POLITECHNIKA WARSZAWSKA

WYDZIA MECHANICZNY ENERGETYKI I LOTNICTWA ZAKAD TERMODYNAMIKI

PRACA PRZEJCIOWA INYNIERSKA

Piotr Lis

Budowa modelu turbiny gazowej na bazie turbosprarki silnika tokowego

Nr albumu: 227710 Kierunek: Energetyka Specjalno: Maszyny i Urzdzenia Energetyczne Promotor: mgr in. Adam Rajewski

Warszawa, wrzesie 2012

Owiadczenie autora (autorw) pracy

wiadom odpowiedzialnoci prawnej owiadczam, e przedstawiona praca dyplomowa:

zostaa napisana przeze mnie samodzielnie i nie zawiera treci uzyskanych w sposb niezgodny z obowizujcymi przepisami,

nie bya wczeniej przedmiotem procedur zwizanych z uzyskaniem tytuu zawodowego lub stopnia naukowego w wyszej uczelni.

Owiadczam ponadto, e niniejsza wersja pracy jest identyczna z zaczon wersj elektroniczn.

.............................................
data

..............................................
podpis autora (autorw) pracy

SOWA KLUCZOWE: turbina gazowa, mikroturbina gazowa, energetyka rozproszona, ukady kogeneracyjne, stanowisko laboratoryjne

Spis treci
1 2 Wstp .............................................................................................................................................. 3 Podstawy teoretyczne ..................................................................................................................... 3 2.1 2.2 3 Zasada dziaania ...................................................................................................................... 3 Budowa .................................................................................................................................... 4

Budowa mikroturbiny na bazie turbosprarki silnika tokowego .................................................. 5 3.1 3.2 3.3 Zaoenia.................................................................................................................................. 5 Schemat oglny ....................................................................................................................... 6 Podzespoy............................................................................................................................... 7 Ukad przepywowy ......................................................................................................... 7 Komora spalania .............................................................................................................. 8 Ukad smarowania i chodzenia ..................................................................................... 11 Ukad zaponowy i elektryczny ...................................................................................... 12 Ukad paliwowy ............................................................................................................. 12 Ukad rozruchowy.......................................................................................................... 12

3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.5 3.3.6 3.4 4

Gotowa turbina ..................................................................................................................... 13

Eksploatacja turbiny ...................................................................................................................... 14 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 Sekwencja rozruchu .............................................................................................................. 14 Praca turbiny ......................................................................................................................... 15 Odstawienie........................................................................................................................... 15 Pomiary parametrw i obliczenia.......................................................................................... 16 Plany rozbudowy ................................................................................................................... 18

Spis ilustracji .......................................................................................................................................... 19 Bibliografia............................................................................................................................................. 19 Linki ....................................................................................................................................................... 19

1 Wstp
Pierwsze wzmianki o turbinie gazowej pojawiy si ok. 1500 roku. Leonardo da Vinci wykona szkice wirnika zamontowanego w kominie. Pierwsza prawdziwa turbina gazowa zostaa zaprojektowana przez Dr F. Stolze w 1872 roku, ale turbina nigdy nie pracowaa samodzielnie bez dodatkowej energii z zewntrz (sprarka pobieraa wiksz moc ni oddawaa na wa turbina). Szybki rozwj turbin nastpi po 1900 roku kiedy zaczto je produkowa i stworzono pierwszy silnik odrzutowy. Turbiny gazowe to silniki cieplne zasilane paliwem gazowym lub ciekym. Wytworzone przy spalaniu gazy napdzaj turbin Rysunek 1.1 Przekrj turbiny gazowej umieszczon na jednym wale ze sprark powietrza. Sprarka podaje za powietrze pod duym cinieniem do komory spalania zuywajc wikszo mocy wytworzonej przez turbin (ok 70%). Nadwyka mocy na wale zamieniana jest na energi elektryczn przez generator rwnie umieszczony na wale turbiny lub poczony z nim przez przekadni. W ukadach kogeneracyjnych ciepo spalin dodatkowo wykorzystywane jest do podgrzewania wody wykorzystywanej do ogrzewania. Moc elektryczna turbin gazowych znajduje si w przedziale od 15kW do ok. 350 MW w obiegu prostym.

2 Podstawy teoretyczne
2.1 Zasada dziaania
Zasada dziaania turbiny gazowej oparta jest o obieg BraytonaJoula. Jest to obieg porwnawczy turbin gazowych w ukadzie prostym. Skada si z:

1-2 spranie adiabatyczne (bez strat) reprezentowane przez adiabat odwracaln, bdc jednoczenie izentrop, 2-3 izobaryczne dostarczenie ciepa (w ukadach rzeczywistych realizowane zwykle przez spalanie wewntrzne paliwa), 3-4 rozpranie adiabatyczne (bez strat), odwracalne i Rysunek 2.1 Obieg Brytona (Wikipedia)) jednoczenie izentropowe, 4-1 izobaryczne chodzenie (w ukadach rzeczywistych realizowane zwykle poprzez wydalenie gorcego czynnika po rozpreniu w turbinie i zassanie zimnego powietrza z otoczenia).(rdo Wikipedia)

2.2 Budowa
Turbiny gazowe to proste i zwarte konstrukcje. Zazwyczaj stosuje si rozwizania jednowaowe (jeden element wirujcy) ale mona te spotka urzdzenia dwuwaowe (rozdzielenie wirnika turbiny) oraz rozwizania wa w wale. Ze wzgldu na prostot i fakt e jedynym elementem ruchomym jest wa s to bardzo niezawodne i atwe w utrzymaniu urzdzenia. Podstawowe elementy turbiny to: Sprarka w turbinach duej mocy stosuje si osiowe sprarki wielostopniowe. Dla maych turbin lepsze okazuj wirniki promieniowe. Turbina napdowa podobnie jak sprarka, turbina napdowa ma budow osiow wielkostopniow lub promieniow. Wykonana jest z aroodpornych stopw metali takich jak Inconel (stop niklu) lub materiaw ceramicznych ze wzgldu na prac w ekstremalnych temperaturach. Pierwsze stopnie Rysunek 2.2 Wygld sprarki i turbiny promieniowej w turbinach maej mocy turbiny czsto s chodzone par lub powietrzem. Komora spalania w niej nastpuje mieszanie paliwa z powietrzem i spalanie mieszanki palnej. Wykonana jest z odpornych na wysokie temperatury materiaw. Moe mie budow silosow lub puszkow w zalenoci od producenta. Podczas spalania stosuje si palniki niskoemisyjne oraz stopniowanie powietrza co redukuje emisj niepodanych zwizkw. oyska wa turbiny obracaja si z bardzo du prdkoci. W przypadku turbin duych mocy stosuje si olejowe oyska lizgowe. W najmniejszych mocach mona spotka oyska powietrzne. Generator nadwyka energii mechanicznej na wale przetwarzana jest na energi elektryczn za pomoc generatora. W zalenoci od potrzeb wykorzystuje si generatory tradycyjne lub szybkoobrotowe z magnesami trwaymi.

3 Budowa mikroturbiny na bazie turbosprarki silnika tokowego

Podobny projekt www.rcdon.com

3.1 Zaoenia
1) Koszt - ze wzgldu na ograniczony budet postanowiem ladem projektw znalezionych w Internecie zbudowa turbin gazow na bazie tanich, oglnodostpnych czci. 2) Zwarto konstrukcji chciaem aby turbina bya do maa i mobilna aby mona byo j atwo transportowa. 3) Autonomiczne zasilanie turbina powinna mie wasne rdo zasilania (akumulator). 4) atwo dostpu do elementw atwy dostp uatwi obserwacje oraz monta i demonta elementw podczas budowy lub w przypadku awarii. 5) Prostota konstrukcji konstrukcja turbiny powinna by prosta w wykonaniu. Nie dysponowaem bowiem zbyt duym zapleczem maszynowym. 6) Moliwo rozbudowy w przyszoci modularyzacja elementw ma pozwoli na udoskonalanie urzdzenia bez znacznej jego przebudowy. 7) Bezpieczestwo poniewa turbina zasilana bdzie gazem wane jest take bezpieczestwo jej uytkowania. Naraone na obcienia i temperatur elementy powinny zatem w peni gwarantowa niezawodno i bezpieczestwo. 8) Brak obcienia ze wzgldu na tymczasowy brak moliwoci podczenia generatora turbina pracuje bez obcienia. Jedynym jej obcieniem jest sprarka. 5

3.2 Schemat oglny

Po stworzeniu najwaniejszych zaoe zaczem projektowa urzdzenie. Du pomoc by dla mnie podobny projekt dokadnie opisany przez jego twrc na stronie: http://rcdon.com/ Podzespoy urzdzenia: 1) 2) 3) 4) 5) 6) Ukad przepywowy Komora spalania Ukad smarowania Ukad zaponowy Ukad paliwowy Rama

Schemat oglny:

Rysunek 4 Schemat rzeczywisty

Rysunek 5 Schemat teoretyczny

3.3 Podzespoy
Tak jak w przypadku fabrycznie produkowanych turbin podstawowe ukady musz ze sob wsppracowa aby turbina moga dziaa. Podczas budowy turbiny spotkaem si z wieloma wyzwaniami ktre spotykaj inynierowie projektujcy turbiny gazowe.

3.3.1

Ukad przepywowy

Ze wzgldu na niski koszt i spenianie wszystkich wymaga projektu jako ukad przepywowy zastosowaem turbosprark samochodow. Turbosprarka ktr dysponuj to nowa turbosprarka z silnika przemysowego japoskiej firmy Kubota produkcji Mitsubishi. Wirnik sprarki oraz turbiny maja budow promieniow. Sprarka wykonana jest ze stopu aluminium. Turbina ze stopu aroodpornego Inconel (Ni-Cr). Wirnik osadzony jest na oyskach lizgowych. Smarowane s one olejem silnikowym. Zakres obrotw wirnika to od 50.000 to 180.000 RPM.

Nr seryjny: TD04-13GH Wlotowa rednica sprarki: 40 mm

Rysunek 7 Zmotowany ukad przepywowy

Rysunek 6 Mapa sprarki

Wszystkie podstawowe parametry turbosprarki mona odczyta z mapy sprarki.

3.3.2

Komora spalania

Komor spalania wykonaem w oparciu o podobny projekt dostosowujc j do posiadanej turbosprarki. Po dokonaniu oblicze i szkicw wykonaem projekt w programie AutoCAD. Nastpnie zleciem odpowiedniemu zakadowi jej wykonanie. Komora skada si z: Obudowy zapewnia szczelno i utrzymanie reakcji spalania wewntrz komory Rury arowej utrzymuje pomie w centralnej czci komory, dziki otworom do wntrza komory powietrze podawane jest stopniowo co stabilizuje pomie i zmniejsza emisj NOx. Dyszy gazowej przez dysz zamontowan w dolnej czci komory dostarczany jest gaz wiecy zaponowej wieca zlokalizowana jest obok dyszy gazowej i zapewnia zapon Wlot powietrza Wylot spalin

Komora spalania zostaa wykonana w oparciu o nastpujce obliczenia:

Rysunek 8 Projekt komory spalania

Ze wzgldu na koszty komora powstaa ze stalowych rur. Midzy rur arow a obudow zastosowaem dodatkowo uszczelk aroodporn.

Rysunek 9 Gotowa komora spalania

Po zbudowaniu komory spalania przeprowadziem jej testy aby zbada zachowanie pomienia. W tym celu wykorzystaem butl gazow oraz sprone powietrze ktre imitowao prac sprarki. Testy zakoczyy si pomylnie. Pomie zachowywa si stabilnie i w caoci pozostawa wewntrz komory co oznaczao spalanie stechiometryczne.

10

3.3.3

Ukad smarowania i chodzenia

Wanym elementem turbiny jest jej smarowanie. Obroty turbiny dochodz do 200000 RPM i bez odpowiedniego wywaenia i smarowania turbina szybko by si rozpada. Chodzenie oysk utrzymuje temperatur oleju na odpowiednim poziomie dziki czemu oyska si nie zatr. Elementy ukadu smarowanie i chodzenia: Hydrauliczna pompa oleju firmy Zetor Silnik prdu staego napdzajcy pomp ( silnik od wycieraczek firmy Bosh) Zbiornik oleju wykonany ze stalowej rury Hydrauliczne przewody olejowe Filtr oleju ( zastosowaem filtr do oleju napdowego) Samochodowa chodnica oleju

Rysunek 10 Schemat ukadu smarowania

Rysunek 11 Pomapa oleju z napdem

11

3.3.4

Ukad zaponowy i elektryczny

Ukad zaponowy ma na celu zapalenie mieszanki w komorze spalania. Na pocztku zastosowaem ukad oparty na cewce zaponowej i elektronicznym przerywaczu. Niestety okaza si do awaryjny.

Rysunek 12 Ukad oparty o cewk zaponow

Nowy ukad oparty jest o trafopowielacz wykorzystywany w starych telewizorach kineskopowych. Generuje on wysokie napicie midzy elektrodami wiecy zaponowej. Wysokie napicie jonizuje powietrze i dziki temu powstaje cigy uk elektryczny. Energia uku jest wystarczajca do zapalenia mieszanki w komorze spalania. W skad ukadu elektrycznego wchodzi akumulator 12V zasilajcy ukad zaponowy oraz silnik pompy oleju. 3.3.5 Ukad paliwowy
Rysunek 13 uk elektryczny

Ukad paliwowy skada si z butli z gazem, zaworu gazowego oraz dyszy. Dysza posiada wymienn kocwk aby przetestowa kilka i wybra najlepiej nadajc si do komory. Paliwem dla turbiny gazowej jest propan-butan.

3.3.6

Ukad rozruchowy

Ze wzgldu na trudno podczenia silnika do wau do rozruchu turbiny wykorzystywane jest sprone powietrze. Aby je wytworzy uywam silnika odkurzacza. Przepyw powietrza przez turbin wymusza obracanie si wau. Dziki temu moliwe jest zainicjowania procesu spalania w komorze.

12

3.4 Gotowa turbina

Po poczeniu wszystkich ukadw w cao turbina bya gotowa do pracy.

Rysunek 14 Turbina w laboratorium

Rysunek 15 Turbina na Pikniku Naukowym

13

4 Eksploatacja turbiny
4.1 Sekwencja rozruchu
Ze wzgldu na brak ukadu rozruchowego do startu turbiny wykorzystuj sprone powietrze wytwarzane przez silnik odkurzacza. Turbin odpalamy ze stanu zimnego. Wszystkie zawory s w pozycji zamknitej. Etapy rozruchu turbiny: 1) Sprawdzenie dziaania wszystkich podzespow, poszukiwanie ewentualnych awarii i wyciekw, sprawdzenie poziomu oleju w zbiorniku. 2) Podczy ukad elektryczny turbiny do akumlatora. 3) Zaczenie ukadu smarowania i regulacja cinienia na oyskach do poziomu 2,5 bara. 4) Zaczenie silnika odkurzacza i wymuszenie przepywu powietrza przez ukad przepywowy turbiny. Podczenie rury z powietrzem do wlotu do turbosprarki. 5) Zaczenie ukadu zaponowego. 6) Odkrcenie zaworu na butli gazowej do otwarcia. 7) Otwarcie zaworu gwnego odpowiednia regulacja przepywu gazu i powietrza zapewniajca zapon w komorze spalania. 8) W przypadku zaponu : a. stopniowe zwikszanie iloci gazu b. powolne odczanie rury ze spronym powietrzem w miar rozpdzania si turbiny a do cakowitego jej odczenia po zaobserwowaniu samodzielnej pracy turbiny c. rwnolega kontrola i regulacja cinienia oleju na oyskach w miar wzrostu temperatury oleju d. wyczenie ukadu zaponowego e. regulacja przepywu gazu w celu uzyskania podanej mocy i obrotw f. obserwacja pracy turbiny, gotowo do dziaania w przypadku zagroenia lub awarii 9) W przypadku duszego ni 10s braku zaponu: a. natychmiastowe zamknicie zaworu gwnego gazu b. zamknicie zaworu na butli z gazem c. wyczenie zaponu d. przedmuchanie turbiny przez ok. 30s e. powtrzenie sekwencji rozruchu W wypadku zauwaenia niepokojcych sygnaw naley natychmiast przerwa prb rozruchu i zamkn dopyw gazu do turbiny oraz wyczy ukad zaponowy.

14

4.2 Praca turbiny

Ze wzgldu na brak automatyki podczas pracy turbiny musimy j obserwowa i kontrolowa nastpujce rzeczy: Cinienie oleju Podczas pracy turbina zaczyna si rozgrzewa. Powoduje to wzrost temperatury i spadek gstoci oleju smarnego. Spada wic cinienie w oyskach lizgowych turbiny. Zastosowanie mechanicznej regulacji cinienia oleju wymusza cige jego monitorowanie i regulacj w miar rozgrzewania si lub stygnicia oleju. Cinienie gazu Manipulujc gazem moemy zwiksza i zmniejsza obroty turbiny i jej moc. Zmiany poziomu obrotw powinny by realizowane delikatnie. Ze wzgldu na may zakres regulacji zaworu kulowego naley to robi z wyczuciem. Temperatur obudowy Gdy zauwaymy e turbina si przegrzewa naley natychmiast j odstawi i ochodzi. Pomie w komorze spalania Przy zdmuchniciu bd zaniku pomienia naley natychmiast odczy gaz i odstawi turbin. Awarie i wycieki Naley obserwowa zachowanie wszystkich ukadw i w przypadku awarii szybko odstawi turbin.

4.3 Odstawienie
Podczas odstawienia turbiny naley wykona nastpujce czynnoci: 1) Uruchomi silnik odkurzacza stosowany do startu turbiny. 2) Stopniowo zamyka przepyw zaworem gwnym gazu a do zatrzymanie procesu spalania w komorze. 3) Zamkn zawr gazu na butli. 4) Wykorzystujc sprone powietrze ostudzi i przedmucha turbin podczajc przewd z powietrzem do wlotu turbosprarki przez ok 2 min (w zalenoci od rozgrzania turbiny) 5) Kontrolowa cinienie oleju regulujc je w razie potrzeby zaworem regulacyjnym. 6) Wyczy pomp ukadu smarowania po upywie ok 5 min. a do wystudzenia oysk turbiny. 7) Zbada turbin w poszukiwaniu wyciekw lub awarii. 8) Odczy akumulator od ukadu elektrycznego.

15

4.4 Pomiary parametrw i obliczenia

Orientacyjne parametry pracy turbiny:

Parametr Temperatura otoczenia Cinienie otoczenia Temp. za sprark Cinienie sprania (nadcinienie) Cinienie w komorze spalania (nadcinienie) Temp. przed turbin Temp. Za turbin Cinienie za turbin Temp. Za 2 stopniem Obroty wau Cinienie oleju Obroty silnika rozruchowego Cinienie gazu Temp. oleju Przepyw powietrza Przepyw gazu

Symbol T0 P0 T2 P2

Dolna granica 15 1 80 1

Grna granica 25 1 130 2,5

Jednostka C bar C bar

pk T3 T4.1 P4.1 T4.2 n pol nr ppal Tol mp mg

1 700 500 0,5 400 0 2,5 0 3 80 0,1 0,002

2,5 1000 600 1 500 140000 3 100000 5 110 0,2 0,003

bar C C bar C RPM Bar RMP Bar C kg/s kg/s

Parametry wynikaj z oblicze i danych producenta turbosprarki. Teoretyczne obliczenia:

16

T1 [K] 293 293 293 293 Pis [kW] 18,57069 17,42217 15,9206 10,06909 T4t 764,5695 769,0149 783,1096 815,3698

p1 [b]

T2t [K] 1 376,2698 1 374,0133 1 367,0309 1 351,9747 Lt [kg pow/kg pal] t m pal 15,7 0,010742 15,7 0,010358 15,7 0,010358 15,7 0,00844 T4r nt 806,255631 0,8 809,81189 0,8 821,087664 0,8 846,895811 0,8

T2r [K] 402,5656 399,5964 390,4091 368,6087 T3 973 973 973 973 Pit [kW] 30,85771 29,12316 27,11694 18,35135

p2/p1

v pow [m^3/s] 2,4 0,14 2,35 0,135 2,2 0,135 1,9 0,11 m pal r [kg/s]nks 0,0027012 0,9 0,0026168 0,9 0,002654 0,9 0,00223447 0,9 Pu [kW] nc 12,2870202 0,098884204 11,7009829 0,097206721 11,1963458 0,091710161 8,28226571 0,080577979

m pow [kg/s] ns 0,168650628 0,162627392 0,162627392 0,132511208 p3=p2 p4=p1 2,4 2,35 2,2 1,9

0,76 0,76 0,76 0,78 1 1 1 1

130k rpm

Cpp [kJ/(kg*K)] [kJ/(kg*K)] [MJ/kg] Cps Wo 1,005 1,08 46000

Rysunek 16 Obliczenia dla rnego spru

T3 [stC] 600-900

T wyl [stC] 536,8118899

Obliczenia wykonaem wykorzystujc map sprarki oraz podstawowe zalenoci termodynamiczne. Z najwikszym bdem zaoyem temperatur przed turbin T3. Temperatury w Kelwinach. Pomiary rzeczywiste: Ze wzgldu na brak rodkw na czujniki udao mi si zmierzy tylko podstawowe parametry pracy turbiny. Wykorzystaem do tego dostpne przyrzdy pomiarowe. 1) Obroty wau Aby zmierzy prdko obrotow zbudowaem czujnik optyczny. Skierowany jest on na wa od strony sprarki. Nakrtka wau pomalowana jest jedna poowa na czarno druga na biao. Czujnik zlicza odbicia wiata diody od biaej powierzchni. Czstotliwo prdu jest czstotliwoci obrotw wau. Zmierzona prdko: n = 90 000 RPM 2) Cinienie w komorze spalania Mierzone za pomoc manometru: p_ks max = 2 bar 3) Cinienie oleju Mierzone za pomoc manometru: p_oil = 1-2 bar

17

4.5 Plany rozbudowy

Schemat ukadu przepywowego Turbiny Gazowej

Zabezpieczenia i czujniki: Czujnik cinienia oleju Czujnik cinienia gazu Czujnik pomienia Czujnik temperatury oleju Kontrola cinienia w komorze spalania Kontrola obrotw wau Termopary Przetworniki cinienia

Jeeli jaka warto przekroczy zakres odczenie gazu zawr awaryjny odcinajcy sterowalny + zawr rczny na wypadek gdy zawiedzie automatyka. Sterowanie automatyczne: Rozruch silnik (sterowanie obrotami) oraz sprzgo odczalne Zawr gazowy (pena regulacja), ON/OFF w razie awarii Zapon (ON/OFF) Pompa oleju (ON/OFF)

18

Spis ilustracji
Rysunek 1.1 Przekrj turbiny gazowej .................................................................................................... 3 Rysunek 2.1 Obieg Brytona (Wikipedia))................................................................................................. 3 Rysunek 2.2 Wygld sprarki i turbiny promieniowej w turbinach maej mocy ................................... 4 Rysunek 4 Schemat rzeczywisty .............................................................................................................. 6 Rysunek 5 Schemat teoretyczny.............................................................................................................. 7 Rysunek 6 Mapa sprarki ....................................................................................................................... 8 Rysunek 7 Zmotowany ukad przepywowy ............................................................................................ 8 Rysunek 8 Projekt komory spalania ........................................................................................................ 9 Rysunek 9 Schemat ukadu smarowania ............................................................................................... 11 Rysunek 10 Pomapa oleju z napdem................................................................................................... 11 Rysunek 11 Ukad oparty o cewk zaponow ...................................................................................... 12 Rysunek 12 uk elektryczny................................................................................................................... 12 Rysunek 13 Turbina w laboratorium ..................................................................................................... 13 Rysunek 14 Turbina na Pikniku Naukowym .......................................................................................... 13

Bibliografia
1. Energetyczne turbiny gazowe oraz uklady z ich wykorzystaniem / Krzysztof Badyda, Andrzej Miller. 2. Gas turbine theory / H. I. H. Saravanamuttoo [et al.] 3. Turbiny cieplne : podstawy teoretyczne / Tadeusz Chmielniak. 4. Turbiny gazowe i ukady parowo-gazowe / Andrzej Miller. 5. Termodynamika / Bogumi Staniszewski. 6. Wymiana ciepa : przykady oblicze i zadania / Piotr Furmaski, Roman Domaski. 7. http://rcdon.com

Linki
Pracujca turbina: http://www.youtube.com/watch?v=oqdZjo2M92M Piknik Naukowy http://www.youtube.com/watch?v=4RnlH3KGFL8 Targi Konik http://www.youtube.com/watch?v=yAsos01LQcs&feature=plcp Laboratorium Test komory spalania: http://www.youtube.com/watch?v=MjKp5olwVXc

19