NBP2

Raport
o stabilnoci systemu finansowego. G r u d z i e 2 0 1 2 r.
Warszawa
Redakcja: Piotr Szpunar Adam Gogowski Zesp autorski: Marek Chmielewski Jolanta Fijakowska Adam Gogowski Marta Goajewska Tomasz Gromek Ewelina Jasklska Piotr Kasprzak Micha Konopczak Agnieszka Krl Piotr Macki Krzysztof Maliszewski Rafa Nowak Dorota Okseniuk Pawe Sobolewski Andrzej Sowiski Mikoaj Stpniewski Andrzej Wojciechowski Zuzanna Woko Sawomir Zajczkowski Projekt graczny okadki: Oliwka s.c. Druk: Drukarnia NBP Wyda: Narodowy Bank Polski ul. witokrzyska 11/21, 00-919 Warszawa tel. 22 653 23 35, fax: 22 653 13 21 www.nbp.pl
Narodowy Bank Polski, 2012
Narodowy Bank Polski
Niniejszy Raport powicony jest ocenie stabilnoci systemu nansowego w Polsce. Stabilno systemu nansowego to stan, w ktrym peni on swoje funkcje w sposb cigy i efektywny, nawet w przypadku wystpienia nieoczekiwanych i niekorzystnych zaburze o znacznej skali. Utrzymanie stabilnoci systemu nansowego jest warunkiem koniecznym dla zrwnowaonego wzrostu gospodarczego. Szczeglne znaczenie dla zachowania stabilnoci systemu nansowego ma utrzymanie stabilnoci systemu bankowego. Banki odgrywaj kluczow rol w nansowaniu gospodarki i w rozliczeniach patniczych. Wan funkcj bankw jest te tworzenie produktw umoliwiajcych innym podmiotom zarzdzanie ich ryzykiem nansowym. Z tych powodw szczeglnie duy nacisk kadzie si na analiz i ocen stabilnoci bankw. Stabilno systemu nansowego jest przedmiotem szczeglnego zainteresowania NBP ze wzgldu na powierzone Bankowi ustawowe zadanie dziaania na rzecz stabilnoci krajowego systemu nansowego oraz ksztatowania warunkw niezbdnych do rozwoju systemu bankowego. Stabilno systemu nansowego jest silnie zwizana z podstawowym zadaniem banku centralnego utrzymaniem stabilnoci cen. System nansowy odgrywa kluczow rol w transmisji impulsw polityki pieninej do sfery realnej. Niestabilno systemu nansowego moe utrudni jej skuteczne prowadzenie. Analiza stabilnoci systemu nansowego jest rwnie koniecznym elementem skutecznej polityki regulacyjnej i nadzorczej, w formuowaniu ktrych NBP wspuczestniczy i ktre wraz z polityk pienin przyczyniaj si do utrzymania zrwnowaonego wzrostu gospodarczego. Kolejn przesank zaangaowania Narodowego Banku Polskiego w prace na rzecz stabilnego funkcjonowania systemu nansowego jest powierzenie bankowi centralnemu zadania organizacji rozlicze pieninych. Warunkiem koniecznym dla sprawnego dziaania systemw patniczych jest stabilne funkcjonowanie wsptworzcych je instytucji nansowych. Raport o stabilnoci systemu nansowego jest kierowany przede wszystkim do uczestnikw rynku nansowego oraz innych zainteresowanych instytucji i osb. Jego celem jest przedstawienie wynikw analiz stabilnoci systemu nansowego, w tym oceny jego odpornoci na ewentualne zaburzenia. Upowszechnienie tego rodzaju wiedzy ma sprzyja utrzymaniu stabilnoci nansowej, m.in. dziki lepszemu zrozumieniu skali i zakresu ryzyka w systemie nansowym. W ten sposb zwiksza si prawdopodobiestwo samoistnej korekty zachowa uczestnikw rynku usug nansowych podejmujcych zbyt due ryzyko, bez koniecznoci ingerencji podmiotw publicznych w mechanizmy rynkowe. Polityka informacyjna banku centralnego jest wanym instrumentem zachowania stabilnoci systemu nansowego. Analiza przeprowadzona w niniejszej edycji Raportu opiera si na danych dostpnych do dnia 31 padziernika 2012 r. Raport zosta przyjty przez Zarzd Narodowego Banku Polskiego na posiedzeniu w dniu 14 grudnia 2012 r.
Raport o stabilnoci systemu nansowego. Grudzie 2012
Spis treci
Spis treci
1. Syntetyczna ocena stabilnoci polskiego systemu nansowego 7 1.1. Ocena stabilnoci systemu nansowego i jej perspektyw . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1.2. Czynniki ryzyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 1.3. Rekomendacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 2. Najwaniejsze uwarunkowania dziaania 2.1. Sytuacja makroekonomiczna . . . . . . . 2.2. Sytuacja na rynkach nansowych . . . . 2.2.1. Rynki wiatowe . . . . . . . . . . 2.2.2. Rynek pieniny . . . . . . . . . 2.2.3. Rynek walutowy . . . . . . . . . 2.2.4. Rynek obligacji . . . . . . . . . . 2.2.5. Rynek akcji . . . . . . . . . . . . 2.3. Rynek nieruchomoci mieszkaniowych . instytucji nansowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 18 20 20 23 25 26 28 28 31 32 39 44 44 51 58 58 62 64 66 68 68 71
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . .
3. Stabilno sektora bankowego 3.1. Wyniki nansowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2. Akcja kredytowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3. Ryzyko kredytowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3.1. Ryzyko kredytowe portfela kredytw dla przedsibiorstw . . . . . 3.3.2. Ryzyko kredytowe portfela kredytw dla gospodarstw domowych 3.4. Ryzyko pynnoci i ryzyko rynkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.1. Ryzyko pynnoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.2. Ryzyko rynkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5. Rynkowa ocena polskich bankw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.6. Pozycja kapitaowa bankw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7. Odporno systemu bankowego na szoki . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.7.1. Symulacje zdolnoci absorbowania strat kredytowych . . . . . . . 3.7.2. Testy warunkw skrajnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .
4. Niebankowe instytucje nansowe 79 4.1. Zakady ubezpiecze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 4.2. Powszechne towarzystwa emerytalne i otwarte fundusze emerytalne . . . . . . . . . 84 4.3. Towarzystwa funduszy inwestycyjnych i fundusze inwestycyjne . . . . . . . . . . . . . 87 Sowniczek Wykaz skrtw 91 97
Wykaz ramek I
Wykaz ramek
Ramka 1. Unia bankowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ramka 2. Antycykliczne oddziaywanie polityki makroostronociowej . . . . . . . . . . . . Ramka 3. Jako kredytw w budownictwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ramka 4. Odporno bankw na pogorszenie jakoci kredytw mieszkaniowych i spadek cen nieruchomoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ramka 5. Instytucje nansowe o znaczeniu systemowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 . 43 . 48 . 55 . 75
Syntetyczna ocena stabilnoci polskiego systemu nansowego
Rozdzia 1.

1.1. Ocena stabilnoci systemu nansowego i jej perspektyw
calnoci bankw ustabilizoway si i pozostaj na wysokim poziomie, pomimo podniesienia przez KNF wagi ryzyka dla walutowych kredytw mieszkaniowych2 . Od pocztku wiatowego kryzysu w 2008 r. aden bank w Polsce nie znalaz si w sytuacji, w ktrej wymagaby dokapitalizowania ze rodkw publicznych. Wyniki testw warunkw skrajnych wskazuj, e dua cz krajowych bankw komercyjnych posiada kapitay wystarczajce do zaabsorbowania skutkw silnego spowolnienia gospodarczego i utrzymania adekwatnoci kapitaowej na wysokim poziomie. Naley podkreli, e analizy te byy prowadzone przy bardzo restrykcyjnych zaoeniach, ktrych prawdopodobiestwo materializacji mona oceni jako niskie. Jednak ze wzgldu na oczekiwane spowolnienie wzrostu gospodarczego i wysok niepewno dotyczc przyszych tendencji gospodarczych wskazane jest, aby banki prowadziy ostron polityk dywidendow. W szczeglnoci banki o duym zaangaowaniu w kredytowanie w walutach obcych powinny nadal dy do wzmocnienia swojej pozycji kapitaowej i pynnociowej.
W okresie analizowanym w Raporcie 1 bieca sytuacja nansowa sektora bankowego bya dobra. W pierwszych trzech kwartaach 2012 r. wynik nansowy sektora bankowego nie zmieni si istotnie w porwnaniu do historycznego maksimum osignitego w 2011 r. W niektrych obszarach dziaalnoci bankowej byy jednak widoczne pierwsze efekty obnienia tempa wzrostu gospodarczego (z 4,3% w 2011 r. do 3,6% i 2,3% w I i II kwartale 2012 r.). Koszty ryzyka kredytowego w relacji do aktyww nieznacznie wzrosy w II i III kwartale 2012 r. w porwnaniu do 2011 r. Z kolei mara odsetkowa netto nieznacznie zmniejszya si w tym okresie, co byo zwizane z utrzymaniem si silnej konkurencji o depozyty gospodarstw domowych.
Zdolno bankw do absorbowania strat poprawia si nieznacznie w okresie analizowanym w Raporcie. Wikszo bankw zwikszya fundusze wasne, a rednie wspczynniki wypa- Bieca sytuacja nansowa bankw spdziel-
1 Analiza w Raporcie koncentruje si na danych, ktre byy dostpne w okresie od cut-o date poprzedniej edycji, tj. od 31 maja 2012 r. 2 Uchwaa nr 153/2011 KNF z dnia 7 czerwca 2011 r. wesza w ycie 30 czerwca 2012 r. Zgodnie z t uchwa, waga ryzyka dla walutowych kredytw mieszkaniowych zostaa podniesiona z 75% (dla czci efektywnie zabezpieczonej) do 100%.
Ocena stabilnoci systemu nansowego i jej perspektyw I
czych bya nieznacznie lepsza od sytuacji bankw komercyjnych. Banki spdzielcze charakteryzoway si lepsz jakoci portfela kredytowego i wysz mar odsetkow netto, jednak istotnie nisza efektywno kosztowa bankw spdzielczych powodowaa, e ich zyskowno bya niewiele wysza od bankw komercyjnych. Wysoko wspczynnika wypacalnoci bankw spdzielczych nie odbiegaa od wartoci tego wskanika dla bankw komercyjnych. Banki spdzielcze cechuj si nadwyk depozytw nad kredytami, co powoduje, e nie s naraone na ryzyko zwizane z korzystaniem z nansowania rynkowego.
Sytuacja zakadw ubezpiecze, TFI i PTE nie stwarza istotnych zagroe dla stabilnoci systemu nansowego. Specyka usug nansowych, w tym ubezpieczeniowych, wiadczonych przez te niebankowe instytucje nansowe oraz stosunkowo niewielka skala powiza z bankami sprawiaj, e wpyw tych instytucji na sytuacj sektora bankowego w Polsce jest ograniczony. Sytuacja sektora ubezpiecze majtkowych poprawia si - wzrost cen polis ubezpieczeniowych w zakresie ubezpiecze komunikacyjnych pozwoli ubezpieczycielom uzyska dalsz popraw rentownoci technicznej w I poowie 2012 r. Ustabilizowanie zyskownoci zakadw ubezpiecze sprzyja umocnieniu bezpiecze- Listopadowa projekcja makroekonomiczna NBP stwa funkcjonowania tego sektora i pozytywnie wskazuje na istotne spowolnienie wzrostu gospodarczego w Polsce w latach 20122014 w porwwpywa na stabilno systemu nansowego. naniu do 2011 r. Spowolnienie to nie powinno Sytuacja nansowa sektora spdzielczych kas zagrozi stabilnoci krajowego systemu nansooszczdnociowo-kredytowych, objtego nadzowego, jednak przyczyni si ono do zmniejszenia rem Komisji Nadzoru Finansowego od 27 pazyskownoci instytucji nansowych. Utrzymuje dziernika 2012 r., bdzie moliwa do oceny dopiesi podwyszona niepewno co do rozwoju koro po przeprowadzeniu przez biegych rewidenniunktury wiatowej w najbliszych kwartaach, tw audytu sprawozda nansowych kas. Kasy w tym co do skali i dugoci trwania spowols obowizane dostarczy wyniki audytu do 27 nienia wzrostu gospodarczego w krajach bdstycznia 2013 r. m.in. do KNF, Ministra Financych gwnymi partnerami handlowymi Polski. sw i NBP. Mimo znacznej odpornoci krajowego systemu Perspektywy otoczenia polskiej gospodarki, kt- nansowego na zaburzenia, pogorszenie perspekre bdzie wpywa na warunki dziaania systemu tyw wzrostu gospodarczego oraz utrzymywanie nansowego w Polsce, ulegy dalszemu pogorsze- si kryzysu zaduenia w stree euro powoduj, niu od momentu publikacji poprzedniej edycji e mona oceni i ryzyko materializacji zagroRaportu. Prognozy wzrostu gospodarczego w go- e dla stabilnoci krajowego systemu nanso-
spodarce wiatowej, a szczeglnie w stree euro, na lata 20132014 byy w tym okresie sukcesywnie obniane (jesienna prognoza makroekonomiczna Komisji Europejskiej przewiduje wzrost PKB w stree euro w 2013 r. wynoszcy 0,1%, w porwnaniu do 1,0% w projekcji opracowanej wiosn 2012 r.). Dane o PKB za pierwsze trzy kwartay 2012 r. wskazuj na spadek PKB w stree euro, co wraz z utrzymujcym si kryzysem skalnym i istotnymi potrzebami kapitaowymi bankw w niektrych krajach strefy euro powoduje utrzymywanie si napi na wiatowych rynkach nansowych. Trzyletnie operacje renansujce sektor bankowy, przeprowadzone przez EBC w grudniu 2011 r. i lutym 2012 r., jedynie przejciowo ograniczyy awersj do ryzyka uczestnikw rynkw nansowych. Optymizm uczestnikw rynkw nansowych zwikszyy natomiast ogoszenie przez EBC nowego programu zakupu obligacji (OMT) we wrzeniu 2012 r. oraz rozpoczcie prac nad jednolitym mechanizmem nadzoru bankowego dla strefy euro, wice si z moliwoci wykorzystania rodkw ESM i EFSF do dokapitalizowania bankw (tzw. unia bankowa zob. ramka 1). Trudno jednak wyrokowa, na ile trwaa okae si stabilizacja sytuacji rynkowej.
Tabela 1.1. Syntetyczna ocena stabilnoci krajowego systemu nansowego Obszar oceny Bieca sytuacja nansowa sektora bankowego Zdolno do absorbowania szokw przez sektor bankowy Bieca sytuacja nansowa sektora niebankowych instytucji nansowych Perspektywy otoczenia polskiej gospodarki Syntetyczna ocena perspektyw stabilnoci krajowego systemu nansowego
Uwagi: istotne polepszenie, polepszenie, bez zmian, pogorszenie, istotne pogorszenie. Ocena perspektyw otoczenia polskiej gospodarki uwzgldnia zarwno rozwj sytuacji w scenariuszu najbardziej prawdopodobnym, jak i ryzyko zmaterializowania si scenariusza istotnie bardziej niekorzystnego. rdo: ocena ekspercka NBP.
Zmiana w okresie od ostatniej edycji Raportu
wego zwikszyo si. Scenariusze materializacji lem tych dziaa powinno by ustabilizowanie, ryzyka s omwione w dalszej czci tego roz- a nastpnie redukcja dugu publicznego tych krajw w relacji do PKB. Czynnikiem utrudniajdziau. cym powrt nansw publicznych do rwnowagi jest jednak procykliczny wpyw zacienienia skalnego na aktywno gospodarcz w tych kra1.2. Czynniki ryzyka jach. Niepewne perspektywy makroekonomiczne proRyzyko makroekonomiczne i ryzyko - wadz do utrzymywania si napi na rynkach nansowych. Do redukcji tych napi moe przynansowania czyni si wykorzystanie mechanizmw stabiliGwnym czynnikiem ryzyka jest rozwj sytuacji zacyjnych funkcjonujcych w UE. W analizowaw krajach Unii Europejskiej i innych krajach wynym okresie podjto prace nad projektem zinsoko rozwinitych. W kilku krajach strefy euro tegrowanego europejskiego nadzoru bankowego, mamy do czynienia z utrzymujcym si kryzymajcego obj na pocztek kraje strefy euro. sem bankowym poczonym z kryzysem nanZgodnie z konkluzjami z posiedzenia Rady Unii sw publicznych. Tym negatywnym zjawiskom Europejskiej w padzierniku 2012 r., po wprowatowarzyszy nadmierne zaduenie sektora prydzeniu zintegrowanego nadzoru bankowego bwatnego, stanowice pozostao boomu na ryndzie moliwe wykorzystanie rodkw ESM do dokach nieruchomoci z okresu przedkryzysowego. kapitalizowania bankw. Ma to pozwoli na unieW poczeniu z ponownym spadkiem PKB strezalenienie sytuacji nansowej bankw od sytufy euro w I poowie 2012 r. zjawiska te sprawiaacji skalnej pastw, w ktrych one dziaaj. j, e trudno oceni obecnie, kiedy gospodarki tych krajw powrc na ciek zrwnowaonego Jeli podejmowane dziaania nie doprowadz rozwoju gospodarczego. Zapewnienie dugoter- do trwaego odzyskania zaufania inwestorw minowej wypacalnoci krajw o wysokim pozio- przez kraje o trudnej sytuacji skalnej, wwmie dugu publicznego wymaga przeprowadzenia czas moliwa jest eskalacja negatywnego sprzezacienienia polityki skalnej o duej skali. Ce- nia zwrotnego, w ktrym wzajemnie wzmacnia-
Czynniki ryzyka I
jce si obawy o wypacalno krajw i instytucji nansowych prowadz do ponownego spowolnienia wzrostu gospodarczego, spadku pynnoci rynkw nansowych, odpywu kapitau i trudnoci z renansowaniem zaduenia przez instytucje nansowe. Mechanizmy takiego sprzenia zwrotnego byyby podobne jak w okresie po upadku banku inwestycyjnego Lehman Brothers we wrzeniu 2008 r. Jednak w odrnieniu od sytuacji z 2008 r., obecnie sektory rzdowe wielu krajw wysoko rozwinitych nie s w stanie przej na siebie ryzyka zakumulowanego w bilansach instytucji nansowych. Ze wzgldu na bardzo niski poziom stp procentowych w najwikszych gospodarkach wiata moliwoci przeciwdziaania wskazanemu procesowi sprzenia zwrotnego za pomoc konwencjonalnych narzdzi polityki pieninej s ograniczone. Mona jednak oczekiwa, e dziki dowiadczeniom z okresu zaburze na rynkach nansowych na przeomie lat 20082009, sektor nansowy jest lepiej przygotowany do ewentualnego znacznego spadku pynnoci na rynkach nansowych. Zrealizowanie si scenariusza jednoczesnego istotnego pogorszenia kondycji nansowej niektrych krajw strefy euro przy znacznym osabieniu aktywnoci gospodarczej w caej stree euro byoby szczeglnie niekorzystne dla stabilnoci krajowego systemu nansowego. Wspzaleno pomidzy tymi procesami zwiksza prawdopodobiestwo ich jednoczesnej materializacji. Rozwj sytuacji gospodarczej w ostatnich miesicach wskazuje na nasilajce si spowolnienie dynamiki PKB w stree euro i innych krajach wysoko rozwinitych, co prowadzi do oceny, e prawdopodobiestwo zrealizowania si tego scenariusza istotnie wzroso. Realizacja nakrelonego powyej scenariusza mogaby prowadzi do materializacji ryzyka nansowania oraz wzrostu kosztw ryzyka kredytowego w polskim sektorze bankowym. Powrt zaburze na globalnych rynkach nansowych przyczyniby si, poprzez swj negatywny wpyw na sytuacj ekonomiczn krajw wy-
soko rozwinitych, do dalszego obnienia tempa wzrostu gospodarczego w Polsce, co po pewnym czasie doprowadzioby do pogorszenia jakoci kredytw. Czynnikiem zwikszajcym potencjalny wpyw spowolnienia gospodarczego na straty kredytowe w portfelu kredytw mieszkaniowych jest istotny udzia kredytw o wysokiej relacji wartoci kredytu do biecej wartoci zabezpieczenia w portfelu kredytowym bankw. Spowolnienie gospodarcze negatywnie wpynoby rwnie na sytuacj nansw publicznych i postrzegane ryzyko kredytowe Polski. W warunkach wzrostu globalnej awersji do ryzyka cz bankw mogaby napotka trudnoci z odnowieniem operacji swapowych sucych do zabezpieczenia si przed ryzykiem walutowym zwizanym z portfelem kredytw walutowych, jak rwnie z odnowieniem nansowania pozyskanego z rynkw nansowych. Silny wzrost awersji do ryzyka wizaby si rwnie z nasileniem presji rynkowej na delewarowanie bankw europejskich, przejawiajcej si dalszym wzrostem kosztw nansowania rynkowego, jego zmniejszon dostpnoci i krtsz zapadalnoci. W takich warunkach rwnie koszt i dostpno nansowania zapewnianego przez inwestorw strategicznych polskim spkom zalenym mogyby si pogorszy. Dodatkow przyczyn delewarowania bankw europejskich moe by presja rynkowa i regulacyjna na podwyszenie adekwatnoci kapitaowej, szczeglnie w sytuacji, gdy banki nie byyby w stanie pozyska kapitau poprzez emisje akcji lub konwersj innych pozycji pasyww (np. zobowiza podporzdkowanych) na kapita wysokiej jakoci. Delewarowanie moe przyj posta zmiany struktury aktyww w kierunku wzrostu udziau pozycji obcionych niskimi wagami ryzyka, co moe skania banki do obnienia swoich ekspozycji wobec podmiotw zalenych dziaajcych w innych krajach. Ze wzgldu na stabiln sytuacj gospodarcz Polski i krajowego systemu bankowego, ewentualne skutki delewarowania powinny by w Polsce mniejsze ni w innych krajach regionu. W Pol-
10
sce w ostatnich kwartaach zmniejsza si warto zobowiza bankw wobec zagranicznych instytucji nansowych. Zmiany te nie maj charakteru nagego i nie wywieraj istotnego wpywu na akcj kredytow bankw, a w przypadku czci bankw s zwizane z zamierzonymi zmianami w strukturze nansowania, majcymi na celu zwikszenie udziau depozytw krajowych klientw. Zmniejszenie udziau zobowiza wobec zagranicznych instytucji nansowych w strukturze nansowania sektora bankowgo ogranicza ewentualne negatywne skutki procesu delewarowania spek-matek polskich bankw, ktry mgby doprowadzi do dalszego ograniczenia dostpnoci nansowania wewntrzgrupowego. Mimo dotychczasowych zaburze rynkowych nastpiy istotne spadki rentownoci polskich obligacji rzdowych, co wskazuje, e wypacalno Polski jest oceniana pozytywnie przez inwestorw. Pozwala to sdzi, e ewentualny wzrost awersji do ryzyka mgby w wikszym stopniu dotyczy innych krajw.
trahentw zagranicznych wzrost kosztw ryzyka kredytowego w polskim sektorze bankowym wynikaby przede wszystkim ze spowolnienia gospodarczego w Polsce.
Ocena wpywu ewentualnej materializacji ryzyka nansowania i ryzyka zaburze rynkowych na sytuacj sektora bankowego jest trudna do przeprowadzenia ex ante. Sia tego wpywu bdzie zalee midzy innymi od zmian sytuacji nansowej inwestorw strategicznych bankw dziaajcych w Polsce, jak rwnie od dziaa podejmowanych przez wadze gospodarcze krajw macierzystych tych instytucji. Dotychczas polski system nansowy wykaza du odporno na zaburzenia rynkowe. Wyniki symulacji szokowych obejmujcych ryzyko nansowania wskazuj, e dalsze stopniowe ograniczenie zalenoci niektrych bankw krajowych od nansowania pozyskiwanego od zagranicznych spekmatek byoby korzystne dla stabilnoci krajowego systemu nansowego. Cz krajowych bankw nie ma bowiem obecnie wystarczajcych buforw pynWiksze ni w Polsce nasilenie procesu delewa- nociowych, ktre mogyby pokry ewentualny rowania wystpuje w krajach, w ktrych ska- odpyw rodkw zwizany z restrykcyjnym scela nierwnowag makroekonomicznych w okresie nariuszem wycofywania kapitau zagranicznego. przedkryzysowym bya najwiksza. W tych krajach wystpuje rwnie najsilniejsze ograniczenie Ryzyko obnienia zaufania do bankw akcji kredytowej. Analizy prowadzone w ramach w wyniku zmian wacicielskich tzw. Inicjatywy Wiedeskiej 2.03 wskazuj jedCz inwestorw strategicznych polskich bannak, e za ograniczeniem akcji kredytowej stoj kw, pomimo wysokiej rentownoci dziaalnoci nie tylko czynniki podaowe, ale take ograniw Polsce, moe zdecydowa si na sprzeda polczony popyt na kredyt w sytuacji spowolnienia skich spek zalenych w ramach programw regospodarczego. strukturyzacji swojej dziaalnoci. Poniewa syMimo tego, e materializacja scenariusza nega- tuacja nansowa niektrych dominujcych aktywnego nie powinna zagrozi stabilnoci syste- cjonariuszy bankw dziaajcych w Polsce jest mu nansowego, moe ona jednak stanowi istot- trudna, decyzja o sprzeday posiadanych udziane wyzwanie dla czci instytucji nansowych, w moe by te wymuszona przez regulatora zwaszcza w zakresie stabilnoci nansowania. z kraju macierzystego (w odpowiedzi na due poKonsekwencje materializacji ryzyka kredytowego trzeby kapitaowe) bd (w przypadku zaangaodla stabilnoci krajowego systemu nansowego wania rodkw publicznych) przez Komisj Euzostay przeanalizowane poprzez testy warunkw ropejsk. Dla utrzymania stabilnoci polskiego skrajnych. Ich wyniki wskazuj na wystarczajc systemu nansowego jest wane, aby takie proceodporno polskiego sektora bankowego. Dziki sy przebiegay w sposb uporzdkowany, a nowi niewielkiej roli ekspozycji kredytowych na kon- waciciele bankw zapewnili ich stabilne funk3
Zob. CESEE Deleveraging Monitor, 9 listopada 2012 r., http://www.imf.org/external/np/sec/pr/2012/pdf/pr12430.pdf.
11
Rekomendacje I
cjonowanie. Proces ewentualnych zmian wacicielskich wie si z ryzykiem spadku zaufania do bankw, ktre s przedmiotem sprzeday. Prawdopodobiestwo zmian wacicielskich w polskim sektorze bankowym nie zmienio si istotnie w porwnaniu z poprzedni edycj Raportu i pozostaje na podwyszonym poziomie. W razie koniecznoci krajowe wadze dysponuj instrumentami pozwalajcymi ograniczy skutki materializacji tego ryzyka. Instrumenty takie s okrelone m.in. w ustawie o rekapitalizacji niektrych instytucji nansowych 4 , ktra umoliwia Skarbowi Pastwa udzielenie gwarancji zwikszenia funduszy wasnych instytucji nansowej lub jej przejcie przez Skarb Pastwa. W proces zmian wasnociowych w polskim sektorze bankowym mog rwnie zaangaowa si krajowe podmioty gospodarcze.
Zidentykowane w Raporcie obszary wraliwoci bankw wskazuj na tak potrzeb szczeglnie w bankach, ktre posiadaj znaczne portfele walutowych kredytw mieszkaniowych, tak aby dysponoway buforem na pokrycie ewentualnego wzrostu kosztw ryzyka kredytowego. Wysokie wyposaenie w kapita moe ponadto uatwi bankom samodzielne pozyskanie nansowania. 2. Banki, ktrych pozycja pynnociowa jest wraliwa na intensykacj zaburze rynkowych lub na dostpno nansowania pozyskiwanego w ramach grupy kapitaowej, powinny kontynuowa wzmacnianie pozycji pynnociowej. Dziaania te mog mie charakter przebudowy struktury nansowania, w razie potrzeby wspartej przez korekty planw wzrostu aktyww. Banki powinny dysponowa odpowiedni pynnoci, a w przypadku bankw o znacznym udziale instrumentw nansowych nominowanych w walutach obcych w bilansie rwnie dodatkowym buforem pozwalajcym na pokrycie potrzeb pynnociowych zwizanych z transakcjami zabezpieczajcymi pozycj walutow, nawet w warunkach znacznie podwyszonej zmiennoci kursu zotego. 3. Podana jest dywersykacja rde nansowania bankw oraz wyduanie zapadalnoci zobowiza. Do osignicia tego celu mog przyczyni si emisje dugoterminowych instrumentw nansowych na rynku. Ograniczaniu skali niedopasowania zapadalnoci aktyww i pasyww bankw sprzyjaoby take skrcenie terminw zapadalnoci nowoudzielanych kredytw mieszkaniowych. 4. Walutowe kredyty mieszkaniowe powinny by produktem niszowym, oferowanym wycznie kredytobiorcom
1.3.
Rekomendacje
Rol Raportu o stabilnoci systemu nansowego jest, poza analiz ryzyka, proponowanie rozwiza majcych na celu jego ograniczenie. Jest to jedno z dziaa, ktre Narodowy Bank Polski podejmuje realizujc ustawowe zadanie dziaania na rzecz stabilnoci krajowego systemu nansowego. Na podstawie analizy czynnikw ryzyka przedstawionej w niniejszej publikacji, Narodowy Bank Polski wskazuje, e nastpujce dziaania przyczyniyby si do dalszego umocnienia stabilnoci polskiego systemu nansowego: 1. Podane jest kontynuowanie polityki wzmacniania bazy kapitaowej bankw. W warunkach utrzymujcego si podwyszonego ryzyka w otoczeniu zewntrznym wskazane jest kontynuowanie ostronej polityki dywidendowej bankw.
4
Ustawa z dnia 12 lutego 2010 r. o rekapitalizacji niektrych instytucji nansowych, Dz. U. z 2010 r. nr 40, poz. 226, z p. zm.
12
m. in. ze skal ich dziaalnoci. Polityka kauzyskujcym trwae dochody w walupitaowa niebankowych instytucji nansocie kredytu. Naley dy do utrzymania wych powinna rwnie uwzgldnia wystobecnie obserwowanej korzystnej tendencji pujce obecnie podwyszone ryzyko w ich spadku stanu walutowych kredytw mieszotoczeniu zewntrznym. kaniowych. Sprzyja temu bdzie wprowadzenie w ycie rekomendacji Europejskiej Rady Ryzyka Systemowego (ESRB) Istotnym czynnikiem ryzyka makroekonomicznego jest stan nansw publicznych. Konsolidacja z 21 wrzenia 2011 r. przeprowadzona w latach 2011-2012 przyczynia 5. Banki powinny monitorowa portfe- si do obnienia tego ryzyka w Polsce. Dziaale kredytw na nieruchomoci miesz- nia te powinny by kontynuowane w taki sposb, kaniowe pod ktem biecego LtV aby nie przyczynia si dodatkowo do osabiei ogranicza ryzyko zwizane z cz- nia tempa wzrostu gospodarczego. Dotyczy to ci portfela charakteryzujc si zarwno skali zacieniania, jak i struktury wywysokim poziomem tego wskanika. datkw, ktra powinna by moliwie prorozwoBanki nie powinny jednak stosowa rozwi- jowa. Wiarygodna i trwaa konsolidacja nansw za zwikszajcych koszty obsugi kredy- publicznych pozwoli umocni wiarygodno kretw przez kredytobiorcw, gdy zwiksza- dytow Polski, co bdzie sprzyja zarwno zrwyby one prawdopodobiestwo utraty zdol- nowaonemu dugoterminowemu wzrostowi gonoci do ich obsugi. Mona rozway na- spodarczemu, jak i powizanej z nim stabilnoci oenie w przyszoci na banki o znacznych krajowego systemu nansowego. portfelach kredytw o wysokim LtV dodat** kowych wymogw kapitaowych w ramach lara drugiego. Podane byoby wprowadzenie zmian w regulacjach w zakresie ra- W duszej perspektywie warunkiem koniecznym chunkowoci bankw, ktre umoliwiyby dla powrotu gospodarek krajw Unii Europejtworzenie odpisw z tytuu utraty war- skiej oraz innych krajw rozwinitych o wysotoci odzwierciedlajcych ryzyko nieodzy- kim zadueniu na ciek stabilnego wzrostu skania caoci nalenoci w przypadku po- gospodarczego jest realizacja wiarygodnych progorszenia zdolnoci kredytobiorcy do ob- gramw konsolidacji skalnej i reform strukturalsugi kredytu w przyszoci. Ze wzgldu nych zwikszajcych potencjalne tempo wzrostu na trwajce prace nad modykacj Mi- gospodarczego. Ich wprowadzenie bdzie truddzynarodowych Standardw Sprawozdaw- nym wyzwaniem ze wzgldu na obawy o neczoci Finansowej (MSSF), moliwo do- gatywny krtkoterminowy wpyw tych zmian konania takich zmian powinna zosta ocena tempo wzrostu gospodarczego, ktre w kraniona, gdy znane bd ostateczne propo- jach wysoko rozwinitych jest obecnie na barzycje nowych standardw midzynarodo- dzo niskim poziomie. Konsekwentna realizacja tych dziaa pozwoli jednak wzmocni stabilno wych. makroekonomiczn i stabilno globalnego syste6. Podane jest dalsze wzmacnianie mu nansowego. Obecny kryzys powinien rwwyposaenia w kapita zakadw nie skoni wadze gospodarcze do powicaubezpiecze, powszechnych towa- nia szczeglnej uwagi dugoterminowej stabilnorzystw emerytalnych i towarzystw ci zaduenia sektora publicznego i prywatnego, funduszy inwestycyjnych. Wielko ka- tak aby nie przekraczao ono poziomw, powypitaw wasnych powinna by uzaleniona ej ktrych wywiera negatywny wpyw na wzrost od poziomu i prolu ryzyka niebankowych gospodarczy. Dowiadczenia z okresu narastainstytucji nansowych, ktre s zwizane nia nierwnowag makroekonomicznych sprzed
13
Rekomendacje I
obecnego kryzysu powinny zosta wykorzystane do rozbudowy krajowych, paneuropejskich i globalnych rozwiza instytucjonalnych, zarwno w sferze polityki skalnej, jak i makroostronociowej, ktre zmniejsz prawdopodobiestwo wystpienia boomw i kryzysw w przyszoci. W kontekcie kryzysu w stree euro naley pozytywnie ocenia podjcie dziaa zmierzajcych do ustabilizowania sytuacji kapitaowej i pynnociowej bankw oraz denie do redukcji zaduenia sektora publicznego, zwaszcza w krajach, ktre borykaj si z problemem utraty zaufania rynkw nansowych. Skuteczne dziaania wpynyby korzystnie take na perspektywy
stabilnoci polskiego systemu nansowego. Inicjatywy legislacyjne obejmuj rwnie koncepcje przebudowy struktury instytucjonalnej UE, midzy innymi w obszarze nadzoru nad instytucjami nansowymi (projekt tzw. unii bankowej), gwarantowania depozytw oraz restrukturyzacji i uporzdkowanej likwidacji instytucji nansowych. Nowe rozwizania instytucjonalne opracowywane dla UE musz jednak zachowa proporcjonalno pomidzy kompetencjami powierzanymi poszczeglnym instytucjom, a ich odpowiedzialnoci za stabilno systemu nansowego, w tym potencjalnymi obcieniami skalnymi.
Ramka 1. Unia bankowa W dniu 12 wrzenia 2012 r. Komisja Europejska opublikowaa projekt rozporzdzenia nadajcego Europejskiemu Bankowi Centralnemu (EBC) kompetencje w zakresie nadzoru ostronociowego nad bankami w krajach strefy euro1 . Projekt rozporzdzenia Komisji Europejskiej ws. jednolitego mechanizmu nadzorczego (Single Supervisory Mechanism, SSM ), podlega dalszym negocjacjom w ramach Unii Europejskiej, dlatego na obecnym etapie ostateczna ocena tego projektu byaby dziaaniem przedwczesnym. Niemniej jednak moliwe jest sformuowanie szeregu obserwacji i wstpnych spostrzee. Podstawowe zaoenia projektu Projekt przewidywa, i EBC bdzie, z mocy prawa, sprawowa nadzr nad bankami w stree euro. Uprawnienia decyzyjne w zakresie polityki nadzorczej przejmie Rada Prezesw EBC. W EBC utworzona zostanie Rada Nadzorcza (Supervisory Board ), w skad ktrej wejdzie przewodniczcy Rady, czterech przedstawicieli EBC i po jednym przedstawicielu krajowych wadz nadzorczych z pastw czonkowskich strefy euro. Rada Nadzorcza bdzie przygotowywa projekty decyzji nadzorczych EBC. W szczeglnych przypadkach, Rada Prezesw bdzie moga przekaza Radzie Nadzorczej niektre zadania i zwizane z tym uprawnienia decyzyjne. Biece zadania nadzorcze EBC bd realizowane przy wsparciu dotychczasowych nadzorcw krajowych, ktrzy na potrzeby Rady Nadzorczej i Rady Prezesw EBC bd przygotowywa projekty decyzji nadzorczych, a nastpnie je wdraa. Istotnym elementem projektu jest nie tylko przekazanie uprawnie mikroostronociowych do EBC, ktre na obecnym etapie ma nastpi w 2014 r., ale take nadanie EBC pewnych kompetencji w zakresie polityki makroostronociowej. Zgodnie z pierwotnym projektem, EBC mia nakada bufory kapitaowe, w tym antycykliczny bufor kapitaowy oraz prowadzi polityk makroostronociow przy wykorzystaniu dostpnych narzdzi nadzorczych.
14
Zgodnie z pierwotn propozycj Komisji Europejskiej, pocztkowo nadzorem europejskim miay by objte podmioty, ktre otrzymay publiczn pomoc nansow lub ktre zwrciy si o tak pomoc, a nastpnie banki systemowo wane. Docelowo projekt przewidywa objcie nadzorem EBC wszystkich bankw z pastw czonkowskich uczestniczcych w SSM. Z mocy prawa SSM ma obejmowa kraje strefy euro, jednake mechanizm ten jest, z zaoenia, otwarty take dla krajw spoza strefy. Warunkiem ich uczestnictwa jest zawarcie porozumienia o bliskiej wsppracy (opcja opt-in) pomidzy krajowym organem nadzoru i EBC. Bliska wsppraca zobowizuje kraje opt-in do przestrzegania wytycznych i polece EBC kierowanych do waciwych wadz tych krajw oraz udostpniania na wniosek EBC danych dotyczcych bankw dziaajcych na ich terenie. Wstpne uwagi nt. projektu Koncepcja wprowadzenia SSM dla strefy euro, w poczeniu z moliwoci bezporedniego dokapitalizowania bankw ze rodkw ESM, daje szans na wzmocnienie stabilnoci sektora bankowego strefy euro m.in. poprzez zerwanie negatywnego sprzenia zwrotnego pomidzy kryzysem bankw i zaduonych rzdw. Z uwagi na istotny udzia aktyww bankw zagranicznych (w wikszoci ze strefy euro) w polskim sektorze bankowym jest szczeglnie wane, aby podmioty dominujce bankw dziaajcych na terenie Polski byy silne i stabilne. Ustanowienie EBC nadzorc nad bankami w stree euro moe stwarza ku temu warunki. Projekt rozporzdzenia ws. SSM stanowi pierwszy etap zmian regulacyjnych w Unii Europejskiej. Jednak unia bankowa, aby bya skuteczna i speniaa pokadane w niej oczekiwania, powinna obejmowa trzy lary, tj. jednolity mechanizm nadzorczy, wsplny reim uporzdkowanej likwidacji bankw (ang. resolution) oraz wsplny system gwarantowania depozytw. Dopiero peny model unii bankowej, przenoszcy nie tylko kompetencje decyzyjne, ale rwnie odpowiedzialno skaln za stabilno systemu nansowego na szczebel centralny, daje szans na spjno europejskiej sieci bezpieczestwa nansowego w obszarze objtym uni bankow. Na obecnym etapie propozycje dotyczce dwch ostatnich larw dla unii bankowej nie zostay jeszcze sformuowane, aczkolwiek komunikat Komisji Europejskiej z dnia 12 wrzenia 2012 r.2 sygnalizuje potrzeb dalszych reform. Otwarto SSM na dobrowolne uczestnictwo krajw spoza strefy euro naley oceni pozytywnie. Jednake, aby otwarty mechanizm SSM stanowi realn propozycj dla tych krajw, pierwotna propozycja zawarta w projekcie Komisji Europejskiej wymagaa modykacji m.in. w zakresie nastpujcych kwestii: (i) zasad udziau krajw dobrowolnie uczestniczcych w SSM w podejmowaniu decyzji nadzorczych EBC; (ii) zasad dostpu do wsparcia pynnociowego i skalnego scal backstop i (iii) zapewnienia wadzom krajowym odpowiednich kompetencji w zakresie prowadzenia polityki makroostronociowej. Wskazane jest, aby kraje spoza strefy euro, ktre zdecyduj si uczestniczy w SSM, miay zagwarantowane pene prawo gosu w Radzie Nadzorczej oraz poredni dostp do awaryjnego wsparcia pynnociowego z EBC (linia swapowa pomidzy narodowym bankiem centralnym a EBC). Udzia krajw spoza strefy euro w SSM moe ogranicza ryzyko zwizane z ewentualn koncentracj nadzoru sprawowanego w ramach SSM na perspektywie grup bankowych, a nie indywidualnych bankw. Przyjcie grupowego sposobu sprawowania nadzoru mogoby doprowadzi do niedoceniania ryzyka istniejcego na poszczeglnych krajowych rynkach w krajach goszczcych. Istotn kwesti zawart w pierwotnym projekcie rozporzdzenia
15
Rekomendacje I
ws. SSM byo przyznanie EBC kompetencji w zakresie ksztatowania polityki makroostronociowej na obszarze unii bankowej. Zgodnie ze wstpn propozycj EBC posiadaby kompetencje w zakresie nakadania buforw kapitaowych, w tym m.in. antycyklicznego bufora kapitaowego oraz stosowania innych instrumentw makroostronociowych w odpowiedzi na ryzyka zagraajce stabilnoci nansowej w UE. Rozwizanie takie jeli weszoby w ycie zgodnie z pierwotnym projektem stanowioby nadmierne ograniczenie elastycznoci reagowania wadz krajowych na narastanie nierwnowag w systemie nansowym i gospodarce realnej. Ze wzgldu na heterogeniczno krajowych systemw nansowych oraz niezsynchronizowane cykle koniunktury w poszczeglnych krajach UE, w tym rwnie w stree euro, kompetencje w zakresie polityki makroostronociowej powinny pozosta w gestii odpowiednich wadz krajowych. Motywy te zostay odzwierciedlone w zaleceniach Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ESRB) ws. mandatu makroostronociowego organw krajowych, ktre wskazuj na potrzeb wprowadzenia adekwatnych rozwiza instytucjonalnych uwzgldniajcych specyczne uwarunkowania poszczeglnych krajw. W dniu 12 grudnia 2012 r. na posiedzeniu Rady ECOFIN uzgodniona zostaa kompromisowa wersja rozporzdzenia SSM. Przyjty kompromis w duym stopniu uwzgldnia uwagi i postulaty sygnalizowane przez pastwa czonkowskie, m. in.: (i) stworzono mechanizm pozwalajcy krajom spoza strefy euro uczestniczcym w SSM na aktywny udzia w procesie podejmowania decyzji przez Rad Nadzorcz; (ii) waciwe wadze w pastwach czonkowskich maj posiada istotne kompetencje w zakresie ustalania parametrw polityki makroostronociowej w ramach ich jurysdykcji. Uzgodniony kompromis ma form tzw. oglnego podejcia, ktre wyznacza mandat do dalszych negocjacji Rady UE z Parlamentem Europejskim. Ostateczne porozumienie z Parlamentem bdzie wymaga formalnego zatwierdzenia na szczeblu Rady.
Wniosek legislacyjny Rozporzdzenie Rady powierzajce Europejskiemu Bankowi Centralnemu szczeglne zadania w odniesieniu do polityki zwizanej z nadzorem ostronociowym nad instytucjami kredytowymi, KOM (2012) 511 ostateczny. 2 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady, Plan dziaania na rzecz unii bankowej, KOM (2012) 510 ostateczny.
16
Najwaniejsze uwarunkowania dziaania instytucji nansowych
Rozdzia 2.

Dane z gospodarki wiatowej wskazuj na kontynuacj spowolnienia gospodarczego. Trudna sytuacja skalna niektrych krajw strefy euro pozostaje czynnikiem niepewnoci dla perspektyw wzrostu gospodarczego w krajach Unii Europejskiej, w tym w Polsce. W II kwartale doszo do obnienia tempa wzrostu PKB w Polsce, a listopadowa projekcja NBP wskazuje, e w latach 2012-2014 tempo wzrostu gospodarczego bdzie znacznie nisze ni w 2011 r., jednak nadal istotnie wysze ni w stree euro. Do obserwowanej od czerwca do padziernika 2012 r. poprawy nastrojw na wiatowych rynkach nansowych w najwikszym stopniu przyczyniy si zgodne z oczekiwaniami uczestnikw rynku dziaania bankw centralnych, w tym przede wszystkim EBC. Miay one na celu zwikszenie pynnoci sektora bankowego oraz zagodzenie napi na rynku obligacji skarbowych niektrych krajw strefy euro. W analizowanym okresie krajowy rynek pieniny funkcjonowa stabilnie. Uczestnicy rynku spodziewali si istotnego agodzenia polityki pieninej prowadzonej przez NBP. Rentowno obligacji skarbowych Polski obniya si na caej dugoci krzywej dochodowoci, osigajc przy tym historycznie niski poziom. Byo to przede wszystkim rezultatem silnego napywu nierezydentw na krajowy rynek obligacji skarbowych, ktremu sprzyjay: relatywnie dobre perspektywy rozwoju gospodarczego Polski, skala konsolidacji skalnej dokonanej w latach 2010 2011, skuteczna realizacja strategii zarzdzania dugiem publicznym, nisze od planowanego wykonanie decytu budetowego w pierwszych trzech kwartaach 2012 r. oraz oczekiwania uczestnikw rynku na obnienie stp procentowych NBP. Spadek awersji do ryzyka na wiatowych rynkach nansowych oraz inwestycje podmiotw zagranicznych na krajowym rynku kapitaowym oddziayway w kierunku aprecjacji zotego. Na rynku nieruchomoci mieszkaniowych w Polsce nastpowa dalszy spadek cen mieszka. W nadchodzcych kwartaach mona spodziewa si kontynuacji tej tendencji. Przyczynia si bd do tego zarwno czynniki popytowe, jak i podaowe, w szczeglnoci dua i rosnca liczba mieszka w ofercie deweloperw.
17
Sytuacja makroekonomiczna I
Wykres 2.1. Zmiany wybranych wskanikw makroekonomicznych i nansowych w ostatnich trzech latach
Bezrobocie wg BAEL (w %) Spread 5Y PL - 5Y DE (rednia kwartalna) Saldo na rachunku biecym oraz kapitaowym/PKB
Sia nabywcza na rynku mieszkaniowym (rednia dla 7 najwikszych miast)
Dug publiczny/PKB II kwarta 2012
Spread WIBOR 3M / OIS 3M (rednia kwartalna)
Tempo wzrostu PKB (w % r/r)
IV kwarta 2011 IV kwarta 2010
Uwagi: wykres przedstawia zmiany wskanikw opisujcych gwne obszary otoczenia instytucji nansowych. Wybrano zmienne dotyczce sytuacji makroekonomicznej, rynkw nansowych oraz rynku nieruchomoci. Im bliej rodka wykresu znajduje si obserwacja, tym mniej korzystna z punktu widzenia stabilnoci systemu nansowego jest sytuacja w obszarze opisanym danym wskanikiem. Dane przedstawiono w postaci wystandaryzowanej wzgldem wartoci najniszej i najwyszej w okresie od IV kwartau 2000 r. do II kwartau 2012 r. Sia nabywcza na rynku nieruchomoci wielko mieszkania, ktre byaby w stanie kupi osoba uzyskujca przecitne dochody w danym wojewdztwie i nansujca zakup mieszkania kredytem. Na wykresie przedstawiono przecitn si nabywcz na rynkach uwzgldnionych na wykresie 2.16. Pooenie linii bliej rodka wykresu oznacza, e konsument moe kupi mniej metrw mieszkania. Niski poziom tego wskanika sugeruje oderwanie si cen na rynku nieruchomoci od fundamentw gospodarczych (w symulacji przyblionych przez przecitne pensje i oprocentowanie kredytw), co generuje ryzyko dla stabilnoci systemu nansowego. Dla danych o relacji dugu publicznego do PKB jako sytuacj najbardziej niekorzystn zaprezentowano warto 60% (kryterium z Maastricht i limit konstytucyjny). Spread 5Y PL - 5Y DE rnica midzy rentownoci 5-letnich obligacji polskich i niemieckich. rdo: GUS i NBP.
2.1.
Sytuacja makroekonomiczna
W I poowie 2012 r. tempo globalnego wzrostu gospodarczego utrzymywao si na niskim poziomie. Aktywno gospodarcza charakteryzowaa si do wyranym regionalnym zrnicowaniem: umiarkowanemu wzrostowi gospodarczemu w USA towarzyszya recesja w stree euro, zwaszcza w krajach najbardziej dotknitych kryzysem. Cho tempo wzrostu gospodarczego w najwikszych krajach rozwijajcych si pozostawao znacznie wysze ni w krajach rozwini- W ostatnich miesicach ceny surowcw obniyy tych, to obniyo si ono istotnie w porwnaniu si, co wraz z mniejsz presj popytow obserwoz ostatnimi latami. wan w wielu krajach, przyczynio si do spadBanki centralne w pastwach rozwinitych na- ku inacji na wiecie. W USA inacja bya nidal prowadziy ekspansywn polityk pienin, ska, cho wyhamowaniu uleg obserwowany od
pozostawiajc stopy procentowe na historycznie niskich poziomach. Jednoczenie wprowadzono nowe programy skupu aktyww. FED przystpi do zakupu papierw wartociowych wyemitowanych w procesie sekurytyzacji, ktrych zabezpieczeniem s kredyty hipoteczne. Europejski Bank Centralny przedstawi nowy program (ang. Outright Monetary Transactions OMT), ktry umoliwi bezporedni skup obligacji niektrych krajw strefy euro na rynku wtrnym, majcy na celu zapewnienie odpowiedniej transmisji i jednolitoci polityce pieninej.
18
IV kwartau 2010 r. jej systematyczny spadek. W stree euro inacja utrzymywaa si na podwyszonym poziomie, co byo efektem m.in. wyszych cen energii w nastpstwie deprecjacji euro wzgldem dolara. Perspektywy wzrostu gospodarczego w otoczeniu polskiej gospodarki s nadal obcione znaczn niepewnoci. Listopadowa prognoza Komisji Europejskiej wskazuje na bardzo niskie tempo wzrostu PKB w stree euro w 2013 r. i kontynuacj recesji w krajach prowadzcych dostosowanie skalne o duej skali. Dalsze spowolnienie wzrostu w krajach rozwinitych lub duych krajach rozwijajcych si miaoby negatywne skutki rwnie dla tempa wzrostu gospodarczego w Polsce. Tempo wzrostu gospodarczego w Polsce obniyo si w II kwartale 2012 r. do 2,3% r/r wobec 3,6% r/r w I kwartale 2012 r. Na spadek rocznej dynamiki PKB wpyw miao spowolnienie popytu krajowego. Obniya si dynamika spoycia indywidualnego, co wizao si ze spadkiem dochodw do dyspozycji gospodarstw domowych oraz utrzymywaniem si pesymistycznych nastrojw konsumenckich. W II kwartale 2012 r. odnotowano dalszy wzrost stopy bezrobocia i wzrost liczby osb aktywnych zawodowo, co w czci byo zwizane z aktywizacj osb do tej pory nieobecnych na rynku pracy. Jednoczenie, wraz z obniajcym si tempem wzrostu PKB, roczna dynamika liczby pracujcych w gospodarce (dane BAEL) zmniejszya si, chocia pozostaa dodatnia (0,3% r/r w II kwartale 2012 r.). Stopa bezrobocia BAEL w II kwartale 2012 r. wzrosa w ujciu rocznym o 0,4 pkt proc. i wyniosa 10,1%. W analizowanym okresie wraz z niszym popytem na prac obniyo si nominalne tempo wzrostu wynagrodze. Procesy te miay jednak ograniczony wpyw na jako nalenoci sektora bankowego od gospodarstw domowych (zob. rozdzia 3.3.2).
to na rodki trwae (do 1,9% r/r w II kwartale 2012 r. wobec 6,7% w I kwartale 2012 r.). Osabieniu ulegy zarwno inwestycje duych i rednich przedsibiorstw, jak i inwestycje mieszkaniowe. Jak pokazuj badania koniunktury prowadzone przez NBP5 , przedsibiorstwa spodziewaj si spowolnienia gospodarczego. Jednoczenie dynamika nakadw inwestycyjnych sektora nansw publicznych w II kwartale 2012 r. pozostaa istotnie nisza ni w 2011 r. W II kwartale 2012 r. sytuacja nansowa przedsibiorstw pogorszya si. Wynik nansowy netto zmala o 1/3 wzgldem rekordowego wyniku sprzed roku. Spadek wyniku nansowego przy nadal rosncych przychodach przeoy si na nisze wskaniki rentownoci. Wskanik rentownoci obrotu netto wynis 3,9% (spadek o 2,2 pkt. proc r/r), za wskanik rentownoci sprzeday 4,3% (spadek o 1,2 pkt proc. r/r). Poziomy wskanikw rentownoci nie odbiegay jednak istotnie od swych dugookresowych rednich (obliczanych od 1995 r.). Wskaniki pynnoci przedsibiorstw, mimo lekkiego spadku, pozostaj nadal na wysokich poziomach. Gwnym czynnikiem przyczyniajcym si do ich pogorszenia by spadek inwestycji krtkoterminowych, gwnie wrd duych przedsibiorstw (gdzie poziom pynnoci by dotychczas najwyszy). Wedug zapowiedzi rzdu, decyt sektora instytucji rzdowych i samorzdowych (wedug standardu ESA 95) bdzie niszy o 1,6 pkt proc. ni w 2011 r. i wyniesie 3,5% PKB. W 2013 r. planowana jest jego dalsza redukcja. Jednak z uwagi na nisze wpywy z VAT oraz gbsze ni pierwotnie zakadano spowolnienie gospodarcze, tempo ograniczania nierwnowagi w nansach publicznych bdzie najprawdopodobniej wolniejsze ni zakada Program Konwergencji. Aktualizacja 2012. Zgodnie z Programem, decyt mia zosta obniony do 2,9% PKB w 2012 r. oraz 2,2% PKB w 2013 r.
Spowolnieniu gospodarczemu towarzyszyo ograWyranie obniya si dynamika nakadw brut- niczenie decytu na rachunku obrotw biecych
rdo: Informacja o kondycji sektora przedsibiorstw ze szczeglnym uwzgldnieniem stanu koniunktury w II kwartale 2012 r. oraz prognoz koniunktury na III kwarta 2012 r., NBP, 2012 r.
5
19
Sytuacja na rynkach nansowych I
(2,2 mld euro w II kwartale 2012 r. wobec 4,1 mld euro w II kwartale 2011 r.). Do jego zmniejszenia przyczynio si przede wszystkim obnienie decytu w obrotach towarowych, a take zmniejszenie ujemnego salda dochodw. Obniy si te decyt obrotw biecych i kapitaowych w relacji do PKB. W II kwartale zwikszyo si (wobec I kwartau 2012 r.) pokrycie decytu rachunku obrotw biecych i kapitaowych napywem zagranicznych inwestycji bezporednich. Zgodnie ze ciek centraln projekcji przedstawionej w listopadowym Raporcie o inacji tempo realnego wzrostu PKB w Polsce wyniesie 2,3% w 2012 r., 1,5% w 2013 r. i 2,3% w 2014 r. Prognoza Komisji Europejskiej z listopada 2012 r. wskazuje na wzrost PKB w Polsce o 2,4% w 2012 r., 1,8% w 2013 r. i 2,6% w 2014 r.6 Gospodarka polska znalaza si w fazie osabienia koniunktury. Pogorszenie si sytuacji gospodarczej gwnych partnerw handlowych, zwaszcza Niemiec, moe przyczyni si do dalszego spowolnienia wzrostu gospodarczego. Rozwj sytuacji w nadchodzcych kwartaach bdzie w duym stopniu uzaleniony od rozwoju sytuacji ekonomicznej na wiecie oraz dynamiki wydarze zwizanych z kryzysem zadueniowym w krajach strefy euro. Dalszy przebieg tych procesw jest w obecnych warunkach szczeglnie trudny do prognozowania.
nych, w tym przede wszystkim EBC. Polityka tego banku centralnego miaa na celu zwikszenie pynnoci sektora bankowego w stree euro oraz zagodzenie napi na rynku obligacji skarbowych niektrych krajw strefy euro. Spadek awersji do ryzyka zwizany z dobrym przyjciem przez uczestnikw rynku wynikw czerwcowych wyborw w Grecji, ktre w ich ocenie obniyy ryzyko niewypacalnoci i niekontrolowanego opuszczenia przez ten kraj strefy euro, okaza si krtkotrway. Sabsze od oczekiwa dane makroekonomiczne wskazyway na wysokie prawdopodobiestwo wystpienia recesji w stree euro. Ponadto na nastroje uczestnikw rynku i pynno rynku pieninego negatywnie wpywao istotne ryzyko pogbienia si kryzysu zadueniowego w stree euro, w tym przede wszystkim rosnce problemy hiszpaskich bankw wynikajce z ich duej ekspozycji kredytowej na rynek mieszkaniowy i budowlany. Obawy o ksztat i skal ich potencjalnego dokapitalizowania oraz zwizany z tym wzrost zaduenia Hiszpanii zostay odzwierciedlone w obnikach ratingu tego kraju przez najwiksze agencje ratingowe (zob. tabela 2.1). Ze wzgldu na trudn sytuacj nansw publicznych oraz zwizane z ni wysokie koszty nansowania na rynku skarbowych papierw dunych 25 czerwca 2012 r. Hiszpania zwrcia si do UE z prob o dokapitalizowanie sektora bankowego przez EFSF/ESM. Podczas szczytu UE z 2829 czerwca 2012 r. ustalono, e ewentualna pomoc dla hiszpaskiego sektora bankowego moe pochodzi bezporednio z EFSF/ESM jedynie pod warunkiem powoania europejskiego nadzoru bankowego sprawowanego przez EBC, co planowane jest na 2013 r. (zob. ramka 1). Ostatecznie jednak Hiszpania nie wystpia z formalnym wnioskiem o przyznanie pomocy nansowej. Wobec braku zgody niektrych krajw strefy euro na bezporednie dokapitalizowanie hiszpaskich bankw przed powstaniem europejskiego nadzoru bankowego pomoc ta pocignaby bowiem za sob zwikszenie zaduenia Hiszpanii w re-
2.2.
Sytuacja na rynkach nansowych

Rynki wiatowe
2.2.1.
Od publikacji poprzedniej edycji Raportu krajowy rynek nansowy pozostawa przede wszystkim pod wpywem wydarze gospodarczych i politycznych w krajach strefy euro. Do obserwowanej od czerwca do padziernika 2012 r. poprawy nastrojw na rynku nansowym w najwikszym stopniu przyczyniy si, zgodne z oczekiwaniami uczestnikw rynku, dziaania bankw central6
Autumn 2012 European Economic Forecast, Komisja Europejska, listopad 2012 r.
20
Tabela 2.1. Oceny ratingowe wybranych krajw wraz z datami ich zmian w okresie 1 czerwca 2012 r. 31 padziernika 2012 r. MOODYS C Ba1 Baa3 13 czerwca 2012 (A3) Ba3 Baa2 13 lipca 2012 (A3) A2 A1 Ba1 S&P CCC BBB+ BBB11 padziernika 2012 (BBB+) BB BBB+ AAABB+ FITCH CCC BBB+ BBB 7 czerwca 2012 (A) BB+ AAA+ BB+
Grecja Irlandia Hiszpania Portugalia Wochy Polska Czechy Wgry
Uwaga: oceny ratingowe dla zobowiza dugoterminowych w walucie obcej; kursyw zaznaczono daty zmian w okresie od 1 czerwca 2012 r. do 31 padziernika 2012 r., w nawiasach podano poprzedni ocen. rdo: Bloomberg.
lacji do PKB o okoo 4 pkt proc. oraz zapewne cu 2012 r. EBC zapowiedzia podjcie zdecydowanych krokw w celu zapewnienia stabilnoci take wzrost kosztw jego obsugi7 . systemu nansowego oraz waciwej transmisji Dnia 5 lipca 2012 r. EBC zdecydowa o obni- polityki pieninej we wszystkich krajach strefy eniu stopy referencyjnej o 25 punktw bazo- euro. wych do 0,75% oraz stopy depozytowej, ktra po raz pierwszy w historii wyniosa 0%. Miao Wspomniane zapowiedzi zostay zrealizowane to na celu zwikszenie skonnoci europejskich przez uruchomienie 6 wrzenia 2012 r. prograbankw do zawierania transakcji na rynku mi- mu skupu obligacji skarbowych krajw strefy eudzybankowym, jak rwnie zachcenie bankw ro na rynku wtrnym (ang. Outright Monetary do lokowania wolnych rodkw w skarbowe pa- Transactions OMT). Uczestnictwo w tym propiery dune krajw strefy euro. Pomimo wspo- gramie ma mie charakter warunkowy, tzn. bmnianego obnienia stopy depozytowej, banki dzie wymagao uprzedniego wystpienia danenadal lokoway istotn cz nadwyki pynnoci go kraju o pomoc ze rodkw pochodzcych w EBC, w formie nieoprocentowanego depozy- z EFSF/ESM, co wizaoby si ze zobowitu lub na rachunku biecym. Zachcay do te- zaniem do przeprowadzenia reform majcych go przejciowo ujemne rentownoci skarbowych na celu popraw sytuacji nansw publicznych. papierw wartociowych niektrych krajw stre- Program ten nie przewiduje adnych ogranicze fy euro, jak rwnie ujemne stopy w transak- co do wartoci nabywanych aktyww. Zgodnie cjach repo zabezpieczonych obligacjami skarbo- z zapowiedziami objte nim zostan obligacje wymi wyemitowanymi przez kraje o najwyszej skarbowe o terminie zapadalnoci od jednego wiarygodnoci kredytowej. Ponadto, wobec bra- do trzech lat. W odrnieniu od poprzednieku rozstrzygni czerwcowego szczytu UE prowa- go programu skupu obligacji (Securities Markets dzcych do trwaego zmniejszenia obserwowanej Programme SMP), zakoczonego wraz z podjniepewnoci na rynkach nansowych oraz kosztu ciem decyzji o wprowadzeniu OMT, w przypadnansowania m.in. Hiszpanii czy Woch, w lip- ku nowo nabywanych papierw wartociowych
Wyniki testw warunkw skrajnych opublikowanych 28 wrzenia 2012 r. wskazuj, e 14 najwikszych bankw w Hiszpanii reprezentujcych prawie 90% hiszpaskiego sektora bankowego wymaga dokapitalizowania w wysokoci okoo 59,3 mld euro. rdo: http://www.bde.es/f/webbde/SSICOM/20120928/informe ow280912e.pdf.
7
21
EBC nie bdzie posiada uprzywilejowanego staWykres 2.3. Rentowno picioletnich obligacji tusu wzgldem pozostaych wierzycieli. Decyzji skarbowych wybranych krajw strefy euro oraz Polski o uruchomieniu OMT towarzyszyo zawieszenie i Wgier obowizujcego dotychczas minimalnego pozio12% 24% mu ratingu kredytowego wobec obligacji krajw 10% 20% strefy euro mogcych stanowi zabezpieczenie w operacjach z EBC. Ponadto katalog instru8% 16% mentw akceptowanych przez EBC zosta roz6% 12% szerzony o nominowane w wybranych walutach obcych obligacje wyemitowane w stree euro. 4% 8%
2% 4% W reakcji na dziaania EBC zaobserwowano istotn popraw nastrojw uczestnikw rynku, 0% 0% co przejawiao si m.in. w spadku postrzeganego ryzyka kredytowego, odzwierciedlonego w kwoPolska (lewa o) Wochy (lewa o) towaniach transakcji CDS (zob. wykres 2.2), Hiszpania (lewa o) Irlandia (lewa o) Niemcy (lewa o) Francja (lewa o) oraz rentownoci obligacji skarbowych niektWgry (lewa o) Portugalia (prawa o) rych krajw strefy euro (zob. wykres 2.3), a take umocnieniu si euro wzgldem dolara ame- rdo: Thomson Reuters. rykaskiego. Zwizany z tym spadek globalnej awersji do ryzyka i premii za pynno oddziay- Wykres 2.4. Spread midzy stawkami rynku piewa w kierunku dalszego zmniejszenia si spre- ninego a kwotowaniami transakcji OIS adu 3M EURIBOR/3M OIS, ktry w okresie od 100 1 czerwca 2012 r. do 31 padziernika 2012 r. ob90 80 niy si z 30 do okoo 3 pkt bazowych po70 ziomu obserwowanego przed wystpieniem zabu60 rze na globalnym rynku pieninym w 2008 r. 50 (zob. wykres 2.4). 40 10-2011 11-2011 12-2011 punkty bazowe 30
10-2010
10-2011
1600 1400 1200 punkty bazowe 1000 800 600 400 200 10-2011 11-2011 12-2011 1-2012 2-2012 3-2012 4-2012 5-2012 6-2012 7-2012 8-2012 9-2012 10-2012 0
40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 punkty bazowe
Spread 3M WIBOR / 3M OIS Spread 3M LIBOR GBP / 3M OIS Spread 3M LIBOR USD / 3M OIS Spread 3M EURIBOR / 3M OIS
rdo: NBP, Thomson Reuters.
Polska (lewa o) Hiszpania (lewa o) Niemcy (lewa o) Wgry (lewa o)
Wochy (lewa o) Irlandia (lewa o) Portugalia (lewa o) Grecja (prawa o)
rdo: Thomson Reuters.
Inne banki centralne rwnie agodziy polityk pienin w reakcji na sabsze od oczekiwa dane makroekonomiczne, ktre zwikszyy obawy uczestnikw rynku o istotne spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego na wiecie. Dynamika PKB w USA bya w ocenie FED nadal zbyt niska, aby poprawi sytuacj na amerykaskim rynku pracy. Majc to na uwadze, 13 wrzenia 2012 r. FED zadecydowa o uruchomieniu kolej-
22
10-2012
1-2011
4-2011
7-2011
1-2012
4-2012
7-2012
Wykres 2.2. Kwotowania CDS na obligacje skarbowe wybranych krajw strefy euro oraz picioletnie euroobligacje Polski i Wgier
20
10
9-2012 10-2012
1-2012
2-2012 3-2012
4-2012 5-2012
6-2012 7-2012
8-2012
nego etapu Quantitative Easing. Nowy program przewiduje skup obligacji, ktrych zabezpieczenie stanowi kredyty hipoteczne (MBS), o wartoci nieprzekraczajcej miesicznie 40 mld dolarw amerykaskich (bez ogranicze czasowych trwania tej operacji). Przejawem agodzenia polityki pieninej przez FED bya take decyzja o przedueniu operacji Twist, majcych na celu utrzymanie dugoterminowych stp procentowych na niskim poziomie. W analizowanym okresie na zwikszenie skali skupu aktyww zdecydoway si take Bank Anglii (w ramach Extended Collateral Term Repo) oraz Bank Japonii, a m.in. Bank Chin obniy stopy procentowe. Dziaania te przyczyniy si do poprawy nastrojw uczestnikw rynku oraz spadku postrzeganego ryzyka kredytowego najwikszych gospodarek wiata.
W okresie od czerwca do padziernika 2012 r. obserwowano stopniowy spadek odchylenia stawki POLONIA od stopy referencyjnej NBP (zob. wykres 2.6). Przyczyniay si do tego przede wszystkim operacje dostrajajce NBP, w tym regularne emisje bonw pieninych w ostatnim dniu okresu utrzymywania rezerwy obowizkowej8 . W znacznym stopniu niwelowao to skutki wczeniejszego wypeniania przez banki obowizku z tytuu rezerwy obowizkowej (ang. frontloading), powodujcego obnianie si stawki POLONIA do poziomu stopy depozytowej NBP. Uczestnicy rynku oczekiwali bowiem, e bank centralny bdzie bilansowa pynno w systemie bankowym przy wykorzystaniu operacji otwartego rynku o rentownoci rwnej stopie referencyjnej NBP.
Wykres 2.5. Obroty na rynku niezabezpieczonych lokat midzybankowych w Polsce
2.2.2.
Rynek pieniny
12 10 8 mld z 6
4
12-2010
12-2011
9-2010
3-2011
6-2011
9-2011
3-2012
6-2012
Struktura terminowa obrotw na rynku niezabezpieczonych lokat midzybankowych bya zdominowana przez transakcje jednodniowe, ktrych udzia w obrotach w analizowanym okresie wynis ponad 90%. Byo to zwizane z ograniczonym zapotrzebowaniem bankw krajowych na nansowanie dugoterminowe na tym rynku, wykorzystywaniem w zarzdzaniu pynnoci operacji o najkrtszych terminach zapadalnoci oraz utrzymywaniem niskich limitw kredytowych nakadanych na siebie przez banki. W rezultacie transakcje o terminie zapadalnoci powyej tygodnia przeprowadzano sporadycznie.
8
Cao rynku - na podstawie danych z systemu SORBNET Dane stanowice podstaw do wyliczenia stawki POLONIA
rdo: NBP.
Poczwszy od czerwca 2012 r. uczestnicy rynku spodziewali si agodzenia polityki pieninej NBP. Sprzyjay temu nisza od prognozowanej stopa inacji w lipcu i sierpniu oraz opublikowane 30 sierpnia przez GUS dane dotyczce tempa wzrostu PKB w II kwartale 2012 r. Znalazo to odzwierciedlenie w kwotowaniach transakcji FRA, ktre od pocztku wrzenia 2012 r. wskazyway na spadek stp procentowych o okootwartego rynku:
Komunikat NBP z 20 lipca 2011 r. w sprawie dostrajajcych operacji http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/aktualnosci/wiadomosci 2011/20110720 dok.html.
9-2012
W okresie od maja do wrzenia 2012 r. rynek pieniny w Polsce funkcjonowa stabilnie. rednie dzienne obroty netto na krajowym rynku niezabezpieczonych lokat midzybankowych wyniosy 5,6 mld z i byy nieco wysze od obserwowanych w okresie od listopada 2011 r. do kwietnia 2012 r. (zob. wykres 2.5). rednia dzienna warto transakcji O/N stanowicych podstaw do wyznaczania stawki POLONIA wyniosa okoo 2,5 mld z.
2 0
23
o 1 pkt proc. w cigu roku (zob. wykres 2.7). Oczekiwania czci uczestnikw rynku dotyczce moliwego obnienia przez RPP stp procentowych NBP powodoway spadek stawek WIBOR dla duszych terminw zapadalnoci. Obserwowane w II poowie roku wahania spreadu midzy stawk WIBOR 3M a kwotowaniami transakcji OIS 3M wynikay m.in. z rnej siy reakcji stawek WIBOR 3M na zmiany oczekiwa uczestnikw rynku dotyczcych przyszego poziomu stp procentowych NBP i reakcji kwotowa OIS 3M na zmiany zmiennoci stawki POLONIA (zob. wykres 2.4).
Wykres 2.6. Rynkowe stopy procentowe na tle stp NBP
6,5%
6,0% 5,5%
nosia okoo 30 pkt bazowych. Utrzymujcy si silny popyt nierezydentw na zotego na rynku fx swap oraz istotny wzrost cen obligacji skarbowych Polski, zwizany m.in. ze wspomnianymi oczekiwaniami na obniki stp procentowych NBP, przyczyniy si do tego, e koszt jego pozyskiwania w krtkoterminowych swapach by od sierpnia do padziernika 2012 r. wyranie wyszy od rentownoci obligacji. W takiej sytuacji podmioty zagraniczne nansujce swoje inwestycje na krajowym rynku kapitaowym czciej ni w poprzednich okresach preferoway zakup zotego w transakcjach kasowych, co oddziaywao w kierunku jego aprecjacji.
Wykres 2.7. Biece i oczekiwane stopy WIBOR

5,5%
5,0% 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 10-2010 10-2011 10-2012 1-2011 4-2011 7-2011 1-2012 4-2012 7-2012 1,5%
5,0%
4,5%
4,0%
POLONIA Stopa referencyjna NBP Stopa lombardowa NBP
10-2010
10-2011
rdo: NBP, Thomson Reuters.
FRA 1x4 FRA 9x12
FRA 3x6 WIBOR 3M
FRA 6x9
W analizowanym okresie implikowane oprocentowanie zotego w transakcjach fx swap byo zblione do stawek referencyjnych WIBOR, co sugeruje, e krajowy rynek pieniny funkcjonowa efektywnie (zob. wykres 2.8). Istotne zmniejszenie awersji do ryzyka na rynku pieninym strefy euro wpyno na spadek kosztw zabezpieczania si przez banki krajowe przed ryzykiem walutowym. Od czerwca do padziernika 2012 r. mara, ktr banki krajowe musiay paci ponad stawk EURIBOR w zamian za stawk WIBOR w transakcjach CIRS basis, zmniejszya si o dwie trzecie i na koniec tego okresu wy9
W czerwcu NBP zawar porozumienie z Bankiem Szwajcarii w sprawie swapw walutowych CHF/PLN9 . W przypadku wystpienia powanych zaburze na rynkach pieninych walut obcych umowa ta umoliwia NBP zasilanie bankw krajowych we franki szwajcarskie, potrzebne im do zabezpieczania si przed ryzykiem wynikajcym z niedopasowania struktury walutowej aktyww i pasyww.
Komunikat dotyczcy porozumienia w sprawie swapw midzy Bankiem Szwajcarii i Narodowym Bankiem Polskim: http://nbp.pl/home.aspx?f=/aktualnosci/wiadomosci 2012/250612 pl.html.
24
10-2012
1-2011
4-2011
7-2011
1-2012
4-2012
7-2012
WIBOR 3M Stopa depozytowa NBP
3,5%
Wykres 2.8. Mare na rynku transakcji CIRS basis dek zmiennoci jego kursu. Efekty przejciowej i fx swap
170
140
Umocnieniu si zotego towarzyszy znaczny spa-
6%
5%
punkty bazowe
110 80 50 20
4% 3% 2% 1%
deprecjacji zotego na przeomie sierpnia i wrzenia 2012 r. zostay zniwelowane przez popraw nastrojw na wiatowych rynkach nansowych, zwizan z ogoszeniem na pocztku wrzenia przez EBC programu OMT oraz uruchomieniem przez FED kolejnego etapu Quantitative Easing.
Wykres 2.9. Kurs zotego i jego zmienno
4,6 4,2 3,8 3,4 3,0 2,6 20% 17% 14% 11% 8% 5%
10-2010
10-2011
CIRS basis (EURIBOR/WIBOR) (lewa o) WIBOR 3M implikowany - EUR (prawa o) WIBOR 3M (prawa o)
Uwaga: w przypadku transakcji CIRS basis mar zdeniowano jako premi pacon ponad stawk EURIBOR w zamian za stawk WIBOR; implikowany WIBOR obliczono na podstawie kwotowa trzymiesicznych transakcji fx swap EUR/PLN, przyjmujc jako oprocentowanie lokaty w euro stawk EURIBID 3M. rdo: obliczenia NBP na podstawie danych Thomson Reuters.
10-2012
1-2011
4-2011
7-2011
1-2012
4-2012
7-2012
1-2011
4-2011
7-2011
1-2012
4-2012
10-2010
10-2011
7-2012
Kurs EUR/PLN (lewa o) Kurs CHF/PLN (lewa o) Kurs USD/PLN (lewa o) Zmienno implikowana - opcje 1-miesiczne (prawa o) Zmienno implikowana - opcje 3-miesiczne (prawa o)
2.2.3.
Rynek walutowy
Od publikacji poprzedniego Raportu kurs zotego wzgldem euro i dolara amerykaskiego ksztatowa si gwnie pod wpywem czynnikw zewntrznych, takich jak dziaania UE podjte w celu stabilizacji sytuacji w stree euro oraz polityka najwaniejszych bankw centralnych. Spadek awersji do ryzyka na wiatowych rynkach nansowych zwikszy skonno inwestorw krtkoterminowych do lokowania rodkw na dojrzaych rynkach wschodzcych. Wraz z kontynuowanym napywem inwestycji zagranicznych na krajowy rynek kapitaowy (gwnie na rynek obligacji skarbowych) wpywao to na siln aprecjacj zotego od czerwca do sierpnia 2012 r. umocni si on wzgldem euro i dolara amerykaskiego o, odpowiednio, okoo 7% i 5% (zob. wykres 2.9). Podobn tendencj obserwowano take m.in. na rynku wgierskiego forinta.
10
Na pocztku padziernika 2012 r. rzd przyj projekt zaoe projektu ustawy o zmianie ustawy o nansach publicznych oraz ustawy o podatku od towarw i usug. Ministerstwo Finansw zaproponowao w nim nowy sposb okrelania, czy przekroczone zostay progi ostronociowe zawarte w ustawie o nansach publicznych10 . Zgodnie z nim pastwowy dug publiczny byby przeliczany na zote z zastosowaniem redniej arytmetycznej z kursw walut obcych ogaszanych przez NBP i obowizujcych w dni robocze z roku budetowego, za ktry ogaszana jest jego relacja do PKB. Nastpnie tak wyliczona kwota byaby pomniejszana o wolne rodki nansowe Ministerstwa Finansw na koniec roku budetowego, suce do nansowania potrzeb poyczkowych budetu pastwa w nastpnym roku budetowym. Dopiero jeeli warto relacji tak
Wysoko progw ostronociowych oraz zasady postpowania w przypadku ich przekroczenia reguluje art. 86 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o nansach publicznych (Dz.U. z 2009 r. nr 157, poz. 1240).
10-2012
25
obliczonego zaduenia do PKB przekraczaaby wymienione w ustawie progi, uruchamiane byyby przewidziane w niej procedury ostronociowe. Zgodnie z przyjtym projektem zaoe nowe rozwizania miayby by zastosowane przy wyznaczaniu relacji pastwowego dugu publicznego do PKB za 2012 r. Proponowane zmiany maj na celu m.in. ograniczenie ryzyka uruchomienia tych procedur wycznie na skutek niekorzystnych zmian kursu zotego w ostatnich dniach roku, np. w wyniku aktywnoci spekulacyjnej na rynku walutowym.
Wykres 2.10. Rentowno polskich obligacji skarbowych oraz spready pomidzy kwotowaniami transakcji IRS a rentownoci polskich obligacji skarbowych i pomidzy rentownoci obligacji skarbowych Polski i Niemiec
6,5% 450
6,0% 5,5% 5,0% 4,5% 4,0%
350 punkty bazowe 250 150 50 -50 -150
10-2010
10-2011
W okresie od czerwca do padziernika 2012 r. nastpi istotny wzrost cen obligacji skarbowych Polski. Ich rentowno obniya si na caej dugoci krzywej dochodowoci, osigajc przy tym historycznie niski poziom (zob. wykres 2.10). Byo to przede wszystkim rezultatem silnego napywu inwestorw zagranicznych na krajowy rynek tych instrumentw, zwizanego m.in. z odzwierciedlonym w kwotowaniach transakcji CDS na skarbowe papiery dune spadkiem postrzeganego ryzyka kredytowego na rynkach wiatowych (zob. wykres 2.2). Ekspansywna polityka bankw centralnych w krajach rozwinitych utrwalia dysparytet stp procentowych pomidzy nimi a krajami rozwijajcymi si. Towarzyszy temu spadek dostpnej liczby instrumentw nansowych o ratingu inwestycyjnym. W takiej sytuacji inwestorzy zagraniczni przebudowywali swoje portfele papierw dunych, poszukujc inwestycji przynoszcych wysze stopy zwrotu (ang. search for yield ) i lokowali rodki na dojrzaych rynkach wschodzcych, take w Polsce. Instytucje te, w tym niektre banki centralne, byy zainteresowane nabywaniem obligacji skarbowych Polski emitowanych na rynku krajowym ze wzgldu na atrakcyjn rentowno tych instrumentw w relacji do ryzyka kredytowego oraz du pynno rynku wtrnego (rednia dzienna warto transakcji bezwarunkowych w okresie od 1 czerwca 2012 r. do 30 wrzenia 2012 r. wyniosa okoo 14,6 mld z).
Rentowno obligacji 2-letnich (lewa o) Rentowno obligacji 10-letnich (lewa o) Spread 10-letnich IRS do obligacji (prawa o) Spread 10-letnich obligacji polskich do niemieckich (prawa o)
Inwestycje na krajowym rynku obligacji skarbowych byy wspierane przez relatywnie dobre perspektywy rozwoju gospodarczego Polski oraz skuteczn realizacj strategii zarzdzania dugiem Skarbu Pastwa i wysoki stopie snansowania potrzeb poyczkowych budetu pastwa. Potwierdzaj to wysokie na tle krajw strefy euro oraz innych krajw regionu prognozy tempa wzrostu PKB (pomimo oczekiwanego spowolnienia wzgldem 2011 r., wzrost gospodarczy w Polsce w 2012 r. bdzie jednym z najwyszych w UE). Perspektywy rozwoju gospodarczego byy pozytywnie oceniane take przez agencje ratingowe, ktre wskazyway na moliwo podwyszenia ratingu kraju w rednim okresie pod warunkiem kontynuacji dziaa zmierzajcych do poprawy sytuacji nansw publicznych. Obok wysokiego stopnia snansowania potrzeb poyczkowych Skarbu Pastwa (w padzierniku snansowano cao tegorocznych potrzeb poyczkowych oraz rozpoczto prenansowanie na 2013 r.), dobra sytuacja nansw publicznych wynikaa z niszego od planowanego wykonania decytu budetowego w pierwszych trzech kwartaach 2012 r. Umoliwio to Ministerstwu Fi-
26
10-2012
1-2011
4-2011
7-2011
1-2012
4-2012
7-2012
2.2.4.
Rynek obligacji
3,5%
nansw swobodne ksztatowanie poday skarbowych papierw dunych w II poowie 2012 r., co przy wysokim popycie ze strony inwestorw sprzyjao spadkowi rentownoci krajowych obligacji na rynku pierwotnym (o czym mog wiadczy korzystne wyniki przetargw na rynku krajowym, a take organizowane przetargi uzupeniajce).
fela obligacji posiadanych przez inwestorw zagranicznych, ktra wyniosa ponad 4 lata (modied duration portfela nierezydentw dla hurtowych obligacji krajowych o staym oprocentowaniu wyniosa na koniec wrzenia 2012 r. okoo 3,1).
W kierunku spadku rentownoci krajowych obZaangaowanie nierezydentw ligacji skarbowych na rynku wtrnym oddziay- Wykres 2.11. na krajowym rynku obligacji skarbowych way dodatkowo oczekiwania uczestnikw rynku 200 50% na obniki stp procentowych NBP. W III kwar180 45% tale 2012 r. nasilenie si tych oczekiwa sprzyja160 40% o przeprowadzaniu operacji o charakterze spe140 35% 120 30% kulacyjnym przez nierezydentw, o czym moe 100 25% wiadczy wzrost aktywnoci tej grupy inwesto80 20% rw na rynku transakcji bezwarunkowych i wa60 15% runkowych. 40 10%
20 5% Stay napyw inwestorw zagranicznych na ry0 0% nek krajowy by odzwierciedlony we wzrocie wartoci ich portfela obligacji skarbowych, ktPortfel nierezydentw (lewa o) ra na koniec padziernika 2012 r. wyniosa 186,3 mld z i bya o 18,9 mld z wysza ni Udzia nierezydentw w wartoci wyemitowanych obligacji (prawa o) na koniec maja 2012 r. (zob. wykres 2.11). Najwiksz grup inwestorw zagranicznych stano- rdo: Ministerstwo Finansw. wiy niebankowe instytucje nansowe, ktre od koca maja 2012 r. zwikszyy swoje zaangaowanie o prawie 6,3 mld z, do 143,5 mld z na koniec wrzenia 2012 r. (zob. wykres 2.12). Wykres 2.12. Struktura inwestorw na krajowym W analogicznym okresie istotnie wzrosa takrynku obligacji skarbowych e warto portfela obligacji skarbowych Polski 550 w posiadaniu bankw zagranicznych (o 4,5 mld 500 z do 25,6 mld z), ktrych inwestycje cechuj si 450 400 du zmiennoci i czsto maj krtkoterminowy 350 charakter. Jednoczenie od koca maja do koca 300 wrzenia 2012 r. portfel najwikszej grupy krajo250 200 wych nabywcw obligacji skarbowych, funduszy 150 emerytalnych, zmniejszy si o ponad 7 mld z. 1-2011 4-2011 7-2011 1-2012 4-2012 10-2010 10-2011 7-2012 mld z 100 50 Popyt inwestorw zagranicznych koncentrowa 0 si na najwikszych oraz najbardziej pynnych seriach obligacji o krtkim i rednim terminie Banki krajowe Zakady ubezpiecze wykupu i w duym stopniu zalea od rodzaju Fundusze emerytalne Fundusze inwestycyjne papierw dunych oferowanych na przetargach Inne podmioty krajowe Banki zagraniczne Instytucje finansowe zagr. Inne podmioty zagr. przez Ministerstwo Finansw. W tym czasie nieznacznie wyduya si rednia zapadalno port- rdo: Ministerstwo Finansw. 12-2010 12-2011 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 3-2012 6-2012 10-2012 mld z
9-2012
27
Rynek nieruchomoci mieszkaniowych I
2.2.5.
10-2011
11-2011
12-2011
Postanowienia szczytu UE z 28-29 czerwca 2012 r. oraz zdecydowane dziaania bankw centralnych w USA, Wielkiej Brytanii, Japonii, Chinach i stree euro sprawiy, e pomimo pogorszenia perspektyw rozwoju tych gospodarek wiatowe indeksy akcji, takie jak S&P500 oraz EURO STOXX 50, kontynuoway trend wzrostowy. Poprawa nastrojw inwestorw obserwowana bya rwnie na rynku krajowym. Stabilno polskiej gospodarki sprzyjaa zakupom akcji przez nierezydentw, ktrych saldo transakcji w okresie czerwiec - sierpie 2012 r. wynioso 7,9 mld z. Wspomniane czynniki przyczyniy si do wzrostw cen akcji na GPW. W okresie od 1 czerwca do 31 padziernika 2012 r. WIG wzrs o 14,4%, a WIG20 o 10,6% (zob. wykres 2.13). Najsilniejszy wzrost cen akcji, zarwno na rynkach wiatowych, jak i na GPW, nastpi na pocztku wrzenia 2012 r. wraz z ogoszeniem przez EBC programu OMT. Pozytywnie na tle rynku krajowego wyrniay si spki z sektora surowcowego, co byo zwizane ze wzrostem cen surowcw na wiatowych rynkach nansowych. Negatywnie na krajowy rynek akcji oddziayway natomiast utrzymujce si problemy spek z sektora budowlanego, wynikajce m.in. z nadmiernego zaduenia oraz problemw w zarzdzaniu przepywami pie11
WIG20 sWIG80 EURO STOXX 50
mWIG40 S&P500 MSCI EM
Uwaga: dane zostay znormalizowane do 100 pkt na 31 maja 2012 r. rdo: Thomson Reuters.
2.3.
Rynek nieruchomoci mieszkaniowych
W okresie objtym Raportem rednie ceny mieszka w duych miastach nieznacznie spady. W ujciu rocznym redni spadek cen transakcyjnych na najwikszych rynkach mieszkaniowych11 wynis 6,7% na rynku pierwotnym i 7,8% na rynku wtrnym (zob. wykresy 2.14 i 2.15). Szacunkowy czny redni spadek tych cen na obu rynkach od poowy 2008 r. wynis odpowiednio okoo 15% i 11%. Do spadkw cen mieszka przyczyniy si zarwno czynniki o charakterze popytowym, jak i podaowym. Negatywny wpyw na popyt miao dalsze ograniczenie dostpnoci kredytw mieszkaniowych, m.in. w zwizku z zaostrzaniem polityki kredytowej bankw (zob. wykres 3.11) oraz obnieniem od wrzenia 2011 r. limitw cenowych umoliwiajcych skorzystanie z programu
Spadek rednich cen waonych wielkoci zasobu rynkowego mieszka. Najwiksze rynki mieszkaniowe obejmuj Gdask, Gdyni, d, Krakw, Pozna, Warszaw i Wrocaw.
28
10-2012
1-2012
2-2012
3-2012
4-2012
5-2012
6-2012
7-2012
8-2012
9-2012
ninymi, ktre doprowadziy do upadoci kilku podmiotw. W omawianym okresie indeks WIGW okresie czerwiec padziernik 2012 r. sy- Budownictwo spad o 18,1%. tuacja na krajowym rynku akcji pozostawaa pod wpywem tendencji na wiatowych rynkach Wykres 2.13. Wybrane indeksy rynkw akcji nansowych, uwarunkowanych przede wszyst125 kim agodzeniem polityki pieninej przez banki 120 centralne, wydarzeniami politycznymi w stree 115 euro oraz publikacj danych makroekonomicz110 nych z najwaniejszych gospodarek wiata. Istot105 ny wpyw czynnikw globalnych by zwizany 100 m.in. z duym zaangaowaniem nierezydentw 95 na krajowym rynku akcji. Na koniec sierpnia 90 2012 r. posiadali oni 45,5% akcji bdcych w ob85 rocie na rynkach zorganizowanych.
punkty
Rynek akcji
Rodzina na swoim.
okoo 1,6-2,2krotnie wiksza od rocznej sprzeday12 . Od marca do wrzenia 2012 r. wzrosa Wykres 2.14. Dynamika cen transakcyjnych miesz- ponadto liczba gotowych niesprzedanych mieszka na rynku pierwotnym w wybranych miastach ka na tych rynkach (z 11,7 tys. do 12,7 tys.), (r/r) co wzmacniao presj na spadek cen. Zgodnie z danymi GUS, w pierwszych trzech kwartaach 2012 r. liczba mieszka w nowo roz30% poczynanych przez deweloperw budowach nie 20% zmienia si istotnie w stosunku do tego same10% go okresu poprzedniego roku, mimo znacznego 0% wzrostu w pierwszych czterech miesicach roku, -10% bdcego wynikiem wejcia w ycie w kwietniu -20% 2012 r. ustawy o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego. Na-30% tomiast w samym III kwartale 2012 r. nastpi spadek liczby nowo rozpoczynanych budw mieszka o 35,9% w stosunku do poprzedniego Wrocaw d Krakw roku. W pierwszych trzech kwartaach 2012 r. Warszawa Gdask Pozna spada te o 8,8% liczba mieszka, na budow rdo: NBP. ktrych deweloperzy uzyskali pozwolenie. Jeeli tendencje te utrzymaj si, ograniczyoby to Wykres 2.15. Dynamika cen transakcyjnych mieszskal nierwnowag na rynku. ka na rynku wtrnym w wybranych miastach (r/r)
40% 50%
12-2007 3-2008 6-2008 9-2008 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 12-2010 3-2011 6-2011 9-2011 12-2011 3-2012 6-2012 9-2012
d Gdask Krakw Pozna
100% 80% 60% 40% 20% 0%
W okresie objtym Raportem nieznacznie wzrosa dostpno kredytowa mieszka (wielko mieszkania, jakie moe kupi za kredyt zotowy gospodarstwo uzyskujce przecitne w danym wojewdztwie dochody) w najwikszych miastach (zob. wykres 2.16). Przyczyni si do tego gwnie spadek cen mieszka oraz nieznaczny wzrost pac. W najbliszych kwartaach mona oczekiwa kontynuacji spadkw cen mieszka13 . Z czynnikw o charakterze podaowym wymieni naley wci wysok w relacji do iloci transakcji liczb mieszka w ofercie deweloperw. Z kolei na popyt negatywny wpyw bd miay pogarszajce si perspektywy dotyczce akcji kredytowej w segmencie kredytw mieszkaniowych (zob. rozdzia 3.2), co jest spowodowane m.in. wyganiciem z kocem 2012 r. programu Rodzina na swoim. Uruchomienie nowego programu Mieszkanie dla Modych nastpi prawdo12-2007 3-2008 6-2008 9-2008 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 12-2010 3-2011 6-2011 9-2011 12-2011 3-2012 6-2012 9-2012
-20%
Wrocaw Warszawa
rdo: NBP.
Z czynnikw o charakterze podaowym do spadku cen mieszka przyczynia si przede wszystkim dua liczba mieszka w ofercie deweloperw. Na koniec III kwartau 2012 r. na najwikszych rynkach mieszkaniowych oferta ta bya
12 13
Zob. Rynek mieszkaniowy w Polsce. III kwarta 2012 r., REAS, 2012 r. Wicej o perspektywach rozwoju sytuacji na rynku nieruchomoci mieszkaniowych w kwartalnych opracowaniach NBP: Informacja o cenach mieszka i sytuacji na rynku nieruchomoci mieszkaniowych i komercyjnych w Polsce, .
29
Rynek nieruchomoci mieszkaniowych I
podobnie nie wczeniej ni w poowie 2013 r.14 Wprawdzie w ostatnim kwartale 2012 r. moliwy jest wzrost liczby mieszka nabywanych w ramach programu Rodzina na swoim (skumulowanie popytu ze strony klientw, ktrzy bd chcieli skorzysta z programu przed jego wygaszeniem), jednak analiza liczby mieszka dotychczas nabywanych w ramach programu wskazuje, e nie powinno to doprowadzi do ograniczenia nierwnowagi na rynku.
Spadek cen mieszka moe mie wpyw na sytuacj sektora bankowego. Sam w sobie nie jest on zagroeniem dla spacalnoci kredytw mieszkaniowych, zwaszcza kredytw zacignitych na zakup nieruchomoci przeznaczonych na zaspokojenie wasnych potrzeb mieszkaniowych kredytobiorcy, ktre to kredyty przewaaj w Polsce. W przypadku utraty zdolnoci kredytobiorcy do obsugi kredytu nisze ceny mieszka znajduj jednak odzwierciedlenie w niszych stopach odzysku z zabezpieczenia. Analiza wraliWykres 2.16. Symulacja kredytowej dostpnoci woci bankw na jednoczesne pogorszenie spamieszka na wybranych rynkach mieszkaniowych calnoci kredytw mieszkaniowych oraz spadek 35 cen nieruchomoci zostaa przedstawiona w ramce 4.
metry kwadratowe 30 25 20 15 10
12-2002
12-2003
12-2004
12-2005
12-2006
12-2007
12-2008
12-2009
12-2010
12-2011
Wrocaw Gdask
d Gdynia
Krakw Pozna
Warszawa
Uwaga: symulacja przedstawia wielko mieszkania (w metrach kwadratowych), ktre byaby w stanie kupi na rynku pierwotnym (ceny ofertowe) osoba uzyskujca przecitne w danym wojewdztwie dochody i nansujca zakup mieszkania kredytem. Zaoenia oblicze: wkad wasny 20%, kredytobiorca jest gospodarstwem jednoosobowym, wysoko dochodw kredytobiorcy rednie wynagrodzenie brutto w sektorze przedsibiorstw w danym wojewdztwie, maksymalna kwota przeznaczona na spat raty kredytu nie wicej ni 50% dochodu netto, miesiczna wysoko rodkw, jakie pozostaj kredytobiorcy po spaceniu raty kredytu min. 1000 z, kredyt zacigany jest na 25 lat i spacany w ratach malejcych. rdo: obliczenia NBP na podstawie danych PONT Info Nieruchomoci i GUS.
Zob. infomacja o programie na stronie internetowej Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej: http://www.transport.gov.pl/2-482be1a920074-1795650-p 1.htm.
14
9-2012
30
Stabilno sektora bankowego
Rozdzia 3.
Sytuacja sektora bankowego w analizowanym okresie bya dobra, o czym wiadcz m.in.: utrzymanie wynikw nansowych na poziomie zblionym do rekordowych wartoci z 2011 r., wysokie wyposaenie w kapita oraz utrzymanie dodatniego tempa wzrostu akcji kredytowej. Wolniejsze tempo wzrostu gospodarczego przynioso jednak pewne negatywne efekty, ktre mog narasta w nadchodzcych kwartaach. Problemy nansowe czci przedsibiorstw zaangaowanych w projekty infrastrukturalne przyczyniy si do spadku jakoci portfela kredytw dla przedsibiorstw. Jako portfela kredytw dla gospodarstw domowych nie zmienia si istotnie, a przyrost kredytw z utrat wartoci dotyczy gwnie kredytw mieszkaniowych. Wzrost obcienia wyniku kosztami realizacji ryzyka kredytowego oraz spadek mary odsetkowej przeoyy si na spadek rednich wskanikw zyskownoci sektora. Wikszo bankw ograniczya warto nansowania zagranicznego rozwijajc przy tym lokaln baz depozytow. Przyczynio si to do obnienia luki nansowania oraz spowodowao wzrost kosztw zwizanych z pozyskaniem depozytw klientw. W skali caego sektora bankowego bufor aktyww pynnych znacznie przewysza niestabilne rda nansowania. Sytuacja pynnociowa poszczeglnych bankw bya jednak wyranie zrnicowana. Oczekiwane spowolnienie wzrostu gospodarczego, zgodne z projekcj makroekonomiczn NBP, przyczyni si do wzrostu kosztw realizacji ryzyka kredytowego, szczeglnie w przypadku kredytw dla przedsibiorstw. W przypadku kredytw mieszkaniowych obcienie odpisami z tytuu utraty wartoci moe si zwiksza rwnie w zwizku ze starzeniem si portfela kredytw. Konkurencja o stabilne rda nansowania moe przy tym prowadzi do spadku mary odsetkowej. W konsekwencji mona oczekiwa dalszego spadku zyskownoci dziaalnoci bankowej, mierzonej relacj zysku netto do aktyww.
31
Wyniki nansowe I
Zdolno bankw do absorbowania strat poprawia si od marca 2012 r. Kapitay sektora bankowego wzrosy, a od wybuchu kryzysu na globalnych rynkach nansowych aden bank w Polsce nie by w sytuacji, ktra wymagaaby dokapitalizowania ze rodkw publicznych. Dobr sytuacj kapitaow bankw potwierdzaj wyniki testw warunkw skrajnych, ktre wskazuj, e dua cz krajowych bankw komercyjnych posiada kapitay wystarczajce do zaabsorbowania skutkw bardzo silnego spowolnienia gospodarczego. Perspektywy wzrostu gospodarczego na wiecie i w Polsce wyranie si jednak pogorszyy a niepewno co do przyszych tendencji gospodarczych utrzymuje si na wysokim poziomie. W konsekwencji wskazane jest, aby banki utrzymyway wysokie bufory kapitaowe, a w szczeglnoci prowadziy ostron polityk dywidendow.
3.1.
Wyniki nansowe
W analizowanym okresie15 system bankowy w Polsce wypracowa wyniki zblione do osignitych w okresie opisywanym w poprzedniej edycji Raportu. Kwartalne zyski przekraczay 4 mld z, a kwartalne straty po przejciowym wzrocie w II kwartale 2012 r.16 powrciy do trendu spadkowego (zob. wykres 3.1).
Wykres 3.1. Kwartalny wynik nansowy sektora bankowego
5 4 3 mld z 2 1 0 -1 3-2008 6-2008 9-2008 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 12-2010 3-2011 6-2011 9-2011 12-2011 3-2012 6-2012 9-2012 -2
Liczba instytucji o ujemnej zyskownoci zwikszya si do 20 (z 18 w marcu 2012 r.), ale ich udzia w aktywach sektora bankowego szybko spada (do 2,2% z 3,6% w marcu 2012 r.). Byo to zwizane z wypracowaniem zyskw przez kilka bankw komercyjnych redniej wielkoci wczeniej ponoszcych straty oraz poniesieniem strat przez kilka wczeniej zyskownych bankw spdzielczych. W grupie bankw o ujemnej zyskownoci znalazy si trzy krajowe banki komercyjne, siedem bankw spdzielczych oraz dziesi oddziaw instytucji kredytowych. Tempo wzrostu wyniku nansowego bankw zmniejszyo si i byo wolniejsze ni tempo wzrostu skali dziaalnoci bankowej, co znalazo odzwierciedlenie w spadku rednich wskanikw zyskownoci aktyww i funduszy podstawowych (zob. tabela 3.1). Wskaniki te pozostaway jednak na relatywnie wysokim poziomie w porwnaniu z najwikszymi bankami europejskimi. Due banki charakteryzoway si przecitnie wysz zyskownoci. W II i III kwartale 2012 r. ich przewaga nad reszt sektora zmniejszya si (zob. wykres 3.2). Dekompozycja zmian wskanika ROE krajowego sektora bankowego17 (zob. wykres 3.3) wskazuje, e do jego spadku przyczyniy si:
Zyski
Straty
Wynik finansowy netto
rdo: NBP.
W niniejszym rozdziale analizowany okres oznacza okres marzec wrzesie 2012 r. Za znaczn cz straty w II kwartale odpowiada jeden z bankw komercyjnych, ktry znacznie zaostrzy kryteria oceny jakoci kredytw. 17 Wzr dekompozycji ROE przedstawionej na wykresie 3.3: zysk netto zysk brutto s ROE = f unduszezysk netto brutto = zysk brutto wynik dzialalnoci bankowej wynik dzialalnoci bankowej podstawowe s aktywa wazone ryzykiem aktywa wazone ryzykiem aktywa f undusze podstawowe brutto aktywa
16
15
32
Wykres 3.2. Zwrot z aktyww

2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% -0,5% 12-2009 12-2010 12-2011
Wzrost obcienia wyniku dziaalnoci bankowej kosztami realizacji ryzyka kredytowego i kosztami operacyjnymi, w odrnieniu od poprzedzajcych kwartaw. Wzrost odpisw z tytuu utraty wartoci kredytw wynika przede wszystkim z pogarszajcej si jakoci portfela kredytw dla przedsibiorstw (zob. wykres 3.4), szczeglnie z brany budowlanej (zob. rozdzia 3.3). Spadek mary na aktywach waonych ryzykiem (mierzonej relacj wyniku dziaalnoci bankowej do aktyww waonych ryzykiem), ktry dotyczy zarwno mary odsetkowej, jak i nieodsetkowej. Jedn z przyczyn tego spadku by skokowy wzrost aktyww waonych ryzykiem spowodowany podniesieniem przez KNF wagi ryzyka dla kredytw walutowych (zob. rozdzia 3.6), ktry z drugiej strony znalaz rwnie odzwierciedlenie we wzrocie przecitnej wagi ryzyka aktyww (czyli relacji aktyww waonych ryzykiem do aktyww).
9-2012
9-2011 3-2012 6-2012
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
Odstp midzykwartylowy
6-2011
-1,0%
rednia
Mediana
Uwagi: dane annualizowane. W przypadku danych o przepywach (np. danych z rachunku wynikw) zastosowan metod annualizacji jest uwzgldnienie przepywu z 12 poprzedzajcych miesicy. Przy obliczaniu wskanikw porwnujcych zannualizowane przepywy z danymi o stanach (przykadem takiego wskanika jest ROA) dane bilansowe urednia si za okres poprzedzajcych 12 miesicy. Wykresy rozproszenia w rozdziale 3. dotycz krajowych bankw komercyjnych i oddziaw instytucji kredytowych, o ile nie zaznaczono inaczej. rdo: NBP.
Wykres 3.3. Wskanik ROE krajowego sektora bankowego i dekompozycja zmian

20% 15% 10% 5% 0% -5% -10% -15% -20% -25% 26% 24% 22% 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8%
Spadek mary odsetkowej by te zwizany z konkurencj o rda nansowania, ktra znalaza odzwierciedlenie we wzrocie efektywnego oprocentowania zobowiza (zob. rozdzia 3.4). Jednoczenie sabo tempo wzrostu akcji kredytowej (zob. rozdzia 3.2), a warto portfela kredytw konsumpcyjnych ktrego szacunkowa zyskowno jest najwysza (zob. wykresy 3.6 i 3.8) obniya si.
Dalszy spadek dwigni nansowej bankw, zwizany przede wszystkim ze wzrostem funduszy wasnych bankw (wskanik dwigni obniy si z 12 na koniec marca do 11,6 na koniec wrzenia 2012 r.).
Aktywa do funduszy podstawowych brutto Aktywa waone ryzykiem do aktyww Wynik dziaalnoci bankowej do aktyww waonych ryzykiem Udzia zysku brutto w wyniku dziaalnoci bankowej Udzia zysku netto w zysku brutto ROE (prawa o)
Uwagi: dane annualizowane, skadniki dekompozycji zmiany kwarta do kwartau. Udzia zysku brutto w wyniku dziaalnoci bankowej moe by interpretowany jako cz wyniku dziaalnoci bankowej, ktra nie zostaa wykorzystana na pokrycie kosztw operacyjnych i kosztw realizacji ryzyka kredytowego. rdo: NBP.
9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 12-2010 3-2011 6-2011 9-2011 12-2011 3-2012 6-2012 9-2012
Poredniczenie midzy deponentami a kredytobiorcami pozostawao najwaniejszym rdem wyniku dziaalnoci bankowej (zob. wykres 3.4). W rezultacie opisanych wyej procesw (wzrost
33
Wyniki nansowe I
kosztw nansowania, sabnicie akcji kredytowej, pogarszanie si jakoci portfela kredytowego) w analizowanym okresie zyskowno tej dziaalnoci mierzona skorygowan mar odsetkow netto zacza si zmniejsza (zob. wykres 3.5).
Wykres 3.4. rda i rozdysponowanie wyniku dziaalnoci bankowej
16 14 12 10 8 6 4 2 0 -2 -4 -6 -8 -10 -12 -14
Pozostae zyski i straty oraz podatek Odpisy - kredyty dla przedsibiorstw Odpisy - kredyty konsumpcyjne Odpisy - kredyty mieszkaniowe Koszty operacyjne Pozostae skadniki wyniku dziaalnoci bankowej Wynik z tytuu opat i prowizji Wynik z tytuu odsetek
przedsibiorstw i dla MSP18 zmniejszaa si rwnie na skutek pogarszajcej si jakoci tych portfeli.
Wykres 3.5. Mara odsetkowa netto
3,5% 3,0% % aktyww 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 12-2009 12-2010 12-2011
mld z
Skorygowana mara odsetkowa netto Przychody odsetkowe od instumentw dunych Odpisy netto z tytuu utraty wartoci nalenoci
Wynik finansowy netto
Uwaga: dane kwartalne. rdo: NBP.
Zwikszyo si zrnicowanie szacunkowej zyskownoci produktw kredytowych (zob. wykresy 3.63.9). Kredyty konsumpcyjne pozostaway najbardziej zyskownym produktem, a ich zyskowno zwikszya si mimo wzrostu kosztw nansowania. W przypadku kredytw mieszkaniowych i kredytw dla przedsibiorstw wzrost efektywnego oprocentowania zobowiza znalaz odzwierciedlenie w spadku ich szacunkowej zyskownoci. Zyskowno kredytw dla duych
Uwagi: dane annualizowane. Grna krawd obszaru na wykresie odpowiada mary odsetkowej netto (NIM). Mara ta jest czciowo tworzona przez przychody odsetkowe z dunych papierw wartociowych (nie zaliczonych do portfela kredyty i inne nalenoci), przede wszystkim emitowanych przez rzd, a zatem obarczonych niskim ryzykiem kredytowym. Pozostaa cz mary po odjciu odpisw z tytuu utraty wartoci nalenoci to skorygowana mara odsetkowa netto, mierzca rentowno netto poredniczenia midzy deponentami i kredytobiorcami. Spadek relacji przychodw odsetkowych z instrumentw dunych do aktyww w I kwartale 2010 r. jest zwizany ze zmian sposobu wykazywania przychodw odsetkowych od instrumentw dunych zaliczanych do portfeli przeznaczone do obrotu oraz wyceniane w wartoci godziwej ze skutkiem wyceny odnoszonym do rachunku zyskw i strat. Do koca 2009 r. te przychody byy wykazywane jako odsetkowe, teraz natomiast s wykazywane cznie ze zmianami cen tych instrumentw. W 2009 r. ta cz przychodw odsetkowych stanowia 27,7% caoci przychodw odsetkowych z instrumentw dunych. rdo: NBP.
Jeli nie zaznaczono inaczej, w rozdziale 3 due przedsibiorstwa s zdeniowane jako zatrudniajce co najmniej 250 osb, a MSP mniej ni 250 osb.
18
9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 12-2010 3-2011 6-2011 9-2011 12-2011 3-2012 6-2012 9-2012
34
9-2012
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
6-2011
9-2011
3-2012
6-2012
0,0%
Tabela 3.1. Wybrane wskaniki operacyjne i pozycje rachunku wynikw sektora bankowego 2011 II kw. III kw. 2012 II kw.
I kw.
IV kw.
I kw.
III kw.
Procent aktyww1 Wynik z tytuu odsetek Wynik nieodsetkowy Wynik dziaalnosci bankowej Koszty operacyjne2 Odpisy z tytuu utraty wartosci kredytw Wynik nansowy brutto Wynik nansowy netto 2,80 1,96 4,76 2,48 0,84 1,40 1,12 2,82 1,91 4,73 2,46 0,73 1,48 1,18 2,84 1,88 4,73 2,42 0,63 1,54 1,23 2,86 1,83 4,68 2,40 0,60 1,58 1,25 2,85 1,79 4,64 2,38 0,59 1,59 1,26 2,81 1,79 4,59 2,34 0,62 1,54 1,22 2,76 1,75 4,51 2,32 0,64 1,52 1,20
Procent wyniku z dziaalnoci bankowej1 Wynik z tytuu odsetek Wynik nieodsetkowy Wynik dziaalnosci bankowej Koszty operacyjne2 Odpisy z tytuu utraty wartosci kredytw Wynik nansowy brutto Wynik nansowy netto 58,7 41,3 100,0 52,2 17,6 29,4 23,6 59,6 40,4 100,0 51,9 15,5 31,2 25,0 60,1 39,9 100,0 51,3 13,3 32,5 26,0 61,0 39,0 100,0 51,3 12,9 33,7 26,7 61,4 38,6 100,0 51,2 12,8 34,3 27,2 61,1 38,9 100,0 51,0 13,5 33,6 26,6 61,3 38,7 100,0 51,4 14,2 33,6 26,6
Procent funduszy podstawowych1,3 Wynik nansowy brutto4 Wynik nansowy netto4 16,6 13,4 17,6 14,1 18,4 14,8 18,8 14,9 18,6 14,7 17,4 13,8 16,6 13,2
Kwoty5 (w mld z) Wynik z tytuu odsetek Wynik nieodsetkowy Wynik dziaalnosci bankowej Koszty operacyjne2 Odpisy z tytuu utraty wartoci kredytw Wynik nansowy brutto Wynik nansowy netto
1 2 3
8,16 5,56 13,72 7,00 1,74 4,68 3,79
16,80 11,36 28,16 14,38 3,63 9,60 7,81
25,87 17,08 42,95 21,79 5,33 14,63 11,81
35,19 22,51 57,70 29,58 7,43 19,44 15,42
8,99 5,69 14,68 7,46 1,81 5,36 4,31
17,78 11,88 29,66 15,01 4,21 10,07 8,13
26,81 17,42 44,23 22,51 6,30 15,03 12,10
Dane annualizowane. Koszty operacyjne = koszty dziaania banku i odpisy amortyzacyjne. Fundusze podstawowe bez pomniejsze o kwot brakujcych rezerw celowych i innych tzw. pomniejsze regulacyjnych. 4 Odjto zyski oddziaw instytucji kredytowych. 5 Dane narastajco od pocztku roku. rdo: NBP.
35
Wyniki nansowe I
Wykres 3.6. Szacunkowa zyskowno kredytw konsumpcyjnych (lewy panel) i kredytw mieszkaniowych (prawy panel)
16% % kredytw konsumpcyjnych % kredytw mieszkaniowych 12-2009 12-2010 12-2011 9-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 3-2012 6-2012 9-2012 12% 8% 4% 0% -4% -8% -12% 6% 4% 2% 0% -2% -4% 12-2009 12-2010 12-2011 9-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 3-2012 3-2012 6-2012 6-2012 9-2012 >3% 9-2012 -6%
Efektywne oprocentowanie kredytw Obcienie kredytw odpisami Efektywny koszt finansowania kredytw Skorygowana mara odsetkowa na kredytach
Efekt zamknicia pozycji walutowej Efektywne oprocentowanie kredytw Obcienie kredytw odpisami Efektywny koszt finansowania kredytw Skorygowana mara odsetkowa na kredytach
Uwagi: dane annualizowane. Prezentowane wartoci skorygowanej mary odsetkowej netto naley traktowa jedynie jako przyblienie faktycznej zyskownoci poszczeglnych produktw kredytowych. Przyjto identyczny koszt nansowania (efektywne oprocentowanie zobowiza) dla kadej kategorii kredytw. W kalkulacji nie uwzgldniono kosztw operacyjnych ani kosztu kapitau potrzebnego na pokrycie wymogw kapitaowych. Szacunek nie obejmuje take przychodw z prowizji i opat (z wyjtkiem wliczanych do efektywnej stopy procentowej), m.in. zwizanych z cross-sellingiem produktw bankowych, ktre mog istotnie rni si w zalenoci od rodzaju produktu. Szacunkowa zyskowno nie uwzgldnia zysku osiganego na kredytach walutowych z tytuu rnicy miedzy kursem kupna i sprzeday walut (spread walutowy). Efekt zamknicia pozycji walutowej dla kredytw mieszkaniowych to szacowany wynik nansowy zamknicia przez banki otwartej pozycji walutowej (zwizanej z udzielaniem kredytw mieszkaniowych nominowanych we frankach szwajcarskich) przy zaoeniu wykorzystywania odnawianych 3-miesicznych transakcji fx swap CHF/USD i USD/PLN. Wynik takiej strategii zabezpieczajcej zosta oszacowany jako iloczyn sumy dugich pozycji bankw (redniej kwartalnej dodatnich rnic miedzy wartoci kredytw mieszkaniowych nominowanych we franku szwajcarskim a wartoci zobowiza wycenianych wg zamortyzowanego kosztu w tej walucie) i redniej kwartalnej rnicy miedzy stopami WIBOR 3M i LIBOR CHF 3M skorygowanej o implikowan mar w transakcji fx swap. Szacunek ten moe by zawyony, poniewa nie uwzldnia mary z tytuu ryzyka kontrahenta paconej przez polskie banki. rdo: NBP.
Wykres 3.7. Udzia bankw o danej szacunkowej zyskownoci kredytw w udzielonych przez system bankowy kredytach konsumpcyjnych (lewy panel) i kredytach mieszkaniowych (prawy panel)
Udzia bankw o danej zyskownoci w kredytach konsumpcyjnych systemu bankowego Udzia bankw o danej zyskownoci w kredytach mieszaniowych systemu bankowego
12-2009
12-2010
12-2011
12-2009
12-2010
<=0
(0%-4%>
(4%-8%>
(8%-12%>
>12%
<=0
(0%-1%>
(1%-2%>
(2%-3%>
Uwaga: opis pomiaru szacunkowej zyskownoci w uwagach do wykresu 3.6. rdo: NBP.
36
12-2011
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
6-2011
9-2011
3-2012
6-2012
9-2012
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
6-2011
9-2011
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
Wykres 3.8. Szacunkowa zyskowno kredytw dla duych przedsibiorstw (lewy panel) i kredytw dla maych i rednich przedsibiorstw (prawy panel)
8% % kredytw dla duych przedsibiorstw % kredytw dla MSP 9-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 3-2012 6-2012 9-2012 6% 4% 2% 0% -2% -4% 12-2009 12-2010 12-2011 -6% 8% 6% 4% 2% 0% -2% -4% 9-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 3-2012 3-2012 6-2012 6-2012 12-2009 12-2010 12-2011 9-2012 9-2012 >3% -6%
Wykres 3.9. Udzia bankw o okrelonej szacunkowej zyskownoci kredytw w udzielonych przez system bankowy kredytach dla duych przedsibiorstw (lewy panel) i kredytach dla maych i rednich przedsibiorstw (prawy panel)
Udzia bankw o danej zyskownoci w kredytach systemu bankowego dla duych przedsibiorstw Udzia bankw o danej zyskownoci w kredytach systemu bankowego dla MSP
12-2009
12-2010
12-2011
12-2009
12-2010
<=0
(0%-1%>
(1%-2%>
(2%-3%>
>3%
<=0
(0%-1%>
(1%-2%>
(2%-3%>
12-2011
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
6-2011
9-2011
3-2012
6-2012
9-2012
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
6-2011
9-2011
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
37
Wyniki nansowe I
***
W nadchodzcych kwartaach mona oczekiwa dalszego spadku zyskownoci dziaalnoci bankowej, mierzonej relacj zysku netto do aktyww (ROA). Wpyw na wskaniki zyskownoci bd miay nastpujce czynniki:
Wzrost obcienia wynikw kosztami realizacji ryzyka kredytowego. Wolniejsze tempo wzrostu gospodarczego w dalszym cigu bdzie negatywnie wpywa na jako kredytw dla przedsibiorstw, a nastpnie moe rwnie wpyn na pogorszenie jakoci kredytw dla gospodarstw domowych. Dodatkowym czynnikiem ryzyka moe by sytuacja przedsibiorstw z brany budowlanej (zob. rozdzia 3.3).
3.2). Oczekiwane przez uczestnikw rynku obnienie si stp WIBOR (widoczne w kwotowaniach kontraktw FRA zob. rozdzia 2.2.2) moe rwnie przyczyni si do zmniejszenia mary odsetkowej netto w przyszoci. W przeszoci w okresach malejcych rynkowych stp procentowych mare odsetkowe netto bankw obniay si. Moe to mie zwizek z tym, e oprocentowanie depozytw biecych pozostaje relatywnie stabilne pomimo zmiany stp rynkowych, a cz depozytw biecych podmiotw sektora nienansowego w bankach ma oprocentowanie zblione do zera, bez wzgldu na poziom rynkowych stp procentowych.
Prawdopodobny dalszy spadek mary nieodsetkowej, zwizany m.in. ze spodziewanym spadkiem tempa wzrostu aktywnoci gospodarczej i z przewidywanym (dobrowolnym lub regulacyjnym) obnieniem opaty interchange. Ograniczone moliwoci poprawy efektywnoci kosztowej. Kontynuacja realizacji programw restrukturyzacyjnych i fuzji bankw moe wpyn na spadek tempa wzrostu zatrudnienia i sieci placwek bankowych. Realizacja tych planw wie si z poniesieniem kosztw restrukturyzacji, ale w dugim okresie powinna przyczyni si do poprawy efektywnoci kosztowej. Dodatkowo koszty bankw moe powikszy planowane wprowadzenie dodatkowej opaty ostronociowej na fundusz stabilizacyjny w ramach BFG19 .
W przypadku kredytw mieszkaniowych obcienie odpisami z tytuu utraty wartoci moe si zwiksza rwnie w zwizku ze starzeniem si portfela kredytw oraz obnianiem si jakoci kredytw udzielonych w okresie agodnej polityki kredytowej. Natomiast w przypadku portfela kredytw konsumpcyjnych mona oczekiwa stabilizacji lub ewentualnie niewielkiego wzrostu obcienia odpisami. Warto odpisw bdzie w duym stopniu determinowana przez zmiany jakoci kredytw udzielonych w okresie bardziej restrykcyjnej polityki kredytowej.
Spadek mary odsetkowej netto. Po stronie kosztowej jego przyczyn moe by konkurencja o stabilne rda nansowania, a po stronie przychodowej struktura akcji kredytowej, wskazujca na prawdopodobny dalszy spadek udziau wysoko oprocentowanych kredytw konsumpcyjnych w portfelach bankw (zob. rozdzia
19
Podnoszenie przez banki zyskownoci funduszy podstawowych bdzie utrudnione rwnie ze wzgldu na ograniczone moliwoci zwikszania dwigni nansowej. Bdzie to wynikao zarwno z presji rynkowej, jak i dziaa regulacyjnych.
Zob. projekt z dnia 11 padziernika 2012 r. ustawy o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz niektrych innych ustaw dostpny w Biuletynie Informacji Publicznej Rzdowego Centrum Legislacji.
38
Obnienie wskanikw zyskownoci, w poczeniu z prawdopodobnie niskim tempem wzrostu portfela kredytowego i sumy bilansowej bankw (zob. rozdzia 3.2) bd prowadzi do spadku zyskw bankw w ujciu nominalnym.
3.2.
Akcja kredytowa
Od marca 2012 r. tempo wzrostu kredytw dla sektora nienansowego obniyo si i na koniec wrzenia 2012 r. wynioso 5,6% r/r (spadek o 2,6 pkt. proc.)20 . Obnienie tempa wzrostu dotyczyo wszystkich gwnych rodzajw kredytw, tj. kredytw dla przedsibiorstw oraz kredytw dla gospodarstw domowych: mieszkaniowych i konsumpcyjnych (zob. wykres 3.10).
Na koniec wrzenia 2012 r. roczne tempo wzrostu kredytw dla przedsibiorstw wynioso 9,7%. Jednoczenie w analizowanym okresie akcja kredytowa skierowana do maych i rednich przedsibiorstw spowolnia w mniejszym stopniu ni dla duych przedsibiorstw. Mogo to wynika z przecitnie mniejszych zasobw wasnych do nansowania biecej dziaalnoci w MSP ni w duych przedsibiorstwach i wikszej koniecznoci pozyskiwania nansowania zewntrznego. Z drugiej strony, zaostrzenie polityki kredytowej bankw wobec MSP byo bardziej zdecydowane ni wobec duych przedsibiorstw (w III kwartale 2012 r. procent netto przedstawiajcy zmiany kryteriw udzielania kredytw21 wynosi rednio -35% i -20%).
Wykres 3.10. Zmiany (m/m) wartoci i tempo wzrostu (r/r) kredytw dla przedsibiorstw (lewy panel), kredytw konsumpcyjnych (rodkowy panel) i kredytw mieszkaniowych dla gospodarstw domowych (prawy panel)
6 5 4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% -40% -50% 7 6 5 4 3 2 1 0 -1 -2 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% -10% -20% 7 6 5 4 70% 60% 50% 40%
3
2 1 0 -1 mld z 2006
30%
20% 10% 0% -10%
mld z 2006
2007
mld z 2006
2008
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2009
2010
2011
2012
2009
2007
2008
2010
2011
Zmiana m/m Tempo wzrostu r/r
Uwaga: dane po wyeliminowaniu wpywu zmian kursw walutowych. rdo: NBP.
Przytaczane w rozdziale 3.2 zmiany wartoci kredytw odnosz si do danych po wyeliminowaniu wpywu zmian kursw walutowych. 21 Procent netto oznacza rnic midzy odpowiedziami na pytanie o zmiany polityki kredytowej zagodzono a odpowiedziami zaostrzono. Ujemna warto procentu netto oznacza zaostrzenie polityki kredytowej. Szerzej na temat zmian polityki kredytowej bankw w: Sytuacja na rynku kredytowym. Wyniki ankiety do przewodniczcych komitetw kredytowych, NBP, edycje z lat 20112012.
20
2012
-2
-20%
39
Akcja kredytowa I
Dynamika kredytw konsumpcyjnych od ptora roku jest ujemna; na koniec wrzenia br. wyniosa -3,9% r/r. Kwoty nowoudzielonych22 kredytw konsumpcyjnych systematycznie spadaj. Przyczynio si do tego m.in. zaostrzenie polityki kredytowej bankw. W wyniku znacznego pogorszenia si jakoci kredytw udzielonych przy zbyt agodnej polityce kredytowej oraz wynikajcych z tego wysokich odpisw z tytuu utraty wartoci, cz bankw silnie zaostrzya kryteria udzielania kredytw w latach 20082009 (zob. wykres 3.11). Do bankw, ktre dobrowolnie zaostrzyy polityk kredytow doczyy banki, ktre w 2010 r. musiay dokona zmian pod wpywem wejcia w ycie zapisw Rekomendacji T dotyczcej dobrych praktyk w zakresie zarzdzania ryzykiem detalicznych ekspozycji kredytowych. Od koca 2010 r. polityka kredytowa bankw w zakresie kredytw konsumpcyjnych nie zmieniaa si istotnie.
Jednoczenie dwa banki, odpowiadajce za znaczny spadek wartoci zaduenia w sektorze, w 2011 r. przesuny udzielanie kredytw konsumpcyjnych do specjalistycznych rm poyczkowych. Dziaanie to pozwolio na obejcie wymaga narzuconych przez Rekomendacj T i byo niezgodne z intencj nadzorcy. Kryteria udzielania kredytw mieszkaniowych byy zaostrzane od duszego czasu, szczeglnie wyranie na przeomie 2011 i 2012 r. (w I kwartale 2012 r. procent netto wynosi -85%). Byo to zwizane m.in. z wejciem w ycie od 2011 r. nowelizacji Rekomendacji S dotyczcej dobrych praktyk w zakresie zarzdzania ekspozycjami kredytowymi nansujcymi nieruchomoci oraz zabezpieczonymi hipotecznie. Banki kontynuoway zaostrzanie polityki kredytowej w II i III kwartale br. (w III kwartale 2012 r. procent netto wynis -38%).
procent netto
Tempo wzrostu kredytw mieszkaniowych stopWykres 3.11. Zakumulowany indeks zmiany kry- niowo obniao si od jesieni 2010 r. Byo to wynikiem m.in. zmian w polityce kredytowej banteriw polityki kredytowej bankw kw, jak rwnie nowelizacji przepisw dotycz500% 400% cych rzdowego programu Rodzina na swoim23 300% powodujcej, e od 31 sierpnia 2011 r. w wikszo200% ci duych miast trudniej byo skorzysta z pro100% 0% gramu. We wrzeniu br. tempo wzrostu kredytw -100% mieszkaniowych wynioso 6,0% r/r. W strukturze walutowej nowoudzielonych kredytw mieszkaniowych kolejny kwarta z rzdu umacniaa si korzystna z punktu widzenia stabilnoci systemu nansowego tendencja wzrostu udziau kredytw zotowych (zob. wykres 3.12). Natomiast w strukturze walutowej Kredyty mieszkaniowe portfela nadal przewaay kredyty walutowe Kredyty konsumpcyjne (okoo 57%, z tego wikszo we frankach szwajUwaga: wartoci dodatnie oznaczaj zagodzenie, a ujemne zaostrzenie polityki kredytowej w stosunku do okresu carskich).
pocztkowego IV kwartau 2003 r. rdo: NBP.
22
IV kw 2003 II kw 2004 IV kw 2004 II kw 2005 IV kw 2005 II kw 2006 IV kw 2006 II kw 2007 IV kw 2007 II kw 2008 IV kw 2008 II kw 2009 IV kw 2009 II kw 2010 IV kw 2010 II kw 2011 IV kw 2011 II kw 2012
-200% -300% -400% -500% -600%
Nadal duy udzia kredytw walutowych w port-
Dane nt. kredytw nowoudzielonych na podstawie prby 19 bankw raportujcych do NBP informacje nt. stp procentowych i wartoci nowych umw kredytowych, tj. wszystkich umw zawartych w danym okresie oraz umw renegocjowanych i aneksowanych, dla ktrych zmieniono warunki cenowe lub warto umowy. 23 Od 31 sierpnia 2011 r. zmieniy si niektre zaoenia programu, m.in. istotnie zmniejszono wspczynniki suce do obliczania maksymalnej ceny nieruchomoci. Wprowadzono rwnie limit wiekowy dla kredytobiorcy (35 lat). Zob. Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o nansowym wsparciu rodzin w nabywaniu wasnego mieszkania oraz niektrych innych ustaw, Dz.U. nr 168 z 2011 r., poz. 1006.
40
felu naraa banki na ryzyko kredytowe wynikajce z wraliwoci gospodarstw domowych na deprecjacj kursu walutowego. Osabienie zotego zwiksza rwnie relacj wartoci kredytu do wartoci zabezpieczenia (LtV), tak wic realizacja zabezpieczenia w postaci hipoteki moe nie zapewni odzyskania caoci kredytu.
Wykres 3.12. Struktura walutowa nowoudzielonych kredytw mieszkaniowych dla gospodarstw domowych
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
ne z koniecznoci odnawiania zabezpiecze wasnej otwartej bilansowej pozycji walutowej zostaa zbadana w ramach testu warunkw skrajnych (zob. rozdzia 3.7.2).
***
Prognozy gospodarcze na lata 20132014 wskazuj, e perspektywy wzrostu kredytw dla gospodarstw domowych s gorsze ni w okresie analizowanym w poprzednim Raporcie. W najbliszych kwartaach mona spodziewa si dalszego spadku dynamiki tych kredytw. Wpyw na zahamowanie tej tendencji mog jednak mie zapowiadane zmiany rekomendacji nadzorczych majce wej w ycie w 2013 r. UKNF zapowiada wprowadzenie zmian w Rekomendacjach S i T, ktre w zamierzeniu nadzorcy maj m.in. przeciwdziaa ograniczeniu akcji kredytowej skierowanej do osb zycznych. Projekt nowelizacji Rekomendacji T zosta przedstawiony do konsultacji w padzierniku br. (zob. ramka 2).
Wprowadzenie proponowanych rozwiza moe zwikszy warto udzielanych kredytw w niektrych bankach, tj. w tych, ktre zaostrzyy kryteria polityki kredytowej gwnie pod wpywem nowelizacji Rekomendacji T z 2010 r., a jednoczenie speniaj okrelone przez nadzr kryteria. Mona oczekiwa, e wpyw nowych zasad udzielania kredytu, w tym przede wszystkim zasad uproszczonych, na akcj kredytow bdzie Udzielanie kredytw walutowych wie si po- mniejszy w bankach, ktre samodzielnie dostonadto z ryzykiem nansowania i ryzykiem pyn- soway polityk kredytow do sytuacji rynkowej. noci dla bankw, zwiksza te zmienno ich wyPopyt na kredyty mieszkaniowe bdzie niszy mogw kapitaowych. Niesie ze sob take ryzyna skutek zakoczenia od stycznia 2013 r. rzdoka makroekonomiczne, w tym zaburza transmisj wego programu Rodzina na swoim, co ograniimpulsw polityki monetarnej. Dlatego dla staczy zdolno kredytow pewnej czci potencjalbilnoci krajowego systemu nansowego korzystnych kredytobiorcw. Kredyty udzielane w rane byoby pozostawienie moliwoci zaduania mach programu w latach 20102011 stanowiy si w walutach obcych jedynie klientom uzyskurednio okoo 40% przyrostu zotowych kredytw jcym trwae dochody w walucie kredytu. mieszkaniowych i okoo 33% w I poowie 2012 r. Odporno bankw na ryzyko kredytowe z tytu- Moe to wskazywa na odczuwalny wpyw tej u deprecjacji zotego i ryzyko pynnoci zwiza- zmiany na poziom akcji kredytowej bankw.
Uwagi: dane na podstawie prby 19 bankw raportujcych do NBP informacje nt. stp procentowych i wartoci nowych umw, tj. wszystkich umw zawartych w danym okresie oraz umw renegocjowanych i aneksowanych, dla ktrych zmieniono warunki cenowe lub warto umowy. Na koniec wrzenia 2012 r. udzia tych bankw w caoci portfela zotowych kredytw mieszkaniowych sektora bankowego wynosi okoo 77%, a walutowych kredytw mieszkaniowych okoo 65%. Od czerwca 2010 r. statystyka stp procentowych nie uwzgldnia kredytw udzielonych w USD. rdo: NBP.
3-2007 6-2007 9-2007 12-2007 3-2008 6-2008 9-2008 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 12-2010 3-2011 6-2011 9-2011 12-2011 3-2012 6-2012 9-2012 PLN USD EUR CHF
41
Akcja kredytowa I
Obniony popyt zwizany z zamkniciem programu Rodzina na swoim bdzie czciowo odbudowany po wprowadzeniu nowego programu rzdowego wspierania wybranych grup kredytobiorcw w zakupie mieszkania, tzw. Mieszkanie dla Modych (MdM). Wprowadzenie tego programu w ycie zapowiedziane jest wstpnie na poow 2013 r.24 Program zakada dopaty z budetu do kredytw na zakup pierwszego mieszkania zaciganych przez osoby poniej 35 lat. Dopaty do kredytu bd stosunkowo wysokie: 10% wartoci, gdy kredytobiorc jest osoba stanu wolnego lub rodzina bezdzietna oraz 15% dla rodziny z dzieckiem, dodatkowo 5% po narodzeniu trzeciego lub kolejnego dziecka. Szacunki przeprowadzone na podstawie dostpnych obecnie, niepenych informacji nt. szczegw programu pozwalaj stwierdzi, e dla rodzin z dziemi bdzie on zbliony pod wzgldem atrakcyjnoci do programu Rodzina na swoim (po narodzeniu trzeciego dziecka program stanie si bardziej atrakcyjny ni RnS), a dla pozostaych grup kredytobiorcw mniej atrakcyjny.
cjaln skal wpywu planowych zmian na akcj kredytow bankw. Jednoznaczne sformuowanie oczekiwa odnonie ksztatowania si tempa wzrostu kredytw dla przedsibiorstw jest trudne. Wydaje si, e w krtkim okresie przewaaj czynniki wskazujce na niski popyt na kredyt ze strony przedsibiorstw: nisze tempo wzrostu gospodarczego w latach 20132014 oraz wstrzymywanie si przez wikszo ankietowanych przedsibiorstw z podejmowaniem inwestycji25 . Na niszy popyt przedsibiorstw wskazyway rwnie banki ankietowane przez NBP. Z drugiej jednak strony, wyniki bada ankietowych przedsibiorstw w latach 20112012 nie byy zgodne z obserwowanymi zmianami stanw bilansowych kredytw.
Wykres 3.13. Kredyty udzielone w ramach programu Rodzina na swoim
16 000 14 000 12 000 10 000 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 I kw 2011 III kw 2010 III kw 2011 I kw 2012 IV kw 2010 IV kw 2011 III kw 2012 II kw 2010 II kw 2011 II kw 2012 0,0 mld z
Z zapowiedzi przedstawicieli UKNF nt. plano8 000 wych zmian w Rekomendacji S mona wno6 000 si, e wymogi tej rekomendacji rwnie zostan 4 000 zagodzone. Faktyczne skorzystanie przez banki 2 000 z moliwoci poluzowania kryteriw polityki kredytowej odnonie kredytw mieszkaniowych bdzie zaleao, podobnie jak w przypadku kredytw konsumpcyjnych, od oceny perspektyw ryzyka kredytowego dokonywanej przez poszczeglne banki. Przed udostpnieniem projektu zaktualizowanej Rekomendacji S trudno ocenia poten- rdo: BGK.
I kw 2010
Liczba
Warto
24 Wprowadzenie programu MdM zapowiedzia premier w swoim wystpieniu w Sejmie 12 padziernika br. Warunki programu mona znale na stronie internetowej Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej: http://www.transport.gov.pl/2-482be1a920074-1795650-p 1.htm. 25 Zob. Informacja o kondycji sektora przedsibiorstw ze szczeglnym uwzgldnieniem stanu koniunktury w III kw. 2012 oraz prognoz koniunktury na IV kw. 2012, NBP, 2012 r.
42
Ramka 2. Antycykliczne oddziaywanie polityki makroostronociowej Polityka makroostronociowa (okrelana rwnie jako nadzr makroostronociowy) polega na analizie systemu nansowego jako caoci i jego zwizkw ze sfer realn gospodarki oraz wczesnej identykacji i reakcji na zagroenia dla stabilnoci systemu nansowego. Celem nadzoru makroostronociowego jest ograniczanie ryzyka systemowego, ktre rozumiane jest jako ryzyko zakce w systemie nansowym, a take w jego otoczeniu, mogce wywoa powane negatywne skutki dla rynku nansowego i dla gospodarki realnej. Ostatecznym celem polityki makroostronociowej, jako czci caociowej polityki gospodarczej, jest zatem stabilizacja tempa wzrostu gospodarczego (redukcja skali cyklicznoci wzrostu gospodarczego). Mona wyrni dwa aspekty polityki makroostronociowej aspekt przekrojowy, ktry koncentruje si na identykacji i przeciwdziaaniu ryzyku zwizanemu ze struktur systemu nansowego oraz charakterem powiza ze sfer realn i otoczeniem gospodarki, oraz aspekt czasowy, ktry koncentruje si na przeciwdziaaniu procyklicznym tendencjom w systemie nansowym. Dziaania podejmowane w ramach polityki makroostronociowej powinny zatem obejmowa perspektyw makroekonomiczn (faza cyklu koniunkturalnego i kredytowego). Obserwowanemu obecnie wolniejszemu tempu wzrostu gospodarczego towarzyszy spadek tempa akcji kredytowej, szczeglnie istotny w obszarze kredytw konsumpcyjnych. w padzierniku 2012 r. UKNF przedstawi do publicznych konsultacji projekt nowelizacji Rekomendacji T1 . Nowelizacja wynika z koniecznoci przeciwdziaania ograniczaniu przez banki akcji kredytowej w zakresie kredytw detalicznych przy wzrocie aktywnoci podmiotw nieregulowanych w tym segmencie rynku. Projekt Rekomendacji zawiera miedzy innymi moliwo stosowania przez banki speniajce podwyszone wymogi jakociowe2 uproszczonych zasad badania zdolnoci kredytowej klienta. Uproszczone zasady umoliwi udzielanie kredytu w oparciu o owiadczenie klienta o wysokoci osiganych dochodw i ponoszonych wydatkw. Jednoczenie bank bdzie zobowizany do analizy historii kredytowej klienta na podstawie informacji w midzybankowych bazach danych. Uproszczone zasady dotycz stosunkowo niskich kwot kredytw i poyczek ratalnych oraz kredytw dla podmiotw, z ktrymi bank wczeniej nie wsppracowa, jak rwnie kredytw o kwocie nieprzekraczajcej 3- i 6-krotnoci przecitnego miesicznego wynagrodzenia w sektorze przedsibiorstw dla klientw, z ktrymi bank wsppracowa. Mona oceni, e dotychczasowe regulacje zawarte w tej Rekomendacji pozytywnie wpyny na jako portfeli kredytowych bankw. Przyczyniy si jednak rwnoczenie do obnienia dynamiki kredytw konsumpcyjnych, ktra od i kwartau 2011 r. przyja ujemne wartoci (zob. wykres 3.10). Poniewa relacja kredytw konsumpcyjnych do PKB osigna w okresie sprzed kryzysu poziom, ktry na tle innych pastw mona uznawa za wysoki, spadek stanu kredytw konsumpcyjnych i wynikajce z tego obnienie tej relacji nie budziy dotychczas niepokoju. Proponowane zmiany w Rekomendacji T zezwalaj na poluzowanie niektrych standardw kredytowych przez banki znajdujce si w dobrej sytuacji nansowej. W obecnej sytuacji koniunkturalnej takie dziaanie mona kierunkowo uzna za waciwe z punktu widzenia antycyklicznego dziaania polityki makroostronociowej. Zmiany te mog przyczyni si do zwikszenia poday kredytu, cho skala tego zwikszenia bdzie rwnie zaleaa od skonnoci do podejmowania
43
Ryzyko kredytowe I
ryzyka przez banki. Dodatkowym pozytywnym efektem tych zmian moe by zmniejszenie roli instytucji pozabankowych w rynku kredytw konsumpcyjnych. Antycykliczne modykacje rekomendacji nadzorczych wymagaj symetrycznego oddziaywania. O ile uzasadnione wydaje si pewne poluzowanie standardw kredytowych w obecnej fazie spowolnienia aktywnoci gospodarczej, o tyle w fazie przyspieszenia wzrostu gospodarczego moe by konieczne ich zaostrzenie. z tego wzgldu wydaje si podane, aby standardy Rekomendacji nadzorczych podlegay regularnemu przegldowi, rwnie pod ktem ich zaostrzenia w przypadku powrotu szybkiego tempa akcji kredytowej w przyszoci. z tego wzgldu skutki modykacji Rekomendacji T powinny by szczegowo monitorowane pod ktem ich wpywu na akcj kredytow i ryzyko kredytowe bankw.
Zob. Rekomendacja T dotyczca dobrych praktyk w zakresie zarzdzania ryzykiem detalicznych ekspozycji kredytowych (projekt), KNF, 12 padziernika 2012 r. 2 Banki speniajce podwyszone wymogi jakociowe to w projekcie rekomendacji T banki, ktre w okresie ostatnich szeciu miesicy speniay rwnoczenie nastpujce wymogi ostronociowe: wspczynniki wypacalnoci na poziomie powyej 12%, wspczynniki kapitaowy Tier 1 na poziomie powyej 9%, wszystkie normy pynnoci okrelone w odrbnej uchwale przez KNF oraz (od 1 stycznia 2014 r.) banki, ktre uzyskay wynik badania i oceny nadzorczej w zakresie ryzyka kredytowego i zarzdzania nie niszy ni 2,5.
3.3.
3.3.1.
Ryzyko kredytowe
Ryzyko kredytowe portfela kredytw dla przedsibiorstw
Wykres 3.14. Wskaniki kredytw zagroonych dla przedsibiorstw

20% 15% 10% 5% 0%
W analizowanym okresie jako kredytw dla przedsibiorstw pogorszya si. Wskanik kredytw zagroonych wzrs od marca 2012 r. o 1 pkt proc. i wynis 11,4% na koniec wrzenia 2012 r. (zob. wykres 3.14). Byo to wynikiem szybszego wzrostu kredytw ze stwierdzon utrat wartoci ni wzrostu akcji kredytowej (zob. wykres 3.15)26 . Wzrost kredytw ze stwierdzon utrat wartoci dotyczy przede wszystkim segmentu kredytw dla duych przedsibiorstw. Dominujcy wpyw na ten wzrost miaa sytuacja przedsibiorstw z sekcji budownictwo. W analizowanym okresie brana ta odpowiadaa za 52% wzrostu kredytw zagroonych od wszystkich sekcji gospodarki27 .
26
12-2009
12-2010
12-2011
6-2010
6-2011
Mediana
rednia
rdo: NBP.
Wzrost wartoci kredytw ze stwierdzon utrat wartoci znalaz odzwierciedlenie we wzrocie wartoci odpisw z tytuu utraty wartoci. Wzrost odpisw dotyczy rwnomiernie kredytw dla duych oraz maych i rednich przedsibiorstw (zob. wykres 3.18), co mona -
Przytaczane w rozdziale 3.3 zmiany wartoci kredytw ze stwierdzon utrat wartoci odnosz si do danych po wyeliminowaniu wpywu zmian kursw walutowych. 27 Szacunki na podstawie tzw. duych zaangaowa - zob. uwagi do tabeli 3.2.
44
9-2012
9-2009
3-2010
9-2010
3-2011
9-2011
3-2012
6-2012
czy, midzy innymi, z wyszym stopniem poWykres 3.17. Wskaniki kredytw zagroonych dla krycia kredytw zabezpieczeniami przedstawia- przedsibiorstw nymi przez due rmy.
18%
Wykres 3.15. Dekompozycja zmiany (kw/kw) wskanika kredytw zagroonych dla przedsibiorstw
2,5% 2,0% 1,5% 1,0%
15% 12% 9% 6% 3% 0%
109,0 mld z 167,1 mld z
0,5%
0,0% -0,5% -1,0% -1,5%
Due przedsibiorstwa
12-2009 12-2010 12-2011
MSP
3-2012 9-2012
12-2010
12-2009
12-2011
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
6-2011
9-2011
3-2012
6-2012
9-2012
Wpyw zmiany wartoci kredytw z utrat wartoci Wpyw zmiany wartoci kredytw ogem Zmiana wskanika kredytw zagroonych
Uwaga: wartoci umieszczone nad supkami oznaczaj warto wszystkich kredytw dla danego sektora przedsibiorstw wedug stanu na koniec wrzenia 2012 r. rdo: NBP.
Uwaga: dekompozycja z wykorzystaniem rachunku pochodnych: wzgldem danej zmiennej wchodzcej w skad wskanika kredytw zagroonych (kredytw ze stwierdzon utrat wartoci lub kredytw ogem) obliczono pochodn czstkow wskanika w punkcie i pomnoono przez wielko zmiany zmiennej w kwartale. Suma iloczynw pochodnych czstkowych i zmian wartoci zmiennych jest rwna w przyblieniu zmianie wskanika kredytw zagroonych. rdo: NBP.
Wykres 3.16. Zmiany (kw/kw) kwot kredytw dla przedsibiorstw ze stwierdzon utrat wartoci
4 3 2 mld z
Wykres 3.18. Kwartalne odpisy netto z tytuu utraty wartoci kredytw dla przedsibiorstw oraz ich relacja do wartoci kredytw netto
1,2 0,9 0,6 mld z 0,3 0,0 -0,3 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% -0,5%
1 0 -1
12-2009
12-2010
12-2011
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
6-2011
9-2011
3-2012
6-2012
12-2009
12-2010
12-2011
9-2012
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
6-2011
9-2011
3-2012
6-2012
-2
Due przedsibiorstwa
MSP
Razem
Odpisy netto: MSP Odpisy netto: due przedsibiorstwa Relacja odpisy/kredyty: due przedsibiorstwa (zannualizowana) Relacja odpisy/kredyty: MSP (zannualizowana)
Uwaga: dane po wyeliminowaniu wpywu zmian kursw walutowych. rdo: NBP.
Uwaga: odpisy netto z tytuu utraty wartoci kredytw denicja w Sowniczku. rdo: NBP.
9-2012
3-2011
45
Ryzyko kredytowe I
W przypadku kredytw mieszkaniowych dla przedsibiorstw (gwnie kredyty zacignite przez deweloperw) wskanik kredytw zagroonych lekko wzrs (zob. wykres 3.19). Chocia jest on wysoki (25%)28 , to ryzyko zwizane z kredytami mieszkaniowymi dla przedsibiorstw wydaje si ograniczone w skali sektora bankowego. Dla bankw, ktre udzieliy najwicej kredytw mieszkaniowych dla przedsibiorstw udziay tych kredytw w stosunku do caoci ich portfela kredytowego s niedue i nie przekraczaj 4%. W ostatnim proczu nastpiy zmiany w stabilnej dotychczas strukturze nalenoci od przedsibiorstw wedug sekcji PKD. Wyranie zwikszy si udzia przedsibiorstw prowadzcych dziaalno nansow i ubezpieczeniow oraz przedsibiorstw wytwarzajcych i zaopatrujcych w energi, gaz i wod, zmniejszy si natomiast udzia rm budowlanych oraz rm z sekcji przetwrstwo przemysowe (zob. tabela 3.2).
sowe, handel i naprawy, dziaalno nansowa i ubezpieczeniowa ksztatuj si poniej lub w pobliu redniej wartoci wskanika obliczonego dla wszystkich rodzajw dziaalnoci. Wyjtkiem s nalenoci wobec przedsibiorstw z brany budowlanej.
Wykres 3.19. Struktura i jako kredytw przedsibiorstw na nieruchomoci
60 50 mld z 40 30 20 10 12-2009 12-2010 12-2011 30% 25% 20% 15% 10% 5%
9-2010
3-2011
9-2009
3-2010
6-2010
6-2011
9-2011
3-2012
6-2012
Nalenoci wobec wikszoci najbardziej zaduonych w bankach bran nadal cechuj si stosunkowo dobr jakoci. Wskaniki kredytw za- Uwaga: dane bez BGK. groonych rm z sekcji przetwrstwo przemy- rdo: NBP.
Na powierzchni biurow Na nieruchomoci mieszkaniowe Na nieruchomoci pozostae Wsk. kredytw zagroonych na nier. mieszkaniowe (prawa o) Wsk. kredytw zagroonych na pow. biurow (prawa o) Wsk. kredytw zagroonych na nier. pozostae (prawa o)
Wykres 3.20. Jako duych zaangaowa wybranych sekcji gospodarki na koniec wrzenia 2012 r.
A B C D F G K L M N O Pozostae 0 20 40 60 mld z 80 100 120 A - Rolnictwo B - Grnictwo C - Przetwrstwo przemysowe D - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi, gaz i wod F - Budownictwo G - Handel i naprawy K - Dziaalno finansowa i ubezpieczeniowa L - Obsuga nieruchomoci M - Dziaalno profesjonalna, naukowa i techniczna N - Administrowanie O - Administracja publiczna
Nalenoci bez utraty wartoci
Nalenoci o stwierdzonej utracie wartoci
Uwaga: w przypadku sekcji K dane nie zawieraj nalenoci bankw od NBP. rdo: NBP. Warto wskanika po wyczeniu Banku Gospodarstwa Krajowego. BGK bdcy bankiem pastwowym, nie zosta uwzgldniony ze wzgldu na specyk dziaalnoci polegajc m.in. na udzielaniu preferencyjnych kredytw na budownictwo mieszkaniowe w ramach funduszy pastwowych.
28
46
9-2012
0%
Tabela 3.2. Jako duych zaangaowa wedug sekcji gospodarki na koniec wrzenia 2012 r. (w %) Sekcja Struktura nalenoci ogem Struktura nalenoci o stwierdzonej utracie wartoci 1,5 (1,5) 1,4 (1,1) 22,3 (24,6) 4,8 (5,4) 0,1 (0,1) 1,2 (1,0) 1,8 (2,2) 2,2 (2,1) 0,4 (0,6) 0,3 (0,4) 24,4 (20,4) 15,3 (16,1) 2,8 (3,0) 4,5 (4,7) 0,6 (0,6) 1,3 (0,9) 16,2 (17,5) 5,9 (5,3) 0,6 0,9 0,3 0,5 0,5 0,3 (0,7) (0,8) (0,4) (0,6) (0,6) (0,2) Wskanik kredytw zagroonych
A Rolnictwo B Grnictwo C Przetwrstwo przemysowe - Produkcja artykuw spoywczych - Wytwarzanie koksu i prod. ranacji ropy naftowej - Produkcja wyrobw gumowych i z tworzyw sztucznych - Produkcja wyrobw z surowcw niemetalicznych pozostaych - Produkcja metalowych wyrobw gotowych (bez maszyn i urzdze) D Wytwarzanie i zaopatrywanie w energi, gaz i wod E Dostawy wody, cieki i odpady F Budownictwo G Handel i naprawy H Transport i gosp. magazynowa I Hotele i restauracje J Informacja i komunikacja K Dziaalno nansowa i ubezpieczeniowa L Obsuga nieruchomoci M Dziaalno profesjonalna, naukowa i techniczna N Administrowanie O Administracja publiczna P Edukacja Q Opieka zdrowotna R Kultura, rekreacja i rozrywka S Usugi pozostae Kwota ogem (w mld z)
1,4 (1,3) 0,9 (0,8) 20,9 (22,0) 3,8 (3,8) 2,3 (2,5) 1,3 (1,3) 1,3 (1,6) 1,9 (2,0) 4,1 (3,1) 0,9 (0,8) 11,2 (12,1) 15,4 (15,9) 2,1 (2,2) 1,6 (1,7) 2,2 (2,4) 11,3 (9,2) 9,5 (9,7) 2,3 (2,3) 2,4 (2,5) 12,1 (12,3) 0,3 (0,3) 0,9 (0,9) 0,3 (0,3) 0,2 (0,2) 544,3 (510,3)
7,8 11,2 7,6 9,0 0,4
(7,3) (9,6) (7,4) (9,3) (0,3)
6,5 (5,0) 9,5 (9,2) 8,3 (7,1) 0,7 (1,3) 2,2 (3,0) 15,5 (11,1) 7,0 (6,7) 9,8 (9,1) 19,6 (18,4) 2,0 (1,7) 0,8 (0,7) 12,1 (11,8) 18,0 (15,1) 1,9 (1,8) 0,6 (0,4) 7,9 (9,1) 4,2 (4,2) 10,9 (15,1) 11,0 (4,6) 38,6 (33,6)
Uwagi: w nawiasach dane na koniec marca 2012 r. Nalenoci obejmuj kredyty i poyczki, skupione wierzytelnoci, czeki i weksle, zrealizowane gwarancje, inne wierzytelnoci o podobnym charakterze oraz udzielone zobowizania pozabilansowe o charakterze nansowym i gwarancyjnym. Due zaangaowania dla banku w formie spki akcyjnej, banku pastwowego oraz banku spdzielczego niezrzeszonego oznacza zaangaowanie wobec jednego przedsibiorstwa przekraczajce warto 500 tys. z, a dla zrzeszonego banku spdzielczego zaangaowanie wobec jednego klienta przekraczajce 50 tys. z. Przytaczane wartoci nie uwzgldniaj nalenoci bankw od NBP. W sekcji C przetwrstwo przemysowe zaprezentowano dane o piciu podsekcjach o najwikszym udziale w nalenociach ogem. Wartoci wskanika kredytw zagroonych dotycz wyej zdeniowanych nalenoci. rdo: NBP.
47
Ryzyko kredytowe I
Ramka 3. Jako kredytw w budownictwie W 2012 r. sytuacja nansowa wielu rm z brany budowlanej realizujcych publiczne projekty infrastrukturalne, m.in. zwizane z budow drg i autostrad, pogorszya si1 . Przyczyni o si do tego wzrost cen materiaw budowlanych oraz zaleganie z patnociami generalnych wykonawcw projektw2 . W II kwartale br. budownictwo byo jedyn sekcj PKD, ktra poniosa straty, a tylko niewiele ponad poowa rm w tej brany bya rentowna3 . Warto ekspozycji sektora bankowego wobec przedsibiorstw z sekcji budownictwo na koniec wrzenia 2012 r. wyniosa 60,7 mld z (zob. tabela 1). Skaday si na ni gwnie kredyty (okoo 55%). Pozostae istotne skadowe to gwarancje (20%) oraz linie kredytowe (19%). Ekspozycje te byy skoncentrowane w kilku bankach. Trzy banki o najwikszych wartociach nalenoci od przedsibiorstw budowlanych miay 44-procentowy udzia w cakowitym zadueniu brany, a sze bankw 60-procentowy. Jednoczenie udzia nalenoci od przedsibiorstw budowlanych w caoci portfela kredytowego tych bankw waha si od 5% do 12%.
Tabela 1. Due zaangaowania w sekcji budownictwo na koniec wrzenia 2012 r. Dzia/Klasa 41 Roboty budowlane zwizane ze wznoszeniem budynkw 42 Roboty zwizane z budow obiektw inynierii ldowej i wodnej, w tym: 42.11 Roboty zwizane z budow drg i autostrad 43 Roboty budowlane specjalistyczne
Uwaga: w nawiasach dane na koniec marca 2012 r. rdo: NBP.
Warto nalenoci ogem (w mld z) 40,7 (42,6) 13,6 (15,0) 8,6 (9,5) 6,4 (6,5)
Pogorszenie sytuacji nansowej sekcji budownictwo wpyno na spadek jakoci kredytw dla tej sekcji. Wskanik kredytw zagroonych w budownictwie wzrs z poziomu 11,1% w marcu 2012 r. do okoo 15,5% we wrzeniu 2012 r. (zob. wykres 1) i jest obecnie jednym z najwyszych spord wszystkich sekcji gospodarki (zob. tabela 3.2 w gwnym tekcie).
Wykres 1. Wskanik kredytw zagroonych oraz zmiany stanu rezerw dla nalenoci od budownictwa
0,6 0,5 0,4 mld z 0,3 0,2 0,1 0,0 12-2011
12-2010
18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 3-2012
9-2011 6-2012 9-2012
-0,1
4%
Zmiany stanu rezerw (kw/kw)
Wskanik kredytw zagroonych
Uwaga: obliczenia dla tzw. duych zaangaowa wobec sektora bankowego. rdo: NBP.
48
Dane ankietowe wskazuj, e w III kwartale 2012 r. pogorszya si rwnie zdolno do terminowej obsugi zobowiza pozakredytowych wrd przedsibiorstw z sekcji budownictwo 4 . Firmy budowlane mog mie ponadto trudnoci z uzyskaniem oraz rolowaniem kredytw bankowych ze wzgldu na zaostrzone kryteria wzgldem tej brany5 . Na skutek trudnej sytuacji brany, w III kwartale br. odsetek odmw obj 43% rm wnioskujcych o kredyt. Mona oczekiwa, e problemy z pynnoci rm realizujcych publiczne projekty infrastrukturalne bd si utrzymywa. Jako kredytw wobec sekcji budownictwo nadal moe si pogarsza. Z drugiej strony, skutki powstaych zatorw patniczych ze strony generalnych wykonawcw czciowo zagodzia ustawa z dnia 28 czerwca 2012 r. o spacie niektrych niezaspokojonych nalenoci przedsibiorcw, wynikajcych z realizacji udzielonych zamwie publicznych 6 . W celu oszacowania ryzyka zwizanego z potencjalnym dalszym pogorszeniem sytuacji przedsibiorstw sektora budowlanego przeprowadzono symulacj odpornoci bankw na wzrost wartoci kredytw z utrat wartoci dla tej sekcji. W ramach symulacji oszacowano jak skal pogorszenia jakoci kredytw obecnie obsugiwanych terminowo banki mogyby zaabsorbowa bez wyczerpania caoci wyniku nansowego brutto wypracowanego do koca wrzenia 2012 r. oraz bez naruszenia norm adekwatnoci kapitaowej7 .
Wykres 2. Symulacja skutkw pogorszenia jakoci kredytw w budownictwie: wpyw na wynik nansowy i normy kapitaowe krajowych bankw komercyjnych
Skumulowane aktywa (w % aktyww bankw uwzgldnionych w symulacji) 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50%
Hipotetyczny odsetek kredytw ktre utrac warto

Straty kredytowe wysze ni wynik finansowy brutto Straty kredytowe powoduj niespenienie norm adekwatnoci kapitaowej
Uwaga: zaoenia symulacji: 1. Pogorszenie jakoci kredytw oznacza 50% utrat wartoci, 2. Hipotetyczne odpisy z tytuu utraty wartoci w caoci pomniejszaj (a) wynik nansowy brutto lub (b) w pierwszej kolejnoci biecy wynik nansowy banku niezaliczony do funduszy wasnych, a w dalszej kolejnoci fundusze wasne banku, 3. Kredyty o pogarszajcej si jakoci maj wag ryzyka 100%, 4. Brak rozwiza odpisw z tytuu utraty wartoci. rdo: NBP.
Wyniki symulacji wskazuj, e nawet pogorszenie jakoci 18% kredytw obecnie obsugiwanych terminowo nie spowodowaoby niespenienia norm adekwatnoci kapitaowej adnego z bankw (zob. wykres 2). Jednoczenie dla bankw o udziale w aktywach sektora rwnym 5% straty kredytowe przewyszyyby ich wynik nansowy brutto. Mona ocenia, e dopiero pogorszenie jakoci ponad 35% kredytw obecnie obsugiwanych terminowo miaoby istotny wpyw na zyskowno caego sektora, jednak nie stanowioby ryzyka dla jego wypacalnoci norm nie speniayby banki o niewielkim (okoo 2%) udziale w sektorze. Naley podkreli, e zaoony scenariusz
49
Ryzyko kredytowe I
nie uwzgldnia wpywu hipotetycznego pogorszenia sytuacji nansowej przedsibiorstw z brany budownictwo na przedsibiorstwa z pozostaych bran (tzw. efekt domina).
Analiza przedstawiona w niniejszej ramce dotyczy tzw. duych zaangaowa. Zob. uwagi do tabeli 3.2 w gwnym tekcie. 2 W ramach sekcji budownictwo Polska Klasykacja Dziaalnoci wyodrbnia dziay, grupy i klasy szczegowo opisujce charakter dziaalnoci przedsibiorstwa. Praktyka wskazuje, e przedsibiorstwa prowadz dziaalno obejmujc wiele obszarw i dany dzia czy klasa PKD nie odzwierciedla caoci zakresu ich dziaania. Dlatego dalsza analiza obejmuje nie tylko ekspozycje z klasy roboty zwizane z budow drg i autostrad, ale ekspozycje bankw wobec caej sekcji budownictwo. 3 Zob. Sytuacja nansowa sektora przedsibiorstw w II kwartale 2012 r., NBP, 2012 r. 4 Zob. Informacja o kondycji sektora przedsibiorstw ze szczeglnym uwzgldnieniem stanu koniunktury w III kw. 2012 oraz prognoz koniunktury na IV kw. 2012, NBP, 2012 r. 5 Zob. Sytuacja na rynku kredytowym. Wyniki ankiety do przewodniczcych komitetw kredytowych. IV kwarta 2012, NBP, 2012 r. 6 Na podstawie nowych przepisw rmy z sektora MSP i mikroprzedsibiorstwa mog zwrci si o nalene im wynagrodzenie do Generalnej Dyrekcji Drg Krajowych i Autostrad (GDDKiA) jeli wykonawca zalega z zapat za zrealizowane i odebrane prace co najmniej 30 dni albo gdy sd ogosi upado tego wykonawcy. 7 Zgodnie z art. 128 Prawa Bankowego banki musz spenia jednoczenie nastpujce warunki: (1) utrzymywa fundusze wasne nie nisze ni 5 mln euro (banki spdzielcze zrzeszone 1 mln euro), (2) fundusze wasne i kapita krtkoterminowy nie nisze ni wysza z dwch kwot: cakowity wymg kapitaowy, kapita wewntrzny, (3) wspczynnik wypacalnoci na poziomie co najmniej 8% (w pierwszym roku dziaania 15%, w drugim 12%).
Zdolno przedsibiorstw do obsugi zaWykres 3.21. Udzia zaduenia przedsibiorstw duenia W okresie objtym Raportem sytuacja nansowa caego sektora przedsibiorstw pogorszya si. Doszo do obnienia zyskw oraz wskanikw rentownoci (zob. rozdzia 2.1). Pogorszenie wyniku nansowego z caoksztatu dziaalnoci i rentownoci nastpio gwnie w sektorze duych przedsibiorstw29 . Zmiany rozkadu zaduenia przedsibiorstw pod wzgldem ich rentownoci wskazuj na dalsze pogarszanie perspektyw obsugi zobowiza przez przedsibiorstwa (zob. wykres 3.21). Poziom dwigni nansowej przedsibiorstw i struktura terminowa zobowiza pozostaj relatywnie stabilne. Wskanik obcienia sumy bilansowej dugiem lekko wzrs a w konsekwencji wzrs rwnie wskanik obcienia wyniku nansowego odsetkami. Naley jednak podkreli, e wzgldne zmiany poziomw tych wskanikw nie s due (zob. wykres 3.22), a udziay zaduenia krtko- i dugoterminowego nie zmieniy si istotnie. Ponadto okoo 1/3 przedsibiorstw nie posiada adnych zobowiza z tytuu kredytw lub poyczek.
29
wedug rentownoci brutto

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
12-2009
12-2010
12-2011
6-2009
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
6-2011
9-2011
3-2012
Wskanik rentownoci brutto>0
Wskanik rentownoci brutto<=0
Uwaga: dane z bazy F-01 (przedsibiorstwa zatrudniajce od 50 osb wzwy); do koca 2011 r. dane bez kredytw i poyczek wobec jednostek powizanych, a od 2012 r. cznie wobec jednostek powizanych i jednostek pozostaych. rdo: obliczenia NBP na podstawie danych GUS.
Zob. Sytuacja nansowa sektora przedsibiorstw w II kwartale 2012 r., NBP, 2012 r.
50
6-2012
Wykres 3.22. Obcienia przedsibiorstw zwizane z zobowizaniami

25% 20% 15% 10% 5% 0% 42% 40% 38% 36% 34% 32%
ni si i na koniec wrzenia 2012 r. wynis 7,5% (zob. wykres 3.23). Wzrost kwot kredytw z utrat wartoci by stosunkowo niewielki i koncentrowa si w portfelu kredytw mieszkaniowych oraz tzw. innych kredytw dla gospodarstw domowych (zob. wykres 3.24). Natomiast warto kredytw konsumpcyjnych z utrat wartoci spada.
Wykres 3.23. Wskanik kredytw zagroonych dla gospodarstw domowych
12% 10% 8% 6% 4% 2% 12-2009 12-2010 12-2011
12-2009
12-2010
12-2011
6-2011
3-2012
6-2009
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
9-2011
Wskanik obcienia wyniku finansowego odsetkami (lewa o) Wskanik obcienia sumy bilansowej dugiem (prawa o)
Uwaga: dane z bazy F-01 (przedsibiorstwa zatrudniajce od 50 osb wzwy). rdo: obliczenia NBP na podstawie danych GUS.
W nadchodzcych kwartaach mona oczekiwa pogorszenia sytuacji nansowej przedsibiorstw w wikszoci bran ze wzgldu na niski popyt zewntrzny i wewntrzny wynikajcy ze sabszych perspektyw makroekonomicznych. Dodatkowo rodki wasne przedsibiorstw zmniejszyy si ze wzgldu na malejce zyski, a gorsze wyniki nansowe mog si te przeoy na nisz dostpno kredytu (na co wskazuj ju obecnie ankietowane przedsibiorstwa). Midzy innymi z tego powodu rmy przewiduj, e w najbliszych kwartaach ich aktywno inwestycyjna utrzyma si na niskim poziomie30 . Trudniejsza sytuacja nansowa przedsibiorstw przeoy si prawdopodobnie na wysze odpisy bankw z tytuu utraty wartoci kredytw.
Mediana
rednia
rdo: NBP.
Odpisy netto z tytuu utraty wartoci kredytw dla gospodarstw domowych (zob. wykres 3.25) w analizowanym okresie rwnie nie zmieniy si istotnie. Jednoczenie byy one znacznie nisze ni w latach 20092011, do czego przyczyni si spadek strat kredytowych na kredytach konsumpcyjnych. Kredyty mieszkaniowe Jako kredytw mieszkaniowych w II i III kwartale 2012 r. pogarszaa si (zob. wykres 3.26). Przyrost kredytw z utrat wartoci, odpisy netto z tytuu utraty wartoci oraz ich relacja do wartoci kredytw byy jednak nisze ni w okresie objtym poprzedni edycj Raportu (zob. wykres 3.24, 3.25 i 3.27). Wpyny na to czynniki niezwizane z popraw zdolnoci gospodarstw domowych do obsugi kredytw, tj. zmia-
3.3.2.
Ryzyko kredytowe portfela kredytw dla gospodarstw domowych
Od marca 2012 r. wskanik kredytw zagroonych dla gospodarstw domowych nie zmie30
Zob. Informacja o kondycji sektora przedsibiorstw (...), op.cit.
9-2012
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
6-2011
9-2011
3-2012
6-2012
***
6-2012
0%
51
Ryzyko kredytowe I
ny w metodzie szacowania utraty wartoci kreWykres 3.24. Zmiany (kw/kw) kwot kredytw dla dytw wprowadzone przez dwa banki. gospodarstw domowych ze stwierdzon utrat wartoDane o opnieniach w spacie kredytw rw- ci nie wskazuj na pogarszanie jakoci kredytw mieszkaniowych. Warto kredytw opnionych w spacie w okresie objtym Raportem wzrosa dla wszystkich przedziaw opnie, poza najkrtszymi (1-30 dni), (zob. wykres 3.28). Obserwowany obecnie wzrost opnie w spacie w przedziale 31-90 dni moe przyczynia si do zwikszenia przyrostw kredytw z utrat wartoci i wzrostu strat kredytowych w nadchodzcych kwartaach. Dla kredytw o tym przedziale opnie w spacie banki nie rozpoznaj bowiem w wikszoci przypadkw utraty wartoci kredytw i nie tworz na nie odpisw31 . Do pogorszenia si jakoci kredytw mieszkaniowych w okresie objtym Raportem przyczynio si pogorszenie sytuacji w otoczeniu makroekonomicznym oraz starzenie si portfela. Najszybciej pogarsza si jako portfela z 2008 r. (zob. wykres 3.29). Wikszo tego portfela stanowi kredyty nominowane we franku szwajcarskim (82% udzia w portfelu rocznika 2008 r. wedug stanu na koniec czerwca 2012 r.), udzielone w warunkach agodnej polityki kredytowej, mocnego zotego i wysokich cen nieruchomoci. Jako kredytw zacignitych w latach 2009 2011 pogarsza si szybciej ni jako rocznikw 20052007, mimo silnego zaostrzenia przez banki polityki kredytowej po rozpoczciu globalnego kryzysu nansowego. W przypadku kredytobiorcw, ktrzy zacignli kredyty w latach 2005 2007 otoczenie makroekonomiczne wpywao korzystniej na zdolno kredytobiorcw do obsugi kredytw w pocztkowym okresie po ich zacigniciu (wysoki wzrost PKB, pac i zatrudnienia oraz spadek bezrobocia) ni dla kredytobiorcw z rocznikw 20092011.
3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 -0,5 -1,0 -1,5
mld z
12-2009
12-2010
12-2011
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
6-2011
9-2011
3-2012 3-2012
6-2012 6-2012
Mieszkaniowe
Konsumpcyjne
Inne
Razem
Uwagi: dane po wyeliminowaniu wpywu zmian kursw walutowych. Kategoria Inne obejmuje m.in. (inne ni mieszkaniowe) kredyty dla przedsibiorcw i rolnikw indywidualnych. rdo: NBP.
Wykres 3.25. Kwartalne odpisy netto z tytuu utraty wartoci kredytw dla gospodarstw domowych
3,0 2,5 mld z 2,0 1,5 1,0 0,5
12-2009
12-2010
12-2011
3-2011
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
6-2011
9-2011
Mieszkaniowe
Konsumpcyjne
Inne
rdo: NBP.
W bankach, ktre stosuj MSR-y (98% udzia w rynku kredytw mieszkaniowych) tylko dla 16% kredytw mieszkaniowych opnionych w spacie o 31 do 90 dni rozpoznawana bya utrata wartoci. Dopiero dla przedziau opnienia w spacie 91-180 dni dominujca cz portfela kredytowego (96%) miaa rozpoznan utrat wartoci.
31
52
9-2012
0,0
9-2012
Wykres 3.26. Wskaniki kredytw zagroonych dla Wykres 3.27. Relacja odpisw netto z tytuu utragwnych rodzajw kredytw dla gospodarstw domo- ty wartoci do wartoci kredytw netto wych 7% 0,7%
22% 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0%
12,7 mld z 112,5 mld z
6% 5% 4% 3%
87,9 mld z
0,6% 0,5% 0,4% 0,3% 0,2% 0,1% 12-2009 12-2010 12-2011
2% 1%
6-2012
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
6-2011
9-2011
3-2012
W karcie kredytowej
Pozostae Mieszkaniowe konsumpcyjne 12-2011 3-2012
Inne
Kredyty konsumpcyjne (lewa o)

9-2012
12-2009
12-2010
Kredyty mieszkaniowe (prawa o)
Uwaga: wartoci umieszczone nad supkami oznaczaj wartoci kadego z rodzajw kredytw na koniec wrzenia 2012 r. rdo: NBP.
Uwaga: dane annaulizowane. rdo: NBP.
Wykres 3.28. Warto kredytw mieszkaniowych Wykres 3.29. Liczba kredytw mieszkaniowych opnionych w spacie w poszczeglnych przedziaach opnionych w spacie o wicej ni 90 dni w relacji do cznej liczby kredytw udzielonych w danym opnie roczniku 15 5
2,0% 12 mld z 9 6 3 0 4 3 2 1 0 0,5% mld z 1,5%
1,0%
12-2009
12-2010
12-2011
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
6-2011
9-2011
3-2012
6-2012
9-2012
0,0%
1 - 30 dni (lewa o) 91 - 180 dni powyej 1 roku
31 - 90 dni 181 dni - 1 rok
10
20
30
40
50 2007 2011
60
2005 2009
2006 2010
9-2012 70
317,7 mld z
0%
0,0%
2008
rdo: NBP.
Uwaga: linie vintage dla kredytw udzielonych w kolejnych latach na koniec kolejnych miesicy od udzielenia kredytu. Dane tylko dla miesicy, dla ktrych s dane o opnieniach w spacie ze wszystkich miesicy danego roku. rdo: BIK.
53
Ryzyko kredytowe I
Negatywny wpyw na koszty obsugi kredytw mieszkaniowych we franku szwajcarskim wywierao utrzymywanie si stosunkowo wysokiego kursu CHF/PLN. Zgodnie z przeprowadzonymi symulacjami, wzrost rat kredytw nominowanych we frankach szwajcarskich w stosunku do momentu udzielenia kredytu mona jednak oceni jako umiarkowany, do czego przyczynia si niski poziom rynkowych stp procentowych CHF32 . Szacunkowy redni wzrost rat kredytw we franku szwajcarskim udzielonych w kolejnych miesicach lat 20052010 wynosi obecnie okoo 19%, a maksymalny wzrost 29% (zob. wykres 3.30).
Kredyty z wysokimi wskanikami LtV stanowiy znaczn cz portfeli kredytowych bankw. Mona szacowa, e na koniec wrzenia 2012 r. kredyty mieszkaniowe o wskaniku LtV przekraczajcym 100% i 80% stanowiy odpowiednio nieco ponad 1/4 i 1/2 portfela kredytw mieszkaniowych33 . Jedn z gwnych przyczyn znacznego udziau kredytw mieszkaniowych z wysokimi wskanikami LtV w portfelach kredytowych bankw jest wysoki poziom kursu CHF/PLN. Najwikszy wzrost wskanika LtV w stosunku do momentu udzielenia kredytu dotyczy kredytw udzielonych w latach 20072008 (zob. wykres 3.31).
Wykres 3.30. Relacja raty kredytu do raty w mo- Wykres 3.31. rednie LtV kredytw mieszkaniomencie udzielenia na tle aktualnego zaduenia z ty- wych nominowanych w CHF udzielonych w danym tuu kredytw mieszkaniowych w CHF kwartale
Aktualne zaduenie z tytuu kredytw zacignitych w kolejnych miesicach (mld z) 140% 130% 120% 110% 100% 90% 80% 70% 60% 24 21 18 15 12 9 6 3 0 120% 110% 100% 90% 80% 70% 60% 50% III kw 2006 IV kw 2006 I kw 2007 II kw 2007 III kw 2007 IV kw 2007 I kw 2008 II kw 2008 III kw 2008 IV kw 2008 I kw 2009 II kw 2009 III kw 2009 IV kw 2009 I kw 2010 II kw 2010 III kw 2010 IV kw 2010 I kw 2011 II kw 2011 III kw 2011 IV kw 2011 I kw 2012 II kw 2012 kwartay udzielenia kredytu W kwartale udzielenia kredytu Obecnie 40%
1-2006 7-2006 1-2007 7-2007 1-2008 7-2008 1-2009 7-2009
1-2005
7-2005
1-2010
Miesic udzielenia kredytu Aktualne zaduenie (dla kohorty miesicznej) Relacja - staa rata kapitaowa Relacja - staa rata czna
7-2010
Zaoenia: kredyt mieszkaniowy w CHF zacignity na 25 lat, spacany w rwnych ratach cznych lub rwnych ratach kapitaowych (malejca rata odsetkowa), aktualna rata obliczona na podstawie kursu CHF i stawki LIBOR 3M z 31.10.2012 r. oraz redniej mary dla kredytw w CHF w momencie udzielenia kredytu. Punkty na osi poziomej oznaczaj miesic udzielenia kredytu. Uwaga: supki przedstawiaj biec warto w zotych kredytw mieszkaniowych nominowanych w CHF, ktre zostay zacignite w danym miesicu wskazanym na osi poziomej. rdo: NBP, BIK.
32
Zaoenia: szacunki aktualnej redniej wartoci wskanika LtV zostay wykonane na podstawie rednich kursw CHF, redniego LtV w momencie udzielenia kredytu, redniej zapadalnoci kredytw zacignitych w poszczeglnych kwartaach badanego okresu oraz zmian rednich cen transakcyjnych mieszka w badanym okresie. Warto kredytu przeliczona na zote przy kursie CHF na dzie 31.10.2012 r. rdo: szacunki NBP na podstawie danych ankietowych.
Prawie wszystkie kredyty mieszkaniowe we franku szwajcarskim oprocentowane s wedug zmiennej stopy procentowej, kalkulowanej zwykle jako stopa LIBOR CHF powikszona o sta mar. 33 Szacunki na podstawie danych UKNF z koca 2011 r. o strukturze portfela kredytw w przekroju wedug przedziaw wartoci wskanika LtV. Zob. Raport o sytuacji bankw 2011 r., UKNF, 2012 r.
54
Jak wskazano w poprzedniej edycji Raportu 34 , kredyty o wysokich wskanikach LtV mog by rdem strat dla bankw w razie pogorszenia sytuacji kredytobiorcw i ich zdolnoci do obsugi kredytw oraz koniecznoci dochodzenia nalenoci w drodze realizacji zabezpieczenia. W ce-
lu oceny ryzyka zwizanego z duymi udziaami kredytw o wysokich wskanikach LtV w portfelach kredytowych przeprowadzono symulacj odpornoci bankw na pogorszenie jakoci kredytw mieszkaniowych wykorzystujc szacunki rozkadu wskanika LtV w bankach (zob. ramka 4).
Ramka 4. Odporno bankw na pogorszenie jakoci kredytw mieszkaniowych i spadek cen nieruchomoci W celu oceny ryzyka zwizanego z duymi udziaami kredytw o wysokich wskanikach LtV w portfelach kredytowych polskich bankw przeprowadzono symulacj odpornoci bankw na wzrost wartoci kredytw mieszkaniowych z utrat wartoci. W symulacji oszacowano, jak skal pogorszenia jakoci kredytw obecnie obsugiwanych terminowo mogyby zaabsorbowa banki bez wyczerpania wyniku nansowego brutto wypracowanego do koca wrzenia 2012 r. oraz bez naruszenia norm adekwatnoci kapitaowej1 . Dodatkowo oszacowano, jak spadek cen nieruchomoci wpynby na wraliwo bankw na pogorszenie jakoci portfela kredytw mieszkaniowych. W symulacji zaoono, e w przypadku utraty wartoci kredytu bank odzyskuje jedynie pienidze uzyskane ze sprzeday nieruchomoci stanowicej zabezpieczenie kredytu. Sprzeda nieruchomoci nastpuje w drugiej licytacji w postpowaniu egzekucyjnym po cenie minimalnej rwnej 2/3 aktualnej ceny nieruchomoci. Uwzgldniono te wynagrodzenie komornika w wysokoci 15% wyegzekwowanej kwoty2 . W symulacji zaoono brak rozwiza odpisw z tytuu utraty wartoci kredytw. Rozkad wartoci kredytw wedug wartoci wskanika LtV oszacowano na podstawie danych UKNF3 i danych ankietowych NBP. Szacunki wykonywano oddzielnie dla zotowych i walutowych kredytw mieszkaniowych4 . W pierwszym etapie symulacji zaoono, e sprzeda nieruchomoci nastpi po 2/3 aktualnej ceny rynkowej nieruchomoci, tzn. ceny z III kwartau 2012 r. Wyniki symulacji wskazuj na stosunkowo du wraliwo wyniku nansowego bankw na pogarszanie si jakoci kredytw mieszkaniowych (zob. wykres 1). Wie si to ze znacznym udziaem portfeli mieszkaniowych w aktywach niektrych bankw oraz duym udziaem kredytw z wysokimi wskanikami LtV. Straty kredytowe zwizane z pogorszeniem jakoci 5% kredytw mieszkaniowych, kwalikowanych obecnie jako kredyty bez utraty wartoci, przewyszyyby zysk brutto wypracowany do koca wrzenia 2012 r. w przypadku krajowych bankw komercyjnych o okoo 14% udziale w cznych aktywach sektora bankowego. Przy tym scenariuszu wszystkie banki speniayby jednak wymogi regulacyjne dotyczce wysokoci funduszy wasnych. Natomiast pogorszenie jakoci okoo 10% i 20% kredytw mieszkaniowych spowodowaoby straty przewyszajce zysk brutto dla bankw stanowicych okoo 1/3 aktyww sektora. Przy tych zaoeniach nastpioby naruszenie norm adekwatnoci kapitaowej w bankach majcych odpowiednio okoo 2% i 6% udzia w aktywach sektora. W drugim etapie symulacji oszacowano zmian wraliwoci bankw na pogarszanie si jakoci kredytw mieszkaniowych przy zaoeniu obnienia si cen nieruchomoci o 10% (zob. przerywa34
Zob. Raport o stabilnoci systemu nansowego. Lipiec 2012 r., NBP, 2012 r., ramka 3.
55
Ryzyko kredytowe I
na linia na wykresie 1). Rnice w odpornoci bankw w porwnaniu do symulacji zakadajcej aktualny poziom cen nie s znaczne, szczeglnie jeeli zakadany odsetek kredytw, ktre utrac warto nie jest wysoki. Wyniki symulacji wskazuj zatem, e nawet relatywnie silny dalszy spadek cen nieruchomoci5 nie zwiksza istotnie wraliwoci bankw na pogorszenie jakoci portfela kredytw mieszkaniowych.
Wykres 1. Symulacja skutkw pogorszenia jakoci kredytw mieszkaniowych: wpyw na wynik nansowy i normy kapitaowe krajowych bankw komercyjnych
Skumulowane aktywa (w % aktyww bankw uwzgldnionych w symulacji) 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Hipotetyczny odsetek kredytw ktre utrac warto 40% 45% 50%
Straty kredytowe powoduj niespenienie norm adekwatnoci kapitaowej
Straty kredytowe wysze ni wynik finansowy brutto
Uwaga: hipotetyczne odpisy z tytuu utraty wartoci w caoci pomniejszaj (a) wynik nansowy brutto lub (b) w pierwszej kolejnoci biecy wynik nansowy banku niezaliczony do funduszy wasnych, a w dalszej kolejnoci fundusze wasne banku. Linie przerywane oznaczaj wartoci danej kategorii przy dodatkowym zaoeniu spadku cen nieruchomoci o 10%. rdo: NBP.
1 2
Zob. przypis 7 w ramce 3. Szerzej na temat warunkw realizacji zabezpieczenia kredytw mieszkaniowych w Raport o stabilnoci systemu nansowego. Lipiec 2012 r., NBP, 2012 r., ramka 3. 3 Dane o rozkadzie LtV w portfelach kredytowych krajowych bankw komercyjnych i oddziaw instytucji kredytowych wedug przedziaw wartoci LtV. Dane zostay zamieszczone w publikacji UKNF Raport o sytuacji bankw 2011 r., UKNF, 2012 r. 4 Zagregowane rozkady wartoci kredytw w caym sektorze bankowym udzielonych do koca 2011 r. oszacowano na podstawie wspomnianych danych UKNF, uwzgldniajc spaty kapitau kredytw, zmiany cen nieruchomoci oraz zmiany kursw walutowych w pierwszych trzech kwartaach 2012 r. Zagregowane rozkady LtV kredytw udzielonych w I proczu 2012 r. oszacowano na podstawie danych z bazy ZBP Sarn. Zaoono, e rozkady LtV w kadym z bankw s rwne rozkadom zagregowanym przesunitym o rnic pomidzy rednim LtV w tym banku a redni w sektorze. Rnic t oszacowano na podstawie danych ankietowych NBP. 5 Spadek cen na rynku nieruchomoci zaoony w symulacji wydaje si by duy w porwnaniu z rzeczywistymi zmianami cen od poowy 2008 r. ceny nieruchomoci na rynku pierwotnym i wtrnym spady ju odpowiednio o okoo 15% i 11%, szerzej zob. rozdzia 2.3.
56
Kredyty konsumpcyjne Jako kredytw konsumpcyjnych w II i III kwartale 2012 r. poprawia si (zob. wykres 3.26). Spada warto kredytw z utrat wartoci (zob. 3.24). Wprawdzie, podobnie jak w okresie objtym poprzedni edycj Raportu, wpyny na to due transakcje sprzeday wierzytelnoci, jednak rwnie po wyczeniu ich wpywu tempo pogarszania si jakoci kredytw konsumpcyjnych byoby znacznie nisze ni w latach 2009 2011. Przyrosty kredytw z utrat wartoci byy szczeglnie niskie w bankach specjalizujcych si w kredytach dla gospodarstw domowych35 (zob. wykres 3.32). W bankach tych rwnie dynamika kredytw konsumpcyjnych zmniejszya si w wikszym stopniu ni w pozostaych bankach. Warto kredytw konsumpcyjnych w grupie bankw specjalizujcych si w kredytach dla gospodarstw domowych spada w cigu ostatnich 12 miesicy o 9,3%, podczas gdy w pozostaych bankach o 0,4%. Wydaje si, e oba te zjawiska s skutkiem zaostrzenia polityki kredytowej w latach 20092010 w zwizku z poniesieniem znacznych strat na kredytach konsumpcyjnych. Odpisy netto z tytuu utraty wartoci kredytw konsumpcyjnych byy zblione do kwot z okresu objtego poprzedni edycj Raportu i znacznie nisze od odpisw z lat 20092011 (zob. wykres 3.25). Spadek strat kredytowych i tempa pogarszania si jakoci kredytw konsumpcyjnych wie si gwnie z lepsz jakoci nowych kredytw, udzielonych od koca 2009 r. (zob. wykres 3.33). Przyczyn dobrej jakoci tych kredytw jest silne zaostrzenie polityki kredytowej bankw w latach 20082010.
35
Wykres 3.32. Zmiany (kw/kw) kwot kredytw konsumpcyjnych ze stwierdzon utrat wartoci
3,0 2,5 2,0 mld z 1,5 1,0 0,5 0,0 -0,5 12-2009 12-2010 12-2011 9-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 3-2012 6-2012 9-2012 -1,0
Banki specjalizujce si w kredytach dla gospodarstw domowych Pozostae banki
Uwaga: Dane dla krajowych bankw komercyjnych i oddziaw instytucji kredytowych. rdo: NBP.
Wykres 3.33. Udziay kredytw konsumpcyjnych opnionych w spacie o ponad 90 dni po 6, 12, 24, 30 i 36 miesicach od udzielenia kredytu wedug miesica udzielenia kredytu
14% 12% 10% 8% 6% 4% 2%
12-2006
12-2007
12-2008
12-2009
12-2010
Miesic udzielenia kredytu 6 mies 24 mies 12 mies 30 mies 18 mies 36 mies
Uwaga: punkty na osi poziomej oznaczaj miesic udzielenia kredytu. Im mniejsza jest odlego pomidzy poszczeglnymi liniami dla danego miesica, tym wolniej z upywem czasu pogarsza si jako kredytw udzielonych w danym miesicu. rdo: BIK.
Banki specjalizujce si w kredytach dla gospodarstw domowych zdeniowano jako krajowe banki komercyjne i oddziay instytucji kredytowych z ponad 80% udziaem kredytw dla gospodarstw domowych w portfelu kredytw dla sektora nienansowego. Ta grupa bankw obejmuje gwnie mae i rednie banki, ktre w latach 20052008 i na pocztku 2009 r. dynamicznie zwikszay akcj kredytow skierowan do gospodarstw domowych (w tempie znacznie szybszym ni pozostae banki). Banki te maja szczeglnie wysoki udzia w kredytach konsumpcyjnych (43% na koniec wrzenia 2012 r.).
12-2011
6-2011
6-2007
6-2008
6-2009
6-2010
0%
57
Ryzyko pynnoci i ryzyko rynkowe I
***
3.4.
Ryzyko pynnoci i ryzyko rynkowe
Prognozowane pogorszenie si sytuacji makroekonomicznej w najbliszych kwartaach (zob. 3.4.1. Ryzyko pynnoci rozdzia 2.1) bdzie niekorzystne z punktu wirednia luka nansowania w sektorze bankw kodzenia ryzyka kredytowego. mercyjnych nieznacznie si obniya w analizoSpadek tempa wzrostu PKB i pogorszenie sy- wanym okresie (zob. wykres 3.34). Zobowizania tuacji na rynku pracy oraz proces starzenia bankw wobec sektora nienansowego, rzdowesi portfeli kredytowych bd przyczynia si go i samorzdowego wzrosy szybciej ni naledo wzrostu strat kredytowych w kredytach noci od tych sektorw. Jednoczenie banki ograniczyy nansowanie od zagranicznego sektora mieszkaniowych. nansowego. Spadek luki dotyczy przy tym wikW przypadku kredytw konsumpcyjnych mona szoci krajowych bankw komercyjnych. Wzrosa oczekiwa stabilizacji lub ewentualnie niewielkieona natomiast gwnie w przypadku oddziaw go wzrostu odpisw z tytuu utraty wartoci kreinstytucji kredytowych. Podmioty te przewanie dytw. Wielko strat kredytowych w portfelu nie posiadaj rozwinitej bazy depozytowej wokredytw konsumpcyjnych powinna by znaczbec czego utrzymuj wysok luk nansowania, nie nisza ni w latach 20092011, dziki dobrej ktra dodatkowo cechuje si do znaczn zmienjakoci kredytw udzielonych w okresie ostatnich noci. trzech lat, co jest wynikiem konserwatywnej polityki kredytowej bankw w tym segmencie rynku. Wykres 3.34. Luka nansowania Na jako nowych kredytw udzielonych w nadchodzcych kwartaach mog mie wpyw planowane zmiany w Rekomendacjach S i T (zob. rozdzia 3.2). Trudno w tej chwili ocenia, na ile banki skorzystaj z moliwoci poluzowania polityki kredytowej w warunkach pogarszajcej si sytuacji makroekonomicznej. Wydaje si jednak, e kredyty konsumpcyjne udzielone z wykorzystaniem uproszczonych zasad oceny zdolnoci kredytowej klientw bd generowa wysze koszty ryzyka kredytowego. Spacalno tych kredytw bdzie zaleaa od ksztatu przyszej cieki wzrostu gospodarczego w Polsce. O ile obnienie tempa wzrostu gospodarczego byoby krtkotrwae, to koszty materializacji ryzyka kredytowego dla bankw byyby ograniczone, a cz kredytw byaby spacana ju przy wyszym tempie wzrostu gospodarczego. Gdyby jednak obnienie tempa wzrostu gospodarczego miao bardziej trway charakter, to sytuacja kredytobiorcw i bankw moe si istotnie pogorszy.
36
100% 80% 60% 40% 20% 0% -20% 12-2009 12-2010 12-2011
9-2011
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
6-2011
3-2012
6-2012
Odstp midzykwartylowy Mediana
rednia rednia (stay kurs)
Uwaga: w celu wyeliminowania wpywu rnic kursowych na warto luki nansowania, wartoci nalenoci i zobowiza w walutach obcych dla zmiennej rednia (stay kurs) przeliczono na zote po staym kursie walutowym z koca wrzenia 2009 r. rdo: NBP.
Wzrost zobowiza dotyczy gwnie depozytw gospodarstw domowych (rednio o ponad 10% r/r36 w analizowanym okresie). Jednoczenie polityka bankw zmierzajca do zwikszenia war-
Po wyczeniu wpywu zmian kursw walutowych.
58
9-2012
-40%
toci tych depozytw przyczynia si do wzrostu kosztw ich pozyskania. Wskazuje na to spadek spreadu miedzy stawkami rynku midzybankowego a oprocentowaniem nowych depozytw terminowych (zob. wykres 3.35). Wzrost kosztw mg by te zwizany z kocem moliwoci oferowania tzw. lokat antypodatkowych i czciowego rekompensowania klientom spadku dochodw.
W analizowanym okresie kontynuowana bya tendencja spadku zobowiza wobec zagranicznych instytucji nansowych (zob. wykres 3.36), wrd ktrych wikszo stanowi kredyty i depozyty pozyskiwane od podmiotw dominujcych. Spadek dotyczy wikszoci bankw, jednak jego przyczyny wydaj si zrnicowane. W przypadku czci bankw by zwizany z procesami konsolidacyjnymi i zmianami w strategii dziaalnoci. Brak jest natomiast oznak, eWykres 3.35. Oprocentowanie nowych termino- by banki ograniczay swoj akcj kredytow wych depozytw zotowych na skutek wycofywania nansowania zagranicz5,5% nego. Wikszo bankw, mimo spadku zobowiza zagranicznych, zwikszao sum bilanso5,0% w opierajc si na wzrocie bazy depozytowej. 4,5% Dodatni, cho niezbyt siln, zaleno midzy zmian stanu kredytw a zmian stanu zobo4,0% wiza zagranicznych mona zauway jedynie 3,5% w przypadku walutowych kredytw mieszkaniowych. W warunkach zaprzestania przez wik3,0% szo bankw udzielania nowych kredytw wa2,5% lutowych i stopniowej spaty kredytw wczeniej udzielonych spad popyt bankw na nansowanie walutowe. Gospodarstwa domowe
12-2010
12-2009 12-2011 9-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 3-2012 6-2012 Przedsibiorstwa redniomiesiczny WIBOR 9-2012
Uwagi: dane na podstawie prby 19 bankw raportujcych do NBP informacje nt. stp procentowych; redniomiesiczn stawk WIBOR obliczono jako miesiczn redni ze stawek WIBOR o terminach 1M, 3M, 6M, 1Y waon za pomoc udziaw depozytw o odpowiednich terminach zapadalnoci w caoci nowych depozytw w danym miesicu. rdo: NBP.
Wykres 3.36. Roczne tempo wzrostu zobowiza od bankw i oddziaw instytucji kredytowych
40% 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% 12-2009 12-2010 12-2011 -40%
Po okoo dwuletnim okresie silnego wzrostu depozytw przedsibiorstw nastpio jego wyrane wyhamowanie. W analizowanym okresie, za wyjtkiem maja, przyrosty miesiczne depozytw przedsibiorstw byy ujemne37 . Statystyka stp procentowych nie wskazuje ponadto, aby banki staray si zwikszy warto nowych depozytw terminowych przedsibiorstw poprzez wzrost oferowanego oprocentowania (w stosunku do stawek rynkowych). Moe to wynika z faktu, e depozyty przedsibiorstw s postrzegane jako mniej stabilne (o niszym osadzie) ni depozyty gospodarstw domowych.
37
6-2011
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
9-2011
3-2012
6-2012
Rezydent
Nierezydent
Uwagi: dane dotycz kredytw i depozytw. Liniami przerywanymi oznaczono wzrost po wyeliminowaniu wpywu zmian kursw walutowych. rdo: NBP.
Po wyczeniu wpywu zmian kursw walutowych.
9-2012
59
Cz bankw pozyskiwaa rodki potrzebne do nansowania portfela aktyww walutowych poprzez emisj obligacji w walutach obcych. Przykadowo, Bank PKO BP dokona w lipcu i wrzeniu br. emisji kolejnych transz w ramach rozpocztego w 2010 r. programu emisji euroobligacji na 3 mld euro oraz emisji obligacji w dolarach na rynek amerykaski, a BRE Bank w padzierniku dokona emisji pierwszej transzy z zainicjowanego w 2012 r. programu euroobligacji na 2 mld euro38 .
na brak wystarczajcych buforw pynnych aktyww (zob. rozdzia. 3.7.2).
Struktura nansowania w bankach o poszczeglnych strategiach nansowania39 nie zmienia si istotnie w analizowanym okresie (zob. wykres 3.37). Jednoczenie jednak ograniczenie zobowiza zagranicznych przyczynio si do spadku udziau bankw o strategii nansowania zagranicznego (do 12% na koniec wrzenia z 17% na koniec marca 2012 r.), ktre s w najwikszym stopniu naraone na ryzyko koncentracji Spadek zalenoci bankw od nansowania za- nansowania, w sektorze bankw komercyjnych. granicznego naley uzna za korzystny dla stabilnoci systemu nansowego. Wysoki udzia - Wzroso efektywne oprocentowanie zobowiza nansowania pozyskiwanego w ramach grupy ka- obrazujce koszt caego portfela zobowiza zopitaowej naraa banki na ryzyko koncentracji towych i walutowych bankw (zob. wykres 3.38). i bezporednio uzalenia je od sytuacji zagranicz- Byo to przede wszystkim wynikiem wzrostu nych podmiotw dominujcych. Istotne jest jed- oprocentowania depozytw od sektora nienannak, aby redukcja tych zobowiza przebiegaa sowego. Pewien wpyw mia te spadek udzia- tak jak do tej pory - w sposb stopniowy, wraz u zobowiza wobec zagranicznych instytucji z obnianiem si portfela kredytw walutowych, nansowych w strukturze nansowania. Wiki nie stanowia ryzyka dla sytuacji pynnociowej szo z nich zacigana jest w walutach obcych (gwnie w euro i frankach szwajcarskich), bankw. i w konsekwencji, po niszym nominalnym oproW celu oszacowania potencjalnego ryzyka zwicentowaniu. zanego ze znaczn skal nansowania zagranicznego przeprowadzono symulacj w ramach ana- Nadzorcze wskaniki pynnoci, ktre musz wyliz szokowych. Scenariusz szokowy tej symula- penia banki40 wskazuj, e ich sytuacja w zacji zakada, midzy innymi, odpyw czci zobo- kresie ryzyka pynnoci jest dobra. Wszystkie wiza zagranicznych, deprecjacj zotego i spa- krajowe banki komercyjne i spdzielcze41 spedek wartoci bufora pynnych aktyww. Wyni- niaj wymg dotyczcy wskanika pynnoci duki tej restrykcyjnej w swoich zaoeniach symu- goterminowej M4. redni wskanik dla krajolacji wykazay, e dla okoo 16% bankw (pod wych bankw komercyjnych utrzyma si na relawzgldem udziau w aktywach sektora bankowe- tywnie niezmienionym poziomie i na koniec wrzego) szok pynnociowy zwizany z odpywem ka- nia 2012 r. wynis 1,17, przy wymaganym mipitau zagranicznego stanowiby powane ryzy- nimum 1,00. Zmniejszy si przy tym udzia banko dla ich stabilnego funkcjonowania ze wzgldu kw o najniszych wskanikach.
PKO BP wyemitowa 25 lipca br. obligacje o wartoci nominalnej 50 mln euro, 21 wrzenia o wartoci nominalnej 500 mln frankw szwajcarskich, a 26 wrzenia o wartoci nominalnej 1 mld dolarw amerykaskich. BRE Bank wyemitowa 4 padziernika euroobligacje o wartoci nominalnej 500 mln euro. rdo: http://www.pkobp.pl/grupa-pko-banku-polskiego/relacje-inwestorskie/instrumenty-dluzne/, http://www.brebank.pl/Relacje Inwestorskie/Komunikaty gieldowe/?id=23230. 39 Szerzej na temat poszczeglnych strategii nansowania polskich bankw w: Raport o stabilnoci systemu nansowego czerwiec 2009 r., NBP, 2009 r., rozdzia 3.4.1. 40 Szerzej na temat nadzorczych norm pynnoci KNF w: Raport o stabilnoci systemu nansowego grudzie 2009 r., NBP, 2009 r., ramka 2. 41 Wskanik pynnoci dugoterminowej M4 musz wypenia tylko krajowe banki komercyjne i spdzielcze o sumie bilansowej powyej 200 mln z.
38
60
Wykres 3.37. Struktura nansowania w bankach o strategii depozytowej (lewy panel), strategii nansowania zagranicznego (rodkowy panel) i strategii mieszanej (prawy panel)
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 12-2010 3-2011 6-2011 9-2011 12-2011 3-2012 6-2012 9-2012
9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 12-2010 3-2011 6-2011 9-2011 12-2011 3-2012 6-2012 9-2012
Legenda: A depozyty sektora nienansowego, rzdowego i samorzdowego, B zobowizania wobec podmiotw nansowych rezydentw, C zobowizania wobec podmiotw nansowych nierezydentw, D zobowizania z tytuu operacji repo z NBP, E kapitay, F pozostae pasywa. Uwagi: banki zaklasykowano do poszczeglnych grup na podstawie ich struktury nansowania na koniec wrzenia 2012 r. Udzia bankw o poszczeglnych strategiach w aktywach sektora bankw komercyjnych wynosi: depozytowa 51%, nansowania zagranicznego 12%, mieszana 27%. rdo: NBP.
Wykres 3.38. Efektywne oprocentowanie zobowiza wobec poszczeglnych sektorw

4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5%
Razem Finansowy - nierezydenci Rzdowy
Finansowy Niefinansowy
W zakresie pynnoci krtkoterminowej, krajowe banki komercyjne zobowizane s do przestrzegania wskanikw M1 i M2, tj. do utrzymywania rezerw pynnoci przewyszajcych poziom rodkw obcych niestabilnych. W analizowanym okresie wszystkie krajowe banki komercyjne utrzymyway wskaniki M2 powyej wymaganego minimum 1,00, a redni wskanik dla sektora krajowych bankw komercyjnych pozostawa relatywnie stabilny (zob. wykres 3.39). Wikszo bankw spdzielczych i oddziaw instytucji kredytowych42 wypeniao wskaniki w zakresie pynnoci krtkoterminowej na koniec wrzenia 2012 r. nie spenia ich tylko jeden bank spdzielczy i jeden oddzia instytucji kredytowej.
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
6-2011
9-2011
3-2012
6-2012
12-2009
12-2010
Uwagi: efektywne oprocentowanie relacja annualizowanych kosztw odsetkowych do redniorocznej wartoci bilansowej zobowiza. Obliczenia uwzgldniaj zobowizania zotowe i walutowe. rdo: NBP.
W zalenoci od wielkoci, banki i oddziay instytucji kredytw zobowizane s do wypeniania wskanikw M1 i M2 lub te do wypeniania uproszczonego wskanika udziau rezerwy pynnoci w aktywach ogem.
42
12-2011
9-2012
9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 12-2010 3-2011 6-2011 9-2011 12-2011 3-2012 6-2012 9-2012 B C D E F
61
Wykres 3.39. Wspczynnik pynnoci M2 w bankach komercyjnych

3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0
kami. Oznacza to, e ryzyko zwizane z nansowaniem zagranicznym nie ogranicza si tylko do bilansowych zobowiza w postaci kredytw i depozytw otrzymanych od podmiotw dominujcych.
Wykres 3.40. Mediana Value at Risk z tytuu ryzyka walutowego i stopy procentowej
5,0% 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0%
12-2011
12-2009
12-2010
3-2012
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
6-2011
9-2011
6-2012
rednia
Mediana
12-2009
12-2010
12-2011
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
3-2011
6-2011
9-2011
3-2012
6-2012
3.4.2.
Ryzyko rynkowe
Spadek walutowych zobowiza zagranicznych przyczyni si do wzrostu dugiej bilansowej pozycji walutowej w sektorze bankowym. Najwiksza pozycja aktyww walutowych - portfel kredytw mieszkaniowych - wprawdzie obniya si, ale w mniejszym stopniu ni zobowizania walutowe. Nie przeoyo si to jednak na wzrost otwartej pozycji walutowej, ktra nie przekracza 1% funduszy wasnych bankw. W konsekwencji ryzyko powstania znacznych strat w wyniku zmian wyceny pozycji walutowej pozostaje ograniczone. Warto zagroona z tytuu ryzyka walutowego nie przekracza 0,1% funduszy wasnych bankw komercyjnych (zob. wykres 3.40).
czne ryzyko walutowe i stopy procentowej Ryzyko stopy procentowej (portfel bankowy i handlowy) Ryzyko stopy procentowej (portfel handlowy) Ryzyko walutowe
Uwagi: VaR na poziomie ufnoci 99% w horyzoncie 10dniowym, obliczony dla bankw komercyjnych i wyraony jako procent funduszy wasnych. rdo: NBP.
Warto zagroona z tytuu ryzyka walutowego jest obliczana przy zaoeniu pynnoci rynku instrumentw zabezpieczajcych i penej moliwoci odnowienia transakcji zabezpieczajcej. Szacunek ten nie obejmuje innych aspektw ryzyka, na ktre banki s w praktyce naraone: wzrostu kosztu transakcji, braku moliwoci odnowienia transakcji oraz niewypacalnoci kontrahenta. Ponadto wiele polskich bankw zabezpiecza otwart bilansow pozycj walutow zawierajc rdem ryzyka zwizanego z zabezpieczaniem transakcje fx swap i CIRS z zagranicznymi ban- bilansowej pozycji walutowej jest te moli-
Potencjalny wzrost mar rynkowych na transakcjach zabezpieczajcych przed ryzykiem walutowym moe stanowi zagroenie dla zyskownoci portfela aktyww walutowych, gdy mare na transakcji zabezpieczajcej przewysz sum mary depozytowej i kredytowej. Ryzyko to jest szczeglnie istotne dla niektrych bankw, ktre w okresie najwikszej konkurencji na rynku udzielay walutowych kredytw mieszkaniowych przy bardzo niskich marach (rzdu 100 150 punktw bazowych), jednoczenie aktywnie konkurujc o pozyskiwanie depozytw. Na koniec wrzenia 2012 r. dla okoo 30% bankw szacowana zyskowno portfela kredytw mieszkaniowych bya ujemna (zob. wykres 3.7). Jednoczenie jednak w analizowanym okresie wyranie spady koszty zabezpieczania si przed ryzykiem walutowym (zob. rozdzia 2.2.2).
62
9-2012
rdo: NBP.
9-2012
Sytuacja pynnociowa sektora bankowego pozostaje korzystna. Banki zmniejszyy luk midzy kredytami a depozytami, a niektre z nich zwikszyy rwnie udzia nansowania poprzez emisj dugoterminowych instrumentw dunych. Doszo przy tym do zmniejszenia skali nansowania zagranicznego. Jednoczenie zwikszona konkurencja o depozyty przyczynia si do wzrostu kosztw ich pozyskania. W nadchodzcym okresie mona spodziewa si kontynuacji wzrostu Ryzyko stopy procentowej w krajowym sektorze kosztw nansowania w stosunku do stawek rynbankowym dotyczy gwnie portfela staokupo- kowych. nowych papierw wartociowych43 . Zdecydowa- rednia warto bufora aktyww pynnych utrzyn wikszo (okoo 87%) tego portfela stano- muje si na wysokim poziomie, co jest potwierwi krajowe skarbowe papiery wartociowe oraz dzone przez nadzorcze wskaniki pynnoci. Jedbony pienine NBP. Ryzyko stopy procento- noczenie sytuacja poszczeglnych bankw jest wej zwizane z bonami pieninymi jest znikome do zrnicowana, a niektre z nich cechuj si ze wzgldu na ich krtki termin zapadalnoci (za- wysok koncentracj zobowiza, w szczeglnozwyczaj 7 dni). Okoo 84% papierw skarbowych ci wobec zagranicznych podmiotw dominujjest utrzymywane przez banki w portfelach, kt- cych. Dla niektrych bankw potencjalne ryzyre wyceniane s wedug cen rynkowych. rednie ko moe te stanowi odnowienie nansowania duration tego portfela jest jednak relatywnie nie- portfela aktyww walutowych. wysokie i wynosi okoo 1,4 lat. Ryzyko zmian ich Mona ocenia, e ryzyko nagego wycofania cen jest te w wikszoci zabezpieczane przy wynansowania ze strony podmiotw dominujcych korzystaniu instrumentw pochodnych. W rezuljest obecnie niskie, jednak w przypadku intentacie szacunkowa miara wartoci zagroonej dla sykacji zaburze na globalnych rynkach nanryzyka stopy procentowej w portfelach handlosowych, nie mona wykluczy odpywu rodkw wych bankw nie przekracza 0,2% ich funduszy z polskich bankw. Przeprowadzone symulacje wasnych (zob. wykres 3.40). wykazay, e taka sytuacja stanowiaby wyzwaBanki mog by naraone na ryzyko zwiza- nie dla polskiego sektora bankowego. Cz krane z wahaniami spreadu midzy rentownoci jowych bankw nie ma bowiem obecnie wystarobligacji a oprocentowaniem zabezpieczajcych czajcych buforw pynnociowych, ktre mo43
wo znacznej deprecjacji zotego. Deprecjacja wpywa bowiem na wzrost wartoci rodkw w zotych potrzebnych do odnowienia kontraktw zabezpieczajcych pozycje walutowe w bilansach bankw. Deprecjacja moe rwnie pociga za sob konieczno zaangaowania pynnych rodkw do uzupenienia depozytw zabezpieczajcych zwizanych z transakcjami domykajcymi pozycj walutow. Ryzyko to zostao uwzgldnione w scenariuszu szokowym testw warunkw skrajnych (zob. rozdzia 3.7.2). Wyniki symulacji wskazuj, e dla niektrych bankw (o okoo 13% udziale w aktywach sektora) warto rodkw zotowych potrzebnych do odnowienia kontraktw zabezpieczajcych przewyszaby ich bufor pynnoci w postaci skarbowych papierw wartociowych i bonw pieninych NBP. Dotyczy to w szczeglnoci bankw, ktre w przeszoci na znaczn skal udzielay kredytw walutowych nominowanych we franku szwajcarskim i euro przy jednoczenie niewielkiej skali nansowania bilansowego w tych walutach.
je swapw. Ryzyko to nie jest brane pod uwag w szacunkach wartoci zagroonej, zostao natomiast uwzgldnione w scenariuszu szokowym makroekonomicznych analiz szokowych (zob. rozdzia 3.7.2). Wyniki tych symulacji wskazuj, e ryzyko to nie jest due, co w znacznym stopniu wynika z niskiego duration portfeli skarbowych dunych papierw wartociowych polskich bankw.
***
Okoo 94% portfela kredytowego jest oprocentowane wedug zmiennej stopy procentowej.
63
Rynkowa ocena polskich bankw I
gyby pokry ewentualny odpyw rodkw zwi- ka warto tego wskanika wskazuje, e inwestozany ze scenariuszem wycofywania kapitau za- rzy pozytywnie oceniaj polskie banki (zob. wykres 3.42). Jednoczenie przewidywania analitygranicznego. Mona ocenia, e w nadchodzcych kwartaach kw rynkowych co do spodziewanych wynikw kontynuowany bdzie trend stopniowego obni- nansowych polskich bankw pozostaj stabilne ania rodkw pozyskiwanych przez banki od (zob. wykres 3.43). zagranicznych podmiotw dominujcych. Cz Wykres 3.41. Kursy indeksw polskich i europejkrajowych bankw ju obecnie zmienia swoje skich bankw strategie w zakresie nansowania starajc si 160 w wikszym stopniu nansowa na lokalnym ryn140 ku depozytami klientw. Ograniczenie skali za120 lenoci od nansowania zagranicznego naley 100 ocenia pozytywnie, w krtkim okresie moe jednak doprowadzi do wzrostu kosztw nanso80 wania szczeglnie w warunkach relatywnie ni60 skiej stopy oszczdnoci gospodarstw domowych 40 i w perspektywie pogorszenia sytuacji na rynku 20 pracy.
12-2009 12-2010 12-2011 9-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 3-2012 6-2012
W kontekcie zmian struktury nansowania bankw, istotne jest, aby bya ona odpowiednio zdywersykowana, a niedopasowanie terminw miWIG Banki Euro Stoxx Banks dzy aktywami i pasywami moliwie ograniczone. Korzystny byby rozwj rynku dunych papie- Uwaga: kursy indeksw przeskalowane na 100 na pocztek wrzenia 2009 r. rw wartociowych emitowanych przez banki. rdo: obliczenia NBP na podstawie Thomson Reuters.
3.5.
Rynkowa ocena polskich bankw
Wykres 3.42. Wskanik cena do wartoci ksigowej polskich bankw

7 6
Od czasu publikacji poprzedniego Raportu noto5 wania giedowe polskich bankw poprawiy si, 4 odrabiajc tym samym spadki z II kwartau 2012 r. Kursy akcji polskich bankw notowanych 3 na Giedzie Papierw Wartociowych przez wik2 szo 2012 r. zachowyway si zdecydowanie le1 piej ni notowania ich spek-matek na giedach europejskich. Dopiero ogoszenie przez gwne, wiatowe banki centralne kolejnych programw ekspansywnej polityki pieninej skutkowaOdstp midzy wartoci maksymaln i minimaln o zwikszonym apetytem na ryzyko, co przeoMediana yo si m.in. na wzrost notowa akcji bankw Uwaga: wskanik oparty na danych bankw nalecych w stree euro (zob. wykres 3.41). Warto wskanika cena do wartoci ksigowej dla wikszoci polskich bankw pozostaje stabilna i utrzymuje si powyej jednoci. Wyso3-2007 6-2007 9-2007 12-2007 3-2008 6-2008 9-2008 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 12-2010 3-2011 6-2011 9-2011 12-2011 3-2012 6-2012
do indeksu WIGBanki i dodatkowo Banku Zachodniego WBK, z wyczeniem bankw zagranicznych (Unicredit oraz Nova Kreditna Banka Maribor) oraz banku Getin Noble. rdo: obliczenia NBP na podstawie Thomson Reuters.
64
9-2012
W analizowanym okresie ratingi polskich bankw nie zmieniy si (zob. tabela 3.3). Wyjtek stanowio obnienie przez agencj Moodys perspektywy ratingu banku PKO BP ze stabilnej na negatywn. W opinii agencji obnika bya re-
zultatem sprzeday w lipcu br. ponad 7% akcji banku przez Skarb Pastwa oraz redniookresowych planw dalszej redukcji zaangaowania kapitau pastwowego44 .
Tabela 3.3. Ratingi polskich bankw wedug agencji Moodys oraz Fitch Moodys PKO BP Pekao BRE Bank ING Bank lski Bank Zachodni WBK Bank Millennium BPH Bank Handlowy BG Credit Agricole BRE Bank Hipoteczny Fitch Pekao BRE Bank ING Bank lski BZ WBK Getin Noble Bank Bank Millennium Kredyt Bank BO BRE Bank Hipoteczny Pekao Bank Hipoteczny S&P Rating siy nansowej C- (C-) C- (C-) D (D) D+ (D+) D+ (D+) D (D) D (D) D+ (D+) D (D) D (D) E+ (E+) Viability rating a- (a-) bbb- (bbb-) bbb+ (bbb+) bbb (bbb) bb (bb) bbb- (bbb-) bb+ (bb+) bb (bb) brak (brak) brak (brak) Rating indywidualny (SACP) bbb (bbb) bbb+ (bbb+) Rating depozytowy dugoterminowy A2 (A2) A2 (A2) Baa2 (Baa2) Baa1 (Baa1) Baa1 (Baa1) Baa3 (Baa3) Baa2 (Baa2) Baa3 (Baa3) Baa2 (Baa2) Baa3 (Baa3) Baa3 (Baa3) Rating dugoterminowy A- (A-) A (A) A (A) BBB (BBB) BB (BB) BBB- (BBB-) BBB (BBB) BBB (BBB) A (A) A- (A-) Rating dugoterminowy A- (A-) BBB+ (BBB+) Rating depozytowy krtkoterminowy P-1 (P-1) P-1 (P-1) P-2 (P-2) P-2 (P-2) P-2 (P-2) P-3 (P-3) P-2 (P-2) P-3 (P-3) P-2 (P-2) P-3 (P-3) P-3 (P-3) Rating krtkoterminowy F2 (F2) F1 (F1) F1 (F1) F3 (F3) B (B) F3 (F3) F3 (F3) F3 (F3) F1 (F1) F2 (F2) Rating krtkoterminowy A-2 (A-2) A-2 (A-2) Perspektywa NEG (STA) NEG (NEG) NEG (NEG) NEG (NEG) RUR (RUR) NEG (NEG) STA (STA) STA (STA) STA (STA) NEG (NEG) NEG (NEG) Perspektywa STA (STA) STA (STA) STA (STA) STA (STA) STA (STA) STA (STA) POS (POS) STA (STA) STA (STA) STA (STA) Perspektywa
PKO BP Pekao
STA (STA) STA (STA)
Uwagi: w nawiasie stan na koniec czerwca 2012 r. Denicje ratingw w Sowniczku. Banki uszeregowano zgodnie z wielkoci aktyww. Tabela nie obejmuje ratingw agencji Standard and Poors nadanych jedynie na podstawie publicznie dostpnych danych. SACP - stand-alone credit prole. rdo: www.moodys.com, www.tchpolska.com., www.standardandpoors.com
Po transakcji udzia Skarbu Pastwa w akcjonariacie banku wynosi bezporednio 33,39% oraz porednio dodatkowe 10,25%, uwzgldniajc udziay posiadane przez pastwowy Bank Gospodarstwa Krajowego.
44
65
Pozycja kapitaowa bankw I
Wykres 3.43. Historyczny i prognozowany wynik gni nansowej obniy si z 12,0 do 11,6 (zob. wyna akcj wybranych bankw
140 120 100 80 60 40 20 2008 2009 2010 2011 2012 2013 0 mld z
W analizowanym okresie redni wskanik dwikres 3.48).
Wykres 3.44. Wybrane pozycje funduszy wasnych i wspczynnik wypacalnoci bankw krajowych
160 140 120 100 80 60 40 20 12-2009 12-2010 12-2011 9-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 3-2012 6-2012 9-2012 0
PKO BP Pekao BRE
16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0%
Uwaga: prognozowany wynik nansowy na akcj w latach 20122013 obliczany jako mediana z wszystkich prognoz rynkowych dla danego banku, znormalizowany na pocztek 2008 r. rdo: obliczenia NBP na podstawie Thomson Reuters.
Zobowizania podporzadkowane Fundusze podstawowe Wspczynnik wypacalnoci Wspczynnik wypacalnoci (fundusze podstawowe)
rdo: NBP.
3.6.
Pozycja kapitaowa bankw
Wykres 3.45. Zmiany (r/r) wybranych pozycji funduszy wasnych bankw krajowych
18 16
W okresie od marca do wrzenia 2012 r. fundusze wasne krajowego sektora bankowego wzrosy o 12,4%. Wzrost nastpi gwnie dziki akumulacji zysku wypracowanego w 2011 r. Struktura funduszy wasnych bya korzystna z punktu widzenia moliwoci absorbowania ewentualnych strat, gdy w przewaajcej mierze skaday si one z kapitaw podstawowych (zob. wykres 3.44). redni wspczynnik wypacalnoci krajowego sektora bankowego obniy si nieznacznie do 14,1% (zob. wykres 3.44). Wikszo bankw miaa wysokie wspczynniki wypacalnoci 82,8% udzia w aktywach krajowych bankw komercyjnych posiaday banki ze wspczynnikami wypacalnoci wyszymi ni 12% (zob. wykres 3.46). Uzupeniajcym wskanikiem obrazujcym wyposaenie kapitaowe bankw, nieskorygowanym o wagi ryzyka aktyww, jest dwignia nansowa.
14
12 10 8 6 4 2 0 -2
mld z
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Zobowizania podporzdkowane Kapita akcyjny i premia emisyjna Zysk zatrzymany
Uwagi: dane nie uwzgldniaj: w 2007 r. emisji akcji banku Pekao SA zwizanej z przejciem czci banku BPH, w 2009 r. donansowania pastwowego Banku Gospodarstwa Krajowego przez waciciela kwot 3,9 mld z, w 2011 r. Polbanku (wrostu kapitaw w wyniku przeksztacenie oddziau w li). Dane za 2012 r. dotycz pierwszych 9 miesicy roku. rdo: NBP.
66
Adekwatno kapitaowa krajowych bankw koWykres 3.46. Rozkad aktyww krajowych bankw mercyjnych obniya si nieznacznie pod wpy- komercyjnych wedug wspczynnika wypacalnoci wem podniesienia wagi ryzyka do 100% w od60% niesieniu do ekspozycji detalicznych walutowych 50% od czerwca 2012 r.45 Mona szacowa, e redni 40% wspczynnik wypacalnoci w sektorze banko30% wym obniy si z tego wzgldu w czerwcu o oko20% o 0,7 pkt. proc., a wymogi kapitaowe wzrosy o okoo 3 mld z. W przypadku kilku bankw ak10% tywnych na rynku walutowych kredytw miesz0% kaniowych i posiadajcych znaczn cz portfela kredytw mieszkaniowych nominowan w walucie obcej, wspczynniki wypacalnoci obniyWspczynnik wypacalnoci y si o 1,21,9 pkt. proc., jednak wikszo tych bankw utrzymaa wspczynnik wypacalnoci 12-2010 12-2011 3-2012 9-2012 na poziomie powyej 10%.
Udzia w aktywach sektora bankw o danym wspczynniku wypacalnoci poniej 0
rdo: NBP.
Wykres 3.47. Wymogi kapitaowe na wybrane rodzaje ryzyka w bankach krajowych

80 70 60 mld z 50 40 30 20 10 12-2009 12-2010 12-2011 9-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 3-2012 6-2012 9-2012 0
Wykres 3.48. Wskanik dwigni nansowej w krajowych bankach komercyjnych

20 18 16 14 12 10 8 6 9-2008 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 12-2010 3-2011 6-2011 9-2011 12-2011 3-2012 6-2012 9-2012 Odstp midzykwartylowy Mediana rednia 4
Wymogi kapitaow z tytuu innych rodzajw ryzyka Wymogi kapitaowe z tytuu ryzyka operacyjnego Wymogi kapitaowe z tytuu ryzyka rynkowego Wymogi kapitaowe z tytuu ryzyka kredytowego
rdo: NBP.
rdo: NBP.
Uchwaa nr 153/2011 KNF z dnia 7 czerwca 2011 r. wesza w ycie 30 czerwca 2012 r. Zgodnie z t uchwa, waga ryzyka dla walutowych kredytw mieszkaniowych zostaa podniesiona z 75% (dla czci efektywnie zabezpieczonej) do 100%.
45
powyej 16%
0 - 4%
4 - 8%
8 - 9%
10 - 11%
11 - 12%
12 - 16%
9 - 10%
67
Odporno systemu bankowego na szoki I
3.7.
Odporno systemu bankowego na szoki

Symulacje zdolnoci absorbowania strat kredytowych
3.7.1.
W celu okrelenia, czy kapitay bankw wystarczaj do zaabsorbowania ewentualnych strat z tytuu materializacji ryzyka kredytowego, przeprowadzono cztery symulacje46 . Oddzielna symulacja miaa na celu analiz ryzyka wystpienia efektu domina zwizanego z wzajemnymi ekspozycjami bankw na rynku niezabezpieczonych lokat midzybankowych47 . Wyniki symulacji I (zob. wykres 3.49) odpowiadaj na pytanie, jak skal pogorszenia jakoci kredytw obecnie obsugiwanych terminowo mog zaabsorbowa poszczeglne banki bez naruszenia norm adekwatnoci kapitaowej48 . Wyniki symulacji pozwalaj uszeregowa banki wedug odpornoci na pogorszenie jakoci ich portfela kredytowego. Symulacja przeprowadzona na danych z wrzenia 2012 r. wskazuje na brak zmian znaczenia grupy bankw, ktre byyby w stanie zaabsorbowa jedynie niewielkie pogorszenie jakoci portfela kredytw. Pogorszenie jakoci 5% kredytw spowodowaoby naruszenie norm adekwatnoci kapitaowej w bankach posiadajcych 2,5% aktyww sektora bankowego. W marcu 2012 r. identyczny szok spowodowaby naruszenie tych norm w bankach posiadajcych 2,7% aktyww sektora bankowego. Symulacja II miaa na celu wyznaczenie poziomu wspczynnika wypacalnoci w sytuacji gwatownego pogorszenia si jakoci kredytw o stwierdzonej utracie wartoci oraz spadku wartoci zabezpiecze tych kredytw. Wyniki tej symulacji mog wskaza w jakim stopniu obecny
46
portfel kredytw o zidentykowanej utracie wartoci jest zagroeniem dla wypacalnoci bankw. Wyniki symulacji wskazuj, e w analizowanym okresie znaczenie portfela kredytw o stwierdzonej utracie wartoci dla wypacalnoci bankw nie zmienio si (zob. wykres 3.50). Banki, ktre w symulacji notuj spadek wspczynnika wypacalnoci poniej 8% mona uzna za cechujce si relatywnie wysok w stosunku do kapitaw i biecego wyniku nansowego wartoci kredytw ze stwierdzon utrat wartoci. Udzia tej grupy bankw w aktywach sektora bankowego wynosi okoo 8% (zob. wykres 3.51), tyle samo ile na koniec I kwartau 2012 r.
Wykres 3.49. Symulacja I: aktywa krajowych bankw komercyjnych uszeregowane wedug odsetka kredytw bez stwierdzonej utraty wartoci, ktrego pogorszenie jakoci spowodowaoby naruszenie norm adekwatnoci kapitaowej
Skumulowane aktywa (w % aktyww bankw uwzgldnionych w symulacji) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0% 3-2012 10% 20% 6-2012 30% 40% 9-2012 50%
Zaoenia symulacji: 1. Pogorszenie jakoci kredytw oznacza 50% utrat wartoci. 2. Hipotetyczne odpisy z tytuu utraty wartoci pomniejszaj najpierw biecy wynik nansowy banku niezaliczony do funduszy wasnych, a w dalszej kolejnoci fundusze wasne banku. 3. Kredyty o pogarszajcej si jakoci maj wag ryzyka 100%. 4. Brak rozwiza odpisw z tytuu utraty wartoci. rdo: NBP.
Symulacje zostay przeprowadzone na danych krajowych bankw komercyjnych, ktre cznie posiadaj okoo 90% aktyww sektora bankowego. Nie zostay w nich uwzgldnione oddziay instytucji kredytowych i banki spdzielcze. W porwnaniu do symulacji przeprowadzanych na potrzeby poprzednich edycji Raportu dokonano zmiany, polegajcej na uwzgldnieniu w zdolnoci absorbowania strat przez banki wartoci tej czci zysku biecego roku obrotowego, ktra nie jest zaliczona przez bank do funduszy wasnych. 47 Badano wpyw upadoci pierwotnej krajowych bankw komercyjnych na krajowe banki komercyjne i banki spdzielcze. 48 Zob. przypis 7 w ramce 3.
68
Wykres 3.50. Symulacja II: przecitny wspczynnik wypacalnoci krajowych bankw komercyjnych w scenariuszach pogorszenia si jakoci nalenoci o stwierdzonej utracie wartoci
15% 14% 13% 12% 11% 10% 9% 9-2007 12-2007 3-2008 6-2008 9-2008 12-2008 3-2009 6-2009 9-2009 12-2009 3-2010 6-2010 9-2010 12-2010 3-2011 6-2011 9-2011 12-2011 3-2012 6-2012 9-2012 8%
Wykres 3.51. Symulacja II: rozkad aktyww bankw komercyjnych w scenariuszach pogorszenia si jakoci nalenoci o stwierdzonej utracie wartoci wedug danych na wrzesie 2012 r.
Udzia w aktywach bankw komercyjnych bankw o danym wspczynniku wypacalnoci 60% 50% 40% 30% 20% 10% poniej 0 powyej 16% 10% - 12% 12% - 16% 9% - 10% 0% - 4% 4% - 6% 6% - 8% 8% - 9% 0%
Dane rzeczywiste Scenariusz 1 - odzyskanie 100% wartoci zabezpiecze Scenariusz 2 - spadek wartoci zabezpiecze o 25% Scenariusz 3 - spadek wartoci zabezpiecze o 50%
Wspczynnik wypacalnoci Dane rzeczywiste Scenariusz 1 Scenariusz 2 Scenariusz 3
Zaoenia symulacji: 1. We wszystkich scenariuszach banki ponosz koszty ryzyka kredytowego (pomniejszajce najpierw biecy wynik nansowy banku niezaliczony do funduszy wasnych, a w dalszej kolejnoci fundusze wasne banku) rwne wartoci niezabezpieczonej czci nalenoci ze zidentykowan utrat wartoci. 2. Portfel kredytw bez stwierdzonej utraty wartoci pozostaje bez zmian. 3. W przypadku scenariuszy 2. i 3. odpisy na utrat wartoci s powikszane o kwot spadku wartoci zabezpiecze (25% wartoci zabezpiecze w scenariuszu 2. i 50% w scenariuszu 3.). rdo: NBP.
Uwaga: scenariusze zdeniowane w objanieniach pod wykresem 3.50. rdo: NBP.
W symulacji IV zbadano koncentracj ekspozycji kredytowych w poszczeglnych bankach poprzez oszacowanie wpywu hipotetycznej upadoci trzech najwikszych kredytobiorcw nienansowych kadego banku (zob. tabela 3.4, ostatnia kolumna). Wyniki symulacji III i IV wskazuj, e kwota potencjalnych strat z powodu upadoci trzech najwikszych kredytobiorcw (w skali wasnego portfela kredytowego lub caego sektora bankowego) nieznacznie wzrosa w porwnaniu z marcem 2012 r. Jednoczenie dla wikszoci bankw potencjalne straty nie byyby na tyle wysokie, aby zagrozi ich wypacalnoci. Ponadto, czny niedobr funduszy wasnych, przy tak restrykcyjnych zaoeniach symulacji, byby relatywnie niewielki i nie przekroczyby 33% wartoci funduszy wasnych bankw tych bankw, ktre w symulacji notuj niedobr kapitau, i 2,2% wartoci funduszy wasnych caego sektora. Wyniki opisanych powyej symulacji wskazuj na utrzymujce si zrnicowanie buforw kapitaowych pomidzy bankami. Wikszo bankw posiada wystarczajce kapitay, aby zaabsorbo-
Symulacja III miaa na celu zbadanie znaczenia ryzyka koncentracji ekspozycji kredytowych w sektorze bankowym. W symulacji zbadano, jaki wpyw na sektor bankowy wywaraby jednoczesna upado trzech najwikszych nienansowych kredytobiorcw (w skali caego sektora). Nalenoci od tych przedsibiorstw znajduj si w portfelach 18 bankw. W symulacji przyjto, e w przypadku wszystkich kredytw udzielonych tym rmom zostaje stwierdzona 100% utrata wartoci oraz e koszty utworzonych odpisw pomniejszaj fundusze wasne bankw. W analogiczny sposb zbadano skutki hipotetycznej upadoci trzech najwikszych kredytobiorcw z sektora nansowego (innych ni banki). W symulacji nie brano pod uwag ekspozycji wobec podmiotw zalenych i powizanych.
69
Tabela 3.4. Symulacje III i IV: wpyw hipotetycznej upadoci trzech najwikszych kredytobiorcw sektora bankowego i trzech najwikszych kredytobiorcw kadego banku Kredytobiorcy z sektora nienansowego Liczba bankw kredytujcych podmioty objte symulacj Udzia tych bankw w aktywach sektora bankowego Warto strat kredytowych (mld z) Udzia1 bankw o wspczynniku wypacalnoci poniej 8% lub majcych fundusze wasne nisze ni kapita wewntrzny 11 27,0% 7,7 0,4% Kredytobiorcy z sektora nansowego 8 18,6% 3,2 0%
Warto strat kredytowych (mld z) Udzia1 bankw o wspczynniku wypacalnoci poniej 8% lub majcych fundusze wasne nisze ni kapita wewntrzny
1
Trzech najwikszych kredytobiorcw danego banku 20,7 6,1%
Udzia w aktywach sektora bankowego. Hipotetyczne odpisy z tytuu utraty wartoci pomniejszaj najpierw biecy wynik nansowy banku niezaliczony do funduszy wasnych, a w dalszej kolejnoci fundusze wasne banku. rdo: NBP.
wa ewentualne dalsze pogorszenie jakoci portfela, a ich odporno zwikszya si. Istnieje jednak grupa kilku rednich i maych bankw, ktre posiadaj mniejsz odporno na potencjalne szoki i powinny dy do wzrostu funduszy wasnych. Symulacja V wykazaa, e efekt domina skutkujcy upadkami wtrnymi bankw byby wywoany przez upadek pierwotny 3 z 46 dziaajcych na koniec wrzenia 2012 r. krajowych bankw komercyjnych49 . W przypadku ich bankructwa, upadek wtrny dotyczyby od 1 do 14 krajowych
bankw komercyjnych i spdzielczych o cznych aktywach nie przekraczajcych 1,2% aktyww caego sektora bankowego. Niewielkie ryzyko wystpienia efektu domina wynika z relatywnie maej skali transakcji pomidzy krajowymi bankami. Dominujc cz lokat midzybankowych stanowi transakcje midzy bankami spdzielczymi i zrzeszajcymi oraz midzy bankami krajowymi i zagranicznymi. Warto lokat zawartych pomidzy krajowymi bankami komercyjnymi w relacji do ich funduszy wasnych jest nieznaczna.
W symulacji badano nastpstwa upadku kadego banku z osobna. Szerzej o metodzie badania efektu domina w: Raport o stabilnoci systemu nansowego. Lipiec 2011 r., NBP, 2011 r., ramka 4.
49
70
3.7.2.
Testy warunkw skrajnych
jcych szokw na sytuacj nansow bankw. W drugim etapie do analizy makroekonomicznego scenariusza szokowego doczono wpyw dodatkowego negatywnego szoku rynkowego na pozycj kapitaow bankw. W trzecim etapie analizowano wpyw szoku rynkowego na sytuacj pynnociow bankw52 . Hipotetyczne potrzeby kapitaowe bankw w obu scenariuszach wyznaczono przy zaoeniu, e banki musz dysponowa funduszami podstawowymi w wysokoci zapewniajcej utrzymanie wspczynnika wypacalnoci obliczanego na bazie funduszy podstawowych na poziomie 9% oraz e fundusze podstawowe musz by wysze ni wymogi kapitaowe szacowane wewntrznie przez banki w ramach procesu ICAAP. Przyjte kryterium dla wartoci wspczynnika wypacalnoci jest bardziej restrykcyjne ni obowizujce obecnie regulacje ustawowe. Jest ono natomiast zgodne ze standardem wyznaczonym przez stress-testy EBA, a take odpowiada jednemu z warunkw wymienianych przez Komisj Nadzoru Finansowego w zaleceniach w zakresie polityki dywidendowej bankw53 . W makroekonomicznym scenariuszu szokowym przyjto zaoenie, e w gospodarce strefy euro ponownie wystpi recesja, ktrej gwn przyczyn bdzie ograniczanie zaduenia przez sektor prywatny poczone z redukcj popytu konsumpcyjnego na skutek niepewnoci odczuwanej przez konsumentw. Dodatkowo do przeduenia i pogbienia recesji przyczyni si nadmierne zaduenie rzdw, uniemoliwiajce dziaania stymulacyjne, a nawet wymuszajce zacienianie polityki skalnej. Stymulowanie akcji kredytowej przez rozlunianie przez banki centralne polityki pieninej nie doprowadzi do wzrostu kredytu na skutek wysokiej awersji bankw do ryzyka i sabncego popytu.
Do oceny odpornoci bankw50 na zewntrzne negatywne szoki zostay zastosowane testy warunkw skrajnych uwzgldniajce szok makroekonomiczny, rynkowy i pynnoci. Jako scenariusz referencyjny wykorzystano centraln ciek projekcji makroekonomicznej NBP z Raportu o inacji Listopad 2012 r., sporzdzon przy zaoeniu staych stp procentowych. Celem analizy bya kwantykacja skutkw hipotetycznych szokw dla bankw w okresie od IV kwartau 2012 r. do koca 2014 r. Przyjto zaoenie staej wartoci i struktury bilansw bankw51 oraz zatrzymania przez banki caego zysku wypracowanego w pierwszych trzech kwartaach 2012 r. i w okresie symulacji. Analiza nie uwzgldnia moliwoci zmian wielkoci i struktury portfela kredytowego ani nansowania zewntrznego bankw. Z powodu tych zaoe wyniku symulacji dla scenariusza referencyjnego ani innych symulacji zawartych w tym podrozdziale nie naley traktowa jako prognozy sytuacji sektora bankowego. Analiza zostaa przeprowadzona w trzech etapach. W pierwszym zbadany zosta wpyw dwch scenariuszy makroekonomicznych (referencyjnego i szokowego) na koszty realizacji ryzyka kredytowego i na wyniki odsetkowe bankw oraz na ich adekwatno kapitaow. Dziki zastosowaniu wielorwnaniowego modelu makroekonomicznego zakadany scenariusz szokowy w moliwie kompletnym stopniu uwzgldnia czny wpyw poszczeglnych szokw na sytuacj ekonomiczn. W przeciwiestwie do symulacji jednoczynnikowych (zob. ramki 3 i 4 oraz rozdzia 3.7.1), ktre obrazuj wraliwo bankw na pojedyncze, wyizolowane szoki, testy warunkw skrajnych pozwalaj na oszacowanie moliwie kompletnego wpywu wielu wspoddziau50 51
Symulacja dotyczy krajowych bankw komercyjnych. Z wyjtkiem zmian opisanych explicite, takich jak pogorszenie jakoci kredytw, spadek wartoci obligacji w wyniku szoku rynkowego itd. 52 Szerzej nt. metod stosowanych do przeprowadzania testw warunkw skrajnych w: Raport o stabilnoci systemu nansowego. Grudzie 2011 r., NBP, 2011 r., ramka 6. 53 Zob. Stanowisko KNF w sprawie polityki dywidendowej instytucji nansowych, KNF, 28 listopada 2012 r.
71
Przy takich zaoeniach w Polsce nastpioby znaczne obnienie tempa wzrostu gospodarczego (zob. tabela 3.5), pogbione dodatkowo przez prawdopodobn procykliczn reakcj polityki skalnej. Zacienienie polityki skalnej byoby wymuszone zagroeniem przekroczenia progw ostronociowych relacji dugu publicznego do PKB.
na celu uniknicie przekroczenia progw ostronociowych i odzyskanie wiarygodnoci kredytowej polskiego rzdu. Deprecjacja zotego wpynaby rwnie na wzrost wymogw kapitaowych i pogorszenie jakoci portfela kredytowego bankw na skutek wzrostu wartoci kredytw nominowanych w walutach obcych i zwizanego z nim wzrostu obcienia kredytobiorcw spatami kredytw. W symulacji zaoono trwajcy rok Prawdopodobiestwo wystpienia tak gbokiewzrost rentownoci obligacji o 300 pkt. bazowych go i dugiego spowolnienia tempa wzrostu gospooraz deprecjacj zotego wobec euro o 30%54 . darczego w Polsce, jak to wynikajce ze scenariusza szokowego, mona ocenia jako niewielkie Wykres 3.52. Szokowy scenariusz makroekono(zob. wykres 3.52). miczny na tle wykresu wachlarzowego PKB z RaTabela 3.5. Podstawowe wskaniki gospodarcze w rozwaanych scenariuszach makroekonomicznych (w %) 2012 2013 2014
PKB (r/r) %
portu o inacji Listopad 2012 r.

7 6 5 4 3 2 1 0 -1 -2 12-2010 3-2011 6-2011 9-2011 12-2011 3-2012 6-2012 9-2012 12-2012 3-2013 6-2013 9-2013 12-2013 3-2014 6-2014 9-2014 12-2014 -3
Tempo wzrostu PKB r/r scenariusz referencyjny 2,3 1,5 2,3 scenariusz szokowy 2,3 0,4 -1,0 rednioroczna stopa bezrobocia wedug BAEL scenariusz referencyjny 9,8 10,7 11,7 scenariusz szokowy 9,8 10,9 13,4 Inacja CPI r/r scenariusz referencyjny 3,8 2,5 1,5 scenariusz szokowy 3,8 3,7 1,8 WIBOR3M scenariusz referencyjny 5,0 5,0 5,0 scenariusz szokowy 4,9 4,6 3,8
rdo: NBP.
Uwaga: czerwona linia oznacza scenariusz szokowy. rdo: NBP.
W celu oceny wpywu potencjalnego spadku zaufania inwestorw zagranicznych do polskiej gospodarki skutkujcego odpywem kapitau z Polski na pozycj kapitaow bankw, do makroekonomicznego scenariusza szokowego doczono szok rynkowy. Odpyw kapitau znalazby odzwierciedlenie we wzrocie rentownoci polskich skarbowych dunych papierw wartociowych oraz w deprecjacji zotego. Taka sytuacja wymusiaby dalsze dostosowanie skalne majce
54 55
Oddzielnie przeanalizowano wpyw szoku pynnociowego. Celem symulacji byo sprawdzenie, czy banki posiadaj adekwatny bufor pynnych aktyww na wypadek wystpienia zaoonej w scenariuszu szokowym deprecjacji zotego, wzrostu rentownoci polskich obligacji skarbowych oraz dodatkowo odpywu czci nansowania zagranicznego i spadku zaufania zarwno ze strony innych krajowych instytucji nansowych, jak i podmiotw sfery realnej skutkujcego wycofaniem czci ich depozytw55 .
W stosunku do rentownoci obligacji i kursu zotego z koca wrzenia 2012 r. Zaoono m.in. wycofanie 100% depozytw, 10% kredytw i 25% pozostaych zobowiza wobec zagranicznych instytucji nansowych oraz odpyw niestabilnej czci (niezaliczonej do tzw. osadu) depozytw gospodarstw domowych, przedsibiorstw i podmiotw sektora rzdowego i samorzdowego i dodatkowo odpowiednio 5%,10% i 10% ich pozostaych depozytw.
72
Ostatnim elementem symulacji bya analiza Wykres 3.53. Aktywa krajowych bankw komerwpywu potencjalnego upadku banku w obu sce- cyjnych wedug pokrycia odpywu rodkw buforem nariuszach makroekonomicznych na sytuacj po- pynnych aktyww w scenariuszu szokowym zostaych bankw poprzez tzw. efekt domina. Szacowana warto hipotetycznego zwikszenia 30% funduszy podstawowych przez banki, ktre by25% oby wymagane w przypadku realizacji scenariu20% sza szokowego, wyniosaby 4,3 mld z i byaby 15% okoo cztery razy wysza ni w przypadku sce10% nariusza referencyjnego (zob. tabela 3.6). Ponad5% to, w wyniku strat z tytuu ekspozycji na rynku midzybankowym potrzeby kapitaowe bankw 0% wzrosyby o dodatkowe 6 mln z. Udzia bankw, ktre musiayby podnie fundusze podstawowe, aby speni kryteria przyjte do analizy, w aktywach sektora bankowego wynisby w przypadPokrycie odpywu rodkw buforem pynnych aktyww ku scenariusza szokowego 15,5%, a w przypadku rdo: NBP. scenariusza referencyjnego 5,4%. W przypadku scenariusza referencyjnego w gru- Porwnanie wynikw z symulacj przeprowadzopie bankw, ktre musiayby podnie fundusze n w poprzedniej edycji Raportu (59 mld z podstawowe najbardziej wa instytucje, ktre niedoboru rodkw pynnych w bankach o 24% ju obecnie mimo wypeniania regulacyjnego udziale w aktywach sektora) wskazuje na istotny minimum w zakresie adekwatnoci kapitaowej wzrost odpornoci bankw i spadek wartoci po nie speniaj bardziej restrykcyjnego kryte- tencjalnego niedoboru rodkw pynnych. Wynirium przyjtego do badania. Wikszo bankw ka to przede wszystkim z ograniczenia skali niespeniajcych kryteriw kapitaowych w sce- nansowania zagranicznego i niewielkiego spadku nariuszu referencyjnym lub szokowym osigna portfela kredytw walutowych. w pierwszych trzech kwartaach 2012 r. dodat*** ni wynik nansowy, jednak przeznaczenie caoci tych zyskw na zwikszenie kapitaw nie zapewnioby im wystarczajcego bufora dla zaabsorbo- Wyniki przeprowadzonych symulacji i testw wania hipotetycznych strat. warunkw skrajnych wskazuj, e wikszo kraSymulacja ryzyka pynnoci wykazaa, e w przy- jowych bankw komercyjnych posiada wystarpadku materializacji bardzo restrykcyjnego sce- czajce kapitay, aby bezpiecznie funkcjonowa nariusza szokowego grupa bankw o okoo 16% i zaabsorbowa skutki niewielkiego spowolnieudziale w aktywach sektora nie miayby odpo- nia wzrostu gospodarczego, i zwizanego z nim wiednio wysokich buforw pynnych aktyww umiarkowanego pogorszenia jakoci portfela kredo pokrycia zobowiza zwizanych z odpy- dytowego i wzrostu kosztw ryzyka kredytowem kapitau zagranicznego, deprecjacj zotego wego. Jednoczenie wystpuje zrnicowanie bui spadkiem zaufania klientw (zob. wykres 3.53). forw kapitaowych pomidzy bankami, a cz Wikszo z tych bankw nansuje si w duym z nich cechuje si relatywnie nisk odpornoci.
100- 125% 75 - 100% Udzia w aktywach sektora bankw w przedziale 35%
stopniu rodkami z zagranicy bd te ma znaczne portfele kredytw walutowych. cznie niedobr rodkw pynnych w tych bankach wynisby okoo 38 mld z.
Nadal utrzymuje si wysoka niepewno dotyczca rozwoju przyszej sytuacji gospodarczej. Nie mona wic wykluczy ryzyka materializacji scenariusza silnej przeduonej recesji w gospodarce
Powyej 200%
25 - 50%
50 - 75%
0 - 25%
125 - 150%
150 - 175%
175 - 200%
73
Tabela 3.6. Wyniki makroekonomicznych analiz szokowych Dane historyczne za okres IV kw. 2011 III kw. 2012 Wyniki symulacji za okres IV kw. 2012 IV kw. 2014 scenariusz scenariusz referencyjny1 szokowy Wartoci rednioroczne (jako % aktyww) -0,7 -0,9 -1,3 2,2 2,0 1,7 1,2 0,9 0,3 3 Potrzeby kapitaowe (w mld z) n/d 1,0 4,3 n/d 0,0 0,01 Dodatkowe informacje szok rynkowy w okresie symulacji (w mld z) n/d n/d n/d n/d n/d n/d
Odpisy z tytuu utraty wartoci kredytw Wynik odsetkowy2 Wynik nansowy netto Szok makroekonomiczny i rynkowy Efekt domina
Zmiana wartoci obligacji uwgldniona w wyniku nansowym Zmiana wartoci obligacji uwzgldniona w kapitaach Wpyw deprecjacji zotego (odpisy na kredyty walutowe dla gospodarstw domowych) uwzgldniony w wyniku nansowym
1 2
-0,5 -4,2 -0,7
Scenariusz oparty na centralnej ciece projekcji makroekonomicznej NBP z Raportu o inacji Listopad 2012 r.. Pozycja wynik odsetkowy obejmuje przychody z opat i prowizji od udzielonych kredytw, a nie obejmuje przychodw odsetkowych od dunych papierw wartociowych. 3 Warto dokapitalizowania bankw konieczna do utrzymania wspczynnikw wypacalnoci przy uwzgldnieniu funduszy podstawowych powyej 9% oraz utrzymania funduszy podstawowych w wartoci nie niszej ni kapita wewntrzny na koniec okresu symulacji. Uwagi: dane dla krajowych bankw komercyjnych. Zaoono sta wielko i struktur portfela kredytowego i nansowania zewntrznego bankw w horyzoncie symulacji oraz przeznaczenie caoci wypracowanego do koca wrzenia 2012 r. a niepodzielonego zysku oraz zysku wypracowanego w okresie symulacji na zwikszenie kapitaw bankw. Z powodu tych zaoe wyniku symulacji dla scenariusza referencyjnego ani innych symulacji zawartych w tym podrozdziale nie naley traktowa jako prognozy sytuacji sektora bankowego. rdo: NBP.
74
wiatowej i intensykacji zaburze rynkowych. Wyniki testw warunkw skrajnych wskazuj, e dua cz bankw posiada kapitay i wyniki nansowe pozwalajce na zaabsorbowanie skutkw wystpienia takiego restrykcyjnego scenariusza. Wyniki testw warunkw skrajnych i symulacji zdolnoci absorbowania strat wskazuj, e odporno bankw na szoki jest relatywnie wysoka i nieznacznie si poprawia. W konsekwencji w skali caego sektora dodatkowe potrzeby kapitaowe nie byyby znaczne, jednak niektre banki wymagaaby do istotnego zwikszenia kapitaw. W wikszoci s to banki, ktre ju obecnie maj relatywnie sabsz pozycj kapitaow i wyniki nansowe. Biorc pod uwag wysok niepewno co do rozwoju sytuacji gospodarczej, istotne jest jednak aby banki nadal prowadziy ostron polityk dywidendow, ktra zapewni im bufor na pokrycie ewentualnego wzrostu kosztw ryzyka kredytowego. Ponadto, banki speniajce szczeglnie istotn rol powinny mie zgodnie z zalecenia-
mi Financial Stability Board (FSB) podwyszon zdolno do absorpcji potencjalnych strat (zob. ramka 5). Wyniki symulacji szoku pynnoci wskazay na pewien wzrost odpornoci bankw, jednak rwnoczenie dowodz, e dla stabilnego funkcjonowania krajowego systemu nansowego podane jest, aby banki posiaday zdywersykowane rda nansowania i nie polegay w zbyt duym stopniu na krtkoterminowym nansowaniu ze strony zagranicznych podmiotw dominujcych. Symulacja wykazaa rwnie, e znaczny portfel kredytw walutowych moe stanowi dla bankw istotne ryzyko pynnoci w przypadku braku stabilnych rde nansowania w walutach obcych. Potwierdza to konieczno dalszego ograniczania udzielania przez krajowe banki kredytw walutowych, szczeglnie kredytw mieszkaniowych dla gospodarstw domowych, tak aby moliwe stao si stopniowe redukowanie wysokiego obecnie udziau kredytw walutowych w caym portfelu kredytw dla sektora nienansowego (32%).
Ramka 5. Instytucje nansowe o znaczeniu systemowym Banki o znaczeniu systemowym na poziomie globalnym (G-SIB) Pierwszym symptomem obecnego kryzysu gospodarczego i nansowego byo silne pogorszenie sytuacji nansowej wielu midzynarodowych instytucji nansowych, przede wszystkim bankw. Ze wzgldu na skal ich dziaania, ich wpyw na rynki nansowe oraz na sektor realny gospodarki otrzymay one wsparcie ze strony wadz krajowych. Istotne koszty nansowe przedsiwzitych przez wadze krajowe i operacji pomocowych unaoczniy zagroenia zwizane z funkcjonowaniem instytucji okrelanych potocznie jako zbyt due, by pozwoli na ich upadek (ang. too-big-tofail ). Kryzys sta si impulsem do dziaa regulacyjnych, ktrych celem jest ograniczenie ryzyka zwizanego z moliwoci upadku tyche instytucji. Liderzy pastw, skupionych wok grupy G20 zwrcili si do Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego (BCBS) o przygotowanie metody, na podstawie ktrej bdzie moliwe zidentykowanie bankw o systemowo wanym znaczeniu na poziomie globalnym (G-SIB), oraz zaproponowanie rodkw nadzorczych majcych na celu ograniczenie ryzyka zwizanego z ich funkcjonowaniem. BCBS zaproponowa podjcie dziaa skierowanych na zmniejszenie prawdopodobiestwa upadku banku uznanego za G-SIB - gwnie przez naoenie obowizku utrzymywania dodatkowego bufora kapitaowego i przez to zwikszenie jego zdolnoci do absorbowania strat. Ponadto, w celu
75
zmniejszania wpywu jaki moe mie upadek G-SIB na system nansowy i gospodark, Financial Stability Board podjo prac nad opracowaniem efektywnego mechanizmu restrukturyzacji i uporzdkowanej likwidacji dziaalnoci G-SIB1 . Pierwszym etapem dziaania jest identykacja G-SIB2 . Zaproponowana metoda bierze pod uwag takie czynniki jak: wielko danego banku, jego powizania z innymi instytucjami nansowymi, zoono prowadzonej dziaalnoci i posiadanych przeze instrumentw, w tym instrumentw pochodnych, brak zastpowalnoci oferowanych przez bank usug (co moe wynika z penienia wanych funkcji przez instytucj na rynkach nansowych) oraz globalny zasig mierzony obecnoci poza granicami kraju, w ktrym ulokowana jest centrala banku. Przy identykacji G-SIB przedmiotem analizy jest caa grupa nansowa na poziomie skonsolidowanym, punktem za odniesienia gospodarka globalna. Przy zastosowaniu tej metody BCBS zidentykowa 28 bankw3 systemowych o znaczeniu globalnym, bazujc na danych z koca 2011 r. Kolejne aktualizacje listy odbywa si bd corocznie. Drugim etapem dziaania jest naoenie dodatkowych wymogw kapitaowych na zidentykowane G-SIB. BCBS oczekuje, e dodatkowy wymg kapitaowy bdzie obowizywa od pocztku 2016 r. dla bankw zidentykowanych jako G-SIB w listopadzie 2014 r. (na podstawie danych z koca 2013 r.) Banki o znaczeniu systemowym na poziomie krajowym (D-SIB) Liderzy pastw grupy G20 na szycie w Cannes w listopadzie 2011 r. zwrcili si do Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego oraz Rady Stabilnoci Finansowej z prob o prac nad rozszerzeniem formuy G-SIB w celu identykacji systemowo wanych bankw z punktu widzenia poszczeglnych pastw. Banki, ktre nie maj statusu bankw globalnie systemowo wanych, mog mie bowiem duy wpyw na funkcjonowanie krajowego systemu nansowego i zwizku z tym moe istnie potrzeba podwyszenia wymogw kapitaowych z tego tytuu. Dokument BCBS4 zostawia wadzom krajowym du swobod w doborze odpowiedniej metody sucej identykacji D-SIB. Stanowi to zasadnicz rnic w porwnaniu z metod identykacji G-SIB, ktra zawiera zestaw konkretnych wskanikw i wag zmierzajcych do otrzymania jednej miary kwalikujcej dany bank do grona instytucji o znaczeniu systemowym. Okrelenie systemowego znaczenia banku na gruncie krajowym powinno odbywa si przy wykorzystaniu czterech z piciu obszarw wykorzystywanych w metody G-SIB, tj.: wielko, powizania, zoono posiadanych instrumentw nansowych oraz brak zastpowalnoci. Banki lokalnie, w tym podmioty zalene midzynarodowych grup nansowych, powinny by oceniane razem z podlegajcymi im spkami zalenymi dziaajcymi w innych krajach. Identykacja i naoenie ewentualnych wymogw kapitaowych na instytucje systemowo wane w Unii Europejskiej zostanie najprawdopodobniej okrelone w przepisach tzw. pakietu CRD IV/CRR. Dylematy Z identykacj bankw systemowo wanych oraz ogoszeniem ich listy i naoeniem dodatkowego wymogu kapitaowego wie si szereg dylematw. Dodatkowy wymg kapitaowy w proponowanej wysokoci prawdopodobnie nie zapobiegnie przyjmowaniu przez banki nadmiernych rozmia-
76
rw, ale dodatkowe wyposaenie w kapita moe zmniejszy prawdopodobiestwo koniecznoci wspierania tych bankw przez podatnika i koszty z tym zwizane. Banki znajdujce si na opublikowanej licie G-SIB/D-SIB, mog mie w opinii uczestnikw rynku dodatkow (domnieman) gwarancj, e wadze krajowe nie pozwol im upa w razie problemw. Bank majcy status G-SIB/D-SIB moe by postrzegany jako bezpieczniejszy, co w rezultacie moe si przeoy na trwae obnienie kosztw jego nansowania. Taka sytuacja skutkowaaby dalszym zaburzeniem konkurencji midzy bankami. Znajdowanie si na licie GSIB/D-SIB moe rwnie przyczyni si do zwikszenia skali tzw. pokusy naduycia (ang. moral hazard ) w instytucjach uznanych za systemowo wane. Z tego wzgldu instytucje uznane za GSIB/D-SIB powinny podlega szczeglnie zintensykowanemu nadzorowi. Dodatkowy wymg kapitaowy wobec bankw zidentykowanych jako G-SIB/D-SIB moe wpyn na form dziaania bankw na rynku europejskim. Utrzymywanie dodatkowego bufora kapitaowego jest kosztowne (zmniejsza zwrot z kapitau dla akcjonariuszy). Uznanie spki zalenej banku z innego kraju czonkowskiego za D-SIB w kraju goszczcym moe by bodcem do jego przeksztacenia w oddzia, szczeglnie gdy bank-matka w kraju macierzystym nie zosta uznany jako D-SIB lub G-SIB Przeksztacenie spki zalenej w oddzia pocigaoby za sob negatywne konsekwencje dla moliwoci sprawowania efektywnego nadzoru mikro- i makroostronociowego przez kraj goszczcy, a take wizaoby si z komplikacjami dla systemu gwarantowania depozytw. Majc powysze efekty na uwadze, zasadne wydaje si postulowanie, aby podmioty, ktrych dziaalno jest uznana w danym kraju goszczcym za systemowo wan, miay obowizek prowadzenia dziaalnoci w formie lokalnie inkorporowanej spki. Podsumowanie Dowiadczenia obecnego kryzysu pokazuj, e w okresie silnych zaburze na rynku nansowym wpyw upadoci bankw na stabilno systemu nansowego i stabilno makroekonomiczn jest istotny. Konieczne jest zatem, aby banki przez cay czas utrzymyway dobr pozycj kapitaow, ktra umoliwi im samodzielne pozyskiwanie nansowania w przypadku mniejszej dostpnoci tradycyjnych rde rynkowych. Wyniki analiz przeprowadzanych zgodnie z oglnymi wytycznymi BCBS i majcych na celu okrelenie listy bankw o znaczeniu systemowym na poziomie krajowym w bardzo duym stopniu zale od przyjtych parametrw. Wybr tych parametrw ma natomiast charakter dyskrecjonalny. Z tego wzgldu okrelenie listy D-SIB musi by poprzedzone dokadnymi i pogbionymi analizami i powinno by zadaniem realizowanym w ramach polityki makroostronociowej.
1 2
Resolution of Systemically Important Financial Institutions - Progress Report, FSB, listopad 2012 r. Global systemically important banks: assessment methodology and the additional loss absorbency requirement - Rule text, BCBS, listopad 2011 r. 3 Update of group of global systemically important banks (G-SIBs), FSB, listopad 2012 r. 4 A framework for dealing with domestic systemically important banks, BCBS, padziernik, 2012 r.
77
78
Niebankowe instytucje nansowe
Rozdzia 4.

Niewielka skala powiza powszechnych towarzystw emerytalnych (PTE), towarzystw funduszy inwestycyjnych (TFI) i zakadw ubezpiecze z bankami sprawia, e ich wpyw na sytuacj sektora bankowego w Polsce jest ograniczony, a instytucje te nie stwarzaj istotnego zagroenia dla stabilnoci systemu nansowego. W przypadku zaistnienia szokw na rynku podmioty te w znacznie mniejszym stopniu mog sta si rdem potencjalnego zagroenia dla stabilnoci systemu nansowego ni sektor bankowy.
Otwarte fundusze emerytalne (OFE), fundusze inwestycyjne i zakady ubezpiecze stanowi istotn cz systemu nansowego w Polsce (zob. tabela 4.1). Jednak wpyw tych instytucji nansowych na sektor bankowy poprzez kana kredytowy, nansowy oraz wacicielski jest niewielki, a wzajemne relacje maj najczciej charakter poredni poprzez przynaleno do tej samej grupy kapitaowej56 . Fundusze inwestycyjne, emerytalne i zakady ubezpiecze maj niewielkie znaczenie w nansowaniu bankw. Na koniec wrzenia 2012 r. zoone przez nie depozyty stanowiy jedynie 5,0% caoci depozytw sektora bankowego, w tym wikszo bya ulokowana w kilku najwikszych bankach. Relacja kredytw udzielonych funduszom oraz zakadom ubezpiecze do portfela kredyto-
wego bankw wyniosa natomiast 0,7% (zob. tabela 4.2). Banki posiaday bezporedni udzia w kapitaach kilkunastu zakadw ubezpiecze oraz kilku PTE i TFI. Ponadto s one jedynymi wacicielami czterech TFI, jednego PTE i jednego ZU. Aktywa netto funduszy zarzdzanych przez te towarzystwa nie przekroczyy odpowiednio 10% aktyww sektora funduszy inwestycyjnych oraz 4% aktyww sektora emerytalnego. Zakady ubezpiecze s natomiast bezporednimi akcjonariuszami szeciu PTE (ponad 50% udziau w aktywach netto sektora OFE) i siedmiu TFI (okoo 20% udziau w aktywach netto sektora funduszy inwestycyjnych)57 . Aktywa zakadw ubezpiecze powizanych kapitaowo z bankami stanowiy niewielk cz rynku nansowego.
Ze wzgldu na zjawisko sezonowoci dane dotyczce przepyww nansowych prezentowane w niniejszym rozdziale s porwnywane do danych za analogiczny okres roku poprzedniego, natomiast dane bilansowe do stanu na koniec roku sprawozdawczego. 57 Dane UKNF i Analiz Online.
56
79
Zakady ubezpiecze I
Tabela 4.1. Aktywa otwartych funduszy emerytalnych (OFE), zakadw ubezpiecze (ZU), funduszy inwestycyjnych (FI) i bankw (w mld z) NIF Banki NIF / OFE ZU FI Banki 2009 178,6 139,0 93,4 1 056,7 38,9% 2010 221,3 145,2 116,5 1 158,5 41,7% 2011 224,7 146,2 114,8 1 293,9 37,5% 2012 252,5 156,9 133,0 1 334,7 40,6%
Uwaga: dla OFE i FI aktywa netto na koniec wrzenia 2012 r., dla ZU na koniec czerwca 2012 r., NIF ZU, OFE i FI. rdo: Analizy Online, UKNF, NBP.
Skadki ubezpieczeniowe i wyniki nansowe W I proczu 2012 r. sektory ubezpiecze na ycie oraz ubezpiecze majtkowych osigny dodatnie wyniki techniczne i nansowe (zob. tabela 4.3), a skadka przypisana brutto (dalej: skadka) bya wysza w porwnaniu z I proczem 2011 r.
Wykres 4.1. Tempo wzrostu skadki przypisanej brutto w sektorze ubezpiecze
20%
Tabela 4.2. Zaangaowanie funduszy emerytalnych (FE), zakadw ubezpiecze (ZU) i funduszy inwestycyjnych (FI) wobec bankw (w mld z) Kredyty i inne nalenoci bankw od zakadw ubezpiecze, funduszy emerytalnych i funduszy inwestycyjnych ZU FE FI Razem Kredyty NIF/ Kredyty ogem 0,2 0,4 6,9 7,5 0,9% 1,0 0,7 2,2 3,9 0,4% 1,4 1,5 4,7 7,6 0,7% Depozyty i inne zobowizania bankw wobec zakadw ubezpiecze, funduszy emerytalnych i funduszy inwestycyjnych ZU FE FI Razem Depozyty NIF/ Depozyty ogem 19,3 9,7 7,7 36,7 3,6% 21,6 12,0 10,4 44,0 3,9% 26,0 18,5 13,5 58,0 5,0%
15%
10%
5%
2010 2011 2012
0% 6-2010 Ubezpieczenia na ycie 6-2011 6-2012
Ubezpieczenia maj tkowe
rdo: UKNF.
W szczeglnoci na uwag zasuguje poprawa wyniku technicznego ubezpiecze majtkowych. Istotny wpyw na to miay podwyki cen ubez2010 piecze komunikacyjnych (OC) (skadka z tych 2011 ubezpiecze stanowia 33,2% skadki dziau II) 2012 oraz spadek odszkodowa w relacji do skadki Uwaga: dane na koniec wrzenia 2012 r. Dane dotycz- tego sektora. Dziki mniejszej liczbie kolizji droce funduszy emerytalnych obejmuj zarwno otwarte, jak gowych, a take mniejszym skutkom nansowym i pracownicze fundusze emerytalne. tych zdarze, nastpia istotna poprawa wynirdo: NBP. kw z tytuu ubezpiecze komunikacyjnych (AC i OC).
4.1.
Zakady ubezpiecze
Sytuacja nansowa sektora ubezpiecze w I proczu 2012 r. w porwnaniu z I proczem 2011 r. ulega poprawie, do czego przyczyniy si gwnie lepsze wyniki sektora ubezpiecze majtkowych.
Wyniki nansowe dziau II nadal s w duym stopniu uzalenione od wynikw grupy PZU. W I poowie 2012 r. PZU ycie wypacio PZU mniejsz dywidend ni w I poowie poprzedniego roku, dlatego wynik nansowy sektora ubezpiecze majtkowych za I procze 2012 r. (pomimo wzrostu wyniku technicznego) by niszy ni wynik nansowy za I procze 2011 r.
80
Wysoki wzrost skadki w sektorze ubezpiecze na ycie wynika gwnie z wikszej sprzeday ubezpiecze antypodatkowych58 (czny przyrost skadki w grupie 1 wynis 2 mld z) oraz ubezpiecze z UFK (przyrost skadki o 0,8 mld z).
zakadw ubezpiecze59 wyniosa 97,9 mld z (92,7 mld z na koniec 2011 r.). W portfelu lokat zakadw ubezpiecze dominoway dune papiery wartociowe (gwnie obligacje emitowane, porczone lub gwarantowane przez Skarb Pastwa). Akcje spek notowanych na rynku regulowanym oraz tytuy uczestnictwa funduszy inUbezpieczenia antypodatkowe (w tym polisolowestycyjnych stanowiy niewielk cz portfela katy) s z reguy ubezpieczeniami niskodocho(zob. wykres 4.2). dowymi i cechuj si maym ryzykiem dla oferujcego je zakadu. W zalenoci od przyjtej Warto lokat ubezpieczeniowych funduszy kastrategii biznesowej zakady ubezpiecze na y- pitaowych, dla ktrych ryzyko inwestycyjne pocie okresowo zwikszaj lub ograniczaj sprze- nosz ubezpieczajcy, wyniosa na koniec I pda tych ubezpiecze. Nie ma to jednak istot- rocza 2012 r. 40,8 mld z (37,8 mld z na konego wpywu na ich wyniki nansowe, ponie- niec 2011 r.). Najwikszy udzia w tych lokatach wa wzrost przychodw ze skadek niwelowany (63,7%) miay jednostki uczestnictwa i certyjest przez wzrost kosztw zwizanych ze zmia- katy inwestycyjne funduszy inwestycyjnych oraz n rezerw techniczno-ubezpieczeniowych o war- dune papiery wartociowe (21,5%). Akcje oraz to zainwestowanych skadek. Sprzeda tych depozyty stanowiy odpowiednio 3,9% i 6,8% loproduktw wpywa m.in. na zwikszenie udzia- kat UFK. u w rynku poszczeglnych zakadw pod wzgldem zebranej skadki i powiksza ich rezerwy, Wykres 4.2. Struktura lokat zakadw ubezpiecze ktre z kolei s podstaw do ustalania ustawo100% wych parametrw wypacalnoci.
80% 60% 40% 20% 0% 12-2011 6-2012 Ubezpieczenia na ycie 12-2011 6-2012 Ubezpieczenia maj tkowe
Pomimo wysokiej dynamiki skadki w I proczu 2012 r. wynik techniczny zakadw ubezpiecze na ycie nieznacznie si obniy (zob. tabela 4.3), co wynikao gwnie ze wzrostu rezerw techniczno-ubezpieczeniowych (wzrost: o 1,8 mld z w grupie 1; o 2 mld z w ubezpieczeniach z UFK) oraz kosztw akwizycji (w tym prowizji ubezpieczeniowych), ktre ponoszone s przede wszystkim na pocztku okresu ubezpieczenia. Lokaty zakadw ubezpiecze Na koniec I procza 2012 r. wysoko lokat
58
ne papiery warto ciowe Lokaty w jednostkach podporz dkowanych Akcje i udzia y Lokaty terminowe Tytu y uczestnictwa funduszy inwestycyjnych Nieruchomo ci Inne lokaty
Uwaga: w ubezpieczeniach na ycie nie uwzgldniono lokat UFK. rdo: UKNF.
Ubezpieczenia antypodatkowe s ubezpieczeniami na ycie i doycie (grupa 1 dziau I) ze skadk jednorazow, zawieranymi najczciej na okres jednego roku. Do tej grupy produktw zaliczane s tzw. polisolokaty oraz niektre ubezpieczeniowe produkty strukturyzowane zawierane w formie ubezpieczenia na ycie i doycie. W przypadku polisolokat, suma ubezpieczenia jest rwna skadce powikszonej o okrelony w umowie procent, a w przypadku ubezpieczeniowych produktw strukturyzowanych (zawieranych w formie ubezpiecze na ycie i doycie), suma ubezpieczenia (wypata) zalena jest od uzyskanych przez zakad ubezpiecze wynikw inwestycyjnych. Wypaty z tych ubezpiecze nie podlegaj opodatkowaniu i dlatego nazywane s ubezpieczeniami antypodatkowymi. Ubezpieczenia antypodatkowe s oferowane w formie ubezpiecze indywidualnych lub grupowych. 59 Lokaty zakadw ubezpiecze bez lokat ubezpieczeniowych funduszy kapitaowych, dla ktrych ryzyko inwestycyjne ponosz ubezpieczajcy.
81
Zakady ubezpiecze I
Tabela 4.3. Wyniki nansowe sektora ubezpiecze 6-2010 (w mln z) Ubezpieczenia na ycie (Dzia I) Skadka przypisana brutto 15 115 Wynik techniczny 1 806 Wynik nansowy netto 1 891 Ubezpieczenia majtkowe (Dzia II) Skadka przypisana brutto 11 318 Wynik techniczny -788 Wynik nansowy netto 3 106 w tym dywidenda od PZU ycie 3 120 wypacona PZU ROE (w %) 22,1
Uwaga: ROE annualizowane. rdo: UKNF, PZU.
6-2011 (w mln z) 16 738 1 754 1 745 12 757 257 2 652 1 987 20,3
6-2012 (w mln z) 19 637 1 715 1 702 13 596 624 2 479 1 177 18,8
6-2012/6-2011 (w %) 17,3 -2,2 -2,5 6,6 42,8 -6,5 -7,4 pp.
Wypacalno i pozycja kapitaowa zakadw ubezpiecze
Na koniec I procza 2012 r. wymg pokrycia marginesu wypacalnoci rodkami wasnymi speniay wszystkie zakady ubezpiecze, a lokaty sektora ubezpieczeniowego byy wysze ni rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe netto. Sektor ubezpiecze posiada zatem odpowiednie rodki wasne na pokrycie ustawowych parametrw wy- Wykres 4.3. Rozkad wskanika monitorowania dziaalnoci w dziale ubezpiecze na ycie pacalnoci oraz lokaty na pokrycie zobowiza 70% z tytuu zawartych umw ubezpiecze.
Udzia w sk adce sektora
to zwizane ze wzrostem rezerw technicznoubezpieczeniowych60 wynikajcym z duego przyrostu skadki w ubezpieczeniach antypodatkowych i z UFK, co skutkowao wzrostem marginesu wypacalnoci (margines wypacalnoci jest ustalany w relacji do rezerw technicznoubezpieczeniowych).
Na koniec I procza 2012 r. wskanik monitorowania dziaalnoci w sektorze ubezpiecze na ycie obniy si do 306% (321% na koniec 2011 r.), a w sektorze ubezpiecze majtkowych wzrs do 391% (385% na koniec 2011 r.). Wskanik pokrycia rezerw aktywami w tych sektorach wynis odpowiednio 109% i 126% (108% oraz 124% na koniec 2011 r.), a lokaty stanowiy odpowiednio 117,6% oraz 144,3% rezerw technicznoubezpieczeniowych na udziale wasnym.
60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% <100% 100-150% 150-200% 200-250% 250-300% >300%
Wska nik monitorowania dzia alno ci 12-2011 6-2012
12-2010 W sektorze ubezpiecze na ycie wzrs udzia podmiotw o niskim wskaniku monitorowania dziaalnoci, zawierajcym si w prze- rdo: UKNF. dziale 100%-250% (zob. wykres 4.3). Jest
60
Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe ogem w I proczu wzrosy o 5,4 mld z.
82
W analizowanym okresie w sektorze ubezpiecze majtkowych przyrost rodkw wasnych by wyszy ni wzrost marginesu wypacalnoci, co skutkowao wzrostem wskanika monitorowania (zob. wykres 4.4). rodki wasne zakadw dziau II wzrosy z 13,5 mld z na koniec I procza 2011 r. do 15,1 mld z na koniec I procza 2012 r., w tym o 1,0 mld z w piciu najwikszych zakadach tego dziau (82,4% skadki), a margines wypacalnoci z 3,6 mld z do 3,8 mld z.
sektora ubezpiecze. Mona uzna, e sytuacja nansowa zakadw jest stabilna.
Udzia w sk adce sektora
Potencjalnym zagroeniem dla poszczeglnych zakadw ubezpiecze majtkowych mog by ubezpieczenia kredytw, gdy s one skoncentrowane w kilku podmiotach. W przypadku znacznego pogorszenia si jakoci portfela kredytowego wskaniki wypacalnoci (w tym wskanik pokrycia rezerw aktywami oraz marginesu wypacalnoci rodkami wasnymi) tych zakaWykres 4.4. Rozkad wskanika monitorowania dw mog ulec istotnemu obnieniu. W I proczu 2012 r. udzia skadki tej grupy ubezpiecze dziaalnoci w dziale ubezpiecze majtkowych w skadce przypisanej brutto caego dziau by 50% jednak niewielki (2%).
40% 30%
W I proczu 2012 r. gwarancje ubezpieczeniowe, w tym gwarancje naleytego wykonania kon20% traktu, udzielane rmom budowlanym stanowiy 1,0% skadki, a wypacone odszkodowania brut10% to 0,8% odszkodowa dziau II. Z uwagi na 0% ochron reasekuracyjn tego portfela ubezpiecze, wielkoci te na udziale wasnym s prawie o poow nisze. Gwarancji ubezpieczeniowych udzielay przede wszystkim due zakady ubezWska nik monitorowania dzia alno ci piecze, o relatywnie wysokich kapitaach wa12-2010 12-2011 6-2012 snych. W zwizku z tym, e stosunek udzielonych gwarancji do rodkw wasnych zakadw rdo: UKNF. ubezpiecze utrzymywa si na niskim poziomie, Najwaniejszym ryzykiem, na ktre naraone ten segment rynku nie stanowi zagroenia dla s zakady ubezpiecze jest ryzyko rynkowe, wypacalnoci poszczeglnych zakadw ubezpiew tym ryzyko spadku cen akcji i wzrostu stp cze majtkowych. procentowych, a w mniejszym stopniu na ryzyko szkd katastrocznych. Wielko poszcze- Na popraw stabilnoci sektora ubezpiecze maglnych rodzajw ryzyka jest monitorowana co- jtkowych wpywaj programy reasekuracyjne. rocznie przez nadzr ubezpieczeniowy na pod- Ochron reasekuracyjn objte s oprcz postawie testw warunkw skrajnych61 wykonywa- szczeglnych duych ryzyk rwnie ryzyka kanych przez zakady ubezpiecze. Na podstawie tastroczne. Retrocesja, czyli dalsze cedowanie zagregowanych danych nansowych nie naley ryzyka na kolejnych reasekuratorw zmniejsza jednak oczekiwa, aby nastpia istotna zmiana wraliwo zakadw ubezpiecze na ryzyko niew ocenie wpywu szokw na wypacalno caego wypacalnoci reasekuratora62 .
100-150% 150-200% 200-250% 250-300% <100% >300%
61 Testy warunkw skrajnych wykonywane s zgodnie z wytycznymi opracowanymi przez UKNF, Metodyka przeprowadzania testw stresw zakadach ubezpiecze i w zakadach reasekuracji za 2011 rok, UKNF, 2012 r. 62 Od 2011 r. test warunkw skrajnych dla ryzyka kredytowego obejmuje take scenariusz bankructwa najwikszego reasekuratora (mierzonego udziaem reasekuratora w rezerwach na niewypacone odszkodowania i wiadczenia oraz w nalenociach przy zaoeniu odzysku poowy nalenoci z tytuu reasekuracji).
83
Powszechne towarzystwa emerytalne i otwarte fundusze emerytalne
4.2.
Ryzyko inwestycyjne zwizane z polityk lokacyjn otwartych funduszy emerytalnych ponosz gwnie uczestnicy kapitaowej czci systemu emerytalnego. Niemniej jednak wystpienie niedoboru w OFE na skutek nieosignicia minimalnej wymaganej stopy zwrotu moe generowa ryzyko niewypacalnoci PTE zarzdzajcego danym funduszem. Obecna sytuacja sektora emerytalnego nie wskazuje na takie zagroenie. Wyniki nansowe PTE W I poowie 2012 r. wzrosy zysk i rentowno techniczna sektora PTE w porwnaniu z I proczem 2011 r. (zob. tabela 4.4). Poprawa wyniku nansowego nastpia zwaszcza w tych PTE, ktre w poprzednich latach prowadziy dziaalno akwizycyjn na du skal i wynikaa z wymuszonego ustaw zaniechania akwizycji. W analizowanym okresie istotnie spady przychody towarzystw z tytuu opat od wpacanych skadek, na skutek ustawowego obnienia ich wysokoci z 7,3% podstawy wymiaru skadki na ubezpieczenie emerytalne do 2,3%63 . W wyniku tego zmienia si struktura przychodw PTE zwikszy si udzia wynagrodzenia za zarzdzanie funduszami emerytalnymi z 52% w I proczu 2011 r. do 69% w I proczu 2012 r.64 Ponadto nastpi duy spadek kosztw zarzdzania
funduszami emerytalnymi, co wynikao z wprowadzenia od 1 stycznia 2012 r. zakazu akwizycji na rzecz OFE. Dotychczas koszty usug akwizycyjnych stanowiy istotn cz kosztw PTE zwizanych z zarzdzaniem OFE (38% w 2010 r. i 37% w 2011 r.). Na skutek wspomnianego obnienia wysokoci skadki emerytalnej zmniejszeniu ulegy rwnie koszty z tytuu prowizji dla ZUS. Na koniec czerwca 2012 r. wszystkie towarzystwa emerytalne odnotoway dodatni rentowno techniczn na zarzdzaniu funduszami emerytalnymi (zob. wykres 4.5). Poprawa rentownoci technicznej w trzech PTE, w ktrych warto tego wskanika na koniec 2011 r. bya ujemna, wynikaa z obnienia kosztw akwizycji65 . Analiza rachunkw zyskw i strat poszczeglnych PTE wskazuje na zaleno pomidzy rentownoci techniczn towarzystw emerytalnych i wartoci aktyww netto OFE. Wraz ze wzrostem aktyww funduszy emerytalnych obserwuje si wzrost rentownoci technicznej zarzdzajcych nimi PTE. Korelacja ta wynika z wystpowania korzyci skali w obszarze kosztw dziaalnoci towarzystw, co jest zwizane z relatywnie wysokim udziaem kosztw staych w kosztach zwizanych z zarzdzaniem OFE. Mona jednak zauway, e w miar zwikszania aktyww funduszy emerytalnych wzrost rentownoci technicznej jest coraz mniejszy, poniewa stawka opaty za zarzdzanie OFE maleje wraz ze wzrostem aktyww i nie moe przekroczy 15,5 mln z miesicznie.
Art. 21 ustawy z dnia 25 marca 2011 r. o zmianie niektrych ustaw zwizanych z funkcjonowaniem systemu ubezpiecze spoecznych (Dz.U. z 2011 r., nr 75, poz. 398 z pn. zm.). 64 Od 1 stycznia 2012 r. powszechne towarzystwa emerytalne mog tworzy i zarzdza, poza otwartymi funduszami emerytalnymi, rwnie dobrowolnymi funduszami emerytalnymi (DFE). Przedmiotem dziaalnoci DFE jest prowadzenie Indywidualnego Konta Emerytalnego (IKE) lub Indywidualnego Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE). 65 Dane na koniec czerwca 2012 r. w zakresie kosztw akwizycji dotycz OFE i DFE. Pomimo, e od 1 stycznia 2012 r. akwizycja moe by prowadzona jedynie na rzecz DFE, cz towarzystw rozlicza koszty usug akwizycyjnych w czasie.
63
84
Tabela 4.4. Wyniki nansowe i rentowno PTE 6-2010 (w mln z) Przychody z zarzdzania funduszami emerytalnymi, w tym - przychody z opat od wpacanych skadek - wynagrodzenie za zarzdzanie Koszty zarzdzania funduszami emerytalnymi - obowizkowe obcienia - pozostae obcienia,w tym: koszty usug akwizycyjnych Zysk techniczny z zarzdzania funduszami emerytalnymi Zysk netto PTE Rentowno techniczna na zarzdzaniu funduszami emerytalnymi (w %) ROE (w %) 868 376 432 588 253 334 214 280 292 32,3
6-2011 (w mln z) 948 393 490 594 262 332 222 354 328 37,4
6-2012 (w mln z) 734 141 504 356 185 171 69 378 357 51,5
Zmiana 6-2012/6-2011 (w %) -22,6 -64,3 2,8 -40,0 -29,1 -48,6 -68,9 6,8 8,8 14,1 pp.
21,3
19,2
20,1
0,9 pp.
Uwaga: ROE annualizowane. Rentowno techniczna relacja zysku technicznego do przychodw z zarzdzania funduszami emerytalnymi. rdo: GUS, UKNF.
Wykres 4.5. Rentowno techniczna PTE a warto zarzdzanych aktyww OFE

80%
Kapitay wasne PTE Wymogi kapitaowe powszechnych towarzystw emerytalnych maj szczeglne znaczenie dla zachowania stabilnoci i wypacalnoci kapitaowej czci systemu emerytalnego. Kapitay wasne PTE su bowiem pokryciu niedoboru powstaego na skutek nieosignicia przez otwarty fundusz emerytalny minimalnej wymaganej stopy zwrotu (MWSZ)66 . Na koniec wrzenia 2012 r. wszystkie fundusze emerytalne osigny 36-miesiczne stopy zwrotu wysze ni MWSZ67 .
Rentowno techniczna
66
60%
40%
20%
Zgodnie z obowizujcymi regulacjami prawnymi, PTE nie s zobowizane do zwikszania kaAktywa netto OFE (mld z) pitaw wasnych wraz ze wzrostem wartoci akUwaga: aktywa netto OFE na koniec wrzenia 2012 r.; tyww zarzdzanych przez nie OFE. Jednoczerentowno w I proczu 2012 r. nie w sytuacji wystpienia niedoboru nominalrdo: obliczenia NBP na podstawie danych UKNF.
0%
Niedobr w OFE jest pokrywany ze rodkw wasnych PTE w sytuacji, gdy rodki zgromadzone na rachunku rezerwowym i w czci dodatkowej Funduszu Gwarancyjnego s niewystarczajce do zwikszenia w odpowiedniej wysokoci wartoci jednostki rozrachunkowej funduszu. 67 rednia waona stopa zwrotu za okres od 30 wrzenia 2009 r. do 28 wrzenia 2012 r. wyniosa 19,3%.
85
Kapita PTE / Aktywa netto OFE (w %)
na warto dopaty jest uzaleniona od wartoci aktyww netto danego otwartego funduszu emerytalnego. Powizanie kapitau wasnego towarzystw emerytalnych z wielkoci aktyww OFE ograniczyoby ryzyko niewypacalnoci PTE w przypadku koniecznoci pokrycia niedoboru i tym samym pozytywnie wpynoby na stabilno kapitaowej czci systemu emerytalnego. Na koniec czerwca 2012 r. warto kapitaw wasnych powszechnych towarzystw emerytalnych wyniosa 3,2 mld z, co oznacza wzrost o 11,8% w porwnaniu z kocem czerwca 2011 r. Wzrost kapitaw wasnych caego sektora by zwizany z dodatnimi wynikami nansowymi osignitymi przez wikszo towarzystw emerytalnych. Spadek kapitau wasnego wystpi tylko w jednym PTE.
Wykres 4.6. Relacja kapitaw PTE do wartoci aktyww netto zarzdzanych przez nie OFE
12%
wartoci MWSZ.
Wykres 4.7. Relacja kapitaw PTE do wartoci aktyww netto zarzdzanych przez nie OFE w zestawieniu z wielkoci aktyww netto tych OFE
6
.
2
10
20 30 40 50 Aktywa netto OFE (mld z)
60
70
Uwaga: kapitay wasne na koniec czerwca 2012 r.; aktywa netto OFE na koniec wrzenia 2012 r. rdo: obliczenia NBP na podstawie danych UKNF.
Struktura lokat OFE Na struktur portfela inwestycyjnego OFE wpyw maj obowizujce limity inwestycyjne oraz sytuacja na rynkach nansowych. Od momentu publikacji ostatniego Raportu polityka inwestycyjna towarzystw emerytalnych nie zmienia si istotnie (zob. wykres 4.8). W portfelach OFE nadal przewaay krajowe skarbowe papiery wartociowe, ktrych udzia zmniejszy si nieznacznie (do 46,7% na koniec wrzenia 2012 r.). Na koniec wrzenia 2012 r. redni udzia akcji w portfelu otwartych funduszy emerytalnych wynis 32,7%, przy ustawowym limicie 45% aktyww ogem. Wydaje si, e decyzje PTE w zakresie zakupu instrumentw udziaowych s w wikszym stopniu determinowane sytuacj na krajowym rynku nansowym ni podwyszeniem limitu na t kategori lokat. Depozyty i bankowe papiery wartociowe stanowiy 8,1% portfela inwestycyjnego OFE. Od marca 2012 r. do wrzenia wzroso zaangaowanie OFE w te kategorie lokat (o 8,8 mld z).
10%
8% 6% 4% 2% 0% 2008
2009
2010
2011 Minimum Mediana
9-2012
Odstp midzykwartylowy rednia waona Maksimum
Uwaga: kapitay wasne na koniec czerwca 2012 r.; aktywa netto OFE na koniec wrzenia 2012 r. rdo: obliczenia NBP na podstawie danych UKNF.
Dwa towarzystwa zarzdzajce funduszami o najwikszej wartoci aktyww w sektorze posiaday relatywnie niskie kapitay wasne (zob. wykres 4.7). Jednak konstrukcja obecnie obowizujcego benchmarku wewntrznego sprawia, e ryzyko powstania niedoboru w OFE zarzdzanych przez te towarzystwa wydaje si niewielkie ze wzgldu na ich duy wpyw na ksztatowanie
86
Mogo to by zwizane ze spadkiem rentownoci obligacji skarbowych przy jednoczesnym wzrocie oprocentowania depozytw zotowych. Systematycznie wzrasta rwnie udzia pozaskarbowych papierw dunych w portfelu inwestycyjnym OFE (do 11,3% na koniec wrzenia 2012 r.). W tej kategorii lokat dominoway obligacje wyemitowane przez BGK na rzecz Krajowego Funduszu Drogowego. Otwarte fundusze emerytalne inwestuj aktywa w te papiery dune ze wzgldu na ich nieco wysze oprocentowanie ni obligacji skarbowych i zblione ryzyko kredytowe.
Wykres 4.8. OFE
100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%
towarzystwa. Zgodnie z przepisami ustawy o funduszach inwestycyjnych68 podmioty te nie mog ponadto gwarantowa osignicia wyznaczonego celu inwestycyjnego. Ryzyko rynkowe zwizane z polityk lokacyjn funduszy spoczywa na ich uczestnikach. Zmiany wartoci aktyww i napyw rodkw do funduszy inwestycyjnych
Warto aktyww netto funduszy inwestycyjnych na koniec wrzenia 2012 r. wyniosa okoo Struktura portfeli inwestycyjnych 133 mld z (zob. wykres 4.9). Wzrost ten wynika zarwno z wysokiego salda wpat i wypat rodkw, jak i z korzystnych zmian cen instrumentw nansowych.
Wykres 4.9. Aktywa netto funduszy inwestycyjnych
140 130
12-2009
12-2010
3-2011
12-2011
9-2009
3-2010
6-2010
9-2010
6-2011
9-2011
3-2012
6-2012
9-2012
120
mld z
Inne Inwestycje zagraniczne
Akcje Skarbowe papiery wartociowe
110 100
rdo: UKNF.
90
12-2009 12-2010 12-2011 9-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 3-2012 6-2012 9-2012
4.3.
Towarzystwa funduszy inwestycyjnych i fundusze inwestycyjne
rdo: Analizy Online.
Sektor funduszy inwestycyjnych nie generuje ryzyka dla stabilnoci systemu nansowego. Towarzystwa funduszy inwestycyjnych i zarzdzane przez nie fundusze s odrbnymi osobami prawnymi. Ewentualne pogorszenie sytuacji nansowej TFI nie powinno mie negatywnego wpywu na rodki zgromadzone w funduszach inwestycyjnych, poniewa s one oddzielone od majtku
68
Od stycznia 2012 r. do funduszy inwestycyjnych napyno w ujciu netto 9,7 mld z (0,4 mld z w 2011 r.) (zob. wykres 4.10). Podobnie jak w 2011 r., najwicej rodkw skierowano do funduszy aktyww niepublicznych dedykowanych wybranym klientom. Podmioty te wykorzystywane s czsto do tworzenia indywidualnych rozwiza inwestycyjnych dla osb zamonych i przedsibiorstw, w tym do budowania struk-
Art. 19 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz.U. z 2004 r., nr 146, poz. 1546 z pn. zm.).
87
Towarzystwa funduszy inwestycyjnych i fundusze inwestycyjne I
w I proczu 2012 r.), obniyo si pomimo wzrostu redniej wartoci aktyww funduszy. Mogo to by zwizane ze zmianami, jakie zachodziy w strukturze sektora funduszy inwestycyjnych pod wzgldem wartoci aktyww zgromadzonych przez podmioty prowadzce rn poliWykres 4.10. Miesiczne napywy rodkw do fun- tyk lokacyjn. W I proczu 2012 r., w porwduszy inwestycyjnych w ujciu netto naniu z I proczem 2011 r., zmniejszy si udzia 6 w rynku funduszy inwestujcych cao lub cz 5 aktyww w akcje (funduszy akcji, zrwnowaonych oraz stabilnego wzrostu), wzroso za zna4 czenie podmiotw lokujcych rodki w dune 3 papiery wartociowe (funduszy papierw du2 nych oraz pieninych). Poziom opat za zarz1 dzanie pobieranych przez fundusze inwestujce 0 w akcje jest znacznie wyszy ni w podmiotach -1 lokujcych rodki gwnie na rynku pieninym -2 i papierw dunych.
mld z 12-2011
12-2009 12-2010 9-2009 3-2010 6-2010 9-2010 3-2011 6-2011 9-2011 3-2012 6-2012 9-2012 -3
tur kapitaowych sucych optymalizacji podatkowej. Okoo poowa kwoty, jaka napyna do funduszy aktyww niepublicznych w pierwszych trzech kwartaach 2012 r. zostaa skierowana do dwch podmiotw.
rdo: Analizy Online.
Wysokie saldo wpat i wypat rodkw odnotoway rwnie fundusze krajowych papierw dunych, przy czym wpaty dokonywane byy gwnie do podmiotw dostpnych dla szerokiego grona inwestorw. Najwicej rodkw wycofano natomiast z funduszy pieninych. Byo to prawdopodobnie zwizane z niszymi wynikami inwestycyjnymi niektrych podmiotw posiadajcych w portfelu obligacje korporacyjne, ktre przyniosy straty. Wyniki nansowe TFI W I proczu 2012 r. nastpio pogorszenie sytuacji nansowej TFI (zob. tabela 4.5). Wynagrodzenie z tytuu zarzdzania funduszami inwestycyjnymi, bdce gwnym rdem przychodw TFI (97,1% przychodw operacyjnych
69
Na koniec I procza 2012 r. kapitay wasne TFI byy nisze ni na koniec I procza 2011 r. o 7% i wyniosy okoo 1 mld z. Ich spadek by zwizany z obnieniem si wyniku nansowego sektora69 . Osignicie niszych zyskw w I proczu 2012 r. w porwnaniu z I proczem 2011 r. przeoyo si na znaczny spadek wskanika rentownoci kapitaw wasnych dla sektora towarzystw funduszy inwestycyjnych. Zagregowana warto kapitaw wasnych TFI bya okoo czteroipkrotnie wysza ni ich minimalny poziom okrelony w przepisach ustawy o funduszach inwestycyjnych70 .
***
W lipcu 2012 r. zawieszone zostao odkupywanie jednostek uczestnictwa Idea Premium Specjalistycznego Funduszu Inwestycyjnego Otwartego. By to pierwszy na krajowym rynku funduszy inwestycyjnych przypadek, kiedy przyczyn
W skad kapitaw wasnych TFI wchodz: kapita zakadowy, nalene wpaty na kapita zakadowy, akcje wasne, kapita zapasowy, kapita z aktualizacji wyceny, pozostae kapitay rezerwowe, wynik nansowy z lat ubiegych, wynik nansowy netto okresu obrotowego oraz odpisy z zysku netto w cigu okresu obrotowego. 70 W myl art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych TFI ma obowizek utrzymywania kapitau wasnego na poziomie nie niszym ni 25% rnicy pomidzy wartoci kosztw ogem a wartoci zmiennych kosztw dystrybucji poniesionych w poprzednim roku obrotowym.
88
Tabela 4.5. Podstawowe dane nansowe sektora TFI 6-2010 (w mln z) 1 091 1 038 857 260 209 102 378 23,8 39,4 6-2011 (w mln z) 1 240 1 193 983 312 254 122 881 25,2 41,5 6-2012 (w mln z) 1 001 972 866 207 168 124 617 20,7 29,2 Zmiana 6-2012 / 6-2011 (w %) -19,3 -18,5 -11,9 -33,7 -33,6 1,4 -4,5 pp. -12,3 pp.
Przychody z dziaalnoci operacyjnej, w tym: - przychody z tytuu zarzdzania funduszami inwestycyjnymi Koszty ogem Wynik nansowy brutto Wynik nansowy netto rednie aktywa netto funduszy Rentowno brutto na dziaalnoci operacyjnej (w %) ROE (w %)
Uwaga: ROE annualizowane. Ze wzgldu na zmian rda dane dotyczce I procza 2010 r. nie s w peni porwnywalne z danymi za kolejne okresy. rdo: GUS, UKNF, Analizy Online.
zawieszenia nie by brak moliwoci wiarygodnej wyceny aktyww funduszu i ustalenia wartoci jego jednostek uczestnictwa, a wysoki poziom wypat dokonanych przez inwestorw71 . Istotn cz aktyww Idea Premium SFIO stanowiy obligacje korporacyjne. Z powodu niskiej pynnoci tych instrumentw fundusz straci moliwo biecej realizacji zlece umorzenia swoich jednostek. Zawieszenie odkupywania jednostek uczestnictwa Idea Premium SFIO zostao wyduone do dwch miesicy. KNF zobowizaa jednak zarzdzajce nim towarzystwo do werykacji wartoci skadnikw aktyww i zobowiza funduszu. Po raz pierwszy KNF wyrazia rwnie zgod,
aby po zakoczeniu okresu zawieszenia jednostki uczestnictwa byy odkupywane w ratach przez okres szeciu miesicy przy zastosowaniu proporcjonalnej redukcji72 . W okresie zawieszenia odkupywania jednostek uczestnictwa Idea Premium SFIO ich warto obniya si o 18,5%. Jednostkowe przypadki zawieszenia wyceny jednostek uczestnictwa funduszy inwestycyjnych nie powinny stanowi zagroenia dla stabilnoci systemu nansowego. Przeduajcy si brak moliwoci umorzenia jednostek moe jednak negatywnie wpywa na zaufanie inwestorw do podmiotw dziaajcych na rynku funduszy inwestycyjnych.
Zgodnie z art. 89 ust. 4 i 5 ustawy o funduszach inwestycyjnych, fundusz moe zawiesi odkupywanie jednostek uczestnictwa na dwa tygodnie, jeeli w okresie ostatnich dwch tygodni suma wartoci odkupionych jednostek uczestnictwa oraz jednostek, ktrych odkupienia zadano, stanowi kwot przekraczajc 10% wartoci aktyww netto funduszu lub nie mona dokona wiarygodnej wyceny istotnej czci aktyww funduszu z niezalenych od niego przyczyn. Odkupywanie jednostek uczestnictwa moe zosta zawieszone na okres duszy ni dwa tygodnie, jednak nieprzekraczajcy dwch miesicy, jedynie za zgod i na warunkach okrelonych przez KNF. 72 Na podstawie art. 89 ust. 5 pkt 2 ustawy o funduszach inwestycyjnych, za zgod i na warunkach okrelonych przez KNF, fundusz inwestycyjny moe odkupywa jednostki uczestnictwa w ratach w okresie nieprzekraczajcym szeciu miesicy, przy zastosowaniu proporcjonalnej redukcji lub przy dokonywaniu wypat z tytuu odkupienia jednostek uczestnictwa. W przypadku Idea Premium SFIO jednostki uczestnictwa bd odkupywane w dwch ratach: 20% jednostek, ktrych umorzenia zadano zostanie odkupiona w terminie okrelonym w prospekcie informacyjnym funduszu po biecej wartoci, a pozostae 80% w dniu 15 marca 2013 r., wedug wartoci aktualnej w tym dniu.
71
89
Towarzystwa funduszy inwestycyjnych i fundusze inwestycyjne I
90
Sowniczek
Sowniczek
Banki komercyjne krajowe banki komercyjne oraz oddziay zagranicznych instytucji kredytowych. Credit Default Swap (CDS) kredytowy instrument pochodny, ktrego wystawca zobowizuje si wypaci nabywcy okrelon w umowie kwot rekompensaty w przypadku zajcia zdarzenia kredytowego dotyczcego strony trzeciej (podmiotu referencyjnego), w zamian otrzymujc premi. Zdarzeniem kredytowym moe by ogoszenie upadoci podmiotu referencyjnego, okrelona w umowie zmiana wiarygodnoci kredytowej tego podmiotu lub zmiana ratingu okrelonego dunego papieru wartociowego. Cross Currency Interest Rate Swap (CIRS) zobowizuje obie strony do wymiany okresowych patnoci odsetkowych, naliczanych od okrelonej kwoty nominalnej przez uzgodniony okres, oraz, jeli tak ustalono w warunkach transakcji, wymiany kwoty nominalnej (po wczeniej uzgodnionym kursie) w dniu zakoczenia transakcji i ewentualnie w dniu rozpoczcia transakcji. Patnoci odsetkowe s wyraone w rnych walutach i obliczane wedug ustalonej dla kadej z nich stopy procentowej. Cross Currency Interest Rate Swap basis (CIRS basis) transakcja CIRS, w ktrej ustalone dla kadej ze stron stopy procentowe s stopami zmiennymi, przy czym jedna z nich jest korygowana o uzgodnion w warunkach transakcji mar, tzw. basis. Dane annualizowane w przypadku danych o przepywach warto przepywu z okresu roku; w przypadku danych o stanach (zasobach) przecitna warto stanu w okresie roku. Dwignia nansowa relacja aktyww do funduszy podstawowych przed pomniejszeniami regulacyjnymi. Efektywne oprocentowanie relacja przychodw (kosztw) odsetkowych do przecitnego stanu nalenoci (zobowiza) w danym okresie. European Financial Stability Facility (EFSF) spka specjalnego przeznaczenia utworzona 7 czerwca 2010 r. (decyzj o jej ustanowieniu podjto w maju 2010 r.) w celu pozyskiwania przez emisje obligacji nansowania dla krajw strefy euro, ktre znalazy si w trudnej sytuacji nansowej i nie s w stanie uzyska nansowania na rynku. Obligacje emitowane przez EFSF posiadaj gwarancje krajw strefy euro. EFSF moe angaowa si w nowe programy pomocy jedynie do czerwca 2013 r., a nastpnie bdzie wycznie kontynuowa ju rozpoczte programy a do penej spaty rodkw poyczonych w ramach tych programw. European Stability Mechanism (ESM) midzyrzdowa organizacja, ktra rozpocza dziaalno w padzierniku 2012 r., majca na celu zagwarantowanie stabilnoci nansowej krajw strefy
91
Sowniczek I
euro. Stanowi ona gwny instrument nansowania nowych programw pomocy nansowej udzielanej krajom strefy euro ze rodkw postawionych przez nie do dyspozycji. Jej zdolno poyczkowa, wraz ze rodkami EFSF, wynosi do 700 mld euro. Forward Rate Agreement (FRA) transakcja, w ktrej strony zobowizuj si do zapaty odsetek od ustalonej kwoty nominalnej za okrelony okres rozpoczynajcy si w przyszoci. Odsetki te s naliczane wedug stopy procentowej ustalonej w dniu zawarcia kontraktu. Fundusze podstawowe zgodnie z ustaw z dnia 27 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t. j. Dz. U. z 2002 r. nr 72 poz. 665 z pniejszymi zmianami) skadaj si z wpaconego kapitau zakadowego (w bankach spdzielczych funduszu udziaowego), kapitau zapasowego (funduszu zasobowego) i kapitaw rezerwowych (funduszu rezerwowego) powikszonych o fundusz oglnego ryzyka, niepodzielony zysk z lat ubiegych, zysk w trakcie zatwierdzania oraz zysk biecego okresu sprawozdawczego pomniejszony o przewidywane dywidendy i inne obcienia. Fundusze podstawowe pomniejsza si o warto akcji wasnych i wartoci niematerialnych i prawnych posiadanych przez bank, a take strat z lat ubiegych, strat w trakcie zatwierdzania i strat biecego okresu. Inne pozycje bilansowe powikszajce fundusze podstawowe s okrelone w uchwale KNF nr 434/2010 z dnia 20 grudnia 2010 r. w sprawie innych pozycji bilansu banku zaliczanych do funduszy podstawowych banku, ich wysokoci, zakresu i warunkw ich zaliczania do funduszy podstawowych banku, a inne pozycje pomniejszajce fundusze podstawowe w uchwale KNF nr 381/2008 z dnia 17 grudnia 2008 r. w sprawie innych pomniejsze funduszy podstawowych, ich wysokoci, zakresu i warunkw pomniejszania o nie funduszy podstawowych banku, innych pozycji bilansu banku zaliczanych do funduszy uzupeniajcych, ich wysokoci, zakresu i warunkw ich zaliczania do funduszy uzupeniajcych banku, pomniejsze funduszy uzupeniajcych, ich wysokoci, zakresu i warunkw pomniejszania o nie funduszy uzupeniajcych banku; oraz zakresu i sposobu uwzgldniania dziaania bankw w holdingach w obliczaniu funduszy wasnych. Interest Rate Swap (IRS) transakcja zobowizujca obie strony do wymiany okresowych patnoci odsetkowych od okrelonej kwoty nominalnej przez uzgodniony okres. Dokonywane patnoci odsetkowe s wyraone w tej samej walucie i obliczane wedug stopy procentowej ustalonej dla kadej ze stron. Stawki kontraktw IRS prezentowane w Raporcie to wysoko stopy staej paconej w zamian za otrzymywanie odsetek naliczonych wedug zmiennej stopy WIBOR. Kapita gwarancyjny wiksza z dwch wartoci: jedna trzecia marginesu wypacalnoci lub okrelona kwotowo w przepisach prawa minimalna wysoko kapitau gwarancyjnego. Komitet Stabilnoci Finansowej ciao utworzone na mocy ustawy o Komitecie Stabilnoci Finansowej w celu zapewnienia efektywnej wsppracy w zakresie wspierania i utrzymania stabilnoci krajowego systemu nansowego. Czonkami Komitetu s: Minister Finansw, Prezes NBP oraz Przewodniczcy KNF. Koszty operacyjne suma kosztw dziaania banku i amortyzacji. Krajowe banki komercyjne banki majce siedzib w Polsce i dziaajce w formie prawnej banku pastwowego lub spki akcyjnej. Krajowy sektor bankowy krajowe banki komercyjne i banki spdzielcze. Kredyty konsumpcyjne kredyty w karcie kredytowej, kredyty na cele konsumpcyjne ratalne i pozostae kredyty na cele konsumpcyjne dla osb prywatnych. Loan-to-Value relacja wartoci kapitau kredytu pozostajcego do spaty do aktualnej wartoci nieruchomoci, na ktrej ustanowiono hipotek bdc zabezpieczeniem kredytu.
92
Sowniczek
Luka nansowania rnica miedzy sum kredytw dla sektora nienansowego, rzdowego i samorzdowego a sum depozytw przyjtych od tych sektorw, wyraona jako procent wartoci kredytw. Margines wypacalnoci okrelony przepisami prawa parametr, ktry determinuje poziom rodkw wasnych zakadu ubezpiecze. Mara odsetkowa netto relacja wyniku odsetkowego uzyskanego w danym okresie do redniej wartoci aktyww w tym okresie (ang. Net Interest Margin). Modied Duration miara wraliwoci ceny dunych papierw wartociowych na zmian rynkowych stp procentowych. W przyblieniu okrela ona, o ile procent zmieni si cena dunego papieru wartociowego w reakcji na zmian stp procentowych o 100 punktw bazowych. Nalenoci (kredyty) ze stwierdzon utrat wartoci nalenoci z portfela B, w przypadku ktrych zostay stwierdzone obiektywne przesanki utraty wartoci i spadek wartoci oczekiwanej przyszych przepyww pieninych (w bankach stosujcych MSSF) lub ktre zostay zaliczone do nalenoci zagroonych zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Finansw w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko zwizane z dziaalnoci bankw (w bankach stosujcych PSR). Odpisy netto z tytuu utraty wartoci kredytw rnica pomidzy wartoci dokonanych odpisw z tytuu utraty wartoci kredytw/zawizanych rezerw celowych w danym okresie a wartoci odwrce odpisw z tytuu utraty wartoci/rozwizanych rezerw celowych. Odstp midzykwartylowy rnica midzy wartoci trzeciego kwartyla a wartoci pierwszego kwartyla rozkadu zmiennej. Osad w depozytach stabilna cz depozytw sektora nienansowego. Outright Monetary Transactions (OMT) wprowadzony przez EBC we wrzeniu 2012 r. program skupu na rynku wtrnym obligacji skarbowych krajw strefy euro. Przeznaczony jest dla pastw, ktre wystpi o wsparcie nansowe ze rodkw pochodzcych z EFSF/ESM. Ma na celu popraw transmisji polityki pieninej EBC we wszystkich krajach strefy euro. W ramach programu nabywane bd przede wszystkim obligacje o terminie zapadalnoci od jednego do trzech lat. Overnight Index Swap (OIS) transakcja zobowizujca obie strony do wymiany okresowych patnoci odsetkowych od okrelonej kwoty nominalnej przez uzgodniony okres. Dokonywane patnoci odsetkowe s wyraone w tej samej walucie i obliczane wedug stopy procentowej ustalonej dla kadej ze stron. Stawki kontraktw OIS prezentowane w Raporcie to wysoko stopy staej paconej w zamian za otrzymywanie odsetek naliczonych wedug redniej stopy O/N w okresie obowizywania kontraktu. Portfel B wydzielony w sprawozdawczoci ostronociowej bankw portfel aktyww, w skad ktrego wchodz nalenoci zaliczane do aktyww nansowych dostpnych do sprzeday lub utrzymywanych do terminu zapadalnoci, a take wszystkie instrumenty nansowe (w tym dune papiery wartociowe) sklasykowane jako kredyty i inne nalenoci. Procent netto miara agregujca wyniki ankiety jakociowej; w ankiecie NBP do przewodniczcych komitetw kredytowych procent netto oblicza si jako rnic midzy odsetkiem bankw waonym aktywami, ktre zagodziy polityk kredytow (lub zaobserwoway wzrost popytu na kredyt) a odsetkiem bankw waonym aktywami, ktre zaostrzyy polityk kredytow (lub zaobserwoway spadek popytu na kredyt). Ujemne wartoci procentu netto wiadcz o zaostrzeniu polityki kredytowej (spadku popytu na kredyt) w ujciu netto.
93
Sowniczek I
Rada Stabilnoci Finansowej (ang. Financial Stability Board FSB) organizacja powoana do ycia w 2009 r. na szczycie pastw G-20 w Londynie. Celem jej funkcjonowania jest promowanie na szczeblu midzynarodowym skutecznych rozwiza regulacyjnych i nadzorczych nad sektorem nansowym. Rating depozytowy (dugoterminowy) miara zdolnoci instytucji nansowej do spaty zobowiza o terminie zapadalnoci 1 roku lub duszym. Odzwierciedla ryzyko niewypacalnoci oraz skal potencjalnych strat w przypadku niewypacalnoci instytucji nansowej. Rating depozytowy (krtkoterminowy) miara zdolnoci instytucji nansowej do spaty zobowiza o terminie zapadalnoci poniej 1 roku. Odzwierciedla ryzyko niewypacalnoci oraz skal potencjalnych strat w przypadku niewypacalnoci instytucji nansowej. Rating indywidualny (SACP) (ocena agencji ratingowej S&P) miara dugookresowej zdolnoci instytucji nansowej do samodzielnego dziaania bez wsparcia podmiotw trzecich, obliczona na podstawie oceny ryzyka zwizanego z funkcjonowaniem w poszczeglnych krajach, w ktrych aktywna jest instytucja nansowa oraz indywidualnych charakterystyk ocenianej instytucji nansowej. Rating siy nansowej (ocena agencji ratingowej Moodys) miara dugookresowej zdolnoci instytucji nansowej do samodzielnego dziaania bez wsparcia podmiotw trzecich, obliczana na podstawie danych fundamentalnych, wartoci badanej instytucji, skali dywersykacji dziaalnoci, a take stopnia rozwoju systemu nansowego, w ktrym dziaa instytucja, jakoci nadzoru i siy gospodarki. Rentowno brutto na dziaalnoci operacyjnej (TFI) iloraz wyniku nansowego brutto i przychodw z dziaalnoci operacyjnej. Rentowno techniczna zakadu ubezpiecze relacja wyniku technicznego i skadki zarobionej na udziale wasnym. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe wysoko zobowiza zakadw ubezpiecze z tytuu zawartych umw ubezpiecze. Securities Market Programme (SMP) funkcjonujcy od maja 2010 r. do wrzenia 2012 r. program skupu obligacji w stree euro prowadzony przez EBC. Mia na celu popraw pynnoci rynku wtrnego tych instrumentw oraz transmisji polityki pieninej EBC. Sektor bankowy wszystkie banki komercyjne i spdzielcze oraz oddziay zagranicznych instytucji kredytowych dziaajce w Polsce. Single Supervisory Mechanizm (SSM) koncepcja przekazania EBC na wyczno kompetencji nadzorczych przedstawiona przez Komisj Europejsk we wrzeniu 2012 r. Nadzorem EBC objte bd banki dziaajce na terenie strefy euro i niektrych innych krajw, ktre zdecydoway si przekaza odpowiednie uprawnienia EBC. Poza dotychczasowymi uprawnieniami krajowych organw nadzoru odpowiedzialnych, za nadzr nad bankami EBC ma uzyska pewne kompetencje w zakresie prowadzenia polityki makroostronociowej w pastwach strefy euro. Skadka przypisana brutto skadka pozyskana przez zakad ubezpiecze w okresie sprawozdawczym (wcznie z czci skadki przekazan reasekuratorom w zamian za ochron reasekuracyjn). W przypadku ubezpiecze na ycie skadki przypisane brutto to wszystkie skadki nalene z tytuu umw zawartych w okresie sprawozdawczym. W przypadku ubezpiecze majtkowych za skadki przypisane brutto z tytuu umw z okrelonym okresem odpowiedzialnoci uwaa si
94
Sowniczek
kwoty nalene za cay okres odpowiedzialnoci z tytuu umw zawartych w okresie sprawozdawczym. Jeeli dugo okresu odpowiedzialnoci nie jest okrelona, s to kwoty nalene w okresie sprawozdawczym. Skorygowana mara odsetkowa (netto) relacja wyniku z tytuu odsetek uzyskanego w danym okresie pomniejszonego o przychody odsetkowe od papierw wartociowych i odpisy z tytuu utraty wartoci nalenoci z tego okresu do redniej wartoci aktyww (lub odpowiedniego portfela kredytw) w tym okresie. Ubezpieczenia samochodowe AC ubezpieczenia casco pojazdw ldowych, z wyjtkiem pojazdw szynowych, obejmujce szkody w pojazdach samochodowych lub pojazdach ldowych bez wasnego napdu grupa 3 dziau ubezpiecze majtkowych wedug klasykacji z ustawy o dziaalnoci ubezpieczeniowej. Ubezpieczenia samochodowe OC ubezpieczenia odpowiedzialnoci cywilnej posiadaczy pojazdw ldowych z napdem wasnym grupa 10 dziau ubezpiecze majtkowych i pozostaych osobowych wedug klasykacji zamieszczonej w ustawie o dziaalnoci ubezpieczeniowej. Warto zagroona (value-at-risk ) maksymalna strata, jaka moe by poniesiona w ustalonym horyzoncie czasowym z zadanym prawdopodobiestwem, oszacowana na podstawie danych historycznych. WIG20 Warszawski Indeks Giedowy duych spek. W jego skad wchodz akcje 20 najwikszych pod wzgldem kapitalizacji spek notowanych na GPW, ktre charakteryzuj si najwysz pynnoci akcji. Wskanik cena do wartoci ksigowej iloraz ceny akcji spki do kapitau wasnego przypadajcego na jedn akcj spki. Wskanik kredytw zagroonych relacja kredytw z utrat wartoci do kredytw ogem. Wskanik monitorowania dziaalnoci relacja rodkw wasnych zakadu ubezpiecze do ustawowego wymogu kapitaowego, ktrym jest warto marginesu wypacalnoci lub kapita gwarancyjny (w zalenoci od tego, ktra z tych wielkoci jest wysza). Wskanik obcienia dugiem (sektor przedsibiorstw) iloraz zobowiza (cznie wobec rezydentw i nierezydentw) i sumy bilansowej. Zarwno na poziomie caego sektora, jak i pojedynczych przedsibiorstw do oblicze wykorzystuje si dane ze sprawozda F-01 GUS. Wskanik obcienia wyniku nansowego odsetkami (sektor przedsibiorstw) iloraz zagregowanego wyniku nansowego i sumy zapaconych odsetek z tytuu kredytw i poyczek. Dane ze sprawozda F-01 GUS. Wskanik pokrycia rezerw aktywami wysoko aktyww w relacji do rezerw technicznoubezpieczeniowych brutto. Wskanik rentownoci (obrotu) brutto (sektor przedsibiorstw) iloraz wyniku nansowego brutto do przychodw z caoksztatu dziaalnoci. Wspczynnik pynnoci M2 zgodnie z Uchwa 386/2008 KNF w sprawie ustalenia wicych banki norm pynnoci, dla bankw o sumie bilansowej powyej 200 mln z relacja sumy podstawowej i uzupeniajcej rezerwy pynnoci do rodkw obcych niestabilnych. Minimalna warto wspczynnika wynosi 1,00. Wspczynnik pynnoci M4 zgodnie z Uchwa 386/2008 KNF w sprawie ustalenia wicych banki norm pynnoci, dla bankw o sumie bilansowej powyej 200 mln z relacja sumy funduszy
95
Sowniczek I
wasnych i rodkw obcych stabilnych do sumy aktyww niepynnych i aktyww o ograniczonej pynnoci. Minimalna warto wspczynnika wynosi 1,00. Wynik dziaalnoci bankowej suma wyniku z tytuu odsetek oraz wyniku nieodsetkowego (wynik z tytuu prowizji, przychody z udziaw lub akcji, pozostaych papierw wartociowych i innych instrumentw nansowych o zmiennej kwocie dochodu, wynik operacji nansowych, wynik z pozycji wymiany). Wynik techniczny ubezpiecze rnica midzy przychodami ze skadek i tzw. pozostaymi przychodami technicznymi a wypaconymi odszkodowaniami, wiadczeniami i zmianami rezerw techniczno-ubezpieczeniowych, kosztami prowadzenia dziaalnoci ubezpieczeniowej (m.in. koszty administracyjne i akwizycji), tzw. pozostaymi kosztami technicznymi oraz czci przychodw z lokat. Zysk techniczny PTE z zarzdzania funduszami emerytalnymi rnica midzy przychodami wynikajcymi z zarzdzania OFE i DFE (m. in. opaty od wpacanych skadek i wynagrodzenie za zarzdzanie), a kosztami z tytuu zarzdzania funduszami emerytalnymi.
96
Wykaz skrtw
Wykaz skrtw
AC BAEL BCBS BFG BGK BIK CDS CIRS CRD CRR D-SIB DFE DtI EBA EBC EFSF ESM ESRB EURIBID EURIBOR EURO STOXX 50 FED FI FRA FSB G-SIB GPW GUS IKE IKZE IRS KNF LIBOR LtV Auto casco Badania Aktywnoci Ekonomicznej Ludnoci Basel Committee on Banking Supervision Bankowy Fundusz Gwarancyjny Bank Gospodarstwa Krajowego Biuro Informacji Kredytowej Credit Default Swap Cross Currency Interest Rate Swap Capital Requirements Directive Capital Requirements Regulation Domestic systemically important bank Dobrowolny fundusz emerytalny Debt-to-income-ratio European Banking Authority Europejski Bank Centralny European Financial Stability Facility European Stability Mechanism European Systemic Risk Board Euro Interbank Bid Rate Euro Interbank Oered Rate Indeks giedowy najwikszych spek strefy euro Federal Reserve System Fundusze inwestycyjne Forward Rate Agreement Financial Stability Board Global systemically important bank Gieda Papierw Wartociowych w Warszawie Gwny Urzd Statystyczny Indywidualne konto emerytalne Indywidualne konto zabezpieczenia emerytalnego Interest Rate Swap Komisja Nadzoru Finansowego London Interbank Oered Rate Loan-to-Value
97
Wykaz skrtw I
MBS MF MFW MSCI EM MSP MSSF/MSR mWIG40 MWSZ NBP NEG NIF NIM O/N OC OFE OIS OMT PKB PKD POLONIA POS PSR PTE ROA ROE RPP RUR S&P S&P500 SFIO SMP SORBNET SSM STA sWIG80 UE TFI UFK UKNF VaR WIBOR WIG WIG20 WIG-Banki
Mortgage-backed Securities Ministerstwo Finansw Midzynarodowy Fundusz Walutowy Indeks giedowy spek z gospodarek wschodzcych Mae i rednie przedsibiorstwa Midzynarodowe Standardy Sprawozdawczoci Finansowej / Midzynarodowe Standardy Rachunkowoci Warszawski Indeks Giedowy rednich spek Minimalna wymagana stopa zwrotu Narodowy Bank Polski Perspektywa negatywna ratingu przewidywane pogorszenie Niebankowe instytucje nansowe Net interest margin Overnight Odpowiedzialno cywilna Otwarte Fundusze Emerytalne Overnight Index Swap Outright Monetary Transactions Produkt Krajowy Brutto Polska Klasykacja Dziaalnoci Polish Overnight Index Average Perspektywa pozytywna ratingu przewidywana poprawa Polskie standardy rachunkowoci Powszechne Towarzystwa Emerytalne Return on assets Return on equity Rada Polityki Pieninej Rating under review (rating jest werykowany przez agencj w celu ewentualnej zmiany) Standard & Poors Indeks giedowy spek amerykaskich Specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty Securities Market Programme System Obsugi Rachunkw Bankowych Single Supervisory Mechanism Perspektywa stabilna ratingu Warszawski Indeks Giedowy maych spek Unia Europejska Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych Ubezpieczeniowy fundusz kapitaowy Urzd Komisji Nadzoru Finansowego Value at Risk Warsaw Interbank Oered Rate Warszawski Indeks Giedowy Warszawski Indeks Giedowy duych spek Indeks spek z sektora bankowego
98
Wykaz skrtw
WIGBudownictwo ZBP ZU ZUS
Warszawski Indeks Giedowy spek z sektora budowlanego Zwizek Bankw Polskich Zakady Ubezpiecze Zakad Ubezpiecze Spoecznych
99

NBP2

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

NBP2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Raport

o stabilnoci systemu finansowego. G r u d z i e 2 0 1 2 r.

Narodowy Bank Polski, 2012

Narodowy Bank Polski

Raport o stabilnoci systemu nansowego. Grudzie 2012

Narodowy Bank Polski

Raport o stabilnoci systemu nansowego. Grudzie 2012

Narodowy Bank Polski

Syntetyczna ocena stabilnoci polskiego systemu nansowego

Syntetyczna ocena stabilnoci polskiego systemu nansowego

Raport o stabilnoci systemu nansowego. Grudzie 2012

Ocena stabilnoci systemu nansowego i jej perspektyw I

Narodowy Bank Polski

Syntetyczna ocena stabilnoci polskiego systemu nansowego

Zmiana w okresie od ostatniej edycji Raportu

Raport o stabilnoci systemu nansowego. Grudzie 2012

Narodowy Bank Polski

Syntetyczna ocena stabilnoci polskiego systemu nansowego

Zob. CESEE Deleveraging Monitor, 9 listopada 2012 r., http://www.imf.org/external/np/sec/pr/2012/pdf/pr12430.pdf.

Raport o stabilnoci systemu nansowego. Grudzie 2012

Narodowy Bank Polski

Syntetyczna ocena stabilnoci polskiego systemu nansowego

Raport o stabilnoci systemu nansowego. Grudzie 2012

Narodowy Bank Polski

Syntetyczna ocena stabilnoci polskiego systemu nansowego

Raport o stabilnoci systemu nansowego. Grudzie 2012

Narodowy Bank Polski

Najwaniejsze uwarunkowania dziaania instytucji nansowych

Najwaniejsze uwarunkowania dziaania instytucji nansowych

Raport o stabilnoci systemu nansowego. Grudzie 2012

Sia nabywcza na rynku mieszkaniowym (rednia dla 7 najwikszych miast)

Dug publiczny/PKB II kwarta 2012

Spread WIBOR 3M / OIS 3M (rednia kwartalna)

Tempo wzrostu PKB (w % r/r)

IV kwarta 2011 IV kwarta 2010

Narodowy Bank Polski

Najwaniejsze uwarunkowania dziaania instytucji nansowych

Raport o stabilnoci systemu nansowego. Grudzie 2012

Sytuacja na rynkach nansowych I

Sytuacja na rynkach nansowych

Autumn 2012 European Economic Forecast, Komisja Europejska, listopad 2012 r.

Narodowy Bank Polski

Najwaniejsze uwarunkowania dziaania instytucji nansowych

Grecja Irlandia Hiszpania Portugalia Wochy Polska Czechy Wgry

Raport o stabilnoci systemu nansowego. Grudzie 2012

Sytuacja na rynkach nansowych I

rdo: NBP, Thomson Reuters.

Polska (lewa o) Hiszpania (lewa o) Niemcy (lewa o) Wgry (lewa o)

Wochy (lewa o) Irlandia (lewa o) Portugalia (lewa o) Grecja (prawa o)

rdo: Thomson Reuters.

Narodowy Bank Polski

Najwaniejsze uwarunkowania dziaania instytucji nansowych

Raport o stabilnoci systemu nansowego. Grudzie 2012

Sytuacja na rynkach nansowych I

Wykres 2.7. Biece i oczekiwane stopy WIBOR

POLONIA Stopa referencyjna NBP Stopa lombardowa NBP

rdo: NBP, Thomson Reuters.

FRA 1x4 FRA 9x12

FRA 3x6 WIBOR 3M

rdo: Thomson Reuters.

Narodowy Bank Polski

WIBOR 3M Stopa depozytowa NBP

Najwaniejsze uwarunkowania dziaania instytucji nansowych

Umocnieniu si zotego towarzyszy znaczny spa-