urzdze produkcyjnych, taka jak rozruch, zatrzymanie urzdze, posugiwanie si nimi, transportowanie, naprawianie, modernizacja, modyfikacja, konserwacja i obsuga. Wartociowanie ryzyka formuowanie sdu o ryzyku; okrelanie wartoci ryzyka wedug przyjtych kryteriw. Wypadek przy pracy nage zdarzenie, wywoane przyczyn zewntrzn, ktre nastpio w zwizku z wykonywan prac. Zagroenie stan rodowiska pracy mogcy spowodowa wypadek lub chorob [11]. Zagroenie znaczce zagroenie mogce spowodowa powane i nieodwracalne uszkodzenie zdrowia lub mier, wystpujce w szczeglnoci przy wykonywaniu prac szczeglnie niebezpiecznych [11]. Zarzdzanie ryzykiem cigy proces oceny oraz eliminowania lub ograniczania ryzyka. Zdarzenie zagraajce zdarzenie mogce spowodowa szkod [14]. CZYNNIKI BIOLOGICZNE [33] Czynniki biologiczne szkodliwe czynniki biologiczne mogce by przyczyn zakaenia alergii lub zatrucia obejmuj: drobnoustroje komrkowe, w tym zmodyfikowane genetycznie; jednostki bezkomrkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiau genetycznego, w tym zmodyfikowane genetycznie; hodowle komrkowe; pasoyty wewntrzne czowieka. Dopuszczalne stenie w materiale biologicznym najwyszy dopuszczalny poziom okrelonego czynnika lub jego metabolitu w odpowiednim materiale biologicznym lub najwysz dopuszczaln warto odpowiedniego wskanika, okrelajcego oddziaywa nie czynnika chemicznego na organizm; w szczeglnoci materiaem biologicznym s krew i mocz pobrane od pracownikw.

CZYNNIKI CHEMICZNE [35] Czynnik chemiczny kady pierwiastek lub zwizek chemiczny, w postaci wasnej lub w mieszaninie, w stanie, w jakim wystpuje w przyrodzie lub w stanie, w jakim jest wytwarzany, stosowany lub uwalniany w rodowisku pracy, w tym podczas usuwania go w postaci odpadw, w trakcie kadej pracy, niezalenie od faktu, czy jest albo nie jest wytwarzany celowo lub jest albo nie jest wprowadzany do obrotu. Czynnik chemiczny stwarzajcy zagroenie taki, ktry jest klasyfikowany jako substancja niebezpieczna lub preparat niebezpieczny, z wyjtkiem niebezpiecznych wycznie dla rodowiska; rwnie taki, ktry nie jest niebezpieczny, ale z uwagi na swoje waciwoci fizykochemiczne lub oddziaywanie na czowieka oraz sposb, w jaki jest stosowany lub obecny w miejscu pracy, moe stwarza ryzyko dla bezpieczestwa lub zdrowia pracownikw; take kady czynnik chemiczny oraz py, dla ktrego zgodnie z odrbnymi przepisami ustalono wartoci najwyszych dopuszczalnych ste Praca z udziaem czynnika chemicznego kada praca, w ktrej stosuje si lub zamierza si stosowa czynnik chemiczny, w jakimkolwiek procesie, cznie z jego wytwarza wszelkimi manipulacjami, przechowywaniem, transportem oraz usuwaniem w postaci odpadw i procesami przerbki odpadw, a wszelk dziaalno, ktra wynika z takiej pracy.

2.2. CELE OCENY RYZYKA

Pracodawca jest zobowizany zapewni pracownikom bezpieczestwo i ochron zdrowia na kadym stanowisku pracy, we wszystkich zwizanych z prac elementach. Aby obowizek ten zrealizowa naley rozpozna i oceni stan bezpieczestwa oraz wszystkie elementy rodowiska pracy, ktre na ten stan bezpieczestwa mog wpywa. Jedn z metod oceny stanu bezpieczestwa jest wykonanie oceny ryzyka. Wynik tej oceny umoliw pracodawcy podjcie skutecznych rodkw, niezbdnych do zapewnienia bezpieczestwa i ochrony zdrowia pracownikw. Ocena ryzyka ma za zadanie, midzy innymi, zapobieg skutkom zagroe zawodowych. Skuteczne zapobieganie skutkom zagroe zawodowy! I lub inaczej wyeliminowanie ryzyka powinno by stawiane jako oglny, gwny cel oceni ryzyka. Nie zawsze jest to moliwe do osignicia w praktyce. Jeeli nie jest moliwe wyeliminowanie ryzyka, naley je zredukowa. Niedajce si wyeliminowa ryzyko resztki] we naley kontrolowa, za wiedz o zagroeniach i ryzyku przekazywa pracownikom W ramach kolejnych przegldw i ponownej oceny ryzyka moe okaza si, e w wyniku nowo nabytej wiedzy w tym zakresie, jest moliwe dalsze ograniczenie ryzyka zawodowego. Przyjcie takiej filozofii eliminowania i ograniczania ryzyka pozwala na okrelenia celw szczegowych oceny ryzyka zawodowego, ktrymi s: sprawdzenie, czy wystpujce na stanowiskach pracy zagroenia zostay zidentyfikowane i czy jest znane zwizane z nimi ryzyko zawodowe, wykazanie, e zastosowane rodki ochrony s odpowiednie do zidentyfikowanych zagroe, wykazanie, e dokonano odpowiedniego wyboru materiaw, wyposaenia stanowisk oraz organizacji pracy, ustalenie priorytetw w dziaaniach zmierzajcych do eliminowania lub ograniczania ryzyka zawodowego, zbadanie, czy ryzyko zawodowe jest na poziomie akceptowalnym i zastosowano odpowiednie rodki ochrony, zapewnienie cigej poprawy bezpieczestwa i higieny pracy, wykazanie pracownikom oraz organom nadzoru i kontroli, e ryzyko zawodw jest znane.

2.2.1. Sprawdzenie, czy wystpujce na stanowiskach pracy zagroenia zostay zidentyfikowane i czy jest znane zwizane z nimi ryzyko zawodowe
Aby oceni ryzyko zawodowe naley ustali, jakie zagroenia wystpuj w rodowisku jakie jest rdo tych zagroe, oraz jakie posiadaj charakterystyki. Identyfikacja wre, niezalenie od zastosowanej do tego celu metody, wymusza systematyczne zbieranie informacji o zagroeniach dla wszystkich czynnikw rodowiska pracy. Prowadzi to do weryfikacji zagroe oraz ich rde dla poszczeglnych stanowisk, urzdze produkcyjnych na wszystkich etapach ich uytkowania oraz weryfikacji osb na nie naraonych. Dla zweryfikowanych zagroe mona sprawdzi czy oceniono zwizane z nimi ryzyko zawodowe.

2.2.2. Wykazanie, e zastosowane rodki ochrony s odpowiednie do zidentyfikowanych zagroe

Konsekwencj oceny ryzyka zawodowego jest zastosowanie rodkw ochrony, w celu ograniczenia lub wyeliminowania zagroe. Ocena ryzyka pozwala na ustalenie poziomu ryzyka resztkowego, w zalenoci od rodzaju zastosowanych rodkw ochrony przed wystpujcymi zagroeniami. Okrelony poziom ryzyka pozwala na wybranie optymalnych, w danych warunkach, rodkw ochrony.

2.2.3. Wykazanie, e dokonano odpowiedniego wyboru materiaw, wyposaenia

stanowisk oraz organizacji pracy

Okrelenie zagroe oraz ryzyka zawodowego, jakie wystpuje przy zastosowanych materiaach, wyposaeniu i organizacji pozwala na podjcie dziaa zwizanych z zastosowaniem materiaw mniej niebezpiecznych, wymian lub modernizacj wyposaenia lub dokonanie zmian w organizacji pracy, tak by praca bya bezpieczniejsza. Po zastosowaniu nowych rodkw ochrony mona sprawdzi, czy poprawi si poziom bezpieczestwa i czy nie powstay nowe zagroenia.

2.2.4. Ustalenie priorytetw w dziaaniach zmierzajcych do eliminowania lub ograniczania ryzyka zawodowego
Dokonanie oceny ryzyka zawodowego dla poszczeglnych zagroe umoliwia ustalenie hierarchii zagroe wedug kryterium wynikajcego z wartoci ryzyka zawodowego. Pozwala to na takie opracowanie dziaa korekcyjnych i zapobiegawczych, w ktrych w pierwszej kolejnoci bd eliminowane lub ograniczane zagroenia powodujce wiksze ryzyko. W opracowaniu priorytetw dziaa mog by brane pod uwag rwnie moliwoci techniczne i ekonomiczne organizacji. 2.2.5. Zbadanie, czy ryzyko zawodowe jest na poziomie akceptowalnym i zastosowanie odpowiednich rodkw ochronnych Identyfikacja zagroe i ocena odpowiadajcego im ryzyka zawodowego pozwala na ustalenie lub weryfikacj poziomu akceptacji ryzyka. Jeeli ustalenie poziomu ryzyka odbywa si dla zastosowanych rodkw ochrony, to moe by rwnoczenie weryfikacj i potwierdzeniem prawidowego ich doboru.

2.2.6. Zapewnienie cigej poprawy bezpieczestwa i higieny pracy

Prawidowo prowadzony proces oceny ryzyka koczy si opracowaniem planw dziaa korekcyjnych i zapobiegawczych. Jeeli plany takie s realizowane, zawsze prowadz do poprawy bezpieczestwa i ochrony zdrowia pracownikw. Proces poprawy bezpieczestwa pracy jest procesem cigym. Stosujc coraz doskonalsze technologie, materiay, ki ochrony itp. mona ograniczy lub wyeliminowa ryzyko.

2.2.7. Wykazanie pracownikom oraz organom nadzoru i kontroli, e ryzyko zawodowe jest znane
Przepisy dotyczce bezpieczestwa i higieny pracy nakadaj na pracodawc obowizek wykonywania identyfikacji zagroe i ocen wynikajcego z nich ryzyka zawodowej oraz informowanie o ryzyku zawodowym pracownikw. Wykonywanie tego obowizku jest wic realizacj wymaga przepisw. wiadomo pracownikw wykonujcych prac wskutek poinformowania ich o poziomie ryzyka powoduje zmian ich zachowa.

2.3. KIEDY WYKONYWA OCEN RYZYKA ZAWODOWEGO

Ocen ryzyka zawodowego naley wykonywa dla wszystkich stanowisk pracy, dli ktrych ocena nie bya wykonywana oraz wtedy, kiedy w miejscu pracy zostaa wprowadzona zmiana, ktra moga spowodowa zmian poziomu ryzyka lub zmian jego oceny oraz postrzegania. Wynika z tego, e ocen ryzyka zawodowego naley przeprowadzaj zawsze, gdy: tworzone s nowe stanowiska pracy, wprowadzane s zmiany na stanowiskach pracy, zmieniono wymagania odnonie dopuszczalnego poziomu czynnikw rodowisk p pracy, oceny ryzyka itp., wprowadzono zmiany zwizane z zastosowaniem rodkw ochrony, na terenie organizacji pracownicy z innych firm wykonuj roboty zagraajce pracownikom organizacji.

2.3.1. Tworzenie nowych stanowisk pracy

Przy tworzeniu nowych stanowisk pracy naley uwzgldni wymagania zwizane z warunkami materialnego rodowiska pracy, a wic z pomieszczeniem pracy, zastosowaniem materiaw, narzdzi, procesw technologicznych oraz organizacji. W zalenoci od ich doboru mog wystpi rne zagroenia. Identyfikujc te zagroenia i oceniajc ryzyko, mona organizowa stanowiska pracy na wyszym poziomie bezpieczestwa. Ponadto zdobyta wiedza suy do szkole i informowania pracownikw o ryzyku zawodowym na stanowisku pracy.

2.3.3. Wprowadzanie zmian na stanowiskach pracy

Wprowadzenie zmian na stanowisku pracy wie si z zastosowaniem nowych materiaw urzdze, maszyn, technologii i organizacji. Kada taka zmiana moe spowodowa wystpienie innych czynnikw rodowiska pracy bdcych rdem nowych zagroe. Zmiana na stanowisku pracy, przy wystpowaniu tych samych czynnikw i wynikajcych z nich zagroe, spowodowa moe zmian poziomu ryzyka. Zmiana toczonego przez tokarza materiau, np. stali, na tworzywa sztuczne moe by przyczyn dodatkowego zagroenia pyami. Zastosowanie amacza wirw nie likwiduje cakowicie zagroe zwizanych z wirami, ale znacznie ogranicza odpowiadajce tym zagroeniom ryzyko.

2.3.3. Zmiana wymaga odnonie dopuszczalnego poziomu czynnikw rodowiska pracy

Wynikiem prowadzonej szczeglnie przez pastwo, ale rwnie przez organizacje, polityki denia do polepszenia warunkw pracy jest opracowywanie nowych standardw w dziedzinie bezpieczestwa i higieny pracy. W ramach tej polityki tworzone s i wprowadzane nowe przepisy, normy oraz zasady obowizujce na stanowiskach pracy. Zmiana ta powoduje konieczno weryfikacji oceny stanu bezpieczestwa oraz wykonanie ponownie oceny ryzyka zawodowego, zgodnie z nowymi wymaganiami. Zmiana wartoci najwyszego dopuszczalnego stenia czynnika (NDS) poniej wartoci stenia tego czynnika na stanowisku pracy, zmieni warto poziomu ryzyka, podobnie jak zmieni poziom ryzyka wprowadzenie zakazu wejcia pracownika w stref niebezpieczn lub wejcie to bdzie moliwe przy spenieniu okrelonych warunkw. 2.3.4. Wprowadzenie zmian zwizanych z zastosowaniem rodkw ochrony Wprowadzenie nowych zasad ochrony lub zastosowanie nowych rodkw ochrony zmienia najczciej charakterystyki rodowiska pracy, a zatem rwnie ryzyko zwizane z prac. Zastosowanie np. hermetyzacji procesu moe umoliwi wyeliminowanie stosowania rodkw ochrony indywidualnej.

2.3.5. Obcy pracownicy Ocen ryzyka zawodowego powinno si przeprowadza rwnie, kiedy na terenie przedsibiorstwa wykonuj zadania pracownicy innych organizacji, poniewa s oni nie tylko naraeni na zagroenia wystpujce w tym przedsibiorstwie, ale rwnie mog stwarza zagroenia niewystepujce w normalnych warunkach tego przedsibiorstwa. Na przykad przy wymianie instalacji wodnej, podczas lutowania rur miedzianych palnikiem na propan-butan, wskutek przedostania si gazu z nieszczelnych urzdze do pomieszcze biurowych moe doj w nich do poaru lub wybuchu i spowodowa poparzenie lub mier pracownikw.

2.3.6. Okresowa ocena ryzyka

Poza wymienionymi przypadkami, dla ktrych powinno si zawsze przeprowadza ocen ryzyka zawodowego, moe istnie wymg lub potrzeba okresowej oceny ryzyka. Mowa tu o ocenie ryzyka wykonywanego zgodnie z opracowan i przyjt procedur, w przeciwiestwie do wykonywanych okresowych przegldw, ktre czsto uwaa si za uproszczon ocen ryzyka, szczeglnie na stanowiskach pracy o zagroeniach mniemajcych istotnego znaczenia dla zdrowia pracownikw. Okresow ocen ryzyka powinno wykonywa na stanowiskach pracy oraz dla technologii i procesw o duych zagro ktrych skutki zagroe mog by bardzo due lub katastrofalne. Okresowa ocena wykonywana z czstotliwoci okrelon w procedurach, moe wynika rwnie stosowanych w organizacji systemw zarzdzania bezpieczestwem pracy lub ryzykiem zawodowym.

2.4. WYMAGANIA
GWARANTUJCE POPRAWN OCEN RYZYKA
Przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego wymaga przygotowa obejmujcych: zapewnienie niezbdnych zasobw, wyznaczenie niezbdnych osb, okrelenie potrzeb szkoleniowych i przeprowadzenie szkole osb przeprowadzajcych ocen ryzyka zawodowego, zapewnienie udziau pracownikw w ocenie ryzyka zawodowego, zapewnienie osobom oceniajcym ryzyko zawodowe dostpu do potrzebnych informacji, sporzdzenie wykazu stanowisk oraz wykonanie ich analizy, okrelenie sposobu informowania o ryzyku zawodowym.

2.4.1. Zapewnienie niezbdnych zasobw

Niezbdne zasoby, to konieczne do oceny ryzyka rodki finansowe, czas pracownikw, narzdzia i materiay, oraz dokumenty, w ktrych zgromadzona jest konieczna i oceny ryzyka wiedza. Niezbdne zasoby to rwnie przepisy, normy, dokumentacje technicznoruchowe, instrukcje pracy, procedury wykonywania pracy, literatura itp. Prace dawca wykonujc ocen ryzyka moe korzysta z wasnych zasobw, tj. zasobw swojej organizacji (przedsibiorstwa, zakadu), albo zleci jej wykonanie specjalistom spoza organizacji. Usuga specjalistw spoza organizacji moe dotyczy penej procedury zwizane z ocen lub nawet zarzdzaniem ryzykiem lub mie charakter doradczy. Zaangaowani specjalistw lub firmy zewntrznej moe wynika rwnie z potrzeb signicia do zasobw specjalistycznej wiedzy i specjalistycznych kwalifikacji koniecznych do rozwizania problemu.

2.4.2. Wyznaczenie niezbdnych osb

Ocen ryzyka zawodowego w organizacji mog wykonywa pracownicy orgamzacji lub specjalici z zewntrz. Osoby wykonujce ocen ryzyka zawodowego powinny posiada niezbdn wiedz w zakresie ochrony pracy, zarwno z zakresu technicznego bezpieczestwa pracy, jak rwnie z zakresu prawa pracy. Osoby te powinny umie identyfikowa zagroenia, ocenia szkodliwe i niebezpieczne skutki tych zagroe oraz na zasady stosowania rodkw ochrony zapobiegajcych tym skutkom. Musz posiada wiedz na temat zasad oceny ryzyka zawodowego, stosowanych procedur i metod. Powinny zna organizacj zakadu, posiada wiedz na temat struktury zatrudnienia, stosowanych maszyn, urzdze, procesw, technologii oraz materiaw. Powinny rwnie posiada kwalifikacje do prowadzenia konsultacji z innymi pracownikami i ekspertami zewntrznymi oraz wykorzystywania ich wiedzy. Do oceny ryzyka zawodowego naley powoa zesp, w skad ktrego powinni wchodzi pracodawca lub jego przedstawiciel, wyznaczeni przez niego pracownicy i, jeeli jest to konieczne, eksperci. Do kierowania zespoem naley wyznaczy osob odpowiedzialn za planowanie i koordynowanie dziaa. Osoba, ktra ma przeprowadza ocen ryzyka powinna by przede wszystkim kompetentna, powinna posiada waciwe kwalifikacje do wykonania tego zadania. Czsto konieczne jest, by zesp wykonujcy to zadanie posiada wiedz o rnych specjalnociach. W takich przypadkach zaleca si, by osoby takie byy powoywane do zespou okresowo (np. gdy ocena ryzyka dotyczy wydziau, na ktrym znajduj si maszyny lub urzdzenia stwarzajce specyficzne zagroenia, urzdze instalacji elektrycznych itp.) lub udzielay konsultacji. Jeeli ocen ryzyka maj przeprowadzi specjalici z zewntrz, to przed przystpieniem do wyboru tych specjalistw, pracodawca powinien skonsultowa si z pracownikami lub ich przedstawicielami oraz pracownikami suby bezpieczestwa i higieny pracy. Podobne konsultacje naley przeprowadzi po zakoczeniu pracy specjalistw zewntrznych, w celu omwienia wynikw oceny i wydanych zalece. Zaleca si, by konsultanci zewntrzni posiadali potwierdzenia swoich kompetencji lub kwalifikacji technicznych. Pracodawca powinien unika zatrudniania osb z zewntrz do rozwizywania problemw, ktre mog by rozwizane przez pracownikw organizacji.

2.4.3. Okrelenie potrzeb szkoleniowych i przeprowadzenie szkole osb przeprowadzajcych ocen ryzyka zawodowego
Osoby przeprowadzajce ocen ryzyka powinny posiada ogln wiedz w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy, a ponadto umiejtnoci wynikajce z procedury oceny ryzyka. Obowizkiem pracodawcy jest oceni, czy osoby, ktre bd wykonywa ocen ryzyka tak wiedz i umiejtnoci posiadaj i, jeeli jest to konieczne, zapewni moliwo nabycia odpowiedniej wiedzy. Wiedza ta moe by przekazana w ramach szkole przeprowadzonych we wasnym zakresie lub zleconych specjalistom zewntrznym. Szkolenia powinny by przeprowadzone wedug szczegowego programu. Program taki powinien zawiera, jeeli to konieczne, poza wiedz z bezpieczestwa i higieny pracy z ukierunkowaniem na zagadnienia wystpujce w organizacji (zakadzie), wiedz odnonie procedury oceny ryzyka oraz oglnego podejcia do oceny ryzyka. Ponadto powinien dotyczy sporzdzania i wykorzystania charakterystyk stanowisk pracy i urzdze produkcyjnych, identyfikacji i charakteryzowania zagroe, metod jakociowych i, jeeli to konieczne, ilociowych oceny ryzyka, metod zastosowania i oceny rodkw ochrony w celu wyeliminowania lub zmniejszenia ryzyka, ustalania priorytetw w zakresie niezbdnych dziaa, monitorowania zagroe i ryzyka, informowania pracownikw o zagroeniach i ryzyku z nich wynikajcych, zasadach postpowania w sytuacjach awaryjnych oraz prowadzenia dokumentacji w tym zakresie.

2.4.4. Zapewnienie udziau pracownikw w ocenie ryzyka zawodowego

Nie wszystkie czynnoci pracownikw zwizane z prac s wykonywane w oparciu o wymagania okrelone w przepisach i normach. Wiele wymaga dla czynnoci, szczeglnie

tych, podczas wykonywania ktrych wystpujce zagroenia me powoduj duych skutkw, nie jest ujtych przez przepisy i normy. Jeeli pracodawca nie opracuje dla tych czynnoci
instrukcji postpowania, pracownicy tworz wasne zasady postpowania w oparciu o przyzwyczajenia i nawyki. Potrzebn wiedz o tak wypracowanych zasadach niezbdn do oceny ryzyka) mona zdoby przez obserwacj procesu pracy lub przez umoliwienie pracownikom udziau w procesie oceny ryzyka. Uzyskane od nich informacje mog by wykorzystane rwnie

do opracowania instrukcji pracy tworzenia prawa zakadowego. Naley zwrci tu uwag na to, e informacje uzyskiwane od pracownikw powinny by starannie usystematyzowane i sprawdzone, bowiem ze wzgldu na czsto wystpujce sprzecznoci w interesach zainteresowanych, informacje te mog prowadzi do bdnych wnioskw. Zapewnienie udziau pracownikw w ocenie ryzyka bardzo czsto ujawnia rwnie wiele informacji zwizanych z nieformalnymi, niezgodnymi z zasadami i przepisami bezpieczestwa pracy zachowaniami pracownikw i dozoru. Nasilenie postpowania potocznie nazywanego na skrty" wystpuje w pracach wykonywanych sporadycznie, szczeglnie gdy prace te wymagaj pracochonnego przygotowania.

2.4.5. Zapewnienie osobom oceniajcym ryzyko zawodowe dostpu do potrzebnych informacji

Osoby przeprowadzajce ocen ryzyka, poza posiadaniem niezbdnej wiedzy powinny mie moliwo uzyskania w miejscu pracy informacji w zakresie norm i wymogw prawnych dotyczcych bezpieczestwa i higieny pracy oraz ryzyka wystpujcego w danym miejscu pracy. Ponadto osoby te powinny zna waciwe zasady postpowania w tych dziedzinach, dla ktrych nie ma norm prawnych, uywanych w miejscu pracy materiaw, urzdze i technologii, procedur wykonywania pracy oraz organizacji pracy. Powinny zna zagroenia prawdopodobiestwo i czstotliwoci ich wystpowania oraz zalenoci midzy naraeniem na zagroenie, a skutkiem tego zagroenia, stosowanych i moliwych do zastosowania rodkw ochrony eliminujcych lub zmniejszajcych ryzyko. Aby ocena ryzyka bya wykonana prawidowo i zostay osignite cele, pracodawca powinien umoliwi dostp do tych informacji osobom wykonujcym ocen ryzyka.

2.4.6 Sporzdzenie wykazu stanowisk oraz wykonanie ich analizy

Przystpujc do oceny ryzyka naley oceni potrzeby i zakres prac. Pomocne w tym jest wykonanie wykazu stanowisk pracy i ich analiza. Wykaz stanowisk pracy pozwala na usystematyzowanie ich ze wzgldu na typ stanowisk, pod ktem rodzaju prowadzonych na nich prac i wykonywanych czynnoci. Analiza stanowisk pozwala na wstpn ocen pod ktem zagroe ustalenia priorytetw. Ocena ryzyka na stanowiskach o znanych powanych zagroeniach, bdzie wykonywana w pierwszej kolejnoci. Stanowiska pracy biurowej oraz inne, o niewielkich skutkach zagroe, mona wiadomie ocenia pniej w miar moliwoci i potrzeb. Analiza stanowisk pracy pozwala rwnie na wytypowanie stanowisk pracy pracy staych, podobnych oraz czsto zmienianych o takich samych czynnociach i charakterystykach. Dla stanowisk staych, podobnych pozwoli to na wykonanie analizy ryzyka z zastosowaniem zasady podobiestwa - wykonanie oceny ryzyka dla jednego stanowiska (musz by spenione warunki podobiestwa). Na przykad w zakadzie, ktry ma wiele stanowisk tokarzy przy czym kade z tych stanowisk posiada t sam charakterystyk, ocen ryzyka mona wykona dla jednego stanowiska. Dla stanowisk pracy czsto zmienianych, na ktrych wykonywane s podobne czynnoci ocen ryzyka mona wykona dla czynnoci o tych samych charakterystykach. Np. ciela na budowie wykonuje czynnoci zwizane z przygotowaniem elementw konstrukcji, ich transportem i montaem. Czynnoci zwizane z przygotowaniem prefabrykacja elementw mog by identyczne niezalenie od budowy, transport za i monta elementw rne, zalene od warunkw na budowie. Ocen ryzyka mona wykona oddzielnie dla szczeglnych etapw stanowiska cieli przygotowanie elementw, transport i monta.

Pozwoli to na wykorzystanie szczeglnych etapw oceny ryzyka dla rnych budw.

2 4.7. Okrelenie sposobu informowania o ryzyku zawodowym

Przystpujc do oceny ryzyka zawodowego, naley okreli sposb informowania pracownikw o ryzyku zawodowym. Od przyjtego sposobu informowania zaley sposb i szczegowo opracowywania oceny ryzyka, a szczeglnie jego dokumentowanie. Oczywicie mona zastosowa bardzo uproszczon metod informowania o ryzyku zawodowym, dajc pracownikom do podpisania odpowiednio opracowany formularz. Speniony zostanie wymg prawny, ale na pewno nie zostan osignite wynikajce z oceny ryzyka cele. Aby te cele osign, informowanie o ryzyku zawodowym naley raczej wprowadzi do programw szkoleniowych z zakresu bezpieczestwa i higieny pracy dla poszczeglnych grup pracowniczych. Odniesiona zostanie dodatkowa korzy. Przekazywana na szkoleniu wiedza jest wiedz praktyczn, zwizan bezporednio z wykonywan prac, a nie teoretyczn. Uczestnicy szkolenia mog bra aktywny udzia w szkoleniu i dyskutowa o zagadnieniach praktycznie zwizanych z wykonywan prac. Szkolenie takie jest atrakcyjne. Informowanie o ryzyku zawodowym podczas szkole umoliwia rwnie przedstawienie, jak wpywaj rodki ochrony na poziom ryzyka.

2.5. ALGORYTM OCENY

RYZYKA ZAWODOWEGO
Ocena ryzyka zawodowego jest procesem analizowania i wyznaczania dopuszczalnoci ryzyka. Ocena ryzyka jest nastpstwem logicznych krokw, jakie wykonuje si w systematycznym oraz systemowym badaniu zagroe, zdarze niebezpiecznych w rodowisku pracy. W wyniku tego badania, tam gdzie jest to wymagane, podejmowane s dziaania zmierzajce do zmniejszenia ryzyka. Ten czny proces obejmujcy ocen oraz eliminowanie lub ograniczanie ryzyka jest zarzdzaniem ryzykiem. Algorytm Tazzafizama. ryzykiem zawodowym przedstawiono na Rys. 1.1. W algorytmie tym proces oceny ryzyka poddaje si iteracji (krokowemu powtarzaniu badania). Nastpnie, jeeli jest to konieczne i moliwe, zagroenia s likwidowane bd ograniczane przez podjcie dziaa ograniczajcych lub eliminujcych ryzyko. Algorytm ten obejmuje: analiz ryzyka: okrelenie charakterystyki obiektu oceny ryzyka (stanowiska pracy), identyfikacj zagroe, szacowanie ryzyka, wartociowanie ryzyka (okrelenie wartoci ryzyka), ograniczanie lub eliminowanie ryzyka: wybr dziaa ograniczajcych lub eliminujcych ryzyko, realizacj dziaa ograniczajcych lub eliminujcych ryzyko.

Analiza ryzyka koczy si podaniem wymaganej informacji potrzebnej do okrelenia wartoci ryzyka. Na podstawie tych informacji przeprowadza si wartociowanie ryzyka, okrela si poziom (warto) ryzyka. Podejmowana jest decyzja o poziomie bezpieczestwa badanego obiektu (stanowiska pracy, procesu, urzdzenia lub maszyny) oraz odjciu odpowiednich dziaa profilaktycznych. Po wprowadzeniu dziaa profilaktycznych w celu sprawdzenia ich skutecznoci naley przeprowadzi powtrnie ocen ryzyka uwzgldniajc wszystkie jej kroki. Dziaania ograniczajce lub eliminujce ryzyko mog spowodowa zmian charakterystyki obiektu oraz rodzaj i wielko zagroe. 2.5.1. Charakterystyka obiektu oceny ryzyka zawodowego Pierwszym elementem algorytmu analizy ryzyka jest scharakteryzowanie obiektu oceny ryzyka, tzn. zebranie wszystkich niezbdnych informacji do oceny ryzyka. By to uczyni naley okreli obiekt oceny ryzyka. Obiektem oceny ryzyka moe by czowiek (np.

pracownik), maszyna, urzdzenie, instalacja, budynek itp. W przypadku oceny ryzyka zawodowego obiektem oceny ryzyka jest stanowisko pracy z wyposaeniem i warunkami na nim panujcymi. Naley przy tym pamita, e przedmiotem oceny ryzyka jest czowiek -pracownik wykonujcy prac na stanowisku. W praktyce, na wstpie powinno si ustali najbardziej korzystne podejcie do przeprowadzania oceny ryzyka. Kryterium, jakie moe mie do tego zastosowanie, to kryterium wynikajce z organizacji pracy w zakadzie i/lub miejsce wykonywania pracy. Naley tu rozrni stanowiska pracy: jednozawodowe o staych warunkach pracy, wielozawodowe o staych warunkach pracy, jednozawodowe o zmieniajcych si warunkach pracy, wielozawodowe o zmieniajcych si warunkach pracy. 2.5.1.1. Stanowiska pracy jednozawodowe o staych warunkach pracy Stanowiska pracy jednozawodowe o staych warunkach pracy to takie, na ktrych pracownicy wykonuj te same powtarzalne czynnoci pracy. Przykadem takiego stanowiska jest, np. stanowisko frezera w duym zakadzie pracy, ktremu dostarczane s przedmioty do obrabiania na stanowisko. Frezer podczas wykonywania pracy naraony jest stale na te same zagroenia. Dla takiego stanowiska korzystnie jest wykonywa ocen ryzyka dla pracownika. 2.5.1.2. Stanowiska pracy wielozawodowe o staych warunkach pracy Stanowiska pracy wielozawodowe o staych warunkach pracy to takie, na ktrych pracownicy wykonuj powtarzalne czynnoci pracy okresowo dla rnych zawodw. Sytuacja taka moe mie miejsce w maych zakadach pracy. Pracownik, ktry jest, np. tokarzem okresowo z rnych przyczyn wykonuje czynnoci w innych zawodach. Czsto musi sam przygotowa sobie pwyroby do obrabiania na tokarce. Pobiera waek z magazynu lub placu skadowania i transportuje go na pi - wykonuje czynnoci pracownika transportu; odcina na pilarce ramowej potrzebny element waka - wykonuje czynnoci operatora pilarki; toczy na tokarce odcity element - wykonuje czynnoci tokarza. Podczas wykonywania wymienionych, kolejnych operacji naraony jest okresowo na inne charakterystyczne dla kadej operacji zagroenia. Podobne operacje moe wykonywa, np frez z t rnic, e ostatnia bdzie dotyczy frezowania na frezarce. Przy takiej organizacji pracy w zakadzie ocen ryzyka wygodniej jest wykonywa nie dla pracownika, w tym przypadku tokarza i frezera, lecz dla poszczeglnych etapw ich pracy charakteryzujcych tymi samymi zagroeniami: - etap transportu; - etap odcinania elementu waka na etap toczenia; - etap frezowania. Ocen ryzyka kadego pracownika mona zoy z oceny ryzyka na poszczeglnych etapach.

2.5.1.3. Stanowiska pracy jednozawodowe o zmiennych warunkach pracy

Stanowiska pracy jednozawodowe o zmiennych warunkach pracy to takie, na ktrym pracownicy wykonuj te same powtarzalne czynnoci pracy, ale okresowo zmieniaj warunki wykonywania pracy, a wraz z nimi zagroenia. Zmiana warunkw pracy moe by wynikiem ruchomego miejsca pracy, warunkw pogodowych oraz postpu robt. Powodem takiego stanowiska jest stanowisko murarza wykonujcego prace murarskie na budowie. Zagroenia murarza i wynikajce z nich ryzyko bdzie rne zalenie od warunkw pracy na budowie. Na jednej budowie murarz bdzie wykonywa roboty wewntrz obiektu w otoczeniu pracujcych w pobliu maszyn, na drugiej na zewntrz, w rnych warunkach pogodowych, na zmieniajcej si postpem robt wysokoci. W tym przypadku istni konieczno wykonywania oceny ryzyka dla pracownika - murarza, pracujcego na stanowiskach pracy w rnych warunkach.

2.5.1.4. Stanowiska pracy wielozawodowe o zmiennych warunkach pracy

Stanowiska pracy wielozawodowe o zmiennych warunkach pracy to takie, na ktory pracownicy wykonuj powtarzalne czynnoci pracy okresowo dla rnych zawodw on w rnych warunkach. Przykadem takiej organizacji pracy moe by praca w firma,

najczciej maych, wykonujcych roboty wykoczeniowe i wyposaeniowe w budownictwie. Pracownik moe wykonywa w zalenoci od okresowych potrzeb, np. osadzania okien, ukadanie tynkw z pyt gipsowych lub malowanie pomieszcze. Ponadto zaleny od obiektu roboty te mog by prowadzone w innych warunkach. Osadzanie okien moe odbywa si w budynku parterowym i wielokondygnacyjnym, ukadanie pyt w pomieszczeniach o wysokoci 2,5 m i 6 m itp. Zalenie od warunkw naraony jest na inne zagroenia. W tym przypadku wygodniej jest wykona ocen ryzyka dla poszczeglnych czynnoci, ale z uwzgldnieniem rnych warunkw wykonywania robt. W charakterystyce stanowiska pracy naley uwzgldni: faz uywania obiektu, granice obiektu, wykonywane czynnoci, poziom wyksztacenia, dowiadczenia, umiejtnoci i predyspozycje, niedogodnoci, inne osoby, ktre mog by naraone na ryzyko,

inne informacje.

2 5.1-5- Faza uywania obiektu

Faza uywania obiektu jest to stan, w jakim znajduje si obiekt w czasie uytkowania. Jeeli mwimy o ryzyku zawodowym, dla ktrego obiektem oceny ryzyka jest stanowisko pracy pracownika, to faz uywania obiektu bdzie stan stanowiska pracy. Stan ten bd charakteryzowa wykonywane przez pracownika czynnoci zwizane z procesem technologicznym. Mog to by czynnoci zwizane z wykonywaniem produkcji (dla operatora maszyny, kierowcy eksploatacji), naprawami, przezbrajaniem, regulacjami itp. Dla stanowiska tokarza wykonujcego przedmioty na tokarce przez toczenie faz uywania obiektu _ tokarki, jest wykonywanie procesu produkcyjnego. Dla tej samej tokarki podczas wykonywania napraw faz uywania obiektu bdzie naprawa. Jeeli tokark bdzie tokarka rewolwerowa to zazwyczaj obsugiwana jest przez pracownika o niszych kwalifikacjach faza wykonywania produkcji, natomiast czynnoci ustawcze i regulacyjne wykonuje inny pracownik, o odpowiednich kwalifikacjach faza ustawie i regulacji. Fazy uywania obiektu mog by ze sob cile powizane i wyszczeglnianie ich z punku widzenia technologii moe by nieistotne. W przypadku oceny ryzyka zawodowego jest to konieczne, poniewa czynnoci w poszczeglnych fazach s wykonywane najczciej przez innych pracownikw. Pracownicy ci wykonuj te czynnoci w innych warunkach i s naraeni na inne zagroenia, maj inne ryzyko. W przypadku tokarki, pracownikowi wykonujcemu czynnoci w fazie produkcji ogranicza si dostp do stref niebezpiecznych przez zakaz zdejmowania oson w czasie pracy tokarki. Pracownik wykonujcy ustawienia i regulacje tokarki rewolwerowej czsto bdzie musia wykonywa te czynnoci przy zdjtych osonach. Naprawa np. zespou napdowego tokarki bez zdemontowania oson nie bdzie moliwa.

2.5.1.6. Granice obiektu

Przez granice obiektu naley rozumie obszar, po ktrym porusza si operator obsugujcy obiekt. W ocenie ryzyka zawodowego bd to granice obszaru stanowiska pracy, po ktrym porusza si pracownik. Ustalenie granic stanowiska pracy jest konieczne. W obszarze ustalonym przez te granice identyfikowane bd zagroenia, na ktre naraony jest pracownik. Ustalony przez granice obiektu obszar stanowiska pracy bdzie zalea gwnie od stosowanej organizacji pracy, zakresu obowizkw i wykonywanych przez pracownika czynnoci. Dla tokarza wykonujcego prace tokarskie, ktremu materia i narzdzia bd dostarcza pracownicy innych sub, granicami obiektu - stanowiska pracy s granice obszaru wok tokarki. Jeeli ten sam tokarz w ramach swoich obowizkw bdzie wykonywa ostrzenie noy tokarskich, to granica stanowiska pracy obejmie rwnie obszar, na ktrym znajduje si szlifierka-ostrzarka. Gdy na drodze midzy tokark i szlifierk-ostrzark pracownik bdzie naraony na istotne dla oceny ryzyka zagroenia, to ustalajc granice

stanowiska pracy naley uwzgldni rwnie t drog. Do obowizkw tokarza moe nalee, co czsto bdzie miao miejsce w maym zakadzie pracy, samodzielne przygotowanie procesu pracy. Tokarz bdzie pobiera materia z magazynu lub placu skadowania w postaci prta, transportowa prt na pilark, odcina na pilarce potrzebny kawaek, a nastpnie toczy na tokarce. W tym przypadku, mimo e bdzie to dalej stanowisko tokarza, granice jego stanowiska bd bardzo szerokie oraz bdzie on naraony w ramach tych granic na dodatkowe zagroenia. W szczeglnym przypadku, np. dla elektryka-konserwatora obszarem jego stanowiska pracy moe by cay zakad. W takim przypadku ustalajc granice stanowiska pracy naley jednak pamita o zasadach zdroworozsdkowych, co oznacza uwzgldnienie tylko tych obszarw, na ktrych bd wystpowa istotne zagroenia. 2.5.1.7. Wykonywane czynnoci W ramach charakterystyki stanowiska pracy naley wykona wykaz wykonywa czynnoci. Wykonujc wykaz czynnoci szczegln uwag naley zwrci na te czyJB ktre bd miay istotny wpyw na ryzyko. Wykaz czynnoci wykonywanych przez jN co wnika jest bardzo przydatny na etapie identyfikacji zagroe, systematyzuje dzia * i zabezpiecza przed przypadkowym pominiciem zagroe podczas ich identyfikacji JB

2.5.1.8. Niedogodnoci
Przez niedogodnoci naley rozumie warunki rodowiska pracy, ktre nie stanowi bezporednio zagroenia dla bezpieczestwa pracownika, ale w powanym stopniu sprzyjaj powstawaniu tego zagroenia. Niedogodnoci moe by np. niedowietlenie stanowiska pracy, konieczno uywania niewygodnych rodkw ochrony, praca w cyklu wielozmianowym, praca w nocy, nieprzystosowanie stanowiska pracy dla pracownika ze WZGLdu na jego wzrost, konieczno wykonywania pracy przy wymuszonej pozycji ciaa w ograniczonej przestrzeni itp. Okrelajc niedogodnoci zauwaone w czasie dotychczasowego uywania obiektu, narzdzi, maszyn, urzdze, naley uwzgldnia zrnicowa pracownikw pod wzgldem pci i wieku, prawo- lub leworcznych, z ogranicza fizycznymi moliwociami (np. wzrokowymi, suchowymi, wzrostem, si). W praktyce moe si okaza, e to, co dla jednego pracownika jest niedogodnoci mogc mie znaczenie dla bezpieczestwa, dla drugiego bdzie elementem nieistotnym. Przykadem moe by zatrudnienie pracownika posiadajcego ograniczony poziom syszenia na stanowiska pracy, na ktrym stosowane s dwikowe sygnay ostrzegawcze.

2.5.1.9. Poziom wyksztacenia, dowiadczenia, umiejtnoci i predyspozycje

Zbierajc informacje o stanowisku pracy naley bra pod uwag poziom wyksztacenia, dowiadczenia oraz umiejtnoci, jakie powinien posiada pracownik na danym stanowisku, w tym rwnie wszystkie wymagane uprawnienia. Wiedza najczciej jest proporcjonalna do wyksztacenia. Naley jednak pamita, e poziom wyksztacenia nie zawsze oznacza wiedz. Pracownik moe posiada wysokie wyksztacenie, ale gdy jest zatrudniony na stanowisku pracy, na ktrym rodzaj jego wyksztacenia nie odpowiada wymaganiom, jego wiedza moe by maa. Prawdopodobiestwo popenienia bdu przez pracownika z niewiedzy jest due. Z drugiej strony wiadomo ryzyka jest tym wiek im wysze jest wyksztacenie pracownika. Dowiadczenie pracownika zwiksza bezpieczestwo wykonywania pracy. Kierownik ktry wiele tysicy kilometrw przejecha samochodem w rnych warunkach zim, latem, na terenach grskich, w zatoczonych miastach itp., rzadziej bdzie popenia bdw ni kierowca, ktry dopiero otrzyma prawo jazdy. Dowiadczenie kierowcy wzronie jeszcze bardziej, gdy zdoby je kierujc rnymi pojazdami o rnej masie i rnym poziomie technicznym. Predyspozycje s cech naturaln czowieka, ktra go charakteryzuje rwnie w zwizku z wykonywan prac Mona zauway, e jeeli dwch pracownikw posiada ten sam poziom wyksztacenia, wiedzy i dowiadczenia, jeden pracownik wykona lepiej powierzone mu zadanie, drugi za gorzej. Cecha ta ujawnia si rwnie wtedy, gdy rozwaa bezpieczestwo

wykonania zadania. Jednemu pracownikowi mona powierzy samodzielne wykonanie zadania, drugi za by zadanie wykona bezpiecznie bdzie wymaga cigego nadzoru. Biorc pod uwag w ocenie ryzyka poziom wyksztacenia, dowiadczenia, umiejtnoci i predyspozycji naley uwzgldnia operatorw (pracownikw), uczniw i praktykantw oraz inne osoby, do obowizkw ktrych nie naley praca na danym stanowisku, a okresowo z rnych przyczyn j wykonuj.

2 5.1-10' Inne osoby, ktre mog by naraone na ryzyko

Inne osoby, ktre mog by naraone na zagroenia na stanowisku pracy, to przede wszystkim osoby, ktre mog znale si w strefie wykonywania pracy przez pracownika. Najczciej bd to pracownicy wykonujcy prac wsplnie w zespoach, pracownicy na ssiednich stanowiskach pracy oraz pracownicy dozoru. Naley pamita rwnie o pracownikach innych przedsibiorstw, ktrzy mog wykonywa prac na terenie zakadu i by okresowo naraeni na zagroenia z ocenianego stanowiska pracy. Czsto na te zagroenia mog by naraone inne osoby przebywajce okresowo w strefie stanowiska. Przykadem mog by tu praktykanci, klienci, osoby z innych firm wynajmujcych pomieszczenia na terenie zakadu, ktre czsto bez uzasadnienia i nadzoru przebywaj w rnych miejscach zakadu. Uwzgldniajc inne osoby, ktre mog by naraone na zagroenia naley postpowa w sposb zdroworozsdkowy na podstawie obserwacji i zdarze z przeszoci.

2.5.1.11' Inne informacje

Ponadto, jeeli ma to istotne znaczenie dla oceny ryzyka zawodowego, naley wykorzysta takie informacje: lokalizacja i opis stanowiska pracy oraz specjalne zadania na nim realizowane, osoby pracujce na stanowisku z uwzgldnieniem szczeglnych kryteriw takich jak: wymagane uprawnienia, kobiety w ciy, modociani, osoby niepenosprawne itp., stosowane niebezpieczne rodki pracy, materiay i wykonywane operacje technologiczne, wykonywane niebezpieczne czynnoci oraz sposb i czas ich wykonywania, specjalne wymagania przepisw i norm dotyczcych stanowiska, zidentyfikowane zagroenia, ich rda i charakterystyki, moliwe skutki wystpujcych zagroe, wypadki i choroby zawodowe i wszystkie mne szkodliwe lub uciliwe efekty dla zdrowia pracownikw, inne czynniki zaobserwowane na stanowisku pracy, istotne dla bezpieczestwa.

2.5.2. Identyfikacja zagroe

Identyfikacja zagroe jest procesem rozpoznawania, czy zagroenie istnieje oraz czy zdefiniowano jego charakterystyki. Identyfikujc zagroenia stwierdza si, jaki jest stan rodowiska pracy mogcy spowodowa wypadek, chorob lub inn szkod. Identyfikacj zagroe naley rozpocz od zapoznania si z niezgodnoci niespenieniem wymaga przepisw i norm, jakie wystpuj na stanowisku pracy, nastpnie identyfikowa wszystkie zagroenia, ktrych rdem s wystpujce czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciliwe. Identyfikacja zagroe powinna rwnie obj ja stanu rodowiska pracy na stanowisku, a zatem zagroenia, ktre przyczyniy sieli w przeszoci do powstania wypadkw przy pracy, chorb zawodowych, awarii, zdarze niebezpiecznych. Do identyfikacji zagroe powinno si wykorzysta: - listy kontrolne, metody zaawansowane, dokumentacj techniczn, normy okrelajce wymagania bezpieczestwa pracy, dokumenty pomiarw czynnikw rodowiska pracy. 2.5.2.1. Listy kontrolne

Listy kontrolne s jednym z podstawowych, bardzo czsto stosowanych dokumentw. przy pomocy ktrych mona identyfikowa zagroenia. Listy kontrolne s kwestionariuszami zawierajcymi pytania identyfikujce odchylenia od normy dotyczce wymaga w zakresie bezpieczestwa i higieny pracy, rodzaju zagroe, zdarze niebezpiecznych zwizanych ze rodowiskiem pracy. Opracowywane s przez specjalistw (ekspertw w danej dziedzinie. Mog zawiera one rwnie wykaz najczciej wystpujcych zagroe na danym stanowisku pracy. Zalet list kontrolnych jest systematyczne przedstawi zagroe, co przy ich stosowaniu daje gwarancj, e przy identyfikacji zagroe nie zostan pominite nawet wtedy, gdy osoba identyfikujca nie posiada wiedzy eksperta. Listy kontrolne mog mie rwnie wady, z ktrymi wie si niebezpieczestwo pominicia w identyfikacji niektrych zagroe. S one opracowywane dla stanw faktycznych, jakie wystpuj na stanowisku pracy. W praktyce stany te mog by nieco inne te ulega pewnym zmianom w czasie. Przykadem moe by lista kontrolna wykonana stanowiska frezera, ujmujca prace i zagroenia wystpujce przy frezowaniu przedmiotu ze stali konstrukcyjnej. Lista taka nie bdzie obejmowaa zagroe zwizanych z zapniem. W praktyce moe okaza si, e frezer bdzie frezowa okresowo przedmiot) z tworzyw sztucznych i w czasie tych prac bdzie powstawa py i to, np. o szczeglnym toksycznym dziaaniu. Listy kontrolne naley wykorzystywa, ale przed ich zastosowaniem, szczeglnie te ktre zostay sporzdzone przez ekspertw zewntrznych (spoza zakadu pracy), n podda ocenie pod ktem zgodnoci ich treci z warunkami rodowiska pracy wystpujcymi na ocenianych stanowiskach. Metody zaawansowane s to metody suce do identyfikacji zagroe, poszukiwania niebezpiecznych punktw krytycznych na stanowisku pracy, w urzdzeniu, instalacji, procesie technologicznym. Maj one zastosowanie w poczeniu z metodami zaawansowanymi" eksperckimi, jakie zostay przedstawione w rozdziale Inne metody oceny ryzka. Metody te mog by stosowane tylko w szczeglnych przypadkach, np. przy ocenie ryzyka procesw produkcyjnych o wielkich zagroeniach. Stosowanie ich jest kosztowne. czasochonne i wymaga wiedzy eksperckiej. Nie jest uzasadnione zastosowanie metod zaawansowanych do identyfikacji zagroe przy ocenie ryzyka zawodowego.

2522. Dokumentacja techniczna

Dokumentacja techniczna to przede wszystkim dokumentacja techniczno-ruchowa maszyn i urzdze dostarczana przez ich producentw i dystrybutorw, ale rwnie instrukcje technologiczne, instrukcje regulacji, napraw itp. Instrukcje te, a szczeglnie dokumentacja techniczno-ruchowa, zgodnie z wymaganiami powinna zawiera list wystpujcych zagroe przy uytkowaniu urzdzenia, ktrego dotyczy oraz koniecznych rodkw ochrony przed tymi zagroeniami. Dokumenty te s rdem identyfikacji zagroe, ktre zostay ustalone na etapie projektowania urzdzenia i w zwizku z jego budow wystpi w uytkowaniu.

2 5 2.3. Normy okrelajce wymagania bezpieczestwa pracy

Obecnie wprowadzane w oparciu o wytyczne Dyrektyw Unii Europejskiej normy z zakresu wymaga technicznych pod wzgldem bezpieczestwa pracy maszyn i urzdze zawieraj informacje o podstawowych dla danej maszyny lub urzdzenia zagroeniach, jakich one rdem i jakie naley bra pod uwag podczas ich uytkowania. Zgodnie z przyjt hierarchi norm zaczniki norm typu A zawieraj wykaz podstawowych zagroe majcych zastosowanie do wszystkich maszyn; zaczniki norm typu B zawieraj wykazy zagroe dla grup tematycznych maszyn danej dziedziny, za normy typu C zawieraj wykaz zagroe dla okrelonej maszyny lub grupy maszyn.

2.5.2.4. Dokumenty pomiarw czynnikw rodowiska pracy

Zgodnie z wymaganiami pracodawca, w ktrego zakadzie wystpuj czynniki szkodliwe dla zdrowia ma obowizek dokonywa bada i pomiarw tych czynnikw. Przepisy te nakadaj na pracodawc rwnie obowizek dokumentowania bada i pomiarw w postaci rejestrw

wynikw bada i pomiarw tych czynnikw oraz kart pomiarw. Dokumentacja ta stanowi podstaw do identyfikacji zagroe w oparciu o wymienione i charakteryzowane w niej czynniki rodowiska pracy. Po dokonaniu identyfikacji zagroe powinno si wykona ich weryfikacj sprawdzajc czy wszystkie zagroenia zostay zidentyfikowane oraz eliminujc te, ktre ze wzgldu na powodowane przez nie bardzo mae skutki, nie maj istotnego znaczenia dla bezpieczestwa pracownikw. Przykadem moe by tu skaleczenie pracownika biurowego papierem. Strata w tym przypadku jest bardzo maa i nie ma uzasadnienia, by zajmowa si tym zagroeniem. Podobnie moe to dotyczy czynnoci towarzyszcych wykonywaniu pracy, uznawanych za codzienne, wynikajce z potrzeb dziaania czowieka, np. przejcie pracownika z jednego pomieszczenia do drugiego; szatnia - stanowisko pracy i wynikajce z tego przejcia zagroenie upadkiem na tym samym poziomie. Mog zaistnie jednak sytuacje, dla ktrych zagroenie to powinno by uwzgldnione. Sytuacj tak bdzie udokumentowanie duej liczby takich zdarze, zachodzcych w tym samym miejscu i w tych samych okolicznociach. Prawdopodobne jest wtedy wystpowanie okrelonej przyczyny tych zdarze. Po sporzdzeniu listy zidentyfikowanych zagroe naley okreli ich charakterystyki. rdem informacji o charakterystykach zagroe mog by: dane techniczne o stosowaniu maszyn i urzdze, dokumentacja techniczno-ruchowa i instrukcje, w tym stanowiskowe, wyniki pomiarw czynnikw rodowiska pracy, przepisy prawne i normy techniczne, dokumentacja dotyczca wypadkw przy pracy i chorb zawodowych, literatura naukowo-techniczna, karty charakterystyk substancji chemicznych itp. Ponadto informacje o analizowanym stanowisku pracy mog wynika z: obserwacji wykonywanych zada na stanowisku pracy, obserwacji wykonywanych zada poza stanowiskiem pracy, wywiadw z pracownikami, obserwacji czynnikw zewntrznych mogcych wpyn na rodowisko pracy, czynniki atmosferyczne itp., analiz dziaa zakadu w zakresie zapewnienia bezpiecznych warunkw pracy W kadym przypadku powtrnego wykonywania oceny ryzyka zawodowego naley wykona weryfikacj zidentyfikowanych zagroe oraz ich uaktualnienia. Dotyczy to rwnie charakterystyk zagroe. Jeeli jest to moliwe, naley korzysta z podobiestwa3 szyn, urzdze i zdarze niebezpiecznych w zakresie zagroe i ich charakterystyk. Naley jednak pamita o wykonaniu analizy wiarygodnoci, bowiem nie zawsze takie porwnaj jest bezporednio moliwe. Informacje, dla ktrych moliwe jest przekroczenie granicy bdu oraz niepewne nie powinny by brane pod uwag.

2.5.3. Szacowanie ryzyka

Ryzyko zawodowe to prawdopodobiestwo wystpienia niepodanych zdarze zwizanych z wykonywan prac powodujcych straty, w szczeglnoci wystpienie u prawnikw niekorzystnych skutkw zdrowotnych w wyniku zagroe wystpujcych w rodowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy. Parametrami ryzyka zawodowego, wynika z definicji, s: stopie moliwej straty (skutkw, konsekwencji) wynikajcej ze zdarzenia, prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia niebezpiecznego o okrelonej stracie Szacowanie ryzyka jest nadaniem materialnej cechy parametrom ryzyka lub inaczej przyporzdkowanie parametrom ryzyka odpowiednich wartoci. Przed przystpieniem do szacowania i wartociowania ryzyka zawodowego nie wybra metod oceny ryzyka. Metody oceny ryzyka opisano w rozdziale Metody bada zagroe i

szacowania ryzyka. Oglna zasada szacowanie parametrw ryzyka i wartociowania ryzyka zawodowego, jest taka sama dla kadej metody. W szczegach oceny wystpuj rnice. Parametry ryzyka zawodowego szacuje si oddzielnie dla kadego zidentyfikowane, zagroenia, uwzgldniajc okrelone wczeniej ich charakterystyki oraz inne opisane ni wpywajce na poziom ryzyka elementy. Elementy te przedstawia rysunek 1.2.

2.5.3-1- Stopie moliwej straty

Oceniajc stopie (wielko) moliwej straty spowodowanej wystpieniem zdarzenia niebezpiecznego bierze si pod uwag: postpowanie zgodne z obowizujcym prawem dotyczcym ochrony przed zagroeniami, wielko fizycznego uszkodzenia ciaa lub utraty zdrowia, rozmiar strat. 2 5.3.1.1. Obowizujce przepisy prawne zawierajce zasady ochrony przed zagroeniami Prawo dotyczce ochrony przed zagroeniami moe dotyczy ochrony pracownikw zatrudnionych w organizacji, ochrony mieszkacw i otoczenia oraz przedmiotw. W przypadku oceny ryzyka zawodowego brane jest pod uwag prawo chronice pracownikw. Prawem tym s wymagania przepisw z zakresu bezpieczestwa i higieny pracy. Precyzyjne sformuowanie wymaga oraz konsekwentne realizowanie ich w praktyce zapewnia ograniczenie lub wyeliminowanie strat, jakie mog powodowa wystpujce w rodowisku pracy zagroenia. Im wysza kultura" bezpieczestwa tym mniejsze straty. 2 5.3.1.2. Wielko fizycznego uszkodzenia ciaa lub utraty zdrowia Straty zwizane z wielkoci fizycznego uszkodzenia ciaa lub utrat zdrowia okrela si na trzech podstawowych poziomach jako odwracalne, nieodwracalne i miertelne. Strata odwracalna to lekki uszczerbek na zdrowiu, po wyleczeniu lub zaleczeniu ktrego pracownik powraca do wykonywanej wczeniej pracy. Strata nieodwracalna, to cikie uszkodzenie ciaa, w zwizku z ktrym pracownik nie wraca do wykonywanej wczeniej pracy. Moe natomiast wykonywa prace o innym charakterze. Przykadem moe by stolarz, ktry utraci rk pracujc na pilarce tarczowej. Utrata rki uniemoliwia prac na pilarce, ale moe on pracowa, np. jako portier. W praktyce, zalenie od zastosowanej metody oceny ryzyka zawodowego, stosowana jest czsto bardziej rozbudowana skala oceny poziomu strat (patrz rozdzia opisujcy metody oceny ryzyka). 2.5.3.1.3. Rozmiar strat Szacowanie ryzyka musi uwzgldnia wszystkie zagroenia oraz wszystkie naraone osoby. Przez rozmiar strat rozumie si wielko dotyczc liczby pracownikw ktrzy mog dozna

uszczerbku na zdrowiu w wyniku tego samego zdarzenia. Rozmiar strat dotyczy jednej osoby lub wielu osb. Do osb naraonych naley zaliczy pracownikw, a take, w sposb zdroworozsdkowy, inne osoby, ktre w zwizku z wykonywaniem swojej pracy mog ponie strat wskutek naraenia na zagroenie. 2.5.3.2. Prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia niebezpiecznego o okrelonej stracie Oceniajc prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia niebezpiecznego o okrelonej stracie nazywane prawdopodobiestwem straty bierze si pod uwag: prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia wywoujcego zagroenie, czstotliwo i czas naraenia (ekspozycj) na dziaanie zagroe, moliwoci uniknicia lub ograniczenia strat. 2.5.3.2.1. Prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia wywoujcego zagroenie Prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia wywoujcego zagroenie, lub krcej prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia, jest miar, ktra okrela, jak czsto moe wystpi okrelone zdarzenie. Oceniajc zaleca si korzysta z danych statystycznych wypadki przy pracy i chorb zawodowych, jakie miay miejsce w przeszoci oraz z danych o skutkach. Korzystne jest rwnie porwnywanie wynikw oceny ryzyka wykonanego dla identycznych lub podobnych stanowisk pracy. Wykorzystujc dane z przeszoci, w kadym przypadku naley wykona ocen wiarygodnoci danych. Dane nieodpowiadajce warunkom wykonywanej oceny ryzyka mog prowadzi do bdnych wnioskw. Opieraj si na danych z przeszoci naley wzi pod uwag zmian warunkw rodowiska pracy. Przykadowo, biorc pod uwag okres dziesicioletni, powinno si sprawdzi czy w tym okresie nie zmieniy si warunki pracy i czy wikszo zdarze miaa miejsce przed zmian tych warunkw. Jeeli to miao miejsce, w ocenie ryzyka naley uwzgldni tylko okres przy zmianie warunkw. 2.5.3.2.2. Czstotliwo i czas naraenia (ekspozycji) na dziaanie zagroe Szacowanie czstotliwoci i czasu naraenia na zagroenie musi obejmowa organizacj pracy, sposb eksploatacji maszyn i urzdze i wszystkie moliwe metody pracy. Szacowanie to powinno by przeprowadzone w normalnych, jak i szczeglnych zakresach pracy. Powinno uwzgldnia przerwy w pracy, przezbrajanie maszyn i urzdze, czyszczenie, usuwanie bdw, przerwy na konserwacj itp. Okrelajc czstotliwo i czas naraenia pracownikw na dziaanie zagroe, naley na wstpie przeanalizowa potrzeb dostpu pracownikw do strefy, w ktrej mog by naraeni na zagroenia, oraz realizacj procedur (jeeli takie s) ograniczajcych ten dostp. Ekspozycja moe wynika rwnie z rodzaju wykonywanych czynnoci oraz czstotliwoci i czasu, w cigu ktrego pracownik je wykonuje. Przykadem moe by tu praca konserwatora-elektryka. Do czynnoci wykonywanych przez konserwatora na terenie caego zakadu naley konserwacja urzdze zasilanych energi elektryczn, w tym konserwacja silnika elektrycznego wentylatora umieszczonego na dachu hali produkcyjnej. Konserwator jest codziennie naraony na poraenie prdem elektrycznym, natomiast na upadek z wysokoci raz w roku, w zwizku z wykonywaniem okresowej konserwacji silnika wentylatora. Czciej, jeli nie ma awarii, konserwator nie ma potrzeby wchodzenia na dach hali. 2 5 3 2 3- Moliwoci uniknicia lub ograniczenia strat Analizujc moliwo uniknicia lub ograniczenia strat naley bra pod uwag: sposb obsugi urzdzenia, _________prdko z jak narasta zagroenie, _________sposb w jaki pracownik naby wiadomo ryzyka, _________moliwoci wyeliminowania lub ograniczenia zagroe, _________wiedz i dowiadczenie pracownika. Maszyna lub urzdzenie moe by obsugiwane przez pracownika lub obsuga moe by

automatyczna. Przy obsudze automatycznej pracownik dozoruje urzdzenie nie majc potrzeby, czsto rwnie moliwoci, znalezienia si w strefie niebezpiecznej. Jego naraenie na zagroenia s ograniczone lub cakowicie wyeliminowane. Wykonywanie obsugi bezporedniej zwizane jest z koniecznoci przebywania pracownika w strefie niebezpiecznej. Jest naraony na wystpujce w strefie niebezpiecznej zagroenia. Konsekwencje zagroe zalee bd midzy innymi od jego kwalifikacji. Kwalifikacje pracownika pozwalaj mu oceni narastanie zagroenia. Jeeli zagroenie wystpuje powoli pracownik ma zazwyczaj czas na ocen sytuacji, podjcie waciwej decyzji odpowiedniej do jego wiedzy lub wywiczonych odruchw. Moe wyczy maszyn, wycofa si ze strefy niebezpiecznej i ostrzec innych pracownikw. Gdy zagroenie wystpi szybko, pracownik zwykle dziaa instynktownie. Jego odruchy s zazwyczaj przypadkowe. Moe to by wyczenie maszyny lub ucieczka. W przypadku, gdy zagroenie wystpuje nagle, pracownik nie ma czasu na reagowanie. Konsekwencje zdarze s zwykle najwiksze. Zachowanie pracownika w czasie wykonywania czynnoci na stanowisku pracy, jego praca zgodnie z zasadami i przepisami bezpieczestwa wynika z posiadanej wiadomoci ryzyka, a dokadniej od sposobu, jakim wiadomo ryzyka uzyska. Nisk wiadomo ryzyka posiadaj pracownicy, ktrzy posiadaj oglne informacje o zagroeniach, niezalenie od tego czy informacje te posiadaj z literatury, czy przekazano im je na teoretycznych szkoleniach. Du wiadomo ryzyka nabywa si poprzez obserwacje lub pokazywanie pracownikom konsekwencji zagroe. Pracownik, ktremu pokazano film zawierajcy drastyczne sceny z wypadku lub widzia mier kolegi, posiada bardzo wysok wiadomo ryzyka, wykonuje prac bezpiecznie. Nie zmieni jego zachowa negatywne nieformalne naciski grupy - kolegw. Jego wiadomo ryzyka jeszcze wzronie, gdy o stanach niebezpiecznych, jakie wystpuj w czasie wykonywania pracy bd go informowa przyrzdy i sygnay ostrzegawcze. Uniknicie lub ograniczenie strat zaley od moliwoci wyeliminowania lub ograniczenia zagroe, od tego czy jest to moliwe, niemoliwe czy te moliwe pod pewnymi warunkami. Wyeliminowanie lub ograniczenie zagroe jest trudne do osignicia, gdy bezporednio decyduje o tym czynnik ludzki. Zabezpieczenie, np. pracownikw korzystajcych z drogi transportowej, po ktrej poruszaj si mechaniczne rodki transportu wzki widowe, przed potrceniem jest praktycznie niemoliwe do czasu, gdy po drodze tej bd przechodzi ludzie, a rodkiem transportu bdzie kierowa czowiek. Ograniczenie zagroenia jest moliwe pod pewnymi warunkami. Drogi transportowe zostan wydzielonej ruchu pieszego i mechanicznego, a warunkiem bdzie przestrzeganie zakazu poruszania pieszych po drodze dla rodkw transportu i odwrotnie. Zagroenie potrcenia mona wyeliminowa cakowicie. Drogi dla ruchu pieszego i mechanicznego wydzieli i ock dzi tak, by nie byo moliwoci wejcia pieszych na drog dla rodkw mechaniczny i wjechania rodkami mechanicznymi na drog dla pieszych. Wiedza i praktyczne dowiadczenia pracownika w zakresie obsugi jednego urzdze lub wielu urzdze, to rwnie wiksza wyobrania i umiejtno przewidywania sytuacji niebezpiecznych, odpowiedniego profilaktycznego reagowania, co w konsekwencji prowadzi do ograniczenia strat.
PRZYKAD:

Elektryk-konserwator w zakadzie produkcyjnym - wykonujcy midzy innymi raz w roku konserwacj silnika wentylatora umieszczonego na dachu hali przy jego krawdzi. Wysoko dachu 6 m. Zagroenie:Upadek z wysokoci

Stopie moliwej straty Obowizujce przepisy prawne zawierajce zasady ochrony przed zagroeniami: \ -, Pracownik podczas konserwacji silnika wentylatora ma obowizek zaoenia uprzy zaijj
i pieczajcej go przed upadkiem z wysokoci (szelki, amortyzator i linka bezpieczestwa pij l pita do staego elementu na dachu). Wielko fizycznego uszkodzenia ciaa lub utraty zdrowia: Skutkiem upadku z wysokoci jest mier.

Rozmiar strat:

Strata dotyczy jednej osoby - na dachu oprcz konserwatora nie przebywaj inne osoby. : Prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia niebezpiecznego o okrelonej stracie Prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia wywoujcego zagroenie Poniewa takie zdarzenie nie miao nigdy miejsca, prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia jest bardzo mae. Oszacowanie wartoci prawdopodobiestwa zdarzenia naley wykonania wedug przyjtej metody oceny ryzyka zawodowego. Czstotliwo i czas naraenia (ekspozycja) na dziaanie zagroenia: Pracownik wykonuje obsug urzdzenia raz w roku. Konserwacja silnika zajmuje mu dwie godziny. Ekspozycja na zagroenie jest maa. Oszacowanie jej wartoci naley wykona zgoi z przyjt metod oceny ryzyka zawodowego, jeeli w przyjtej metodzie wystpuje ten parami Moliwoci uniknicia lub ograniczenia strat: Jeeli pracownik bdzie uywa rodka ochrony przed upadkiem z wysokoci zgodnie z obowizujcymi przepisami, uniknicie straty jest moliwe. Oszacowanie jej wartoci naley w kona zgodnie z przyjt metod oceny ryzyka zawodowego, jeeli w przyjtej metodzie i| stpuje ten parametr.

Po oszacowaniu parametrw ryzyka zaleca si przeprowadzenie dyskusji oceniajc! wiarygodno przyjtych wartoci. W praktyce mog wystpi przypadki, dla ktrych a da si precyzyjnie oszacowa parametrw ryzyka. Dotyczy to zarwno stopnia moliwej straty wielkoci strat, jak i prawdopodobiestwa wystpienia zdarzenia niebezpieczne; o okrelonej stracie prawdopodobiestwa wystpienia moliwych strat. Parametry ryzyka mona szacowa przyjmujc warto straty, jaka faktycznie moe wystpi wskutek istnienia zdarzenia i odpowiadajce tej stracie prawdopodobiestwo, z jakim ta strata moe wystpi. Jeeli osoba szacujca parametry ryzyka w zwizku z brakiem dowiadczenia brakiem danych ma problemy z przyjciem prawidowych wartoci, to przy ocenie ryzyka zawodowego zaleca si przyjmowanie maksymalnej straty, jaka moe wynika ze zdarzenia, i odpowiednie dla tej straty prawdopodobiestwo wystpienia straty.

2.5.4. Wartociowanie ryzyka

Wartociowanie ryzyka jest formuowaniem sdu o ryzyku. Polega to na okrelaniu wartoci ryzyka wedug przyjtych kryteriw. Kryteria wynikaj zazwyczaj z polityki bezecestwa j higieny pracy, jaka prowadzona jest przez pracodawc w organizacji. Polityki ta musi by oczywicie zbiena z polityk ustalon przez czynniki pastwowe w tym zakresie, ktr okrelaj wymagania przepisw prawnych, norm lub innych dokumentw. W przypadku braku unormowa pastwowych organizacja powinna ustali wasne kryteria dopuszczalnoci ryzyka zawodowego wykorzystujc oglne wymagania w zakresie bezpieczestwa pracy, wiedz ekspertw, wasne dowiadczenie oraz opinie pracownikw lub i ich przedstawicieli. Praktycznie poziom ryzyka zawodowego, dla oszacowanych wartoci parametrw ryzyka, okrela si na postawie przyjtej metody w poprzednim kroku procedury oceny ryzyka. Na etapie tym nastpuje podjcie decyzji odnonie akceptacji poziomu ryzyka lub podjcia krokw koniecznych do zmniejszenia ryzyka lub zapewnienia, e ryzyko pozostanie na akceptowanym poziomie. 2.5.5. Porwnywanie ryzyka zawodowego Przeprowadzajc szacowanie parametrw ryzyka oraz wartociowanie ryzyka dla kadego zagroenia, mona korzysta z zasady porwnywania ryzyka (podobiestwa ryzyka). Ryzyko zawodowe mona porwnywa dla identycznych oraz podobnych stanowisk pracy lub dla wybranych czynnoci wykonywanych na stanowisku pracy. Warunkiem zastosowania porwnywania ryzyka jest spenienie nastpujcych kryteriw: porwnywalne s czynnoci wykonywane na stanowisku pracy i charakter pracy, porwnywalne s zagroenia i elementy ryzyka, porwnywalne jest rodowisko wykonywania pracy, porwnywalne s pod wzgldem bezpieczestwa narzdzia, maszyny, urzdzenia, materiay i technologia, porwnywalne jest uytkowanie narzdzi, maszyn i urzdze. Naley zwrci uwag, e mimo podobnych czynnoci wynikajcych z zastosowania

rodkw pracy dla rnego rodowiska pracy, naley wykona ocen ryzyka.

2.5.6. Dziaania wynikajce z oceny ryzyka zawodowego

Jednym z celw oceny ryzyka zawodowego jest eliminowanie zagroe lub ograniczanie ich skutkw. Osignicie tego celu jest moliwe przez podjcie odpowiednich dziaa. Podjcie tych dziaa w sposb systematyczny i optymalny umoliwia plan dziaa korygujcych i zapobiegawczych, opracowany na podstawie otrzymanych wynikw oceny ryzyka zawodowego. Plan dziaa korygujcych i zapobiegawczych powinien by poprzedzony analiz potrzeb wynikajcych z wynikw oceny ryzyka zawodowego oraz analiz moliwoci ekonomicznych i technicznych organizacji. Analiza ta powinna stanowi podstaw do ustalenia priorytetw w dziaaniach zmierzajcych do eliminowania lub ograniczania skutkw zagroe, a w konsekwencji ograniczenia ryzyka zawodowego. Naley oceni korzyci, jakie osignie w wyniku realizacji podjtych dziaa organizacja i jej pracownicy. Podstawow zasad, jak naley si kierowa podejmujc dziaania zmierzajc do ograniczania zagroe, jest eliminowanie zagroe, najlepiej u rda, oraz stosowaniu takich rodkw, ktre bd chroni jak najwicej pracownikw. W myl tej zasady ochronne prowadzce do ograniczania zagroe powinny by stosowane w kolejnoci rodki techniczne eliminujce lub ograniczajce zagroenia u rda, rodki ochrony zbiorowej, rodki organizacyjne i proceduralne, rodki ochrony indywidualnej. Plan dziaa korygujcych lub zapobiegawczych powinien koczy si analiz, wynik powinien stwierdza czy: proponowane dziaania doprowadz i w jakim zakresie do osignicia postawionego celu, po zrealizowaniu dziaa nie powstan nowe zagroenia, a jeeli tak, to czy z nich wynikajce bdzie do zaakceptowania, mona wybra inne, bardziej skuteczne rodki, pracownicy bd akceptowa podjte dziaania i wynikajce z nich zmiany Po realizacji dziaa, w celu sprawdzenia ich skutecznoci, naley wykona pj ocen ryzyka zawodowego. Cele wynikajce z realizacji planu dziaa korygujcych i zapobiegawczych uzna za osignite, gdy: zagroenia bd zlikwidowane lub ryzyko przez nie powodowane zmniejszone zastosowane rodki ochrony bd moliwe do uycia w okrelonych sytuacjach rodzaj zastosowanych rodkw ochrony jest odpowiedni i: jest prawdopodobne, e bd one skuteczne i e nie bdzie mona ich obej nie bd przeszkadza przy wykonywaniu pracy, ewentualne przewidywane straty przewysz koszt zastosowania rodkw ochrony informacje zamieszczone w instrukcjach pracy s wystarczajce i zrozumiae wykonywanie pracy przy uyciu narzdzi, maszyn i urzdze jest zgodnej z

przeznaczeniem,
pracownicy i inne osoby posiadaj odpowiednie oraz wystarczajce kwalifikacje by mogy by naraone na zagroenia, istniej odpowiednie dokumenty, e zalecane metody pracy s stosowane oraz zrealizowane s wymagane szkolenia, pracownicy s waciwie informowani o ryzyku resztkowym wystpujcym w kolejnych fazach pracy na stanowisku, gdy istnieje potrzeba zastosowania rodkw ochrony osobistej, to bd one dostarczone, a dostarczanie ich, sposb uycia, wymagane przeszkolenie odpowiednio dokumentowane,

zastosowane dodatkowe rodki zabezpieczajce, jeeli jest to konieczne, s wystarczajce.

3. DOKUMENTOWANIE OCENY RYZYKA

Po dokonaniu oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, naley zapisywa wyniki oceny. Sposb dokumentowania ryzyka zawodowego powinien by opracowany przez pracodawc. Szczegowo dokumentowania, zawarte w dokumentacji informacje, powinny odpowiada potrzebom wynikajcym z prowadzonej dziaalnoci, wystpujcych zagroe, struktury organizacyjnej i zatrudnienia. Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego powinna by tak opracowana, by bya punktem odniesienia do kolejnych wymaganych ocen ryzyka i zawiera tylko niezbdne informacje. Naley unika zapisw dotyczcych tych samych wielkoci w kilku dokumentach, poniewa istnieje niebezpieczestwo pominicia ktrego, gdy zachodzi konieczno dokonania poprawek lub wniesienia zmian. Jeeli do oceny ryzyka wykorzystywano informacje, ktre s zapisywane w innych dokumentach np. wartoci ste czynnikw rodowiska pracy, to w opracowywanej dokumentacji powinno si uywa odnonikw do tych dokumentw. Dokumentacja ta powinna zawiera grupy informacji, jakie wynikaj z procedury zarzdzania ryzykiem zawodowym: charakterystyk stanowiska pracy, informacje dotyczce identyfikacji zagroe, szacowanie parametrw ryzyka i jego wartociowanie, informacje dotyczce kryteriw akceptacji oraz poziomu ryzyka akceptowanego, rodki ochrony konieczne do zlikwidowania zagroe lub zmniejszenia ryzyka, wynik kocowy oceny ryzyka oraz zalecenia dotyczce monitorowania ryzyka i jego okresowej oceny, przepisy, normy lub wytyczne stosowane przy ocenie ryzyka. 3.1. Charakterystyka stanowiska pracy W charakterystyce stanowiska pracy powinny by umieszczone informacje majce istotny wpyw na bezpieczestwo pracy. Informacje te powinny zawiera: rodzaj stanowiska pracy, wykonywane na nim operacje technologiczne i procesy pracy ewentualnie czynnoci, jeeli jest to istotne dla bezpieczestwa, wraz z czasem ich wykonywania, wyposaenie stanowiska w narzdzia, materiay, maszyny, urzdzenia oraz rodki ochrony, podstawowe wskaniki bezpieczestwa, takie jak, np. masa przenoszonych materiaw, temperatura, cinienie itp., lokalizacj stanowiska pracy oraz ewentualne powizania z innymi stanowiskami, informacje o fazie obiektu, dla ktrego prowadzona bya ocena ryzyka, granice stanowiska pracy, osoby pracujce na stanowisku, wymagany oraz posiadany przez te osoby poziom wyksztacenia, wiedzy, zdolnoci i uprawnienia, inne osoby, ktre mog przebywa stale lub okresowo na stanowisku, zarejestrowane informacje o niebezpiecznych zdarzeniach i niedogodnociach, jakie miay miejsce w przeszoci. 3.2. Informacje dotyczce identyfikacji zagroe Informacje dotyczce identyfikacji zagroe powinny zawiera typ zagroenia, metody identyfikacji lub rdo, na podstawie ktrego zidentyfikowano zagroenie. Krtk charakterystyk zagroenia, sposb, w jaki moe doj do kontaktu (np. kiedy moe by

naraony pracownik), stosowane rodki ochrony. Jeeli, mimo wystpienia zagroenia, pominito w dalszej analizie, to rwnie krtkie uzasadnienie. 3.3. Szacowanie parametrw ryzyka i jego wartociowanie W czci dotyczcej szacowania i wartociowania ryzyka zawodowego naley pda jak zastosowano metod oceny ryzyka i jeeli jest to konieczne, krtkie uzasadnienie wyboru metody. Zalenie od zastosowanej metody naley take poda charakterystyk parametrw ryzyka, np. jego konsekwencje, ekspozycje oraz poziom wartociowanego ryzyka. Jeeli jest to istotne, to w opisie szacowania parametrw ryzyka powinno by podane rdo szacowania, np. wypadki z przeszoci, dane i dowiadczenie w szacowaniu parametrw ryzyka na podobnych stanowiskach lub przy podobnych zagroeniach, jak rwnie wtpliwoci w ocenie parametrw ryzyka i ich wpyw na wartociowanie ryzyka. Naley zwrci tu uwag, e jeeli w zastosowanej metodzie ryzyko wartociowa jest liczb, to w dokumentacji poziom ryzyka powinien by podany rwnie opisowo. 3.4. Informacje dotyczce kryteriw akceptacji oraz poziomu ryzyka akceptow anego Wymagane jest, by kryteria akceptacji ryzyka zawodowego byy podawane dla stanowisk pracy o duym i bardzo duym ryzyku. Akceptowanie ryzyka duego wymaga uzasadnienia ze szczeglnym wskazaniem zasad postpowania lub wykonywania pracy. Powinny si tu znale rwnie informacje o szczeglnych, bd rzadko spotykanych zagroeniach i zwizanym z nimi ryzykiem. 3.5. rodki ochrony konieczne do zlikwidowania zagroe lub zmniejszeniem ryzyka Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego powinna zawiera sposoby uniknicia skutkw ryzyka. Powinny tu by podane konieczne do zastosowania rodzaje rodkw ochrony oraz konsekwencje, jakie mog mie miejsce, gdy nie bd one stosowane. 3.6. Wynik kocowy oceny ryzyka oraz zalecenia dotyczce monitorowania ryzyka i jego okresowej oceny Informacje kocowej oceny ryzyka powinny zawiera warto ryzyka resztkowej jeeli ono wystpuje po zastosowaniu rodkw ochrony, sposb monitorowania ryzyka oraz jeeli to konieczne, wytyczne do nastpnej oceny ryzyka, np. terminy, szczegy dotyczce, jakich zagroe ma dotyczy ocena ryzyka itp. Ponadto takie informacje, jak: ktre grupy pracownikw s szczeglnie naraone na ryzyko; jakie rodzaje ryzyka budz obawy.

3.7. Przepisy, normy lub wytyczne stosowane przy ocenie ryzyka

Dokumentacja oceny ryzyka powinna rwnie zawiera przepisy, normy i wytyczne, ktre wykorzystano lub na podstawie ktrych wykonano ocen ryzyka. Mog to by wymagania zewntrzne, np. pastwowe, ale rwnie wprowadzone w organizacji wewntrzne zarzdzenia. Dokumentacja powinna wykaza, e cele oceny ryzyka zostay osignite oraz sposb, w jaki to osignito. Dokumentacja oceny ryzyka powinna by prowadzona w porozumieniu z pracownikami i/lub ich przedstawicielami i przy ich wspudziale, oraz powinna by udostpniana do wgldu. Zainteresowani pracownicy powinni by informowani o wyniku oceny, ktra dotyczy ich stanowiska pracy oraz dziaa podjtych w wyniku tej oceny. Dokumentacja powinna by rwnie udostpniana pracownikom wyznaczonym przez pracodawc do penienia funkcji zwizanych z bezpieczestwem i higien pracy.

4. INFORMOWANIE O RYZYKU ZAWODOWYM

Po wykonaniu oceny ryzyka pracodawca ma obowizek poinformowa pracownikw o poziomie ryzyka i jego skutkach. Sposb przekazywania tej informacji moe by ustalony przez pracodawc. Spenienie tego obowizku jest najczciej realizowane poprzez przedstawienie pracownikowi do wgldu, opracowanej w zakadzie na podstawie oceny ryzyka, karty informacji o ryzyku zawodowym. Naley pamita o opisanych wczeniej typach stanowisk pracy, jakie rozrnia si ze wzgldu na rodzaje i organizacj prac. Wynikajce std praktyczne podejcie do oceny ryzyka zawodowego bdzie miao rwnie & bicie w sposobie informowania o ryzyku zawodowym. Na jednozawodowych stanowisk o staych warunkach pracy bdzie to zazwyczaj jedna karta, na ktrej zebrano wszystkie informacje, jakie pracownik powinien otrzyma na temat ryzyka zawodowego. Dla stanowisk pracy wielozawodowych o staych warunkach, jednozawodowych o zmieniajcych okresowo warunkach oraz wielozawodowych o zmieniajcych si warunkach, informacji o ryzyku zawodowym moe skada si z wielu kart, zalenie od tego, na jakim stanowisk w jakich warunkach pracownik bdzie wykonywa prac. Przekazywanie informacji o ryzyku zawodowym przez kart informacji stwarza jednak niebezpieczestwo, e w praktyce pracownicy odpowiedzialni za przekazywanie informacji o ryzyku zawodowym mog si ogranicza tylko do formalnego spenienia obowizku, tzn dania podpisywania karty przez informowanych pracownikw, a tre informacji nie I dzie objaniana. Z tego te powodu dobrze jest, jeeli informowanie o ryzyku zawodowy odbywa si w ramach szkole pracownikw, a szczeglnie szkole z zakresu bezpiecz? stwa i higieny pracy. Program takich szkole powinien uwzgldnia wszystkie istotne i pracownika a wynikajce z oceny ryzyka zawodowego elementy (nie naley przekazy! pracownikom caej procedury zarzdzania ryzykiem). Zgromadzona w ramach ocenyij zyka wiedza o stanowisku pracy, wszystkich istotnych dla ochrony pracy zachodzcych nim procesach, powinna by przekazywana pracownikom na szkoleniach. Treci zwzar bezporednio ze stanowiskiem i wykonywan na nim prac oraz umiejtny sposb K przekazywania s czynnikami, ktre wzbudz zainteresowanie pracownikw i uatrakcyji szkolenia. Szkoleni pracownicy mog bra czynny udzia w dyskusjach o warunkach prac na ich stanowisku i stosowanych rozwizaniach. Ponadto z dyskusji tych mona czerp wiedz, ktr mona wykorzysta w okresowych ocenach ryzyka. Informujc o ryzyku zawodowym naley pamita, e: informowanie o ryzyku zawodowym pracownikw jest obowizkiem pracodawcy pracodawca ma obowizek poinformowa o ryzyku zawodowym wszystkich pracownikw zatrudnionych w organizacji, pracownicy powinni potwierdzi fakt poinformowania ich o ryzyku zawodowym. informacja o ryzyku zawodowym powinna zawiera objanienia, tre informacji powinna zawiera co najmniej: informacj o zagroeniach, skal ryzyka - wynik wartociowania ryzyka, zasady ochrony przed zagroeniami. W zalenoci od warunkw, jakie s na stanowisku pracy, wykonywanych na nim czynoci i wystepujcych zagroe, tre informacji o ryzyku zawodowym mona rozszerzy o wiedz, jak zgromadzono oceniajc ryzyko zawodowe. Karta informacji o ryzyku zawodowym z zamieszczonymi w niej dodatkowymi treciami moe by jednoczenie swoist instrukcj bezpiecznego postpowania pracownika. Tre informacji o ryzyku zawodowym moe zawiera:

 charakterystyk stanowiska pracy, ._____informacj o zagroeniach wraz z ich charakterystykami, skal ryzyka, _______charakter ryzyka, jego stao, mierzalno, postrzegalno, _______skutki ryzyka - wypadkowe, chorobowe, _______prawdopodobiestwo z jakim skutki te mog wystpi, _______- sposb w jaki moe doj do kontaktu z zagroeniami, _______zasady ochrony przed zagroeniami oraz kontroli ryzyka, sposb reagowania pracownikw w sytuacjach zagroenia. Przykad treci, jakie moe zawiera karta informacji o ryzyku zawodowym podano % Czci III.

5. ZAGROENIA SZKODLIWYMI CZYNNIKAMI BIOLOGICZNYMI

W wielu zawodach pracownicy maj kontakt ze szkodliwymi czynnikami biolog nymi, do takich zawodw naley suba zdrowia, przetwrstwo rolno-spoywcze, p r2ec| walnictwo podw rolnych, rolnictwo i lenictwo, gospodarka ciekami i odpadami, sta weterynaryjne, konserwatorzy zabytkw i wiele innych. Mikroorganizmy znajduj zastn. wanie do produkcji lekarstw, rodkw spoywczych oraz w produkcji rnych wyrot ale w wielu przypadkach mog stanowi powane niebezpieczestwo, jako czynniki ww ujce choroby. Zalenie od rodzaju pracy moliwe s cikie choroby, infekcje, uczul oraz dugotrwae osabienie i zaburzenia ukadu odpornociowego.

5.1. Klasyfikacja szkodliwych czynnikw biologicznych

Szkodliwe czynniki biologiczne sklasyfikowano w czterech grupach opierajc si nastpujcych kryteriach [33]: prawdopodobiestwa wywoania chorb u czowieka, moliwych skutkach naraenia pracownika prawdopodobiestwa rozprzestrzeniania si wrd ludzi, skutecznoci profilaktyki i leczenia.

Grupa 1
Wywoanie chorb u ludzi przez czynniki nalece do grupy pierwszej jest mao prawdopodobne.

Grupa 2
Czynniki te mog wywoywa choroby u ludzi, mog by niebezpieczne dla pracownikw, ale rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest mao prawdopodobnej, zwyczaj istniej w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia. Grupa 3 Czynniki te mog wywoywa u ludzi cikie choroby, s niebezpieczne dla pracownikw, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj istniej w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.

Grupa 4
Czynniki te wywouj u ludzi cikie choroby, s niebezpieczne dla pracownika a rozprzestrzenienie czynnikw w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj nie istniej w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki lub leczenia. 5.2. Informacje o szkodliwym czynniku biologicznym Przy ocenie ryzyka zawodowego przy naraeniu na czynniki biologiczne naley bra pod uwag: wykaz i klasyfikacj szkodliwych czynnikw biologicznych, rodzaj, stopie oraz czas trwania naraenia na dziaanie szkodliwego czynnika biologicznego, potencjalne dziaanie w wyniku naraenia (alergizujce, toksyczne, choroba), drog przenoszenia, istnienie skutecznej szczepionki, specyficzne czynnoci, np. powodujce powstawanie aerozoli, czynnoci wykonywane przy duym steniu czynnika biologicznego, czynnoci w naraeniu na czynnik biologiczny o niskiej dawce infekcyjnej, wykonywanie czynnoci z czynnikami znajdujcymi si w wysokiej grupie ryzyka,

wykonywanie czynnoci z czynnikami wysoce infekcyjnymi, przy wysokim ryzyku skaleczenia si itp.), informacje na temat: potencjalnego dziaania alergizujcego lub toksycznego szkodliwego czynnika biologicznego, chorb, ktre mog wystpi w nastpstwie naraenia, stwierdzonych chorb, ktre maj bezporedni zwizek z wykonywan prac, profilaktyki i dziaa zapobiegawczych, czasu przechowywania dokumentw (przypadki, kiedy rejestr pracownikw naraonych na dziaanie tego czynnika biologicznego ma by przechowywany przez okres duszy ni 10 lat po zakoczeniu ostatniego zanotowanego przypadku naraenia). Informacje na temat potencjalnego dziaania alergizujcego lub toksycznego szkodliwego czynnika biologicznego zamieszczono w wykazie czynnikw biologicznych (zacznik 1 do rozporzdzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynnikw biologicznych dla zdrowia w rodowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracownikw zawodowo naraonych na te czynniki Dz. U. Nr 81, poz. 716, pn. zm.). W wyej wymienionym wykazie czynniki o dziaaniu uczulajcym zostay oznaczone liter A, czynniki wytwarzajce toksyny liter T. Czynniki, przeciw ktrym istnieje skuteczna szczepionka oznaczono liter V. Jeeli wymagany czas przechowywania rejestru pracownikw naraonych na dany czynnik biologiczny jest duszy ni 10 lat od ostatniego zanotowanego przypadku naraenia, to taki czynnik zosta oznaczony liter D.

5.3. Sposb przenoszenia szkodliwego czynnika biologicznego

Drobnoustroje mog by przenoszone: drog kropelkow (np. wirus grypy, wirus ptasiej grypy) lub pyow (np. bakterie gorczki Q rickettsia); drog pokarmow, np. wirusowe zapalenie wtroby typu A; - przez krew i inne pyny ustrojowe (bezporednie, ugryzienie, skaleczenie wirusowe zapalenie wtroby typu B i C, wcieklizna; przez gleb, np. tec; przez wektory (kleszcze, komary itp.), np. kleszczowe zapalenie mzgu. 5.3.1. Obowizki pracodawcy W przypadku prac, przy ktrych pracownicy s naraeni na dziaanie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 zagroenia, pracodawca zobowizany jest do prowadzenia rejestru tych prac. Pracodawca ma obowizek przechowywania rejestru pracownikw naraonych dziaanie czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 przez okres lat, oraz dla czynnikw oznaczonych liter D" w zaczniku do rozporzdzenia przez okres duszy ni 10 lat od dnia ostatniego odnotowanego przypadku zachorowa przy naraeniu na szkodliwy czynnik biologiczny, ktry moe by przyczyn choroby przewlekej lub utajonej, ktra, w wietle obecnej wiedzy, jest niemoliwa do zdiagnozowania do czasu rozwinicia si choroby, o wyjtkowo dugim okresie wylgania, o nawracajcym charakterze w dugim okresie pomimo leczenia, mogcej powodowa powane, dugookresowe powikania. Pracodawca zobowizany jest do zapewniania pracownikom rodkw hermetyczne w celu zapobiegania i redukcji przypadkowego przeniesienia lub uwolnienia szkodliwe czynnika biologicznego. W przypadku naraenia na szkodliwe czynniki biologiczne pod szczegln ochrona pracownicy modociani oraz kobiety w ciy i karmice piersi.

Dla kobiet w ciy lub karmicych piersi wzbronione s prace: stwarzajce ryzyko zakaenia: wirusem zapalenia wtroby typu B, wirusem & wietrznej i ppaca, wirusem ryczki, wirusem HIV, wirusem cytomegalii, paeczk listeriozy, toksoplazmoz; przy obsudze zwierzt dotknitych chorobami zakanymi inwazyjnymi. Dla modocianych wzbronione s prace, przy ktrych: rdem zakaenia lub zaraenia moe by chory czowiek lub materia zakany pochodzenia ludzkiego, tj. krew, tkanki, mocz, ka itp., w tym w szczeglnoci wszelkie prace w szpitalach (oddziaach zakanych), wystpuj zagroenia czynnikami biologicznymi, przenoszonymi na czonie przez kontakt ze zwierztami lub produktami pochodzenia zwierzcego. A w szczeglnoci: drobnoustrojami chorb odzwierzcych, tj. zoonozami, alergenami pochodzenia zwierzcego: wydalinami, roztoczem, sierci, upieem zwierzt hodowlanych, pyem jedwabiu naturalnego, pierzem ptakw, mczk rybn itp., wystpujcymi w przetwrstwie i hodowli, wystpuje zagroenia czynnikami biologicznymi pochodzenia rolinnego lub mikroorganizmami przenoszonymi przez roliny: drobnoustrojami wystpujcymi w rolinach, tj. bakteriami, promieniowcami, grzybami itp., ktre stanowi zagroenie w trakcie procesw magazynowania, przetwarzania i uytkowania rnych surowcw rolinnych, pyami pochodzenia rolinnego, powodujcymi stany uczuleniowe, w tym W szczeglnoci pyami zboowymi, paszowymi, tytoniowymi i z zi leczniczych.

5.3.2 Ocena ryzyka zawodowego

Przy ocenie ryzyka zawodowego w naraeniu na szkodliwe czynniki biologiczne postpuje si podobnie, jak przy ocenie innych zagroe.
Krok pierwszy

pierwszym krokiem przy ocenie ryzyka zawodowego w naraeniu na szkodliwe czyn-ki biologiczne jest charakterystyka stanowiska zawierajca nastpujce elementy: procesy pracy, typowe czynnoci w ramach procesu pracy, czynniki biologiczne wystpujce w rodowisku pracy, _____miejsce wystpowania czynnikw biologicznych na stanowisku pracy, _____dostpne oglne informacje dotyczce naraenia.
Krok drugi

Drugim krokiem jest identyfikacja i charakterystyka zagroe, gdzie naley okreli: rodzaj szkodliwego czynnika biologicznego, rdo zagroenia (np. czowiek, zwierzta, gleba itp.), grup zagroenia, czas trwania naraenia, potencjalne dziaanie, drogi przenoszenia, objawy zakaenia (tylko w przypadku, gdy objawy jednoznacznie wskazuj jed nostk chorobow), moliwe skutki zakaenia, skuteczno metod profilaktycznych i leczenia, ilo zachorowa w zakadzie. Krok trzeci Kolejnym krokiem jest szacowanie ryzyka: prawdopodobiestwa zakaenia, skutkw zakaenia (choroby, ewentualne dziaania alergizujce i/lub wywoujce zatrucie), ekspozycji na zakaenie.

Krok czwarty
W kroku czwartym wartociuje si ryzyko i okrela si, czy jest ono dopuszczalne Krok pity Po ocenie ryzyka naley wybra dziaania ograniczajce lub eliminujce ryzyko 5.3.3. rodki ochronne stosowane przy naraeniu na szkodliwe czynniki giczne Przy pracach naraajcych na szkodliwe czynniki biologiczne zasady postpowania i rodki ochrony zostay okrelone w rozporzdzeniu Ministra Zdrowia z dnia 22HH 2005 r. w sprawie szkodliwych czynnikw biologicznych dla zdrowia w rodowisku oraz ochrony zdrowia pracownikw zawodowo naraonych na te czynniki (Dz U poz. 716, z pn. zm.). Oglne rodki ochronne: rodki konstrukcyjne i techniczne - atwe do czyszczenia powierzchnie i sprztu, redukcja i ochrona przed aerozolami i oparami, rodki organizacyjne - monitoring oraz procedury postpowania odpowiednio wystpujcych czynnikw biologicznych, higieniczne: pomieszczenia higienicznosanitarne (azienki i przebieralnie), pomieszczenia socjalne,

mycie rk,

zakaz spoywania posikw i palenia papierosw w miejscu pracy, regularne mycie (odkaanie) stanowiska, szkolenia itp., rodki ochrony indywidualnej - w zalenoci od rodzaju czynnika zgodnie z ryzyka, profilaktyka z zakresu medycyny pracy - badania profilaktyczne, szczepienia ochronne. Specjalne rodki ochronne Specjalne rodki ochronne dla czynnoci przy naraeniu na czynniki biologiczne ciowo dla 2 oraz 3 i 4 grupy zagroenia, wybrane odpowiednio dla grupy zagroenia podstawie wymaga podanych w zacznikach rozporzdzenia [33], to rodki hermetus ci i stopnie hermetycznoci. 5.3.4. Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego przy naraeniu na czynniki biologiczne Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego przy naraeniu na czynniki biologicznej winna zawiera: wykaz pracownikw naraonych na szkodliwe czynniki biologiczne,
charakterystyk czynnika biologicznego: grup zagroenia, rdo zagroenia, sposb kontaktu, drog przenoszenia, objawy, skutki zagroenia, potencjalne dziaanie (drobnoustroje produkuj toksyny, mog powodowa alergi), czy s dostpne skuteczne szczepienia ochronne, czy naley przechowywa dokumentacj przez okres duszy ni 10 lat, ekspozycj na zagroenie, prawdopodobiestwo zakaenia (rejestr chorb), dziaania profilaktyczne.

6. ZAGROENIA SZKODLIWYMI CZYNNIKAMI CHEMICZNYMI

W wielu zawodach pracownicy maj kontakt ze szkodliwymi czynnikami chemicznymi. Bardzo dua ilo substancji chemicznych powoduje, e moliwo ich wykorzystania jest ogromna, powstaj nowe preparaty. Ocena ryzyka zawodowego przy narazeniu czynniki chemiczne polega na zidentyfikowaniu substancji i preparatw szkodliwych dla zdrowia, ustaleniu ich stenia w rodowisku pracy oraz porwnaniu wyniku z poziome uznawanym za dopuszczalny. Emisja szkodliwych substancji chemicznych do rodowiska pracy moe nastpi w postaci aerozolu, gazw, par, cieczy i cia staych. Skutki naraenia mog by miejscow (dranice, rce lub uczulajce) lub ukadowe (powodujce zmiany w orodkowym ukadzie nerwowym, w narzdach wewntrznych, np. w wtrobie lub nerkach. Skutek naraa na szkodliwe substancje i preparaty moe mie charakter ostry (zatrucie wywoane jednorazow dawk) lub przewleky (wywoane kontaktem z maymi dawkami w duszym okesie czasu). Nastpstwa kontaktu mog si pojawi natychmiast lub po wielu latach [39]

6.1. Klasyfikacja szkodliwych substancji i preparatw chemicznych

Celem klasyfikacji substancji i preparatw chemicznych jest okrelenie takich waciwoci, ktre mog stwarza niebezpieczestwo podczas ich normalnego stosowania. Ograniczenia stawiane uytkownikom substancji i preparatw chemicznych zawarte s w ustawie z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr poz. 84, z pn. zm.). Zwizki chemiczne zostay zaklasyfikowane, pod wzglda stwarzanych przez nie zagroe dla zdrowia i rodowiska. Kada stosowana substancja chemiczna musi by nie tylko sklasyfikowana, ale i odpowiednio oznakowana (znakiem i symbolem ostrzegawczym). Uytkownicy poddanych klasyfikacji substancji chemiczny! bd zatem poinformowani o tym, jakie zagroenia i niebezpieczestwa mog one wywoywa. Klasyfikacja substancji na podstawie waciwoci fizykochemicznych: o waciwociach wybuchowych, o waciwociach utleniajcych, skrajnie atwopalne, wysoce atwopalne, atwopalne. Klasyfikacja substancji na podstawie toksycznoci: bardzo toksyczne, toksyczne, szkodliwe, dranice, uczulajce. KLAsyfikacja substancji na podstawie analizy skutkw specyficznych dla zdrowia czowieka: rakotwrcze, mutagenne, dziaajce szkodliwe na rozrodczo.

6.2. Drogi wchaniania szkodliwych czynnikw chemicznych Wchanianie szkodliwych czynnikw chemicznych moe odbywa si drog: pokarmow

oddechow,
bezporednio przez skr lub bony luzowe. 6.3 Obowizki pracodawcy Pracodawca jest obowizany do poinformowania pracownika o stwarzanych przez szkodliwe substancje i preparaty zagroeniach dla zdrowia. Obowizkiem pracodawcy jest rwnie zapoznanie pracownika z informacjami zawartymi w karcie charakterystyki substancji niebezpiecznych oraz podjcie niezbdnych dziaa zapobiegajcych powstaniu zagroenia. Ponadto pracodawca jest obowizany do uzyskania dodatkowej informacji od dostawcy (producenta, importera lub dystrybutora) czynnika chemicznego lub z innych dostpnych mu rde, jeeli jest to niezbdne w celu dokonania oceny ryzyka zawodowego. Szczegln ochron s objci pracownicy modociani i kobiety w ciy oraz karmice piersi. Dla kobiet w ciy i karmicych piersi wzbronione s prace w naraeniu na dziaanie czynnikw rakotwrczych i o prawdopodobnym dziaaniu rakotwrczym, ponadto w naraeniu na nastpujce substancje chemiczne niezalenie od ich stenia w rodowisku pracy [42]: chloropren, 2-etoksyetanol, etylenu dwubromek, leki cytostatyczne, mangan, 2-metoksyetanol, ow i jego zwizki organiczne i nieorganiczne, rt i jej zwizki organiczne i nieorganiczne, styren, syntetyczne estrogeny i progesterony, wgla dwusiarczek, preparaty ochrony rolin. Kobietom w ciy i karmicym piersi wzbronione s rwnie prace w naraeniu dziaanie rozpuszczalnikw organicznych, jeeli ich stenie w rodowisku pracy przekracza wartoci 1/3 najwyszych dopuszczalnych ste. Pracownikom modocianym [41] wzbronione s prace w naraeniu na dziaali stancji i preparatw chemicznych, w tym rodkw ochrony rolin, sklasyfikowanych toksyczne (T), bardzo toksyczne (+T), rce (C), lub wybuchowe (E). Ponadto modocianym wzbronione s prace w naraeniu na substancje sklasyfikowane jako szkodliwe, ktrym przypisano jeden lub wicej nastpujcych zwrotw zagroe: zagraa powstaniem bardzo powanych nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

(R39),
moe powodowa uczulenie w nastpstwie naraenia drog oddechow (R42) moe powodowa uczulenie w kontakcie ze skr (R43), moe powodowa raka, moe powodowa dziedziczne wady genetyczne (R46), stwarza powane zagroenie dla zdrowia w nastpstwie dugotrwaego naraa (R48), moe upoledza podno (R60), moe dziaa szkodliwie na dziecko w onie matki (Rl), moliwe ryzyko powstania powanych zmian w stanie zdrowia (R68). Modocianym wzbronione s prace w naraeniu na substancje sklasyfikowanej dranice (Xi), ktrym przypisano jeden lub wicej nastpujcych zwrotw zagroe produkt skrajnie atwopalny (R12), moe powodowa uczulenie w nastpstwie naraenia drog oddechow (R42) moe powodowa uczulenie w kontakcie ze skr (R43).

Modocianym wzbronione s rwnie prace w naraeniu na dziaanie czynnikw i procesw technologicznych o dziaaniu rakotwrczym lub mutagennym, prace w kontakt z lekami psychotropowymi. 6.4. Informacje do oceny ryzyka zawodowego przy naraeniu na szkodliwe czynniki chemiczne W ocenie ryzyka zawodowego naley uwzgldni: niebezpieczne waciwoci czynnika chemicznego; otrzymane od dostawcy informacje dotyczce zagroenia czynnikiem chemicznym oraz zalece jego bezpiecznego stosowania, w szczeglnoci zawarte w kart charakterystyki; rodzaj, poziom i czas trwania naraenia; wyniki pomiarw rodowiska pracy; wartoci najwyszych dopuszczalnych ste w rodowisku pracy, jeeli ZCM ustalone; wartoci dopuszczalnych ste w materiale biologicznym, jeeli zostay ustalone,

efekty dziaa zapobiegawczych; wyniki oceny stanu zdrowia pracownikw, jeeli zostaa przeprowadzona; warunki pracy przy uytkowaniu czynnikw chemicznych, z uwzgldnieniem iloci tych czynnikw. 6.5. Ocena ryzyka zawodowego
Krok pierwszy

Pierwszym krokiem przy ocenie ryzyka zawodowego w naraeniu na szkodliwe czynniki chemiczne jest charakterystyka stanowiska: procesy pracy, _________typowe czynnoci w ramach procesu pracy, czynniki chemiczne wystpujce w rodowisku pracy, _________miejsce wystpowania czynnikw chemicznych na stanowisku pracy, _________dostpne oglne informacje dotyczce naraenia.
Krok drugi

Drugim krokiem jest identyfikacja i charakterystyka zagroe, gdzie naley okreli: rodzaj szkodliwego czynnika chemicznego, rdo zagroenia, stenie w rodowisku pracy, czas trwania naraenia, potencjalne dziaanie (niezalene, sumujce, synergistyczne - wspomagajce, antagonistyczne - osabiajce), drogi wchaniania, objawy zdrowotne, moliwe skutki zdrowotne.
Krok trzeci

Kolejnym krokiem jest szacowanie ryzyka: prawdopodobiestwa naraenia, skutkw naraenia (choroby, ewentualne dziaania alergizujce i/lub wywoujce zatrucie, poparzenie chemiczne itp.), ekspozycji na zagroenie.
Krok czwarty

W tym kroku wartociuje si ryzyko i okrela si, czy jest ono dopuszczalne.
Krokpity

Po ocenie ryzyka naley wybra dziaania ograniczajce lub eliminujce ryzyko. W ocenie ryzyka zawodowego naley bra pod uwag takie prace, w ktrych moe wystpi istotny wzrost naraenia. Do takich prac nale np. naprawy. W przypadkach gdy wystpuje naraenie na kilka czynnikw chemicznych, naley oceni

ryzyko stwarzane przez wszystkie czynniki chemiczne cznie. Pracodawca obowizany jest do ponownej oceny ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny, jeeli nastpi: zmiana w skadzie czynnika chemicznego; zmiana w procesie technologicznym; postp wiedzy medycznej dotyczcej oddziaywania tego czynnika na zdrowi dzi.

6.6. rodki ochronne stosowane przy naraeniu na szkodliwe czynniki chemiczne

rodki techniczne: rodki konstrukcyjne i techniczne (zmiany w procesie technologicznym, zastosowanie hermetyzacji procesu), zastosowanie odpowiedniej wentylacji (redukcja i ochrona przed aerozolami gazami i oparami), oznakowanie opakowa, rurocigw itp., odpowiednie przechowywanie, pomiary rodowiska pracy. rodki organizacyjne: monitoring oraz procedury postpowania odpowiednie do wystpujcych czynnikw chemicznych, systematyczne kontrole stanu technicznego maszyn i innych urzdze technicznych, ograniczenie ekspozycji, higieniczne - prysznice bezpieczestwa, azienki i przebieralnie, pomieszczenie socjalne, mycie rk, zakaz spoywania posikw i palenia papierosw w miejscu pracy,

szkolenia itp., rodki ochrony indywidualnej - zgodnie z ocen ryzyka. 6.7. Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego przy naraeniu na czynniki chemiczne
Dokumentacja oceny ryzyka zawodowego przy naraeniu na czynniki chemiczne powinna zawiera informacje: wykaz pracownikw naraonych na szkodliwe czynniki chemiczne; charakterystyk czynnika chemicznego: rodzaj, rdo zagroenia, stenie w powietrzu, drogi wchaniania, skutki zagroenia, ekspozycj na zagroenie; prawdopodobiestwo nastpstw (rejestr chorb i wypadkw); dziaania profilaktyczne.

CZ II
7. METODY BADANIA ZAGROE I SZACOWANIA RYZYKA
Znanych jest wiele metod oceny ryzyka. Rni si one midzy sob przede wszystkim zastosowaniem techniki logicznego postpowania, precyzyjnoci oceny ryzyka oraz przyj tym poziomem szczegowoci analiz. Metody te mog mie zastosowanie w rnych obszarach dziaalnoci czowieka. Jedne znajduj zastosowanie w fazie projektowania, inne w fazie budowy lub w eksploatacji. Dla kadej z tych faz, w jakiej znajduje si obiekt mona dobra optymaln metod oceny ryzyka. Wrd metod oceny ryzyka s te takie, W ktrych zastosowanie daje poprawne rezultaty w wielu fazach obiektu. Ze wzgldu na zastosowanie praw logiki wrd metod oceny ryzyka rozrnia si metody indukcyjne i dedukcyjne. W metodach indukcyjnych wnioski oglne wyprowadzane s z przesanek bdcych ich szczeglnymi przypadkami. Dokonuje si w nich obserwacji i eksperymentw oraz wyprowadza na tej podstawie uoglnienia i formuuje hipotezy. Po ich weryfikacji tworzone s zasady, ktre maj zastosowanie rwnie w innych przypadkach. Ta zasada jest regu pozwalajc na przejcie od przypadkw zaobserwowanych do twierdze oglnych obejmujcych take przypadki niezaobserwowane. S to metody od szczegu do ogu". W metodach indukcyjnych poszukuje si zwizkw midzy elementami biorcymi udzia w zdarzeniu. Zakoczenie oceny nastpuje po okreleniu przyczyny, ktra ten zwizek moe wywoa.
PRZYKAD: Z obserwacji wielu zdarze zwizanych z upadkiem pracownikw na niszy poziom (upadkiem z wysokoci) wynika, e upadki takie kocz si mierci. Przyczyn upadku z wysokoci moe byc niestosowanie zabezpiecze przed upadkiem z wysokoci lub ich nieodpowiednie zastosowanie, zastosowanie zabezpiecze uszkodzonych itp. Mona postawi hipotez, e praca na wysokoci bez odpowiedniego zastosowania rodkw ochronnych przed upadkiem na niszy poziom koczy si mierci.

W metodach dedukcyjnych analiza prowadzona jest zgodnie z kierunkiem wynikania logicznego. Oznacza to, e kade nastpne stwierdzenie wynika z poprzedniego (nastpnik jest wydedukowany z poprzednika). Nastpstwo uznawane jest wtedy za prawdziwe, gdy za prawdziwe uznano stwierdzenie poprzednie. Sdy szczegowe wyprowadzane s z wnioskw oglnych. S to metody od ogu do szczegu". W metodach dedukcyjnych okrela si zdarzenia kluczowe i bada zdarzenia szczegowe, ktre zdarzenia kluczowe mog wywoywa.
PRZYKAD: Zdarzeniem kluczowym przy pracy na wysokoci jest upadek na niszy poziom. Zdarzeniami szczegowymi, ktre mog spowodowa upadek na niszy poziom s: niedostarczenie rodkw ochrony, dostarczenie rodkw ochrony niesprawnych, dostarczenie nieodpowiednich rodkw ochrony (np. zy rozmiar), brak moliwoci zamocowania, tolerowanie przez dozr zych zachowa (tolerowanie niestosowania rodkw ochronnych, mimo e pracownicy maj obowizek je stosowa), niezastosowanie rodkw ochrony itp.

Ze wzgldu na precyzj, z jak nastpuje ocena ryzyka rozrnia si metody jko&, we i ilociowe. Ilociowe szacowanie moe by prowadzone, gdy ma si do dyspozycji odpo^iei liczb

danych statystycznych dotyczcych iloci i rodzaju wypadkw, zdarze niebezni nych, chorb zawodowych, czasu naraenia na czynniki rodowiska pracy, liczby 2at nionych itp. Aby ocena ilociowa bya wiarygodna, dane te musz spenia wymagl statystyki.) Metody te, okrelane mianem metod precyzyjnych, stanowi grup metod, w kftt wykorzystywany jest rachunek prawdopodobiestwa; PSA - Probabilistic Saf Assessment Probabilistyczne Oceny Bezpieczestwa. PSA dostarczaj strukturalne, i logicznego podejcia do wyznaczania wiarygodnych, potencjalnych scenariuszy awar nych instalacji, ocen ich prawdopodobiestwa i skutkw. Znane s te pod nazw QM Quantitative Risk Assessment - Ilociowe Oceny Ryzyka [22]. Metody te znalazy zastosowanie do szacowania skutkw i prawdopodobiestw a/JT kim skutki mog wystpi oraz wartociowania ryzyka podczas awarii wystpujc w procesach, w ktrych skutki te s zwykle bardzo powane oraz mog mie istotne czenie zarwno dla zatrudnionych w zakadzie pracownikw, jak i dla spoeczestw Z tych powodw metody te maj zastosowanie w analizach bezpieczestwa w energeff jdrowej, instalacjach procesw chemicznych, platformach wydobywczych na morzuf Zalenie od metody maj zastosowanie w fazach projektowania, budowy i w eksploatat Niektre z nich mog by stosowane do analizy ryzyka zawodowego na stanowisk pracy. Zastosowanie ich w tym przypadku, ze wzgldu na zoony charakter, najczct nie jest uzasadnione. W analizach bezpieczestwa tymi metodami zakada si rne scenariusze C wy| pienia potencjalnych zdarze (awarii, wypadkw), szacuje prawdopodobiestwo P wys; pienia zdarzenia oraz skutki S zdarzenia. Oceniane ryzyko R jest funkcj wymieniony parametrw:

R=f(C,P,S)
gdzie: C- scenariusz zdarzenia, P - prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia, S skutki (straty) spowodowane zdarzeniem. Gdy nie ma dostpu do danych, ktre pozwalaj na wiarygodne ilociowe szacow ryzyka lub, gdy nie jest uzasadnione stosowanie skomplikowanych metod ilociowych, szacowania ryzyka maj zastosowanie metody jakociowe. W metodach tych szacowanym skutkom zdarzenia S i prawdopodobiestwu lub czst ci P, z jakim skutki te mog wystpi, przypisywane s umowne wielkoci chara* ryzujce ich warto. Przypisana warto charakteryzujca poziom skutkw oraz pa dopodobiestwa lub czstoci moe by okrelana opisowo lub jako liczba okrelaj! wag ich poziomu. Tworzone s w ten sposb skale szacowania skutkw i praw podobiestwa lub czstoci skutkw. W identyczny sposb wartociowane jest ryz\ko oraz tworzone jego skale. Metody te znalazy zastosowanie do szacowania skutkw i prawdopodobiestwa (cz-- ,) skutkw oraz wartociowania ryzyka wystpujcych podczas: projektowania, bu-s j eksploatacji. Nadaj si do oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy. Przy ocenie ryzyka tymi metodami zakada si wystpienie zdarzenia (wypadku, uszerbku na zdrowiu) wywoanego okrelonym zagroeniem Z i szacuje skutki S zdarzenia oraz prawdopodobiestwo lub czsto P, z jak skutki te mog wystpi. Oceniane ryzyko R zaley od wymienionych parametrw:

R =f(Z,P,S)
gdzie: Z-zagroenie, S - skutki (straty) spowodowane zdarzeniem, P - prawdopodobiestwo lub czsto wystpienia skutkw zdarzenia. Prawdopodobiestwo skutkw w metodach jakociowych nie jest prawdopodobiestwem zdefiniowanym matematycznie, lecz liczb (wag), stwierdzajc, e skutki dwch zdarze s szacowane na rnych poziomach. Ryzyko definiowane jest jako kombinacja czstoci lub prawdopodobiestwa wystpienia zdarzenia wywoujcego zagroenie i konsekwencji

(skutkw) zwizanych z tym zdarzeniem [12]. W odniesieniu do ryzyka w eksploatacji, tj. na stanowiskach pracy, na ktrych wystpuje zwizek przyczynowy midzy zagroeniami wystpujcymi w rodowisku pracy i wykonywan prac, przez ryzyko zawodowe okrela si prawdopodobiestwo wystpienia niepodanych zdarze, zwizanych z wykonywan prac, powodujcych straty, w szczeglnoci wystpienia u pracownikw niekorzystnych skutkw zdrowotnych w wyniku zagroe zawodowych wystpujcych w rodowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy [12]. Analiz ryzyka zawodowego przeprowadza si oddzielnie dla kadego moliwego zagroenia, ktre moe spowodowa okrelone skutki. Ryzyko zawodowe R dla kadego zagroenia mona wic przedstawi jako funkcj:

R =f(P,S)
gdzie: S - skutki (straty) spowodowane zdarzeniem, P - prawdopodobiestwo lub czsto wystpienia skutkw zdarzenia. Na prawdopodobiestwo wystpienia skutkw zdarzenia wpywa wiele czynnikw. Uwzgldniajc je mona precyzowa szacowanie prawdopodobiestwa skutkw, modyfikujc metod jakociowej analizy ryzyka. Przykadowo, jeeli uwzgldni si najbardziej istotne z nich, takie jak czstotliwo, z jak wystpuje zagroenie lub ekspozycja na zagroenie, czstotliwo, z jak moe wystpi zdarzenie niebezpieczne oraz moliwo zmniejszenia lub ograniczenia zagroenia przez zastosowanie rodkw ochronnych, prawdopodobiestwo skutkw zdarzenia P mona przedstawi jako ich funkcj:

P=f(E,W,G,I)
gdzie: E - czstotliwo, z jak wystpuje zagroenie lub ekspozycja na zagroenie, W prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia, G - moliwo zmniejszenia lub ograniczenia zagroenia, / - liczba osb naraonych. Uwzgldniajc powysze, ryzyko mona w tym przypadku okrela jako zalene od skutkw zdarzenia S, czstotliwoci, z jak wystpuje zagroenie lub ekspozycja na zagroenie E, prawdopodobiestwa wystpienia zdarzenia W, moliwoci zmniejszenia C ograniczenia zagroenia G oraz liczby osb naraonych /:

R=f(S,E,W,G,I)
Budowane s w ten sposb jakociowe metody oceny ryzyka, w ktrych ryzyko analizowane jest z rn szczegowoci. Niezalenie od tego w metodach oceny ryzyka stosowana jest rwnie rna metodologia. Wsplne cechy metodologiczne pozwalaj na wyrnienie takich metod, jak: matrycowe, wskanikowe, Metody oceny ryzyka ze wzgldu na stosowan metodologi mog by stosowane 4 oceny ryzyka zawodowego, w ktrym bezpieczestwo zawodowe zwizane jest z czstym wypadkami i zdarzeniami niebezpiecznymi. Skutki tych wypadkw i zdarze niebezpiecznych s zazwyczaj niewielkie lub rednie. Dotycz one pojedynczych pracownikw \i strat w ograniczonym zakresie w obrbie stanowiska pracy. Stosowane do oceny ryzyka zawodowego metody powinny by metodami prostymi, niewymagajcymi bardzi szczegowych analiz procesw produkcyjnych i rwnie mao pracochonnymi. Istnieje grupa metod, ktre maj zastosowanie do oceny ryzyka zwizanego z wypad kami lub zdarzeniami rzadkimi. Wypadki te i zdarzenia mona zaliczy do powanych awarii majcych katastrofalne znaczenie zarwno dla pracownikw, jak i spoeczestw Stosowane w tym przypadku do oceny ryzyka metody wymagaj szczegowej analizy procesw produkcyjnych, a co z tym si wie, odpowiedniej wiedzy. Mona oczywicie tymi metodami ocenia ryzyko zawodowe. Naley jednak bra pod uwag potrzeb zastosowania, poza szczeglnymi przypadkami np. w przemyle chemicznym, skomplikowanych i pracochonnych metod.

7.1.
Metoda ALARP As Low As Reasonably Practicable Tak Mae Jak Rozsdnie Moliwe
(wg AEA Technology)
Metoda ALARP prezentuje filozofi dotyczc ryzyka [24]. Przesaniem tej metody jest zrozumienie, e bez przeprowadzenia oceny zagroenia i wykorzystania tej oceny i praktycznych dziaaniach nie jest moliwe osignicie celu, ktrym jest podniesienie poziomu bezpieczestwa. Obszar ryzyka dzielony jest na trzy poziomy ryzyka akceptowalnego, tolerowanego oraz nieakceptowalnego i przedstawiany jest w postaci trjkta ryzyka (Rys'2.1)

W metodzie ALARP stosowane jest tzw. zdroworozsdkowe" podejcie do osignicia celu. Oznacza to, e ryzyko naley ocenia, stosowa rodki jego redukcji oraz wiadomie podejmowa decyzj o jego dopuszczalnym poziomie, stosujc zasad, e ryzyko powinno by Jak mae jak to jest rozsdnie moliwe". Koszty zastosowania rodkw redukcji ryzyka, jakie s wymagane do osignicia obszaru ryzyka tolerowanego, powinno by ekonomicznie uzasadnione. Na przyjcie poziomu ryzyka tolerowanego maj rnego rodzaju czynniki zewntrzne, takie jak: oglne tolerowanie przez rodowisk^ eczne zdarze wypadkowych i

strat, wiadomo konsekwencji, jakie mogp 0nie f nostki i cae spoeczestwa, grupy spoeczne i zawodowe, ktrych ryzyko dotyczy itn W metodzie ALARP przyjmowane s poziomy ryzyka: Ryzyko tolerowane: 10~3 na rok - maksymalny poziom oglnie tolerowanego ryzyka zawodowego 4 10" narok - maksymalny poziom tolerowanego ryzyka spoecznego (naraenie jest dobrowolne) 10"5narok poziom tolerowanego ryzyka w odniesieniu do zakadw 3 gdzie: np. 10 na rok oznacza mier jednej osoby na 1000 zdarze w cigu roku Wyszy poziom ryzyka wystpuje tylko w takich grupach zawodowych, jak: ryboowstwo morskie, piloci helikopterw, prace rozbirkowe itp. Ryzyko akceptowalne: 10"6 na rok - dla wszystkich grup Jest to poziom ryzyka: 10 razy niszy ni ryzyko poraenia prdem elektrycznym w domu, 100 razy niszy ni ryzyko wypadku drogowego. Zakada si, e przy tym poziomie ryzyka nie wystpuj niebezpieczne zdarzenia.

7.2. MATRYCE RYZYKA

Matryce (nazywane rwnie tablicami lub macierzami) ryzyka stanowi grup naiczciej dwuparametrowych do oceny ryzyka. W metodach tych parametrami metod, n Jgkutki z(jarzenia i prawdopodobiestwo skutkw zdarzenia, za ryzyko jest kombinacj ryzyka s parametrw. Matryce ryzyka s metodami indukcyjnymi pozwalajcymi na bl!iaCj: w ocen ryzyka. Szacowanie parametrw ryzyka odbywa si na kilku, najczciej jak0SWo szeciu poziomach. Wartociowanie ryzyka polega na okreleniu wartoci ryzyka przez obliczenie iloczynu parametrw ryzyka, i odczytaniu poziomu ryzyka z matrycy 7.2.1. Wstpna analiza zagroe PHA Preliminary HazardAnalysis Wstpna analiza zagroe PHA jest metod indukcyjn, pozwalajc na jakociowe owanie ryzyka. Przeznaczona jest do szacowania ryzyka zwizanego z zagroeniami, ! Tciami niebezpiecznymi i zdarzeniami niebezpiecznymi, wystpujcymi przy urzdze-h maszynach oraz ich systemach i podsystemach. Metoda zakada moliwo powstania wvpadku i szacuje jakociowo moliwe skutki wypadku lub moliw utrat zdrowia. iJfelby stosowana na wszystkich etapach bada, konstruowania i budowy, tzn. w fazach owadzenia prac rozwojowych, projektu wstpnego i technicznego oraz przy modyfikac- pr, jaC maszyn i urzdze. Ma rwnie zastosowanie w eksploatacji. Mona ni szacowa ko po zastosowaniu zaproponowanych rodkw ochronnych. Szacowanie ryzyka metoda PHA powinno by korygowane i aktualizowane, wedug potrzeb w kolejnych krokach rocedury analizy ryzyka, w kadym z etapw bada konstrukcji, budowy i eksploatacji. Analiza ryzyka prowadzona metod PHA obejmuje etapy: okrelenie granic obiektu, dla ktrego wykonywana jest ocena ryzyka, sporzdzenie listy zidentyfikowanych zagroe, oszacowanie ryzyka, tzn. okrelenie moliwych strat poprzez stopie szkd S i prawdopodobiestwa szkd zdarzenia P, z jakim szkody mog wystpi, wartociowanie ryzyka wyraone poprzez wskanik ryzyka W, ktre okrela zaleno: W = S*P gdzie: S - stopie szkd, P - prawdopodobiestwo szkd zdarzenia. Szacowanie stopnia szkd S i prawdopodobiestwa szkd P odbywa si wedug skali na szeciu poziomach dla kadego zidentyfikowanego zagroenia. Charakterystyk poszczeglnych poziomw przedstawiono poniej. S - stopie szkd Poziom 1 2 3 4 5 6 Charakterystyka znikome urazy lekkie szkody lekkie obraenia wymierne szkody cikie obraenia znaczne szkody pojedyncze wypadki miertelne cikie szkody zbiorowe wypadki miertelne szkody na bardzo du skal na terenie zakadu zbiorowe wypadki miertelne szkody na du skal poza terenem zakadu

Uwaga: Poziom 15 dotyczy oceny stopnia szkd i prawdopodobiestwa szkd dla zdarze na

terenie zakadu, poziom 6 poza terenem zakadu.

P - prawdopodobiestwo szkd Poziom 1 2 3 4 5 6

Charakterystyka bardzo nieprawdopodobne mao prawdopodobne zdarzajce si raz na 10 lat dorane wydarzenia zdarzajce si raz w roku dosy czste wydarzenia zdarzajce si raz w miesicu czste regularne wydarzenia zdarzajce si raz w tygodniu due prawdopodobiestwo wydarzenia

Po oszacowaniu parametrw ryzyko wartociowane jest na podstawie matrycy ryzyis (tablica 2.1).

Ryzyko wartociowane jest na trzech poziomach:

1 ___ 3 - ryzyko akceptowalne, 4 __ 9 - dopuszczalna akceptacja ryzyka po ocenie ryzyka, 10 25 (36) - ryzyko niedopuszczalne, wymagane zmniejszenie ryzyka. Uwaga Warto wskanika ryzyka poniej 25 dotyczy szacowania stopnia szkd dla szkd na stanowiskach pracy na terenie zakadu. PRZYKAD:
Jednym z zagroe na stanowisku laboranta w laboratorium chemicznym jest oparzenie kwasem Skutkiem oparzenia moe by cikie uszkodzenie ciaa Pracownik pracuje 8 godzin dziennie. W laboratorium wypadek oparzenia twarzy kwasem wydarzy si raz w cigu ostatnich 10 lat

Szacowanie parametrw ryzyka:

stopie szkd S = 3 - cikie obraenia, znaczne szkody, prawdopodobiestwo szkd' P = 2 - poniewa taki wypadek mia miejsce raz w cigu 10 lat.

Wartociowanie ryzyka:
Na przeciciu wartoci (tablica 2.1) poziomo S = 2 i pionowo P = 3 otrzymujemy warto ryzyka W=S- dopuszczalna akceptacja po ocenie ryzyka

7.2.2. Matryca Ryzyka 2 Matryca Ryzyka 2 jest metod indukcyjn, pozwalajc na jakociowe oszacowanie ryzyka. Moe by stosowana, podobnie jak metoda PHA, na wszystkich etapach projektowania, budowy i eksploatacji do szacowania ryzyka zwizanego z zagroeniami, sytuacjami niebezpiecznymi i zdarzeniami niebezpiecznymi. Metoda zakada moliwo powstania wypadku i szacuje jakociowo moliwe skutki wypadku, w tym rwnie moliw utrat zdrowia. Mona ni szacowa ryzyko po zastosowaniu zaproponowanych rodkw ochronnych. Analiza ryzyka prowadzona metod Matryca Ryzyka 2 obejmuje etapy:

okrelenie granic obiektu, dla ktrego wykonywana jest ocena ryzyka, sporzdzenie listy zidentyfikowanych zagroe, oszacowanie ryzyka, tzn. okrelenie moliwych strat poprzez skutki zdarzenia C i prawdopodobiestwa skutkw zdarzenia P, z jakim skutki mog wystpi, wartociowanie ryzyka wyraone poprzez wskanik ryzyka W okrelany

W=C*P
gdzie: C - skutki zdarzenia, P - prawdopodobiestwo skutkw zdarzenia. Szacowanie skutkw zdarzenia Ci prawdopodobiestwa skutkw. odbywasffilp
li szeciu klas dla kadego zidentyfikowanego zagroenia. Charakterystyk poszczego! klas przedstawiono poniej. C - skutki zdarzenia

Klasa

Charakterystyka

0 1
2

mier staa utrata zdrowia powany uraz

cikie obraenia, znaczne szkody 3 pomoc lekarska w szpitalu 4 pomoc lekarska 5 pierwsza pomoc P - prawdopodobiestwo skutkw Klasa Charakterystyka 0 niemoliwe Raz na 1000 lat. raz na 100 lat 1 nieprawdopodobne raz na 10 lat WM 2 raczej nieprawdopodobne raz na rok, raz na miesic 3 raczej prawdopodobne raz na rok, raz na miesic 4 prawdopodobne raz na dzie 5 bardzo prawdopodobne raz na dzie Po oszacowaniu parametrw ryzyko wartociowane jest na podstawie matrycy ryzyka (tablica 2.2).

PRZYKAD:
Jednym z zagroe na stanowisku sprztaczki jest uderzenie o nieruchome przedmioty Skutkiem takiego uderzenia mog byc siniaki, guzy, drobne skaleczenia itp Sprztaczka pracuje przez 8 godzin codziennie Takie wydarzenia maj miejsce bardzo czsto, sprztaczce udzielana jest tylko pierwsza pomoc zimny okad, plaster itp

Szacowanie parametrw ryzyka:

skutki zdarzenia' C = 5 - udzielenie pierwszej pomocy, ^^MT- prawdopodobiestwo skutkw P = 3 - raczej prawdopodobne, raz na miesic ^^BlA/artociowanie ryzyka Na przeciciu wartoci (tablica 2 2) C = 5 i P = 3 otrzymujemy warto wskanika ryzyka W- ryzyko akceptowalne

7,2.3. Matryca Ryzyka 3

Matryca Ryzyka 3 jest metod indukcyjn, pozwalajc na jakociowe oszacowanie ryzyka. Moe by stosowana na wszystkich etapach projektowania, budowy i eksploatacji do szacowania ryzyka zwizanego z zagroeniami, sytuacjami niebezpiecznymi i zdarzeniami niebezpiecznymi. Metoda zakada moliwo powstania wypadku i szacuje jakociowo moliwe skutki wypadku lub moliw utrat zdrowia. Mona ni szacowa ryzyko po ^zastosowaniu zaproponowanych rodkw ochronnych. Analiza ryzyka prowadzona metod Matryca Ryzyka 3 obejmuje nastpujce etapy: okrelenie granic obiektu, dla ktrego wykonywana jest ocena ryzyka, sporzdzenie listy zidentyfikowanych zagroe, oszacowanie ryzyka, tzn. okrelenie moliwych strat poprzez skutki i prawdopodobiestwa skutkw zdarzenia P, z jakim skutki mog Wyst wartociowanie ryzyka wyraone poprzez wskanik ryzyka W okrelany j W=C*P gdzie: C - skutki zdarzenia, P - prawdopodobiestwo skutkw. Szacowanie skutkw zdarzenia C i prawdopodobiestwa skutkw P odbywJWP li piciu klas dla kadego zidentyfikowanego zagroenia. Charakterystyk poszilfP klas przedstawiono

poniej. C - skutki zdarzenia skala Charakterystyka Opis jakociowy 1 katastrofalne wiele ofiar miertelnych 2 wielkie pojedyncze ofiary miertelne liczne urazy nieodwracalne 3 bardzo powane urazy nieodwracalne 4 powane powane urazy odwracalne 5 mae absencja P - prawdopodobiestwo skutkw Skala-Charakterystyka Opis jakociowy A moliwe raz w roku 0,3 do 3 B rzadkie, ale moliwe 0,03 do 0,3 C raczej niemoliwe 0,003 do 0,03 niemoliwe 0,0003 do 0,003 D E cakiem niemoliwe 0,00003 do 0,0003 Po oszacowaniu parametrw ryzyko wartociowane jest z matrycy ryzyka (tablica 21)

PRZYKAD:

Jednym z zagroe na stanowisku sprzedawcy w sklepie ze sprztem AGD jest przecienie uka du ruchu przy podnoszeniu i przemieszczaniu cikich przedmiotw. Pracownik wykonuje zadanie codziennie przez 8 godzin dziennie. Takie zdarzenia miay miejsce kilkakrotnie w cigu ostatnich 10 lat. Szacowanie parametrw ryzyka: skutki zdarzenia: C = 4 - urazy powane, ale odwracalne, prawdopodobiestwo skutkw: P - B - rzadkie, ale moliwe. Wartociowanie ryzyka: Na przeciciu wartoci (tablica 2.3) poziomo P = B i pionowo C = 4 otrzymujemy warto wskanika ryzyka

W= TNA - ryzyko tolerowane z koniecznoci szybkiej poprawy.

7.2.4. Matryca Ryzyka 4 (wg Allgemeine Theme)

Matryca Ryzyka 4 [20] jest metod indukcyjn, pozwalajc na jakociowe oszacowanie ryzyka. Moe by stosowana na wszystkich etapach projektowania, budowy i eksploatacji do szacowania ryzyka zwizanego z zagroeniami, sytuacjami niebezpiecznymi i zdarzeniami niebezpiecznymi. Zalecana jest szczeglnie do stosowania w eksploatacji do oceny ryzyka zawodowego. Metoda zakada moliwo powstania wypadku i szacuje jakociowo moliwe skutki wypadku w tym moliw utrat zdrowia. Mona ni szacowa ryzyko po zastosowaniu zaproponowanych rodkw ochronnych. Analiza ryzyka prowadzona metod Matryca Ryzyka 4 obejmuje etapy: okrelenie granic obiektu, dla ktrego wykonywana jest ocena ryzyka, sporzdzenie listy zidentyfikowanych zagroe, oszacowanie ryzyka, tzn. okrelenie moliwych strat poprzez skutki zdarzenia i prawdopodobiestwa skutkw zdarzenia B, z jakim skutki mog wystpi, wartociowanie ryzyka wyraone poprzez wskanik ryzyka R okrelany jako:

R=A*B
gdzie: A - skutki zdarzenia, B - prawdopodobiestwo wystpienia skutkw. Szacowanie skutkw zdarzenia A i prawdopodobiestwa skutkw B odbywa si w skali szeciostopniowej dla kadego zidentyfikowanego zagroenia. Charakterystyk poszczeglnych klas przedstawiono poniej. A - Skutki zdarzenia Skala Charakterystyka A katastrofalne B bardzo krytyczne C krytyczne D mao krytyczne E nieznaczne F nieistotne B - Prawdopodobiestwo skutkw Skala Charakterystyka 1 czsto 2 wystarczajco czsto 3 okazjonalne

4 5

rzadko bardzo rzadko

6 nieprawdopodobne Po oszacowaniu parametrw ryzyko wartociowane jest z matrycy ryzyka (tablica 2.4)

PRZYKAD: Na stanowisku hydraulika jednym z zagroe jest skaleczenie o ostre krawdzie. Takie skaleczenie wymaga pomocy lekarza (np. dezynfekcja i opatrzenie rany). Tego typu zdarzenia maj miejsce raz do roku. Pracownik wykonuje prac codziennie przez 8 godzin. Szacowanie parametrw ryzyka: skutki zdarzenia: A = D - wymaga interwencji lekarza, prawdopodobiestwo skutkw: B = 4-rzadko, 1 Wartociowanie ryzyka: Na przeciciu wartoci (tablica 2.4) poziomo A = D i pionowo S = 4 otrzymujemy warto wskanika ryzyka R= naley przeprowadzi odpowiednie postpowanie (kolor jasnoszary).

7.2.5. Analiza bezpieczestwa pracy JSA Job Safety Analysis

Analiza bezpieczestwa pracy JSA jest matrycow metod indukcyjn, pozwalajc na jakociowe oszacowanie ryzyka, w ktrej ryzyko zawodowe jest funkcj konsekwencji zdarzenia i prawdopodobiestwa zdarzenia. Przeznaczona jest do szacowania ryzyka zwizanego z zagroeniami, sytuacjami niebezpiecznymi i zdarzeniami niebezpiecznymi, jakie mog wystpi lub wystpuj w procesie pracy. Metoda zakada moliwo powstania wypadku i szacuje jakociowo moliwe skutki wypadku oraz moliw utrat zdrowia. Mona ni szacowa ryzyko po zastosowaniu zaproponowanych rodkw ochronnych. Szacowanie ryzyka powinno by korygowane i aktualizowane, wedug potrzeb w kolejnych krokach. w- W metodzie JSA okrelane w definicji ryzyka prawdopodobiestwo konsekwencji (skutkw) zdarzenia jest uszczegowione i przedstawione przez trzy parametry ryzyka, tj. czstotliwo wystpowania zagroe, moliwo uniknicia lub ograniczenia szkody i prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia. Analiza ryzyka prowadzona metod JSA obejmuje etapy: okrelenie granic obiektu, dla ktrego wykonywana jest ocena ryzyka, sporzdzenie listy zidentyfikowanych zagroe, oszacowanie ryzyka, tzn. okrelenie moliwych strat poprzez okrelenie klasy kONsekwencji C i prawdopodobiestwa konsekwencji P, wartociowanie ryzyka. Prawdopodobiestwo konsekwencji P okrelane jest zalenoci:

P=F+O+A

gdzie: F- czstotliwo wystpowania zagroe, O - prawdopodobiestwo zdarzenia, A - moliwo uniknicia lub ograniczenia szkody. Szacowanie wartoci skadowych parametrw prawdopodobiestwa konsekwencji, przedstawiono poniej. F - czstotliwo wystpowania zagroenia Warto Charakterystyka 1 < 1 raz w roku 2 1 raz w roku 3 1 raz w miesicu 4 1 raz w tygodniu 5 codziennie O - prawdopodobiestwo zdarzenia Warto Charakterystyka 1 nieistotne 2 mao prawdopodobne 3 wyobraalne 4 prawdopodobne 5 zwyke A - moliwo uniknicia lub ograniczenia szkody Warto Charakterystyka 1 oczywiste 2 prawdopodobne 3 moliwe

4 niezbyt moliwe 5 niemoliwe konsekwencje zdarzenia C szacowane s w czterech klasach. C - kosekwencje zdarzenia Klasa Opis Charakterystyka ci nieznaczne nie powodujce niezdolnoci do pracy C2 marginalne krtka niezdolno do pracy C3 powane dusza niezdolno do pracy C4 bardzo powane mier

Po oszacowaniu parametrw ryzyko wartociowane jest z matrycy ryzyka (tablica 2.5).

PRZYKAD: Na stanowisku listonosza jednym z zagroe jest pogryzienie przez psa. Skutkiem takiego wydarzenia jest zranienie koczyn. Listonosz pracuje codziennie. W cigu ostatnich 10 lat w rejonie obsugiwanym przez ten urzd pocztowy zdarzyy si 4 takie wypadki. W tej metodzie prawdopodobiestwo konsekwencji Pjest sum trzech parametrw.

Szacowanie parametrw ryzyka:

czsto wystpowania zagroenia: prawdopodobiestwo zdarzenia: moliwo uniknicia lub ograniczenia szkody: prawdopodobiestwo konsekwencji: F = 5 - codziennie, 0 = 4- prawdopodobne, A = 3 - moliwe, P = F+ O +A

P = 5 + 4 + 3 = 12
konsekwencja zdarzenia: C = C2- krtka niezdolno do nr Wartociowanie ryzyka: Na przeciciu wartoci (tablica 2.5) poziomo C2 i pionowo P = 12 otrzymujemy warto ryu ryzyko akceptowalne.

7.2.6. Matryca Ryzyka 5 (wg normy DIN V 19250)

Matryca ryzyka 5 przestawiona w normie DEN V 19250 jest metod indukcyjna znaczon do jakociowego oszacowania ryzyka zawodowego. Metoda zakada mozW powstania wypadku i szacuje jakociowo parametry ryzyka, ktrymi s moliwe szk spowodowane zdarzeniem oraz prawdopodobiestwo, z jakim szkody mog wystpi Analiza ryzyka prowadzona metod Matryca Ryzyka 5 obejmuje etapy: okrelenie granic obiektu, dla ktrego wykonywana jest ocena ryzyka, sporzdzenie listy zidentyfikowanych zagroe, oszacowanie ryzyka, tzn. okrelenie moliwych szkd i prawdopodobiestw szkd, z jakim mog one wystpi, wartociowanie ryzyka przeprowadzane jest przez odczytanie jego wartoci z mattyp Za parametry ryzyka przyjmowane s: zakres moliwych wielko szkd (strat) A, jakie moe spowodowa zagroenie, prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego zdarzenia D. Szacowanie szkd odbywa si w skali czterostopniowej za prawdopodobiestw szkd okrelono w skali piciostopniowej dla kadego zidentyfikowanego zagroenia

charakterystyk wartoci parametrw ryzyka przedstawiono poniej. A - Zakres szkd Oznaczenie Charakterystyka Opis Al Nieistotne zagroenie systemu A2 Marginalne lekkie obraenia ludzi, uszkodzenie systemu A3 Krytyczne cikie obraenia ludzi, powane uszkodzenie systemu A4 Katastrofalne ofiary miertelne, utrata systemu D - Prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego zdarzenia Oznaczenie Charakterystyka Opis D1 Nieprawdopodobne wystpienie zdarzenia podczas ycia indywidualnej jednostki lub systemu, a take podczi ycia duej liczby jednostek lub systemu D2 Nike, ale moliwe wystpienie zdarzenia podczas ycia

indywidualnej jednostki lub systemu, wzgldnie spodziewane wystpienie zdarzenia podczas ycia duej liczby jednostek lub systemu D3 Okazjonalne wystpienie zdarzenia podczas ycia indywidualnej jednostki lub systemu, wzgldnie kilkanacie razy podczas ycia duej liczby jednostek D4 Moliwe wystpienie zdarzenia kilkakrotnie podczas ycia indywidualnej jednostki lub systemu, wzgldnie czste podczas ycia duej liczby jednostek D5 Czste wystpienie zdarzenia podczas ycia indywidualnej jednostki lub systemu, a take podczas ycia duej liczby jednostek. Wartociowanie ryzyka odbywa si za pomoc matrycy (tablica 2.6) w skali omiostopniowej dla trzech poziomw

Uwaga- Istnieje wskanikowa odmiana metody oceny ryzyka prezentowana przez norm DIN V 19250. Metod t zamieszczono w dalszej czci opracowania.
PRZYKAD: Jedrwm z zaaroe na stanowisku montera rusztowa jest uderzenie przez spadajce elementy rusztowania. Skutkiem uderzenia przez spadajcy element jest mier. W organizacji nie byo takiego wypadku w cigu ostatnich 10 lat. Szacowanie parametrw ryzyka:

zakres szkd" A = A4- katastrofalne, ofiara miertelna, prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego wydarzenia: D = D2- nike, ale moliwe.

Wartociowanie ryzyka:
Na przeciciu wartoci (tablica 2.6) poziomo D2 i pionowo A4 otrzymujemy ryzyko niedopuszczalne, wymagane zmniejszenie ryzyka.

7.2.7. Matryca Ryzyka - BS 8800 (wg normy BS 8800)

Matryca ryzyka przedstawiona w normie brytyjskiej BS 8800 jest metod przeznaczon do jakociowego szacowania ryzyka zawodowego. Metoda zakada wo powstania wypadku i szacuje jakociowo parametry ryzyka, ktrymi s spowodowane zdarzeniem szkodliwoci (skutki) lub moliw utrat zdrowia oraz podobiestwo, z jakim szkodliwoci mog wystpi. Analiza ryzyka prowadzona metod Matryca Ryzyka - BS 8800 obejmuje etapy okrelenie granic obiektu, dla ktrego wykonywana jest ocena ryzyka, sporzdzenie listy zidentyfikowanych zagroe oszacowanie ryzyka, tzn. okrelenie moliwych szkodliwoci i prawdobiestwa, z jakim mog one wystpi, wartociowanie ryzyka przeprowadzane jest przez odczytanie jego wartoci z matru Szacowanie szkodliwoci i prawdopodobiestwa szkodliwoci odbywa si w skali stopniowej dla kadego zidentyfikowanego zagroenia. Charakterystyk wartoci metrw ryzyka przedstawiono poniej. Szkodliwo Skala Charakterystyka Maa wiksze uciliwoci, mae skaleczenia i stuczenia, podranienia oczu pyem, dolegliwoci i stres (np. powodujce bl gowy), ze samopoczucie powodujce chwilowy dyskomfort rednia oparzenia, wstrznienie mzgu, powane zwichnicia, wiksze zamania, -utrata suchu, choroby skrne, astma, upoledzenie goni) koczyn, ze samopoczucie prowadzce do staej maei sprawnoci Dua - amputacje, powane zamania, zatrucia, rozlege obraenia miertelne, choroby nowotworowe, inne powane choroby prowadza mierci, ostre choroby miertelne Prawdopodobiestwo szkodliwoci Wysoce nieprawdopodobne Nieprawdopodobne Prawdopodobne Norma BS 8800 nie podaje charakterystyki poszczeglnych poziomw skali prawdobiestwa szkodliwoci pozostawiajc pracodawcy (zespoowi przeprowadzajcemu analiz ryzyka) podjcie decyzji o poziomie szacowanego prawdopodobiestwa. Zaleca si, by przy szacowaniu prawdopodobiestwa szkodliwoci bra pod uwag: - liczb osb naraonych na niebezpieczestwo, czstotliwo i czas naraenia, bdy popeniane przez pracownikw, uszkodzenia instalacji, urzdze i maszyn oraz stosowane zabezpieczenia, - zagroenia powodowane przez elementy maszyn, normy wyposaania i wyposaanie pracownikw w rodki ochrony, - niebezpieczne dziaania, bdy i umylne naruszenia procedur, szczeglnie gdy: - nie jest znane ryzyko, nie s znane wartoci mierzalnych czynnikw rodowiska pracy lub pracownicy nie

posiadaj dowiadczenia, nie oceniano ryzyka, na ktre s naraeni pracownicy, - nie stosowano praktycznie i skutecznie bezpiecznych metod pracy. Po oszacowaniu parametrw ryzyko wartociowane jest z matrycy ryzyka (tablica 2.7) w skali piciostopniowej.

W celu podniesienia bezpieczestwa pracy norma zaleca przeprowadzenie niezbdnych dziaa. Wytyczne do przeprowadzenia tych dziaa przedstawione s w postaci prostego bazowego planu kontroli ryzyka. Bazowy plan kontroli ryzyka Poziom ryzyka Dziaania podejmowane w skali czasu Znikome Nie s wymagane dziaania prowadzce do zmniejszenia ryzyka. Nie ma potrzeby dokumentowania ryzyka. Tolerowane Nie s wymagane dodatkowe dziaania kontroli ryzyka. Mona rozway, jak poniesione dodatkowe koszty wpyn na uzyskane efekty. Dla utrzymania ryzyka na dotychczasowym poziomie wymagane jest monitorowanie zagroe. Umiarkowane Naley podj dziaania prowadzce do zredukowania ryzyka, ale koszty prewencji powinny by starannie okrelone i skoczone. Rozway przeprowadzenie redukcji m w okresie czasu o dokadnie zdefiniowanych granicach Us Gdy ryzyko umiarkowane wystpuje przy duych szkodm ciach, w celu okrelenia potrzebnych dziaa prowadzc* zredukowania ryzyka moe by konieczne dodatkowe tfiB niejsze szacowanie prawdopodobiestwa wystpienia siir woci. Istotne Praca nie moe by rozpoczta do czasu zredukowania r Do redukcji ryzyka powinny by przeznaczone dodatkowe czne rodki. Gdy praca jest prowadzona, natychmiast DO& dziaania prowadzce do zredukowania ryzyka. Niedopuszczalne Do czasu zredukowania ryzyka praca nie moe by rozpoJt lub kontynuowana.
PRZYKAD: Jednym z zagroe na stanowisku mechanika samochodowego jest uderzenie przez ci% przedmioty podczas ich demontau. Skutkiem uderzenia mog by rozlege obraenia. Mechanik*! mocnik pracuj przy demontau czci z pojazdw przez 8 godzin dziennie. Mechanik ma dtze -, wiadczenie. W organizacji nie byo takiego wypadku.

Szacowanie parametrw ryzyka:

szkodliwo: - dua - powane zamania, rozlege obraenia, prawdopodobiestwo szkodliwoci: - wysoce nieprawdopodobne - due dowiadczenie pi cownika, stosowanie bezpiecznych metod pracy, niewielka liczba osb naraonych. Wartociowanie ryzyka: & Na przeciciu wartoci (tablica 2.7) poziomo wysoce nieprawdopodobne" i pionowo szfrot wo dua" otrzymujemy warto ryzyka ryzyko umiarkowane".

Podejmowane dziaania:
Posugujc si bazowym planem kontroli ryzyka dla ryzyka umiarkowanego", naley podi? dziaania prowadzce do zredukowania ryzyka, ale koszty prewencji powinny by starannie okrel i skoczone

7.2.8. Matryca Ryzyka 6 (wg R. Studenski) Matryca Ryzyka 6 [25] jest metod indukcyjn, przeznaczon do jakociowego oszacowania ryzyka zawodowego. Metoda zakada moliwo powstania wypadku i szacuje jakociowo parametry ryzyka, ktrymi s rodzaj skutku zdarzenia niebezpieczna oraz

prawdopodobiestwo wystpienia skutku tego zdarzenia. Analiza ryzyka prowadzona metod Matryca Ryzyka 6 obejmuje etapy: okrelenie charakterystyki stanowiska pracy, dla ktrego wykonywana jest oca

ryzyka,
sporzdzenie listy zidentyfikowanych zagroe, oszacowanie ryzyka, tzn. okrelenie moliwych skutkw i prawdopodobiensr, z jakim mog one wystpi, wartociowanie ryzyka przeprowadzone jest przez przemnoenie szacowanych wartoci parametrw ryzyka i odczytanie jego wartoci wedug schematu podanego poniej Szacowanie skutkw i prawdopodobiestwa skutkw odbywa si w skali trjstopniowej dla kadego zidentyfikowanego zagroenia. Charakterystyk wartoci parametrw ryzyka przedstawiono poniej. Rodzaj skutku zdarzenia niebezpiecznego

Symbol

Skala Charakterystyka

D duy mier grupy lub osoby, obraenia i choroby powodujce takie nieodwracalne skutki, jak: inwalidztwo, skrcone trwanie ycia, zeszpecenie, dolegliwoci obniajce jako ycia, w tym utrat lub znaczne obnienie sprawnoci wzroku, suchu, wydolnoci, rwnie skutki odwracalne powodujce absencj ponad 6 miesicy, S redni urazy lub choroby o skutkach odwracalnych powodujce absencj od 1 do 6 miesicy, M may urazy lub choroby, stany gorszego samopoczucia przemijajce samoistnie lub wskutek leczenia, powodujce absencj do 1 miesica. Prawdopodobiestwo wystpienia skutkw zdarze niebezpiecznych Symbol Skala Charakterystyka D due maj miejsce zdarzenia z przewidywalnymi skutkami; wystpienie skutkw w danej sytuacji jest realne, S rednie zdarzenie o przewidywalnych skutkach jest realne, jednak jego wystpienie obserwuje si bardzo rzadko, M mae zdarzenie takie jeszcze me wystao, a jego wystpienie jest moliwe, ale bardzo mao prawdopodobne. Po oszacowaniu parametrw ryzyko wartociowane jest w skuli trjstopniowej. Wartociowanie ryzyka Skutek * Prawdopodobiestwo = Ryzyko D* D = D D*S=D D*M=S

S*D=D
S*M=S M * D= S M * S= S

M * M= M
Wartociowanie ryzyka mona przedstawi rwnie w postaci matrycy (tablica 2.8)

Metoda zaleca rwnie w zalenoci od poziomu ryzyka podjcie niezbdnych dziaa profilaktycznych. Ocena ryzyka i zalecane dziaania profilaktyczne Warto Symbol Skala Wymagane dziaania M A akceptowalne -nie jest wymagana redukcja ryzyka,- wskazane utrzymanie ryzyka na niskim poziomie S T tolerowane - wymagana redukcja ryzyka do poziomu akceptowalnego poprzez zastosowanie zabezpiecze i specjalnych procedur, D N metolerowane pracy jeszcze nierozpocztej me mona zacz do czasu zmniejszenia ryzyka, - kontynuowan prac o duym ryzyku naley bezwzgldnie przerwa, a kontynuowanie pracy jest moliwe po zmniejszeniu ryzyka do maego lub warunkowo tolerowanego poziomu redniego.
PRZYKAD:

nowisku lakiernika jednym z zagroe jest wybuch i poar. Skutkiem wybuchu moe byc mier. Lakiernia jest nowoczesna, pracownicy przeszkoleni o duym dowiadczeniu. W organizacji nie byo takiego przypadku. Szacowanie parametrw ryzyka: rodzaj skutku zdarzenia niebezpiecznego; - D = duy - mier, prawdopodobiestwo wystpienia skutkw - M = mae - zdarzenie takie nie darzenia niebezpiecznego: wystpio.

Wartociowanie ryzyka:
Zgodnie z przedstawionym w metodzie schematem D *M = S- ryzyko rednie lub wedug tablicy 2.8 na przeciciu wartoci poziomo skutek D duy i pionowo prawdopodobiestwo wystpienia skutkw zdarzenia niebezpiecznego M mae, otrzymujemy warto ryzyka S- ryzyko rednie =T- ryzyko tolerowane. Zalecane dziaania profilaktyczne: Dla ryzyka tolerowanego T wymagane dziaania to: wymagana redukcja ryzyka do poziomu akceptowalnego przez zastosowanie zabezpiecze i specjalnych procedur".

7.2.9. Matryca ryzyka (wg normy PN-N-18002)

Przedstawiona w normie PN-N-18002 [12] matrycowa metoda oceny ryzyka jest metod indukcyjn, przeznaczon do jakociowego oszacowania ryzyka zawodowego. Jest ona wzorowana na metodzie przedstawionej w normie brytyjskiej BS 8800. Metoda zakada moliwo powstania wypadku i szacuje jakociowo parametry ryzyka, ktrymi s moliwe spowodowane zdarzeniem cikoci nastpstw (skutki) oraz prawdopodobiestwo, z jakim nastpstwa te mog wystpi.

Analiza ryzyka obejmuje etapy: okrelenie granic obiektu, dla ktrego wykonywana jest ocena ryzyka, sporzdzenie listy zidentyfikowanych zagroe, oszacowanie ryzyka, tzn. okrelenie moliwych nastpstw i prawdopodobiestwa nastpstw, z jakim mog one wystpi, wartociowanie ryzyka przeprowadzane jest przez odczytanie jego wartoci z matrycy. Szacowanie nastpstw i prawdopodobiestwa nastpstw odbywa si w skali trjstopniowej dla kadego zidentyfikowanego zagroenia. Charakterystyk wartoci parametrw ryzyka przedstawiono poniej. Ciko nastpstw Nastpstwa Charakterystyka o maej szkodliwoci urazy i choroby, ktre nie powoduj dugotrwaych dolegliwoci i absencji w pracy; s to czasowe pogorszenie stanu zdrowia, takie jak: niewielkie stuczenia i zranienia, podranienie oczu, objawy niewielkiego zatrucia, ble gowy itp., o redniej dolegliwoci urazy i choroby, ktre powoduj niewielkie ale dugotrwae lub nawracajce okresowo dolegliwo zwizane z okresami absencji; s to np. zranienia oparzenia drugiego stopnia na niewielkiej powierzchni ciaa, alergie skrne, nieskomplikowane zamania, zespoy przecieniowe ukadu miniowo-szkieletowego, zapalenie cigna) itp., o duej szkodliwoci urazy i choroby, ktre powoduj cikie i stae dolegliwoci i/lub mier; s to np. oparzenia trzeciego stopnia, oparzenia drugiego stopnia o duej powierzchni ciaa, amputacje, skomplikowane zamania z nastp dysfunkcj, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narzdw wewntrznych i ukadu nerwowego w wyniku naraenia na czynniki chemiczne, zesp wibracyjny, zawodowe uszkodzenia suchu, astma, zama itp. Prawdopodobiestwo nastpstw Prawdopodobiestwo Charakterystyka mao prawdopodobne nastpstwa zagroe, ktre nie powinny wystpi podczas caego okresu aktywnoci zawodowej pracownika prawdopodobne nastpstwa zagroe, ktre mog wystpi nie wicej ni kilkakrotnie podczas okresu aktywnoci zawodw; pracownika, wysoce prawdopodobne nastpstwa zagroe, ktre mog wystpi wielokrotnie podczas okresu aktywnoci zawodowej pracownika Po oszacowaniu parametrw ryzyko wartociowane jest z matrycy ryzyka w skali trjstopniowej (tablica 2.9) lub piciostopniowej (tablica 2.10).

Norma zaleca rwnie w zalenoci od poziomu wartociowania ryzyka podjcie ni zbdnych dziaa profilaktycznych (tablica 2.11 i 2.12).

PRZYKAD: Jednym z zagroe kasjerki w banku jest napad. Skutkiem takiego wydarzenia moe by mie' Kasjerka pracuje codziennie. Stosowane s wszystkie moliwe zabezpieczenia, a ponadto kasjerki szkolone, jak naley postpowa w razie napadu. W tym banku nigdy nie byo takiego wydarzenia.

Szacowanie parametrw ryzyka:

ciko nastpstw: - dua szkodliwo - mier, prawdopodobiestwo nastpstw: - mao prawdopodobne - nastpstwa zagroenia, ktre nie powinno wystpi podczas caego okresu aktywnoci zawodowej pracownika.

Wartociowanie ryzyka:

Na przeciciu wartoci (tablica 2.9 - skala trjstopniowa) poziomo mao prawdopodobne" PIOnowo szkodliwo dua" otrzymujemy warto ryzyka ryzyko rednie", a wic ryzyko dopusz. czaine. Dziaania profilaktyczne: Dla ryzyka redniego o poziomie dopuszczalnym zaleca si zaplanowanie i podjcie dziaa, kt rych celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego".

7.3. WSKANIKI RYZYKA

Wskaniki ryzyka jest to grupa metod oceny ryzyka, w ktrych prawdopodobiestwo Witkw zdarzenia opisywane jest jako funkcja innych majcych istotne znaczenie w ocenie ryzyka parametrw. Tymi parametrami najczciej s: czstotliwo, z jak wystpuje groenie lub ekspozycja na zagroenie, prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia, oraz moliwo zmniejszenia lub ograniczenia zagroenia. W metodach tych oceniajc ryzyko wartociuje si trzy lub wicej parametrw ryzyka. Wskaniki ryzyka s metodami indukcyjnymi pozwalajcymi na jakociow ocen ryzyka. Szacowanie parametrw ryzyka odbywa si na kilku, najczciej piciu poziomach. Wartociowanie ryzyka polega na okreleniu wartoci ryzyka poprzez obliczenie iloczynu parametrw ryzyka i odczytaniu poziomu ryzyka z tablicy.

7.3.1. Wskanik Ryzyka RISK SCORE

Metoda RISK SCORE [6] jest jakociow, wskanikow metod oceny ryzyka, w ktre] okrelane w definicji ryzyka prawdopodobiestwo skutkw zdarzenia jest uszczegowione i przedstawione przez dwa parametry ryzyka, tj. ekspozycj na zagroenie i prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia. W metodzie tej wartociowanie ryzyka opisuje wyraenie: R=S*E*P gdzie parametrami ryzyka R s: S - moliwe skutki zdarzenia (straty spowodowane przez zdarzenie), E - ekspozycja na zagroenie, P - prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia. Szacowanie wartoci poszczeglnych parametrw ryzyka przedstawiono poniej. S - skutki zdarzenia Warto S Szacowanie straty Straty ludzkie Straty materialne 100 powana katastrofa wiele ofiar miertelnych > 30 min z 40 katastrofa kilka ofiar miertelnych 10-30 min z 15 bardzo dua jedna ofiara miertelna 0,3-1 min z 7 dua cikie uszkodzenia ciaa 30-300 tys. z 3 rednia absencja 3-30 tys. z 1 maa udzielenie pierwszej pomocy < 3 tys. z Uwaga: Straty materialne wyraone w zotych mona szacowa tylko orientacyjnie. Metod RISK SCORE opracowano w USA. Wartoci podane odnosz si do kosztw strat, jakie przyjmowane s w USA i zostay przeliczone z wartoci dolara na zote w skali 1 $ = 3,5 z. E - ekspozycja na zagroenie Warto E Charakterystyka 10 staa 6 czsta (codzienna) 3 sporadyczna (raz na tydzie) 2 okazyjna (raz w miesicu) 1 minimalna (kilka razy w roku) 0,5 znikoma (raz w roku) Uwaga: Metod RISK SCORE opracowano na potrzeby marynarki wojennej USA. Ekspozycja na zagroenia staa" - warto E = 10 odpowiada sytuacji przebywania marynarza na okrcie gdy jest on naraony na zagroenie, np. zatonicie, mimo e nie wykonuje adnych prac. P - prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia Warto P Charakterystyka Szansa w % Prawdopodobiestwo 10 bardzo prawdopodobne 50 0,5

6 cakiem moliwe 10 0,1 10"1 3 praktycznie moliwe 1 0,01 10"2 1 1 mao prawdopodobne, moliwe 10" 0,001 10"' 0,5 tylko sporadycznie moliwe 10"2 0,0001 10"4 0,2 moliwe do pomylenia 10"3 0,00001 10"5 4 0,1 teoretycznie moliwe 10" 0,000001 10"6 Po okreleniu wskanika ryzyka R, wartociowanie ryzyka odbywa si wedug przyjtej w metodzie skali. W literaturze podawane s dwie przestawione poniej skale wartociowania ryzyka. Mona wykaza, e mimo rnych wartoci R znaczenie okrelonych kategorii ryzyka i zalecanych dziaa profilaktycznych jest zblione. Warto R Kategoria ryzyka Dziaanie zapobiegawcze R<20 akceptowalne wskazana kontrola 20 < R 70 mae potrzebna kontrola 70 < R < 200 istotne potrzebna poprawa 200 <R< 400 due potrzebna natychmiastowa poprawa R > 400 bardzo due wskazane wstrzymanie pracy R - ryzyko Warto R Kategoria ryzyka Dziaanie zapobiegawcze R < 1,5 zaniedbywalne wskazana kontrola 1,5 < R < 48 akceptowalne potrzebna kontrola 48 < R < 270 rednie potrzebna poprawa 270 < R < 1440 powane potrzebna natychmiastowa poprawa R > 1440 nieakceptowalne wskazane wstrzymanie pracy
PRZYKAD: Jednym z zagroe na stanowisku magazyniera jest uderzenie przez spadajce z wysokoci meta lowe przedmioty. Magazynier pracuje codziennie przez 8 godzin, zdejmujc z pek i ukadajc na pkach towar. W cigu ostatnich 10 lat zdarzyy si dwa takie wypadki. Oba skoczyy si cikim uszkodzeniem ciaa.

Szacowanie parametrw ryzyka:

skutki zdarzenia: S = 7 - strata dua - cikie uszkodzenie ciaa, ekspozycja na zagroenie' E = 6 - czsta - codzienna, prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia: P = 1 - mao prawdopodobne, moliwe - dwa takie wydarzenia w cigu 10 lat. Wartociowanie ryzyka: Wskanik ryzyka R = S*E* P = 42 Dla 20 < R <, 70 ryzyko jest mae i potrzebna jest kontrola, aby pozostao na tym samym poziomie.

7.3.2. Wskanik Ryzyka 2 (wg Allgemeine Theme)

Metoda Wskanik Ryzyka 2 [20] jest jakociow, wskanikow metod oceny ryzyka, w ktrej okrelane w definicji ryzyka prawdopodobiestwo skutkw zdarzenia jest uszczegowione i przedstawione przez dwa parametry ryzyka, tj. czstotliwo wystpienia zdarzenia (ekspozycj) i prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia. W metodzie Wskanik Ryzyka 2 wartociowanie ryzyka opisuje wyraenie: RB = W*H*A gdzie parametrami ryzyka RB s: W- prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia, H czstotliwo wystpienia naraenia (ekspozycja), A - spodziewane skutki zdarzenia. Szacowanie wartoci parametrw ryzyka przedstawiono poniej. W prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia Mnonik W Charakterystyka 1 praktycznie niemoliwe 2 do pomylenia, ale nieprawdopodobne 5 wyobraalne 7 prawdopodobne 10 bardzo prawdopodobne

H czstotliwo wystpienia naraenia Mnonik H Charakterystyka 1 bardzo rzadko 3 kilka razy w roku 5 raz w miesicu 7 raz w tygodniu 9 raz dziennie 10 stale A - spodziewane skutki zdarzenia Mnoniki Charakterystyka Szkody materialne 1 udzielenie pierwszej pomocy nieznaczne szkody 3 leczenie lekarskie <10 000DM 4 urazy z wypadkw przy pracy < 100 000 DM 6 wypadki przy pracy absencja > 6 tyg. 8* inwalidztwo/mier < 1 000 000 DM 10** > 1000 000 DM * RB co najmniej 200, **RB CO najmniej 500. Skal wartociowania ryzyka metod Wskanik Ryzyka 2 oraz opracowanie odpowiednich dziaa zapobiegawczych pozostawiono do opracowania pracodawcy (ewentualnie zespoowi analizujcemu ryzyko w zakadzie). W opracowywaniu skali wartociowania ryzyka naley postpowa zdroworozsdkowo (zasada ALARP) majc na uwadze wzgldy ekonomiczne oraz bezpieczestwo i zdrowie pracownikw. Poniej przedstawiono opracowan przez autora skal wartociowania ryzyka dla metody Wskanik Ryzyka 2, uwzgldniajc wytyczne dla spodziewanych skutkw zdarzenia = 8, gdy RB > 200 i A = 10, gdy RB > 500. RB - ryzyko Warto RB Kategoria ryzyka Dziaanie zapobiegawcze RB< 10 pomijanie dziaania nie wymagane 10 < RB < 25 akceptowalne wskazana kontrola 25 < RB < 50 mae potrzebna kontrola 50<!?i?<100 istotne potrzebna poprawa 100 < RB < 200 due potrzebna natychmiastowa poprawa 200 < RB < 500 bardzo due wskazane wstrzymanie pracy RB > 500 niedopuszczalne wymagane wstrzymanie pracy
PRZYKAD: Jednym z zagroe na stanowisku konserwatora wind w budynkach mieszkalnych jest przygniece nie wind Skutkiem takiego zdarzenia moe by mier. Konserwator codziennie wykonuje przegldy i naprawy wind. Przestrzegane s wszystkie procedury. W zakadzie nie byo takiego wypadku w cigu ostatnich 10 lat.

Szacowanie parametrw ryzyka:

prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia: W = 1 - praktycznie niemoliwe (nie byo wypadku), czstotliwo wystpienia naraenia: H = 9 - raz dziennie, spodziewane skutki zdarzenia: A = 8 - inwalidztwo/mier. Wartociowanie Wskanik ryzyka RB = W*H*A = 72 Dla 50 < RB ^ 100 - ryzyko jest istotne i potrzebna jest poprawa.

ryzyka:

7.3.3. Metoda piciu krokw Five steps to risk assessment (FIVE STEP) Pi krokw do oceny ryzyka (PI KROKW)
Metoda FIVE STEPS [21] jest jakociow, wskanikow metod oceny ryzyk w ktrej okrelane w definicji ryzyka prawdopodobiestwo skutkw zdarzenia jest us 2 czegowione i przedstawione przez trzy parametry ryzyka, tj. czstotliwo naraenia (ekspozycj), liczb osb naraonych i prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia. W metodzie Piciu Krokw wartociowanie ryzyka opisuje wyraenie: R=P*F*S*I

gdzie parametrami wartoci ryzyka R s: P - prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia, F - czstotliwo naraenia (ekspozycja), S nastpstwa zdarzenia (skutki), / - liczba osb naraonych. Szacowanie wartoci parametrw ryzyka przedstawiono poniej. P prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia Warto P Charakterystyka 0,033 prawie niemoliwe 1 bardzo mao prawdopodobne, ale moliwe 1,5 mao prawdopodobne, ale moe si zdarzy 2 5 8 10 15 F - czstotliwo naraenia Warto F 0,5 1 1,5 2,5 moliwe, ale niecodziennie rwna szansa prawdopodobne zdarza si pewne Charakterystyka raz na rok raz na miesic raz na tydzie raz dziennie

co godzin

6 cigle S nastpstwa zdarzenia Warto S Charakterystyka 0,1 zadrapania, siniaki 0,5 skaleczenia, agodne obraenia 2 proste zamania,lekka choroba 4 skomplikowane zamania, powana choroba 6 utrata jednej koczyny, utrata oka, trwaa utrata suchu 10 utrata dwch koczyn, utrata oczu 15 mier I -liczba osb naraonych Warto Charakterystyka 1 1-2 osoby 2 3-7 osb 4 8-15 osb 12 16-50 osb Po okreleniu wskanika ryzyka R, wartociowanie ryzyka odbywa si wedug przyjtej w metodzie skali. R - poziom ryzyka Warto R Charakterystyka 0-5 pomijalne 5-50 niskie, ale istotne 50-500 wysokie powyej 500 nie do przyjcia
PRZYKAD: Jednym z zagroe w restauracji na stanowisku pracy przy frytownicy jest oparzenie terrniczn rozgrzanymi elementami frytownicy lub olejem. Skutkiem takiego wydarzenia moe by oparze koczyn grnych. Pracownik pracuje przez 7,5 godziny dziennie. W cigu ostatnich 10 lat by jeden tal! wypadek.

Szacowanie parametrw ryzyka:

prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia: P= 1,5 - mao prawdopodobne, ale moe zdarzy si

(jeden wypadek w cigu 10 lat), czstotliwo naraenia: F = 6 - cigle (codzienna praca przy frytownicy), nastpstwa zdarzenia: S = 4 - powana choroba (poparzenia II stopnia), liczba osb naraonych: / = 1 - frytownic obsuguje jedna osoba. Wartociowanie ryzyka: Wskanik ryzyka R = P*F*S*I=36 Dla wartoci R od 5 do 50 - ryzyko jest niskie, ale istotne.

7.3.4. Wskanik Ryzyka WPR

Metoda Wskanika Ryzyka WPR jest jakociow, wskanikow metod oceny ryzyka, w ktrej okrelane w definicji ryzyka prawdopodobiestwo skutkw zdarzenia jest uszczegowione i przedstawione przez trzy parametry ryzyka, tj. czstotliwo wystpowania naraenia (ekspozycj), zakres szkd i prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia. W metodzie WPR wartociowanie ryzyka opisuje wyraenie:

WPR=A*B*C*D
gdzie parametrami wartoci wskanika ryzyka WPR s: A - prawdopodobiestwo zdarzenia, B - czsto wystpowania naraenia, C - rodzaj szkd, D - zakres szkd. Szacowanie wartoci parametrw ryzyka przedstawiono poniej. A - prawdopodobiestwo zdarzenia Waga Charakterystyka 0 niemoliwe 1 bardzo mae

mae

5 moliwe 8 prawdopodobne 10 spodziewane 15 pewne B- rzesto wystpowania Waga- Charakterystyka 0,1 bardzo rzadko 0,2 raz w roku 1 raz w miesicu 1,5 raz w tygodniu 2,5 raz dziennie 4 raz na godzin 5 cigle C- rodzaj szkd Waga Charakterystyka 0,1 otarcie, stuczenie 0,5 skaleczenie, zmiadenie 1 zamanie koci krtkich (palca) 2 zamanie koci dugich 4 utrata koczyny, utrata oka, powana choroba 8 utrata dwch koczyn, utrata oczu, staa utrata zdrowia 15 mier D - zakres szkd Waga Charakterystyka 1 1-2 osoby 2 3-7 osb

8-15 osb|

16-50 osb

12 ponad 50 osb Po okreleniu wskanika ryzyka WPR, wartociowanie ryzyka odbywa si wedug przyjtej w metodzie skali. Wartociowanie ryzyka oraz zalecane dziaania zapobiegawcze przedstawiono poniej. W WPR wskanik ryzyka WPR Ryzyko Dziaania zapobiegawcze 0-1 akceptowalne akceptacja ryzyka 1-5 bardzo mae dziaania podj w cigu roku 5-10 mae dziaania podj w cigu trzech miesicy 10-50 znaczce dziaania podj w cigu miesica 50-100 wysokie dziaania podj w cigu tygodnia 100-500 bardzo wysokie dziaania podj w cigu jednego dnia 500-1000 ekstremalne dziaania podj natychmiast ponad 1000 niedopuszczalne wstrzyma prac
PRZYKAD: Jednym z zagroe na stanowisku operatora oczyszczalni ciekw jest polizgnicie si i upadek Skutkiem takiego wydarzenia moe by zamanie koczyny. Operator pracuje przez 8 godzin dziennie W cigu ostatnich 10 lat mia miejsce jeden taki wypadek.

Szacowanie parametrw ryzyka:

prawdopodobiestwo zdarzenia: A = 1 - bardzo mae, czsto wystpowania naraenia: 6 = 5- cigle - praca codzienna, zakres szkd: D = 1 - jedna, dwie osoby, rodzaj szkd: C = 2 - zamanie koci dugich. Wartociowanie ryzyka: Wskanik ryzyka WPR = A*B*C*D = W Dla wartoci WPR od 10 do 50 - ryzyko jest znaczce i dziaania w celu jego zmniejszenia naley^ podj w cigu miesica.

7.3.5. wskanik

Ryzyka 555 (metoda opracowana przez autorw ksiki)

Metoda 555 jest jakociow, wskanikow metod oceny ryzyka, w ktrej ryzyko okrelane jest przez iloczyn skutkw i prawdopodobiestwa skutkw zdarzenia. W metodzie tej wartociowanie ryzyka opisuje wyraenie: R=S*P sdzie parametrami ryzyka R s: S - moliwe skutki zdarzenia (straty spowodowane przez zdarzenie), P - prawdopodobiestwo skutkw zdarzenia. Szacowanie wartoci poszczeglnych parametrw ryzyka przedstawiono poniej. S- skutki zdarzenia Warto S Szacowanie straty Straty ludzkie 100 katastrofa kilka ofiar miertelnych 50 bardzo dua jedna ofiara miertelna, skutki nieodwracalne np.: amputacje, choroby nowotworowe, utrata suchu, zama itp. 25 dua cikie i trwae uszkodzenia ciaa, np.: skomplikowane zamania z dysfunkcj, astma, oparzenia drugiego stopnia na duej powierzchni ciaa itp. 10 rednia oparzenia, wstrznienie mzgu, powane zwichnicia, mniejsze zamania, choroby skrne, stres, ze samopoczucie prowadzce do staej maej niesprawnoci, absencja 1 maa wiksze uciliwoci, mae skaleczenia i stuczenia, podranienia oczu pyem, dolegliwoci i stres (np. powodujce bl gowy), ze samopoczucie powodujce chwilowy dyskomfort

P - prawdopodobiestwo wystpienia skutku zdarzenia Warto P Charakterystyka Opis 10 pewne zdarza si codziennie zdarza si kademu pracownikowi 5 bardzo prawdopodobne zdarza si 3 razy w roku zdarza si co 100 pracownikowi 2,5 prawdopodobne zdarza si raz na 3 lata, zdarza si co 1000 pracownikowi 1 mao prawdopodobne zdarza si raz na 10 lat, zdarza si co 10000 pracownikowi 0,5 moliwe do pomylenia zdarza si raz na 30 lat Po okreleniu wskanika ryzyka R, wartociowanie ryzyka odbywa si wedug przyjtej w metodzie skali. R - ryzyko Warto R Kategoria ryzyka Dziaanie zapobiegawcze R<5 akceptowalne wskazana kontrola, zaleca si prowadzenie dziaa w celu utrzymania ryzyka na tym poziomie 5 < R < 25 mae potrzebna kontrola, zaleca si prowadzenie dziaa w celu zmniejszenia ryzyka 25<R<50 rednie, potrzebna poprawa, umiarkowane naley podj dziaania w celu zmniejszenia ryzyka 50 < R < 100 due potrzebna natychmiastowa poprawa istotne naley podj natychmiast dziaania w celu zmniejszenia ryzyka R > 100 bardzo due wskazane wstrzymanie pracy niedopuszczalne naley podj natychmiast dziaania w celu zmniejszenia ryzyka lub nie rozpoczyna pracy
PRZYKAD: Jednym z zagroe na stanowisku kasjerki jest napad. Skutkiem takiego wydarzenia moe by er Kasjerka pracuje przez 8 godzin dziennie. W zakadzie w czasie 30 lat nie byo takiego jarzenia.

Szacowanie parametrw ryzyka:

skutki zdarzenia: S = 50, jedna ofiara miertelna, prawdopodobiestwo skutku zdarzenia: P - 0,5 - moliwe do pomylenia, wartociowanie ryzyka: Wskanik ryzyka MK, R = S*P = 25 Dla wartoci R od 5 do 25 - ryzyko mae, potrzebna kontrola. Zaleca si prowadzenie dziaa w celu zmniejszenia ryzyka

7.4. GRAFY RYZYKA

Grafy ryzyka jest to grupa metod oceny ryzyka, ktre wzorowane s na teorii grafw. Grafy s uporzdkowan, zorientowan przez zaznaczenie kierunkowymi strzakami sieci wzw. Wzy ze strzakami kierunkowymi tworz cieki. W zastosowaniu grafu do oceny ryzyka, wzom przypisywane s parametry ryzyka o okrelonym znaczeniu. ciekom za cieki ryzyka. Grafy ryzyka s metodami wieloparametrowymi, w ktrych prawdopodobiestwo skutkw zdarzenia opisywane jest jako funkcja innych parametrw majcych istotne znaczenie w ocenie ryzyka. Tymi parametrami najczciej s: czstotliwo, z jak wystpuje zagroenie lub ekspozycja na zagroenie, prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia, oraz moliwo zmniejszenia lub ograniczenia zagroenia. W metodach tych oceniajc ryzyko szacuje si trzy lub wicej parametrw ryzyka. Grafy ryzyka pozwalaj na jakociow ocen ryzyka. Szacowanie parametrw ryzyka odbywa si na kilku poziomach. Wartociowanie ryzyka polega na okreleniu wartoci ryzyka poprzez przejcie odpowiedni dla szacowanych parametrw ryzyka ciek ryzyka.

7.4.1. Graf Ryzyka 1 (wg normy DIN V 19250)

Metoda Graf Ryzyka 1 jest jakociow metod oceny ryzyka, w ktrej okrelane z definicji ryzyka prawdopodobiestwo skutkw zdarzenia jest uszczegowione i przedstawione przez trzy parametry ryzyka, tj. okres (czas) przebywania w strefie zagroenia, odwrcenie zagroenia (ukierunkowanie zagroenia) i prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego zdarzenia. Za parametry ryzyka przyjmowane s: zakres moliwych wielkoci szkd (strat) A, jakie moe spowodowa zagroenie, okres (czas) przebywania w strefie zagroenia B, odwrcenie zagroenia (ukierunkowanie zagroenia moliwoci zastosowania ochrony przed zagroeniem) C, prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego zdarzenia D. Szacowanie wartoci parametrw ryzyka w metodzie Graf Ryzyka 1 przedstawiono i poniej. A - Zakres szkd Oznaczenie Charakterystyka Al zagroenie systemu A2 lekkie obraenia ludzi, uszkodzenie systemu A3 cikie obraenia ludzi, powane uszkodzenie systemu A4 ofiary miertelne, utrata systemu B - Okres przebywania w strefie zagroenia Oznaczenie Charakterystyka B1 okresowe do czstego

B2

od czstego do staego

C - Odwrcenie zagroenia Oznaczenie Charakterystyka C1 mona zapobiec zagroeniu po spenieniu okrelonych warunkw C2 trudno zapobiec zagroeniu D - Prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego zdarzenia Oznaczenie Charakterystyka Opis Dl Nieprawdopodobne wystpienie zdarzenia podczas ycia indywidualnej jednostki lub systemu, a take podczas ycia duej liczby jednostek lub systemu D2 Nike, ale moliwe wystpienie zdarzenia podczas ycia indywidualnej jednostki lub systemu, wzgldnie spodziewane wystpienie zdarzenia podczas ycia duej liczby jednostek lub systemu D3 Okazjonalne wystpienie zdarzenia podczas ycia indywidualnej

jednostki lub systemu, wzgldnie kilkanacie razy podczas ycia duej liczby jednostek D4 Moliwe wystpienie zdarzenia kilkakrotnie podczas ycia indywidualnej jednostki lub systemu wzgldnie czste podczas ycia duej liczby jednostek D5 Czste wystpienie zdarzenia podczas ycia indywidualnej jednostki lub systemu, a take podczas ycia duej liczby jednostek Wartociowanie ryzyka odbywa si za pomoc gram (Rys. 2.2) wedug skali omiostopniowej dla trzech poziomw.

PRZYKAD: Na stanowisku stolarza, podczas przecinania materiau pilark tarczow jednym z zagroe jest odrzut obrabianego materiau. Zagroenie to niesie za sob moliwo uszkodzenia caa (np uszkodzenie organw wewntrznych). Stolarz pracuje na stanowisku z pilark codziennie okoo 4 godzin. Praca z pilark tarczow wymaga stosowania urzdze zabezpieczajcych przed odrzutem oraz odpowiedniego, bezpiecznego zachowania si pracownika. Na tym stanowisku pracy zdarzy si jeden wypadek spowodowany odrzutem materiau w okresie ostatnich 5 lat.

Szacowanie parametrw ryzyka:

zakres szkd: A3 - cikie obraenia ludzi, okres przebywania w strefie zagroenia: B1 - okresowe do czstego, czste do staego - tokarz pracuje codziennie tylko przez poow czasu pracy, odwrcenie zagroenia: C1 - mona zapobiec zagroeniu po spenie okrelonych warunkw-jeeli stolarz bed postpowa zgodnie z procedur
-

prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego zdarzenia: D2 - nike, ale moliwe - wypadek mia miejsce w okresie ostatnich 5 lat. Wartociowanie ryzyka:
Poruszajc si po grafie ryzyka (Rys. 2.2) zgodnie z wartociami szacowanych param poczwszy od startu przez gazie A3, nastpnie B1, dalej C1 dla prawdopodobiestwa wystg niepodanego zdarzenia (nie wystpuje w tej gazi i nie jest brane pod uwag) D2 odczytu "^ warto ryzyka na poziomie 4" - ryzyko dopuszczalne,

akceptacja ryzyka po ocenie ryzyka

7.4.2. Graf Ryzyka 2 (wg Mayser Polymer Elektronie)

Metoda Graf Ryzyka 2 jest jakociow metod oceny ryzyka, w ktrej okrelana w definicji ryzyka prawdopodobiestwo skutkw zdarzenia jest uszczegowione i przedstawione przez trzy parametry ryzyka, tj. ekspozycj, moliwo uniknicia urazu i prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego zdarzenia. Za parametry ryzyka przyjmowane s: ciko urazu (strata) S, jaki moe spowodowa zagroenie, ekspozycja E, moliwo uniknicia urazu A, prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego zdarzenia O. Szacowanie wartoci parametrw ryzyka w metodzie Graf Ryzyka 3 przedstawiono poniej. S - Ciko urazu Oznaczenie Charakterystyka 51 lekki 52 ciki E-Ekspozycja Oznaczenie Charakterystyka E1 rzadko E2 czsto, stale A - Moliwo uniknicia urazu Oznaczenie Charakterystyka Al moliwe

A2

niemoliwe

O - prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego zdarzenia Oznaczenie Charakterystyka O1 bardzo mae

O2

mae

O3 due Wartociowanie ryzyka odbywa si za pomoc grafu (Rys. 2.3) wedug skali piciostopniowej dla trzech poziomw.

PRZYKAD: Jednym z zagroe na stanowisku kierowcy pojazdu samochodowego jest zagroenie wypadkiem drogowym Skutkiem tego zagroenia moe by mier kierowcy Kierowca pracuje codziennie po 8 godzin Przestrzega przepisw prawa o ruchu drogowym W okresie ostatnich 5 lat kierowcy zatrudnieni w zakadzie nie uczestniczyli w wypadkach drogowych

Szacowanie parametrw ryzyka.

ciko urazu S2 - ciki - kierowca moe ulec wypadkowi miertelnemu, ekspozycjaE2 - czsto, stale - 8-godzinna praca codzienna, moliwo uniknicia urazu A1 - moliwe - s kierowcy jedcy bezwypadkowo, prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego zdarzenia O2 - mae - nie byo wypadkw drogowych w okresie ostatnich 5 lat

Wartociowanie ryzyka:
Poruszajc si po grafie ryzyka (Rys 2.3) zgodnie z wartociami szacowanych param czwszy od startu przez gazie S2, nastpnie E2, dalej A1 dla prawdopodobiestwa wysta W>p0 podanego zdarzenia 02 odczytujemy warto ryzyka na poziomie 3" - ryzyko rednie

7.5. INNE METODY OCENY

RYZYKA ZAWODOWEGO
7.5.1. Ocena ryzyka zawodowego dla czynnikw mierzalnych
Wrd czynnikw wystpujcych w rodowisku pracy mona rozrni takie, ktrych oddziaywanie na pracownika mona charakteryzowa wielkociami mierzalnymi. Przykadami takich czynnikw mog by: haas charakteryzowany jego nateniem, zapylenie charakteryzowane jego steniem itp. Czynniki te mona nazwa czynnikami mierzalnymi. Pozostae czynniki rodowiska pracy, np. niebezpieczne czynniki o charakterze mechanicznym, ktrych rdem zagroenia s czci maszyn s czynnikami niemierzalnymi. Ocen ryzyka dla czynnikw mierzalnych mona prowadzi ilociowo w oparciu o wyniki pomiarw czynnikw rodowiska pracy i dopuszczalne ich wartoci okrelone w normach i przepisach. Metod oceny ryzyka zawodowego wykorzystujc t zasad przedstawiono w normie PN-N-18002:2000. Nie wyklucza to zastosowania pozostaych metod do oceny ryzyka zawodowego zwizanego z czynnikami mierzalnymi. W metodzie tej podstawowym kryterium wartociowania ryzyka zawodowego sa wymagania przepisw i norm. W przypadku braku wymaga okrelonych w przepisach i normach naley opracowa wasne kryteria w oparciu o opini ekspertw oraz dowiadczenia zakadu i jego pracownikw. Wartociowanie ryzyka zawodowego polega tu na szacowaniu zmierzonej w rodowisku pracy wielkoci charakteryzujcej naraenie i porwnaniu jej z wartociami dopuszczalnymi (np. okrelonymi w normach). Zasad wartociowania przedstawiono poniej. Wartociowanie ryzyka Wielko charakteryzujca naraenie Warto ryzyka P > Pmax due, Pmax >P>0,5 Pmax rednie, P < 0,5 Pmax mae. gdzie: Pmax warto dopuszczalnej wielkoci charakteryzujcej naraenie, ustalona na podstawie obowizujcych przepisw i norm lub, jeeli przepisy i normv nie istniej, innych wymaga, wytycznych, opinii ekspertw itp., np.: NDS - najwysze dopuszczalne stenie, NDN - najwysze dopuszczalne natenie.
PRZYKAD: isia stanowisku kontrolera jakoci pobierania i przygotowania prb flotacyjnych wystpuje zagroe-bstancjami toksycznymi zawartymi w pyach. Zmierzona warto stenia elaza wynosi P = 0,39 nie b Dla elaza Pmax = NDS = 5 mg/m3. my""' | szacowanie parametru ryzyka: '" _~ zmierzona warto P = 0,39 mg/m3 i mieci si w zakresie P < 0,5 Pmax = 2,5 mg/m3, Wartociowanie ryzyka: p < 0,5 Pmax odpowiada ryzyku maemu, ktre wedug tablicy 2.9 jest ryzykiem dopuszczalnym.

Przy zastosowaniu rodkw ochron indywidualnych wartociowane wedug przedstawionej zasady ryzyko zawodowe mona zmniejszy o jeden poziom, np. z duego na rednie. Przy wartociowaniu ryzyka zawodowego dla grup pracownikw podlegajcych szczeglnej ochronie (kobiety w ciy i w okresie karmienia oraz modociani) wartociowane ryzyko zawodowe naley zwikszy o jeden poziom, np. ze redniego na due. W zalenoci od wartociowanego poziomu ryzyka norma zaleca podjcie odpowiednich dziaa profilaktycznych. Dziaania te przestawiono w czci opisujcej matrycow metod oceny ryzyka zawodowego wg normy PN-N-18002. Poniewa dziaanie czynnikw rodowiska pracy na organizm pracownikw okrelany jest przez ich dopuszczalne stenia i natenia oraz stenia i natenia chwilowe i puapowe, algorytm

wartociowania ryzyka powinien uwzgldnia wszystkie te wielkoci. Przykady postpowania przytoczone za norm PN-N-18002 podano poniej.
PRZYKAD: Postpowanie przy wartociowaniu ryzyka zawodowego zwizanego z naraeniem na szkodliwe substancje chemiczne wystpujce w powietrzu na stanowisku pracy. Szacowanie wielkoci charakteryzujcych naraenie W przypadku wystpienia szkodliwych substancji chemicznych w powietrzu na stanowisku pracy, wielkociami charakterystycznymi s odpowiednie wskaniki naraenia (wyznaczone wedug normy PN-89/Z-04008/07). Przyjto dla nich nastpujce oznaczenie: Ps~ wskanik naraenia umoliwiajcy ocen stenia redniego waonego dla caej zmiany roboczej; wskanikiem tym moe by w przypadku pomiarw z zastosowaniem dozymetrii indywidualnej stenie rednie waone dla zmiany roboczej (Cw), a w przypadku pomiarw stacjonarnych grna granica przedziau ufnoci dla redniej rzeczywistej (GG) lub grna granica przedziau ufnoci dla stenia redniego waonego dla caej zmiany roboczej (GGW), pCh _ wskanik naraenia umoliwiajcy ocen ste chwilowych, PP-wskanik naraenia umoliwiajcy ocen ste puapowych. Wartociami dopuszczalnymi wielkoci charakteryzujcych naraenie na szkodliwe substancje chemiczne s: NDS - najwysze dopuszczalne stenie, NDSCh - najwysze dopuszczalne stenie chwilowe, NDSP - najwysze dopuszczalne stenie puapowe. Wartoci te s okrelone w przepisach lub, w przypadku braku okrelenia ich w przepisach, ustalane z uwzgldnieniem opinii ekspertw.

Wartociowanie ryzyka zawodowego

Wartociowanie ryzyka zawodowego zwizanego z naraeniem na szkodliwe substancje chemiczne wystpujce w powietrzu na stanowisku pracy przedstawia algorytm na rysunku 2.4. Przedstawiony algorytm nie moe byc uoglniany i wymaga przystosowania zawsze, gdy przy szacowaniu parametrw ryzyka i wartociowaniu ryzyka stosowane s szczeglne kryteria, np. przy zatrudnianiu modocianych, kobiet w ciy i w okresie karmienia. Dla tych pracownikw zatrudnienie w warunkach naraenia na okrelon substancj chemiczn

moe by zabronione, a ryzyko zawod 0V/ z naraeniem na t substancj (niezalenie od wyznaczonej wartoci wskanika naraenia) jest due

Rys. 2.4. Algorytm wartociowania ryzyka zawodowego zwizanego z naraeniem naM szkodliwe substancje chemiczne wystpujce w powietrzu nierwno ma zastosowanie w przypadku substancji chemicznych, dla ktrych nie okrelono wartoci NDSCh i/lub NDSP.
PRZYKAD:

Naraenie na substancj chemiczn

Na stanowisku kontrolera jakoci pobierania i przygotowania prb flotacyjnych wystpuje zagroenie substancjami toksycznymi zawartymi w pyach. Wartoci zmierzone stenia miedzi wynosz- P s = 0,59 mg/m3 i PCh = 1,27 mg/m3. Dla miedzi NDS = 1 mg/m3 i NDSCh = 2 mg/m3.

Szacowanie parametru ryzyka:

Korzystajc z algorytmu z rys. 2.5, stwierdzamy, e: PS<NDS i PCft< NDSCh,

oraz
Ps > 0,5 NDS i PCh > 0,5 NDSCh Wartociowanie ryzyka: Dla okrelonych powyej warunkw ryzyko jest rednie, ktre wedug tablicy 2.9 jest ryzykiem dopuszczalnym. Przy jednoczesnym dziaaniu kilku substancji chemicznych mona oblicza warto wskanika Ps zgodnie z zasad sumowania dziaania toksycznego substancji okrelon w normie PN-89/Z-04008/07. Obliczon warto Ps porwnuje si z liczb 1 lub 0,5. Algorytm wartociowania ryzyka zawodowego dla takiego przypadku pokazano na rysunku 2.5.

Rys. 2.5. Algorytm wartociowania ryzyka zawodowego zwizanego z jednoczesnym dziaaniem kilku substancji chemicznych wystpujcych w powietrzu
PRZYKAD: Naraenie na kilka substancji chemicznych
Na stanowisku aparatowego produkcji tnchloroetylenu jednym z zagroe jest zatrucie Czy nn,L szkodliwe to trjchloroetylen i tetrachloroetan Przeprowadzone pomiary wykazay stenia trojchloro etylenu - P Sf = 0,40 NDS oraz tetrachloroetanu - PS2 = 0,15 NDS Poniewa mamy dwie substancje chemiczne naley posuy si algorytmem przedstawionym na rys 2 6 Suma 0,40 i 0,15 jest mniejsza od jednoci, ale nie mniejsza od 0,5 to ryzyko zawodowe j est rednie Nastpnie z tablicy 2 9 naley odczyta dopuszczalno ryzyka i jakie kroki naley podj

Szacowanie parametru ryzyka

Korzystajc z algorytmu z rys 2 5, stwierdzamy, e

PS1 P + S2 = 0 ,5 5 N D S1 N D S2
speniony jest warunek

1 >

P S1 P + S2 > 0 ,5 N D S1 N D S2

Wartociowanie ryzyka Dla okrelonego powyej warunku ryzyko jest rednie, ktre wedug tablicy 2 9 jest ryzykiem dopuszczalnym

PRZYKAD: Postpowanie przy wartociowaniu w skali trjstopniowej ryzyka zawodowego zwizanego z naraeniem na haas na stanowisku pracy Szacowanie wielkoci charakteryzujcych naraenie Naraenie na haas charakteryzuj wielkoci L-EX8h - poziom naraenia na haas odniesiony do 8-godzinnego dnia pracy lub EASh - naraenie dzienne na haas (odpowiadajce naraeniu odniesionemu do 8-godzinnego dnia pracy) LEKW - poziom naraenia na haas odniesiony do tygodnia pracy lub EAw - naraenie tygodniowe na haas (odpowiadajce naraeniu odniesionemu do tygodnia pracy), LA max- maksymalny poziom dwiku A, Lcpeak- szczytowy poziom dwiku C Naraenie na haas szacuje si na podstawie wielkoci poziomu haasu odniesionego do 8-godzin nego dnia pracy (lub naraenia dziennego) albo, dla haasu nierwnomiernego w poszczeglnych dniach tygodnia, odniesionego do tygodnia pracy (lub naraenia tygodniowego) Wartoci te mona wyznaczy na drodze pomiarw wg normy PN-N-01307 1994 lub na drodze prognozowania Wartoci dopuszczalne s okrelone w przepisach Wartociowanie ryzyka zawodowego Wartociowanie ryzyka zawodowego w skali trjstopniowej zwizanego z naraeniem na haas na stanowisku pracy przedstawia algorytm na rysunku 2 6

Rys. 2.6. Algorytm wartociowania ryzyka zawodowego zwizanego z haasem na stanowisku pracy, gdzie: -1 okrelone w przepisach dopuszczalne wartoci ze wzgldu na ochron suchu, 2) poowy najwyszych dopuszczalnych wartoci ze wzgldu na ochron suchu.
Przedstawiony algorytm nie moe by uoglniany i wymaga przystosowania zawsze, gdy przy szacowaniu parametrw

ryzyka i wartociowaniu ryzyka stosowane s szczeglne kryteria, np. przy zatrudnianiu modocianych, kobiet w ciy itp. Dla takich przypadkw wystpuj inne wartoci dopuszczalne wielkoci charakterystycznych zagroenia. Przedstawione wartoci dopuszczalne dotycz wartociowania ryzyka zawodowego ze wzgldu na moliwo utraty suchu. Jeeli dopuszczalne wartoci haasu wynikaj z innych wzgldw, np. z realizacji przez pracownika zada - praca biurowa, projektowanie itp., to w przedstawionym algorytmie szacowania ryzyka wartoci te powinny by uwzgldnione. PRZYKAD:

Naraenie na haas
Na stanowisku praczki w szpitalu jednym z zagroe jest haas. Zmierzony poziom ekspozycji na haas odniesiony do 8godzinnego dnia pracy wynis LEx,8h = 79 dB. Pozostaych charakterystyk haasu nie okrelano.

Szacowanie parametru ryzyka:

Korzystajc z algorytmu z Rys. 2.6, stwierdzamy, e: LBCU < 82dB

Wartociowanie ryzyka:
Dla okrelonego powyej warunku ryzyko jest mae, ktre wedug tablicy 2.10 jest ryzykiem dopuszczalnym.

7.5.2. Analiza skutkw i przyczyn bdw FMEA Failure Mod and Effects
Analysis
Analiza skutkw i przyczyn bdw FMEA [1, 26] jest metod indukcyjn, ktrej gwnym celem jest ustalenie prawdopodobiestwa uszkodze, awarii i ich skutkw w postaci strat w systemach, caych obiektach lub jego elementach. Metoda moe by stosowana podczas wykonywania projektu technicznego, normalnej pracy i modyfikacji urzdze oraz badania wypadkw. Wymaga ona duej wiedzy o funkcjonowaniu elementw skadowych i caych systemw. Skada si z etapw: przygotowania, analiz i opracowywania dokumentacji. Metoda moe by stosowana w kadym przypadku, w ktrym mog mie istotne znaczenie bdy postpowania lub bdy obsugi. Analizowany obiekt dzieli si na elementy i dla kadego elementu okrela sposb jego uszkodzenia, przyczyn, skutki oraz koszty Moe by uywana w analizie drzewa bdw, kiedy dla kadego elementu rozpatruje si rodzaj straty, a nastpnie, idc po ciekach drzewa bdw, przeprowadza analiz caego systemu. Jeeli pocztkowe prawdopodobiestwo skutkw zdarzenia, tzn. okrelone w pierwszym kroku postpowania, jest bardzo mae (zdarzenie prawie niemoliwe), to mona poprzesta tylko na analizie ryzyka nie wykonujc jego szacowania. Metoda ta moe mie rwnie zastosowanie do oceny ryzyka zawodowego. W odniesieniu do ryzyka zawodowego w metodzie tej ryzyko okrela si przez trzy parametry ryzyka, tj. prawdopodobiestwo skutku, skutek (nazywany rwnie efektem znaczenia dla pracownika) oraz wykrywalno. W metodzie FMEA wartociowanie ryzyka opisuje wyraenie:

RPN = P*Z*W
gdzie parametrami warto ryzyka R s: P - prawdopodobiestwo skutku, Z skutek, W wykrywalno. Parametry ryzyka szacowane s w skali 10-punktowej. Szacowanie wartoci parametrw ryzyka przedstawiono poniej.

Z - skutek
Z Skutek Niebezpieczny bez ostrzeenia Niebezpieczny z ostrzeeniem Bardzo duy Duy Charakterystyka zagraa pracownikowi znacznie wpywa na bezpieczestwo, stan niezgodny z przepisami i normami, zagroenie wystpuje bez ostrzeenia zagraa pracownikowi, znacznie wpywa na bezpieczestwo, stan niezgodny z przepisami i normami, zagroenie wystpuje z ostrzeeniem znaczne zakcenia w pracy, stan w 100% wpywa na bezpieczestwo, utrata funkcji urzdzenia/pracownika niewielkie zakcenia w pracy, stan wpywa Punktacja 10 9 8
7

redni

may Bardzo may Nieznaczny

Bardzo nieznaczny aden P prawdopodobiestwo skutku

poniej 100% na bezpieczestwo, zmniejszenie osigni bez utraty funkcji urzdzenia/pracownika niewielkie zakcenia w pracy, stan wpywa poniej 100% na bezpieczestwo, praca uciliwa bez zmniejszenia osigni niewielkie zakcenia w pracy, niewielki wpyw na bezpieczestwo, uciliwoci s zauwaalne przez wikszo pracownikw niewielki wpyw na bezpieczestwo, niektre czynnoci s uciliwe bez zmniejszenia osigni niewielkie zakcenia w pracy, tylko cz pracownikw zauwaa wpyw na bezpieczestwo, tylko cz pracownikw zauwaa uciliwoci niewielkie zakcenia w pracy, stan nie wpywa na bezpieczestwo, uciliwoci zauwaaj tylko niektrzy pracownicy bez efektu

charakterystyka

Prawdopodobiestwo skutku Bardzo due Straty prawie nieuniknione W podobnych Due procesach, zdarzenia wystpoway czsto Umiarkowane W podobnych procesach, zdarzenia wystpoway rzadko Mae W podobnych procesach zdarzenia wystpoway przypadkowo Bardzo mae W podobnych procesach zdarzenia wystpoway bardzo rzadko Nieprawdopodobne W podobnych procesach zdarzenia nie wystpoway W-wykrywalno W Wykrywalno Prawie niemoliwa Bardzo odlega Odlega Bardzo maa Maa Umiarkowana Umiarkowanie wysoka Wysoka Bardzo wysoka

Czsto wystpowania
1 na 2 1 na 3 1 na 8 1 na 20 1 na 80 1 na 400 1 na 2000 1 na 15000 1 na 150000 1 na 1500000

Punktacja
10 9 8 7 6 5 4
3

2
1

Prawdopodobiestwo wykrycia zagroe przez biec kontrol Punktacja Brak kontroli zagroe 10 Bardzo odlege 9 Odlege 8 Bardzo mae 7 Mae 6 Umiarkowane 5 Wysoce umiarkowane 4 Wysokie 3 Bardzo wysokie 2

Prawie pewna Pewne 1 W praktyce w metodzie FMEA mona spotka uproszczone i progresywne szacowanie parametrw. Przykad uproszczonego szacowania parametrw przedstawiono poniej. P Prawdopodobiestwo skutku Z Skutek (znaczenie dla W Wykrywalno pracownika) Nieprawdopodobne 1 aden 1 Bardzo dua 1 Niskie 2-3 Niski 2-3 Dua 2-3 Umiarkowane 4-6 Umiarkowan Umiarkowana 4-6 y 4-6 Due 7-8 Wysoki 7-8 Niska 7-8 Bardzo due 9-10 Bardzo Prawie 9-10 wysoki 9-10 niemoliwa W przypadku progresywnego szacowania parametrw przyjmowane s trzy poziomy punktacji o wartociach 3, 5 i 15 punktw. Szacowanie parametrw ryzyka w skali progresywnej przedstawiono poniej. P - prawdopodobiestwo skutku Charakterystyka Punktacja niemoliwe 3 wyjtkowo moliwe prawdopodobiestwo skrajnie niskie moe wystpi 5 stwierdzono przypadki wystpowania dla podobnych czynnoci nie ma penej analizy moliwych rodkw zabezpieczajcych czsto 15 zdarzenia wystpoway przy podobnych procesach pracy nie jest moliwe okrelenie czstotliwoci wystpowania

Z - skutek (znaczenie da pracownika)

Charakterystyka Punktacja pracownik zauway zagroenie 3 zagroenie istnieje lecz nie ma adnych konsekwencji dla pracownika pracownik jest niezadowolony z wystpienia niedogodnoci 5 pracownik jest bardzo niezadowolony, krytykuje prac ze wzgldu na bezpieczestwo 15 W - wykrywalno Charakterystyka Punktacja decydujce o bezpieczestwie sytuacje s wykrywane w 100% 3 zakad dysponuje rodkami i procedurami wykrywania sytuacji niebezpiecznych, ale nie s one w 100% skuteczne 5 zakad nie dysponuje rodkami i procedurami wykrywania sytuacji niebezpiecznych bd s one wtpliwe 15

Wartociowanie ryzyka odbywa si w przedziale od 1 do 1000 punktw. Minimum RPN = P * Z * W= 1 * 1 *1 = 1 Maksimum RPN = P *Z * W= 10 * 10 *10 = 1000 Dla skali progresywnej odpowiednio: Minimum RPN = P * Z * W= 3 * 3 *3 = 9 Maksimum RPN = P *Z * J^= 15 * 15 *15 = 3375 W metodzie nie podaje si poziomw dopuszczalnoci ryzyka zawodowego, pozostawiajc ten problem osobie lub zespoowi oceniajcemu ryzyko. Metoda ta nawet wtedy, gdy nie ocenia si dopuszczalnoci ryzyka pozwala na jego posegregowanie dla poszczeglnych zagroe w skali od maksimum do minimum i podjcie odpowiednich dziaa profilaktycznych. W takim przypadku ocen ryzyka naley prowadzi przed i po zastosowaniu tych dziaa. Zaleca si przeprowadzi analiz ryzyka metod FMEA na arkuszach.
PRZYKAD: Jednym z zagroe tokarza pracujcego na tokarce uniwersalnej jest pochwycenie przez obracajcy si przedmiot

toczenia. Skutkiem takiego wydarzenia moe by kalectwo lub nawet mier pracownika. Tokarka posiada zesp zamykania osony uniemoliwiajcy dostp do strefy niebezpiecznej o konstrukcji, ktra umoliwia pracownikowi wykonywanie toczenia bez zamknitej osony. W cigu ostatnich 10 lat by jeden taki wypadek.

Szacowanie parametrw ryzyka:

prawdopodobiestwo wystpienia: P= 4 - w podobnych procesach zdarzenia wystpoway rzadko, skutek: Z =10- niebezpieczny bez ostrzeenia, -wykrywalno: W = 10 - brak kontroli zagroe cigle - dozr nie zwraca uwagi na zamykanie oson uniemoliwiajcych dostp do strefy niebezpiecznej.
-

Wartociowanie ryzyka:
Wskanik ryzyka RPN = P*Z*W=4*10*10 = 400 w skali od 1 do 1000. W ramach prewencji przebudowano zesp zamykania osony uniemoliwiajcej dostp do strefy niebezpiecznej dodajc wycznik kracowy, ktry po podniesieniu osony wycza napd wrzeciona. Konstrukcja zastosowanego wycznika i ukadu sterowania umoliwia zablokowanie wycznika przez pracownika.

cowanie parametrw ryzyka po wykonaniu zmian w zespole osony:

prawdopodobiestwo wystpienia: P = 3 - w podobnych procesach zdarzenia wystpoway przypadkowo, skutek: Z = 8 - bardzo duy - nastpuje utrata funkcji urzdzenia, wykrywalno W = 10 - brak kontroli zagroe cigle - dozr w dalszym cigu nie zwraca UWagi na zamykanie oson uniemoliwiajcych do stp do strefy niebezpiecznej. wartociowanie ryzyka: Wskanik ryzyka RPA/ = p *z * W= 3 * 8 * 10 = 240 Ryzyko zostao zmniejszone, ale biorc pod uwag zakres skali od 1 do 1000 dalej jest istotne.

7.5.3. Kalkulatory ryzyka Jednymi z prostszych metod oceny ryzyka s kalkulatory ryzyka. Kalkulatory ryzyka budowane s przy wykorzystaniu zasad nomografii. Zbudowane nomogramy powalaj na szybkie wyznaczanie nieznanych potrzebnych parametrw zalenych od innych, ktre s znane. W przypadku tej metody wykres rachunkowy, tzw. nomogram do oceny ryzyka zawodowego, budowany jest na podstawie danych statystycznych dla zdarze podobnych. Szacowanymi parametrami ryzyka mog by np. prawdopodobiestwo zdarzenia, ekspozycja na zagroenie i skutki, jakie moe spowodowa zagroenie. Przykad nomogramu dla metody kalkulatora ryzyka przedstawiono na rysunku 2.7. Szacowanie parametrw ryzyka polega na zaznaczeniu punktw na odcinkach odpowiadajcych poszczeglnym parametrom ryzyka. Po poczeniu punktw liniami z uwzgldnieniem otrzymanego punktu na odcinku odbicia", warto ryzyka odczytywana jest na odcinku ryzyka.

Znaczenie kategorii ryzyka oraz wymagane dziaania dla szacowania ryzyka wedug przedstawionego na rysunku nomogramu s nastpujce: Wartociowanie ryzyka Symbol Warto Wymagane dziaania A wysokie ryzyko nieakceptowane, B istotne konieczne zmniejszenie ryzyka do wartoci moliwych do osignicia,

C umiarkowane moliwa akceptacja ryzyka, jeeli koszty jego redukcji przewyszaj korzyci, D niskie ryzyko akceptowane bez podejmowania rodkw prewencyjnych. Poniewa kalkulator ryzyka budowany jest na podstawie danych statystycznych dla zdarze podobnych, np. zdarze niebezpiecznych w okrelonych procesach chemicznych dla maszyn i urzdze mechanicznych itp. moe suy do wartociowania ryzyka zwizanego tylko z tymi zdarzeniami. Uoglnianie jego zastosowa moe prowadzi do bdnych wynikw.
PRZYKAD: Posugujc si kalkulatorem z rysunku 2.7 dla rozpatrywanego zdarzenia, na kalkulator nanosimy punkty odpowiadajce wartociom szacowanych parametrw ryzyka: Szacowanie parametrw ryzyka: prawdopodobiestwo zdarzenia:- rzadko - punkt 1, ekspozycja na zagroenie: - % czasu pracy, w jakim pracownik jest naraony - 25% - punkt 2, skutki zdarzenia: - utrata koczyny - punkt 4. Wartociowanie ryzyka: Przez naniesione na kalkulator punkty 1 i 2 rysujemy lini do linii odbicia" otrzymujc punkt 3, a nastpnie lini od punktu 3 przez punkt 4 do punktu 5. Linia ta wskazuje poziom ryzyka - poziom ryzyka C - ryzyko umiarkowane - moliwa akceptacja, jeeli koszty jego redukcji przewyszaj korzyci.

7.6. UWAGI DO METOD OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO

W opracowaniu przedstawiono szereg metod oceny ryzyka zawodowego majc na uwadze, e czytelnik oceniajc ryzyko zawodowe moe si zetkn z ktr z nich. Poniej przedstawiono uwagi dotyczce stopnia trudnoci stosowania metod, jakoci opisu parametrw i sposobu wartociowania ryzyka.

7.6.1. Wstpna analiza zagroe PHA Preliminary HazardAnalysis

Metoda PHA jest jedn z metod matrycowych i najprostsz metod dwuparametrow, w ktrej szacuje si stopie szkd i prawdopodobiestwo szkody. Oba parametry posiadaj r poziomw i s opisane czytelnie, w sposb zrozumiay, niebudzcy wtpliwoci. Jest to metoda zalecana dla osb nieposiadajcych dowiadczenia w ocenie ryzyka lub niemajcych zaufania do posiadanych informacji. Szacujc prawdopodobiestwo zdarzenia, a nie skutku (co ma miejsce w metodach, w ktrych wystpuje wicej ni dwa parametry ryzyka), Przy mniejszym dowiadczeniu i niepenej informacji mona atwo popeni bd zawyajc lub zaniajc warto ryzyka. Wad tej metody jest wartociowanie ryzyka tylko a trzech poziomach. Rnica jednego punktu powoduje przejcie od poziomu dopuszczalnej akceptacji ryzyka do poziomu ryzyka niedopuszczalnego, nie ma stopni porednich.

7.6.2. Matryca Ryzyka 2

Jest to metoda dwuparametrow, w ktrej szacuje si dwa parametry: skutki zdarzenia i prawdopodobiestwo skutkw zdarzenia. Oba parametry szacowane s na szeciu poziomach. Skutki zdarzenia opisane s czytelnie, jedynie Klasa 0" nie precyzuje, czy chodzi o mier jednej czy wielu osb. W Klasie 5" okrelenie pierwsza pomoc" sugeruje, e zdarzenie zostao zarejestrowane. Bardzo mae straty, jak drobne skaleczenia, uderzenia powodujce siniaki itp., najczciej nie s zgaszane i rejestrowane oraz nie udziela si pierwszej pomocy. Moe rwnie budzi wtpliwoci charakterystyka prawdopodobiestwa skutkw ze wzgldu na taki sam opis Klasy 2" i Klasy 3" (raz na rok i raz na miesic) oraz Klasy 4" i Klasy 5" (raz na dzie). Pozwala to na pewn dowolno interpretacji i manipulowanie wynikiem oceny ryzyka. Ryzyko jest wartociowane na trzech poziomach, jednak wykorzystanie zasady ALARP agodzi gwatowne przejcie od dopuszczalnej akceptacji ryzyka do ryzyka niedopuszczalnego, a nie jak ma to miejsce w metodzie PHA. W zasadzie ALARP dla obszaru ryzyka tolerowanego wystpuj dwa poziomy: ryzyko tolerowane tylko wwczas, jeeli koszt jego redukcji jest nieproporcjonalnie duy w stosunku do spodziewanych korzyci" i ryzyko tolerowane, jeeli koszt jego redukcji przewysza oczekiwane korzyci". Zalet odniesienia do zasady ALARP jest uwzgldnienie czynnika ekonomicznego. 7.6.3. Matryca Ryzyka 3 Jest to metoda dwuparametrow, w ktrej szacuje si dwa parametry: skutki zdarzenia i prawdopodobiestwo skutkw zdarzenia. Oba parametry szacowane s na piciu poziomach. Skutki zdarzenia opisane s czytelnie, jednak zostay tak scharakteryzowane i opisane, e powoduje to zawyenie poziomu ryzyka. Skala rozpoczyna si od maych skutkw", czemu odpowiada absencja", przechodzi do powanych" i s to powane urazy odwracalne". Opis jakociowy prawdopodobiestwa skutkw jest niejasny. Ryzyko wartociowane jest na czterech poziomach, przy czym poziom TA - ryzyko tolerowane z moliwoci poprawy wg zasady ALARP rozszerza ocen do piciu poziomw. Stosowanie tej metody wymaga dowiadczenia, jednak ze wzgldu na pi poziomw wartociowania ryzyka, warto bra j pod uwag w zastosowaniach.

7.6.4. Matryca Ryzyka 4 (wgAllgemeine Themen)

Jest to metoda dwuparametrowa, w ktrej szacuje si dwa parametry: skutki zdarzeni i prawdopodobiestwo skutkw zdarzenia. Oba parametry szacowane s na szeciu poziomach. Charakterystyki skutkw zdarzenia i prawdopodobiestwa skutkw s mao czytelne a ponadto brak opisu odnoszcego si do charakterystyki, co stwarza okazj do bardzo subiektywnej oceny. Ryzyko wartociowane jest na trzech poziomach i nie jest podana ocena ryzyka, zamiast niej opisane s dziaania, jakie naley podj. Pierwszemu poziomowi ryzyka odpowiada ocena nie jest wymagane adne postpowanie". Jest to sprzeczne z zasad, e nawet przy ryzyku akceptowalnym powinny by prowadzone dziaania powodujce, e ryzyko pozostanie na tym samym poziomie.

7.6.5. Analiza bezpieczestwa pracy JSA Job Safety Analysis

Analiza bezpieczestwa pracy JSA jest metod bardzo przyjazn dla pocztkujcych Jest to metoda opisana przez parametry: konsekwencje C, prawdopodobiestwo konsekwencji P. Prawdopodobiestwo konsekwencji jest sum trzech elementw: czstotliwoci wystpowania zagroenia F, prawdopodobiestwa zdarzenia O i moliwoci uniknicia lub ograniczenia szkody A. Czstotliwo wystpowania zagroenia, prawdopodobiestwo zdarzenia i moliwo uniknicia lub ograniczenia szkody szacowane s na piciu poziomach i s opisane w sposb niebudzcy wtpliwoci, jednak brakuje tu liczbowej oceny prawdopodobiestwa zdarzenia, co troch utrudnia szacowanie. Konsekwencje zdarzenia szacowane s na czterech poziomach. Te dodatkowe parametry uatwiaj ocen ryzyka, a ponadto wprowadzenie parametru A (moliwoci ograniczenia lub uniknicia szkody) juz w pocztkowej fazie szacowania przypomina o koniecznoci wprowadzenia dziaa profilaktycznych. Wtpliwoci budzi jedynie ocena ryzyka na najniszym poziomie ryzyko pomijalne" gdy sugeruje to, e nie s potrzebne jakiekolwiek dziaania, w tym takie, ktre kontroluj czy ryzyko pozostanie na tym samym poziomie.

7.6.6. Matryca Ryzyka 5 (wg normy DIN V 19250)

Jest to metoda dwuparametrowa, w ktrej szacuje si dwa parametry: zakres szkod i prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego zdarzenia D. Zakres szkd szacowany jest na czterech poziomach, przy czym brakuje poredniego poziomu pomidzy marginalne" i krytyczne". Prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego zdarzenia szacowane jest na piciu poziomach z bardzo dobrym opisem. Jednak szacowanie prawdopodobiestwa zdarzenia, a nie prawdopodobiestwa skutku, przy mniejszym dowiadczeniu i niepenej informacji moe prowadzi do bdw, wynikiem ktrych jest zawyenie lub zanienie poziomu ryzyka. 7.6.7. Matryca Ryzyka BS 8800 (wg normy BS 8800) Jest to metoda dwuparametrowa, w ktrej szacuje si dwa parametry ryzyka: szkodliwo i prawdopodobiestwo szkodliwoci. Oba parametry szacowane s na trzech poziomach. Charakterystyka szkodliwoci jest bardzo szczegowa, natomiast dla prawdopodobiestwa szkodliwoci nie podano charakterystyki tylko zalecenie, jakie czynniki naley bra pod uwag. Ryzyko wartociowane jest na piciu poziomach, i dla tych piciu poziomw norma podaje bazowy plan dziaa profilaktycznych. Wtpliwoci budz jedynie proponowane dziaania na najniszym poziomie ryzyka, gdy sugeruje to, e nie s potrzebne jakiekolwiek dziaania i nie ma potrzeby dokumentowania ryzyka. Jeeli uznaje si, e zagroenie jest nieistotne to pomija si je ju na etapie weryfikacji zagroe i nie ocenia dla niego ryzyka.

7.6.8. Matryca Ryzyka 6 (wg R. Studenski)

Jest to metoda dwuparametrowa, w ktrej szacuje si parametry: rodzaj skutku zdarzenia niebezpiecznego i prawdopodobiestwo wystpienia skutkw zdarzenia niebezpiecznego. Oba parametry szacowane s na trzech poziomach. Charakterystyki parametrw s opisane czytelnie, w sposb zrozumiay, niebudzcy wtpliwoci. Jednak zastosowana

skala wartoci ryzyka jest tak dobrana, e uzyskuje si wyszy poziom ryzyka ni w innych metodach. Jeeli np. przyjmuje si duy skutek i mae prawdopodobiestwo to uzyskuje si ryzyko rednie. Zalecane wtedy dziaania profilaktyczne to: wymagana redukcja lyzyka", nawet wtedy, kiedy nigdy nie byo takiego zdarzenia.

7.6.9. Matryca Ryzyka (wg normy PN-N-18002)

Matryca ryzyka wg PN-N-18002 jest oparta na matrycy ryzyka BS 8800. Znacznie precyzyjniej ni w normie BS 8800 opisano ciko nastpstw. Prawdopodobiestwo nastpstw w odrnieniu od normy BS 8800 jest scharakteryzowane, przy czym charakterystyka jest mao precyzyjna. Okrelenie prawdopodobiestwa jako np. wysoce prawdopodobne nastpstwa zagroe, ktre mog wystpi wielokrotnie podczas okresu aktywnoci zawodowej pracownika" wartociuj ryzyko dla zagroe o praktycznie memajcych znaczenia skutkach na poziomie rednim. Niezalenie od tego czy stosujemy jedn z dwch proponowanych przez metod skal wartociowania ryzyka: trjstopniow lub piciostopniow moemy spowodowa przeszacowanie ryzyka. Brak precyzji powoduje, e osoby oceniajce ryzyko musz mie bardzo due dowiadczenie w jej zastosowaniu. Metoda zaleca dla okrelonych wartoci ryzyka odpowiednie, precyzyjnie okrelone dziaania profilaktyczne.

7.6.10. Wskanik Ryzyka RISK SCORE

Metoda RISK SCORE jest metod trj parametrow, w ktrej szacuje si skutki zdarzenia 5", ekspozycj na zagroenie E i prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia P. Parametry S i E szacowane s na 6 poziomach, prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia P szacowane jest na 7 poziomach. Przy szacowaniu ekspozycji na zagroenie, mimo szeciu poziomw, praktycznie do wykorzystania jest tylko pi, poniewa warto 10 - staa" odpowiada staemu przebywaniu w rodowisku pracy, np. marynarze na statku itp. Parametrom przypisuje si liczby majce charakter wag oceniajcych ich znaczenie. Charakterystyka wag jest zrozumiaa, nie budzi wtpliwoci. Opisanie prawdopodobiestwa skutku przez dwa parametry E i P uatwia obiektywn ocen ryzyka. Uwzgldnienie ekspozycji pozwala dokadnie odnie si do czasu naraenia na zagroenie oraz na wykorzystanie dokumentowanej informacji o rodowisku pracy. Ryzyko wartociowane jest na 5 poziomach, przy czym proponowane s rwnie dziaania zapobiegawcze. Jest to metoda, ktr mona poleci osobom nieposiadajcym dowiadczenia w ocenie ryzyka.

7.6.11. Wskanik Ryzyka 2 (wg Allgemeine Themen)

W metodzie tej szacuje si trzy parametry: prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia W, czstotliwo wystpienia naraenia H (ekspozycj) i spodziewane skutki zdarzenia 4 Parametry H i A szacowane s na 6 poziomach, prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia Oszacowane jest na 5 poziomach. Prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia zostao scharakteryzowane tylko sownie, bez odniesienia do wartoci liczbowych, co pozostawia du swobod wyboru i moe powodowa trudnoci w jego ocenie. Wartociowanie ryzyka odbywa si na 7 poziomach, przy czym na pierwszym poziomie RB < 10 ryzyko jest pomijanie i nie s wymagane adne dziaania. Mimo tak szerokiego zakresu tak dobrano skale szacowania parametrw ryzyka, e uzyskuje si wysze poziomy wartociowanego ryzyka ni w metodzie RISK SCORE. Przykadowo, kiedy spodziewane skutki bd due inwalidztwo/mier ", a czstotliwo wystpienia naraenia bdzie nie czciej ni raz w tygodniu" i prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia najmniejsze z moliwych, wtedy ryzyko jest istotne.

7.6.12. Metoda piciu krokw Five steps to risk assessment (FIVESTEPS) - Pi krokw do oceny ryzyka (Pi Krokw)
Metoda piciu krokw jest metod czteroparametrow, w ktrej ryzyko jest ocenianie przez: P - prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia, F - czstotliwo naraenia (eks-

pozycj), S - nastpstwa zdarzenia, /- liczba osb naraonych. Prawdopodobiestwo szacowane na omiu poziomach jest scharakteryzowane sownie. atwo jest je szacowa ze wzgldu na du ilo poziomw i bardzo czytelny opis. Czstotliwo naraenia szacowana jest na szeciu poziomach, nastpstwo zdarzenia na siedmiu, za liczba osb naraonych na czterech. Charakterystyka tych parametrw nie budzi adnych wtpliwoci Metoda uwzgldnia bardzo istotny parametr dla oceny ryzyka zawodowego, mianowicie liczb osb naraonych. Ryzyko jest wartociowane na czterech poziomach, przy czym skala poziomw jest tak dobrana, e otrzymane wyniki mog budzi wtpliwoci. Jeeli np. wartociuje si ryzyko z naraeniem wikszej liczby osb, dla nastpstw zdarzenia lekka choroba " i powana choroba" oraz przy pozostaych parametrach na tym samym poziomie, warto ryzyka jest taka sama. W metodzie brakuje okrelenia dziaa profilaktycznych. Mimo tych wad metoda jest atwa dla osb majcych mae dowiadczenie w ocenie ryzyka.

7.6.13. Wskanik ryzyka WPR

Wskanik ryzyka WPR, podobnie jak metodzie piciu krokw, jest okrelany przez cztery parametry bardzo podobnie opisane i z podobn iloci poziomw. Warto ryzyka opisana jest a na omiu poziomach. Metoda podaje rwnie dziaania zapobiegawcze Skala wartoci ryzyka zwizana z dziaaniami profilaktycznymi zostaa tak dobrana, e np. przy codziennej ekspozycji, mimo e ryzyko jest bardzo mae, zaleca podejmowanie dziaa profilaktycznych w cigu roku.

7.6.14. Graf Ryzyka 1 (wg normy DIN V 19250)

Metoda ocenia ryzyko poprzez szacowanie czterech parametrw: zakres szkd A, okres przebywania w strefie zagroenia B, odwrcenie zagroenia C i prawdopodobiestwo stpienia niepodanego zdarzenia D. Zakres szkd szacowany jest na czterech poziomach) okres przebywania w strefie zagroenia i odwrcenia zagroenia na dwch, natomiast prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego zdarzenia na piciu. Charakterystyki pierwszych parametrw s lakoniczne. Prawdopodobiestwo wystpienia nieposiadanego zdarzenia jest bardzo dobrze scharakteryzowane i dodatkowo opisane. Jest to dua zaleta tej metody, poniewa uatwia osobom niemajcym dowiadczenia w ocenie ryzyka dokonanie odpowiedniego wyboru, eliminujc najczciej popeniane przy szacowaniu prawdopodobiestwa pomyki. Ryzyko jest wartociowane na trzech poziomach. Przyjta skala nie powoduje gwatownego przejcia od ryzyka redniego do powanego. W metodzie tej nie uwzgldnia si wszystkich parametrw ryzyka przy wartociowaniu ryzyka dla skrajnych, minimalnych i maksymalnych zakresw szkd. W metodzie rwnie nie okrelono dziaa profilaktycznych.

7.6.15. Graf Ryzyka 2 (wg May ser Polymer Elektronie)

Graf ryzyka 2 jest czteroparametrow metod oceny ryzyka, w ktrej ryzyko wartociowane jest przez szacowanie: cikoci urazu - S, ekspozycji - E, moliwoci uniknicia urazu - A i prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego zdarzenia - O. Trzy pierwsze parametry szacowane s na dwch poziomach, prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego zdarzenia na trzech. Charakterystyki parametrw s bardzo lakoniczne, ale to uproszczenie powoduje, e ryzyko ocenia si bardzo atwo. Ryzyko jest wartociowane tylko na trzech poziomach, jednak przez odpowiednie przyjcie skali nie ma gwatownego przejcia od ryzyka redniego do powanego. W metodzie tej, odmiennie jak w opisanych wyej grafach ryzyka, jedynie przy najniszym poziomie cikoci urazu pomijane s pozostae parametry ryzyka, tzn. ekspozycja i moliwo uniknicia urazu, co wydaje si uzasadnione. Metoda ta przy swojej bardzo prostej konstrukcji, szacowaniu parametrw praktycznie na dwch poziomach daje logiczne i realne wyniki. W metodzie tej, jak we wszystkich grafach ryzyka brakuje okrelenia dziaa profilaktycznych.

7.6.16. Ocena ryzyka zawodowego dla czynnikw mierzalnych (wg normy PN-N-18002) W metodzie tej podstawowym kryterium wartociowania ryzyka s wymagania przepisw i norm. Wartociowanie ryzyka zawodowego polega na szacowaniu zmierzonej w rodowisku pracy wielkoci i porwnaniu jej z wartociami dopuszczalnymi, okrelonymi w normach i przepisach. Kryteria oceny s jednoznaczne i precyzyjnie okrelone, metoda oceny ryzyka dla czynnikw mierzalnych jest praktycznie metod ilociow, a zatem metod, w ktrej wyeliminowano moliwo subiektywnej oceny. Norma okrela rwnie dziaania profilaktyczne. 7.6.17. Analiza skutkw i Przyczyn Bdw FMEA Failure Mod and Effects

Analysis
Metoda FMEA jest metod przeznaczon do rozwizywania problemw powodowanych przez bdy procesw, poczwszy od konstrukcji do uytkowania przez pracownika. Daje zadawalajce wyniki rwnie w zastosowaniu do oceny ryzyka zawodowego. W metodzie tej ryzyko okrela si przez trzy parametry: prawdopodobiestwo skutku - P, skutek - Z oraz wykrywalno -W.W zwizku z tym, e parametry ryzyka szacowane s w skali 10-punktowej, jest ona bardzo precyzyjna. Wad metody jest konieczno przystosowania jej do rozwizywanego problemu. Wymaga, by osoba, ktra to wykonuje posiadaa bardzo du wiedz o problemie, w tym przypadku o ryzyku zawodowym, poniewa osoba ta okrela charakterystyki parametrw w skali 10-punktowej. Jeeli takie charaktery styki s ju okrelone, bezporednie zastosowanie metody nie jest trudne. Wad metody jest brak odniesienia do poziomw dopuszczalnoci ryzyka. Wynikiem oceny jest liczbowy wskanik, ktry jest wag problemu (wag ryzyka).

7.7. WYBR METODY

A OSIGNICIE CELW OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO

Do oceny ryzyka zawodowego maj zastosowanie metody proste - jakociowe. Nie wymagaj one wielu szczegowych danych statystycznych w oparciu, o ktre obliczane jest matematyczne" prawdopodobiestwo skutkw lub zdarzenia jak ma to miejsce w metodach ilociowych. Metody te w prosty sposb oceniaj skutki i prawdopodobiestwo skutkw (wagi). Nie wymagaj te wysokiego poziomu wiedzy i nie s tak pracochonne jak metody ilociowe. Charakteryzuj w sposb wystarczajcy stanowiska prac) i jego elementy. Wymagaj natomiast, co wynika z procedury oceny ryzyka zawodowego, szczegowej identyfikacji zagroe. Informacje otrzymywane z tych metod nie wymagaj dodatkowego przetwarzania (jak czsto ma to miejsce w ilociowych), nadaj si do bezporedniego informowania pracownikw o ryzyku. W metodach jakociowych wykorzystuje si informacje bezporednio z dokumentw i zapisw, jakie znajduj si w zakadzie pracy - rejestry wypadkw przy pracy, chorb zawodowych, wyniki pomiarw rodowiska pracy itp. Wybierajc metod naley mie wiadomo, w jaki sposb przyjte wagi" wpyn na ostateczn ocen ryzyka oraz jakie wady ma wybrana metoda. Metody jakociowe s metodami, w ktrych ocena ryzyka zawodowego jest ocen subiektywn i tylko przygotowanie potrzebnych informacji i rzetelne podejcie do oceny spowoduj, e ocena bdzie zbliona do oceny obiektywnej. Naley mie rwnie na uwadze, e wybr metody jakociowej do oceny ryzyka pozostanie w kadym przypadku subiektywny. Wybierajc jakociow metod do oceny ryzyka zawodowego naley pamita, e: kada metoda jest dobra, gdy pracodawca rozumie problem i zmierza do osignicia celw wynikajcych z oceny ryzyka, kada metoda za, gdy ocena ryzyka jest wykonywana tylko w celu formalnego spenienia wymaga prawnych. Dobierajc metod oceny ryzyka zawodowego naley wzi pod uwag: dowiadczenie osoby lub zespou wykonujcego ocen ryzyka zawodowego oraz skutki jakie moe spowodowa brak dowiadczenia, informacje (parametry) opisujce warunki rodowiskowe na stanowisku pracy, dostpno, przydatno i wiarygodno informacji, w jaki sposb parametry ryzyka wpyn na jego ocen, jakie wady ma wybrana metoda. 7.7.1. Wiedza i dowiadczenie w ocenie ryzyka zawodowego Ryzyko zawodowe powinny ocenia osoby o duym dowiadczeniu zawodowym oraz viedzy dotyczcej stanowisk pracy, wystpujcych na nich zagroe i ich skutkw. Brak takiej wiedzy nie tylko moe spowodowa, e nie zostan rozpoznane wszystkie istotne groenia oraz skutki zdrowotne, ale rwnie mog wystpi bdy przy szacowaniu ich parametrw, co w konsekwencji prowadzi do bdnej oceny ryzyka zawodowego. Ponadto osoby te powinny zna metody oceny ryzyka oraz posiada praktyczn umiejtno posugiwania si nimi. Jeeli w wybranej metodzie parametry ryzyka s opisane w sposb lakoniczny, to korzystanie z niej przy braku wiedzy i dowiadczenia moe budzi wtpliwoci, co do przyjcia wartoci a w konsekwencji moe prowadzi do bdw w szacowaniu para-

metrw, a tym samym w ocenie ryzyka. Moe to prowadzi do bdw w podejmowaniu dziaa profilaktycznych. Nie majc dowiadczenia w ocenie ryzyka powinno si unika metod, ktre umoliwiaj dowoln interpretacj wartoci szacowanych parametrw. Korzystne jest, jeeli w metodzie poszczeglnym poziomom parametrw ryzyka odpowiadaj jednoznaczne opisy. W metodach wskanikowych opisom tym odpowiadaj odpowiednie skale liczbowe wagi, ktre podkrelaj znaczenie poziomw, co uatwia ocen. PRZYKAD:
Stanowisko tokarz Zagroenie pochwycenie przez obracajcy si przedmiot Skutek: otwarte zamanie rki J Czstotliwo jedno zdarzenie w czasie 10 lat I Metoda: Matryca ryzyka 4 (Allgemeine Themen) !

Szacowanie parametrw ryzyka

* Moliwoci oszacowania parametrw Wariant I Wariant II : Skutki zdarzenia: C - krytyczne D - mao krytyczne : Prawdopodobiestwo skutkw 4 ~ rzadko 5 - bardzo rzadko Ryzyko: Naley przeprowadzi Nie jest wymagane odpowiednie postpowanie adne postpowanie Metoda: Metoda PHA (Preliminary Hazard Anaiysis)

Szacowanie parametrw ryzyka

Moliwoci oszacowania parametrw Moliwy jeden wybr Stopie szkd: 3 - cikie obraenia Prawdopodobiestwo szkd: 2 - mao prawdopodobne zdarzajce si raz na 10 lat Ryzyko: dopuszczalna akceptacja ryzyka Matryca ryzyka 4 w zwizku z lakonicznych opisem parametrw, pozwala na rn interpretacj szacowania parametrw ryzyka (wariant I i wariant II), co prowadzi do skrajnie rnicych si poziom^ ryzyka i wynikajcych z oceny dziaa profilaktycznych. Przy braku dowiadczenia trudno odnie do charakterystyki skutki zdarzenia np. krytyczne mao krytyczne, itp. W metodzie PHA wzglednie precyzyjny opis szacowanych parametrw jednoznacznie okrela poziom ryzyka.

Znacznym uatwieniem jest, gdy w wybranej metodzie szacowanie parametrw ryzyk oparto nie tylko na opisie sownym, ale rwnie na wagach liczbowych. Skale szacowa' parametrw nie s skalami liniowymi to powoduje, e nawet gdy opis sowny i jednoznaczny nie zawsze na jego podstawie da si wyeliminowa bdy. Moe to pro wadzi do manipulowania wynikiem oceny ryzyka. Naley rwnie unika metod, w ktrych najniszemu poziomowi ryzyka odpowiada ocena nie jest wymagane adne postpowanie". Jest to sprzeczne z zasad, e nawet przy ryzyku akceptowalnym powinny by prowadzone dziaania zapewniajce, e ryzvko pozostanie na tym samym poziomie.

7.7.2. Informacje opisujce warunki rodowiskowe panujce na stanowisku

pracy Oceniajc ryzyko zawodowe najtrudniej jest oszacowa prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia lub prawdopodobiestwo wystpienia skutku zdarzenia. Przy szacowaniu prawdopodobiestwa naley wzi pod uwag histori zdarze w tym wypadkw, chorb zawodowych oraz wszystkie inne informacje o skutkach zdrowotnych. Wybierajc metod naley sprawdzi czy posiadamy potrzebne do oceny ryzyka zawodowego informacje wymagane w tej metodzie. W zalenoci od metody moe to by ekspozycja, liczba osb naraonych lub poszkodowanych, moliwo zastosowania rodkw ochrony, wyniki pomiarw czynnikw szkodliwych i niebezpiecznych itp. Mniej problemw stwarza szacowanie prawdopodobiestwa skutkw zdarzenia w tych metodach, w ktrych uwzgldniali} jest dodatkowy parametr majcy znaczny wpyw na prawdopodobiestwo. Takim parametrem jest np. ekspozycja na zagroenie. Wymagane jest w tym przypadku, posiadanie penej informacji o czasie naraenia na czynniki szkodliwe lub niebezpieczne wystpujce na stanowisku pracy. Przy braku takiej informacji korzystniejsze jest zastosowanie metody dwuparametrowej, w ktrej szacuje si tylko prawdopodobiestwo skutku zdarzenia i konsekwencj

(wielko skutku). Podobna sytuacja moe wystpi rwnie, gdy pracownik naraony jest stale w czasie 8 godzin pracy. Warto ekspozycji praktycznie wtedy nie ma znaczenia. Jeeli na stanowisku pracy wystpuj zagroenia mierzalnymi czynnikami szkodliwy mi lub niebezpiecznymi, oraz gdy posiadamy zmierzone ich wartoci, najkorzystniej jest zastosowa metod oceny ryzyka zawodowego przedstawion w normie PN-N-18002: 2000 System zarzdzania bezpieczestwem i higien pracy. Oglne wytyczne do oceny lyzyka zawodowego. W metodzie tej szacowanie ryzyka nastpuje na podstawie zmierzo nych wartoci czynnikw na stanowisku pracy. Ocena ryzyka jest ilociowa, a okrelona warto nie podlega dyskusji.
PRZYKAD: Metoda: wskanik ryzyka RISK SCORE Stanowisko: drukarz - hala maszyn drukarskich w drukarni Zagroenie: kontakt z substancjami chemicznymi Skutek: zatrucie, uszkodzenie organw wewntrznych, dziaanie depresyjne, wymioty Ekspozycja: 8 godzin dziennie Czstotliwo: trzy zdarzenia w czasie 10 lat

Szacowanie parametrw ryzyka

Skutki zdarzenia: 7 - dua, cikie uszkodzenie ciaa Ekspozycja: 6 - czsta codzienna Prawdopodobiestwo zdarzenia: 1 - mao prawdopodobne, moliwe Ryzyko: 42 - mae Stanowisko: dyrektor techniczny - hala maszyn drukarskich w drukarni Zagroenie: kontakt z substancjami chemicznymi Skutek: zatrucie, uszkodzenie organw wewntrznych, dziaanie depresyjne, wymioty Ekspozycja: 10 minut dziennie (dyrektor techniczny codziennie przeprowadza inspekcj stanowisk pracy) Czstotliwo: jedno zdarzenie w czasie 20 lat

Szacowanie parametrw ryzyka

Skutki zdarzenia: 7 - dua, cikie uszkodzenie ciaa Ekspozycja: 2 - okazyjna, raz w miesicu (ekspozycja 10 minut dziennie odpowiada ekspozycji okazyjnej) Prawdopodobiestwo zdarzenia: 0,5 - tylko sporadycznie moliwe Ryzyko7 - ryzyko akceptowalne

Metoda: Metoda PHA (PreSiminary Hazard Analysis)

Stanowisko: ZagroenieSkutek: wymioty Ekspozycja: Czstotliwo: drukarz - hala maszyn drukarskich w drukarni kontakt z substancjami chemicznymi zatrucie, uszkodzenie organw wewntrznych, dziaanie depresyjne, 8 godzin dziennie trzy zdarzenia w czasie 10 lat

Szacowanie parametrw ryzyka

Moliwoci oszacowania parametrw Moliwy jeden wybr Stopie szkd: 3 - cikie obraenia Prawdopodobiestwo szkd: 3 - dorane wydarzenie, zdarzajce si raz w roku Ryzyko: 9 - dopuszczalna akceptacja ryzyka Stanowisko: dyrektor techniczny - hala maszyn drukarskich w drukarni Zagroenie. kontakt z substancjami chemicznymi Skutek: zatrucie, uszkodzenie organw wewntrznych, dziaanie depresyjne, wymioty Ekspozycja: 10 minut dziennie (dyrektor techniczny codziennie przeprowadza inspekcj stanowisk pracy) Czstotliwo: jedno zdarzenia w czasie 20 lat

Szacowanie parametrw ryzyka

Stopie szkd: Prawdopodobiestwo szkd: Ryzyko: 3 - cikie obraenia, znaczne szkody 2 - mao prawdopodobne, zdarzajce si raz na 10 lat 6 - dopuszczalne akceptacja ryzyka

W przedstawionym przykadzie ekspozycja na zagroenie (kontakt z substancjami chemicznymi) rni si znacznie

 drukarz pracuje przez 8 godzin dziennie, dyrektor przebywa na hali maszyn drukarskich 10 minut dziennie. W ocenie ryzyka metod RISK SCORE uwzgldniajcej parametr ekspozycji ryzyko dla drukarzal ustalono na poziomie mae, dla dyrektora na poziomie akceptowalne. W metodzie PHA nieuwzgldniajcej parametru ekspozycji mimo wzicia pod uwag rnych czstotliwoci zdarze, poziom ryzyka dla obu pracownikw jest identyczny dopuszczalna akceptacja ryzyka.

7.7.3. Dostpno, przydatno i wiarygodno informacji

Szacujc parametry ryzyka najkorzystniej jest rozpatrywa duszy okres czasu np. ostatnie pi do dziesiciu lat. Nie zawsze jest to moliwe. W zakadach pracy, ktre zmodernizowano, np. wprowadzono nowe rodki pracy o innym, najczciej wyszym poziomie bezpieczestwa lub, w ktrych zmieniono organizacj moe nie by odpowiadajcych nowym warunkom informacji do szacowania parametrw ryzyka. Wykorzystanie danych z poprzedniego okresu moe da faszywy obraz ryzyka. W takich przypadkach mona skorzysta z informacji z zakadu o tym samym profilu dziaalnoci, tej samej organizacji, zastosowanych rodkach bezpieczestwa itp. Nie zawsze da to poprawn ocen ryzyka, poniewa na warto ryzyka zawodowego przy tych samych warunkach moe wpyn np. dowiadczenie lub wyksztacenie pracownikw oraz to, w jaki sposb realizuj swoje zadania pracownicy nadzoru. W takim przypadku celowe jest zastosowanie metody oceny ryzyka, ktra uwzgldnia parametr skutecznoci stosowanych rodkw ochronnych. Zaleca si rwnie powtrn ocen ryzyka po pewnym okresie czasu.
PRZYKAD: Metoda: Risk score Stanowisko: dekarz Zagroenie: upadek na niszy poziom Skutek: mier Ekspozycja: 8 godzin dziennie Wariant I: Okres obejmujcy 10 lat - przed i po wprowadzeniu procedury wykonywania robt Czstotliwo: jedno zdarzenie w czasie 10 lat, w tym po wprowadzeniu okrelonego procedur wykonywania robt cisego nadzoru nad przestrzeganiem BHP, w czasie piciu lat nie byo takiego zdarzenia

Szacowanie parametrw ryzyka

Skutki zdarzenia: 15-mier Ekspozycja: 6 - czsta, codzienna Prawdopodobiestwo zdarzenia: 1 - mao prawdopodobne, moliwe Ryzyko: 90 - istotne Wariant II: Okres obejmujcy 5 lat - po wprowadzeniu procedury wykonywania robt Czstotliwo: po wprowadzeniu cisego nadzoru nad przestrzeganiem BHP, w czasie piciu lat nie byo takiego zdarzenia

Szacowanie parametrw ryzyka

Skutki zdarzenia: 15-mier Ekspozycja: 6 - czsta, codzienna Prawdopodobiestwo zdarzenia: 0,5-tylko sporadycznie moliwe
Ryzyko: 45 - mae

W przedstawionym przykadzie w wariancie I wzito pod uwag okres obejmujcy 10 lat (przed i po prowadzeniu procedury wykonywania robt) - poziom ryzyka istotne. W wariancie II do oceny ryzyka wzito pod uwag tylko okres po wprowadzeniu cisego nadzoru nad przestrzeganiem BHP przyjmujc Wmk wzgldu na brak zdarze prawdopodobiestwo zdarzenia - tylko sporadycznie moliwe, co dao poziom ryzyka mae.

7.7.4. Wjaki sposb parametry ryzyka wpywaj na jego ocen?

Najkorzystniej jest stosowa do oceny ryzyka zawodowego takie metody, w ktrych charakterystyka parametrw ryzyka jest czytelna, precyzyjna i zrozumiaa. Bardziej obiektywn ocen ryzyka uzyskuje si w metodach, w ktrych do dyspozycji jest wicej parametrw, a kady z parametrw opisuje wielopoziomowa skala. Korzystne jest rwnie, gdy ryzyko wartociowane jest na wicej ni trzech poziomach. W metodach takich nie ma gwatownego przejcia od poziomu ryzyka akceptowalnego" do poziomu ryzyka niedopuszczalnego".
PRZYKAD: Stanowisko: sprztaczka

Zagroenie: kontakt z ostrymi krawdziami, powierzchniami Skutek: skaleczenia Ekspozycja: codzienna Czstotliwo: 3 razy w roku Metoda: Wskanik ryzyka 555

Szacowanie parametrw ryzyka

Skutki zdarzenia: 1 - strata maa Prawdopodobiestwo skutkw zdarzenia: 2,5 - prawdopodobne (raz na 3 lata) Ryzyko: 2,5 - akceptowalne Dziaania profilaktyczne: - wskazana kontrola by ryzyko pozostao na okrelonym poziomie Metoda wg PN-N-18002 Szacowanie parametrw ryzyka Ciko: o maej szkodliwoci Prawdopodobiestwo nastpstw: wysoce prawdopodoone Ryzyko: - rednie, - dopuszczalne, Dziaania profilaktyczne: - zaleca si zaplanowanie i podjecie dziaa, ktrych celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego W przedstawionym przykadzie wiksza liczba poziomw (5 poziomw szacowania parametrw i wartociowania ryzyka w metodzie Wskanik ryzyka 555 - 3 poziomy w metodzie z normy PN-N-18002) pozwala na bardziej precyzyjn ocen.

7.7.5. Najczciej popeniane bdy w szacowaniu parametrw ryzyka zawodowego

Brak wiedzy o ocenie ryzyka zawodowego nie tylko moe spowodowa, e nie zostan rozpoznane wszystkie istotne zagroenia oraz skutki zdrowotne, ale rwnie mog wystpi bdy przy szacowaniu ich parametrw, co w konsekwencji prowadzi do bdnej oceny ryzyka zawodowego. Brak precyzji w charakterystyce parametrw ryzyka, przy braku dowiadcze moe by przyczyn takich bdw jak: przyjmowanie zbyt maego skutku, przyjmowanie zbyt maego lub zbyt duego prawdopodobiestwa, ktre nie ma uzasadnienia, nie jest udokumentowane, pomijanie zapisw w dokumentach (historii"). W ocenie ryzyka jako zasad naley przyj szacowanie moliwego skutku zdarze na najwyszym poziomie. Jednak w metodach, w ktrych szacowane jest prawdopodbiestwo skutku (metody dwuparametrowe), wynik oceny ryzyka najczciej bdzie tak sam w przypadku przyjcia rnych poziomw skutku wikszego i mniejszego obu poziomom przypisze si odpowiednie wartoci prawdopodobiestwa skutku. Zdarzenie o wikszym skutku (stracie) ma miejsce rzadziej ni zdarzenia o skutku mniejszym.
PRZYKAD: Metoda: Stanowisko: Zagroenie: Czstotliwo: Faktyczna szkoda: moliwo taka istnieje Wariant I Szacowanie parametrw ryzyka Stopie szkd: Prawdopodobiestwo szkd: Ryzyko: Wariant II Szacowanie parametrw ryzyka Stopie szkd: Metoda PHA (Preliminary Hazard Analysis) pielgniarka zakaenie wirusowym zapaleniem wtroby dwa zakaenia w czasie 10 lat uszkodzenie wtroby, aden wypadek nie zakoczy si mierci, ale

4 - pojedyncze wypadki miertelne 1 - bardzo nieprawdopodobne, 4 - dopuszczalna akceptacja ryzyka 3 - cikie obraenia

Prawdopodobiestwo szkd: 2 - mao prawdopodobne, zdarzajce si raz na 10 lat Ryzyko: 6 - dopuszczalna akceptacja ryzyka Poziom ryzyka dla tak oszacowanych parametrw odpowiada dopuszczalnej akceptacji ryzyka", a wic jest taki sam w obu wariantach.

Prawdopodobiestwo skutku lub zdarzenia powinno wynika z historii". Czsto wystpujcym bdem jest zapominanie" o zapisach w takich dokumentach jak rejestr wypadkw i chorb zawodowych i intuicyjne okrelanie prawdopodobiestwa. Problemem bywa prawidowe okrelenie prawdopodobiestwa, z jakim wystpuj drobne zdarzenia jak np. drobne skaleczenia, zwichnicia itp. Z rnych powodw s one bagatelizowane, niezgaszane i nierejestrowane. Podobnie bywa, gdy skutek wystpuje po odejciu pracownika na emerytur np. mier po przebyciu WZW lub choroba nowotworowa. 7.7.6. Manipulacja poziomami szacowanych parametrw a wynik wartociowania ryzyka zawodowego Manipulowanie ryzykiem to zakadanie poziomu ryzyka i takie dobieranie parametrw ryzyka by poziom ten osign. Wikszo metod jakociowych stosowanych do oceny ryzyka zawodowego ze wzgldu na brak precyzji w charakterystyce parametrw kusz" jo manipulacji poziomem ryzyka. Moe to wynika z dobrej woli" oceniajcego, np. wyszywanie pracownikowi, e ma due ryzyko, straszenie by wymusi zwikszon uwag. Cz?sto manipulowanie parametrami ryzyka jest zwizane z wykazaniem jego dopuszczalneao poziomu w celu uniknicia kosztw dziaa, jakie s konieczne do jego redukcji. Obie oostawy s niebezpieczne, pierwsza moe doprowadzi do lekcewaenia informacji o ryzyku wynikajcych z zagroe szczeglnie wtedy, kiedy pracownik zorientuje si, e ocena iest zawyona, druga jest objawem lekcewaenia skutkw niebezpiecznych warunkw pracy.

7.8. INNE METODY

OCENY RYZYKA
IPP Ocena bezpieczestwa procesw i systemw produkcyjnych wymaga wielu rnych analiz prowadzonych w fazie projektowania, budowy, uytkowania i likwidacji. Zakres i szczegowy cel takich analiz moe by rny, moe by te prowadzony rnymi metodami- Mog to by metody, przy pomocy ktrych prowadzone s przegldy wedug opracowanych procedur, list kontrolnych jak rwnie metody, przy pomocy ktrych prowadzona jest szczegowa analiza procesw i systemw produkcyjnych. Wszystkie te metody prowadz w konsekwencji do oceny ryzyka, ale s one skomplikowane i pracochonne oraz wymagaj szerokiej wiedzy.

7.8.1. Audyt / Przegld Stanu Bezpieczestwa Safety Audit /Review (SR)

Przegld Stanu Bezpieczestwa jest metod stosowan w procesie eksploatacji. Metoda moe dotyczy przegldu rnych elementw zwizanych zarwno z zarzdzaniem bezpieczestwem zakadu, procesw itp., jak i maszyn i urzdze. Najczciej wyrnia si trzy etapy systematycznego prowadzenia przegldu stanu bezpieczestwa. Etap pierwszy dotyczy procedur zarzdzania, prowadzenia wymaganej dokumentacji, instrukcji, przekazywania informacji, prowadzenia szkole, symulacji stanw awaryjnych, zaopatrzenia w rodki ochronne, itp. Etap drugi to przegld stanu obiektw, stanowisk pracy, maszyn; i urzdze, narzdzi, skadowania materiaw, stosowania rodkw ochronnych, itp. Etap i trzeci to prowadzenie rozmw z pracownikami na stanowiskach pracy o szczeglnym pod wzgldem bezpieczestwa znaczeniu. Osoby przeprowadzajce przegldy bezpieczestwa musz posiada odpowiedni wiedz i dowiadczenie. Otrzymane na poszczeglnych etapach informacje porwnywane s z wymaganiami polityki bezpieczestwa i higieny pracy, przepisw prawnych i norm. Wynikiem przegldu jest udokumentowana ocena ryzyka oraz ; opracowanie planw poprawy.

7.8.2. Metoda List Kontrolnych Checklist Analysis (CL)

Metoda List Kontrolnych stosowana jest najczciej w eksploatacji. Moe by stosowana rwnie na etapie projektowania i budowy. Listy kontrolne s opracowanymi przez ekspertw w danej dziedzinie formularzami zawierajcymi pytania identyfikacyjne dotyczce zagroe, zdarze niebezpiecznych oraz innych wymaga dotyczcych obiektw, stanowisk pracy, procesw technologicznych, maszyn, urzdze, narzdzi, itp. Prawidowo opracowana lista kontrolna pozwala na wybr zdeterminowanych odpowiedzi TAK" lub NIE". Przegld istniejcego stanu moe by przeprowadzany przez osoby niekoniecznie z wiedz i dowiadczeniem eksperta. Metoda ta pozwala na porwnanie wynikw analizy z wymaganiami okrelonymi w przepisach i normach. Wyniki przegldu wykorzystywane s do oceny stanu bezpieczestwa, ryzyka i zapobiegania awariom lub opracowania programw poprawy. 7.8.3. Klasyfikacja Wzgldna Relatiye Ranking (RR) Metoda Klasyfikacji Wzgldnej moe by stosowana na etapie doboru alternatywnych rozwiza technologicznych, wyboru procesw, substancji i materiaw. Metoda ta ma zastosowanie gwnie tam, gdzie mog wystpi powane zagroenia. Ocen rozwiza procesw przeprowadza si na podstawie charakterystycznych waciwoci, ktrych wpyw na bezpieczestwo okrela si w skali od 1 do 10. Wynik oceny uzyskuje si przez policzenie wartoci indeksowych wskanikw ryzyka przy pomocy algorytmw opracowanych dla analizowanych zagadnie.

7.8.4. Analiza Co, Jeli" What - IfAnalysis (WI)

Metoda Co, Jeli" jest metod indukcyjn. Stosowana jest do wzgldnie prostych przypadkw przy badaniu procesw, maszyn i urzdze na kadym etapie czynnoci zwizanych z badaniami, projektami koncepcyjnymi i technicznymi, budowie, przy uruchamianiu, modernizacji, rozbudowie i normalnej pracy. W metodzie tej analizuje si proces, urzdzenie lub maszyn, identyfikuje zagroenia i redukuje moliwe skutki wynikajce z zagroe wedug schematu: Analiza procesu - Identyfikacja zagroe Redukcja skutkw. W kadym kolejnym kroku analizy stawiane jest pytanie Co, Jeli" i w odpowiedzi oceniane s skutki zagroe w zwizku z elementami procesu, urzdzenia lub maszyny oraz bdami postpowania. Osoby posugujce si metod Co, Jeli" powinny posiada udokumentowan wiedz i dowiadczenie zawodowe w zakresie analizowanego procesu, urzdzenia lub maszyny. Wynik metody stanowi udokumentowan wiedz w zakresie bezpieczestwa oraz ryzyka zwizanego z ocen danego zagadnienia i jest podstaw do zastosowania bezpiecznych rozwiza. 7.8.5. Analiza Co, Jeli"/Lista Kontrolna What - IfAnalysis / Checklist Analysis (WI /CL) Analiza Co, Jeli" / Lista Kontrolna wykorzystana jest do kompleksowej oceny ryzyka na stanowisku pracy. Proces oceny ryzyka przeprowadza si podobnie jak w metodzie "Co, Jeli". Do identyfikacji zagroe wykorzystywane s w tym przypadku Listy Kontrolne. 7.8.6. Badanie Zagroe i Gotowoci Operacyjnej Hazard and Operability Study (HAZOP) Metoda Badania Zagroe i Gotowoci Operacyjnej (HAZOP) nazywana rwnie Studium Zagroenia i Zdolnoci Dziaania jest form analizy skutkw niezdatnoci (FMEA). Polega ona na usystematyzowanej technice identyfikacji zagroe i problemw zwizanych z uytkowaniem caych urzdze. Jest ona szczeglnie uyteczna do identyfikacji nieprzewidzianych zagroe, jakie mog mie miejsce w zwizku z projektowaniem urzdze, a wynikaj z braku informacji lub procedur uytkowania. Podstaw tej metody jest: przedstawienie penego opisu urzdzenia lub procesu obejmujcego zamierzone warunki projektowe; systematyczny przegld kadej czci urzdzenia lub procesu w celu wykrycia odchylenia od zamierze projektowych; podjcie decyzji czy odchylenia te mog prowadzi do zagroenia lub problemw zwizanych z gotowoci operacyjn. Znane s rne formy stosowania metody HAZOP. Rni si one szczegami i maj zastosowanie na innych etapach projektowania i uytkowania obiektu. Rozrnia si badanie prowadzone w fazie projektu wstpnego - HAZOP I, w fazie projektu szczegowego -HAZOP II i w eksploatacji - HAZOP E.

7 8.7. Analiza Drzewa Uszkodze Fault Tree Analysis (FTA)

Analiza Drzewa Uszkodze (FTA) znana rwnie pod nazwami Analiza Drzewa Bdw lub Analiza Drzewa Niezdatnoci jest metod dedukcyjn, podstaw ktrej jest badanie niepodanych powanych zdarze oraz znajdowanie wszystkich krytycznych cieek prowadzcych do tych zdarze. W metodzie tej identyfikowane s zagroenia lub szczeglnie wane zdarzenia okrelane mianem zdarzenia szczytowego. Nastpnie okrelane s wszystkie kombinacje pojedynczych bdw, mogcych prowadzi do zdarzenia szczytowego i przedstawiane w logicznej strukturze drzewa bdw. Drzewo bdw jest tu modelem, ktry przedstawia stany elementw systemu i pocze midzy nimi. Jest on blokowym schematem przyczynowo--skutkowym zdarze. W analizie ilociowej drzewa bdw dokonuje si

szacowania prawdopodobiestwa pojedynczych bdw a nastpnie za pomoc odpowiednich wyrae arytmetycznych oblicza prawdopodobiestwo zdarzenia szczytowego. Efektem takich dziaa moe by dobranie alternatywnych rodkw ochrony. Elementy procedury drzewa bdw zawieraj: zdefiniowanie problemu i ogranicze (okrelenie granic obiektu, dla ktrego wyko nywana jest ocena ryzyka), okrelenie zdarzenia szczytowego, zbudowanie struktury drzewa bdw, minimalizacja drzewa bdw, jakociowa i ilociowa analiza ryzyka.

7.8.8. Analiza Drzewa Zdarze Event Tree Analysis (ETA)

Analiza Drzewa Zdarze (ETA) jest metod indukcyjn, w ktrej technika identyfikacji zagroe i analizowania czstoci rnych zdarze inicjujcych wykorzystywana jest do badania skutkw niepodanych powanych zdarze oraz znajdowanie wszystkich krytycznych cieek prowadzcych do tych zdarze. W metodzie tej identyfikowane s zagroenia lub szczeglnie wane zdarzenia okrelane mianem zdarzenia pocztkowego. Nastpnie okrelane s wszystkie kombinacje pojedynczych bdw, mogcych prowadzi do zdarzenia awaryjnego. Podstaw metody jest zbudowanie probabilistycznego modelu obiektu, tzw. drzewa zdarze, na podstawie ktrego prowadzona jest analiza zagroenia. Drzewo zdarze okrela zbir zdarze pocztkowych i ocen prawdopodobiestwa ich zajcia. Rozrnia si metody: przedwypadkow, stosowan do oceny zdarze symulowanych i powypadkow, stosowan do analizy zaistniaej awarii. Elementy procedury drzewa zdarze zawieraj: identyfikacj zdarzenia inicjujcego, identyfikacj funkcji bezpieczestwa agodzcych skutki zdarzenia, zbudowanie struktury drzewa zdarze, opis sekwencji struktury drzewa zdarze, minimalizacj drzewa zdarze, jakociow i ilociow analiz ryzyka, opracowanie dokumentacji.

7.8.9. Analiza Przyczyn i Skutkw Cause - Conseuence Analysis (CCA)

Analiza Przyczyn i Skutkw (CCA) jest kombinacj metod drzewa zdarze i drzewa uszkodze. Analizowane zdarzenie moe by okrelane jako zdarzenie szczytowe lub zdarzenie inicjujce. Identyfikacj zagroe przeprowadza si tak jak w analizie ETA. Wyznaczenie sekwencji awaryjnych nastpuje wedug metody FTA.

7.8.10. Analiza Bdw Ludzkich - Human Reliability Analysis (HRA)

Analiza Bdw Ludzkich (HRA) zajmuje si przyczynami zdarze spowodowanych dziaalnoci czowieka (operatora). W metodach tych jest analizowany wpyw ludzi na dziaanie systemu i oceniany wpyw bdw ludzkich na nieuszkadzalno. Metody te analizuj systematycznie czynniki wpywajce na zachowanie pracownikw na bezpieczestwo obiektu. Uwzgldniane s tu charakterystyki personelu, rodowiska pracy, zakresy obowizkw i odpowiedzialnoci pod ktem zachowa i wykonywania zada w sytuacjach awaryjnych i warunkach stresu. Najczciej zakada si, e prawdopodobiestwo bdu operatora jest funkcj charakterystyki czynnoci wykonywanej przez operatora, stresu spowodowanego czasem, jaki ma operator na wykonywanie zadania, wiedzy i wyksztacenia operatora, stresu zwizanego ze skutkami po popenieniu bdu oraz czynnikw rodowiska pracy w tym warunkw ergonomicznych.

CZ III
8. PRZYKADY
8.1. CHARAKTERYSTYKA STANOWISKA PRACY

8.2. IDENTYFIKACJA I CHARAK-

TERYSTYKA ZAGROE

8.3. SZACOWANIE I
WARTOSCIOWANIE RYZYKA ZAWODOWEGO
Zagroenie: Upadek z wysokoci Metoda: Pi krokw do oceny ryzyka Szacowanie parametrw ryzyka
Ryzyko okrela zaleno: R=P*F*S*I Parametry ryzyka: P - prawdopodobiestwo zaistnienia zdarzenia, F- czstotliwo naraenia (ekspozycja), S - nastpstwo zdarzenia, / - liczba osb naraonych. P = 0,033 - prawie niemoliwe - nie byo takich zdarze w cigu ostatnich 10 lat, F = 4 - co godzin - magazynier wchodzi na drabiny lub podesty par razy na zmian, S = 15 - mier upadek z drabiny moe zakoczy si mierci, 7=1- dotyczy jednej osoby. R=P*F*S*I=1,98 Wartociowanie ryzyka W metodzie pi krokw do oceny ryzyka" dla wartoci wskanika ryzyka R = 1,98 -ryzyko pomijalne.

Zagroenie: Uderzenie przez spadajcy towar Metoda: Pi krokw do oceny ryzyka Szacowanie parametrw ryzyka
Ryzyko okrela zaleno: R = P*F*S*I Parametry ryzyka: P - prawdopodobiestwo zaistnienia zdarzenia, F - czstotliwo naraenia (ekspozycja), S - nastpstwo zdarzenia, / - liczba osb naraonych. P = I - bardzo mao prawdopodobne, ale moliwe - takie zdarzenie w cigu ostatnich 10 lat wystpio raz F - 6 - cigle - magazynier porusza si pomidzy regaami przez ca zmian S = 4 - skomplikowane zamanie, powana choroba - uderzenie przez spadajcy towar moe zakoczy si skomplikowanym zamaniem lub powan chorob I = 1- dotyczy to jednej lub dwu osb. R=P*F*S*I=14 Wartociowanie ryzyka W metodzie pi krokw do oceny ryzyka" dla wartoci wskanika ryzyka R = 24 -ryzyko niskie, ale istotne.

Zagroenie: Przewrcenie regau Metoda: PHA Szacowanie parametrw ryzyka

Ryzyko okrela zaleno: W = S * P Parametry ryzyka:S - stopie szkd, P - prawdopodobiestwo szkd. S = 4 - pojedyncze wypadki miertelne, cikie szkody przewrcenie regau na pracownika moe skoczy si mierci, P = 1 - bardzo nieprawdopodobne - w cigu ostatnich 20 lat nie byo takiego zdarzenia. W=S*P=A Wartociowanie ryzyka W metodzie PHA dla wartoci wskanika ryzyka W=A- dopuszczalna akceptacja ryzyka po ocenie ryzyka.

Zagroenie: Przygniecenie

Metoda: PHA Szacowanie parametrw ryzyka

Ryzyko okrela zaleno: W = S * P Parametry ryzyka:S - stopie szkd, P - prawdopodobiestwo szkd. jjj. S = 4 - pojedyncze wypadki miertelne, cikie szkody przygniecenie przez regay, spadajcy towar lub rodek transportu moe skoczy si mierci, P = 2- mao prawdopodobne - w cigu ostatnich 10 lat by jeden wypadek miertelny Jf wskutek przygniecenia przez spadajcy towar. I W=S*P=8 Wartociowanie ryzyka teW metodzie PHA dla wartoci wskanika ryzyka W= 8 - dopuszczalna akceptacja ryzy ka po ocenie ryzyka.

Zagroenie: Potrcenie przez rodki transportu m Metoda: Szacowanie parametrw ryzyka

RISK SCORE

Ryzyko okrela zaleno: R=S * E * P Parametry ryzyka: S - moliwe skutki zdarzenia, E- ekspozycja na zagroenie, P prawdopodobiestwo wystpienie zdarzenia. S = 7 - dua, cikie uszkodzenie ciaa, E = 6 - czsta, codzienna, P = 0,5 - tylko sporadycznie moliwe - w cigu ostatnich 10 lat nie byo takich zdarze.

R=S *E*P = 21
Wartociowanie ryzyka
W metodzie RISK SCORE dla wartoci wskanika ryzyka R = 21 - ryzyko mae, potrzebna kontrola.

Zagroenie: Poraenie prdem elektrycznym

Metoda: RISK SCORE Szacowanie parametrw ryzyka
Ryzyko okrela zaleno: R=S *E *P Parametry ryzyka: S - moliwe skutki zdarzenia, E - ekspozycja na zagroenie, P - prawdopodobiestwo wystpienia zdarzenia. 5=15- bardzo dua, jedna ofiara miertelna, E = 6- czsta, codzienna, p = 0,5 - tylko sporadycznie moliwe - w cigu ostatnich 10 lat nie byo takich zdarze.

R=S*E*P = 45
Wartociowanie ryzyka
W metodzie RISK SCORE dla wartoci wskanika ryzyka R = 45 - ryzyko mae, potrzebna kontrola.

Zagroenie: Przecienie ukadu ruchu

Metoda: JSA Szacowanie parametrw ryzyka Prawdopodobiestwo ryzyka okrela zaleno: P=F+O+A Parametry ryzyka: C - klasa konsekwencji, F czstotliwo wystpowania zagroe, O - prawdopodobiestwo zdarzenia, A - moliwo uniknicia lub ograniczenia szkody. C = 2 - marginalne, krtka niezdolno do pracy, F = 5 - codziennie, 0 = 3- wyobraalne, takie zdarzenia miay miejsce, A = 2- prawdopodobne.

p = F+O+A = \Q

Wartociowanie ryzyka
W metodzie JSA dla wartoci wskanika ryzyka = 5 - ryzyko akceptowalne.

Zagroenie: Skaleczenie Metoda: JSA Szacowanie parametrw ryzyka

Prawdopodobiestwo ryzyka okrela zaleno: P = F+O+A Parametry ryzyka: C - klasa konsekwencji, JP - czstotliwo wystpowania zagroe, O - prawdopodobiestwo zdarzenia, A - moliwo uniknicia lub ograniczenia szkody. C- 1 - niepowodujce niezdolnoci do pracy, % F=5- codziennie, yjf O = 5 - zwyke, J A = l - oczywiste. r Wartociowanie ryzyka W metodzie JSA dla wartoci wskanika ryzyka = 4 - ryzyko akceptowalne.

Zagroenie: Upadek na tym samym poziomie Metoda: Graf ryzyka Szacowanie parametrw ryzyka
Parametry ryzyka: S - wielko szkd, A - czas wystpowania zagroenia, G - ochrona przed zagroeniem, W- prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego zdarzenia. S = S2 - cikie obraenia, A = A2 - stae, G Gl - efektywna przy spenieniu pewnych warunkw, W/=W3-due.

Wartociowanie ryzyka
W metodzie Graf lyzyka dla wartoci wskanika ryzyka = 3 - ryzyko rednie.

Zagroenie: Uderzenie o przedmioty Metoda: Graf ryzyka Szacowanie parametrw ryzyka

s Parametry ryzyka: S - wielko szkd, v Er

A - czas wystpowania zagroenia, G - ochrona przed zagroeniem, JF- prawdopodobiestwo wystpienia niepodanego

zdarzenia. m S = Sl - lekkie obraenia, dyskomfort,

A = A2 - stae,

m G = Gl - efektywna przy spenieniu pewnych warunkw, P W= W3 - due. Wartociowanie ryzyka m W metodzie Graf ryzyka dla wartoci wskanika ryzyka = 1 - ryzyko mae.

8.4. KARTA INFORMACJI O RYZYKU

ZAWODOWYM NA STANOWISKU PRACY

8.5. KARTA INFORMACJI O

RYZYKU ZAWODOWYM NA STANOWISKU PRACY PRZY NARAENIU NA CZYNNIKI BIOLOGICZNE

8.6. KARTA INFORMACJI O

RYZYKU ZAWODOWYM NA STANOWISKU PRACY PRZY NARAENIU NA CZYNNIKI CHEMICZNE

LITERATURA
L. Skuza, Co warto wiedzie o ryzyku zawodowym, Orodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdask 1998 Z. Meissner, Przegld technik analizy bezpieczestwa i identyfikacji zagroe w postpowaniu z materiaami niebezpiecznymi, Analiza ryzyka w transporcie i przemyle, Politechnika Wrocawska 1997 Jerzy T. Karczewski, System zarzdzania bezpieczestwem pracy, Orodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, Gdask 2000 R. T. Booth, Risk Assessment Workbook, Aston University, Birmingham J. Karczewski, System ekspercki do zarzdzania bezpieczestwem pracy, Materiay konferencyjne J. S. C, Toru 1996 (na podstawie A. J. M. Boesten-Bedrijfsongevallen. AlphenaauRijn, 1991) G. F. Kinney, A. D. Wiruth, Practical Risk Analyses for Safety Management, Naval Qweapons Centre, China Lak, 1976 D. Petersen, Techniues of Safety Management, Aloray Inc., Nowy Jork 1989 Materiay studium podyplomowego - Bezpieczestwo procesw przemysowych, Politechnika dzka, d 1998 Bello G. C, Colombari V., The Human Factors in Risk Analyses ofProcess Plants: The Control Room Operators Model TESEO. Reliability Engineering 1, 1980 G. Miller, Zarzdzanie bezpieczestwem i higien pracy, Norma SfetyCert, X Oglnopolskie Sympozjum Szkoleniowe Norma PN-N-18001:2004 System zarzdzania bezpieczestwem i higiena pracy. Wymagania Norma PN-N-18002:2000 System zarzdzania bezpieczestwem i higiena pracy. Ogl ne wytyczne do oceny lyzyka zawodowego Norma EN 1050:1996 Safety ofmachinery Principles for risk assessment Norma PN-EN ISO 14121-1:2008 Maszyny. Bezpieczestwo. Zasady oceny ryzyka Norma PN IEC 300-3-9:1999 Zarzdzanie niezawodnoci. Przewodnik zastosowa. Analiza ryzyka w systemach technicznych Projekt normy PN IEC 60300-3-9:2004 Zarzdzanie niezawodnoci. Przewodnik za stosowa. Analiza ryzyka w systemach technicznych J. T. Karczewski, B. Tryc, System SAMAN, Aplikacja MALWA Audit, Ocena systemu zarzdzania bezpieczestwem, Warszawa, lipiec 1997, Praca niepublikowana J. T. Karczewski, System SAMAN, Aplikacja MALWA PP, Plan poprawy warunkw pracy, Delft, wrzesie 1997, Praca niepublikowana J. T. Karczewski, System SAMAN, Aplikacja MALWA, Metody oceny ryzyka, Delft, wrzesie 1997, Praca niepublikowana Allgemeine Themen Gefahrdungsbeurteilung, Wie?, Warum?, Wer?, Merkblatt A016 9/99, Berufsgenosseschaft der chemischen Industrie, Jedermann-Verlag Dr Otto Pfeffer, Postfach 103140, 69021 Heidelberg Five steps to risk assessment, Health and Safety executive Books, UK, 1997 M. Borysewicz, A. Furtek, S. Potempski, Poradnik metod ocen ryzyka zwizanego z niebezpiecznymi instalacjami procesowymi, Instytut Energii Atomowej, Otwock-wierk 2000 S. Kowalewski, Bezpieczestwo i ochrona czowieka w rodowisku pracy. Podstawy bezpieczestwa maszyn, CIOP, Warszawa 2000 A. S. Markowski i inni, Zapobieganie stratom w przemyle, Cze II Zarzdzanie bezpieczestwem i higien pracy, Politechnika dzka, d 1999 R. Studenski, Ryzyko zawodowe w spkach dystrybucyjnych energii elektrycznej,

Polskie Towarzystwo Przemysu i Rozdziau Energii Elektrycznej, Pozna 2001 PN-EN 60812:2006 Techniki analizy nieuszkadzalnoci systemw. Procedura analizy rodzajw i skutkw uszkodze PN-EN 61025:2007 Analiza drzewa niezdatnoci (FTA) Dyrektywa Rady z 12 czerwca 1989 r. o wprowadzeniu rodkw w celu zwikszania i poprawy zdrowia pracownikw podczas pracy 89/39l/EWG; w: Dyrektywy Euro pejskiej Wsplnoty Gospodarczej dotyczce ochrony zdrowia, tom 1, CIOP, Warszawa 1992 Dyrektywa Rady z 30 listopada 1989 r. dotyczca minimalnych wymaga w dziedzinie bezpieczestwa i ochrony zdrowia przy uytkowaniu przez pracownikw urzdze pro dukcyjnych podczas pracy 89/655/EWG (druga szczegowa dyrektywa w rozumie niu art. 16 pkt 1 Dyrektywy 89/391/EWG); w: Dyrektywy Europejskiej Wsplnoty Go spodarczej dotyczce ochrony zdrowia, tom 1, CIOP, Warszawa 1992 Dyrektywa Rady z 14 czerwca 1989 r. w sprawie ujednolicenia przepisw prawnych pastw czonkowskich dotyczcych maszyn - 89/392/EWG; w: Dyrektywy Europej skiej Wsplnoty Gospodarczej dotyczce ochrony zdrowia, tom 2, CIOP, Warszawa 1992 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, dzia X (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z pn. zm.) Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrzenia 1997 r. w spra wie oglnych przepisw bezpieczestwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, z pn. zm.) Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynnikw biologicznych dla zdrowia w rodowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracownikw zawodowo naraonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716, z pn. zm.) Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, pre paratw, czynnikw lub procesw technologicznych o dziaaniu rakotwrczym lub mu tagennym w rodowisku pracy (Dz. U. Nr 280, poz. 2771, z pn. zm.) Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczestwa i higieny pracy zwizanej z wystpowaniem w miejscu pracy czynnikw chemicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 11, poz. 86) PN-Z-08052:1980, Ochrona pracy. Niebezpieczne i szkodliwe czynniki wystpujce w procesie pracy. Klasyfikacja I. Romanowska-Somka, A. Somka, Poradnik, ocena ryzyka zawodowego w zakadach suby zdrowia, Stowarzyszenie Inspektorw Sanitarnych RP, Wojewdzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna we Wrocawiu, Wrocaw 2001 ISO 9000, atwy i skuteczny sposb uzyskania certyfikatu jakoci, FORUM 2000 Kowal R.: Bezpieczestwo i higiena pracy przy stosowaniu substancji i preparatw niebezpiecznych Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych modocianym i warunkw ich zatrudnienia przy niektrych z tych prac (Dz. U. Nr 200, poz. 2047, z pn. zm.) Rozporzdzenie Rady Ministrw z dnia 10 wrzenia 1996 r. w sprawie wykazu prac szczeglnie uciliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. Nr 114, poz. 545, z pn. zm.) Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 wrzenia 2003 r. w sprawie kryteriw i sposobu klasyfikacji substancji i preparatw chemicznych (Dz. U. Nr 171, poz. 1666, z pn. zm.) Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 wrzenia 2005 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacj i oznakowaniem (Dz. U. Nr 201, poz. 1674) Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr

11, poz. 84, z pn. zm.) Vademecum lekarza oglnego, PZWL, Warszawa 1984 Dutkiewicz J., piewak R., Jaboski I., Klasyfikacja szkodliwych czynnikw biologicznych wystpujcych w rodowisku pracy oraz naraonych na nie grup zawodowych. Instytut Medycyny Wsi. Lublin 2000 SPIS RYSUNKW Rys. 1.1. Algorytm zarzdzania ryzykiem zawodowym Rys. 1.2. Elementy ryzyka zawodowego Rys. 2.1. Zasada ALARP Rys. 2.2. Graf Ryzyka 1 Rys. 2.3. Graf Ryzyka 2 Rys. 2.4. Algorytm wartociowania ryzyka zawodowego zwizanego z naraeniem na szkodliwe substancje chemiczne wystpujce w powietrzu Rys. 2.5. Algorytm wartociowania ryzyka zawodowego zwizanego z jednoczesnym dziaaniem kilku substancji chemicznych wystpujcych w powietrzu Rys. 2.6. Algorytm wartociowania ryzyka zawodowego zwizanego z haasem na stanowisku pracy Rys. 2.7. Nomogram kalkulator ryzyka

SPIS TABLIC
Tablica 2.1. Matryca - wartociowanie ryzyka metod PHA Tablica 2.2. Matryca - wartociowanie ryzyka metod Matrycy Ryzyka 2 Tablica 2.3. Matryca - wartociowanie ryzyka metod Matrycy Ryzyka 3 Tablica 2.4. Matryca - wartociowanie ryzyka metod Matrycy Ryzyka 4 Tablica 2.5. JSA - wartociowanie ryzyka Tablica 2.6. Matryca ryzyka 5 - wartociowanie ryzyka (wg DIN V 19250) Tablica 2.7. Wartociowanie ryzyka wg normy BS 8800 Tablica 2.8. Wartociowanie ryzyka w skali trjstopniowej Tablica 2.9. Wartociowanie ryzyka w skali trjstopniowej (PN-N-18002) Tablica 2.10. Wartociowanie ryzyka w skali piciostopniowej (PN-N-18002) Tablica 2.11. Dziaania profilaktyczne dla wartociowania ryzyka skali trjstopniowej Tablica 2.12. Dziaania profilaktyczne dla wartociowania ryzyka skali piciostopniowej