Definicje podstawowe

Grnictwo - nauka obejmujca og zagadnie zwizanych z wydobywaniem kopalin czynnoci zwizane z wydobywaniem kopalin

Wyrnia si kilka podziaw grnictwa, czsto z podaniem eksploatowanej kopaliny, m.in.: - odkrywkowe; np. wgla brunatnego, siarki, piaskw podsadzkowych, surowcw skalnych zwane czsto grnictwem skalnym lub skalnictwem, - odkrywkowo - podziemne, najczciej w eksploatacji rud - podziemne (wgla kamiennego, rud metali, soli, itp.) - podwodne - eksploatacja spod wody piaskw i wirw, kopalin aluwialnych - rud mineraw

cikich: zoto, cyna, rutyl, cyrkon, tytan granaty

- otworowe - wd geotermalnych, ropy, gazu, ziemnego, metanu z wgla kamiennego, siarki)

WYDOBYWANIE KOPALIN = EKSPLOATACJA:

Podziemna eksploatacja wgla

Kopalina - utwr geologiczny wystpujcy wewntrz skorupy ziemskiej lub na jej powierzchni, uzyskiwany ze zoa za pomoc procesw grniczych Kopaliny wystpuj jako: - stae - eksploatowane w postaci staej - cieke - eksploatowane w postaci ciekej

- gazowe - eksploatowane w stanie gazowym.

Zoe kopaliny - naturalne nagromadzenie mineraw, ska oraz innych substancji , ktrych wydobywanie moe przynie korzy gospodarcz. Surowiec - wydobyta kopalina wraz z produktami jej przerbki i obrbki oraz uyteczne produkty odpadowe jej przetwarzania

Wasno z: 1. Zoa wglowodorw, wgla kamiennego, metanu wystpujcego jako kopalina towarzyszca, wgla brunatnego, rud metali z wyjtkiem darniowych rud elaza, metali w stanie rodzimym, rud

pierwiastkw promieniotwrczych, siarki rodzimej, soli kamiennej, soli potasowej, soli potasowomagnezowej, gipsu i anhydrytu, kamieni szlachetnych, bez wzgldu na miejsce ich wystpowania, s objte wasnoci grnicz. 2. Wasnoci grnicz s objte take zoa wd leczniczych, wd termalnych

i solanek. Prawo wasnoci grniczej przysuguje Skarbowi Pastwa. 3. Zoa kopalin niewymienionych w ust. 1 i 2 s objte prawem wasnoci nieruchomoci gruntowej.

Eksploatacja z jest moliwa po uzyskaniu odpowiedniej koncesji Koncesja - wydane przez organ administracji upowanienie do wykonywania okrelonej

dziaalnoci gospodarczej i czerpania z niej korzyci

Koncesji w zakresie z kopali wymaga: - poszukiwanie lub rozpoznawanie z kopalin - wydobywanie kopalin ze z

Przedsibiorca grniczy - ten, kto posiada koncesj na prowadzenie dziaalnoci regulowanej ustaw (pgig) Zakad grniczy - wyodrbniony technicznie i organizacyjnie zesp rodkw sucych

bezporednio do wykonywania dziaalnoci regulowanej ustaw w zakresie wydobywania

kopalin ze z w tym: - wyrobiska grnicze, - obiekty budowlane - urzdzenia oraz instalacje Obszar grniczy - przestrze, w granicach ktrej przedsibiorca jest uprawniony do wydobywania kopaliny oraz prowadzenia robt grniczych niezbdnych do wykonywania koncesji Teren grniczy - przestrze objta przewidywanymi szkodliwymi wpywami robt grniczych

zakadu grniczego
Wyrobisko grnicze przestrze w nieruchomoci gruntowej lub grotworze powstaa w wyniku robt grniczych;

Ruch zakadu grniczego prowadzi si w sposb zgodny z przepisami prawa, w szczeglnoci na podstawie planu ruchu zakadu grniczego, a take zgodnie z zasadami techniki grniczej. Plan ruchu zakadu grniczego okrela: 1) struktur organizacyjn zakadu grniczego, w szczeglnoci przez wskazanie stanowisk osb kierownictwa i dozoru ruchu;

2) szczegowe przedsiwzicia niezbdne w celu zapewnienia:

wykonywania dziaalnoci objtej koncesj, bezpieczestwa powszechnego, bezpieczestwa poarowego, bezpieczestwa osb przebywajcych w zakadzie grniczym, w szczeglnoci dotyczce bezpieczestwa i higieny pracy, racjonalnej gospodarki zoem, ochrony elementw rodowiska, ochrony obiektw budowlanych,

zapobiegania szkodom i ich naprawy.

TECHNOLOGIE EKSPLOATACJI Z W GRNICTWIE ODKRYWKOWYM

Kopaliny eksploatowane odkrywkowo

Kopaliny skalne
W zalenoci od genezy kopaliny skalne dziel si na nastpujce typy
Typ Skalny surowiec mineralny
Granity Sjenity Gabra Surowce skaleniowe leukogranity Porfiry Diabazy Trachity Bazalty Fonololity Melafiry Andezyty Tufy porfirowe

Magmowe gbinowe

Magmowe wylewne

Metamorficzne

Gnejsy upki fylitowe (dachwkowe) Amfibolity upki yszczykowe Hornfelsy Kwarcyty metamorficzne upki kwarcytowe Serpetynity Wapienie krystaliczne (marmury waciwe)

W zalenoci od skadu mineralnego skalne surowce osadowe dzieli si na grupy

Typ Grupa Osadowe Wglanowe Skalny surowiec mineralny Wapienie Wapienie zbite(marmury) Margle Opoki Kreda piszca Kreda jeziorna Dolomity Siarczanowe Gipsy Anhydryty Alabaster Ilaste Kaoliny Iy biaowypalajce si Iy kamionkowe Iy i upki ogniotrwae Iy i upki ceramiczne Bentonity Ochry Krzemionkowe Piaskowce kwarcytowe Piaskowce Diatomity Chalcedonity Krzemienie Ziemia krzemionkowa Okruchowe Piaski szklarskie Piaski formierskie Piaski budowlane Piaski posadzkowe wiry

Kopalnia Turw
Miszo nadkadu Miszo zoa - wgla Gboko odkrywki 40 m 14 - 19 m 170 - 240 m

Udostpnienie zoa Cel:

- zdjcie nadkadu
- uformowanie poziomw eksploatacyjnych w zou - wykonanie odpowiednich pek transportowych dla kopaliny i nadkadu

Zasadnicze czynniki decydujce o miejscu udostpniania zoa:

- rzeba terenu i oglne warunkt geologiczne - kocowy zarys i graniczna gboko wyrobiska odkrywkowego - elementy zalegania zoa jakociowa charakterystyka zoa - fizyczne i mechaniczne waciwoci kopaliny - zasoby kopaliny uytecznej - miejsce zwaowania zewntrznego - wspczynnik nadkadu

Sposoby udostpnienia: Bezporednie - bez budowy wyrobiska udostpniajcego - w zoach pytko zalegajcych (torfy, piaski, gliny

i nadkad ok. IM.)

- w zoach kamienia budowlanego i drogowego w formie masyww skalnych (w zboczu na poziomie drg transportowych) przykrytych cienk warstw nadkadu. Usuwanie nadkadu spycharkami lub koparkami ykowymi + transport samochodowy.

Wkopami
- w zoach pokrytych nadkadem oraz o duej miszoci wymagajcych przygotowania duej iloci piter.

Rodzaje wyrobisk w grnictwie odkrywkowym W zalenoci od pooenia w stosunku do terenu otaczajcego rozrnia si wyrobiska:

Stokowe

Wgbne

Stokowo - wgbne

Pitra Pitro eksploatacyjne-pe (w kopalinie, kopalinowe) poziomami; Pitro nadkadowe-pn (w nadkadzie) u; Pitro zwaowiska-pz (zwau) Wysoko : pe, pn, pz warunkuj parametry geotechniczne urabianych lub zwaowanych ska mas, pionowe zasigi maszyn lub urzdze urabiajcych (koparki) lub zwaujcych ( zwaowarki) oraz oraz sposoby ich pracy Pitro nadpoziomowe Pitro urabiane, zwaowane nadpoziomowe; Pitro podpoziomowe Pitro urabiane,zwaowane podpoziomowo;

Skarpy skarpa kopalinowa (w zou) - skarpa utworzona w kopalinie. skarpa nadkadowa - skarpa utworzona w nadkadzie. skarpa zwaowiska (zwaowa) - skarpa utworzona w wyniku zwaowania skarpa ruchoma skarpa na ktrej prowadzi si urabianie

(skarpa eksploatacyjna) lub zwaowanie

skarpa staa skarpa na ktrej nie prowadzi si urabiania lub zwaowania

Zbocza
zbocze wyrobiska (zw) - powierzchnia ukadu poziomw cian (skarp, ociosw) pomidzy dnem wyrobiska i jego obrzeem grnym zbocze zwaowiska (zz) - powierzchnia ukadu poziomw i skarp pomidzy podoem zwau i jego grn powierzchni (wierzchowin); Warunki statecznoci oraz parametry skarp, cian, ociosw i zboczy dla zw i zz okrela si na podstawie oblicze geotechnicznych zbocze ruchome wyrobiska (eksploatacyjne) lub zwaowiska zbocze na ktrym co najmniej jedna skarpa jest skarp ruchom zbocze stae wyrobiska lub zwaowiska - zbocze ktrego wszystkie skarpy s skarpami staymiw ktrym wystpuj gwnie trasy transportowe.

Systemy eksploatacji

Systemy postpu eksploatacji (przesuwania si frontu robt) W zalenoci od ksztatu zoa stosuje si odpowiadajcy mu system postpu eksploatacji

rwnolegy - dla z o ksztacie wyduonym zblionym do rwnolegoboku wachlarzowy - dla z o ksztacie zblionym do trjkta, koa, wycinka koa. oraz poczenie tych dwch systemw.

Eksploatacja na bloki

Eksploatacja na bloki Podstawowe cechy ska umoliwiajce eksploatacj zoa na bloki: bloczno - okrelona szczelinowatoci, ogranicza

maksymalny wymiar i ksztat blokw

naturalna podzielno - charakterystyczna dla skay zdolno do atwiejszego" dzielenia si w okrelonych

kierunkach

Wykonanie wcinki z zastosowaniem piy wiertniczej

Na proces uzyskiwania bloku z calizny skadaj si nastpujce etapy:

1.Odspojenie od calizny duego bloku (monolitu) o masie dochodzcej nawet do kilku tysicy ton
2. Podzia odspojonego monolitu na mniejsze bloki (czci) o wymiarach okrelonych parametrami urzdze transportowych zastosowanych w wyrobisku, maszyn obrbczych wzgldnie wymiarami produktw.

Metoda urabiania

Sposb urabiania
Klinowanie rczne Klinowanie mechaniczne Rozpieranie

Urzdzenia, narzdzia
Kliny zwykle kliny trjdzielne Rozupiarki jednotokowe i wielotoczkowe Urzdzenie z elementami elastycznymi wypenionymi wod - .sznur wodny" Substancje pczniejce Wrbiarki tarczowe, kombajny tarczowe Wrbiarki z frezem tarczowym

Rozupywanie

Mechaniczne Przecinanie

Wrbiarki z acuchem wrbowym Wrbiarki z tam z wkadkami diamentowymi Piy linowe z wkadkami diamentowymi

Termiczne Hydrauliczne

Palniki termiczne Urzdzenie do ciecia strumieniem wody po wysokim cinieniem

Sposb urabiania Strzelanie szczelinow e Materiaem wybuchowym Strzelanie otworami krtkimi Metoda urabiania

Urzdzenia, narzdzia Proch strzelniczy, czarny

Perforowaniem odlegoc w (pita wiertnicza) jednej paszczynie i pod jednym katem

Proch strzelniczy Lont detonacyjny adunki maorednicowe wyduone Wykonywanie Wiertnice jedno lub otworw w wielowiertarkowe (perforatory), jednakowej rednica wiercenia 25 - 42 mm Wiertnica (wbiarka), rednica wiercenia 60 - 105) mm

Rozupywanie Rozupywanie klinowaniem. Najstarsza metoda odspajania i dzielenia blokw stosowana do wszystkich rodzajw ska w ktrej wykorzystuje si wystpujc w skaach naturaln zdolno do dzielenia si, tzw. podzielno. Klinowanie rczne
Kliny zwyke

Kliny tpe

Kliny trjdzielne

Klinowanie mechaniczne - zamiast klinw stosuje si rozupiarki hydrauliczne, ktrych kocwki robocze rozszczepiajce ska umieszcza si podczas klinowania w otworach wywierconych wiertarkami

Rozupywanie rozpieraniem - dzielenie blokw za pomoc: tzw. sznura wodnego

materiaw pczniejcych - suche, proszkowe mieszaniny, ktre po zmieszaniu z wod umieszczone w otworach hydratyzuj, zwikszaj objto daj cinienie 30 - 40 Mpa.

D PROCES TECHNOLOGICZNY

Odspajanie przy uyciu zaprawy murarskiej czarny granit

61

Przecinanie skay.
Przecinanie wrbiarkami tarczowymi - stosowane do wykonywania wrbw i odcinania blokw o niewielkich wymiarach w skaach mikkich, tufach, wapieniach muszlowych,

Przecinanie wrbiarkami: - z acuchem wrbowym

z tam z wkadkami diamentowymi

C Narzdzia do cicia

66

Narzdzia na acuchu

B STOSOWANE MASZYNY

Wrbiarka acuchowa
68

B STOSOWANE MASZYNY

Wrbiarka acuchowa
69

B STOSOWANE MASZYNY

Samojezdna wrbiarka acuchowa

70

B STOSOWANE MASZYNY

Wrbiarka acuchowa samojezdna stosowana w kopalniach podziemnych

71

Przecinanie pi linow z wkadkami (tulejkami) diamentowymi

stosowane do wykonywania wrbw i odspajania blokw we wszystkich rodzajach ska. Elementem tncym jest lina stalowa z naoonymi tulejkami diamentowymi. Cicie nastpuje po przecigniciu liny przez wczeniej wykonane w skale dwa prostopade do siebie otwory i poczenie jej w tzw. lin bez koca. Cicia mona wykonywa w paszczynie pionowej i poziomej

Lina - stalowa przeciwzwita,stanowica rdze na ktrym mocuje si tulejki z warstw diamentow. rednica liny 5-6 mm, grubsza do cicia w zou, ciesza do cicia blokw i profili
Warstwa ochronna- tworzywo sztuczne lub guma dla ska twardych, spryny metalowe dla ska mikkich czy tulejki z lin ,zabezpiecza przed przecieraniem liny i rozkrcaniu si przerwanych drutw

Tulejki diamentowe galwanizowane, spiekane rednica tulejek - 10 - 11 mm, 30 - 40 szt/m - cicie granitw

27 - 30 szt/m cicie marmurw

wapieni, trawertynw, Prdko przesuwania liny: 19 - 28 m/s cicie granitw 33 - 45 m/s cicie marmurw, wapieni, trawertynw.

Maszyna do cicia link diamentow (60 HP)

Wycinanie monolitu pit linow diamentow a - wykonanie wrbu; b,c - wykonanie wcinki pionowej i poziomej; d - odcicie monolitu od calizny

Wykonywanie wrbw palnikiem termicznym Stosowane do wykonywania

wrbw w skaach zawierajcych powyej 20 % krzemionki, gwnie granitw.

Wykonanie wrbu palnikiem termicznym - szeroko wrbu 10 - 12 cm

Wykonanie wcinki z wykorzystaniem piy wiertniczej i palnika termicznego

Wykonywania wrbw strumieniem wody pod wysokim cinieniem

Sposb pracy:

Strumie wody z dyszy wykonujcej ruch oscylacyjny tworzy w skale

szczelin o szerokoci 44 - 66 mm Trwao dyszy - ok. 100 m2 cicia

Urzdzenie do wycinania blokw strumieniem wody

Urabianie wierceniem (perforowanie ska - pia wiertnicza).

Stosowane do wszystkich rodzajw ska Zasada urabiania:

Metoda l Wywiercenie wiertnicami (perforatorami) w urabianej skale szeregu rwnolegych otworw (piy wiertniczej: o rednicy 28 - 40 mm, pod jednym ktem. w jednakowej odlegoci 25 - 35 cm, w jednej paszczynie pionowej lub poziomej Metoda II Wykonanie wrbu (szczeliny) wrbiark przez wywiercenie otworw: pilotujcych o rednicy np.: 89 mm rozwiercajcych o rednicy, np. 102 mm, midzy otworami wywierconymi pilotujcymi.
.

Perforatory - wiertnice specjalnej konstrukcji, wyposaone w ramy prowadnicze i wsporniki, mocujce l do 4 wiertarek o napdzie pneumatycznym lub hydraulicznym.

Typy perforatorw przesawne (adowark lub dwigiem) kotwione do skay w miejscu wykonywania wierce mocowane do wysignikw urzdze nonych (cignikw specjalistycznych lub koparek) samojezdne z wasnym napdem

Metoda II

Ukad otworw wykonanych wrbiark

Urabianie materiaem wybuchowym stosuje si do wykonywania odspojonych blokw. wrbw, odspajania i dzielenia

Strzelanie gwnie otworami krtkimi z wykorzystaniem nastpujcych materiaw wybuchowych. prochu czarnego

lontu detonujcego zwykle pentrytowego

adunkw MW bryzantycznego (rednica adunku znacznie mniejsza od rednicy otworu)

Podstawowe metody strzelania

Metoda strzelania dugimi otworami

Zastosowanie Strzelanie masowe urabianie na kruszywa

krtkimi otworami (zwykymi)

otworowe na bloki pomocnicze na bloki

Urabianie na bloki

rozszczepkowe
szczelinowe

Strzelanie pomocnicze

Strzelanie dugimi otworami

Strzelanie dugimi otworami

Podstawowe efekty strzelania

Dezintegracja orodka, czyli odspojenie i rozdrobienie urabianej objtoci ska, Odspojenie i przemieszczenie urabianej objtoci, skay, tj. utworzenie usypu urobku o okrelonych parametrach fizycznych i geometrycznych Drgania sejsmiczne podoa wok miejsca strzelania; Rozrzut odamkw skalnych, Podmuch powietrza, Emisja gazw i pyw

Eksploatacja Wgla Brunatnego Urabianie

Dziaanie koparek wielonaczyniowych: Naczynia kopice, tj. czerpaki, umieszczone w rwnych

odstpach na acuchu lub kole wykonuj dwa ruchy - wzdu acucha lub po obwodzie koa czerpakowego i drugi - prostopady do niego

dajce ruch wypadkowy

Koparki wieloczerpakowe

Nowa koparka do utworw trudnourabialnych typu KWK-910.

Podstawowe zespoy konstrukcyjne koparek wielonaczyniowych: - podwozie z ukadem jezdnym - gsienicowym, szynowym lub kroczcym), - nadwozie obrotowe - mechanizm obrotu, urabiania, manewrowania

wysignikiem,
- wysignik urabiajcy; acuchowy lub wyposaony w koo czerpakowe

- wysignik zaadowczy - odprowadzanie urobku na rodki transportu.

Systemy urabiania
Czoowy zabierkowy

cianowy

Eksploatacja Wgla Brunatnego Zwaowanie

Zwaowarki

Systemy transportu przy zwaowaniu

Transport przenonikami tamowymi

Eksploatacja spod wody

Eksploatacja kruszyw naturalnych piaskw i wirw Koparkami: 1.Urabiajcymi z ldu: - ykowymi - zgarniakowymi

- wieloczerpakowymi
2. Pywajcymi: - ykowymi

- chwytakowymi
- ssco-refulujcymi - hydropneumatycznymi

Systemy pracy koparek:

- cianowy - zabierkowy Transport urobku: - przenonikami tamowymi

- pywajcymi przenonikami tamowymi

- barkami
- rurocigami