PROJEKT

Komisja Nadzoru Finansowego

Rekomendacja S
dotyczca dobrych praktyk w zakresie zarzdzania ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie
PROJEKT

Warszawa, XX 2013 r.

PROJEKT

Wstp
Dokument wydany jest na podstawie art. 137 pkt 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tj. Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665, z pn. zm.) i stanowi zbir zasad dotyczcych dobrych praktyk w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. Wydanie zmienionej Rekomendacji S wynika z dowiadcze rozwoju akcji kredytowej, jak rwnie z dowiadcze i wnioskw wynikajcych z kryzysu finansowego, jaki dotkn globaln gospodark w ostatnich latach, u ktrego podstaw leao m.in. nadmierne rozlunienie standardw kredytowych w obszarze kredytw mieszkaniowych i nadmierne zaduenie czci gospodarstw domowych. Z zakresu Rekomendacji wyczono ekspozycje kredytowe finansujce nieruchomoci, ktre nie s zabezpieczone hipotecznie, co wynika ze szczeglnego charakteru nalenoci hipotecznych. Za takim wyczeniem przemawiaj nastpujce przesanki: zabezpieczenie hipoteczne, ktre ma szczegln charakterystyk zmian wartoci w porwnaniu z innymi rodzajami zabezpiecze, znacznie duszy, ni w przypadku innych kredytw, okres kredytowania, do czste zabezpieczanie kredytu na kredytowanej nieruchomoci.

W Rekomendacji uwzgldniono dotyczce kredytowania w walutach obcych zalecenia Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ang. ESRB), rekomendacje Narodowego Banku Polskiego, Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego, jak te rekomendacje innych organizacji i cia kolegialnych odpowiedzialnych za kwestie stabilnoci systemu finansowego w skali midzynarodowej. Podczas projektowania zmian regulacyjnych, dokonano rwnie przegldu rozwiza regulacyjnych oraz praktyki midzynarodowej i niektre z tych rozwiza uwzgldniono przy opracowaniu ostatecznego ksztatu Rekomendacji. Celem dziaa regulacyjnych jest zapewnienie wysokiej jakoci generowanej przez banki akcji kredytowej, co ley w interesie nie tylko bankw, ale take wszystkich innych uczestnikw rynku nieruchomoci, jak rwnie gospodarki. Jednym z celw dziaa regulacyjnych jest te stworzenie solidnych fundamentw dla rozwoju rynku instrumentw dunych opartych o jednorodne portfele kredytw mieszkaniowych. Zwaywszy na negatywne dowiadczenia ostatnich lat, warunkiem sukcesu rozwoju tego rynku jest generowanie akcji kredytowej w oparciu o portfele kredytw o wysokiej jakoci i wzgldnie prostym do oszacowania ryzyku, a to wymaga m.in. odpowiednich parametrw tych kredytw (waluty kredytu, okresu kredytowania, LtV, DtI). Tylko taka oferta moe zapewni zainteresowanie ze strony inwestorw oraz dugookresowe bezpieczestwo tego rynku. Konieczno podjcia dziaa regulacyjnych wynika take z tego, e banki prowadzc wasn dziaalno nie s w stanie uwzgldni ryzyka systemowego wynikajcego z ich dziaalnoci. Naturalne jest to, e ich strategie dziaania obejmuj krtkie lub rednie okresy i opracowywane s czsto z punktu widzenia krtkoterminowych celw danej instytucji, a nie caego sektora bankowego i gospodarki. Trzeba te zwrci uwag, na zjawisko negatywnej presji konkurencji, ktre powoduje e banki stosujce bardziej ostrone modele rozwoju mog by wypierane z rynku przez banki akceptujce istotnie wyszy poziom ryzyka. Jednoczenie ryzyko wygenerowane przez te banki moe by przenoszone do bankw zarzdzanych w oparciu o konserwatywne standardy, w szczeglnoci przez obcienia na rzecz systemu gwarantowania depozytw. Dlatego niezbdne s dziaania regulacyjne ze strony instytucji nadzorczych, ktre z jednej strony nie powinny ogranicza rozwoju sektora, a z drugiej musz zapewni jego bezpieczne i stabilne funkcjonowanie w dugim okresie, co ma kluczowe znaczenie dla stabilnego rozwoju gospodarki.
2

PROJEKT

W kontekcie ryzyka zwizanego z portfelem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie naley mie te na uwadze: ograniczon pynno na rynku nieruchomoci, co rodzi obawy o skuteczno realizacji zabezpiecze oraz jej ewentualny wpyw na sytuacj na rynku nieruchomoci, niezadowalajce bazy danych o rynku nieruchomoci, brak dugookresowych dowiadcze uczestnikw tego rynku w Polsce, trudnoci w oszacowaniu szkodowoci portfela kredytw hipotecznych oraz nisk skuteczno dochodzenia tych roszcze przez banki, ograniczony zakres posiadanych przez banki procedur dotyczcych monitorowania wartoci i jakoci zabezpiecze, brak wypracowanych standardw w zakresie aspektw z egzekucj nalenoci oraz z realizacj zabezpieczenia. socjalnych zwizanych

W stosunku do postanowie dotychczas obowizujcej Rekomendacji S, w niektrych obszarach nastpio zagodzenie lub uelastycznienie dziaa regulacyjnych, a w niektrych zasza konieczno ich zacienienia lub doprecyzowania (m.in. w zakresie relacji z klientami oraz roli rady nadzorczej). W szczeglnoci zmiany dotycz kwestii: kredytw walutowych, dugoci maksymalnego okresu kredytowania, dugoci maksymalnego okresu branego dla potrzeb wyliczania zdolnoci kredytowej, limitw naoonych na wskanik DtI oraz LtV, jak te minimalnego wkadu wasnego oraz klientw otrzymujcych nieregularne lub niestabilne dochody. W kontekcie dokonanych zmian regulacyjnych trzeba stwierdzi, e nadmierne poluzowanie regulacyjne mogoby przynie skutek odwrotny do zamierzonego. W szczeglnoci, zbyt due zagodzenie zasad badania zdolnoci kredytowej mogoby prowadzi do nieuzasadnionego wzrostu cen nieruchomoci (zwaszcza w poczeniu z moliwym poluzowaniem polityki pieninej), a tym samym do pogorszenia sytuacji przecitnych gospodarstw domowych na rynku nieruchomoci, ktre musiayby zacign wysze zobowizania w celu zakupu tej samej nieruchomoci.

Obszary objte Rekomendacj Wszystkie rekomendacje odnosz si do ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie i odnosz si do nastpujcych obszarw: 1. zarzd i rada nadzorcza, 2. identyfikacja, pomiar i ocena ryzyka ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, 3. zabezpieczenia, 4. monitorowanie i raportowanie w zakresie ryzyka ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, 5. kontrola wewntrzna, 6. relacje z klientami. Poszczeglne Rekomendacje s wskazaniem przez KNF podanego sposobu prowadzenia przez bank dziaalnoci, w tych przypadkach, gdy przepisy prawa nie reguluj tego lub czyni to
3

PROJEKT

w sposb niedookrelony, a istniej przesanki dla uksztatowania dobrej praktyki rynkowej w obszarze ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. Rekomendacje stanowi ramy dla poprawnej identyfikacji, zarzdzania i nadzoru ryzyka ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie; s zbiorem zalece w stosunku do wewntrznych systemw kontroli, ktre porednio i bezporednio powinny zapewnia integracj rekomendacji w ramach wszystkich procesw zwizanych z ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie. Rekomendacja S przewiduje, i proces kredytowania w zakresie ekspozycji zabezpieczonych hipotecznie bdzie wynika z zasad polityki opracowanych przez bank i zatwierdzonych przez zarzd banku, a cay proces bdzie podlega nadzorowi ze strony rady nadzorczej banku. Ze wzgldu na wielko zgromadzonych aktyww, prowadzon polityk, dowiadczenie oraz stopie konkurencji na danym rynku, wystpuj pomidzy poszczeglnymi bankami znaczne rnice co do wartoci, jakoci i struktury portfela takich ekspozycji kredytowych. Polityka kredytowa bankw powinna by zatem wypadkow regulacji i limitw ustalonych przez wadze nadzorcze oraz wewntrzbankowych standardw. Rekomendacje nie dotycz obszarw ujtych bezporednio w innych regulacjach, takich jak: wymogi kapitaowe, ryzyko kursowe i ryzyko stopy procentowej ponoszone przez bank, pynno itp. Kwestie te zostay ujte tylko w zakresie niezbdnym dla stosowania danej rekomendacji. Zakres stosowania Rekomendacja S odnosi si do wszystkich bankw objtych przepisami prawa polskiego. W odniesieniu do niektrych bankw, ze wzgldu na ich specyfik, skal dziaalnoci oraz moliwo generowania ryzyka systemowego, Rekomendacja wprowadza dodatkowe wymogi. Przypadki te dotycz bankw, dla ktrych udzia portfela ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie przekracza 2% wartoci ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie dla caego sektora bankowego w Polsce1. Na potrzeby niniejszej Rekomendacji banki te zostay okrelone jako banki istotnie zaangaowane. Bank powinien raz do roku okrela poziom udziau w rynku, na podstawie publikowanych przez KNF danych dla caego rynku wedug stanu na koniec roku2. Z wyczeniem tych obszarw, gdzie ze wzgldu na specyfik dziaalnoci niektre banki zostay potraktowane odmiennie ni pozostae, wszystkie rekomendacje odnosz si bezporednio do bankw uniwersalnych, bankw spdzielczych oraz bankw hipotecznych, o ile zakres rekomendacji nie zosta odrbnie uregulowany ustaw o listach zastawnych i bankach hipotecznych oraz aktami niszego rzdu wydanymi na jej podstawie. Wskazane wyczenie dotyczy bankw istotnie zaangaowanych w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie, na ktre zostay naoone dodatkowe wymogi okrelone w uzupenieniu do poszczeglnych rekomendacji, ktre zawarte s w: Rekomendacji 1.5., Rekomendacji 5.2., Rekomendacji 10.4., Rekomendacji 11.2.e, 11.6., Rekomendacji 13.6., Rekomendacji 15.8., Rekomendacji 16.1., Rekomendacji 19.4., 19.5. oraz Rekomendacji 22.6. W przypadku bankw spdzielczych dziaajcych w zrzeszeniu oczekiwaniem nadzoru jest, aby postanowienia dotyczce przyjmowanej polityki byy opracowywane przy wsparciu bankw zrzeszajcych, z uwzgldnieniem indywidualnej specyfiki i profilu ryzyka kadego zrzeszonego

Dyrektywa CRD podaje kryteria systemowoci, w zwizku z definicj systemowo wanych oddziaw instytucji kredytowych. Jednym z kryteriw jest 2% udzia oddziau w depozytach sektora bankowego kraju goszczcego. 2 Dane s publikowane przez KNF w terminie do 15 lutego kolejnego roku.

PROJEKT

banku oraz zasady proporcjonalnoci. Skala dziaalnoci decydowa powinna o zakresie i stopniu zaawansowania przyjmowanych procedur. Proces tworzenia regulacji wewntrznych w tych bankach, pomimo aktywnej roli banku zrzeszajcego, nie moe jednak sta w sprzecznoci ze zdefiniowanym w poszczeglnych rekomendacjach zakresem obowizkw i odpowiedzialnoci statutowych organw zrzeszonych bankw spdzielczych. Naley zaznaczy, e polityka i procedury powinny by adekwatne do skali prowadzonej dziaalnoci, stopnia zoonoci struktury i terenu dziaania banku. Im s one wiksze, tym wiksze powinny by wymagania dotyczce przyjtych rozwiza. Banki spdzielcze o znacznej wielkoci, w tym zwaszcza banki o funduszach wasnych przekraczajcych rwnowarto 5 mln euro (przeliczon wedug redniego kursu wynikajcego z tabeli kursw ogaszanej przez Narodowy Bank Polski, obowizujcego na koniec roku poprzedzajcego rok osignicia okrelonego poziomu funduszy wasnych), powinny posiada procedury w peni uwzgldniajce wymagania zawarte w rekomendacjach. Postanowienia rekomendacji dotyczce systemu kontroli wewntrznej stosuje si odpowiednio w stosunku do bankw spdzielczych, w ktrych zgodnie z art. 10 ustawy Prawo bankowe kontrola wewntrzna wykonywana jest przez bank zrzeszajcy. Rekomendacja zwraca take uwag na istotne znaczenie tworzenia baz danych dotyczcych rynku nieruchomoci (zarwno wewntrznych jak i zewntrznych). Funkcjonowanie tego typu baz danych moe by w znacznym stopniu pomocne w sporzdzaniu ocen wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci oraz jej monitorowania, a tym samym sprzyja zwikszeniu jakoci utrzymywanych przez banki zabezpiecze hipotecznych. Banki powinny korzysta z wasnych baz danych lub jeli ich nie posiadaj, z zewntrznych baz danych. Wytyczne w tym zakresie zawarte s w Rekomendacji J. Postanowienia Rekomendacji S, ktre maj na celu wyeliminowanie nadmiernego ryzyka, wprowadzaj ograniczenia dziaalnoci kredytowej bankw. Wynikajca std ich sabsza pozycja konkurencyjna wobec dziaajcych na polskim rynku podmiotw podlegajcych jurysdykcji pastw obcych musiaaby nieuchronnie prowadzi do wzrostu ryzyka systemowego. Dlatego, kierujc si zasad dobra oglnego, a take w celu ograniczenia ryzyka systemowego, Komisja Nadzoru Finansowego oczekuje, e oddziay instytucji kredytowych w Polsce bd w odpowiednim zakresie przestrzega postanowie Rekomendacji S, w szczeglnoci rekomendacji 1, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 15, 25 oraz 26.

Komisja Nadzoru Finansowego oczekuje, e Rekomendacja S dotyczca dobrych praktyk w zakresie zarzdzania ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie, stanowica zacznik do uchway Nr /2012 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia .. 2012 r. (Dz. Urz. KNF poz. .), zostanie wprowadzona nie pniej ni do dnia2013 r.

PROJEKT

Sowniczek poj
Na potrzeby Rekomendacji S ponisze terminy oznaczaj: 1. Apetyt na ryzyko wyraony w postaci wskanikw ilociowych, wyznaczony przez bank maksymalny, dopuszczalny poziom ekspozycji na ryzyko ekspozycji zabezpieczonych hipotecznie. 2. Bank istotnie zaangaowany bank, w ktrym warto bilansowa brutto portfela ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie przekracza 2% wartoci ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie dla caego sektora bankowego. Bank okrela ten udzia wedug publikowanych przez KNF danych na koniec roku poprzedniego. 3. Bankowa baza danych wystandaryzowane wewntrzne oraz zewntrzne (midzybankowe) zbiory danych prowadzone dla celw oceny ryzyka kredytowego przez bank lub instytucje, o ktrych mowa w art. 105 ust. 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665, z pn. zm.). 4. Bankowo-hipoteczna warto nieruchomoci warto nieruchomoci ustalon zgodnie z art. 2, pkt. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych (t.j.: Dz. U. z 2003 r., Nr 99, poz. 919, z pn. zm.). 5. Baza danych gospodarczych wystandaryzowane wewntrzne oraz zewntrzne (midzybankowe) zbiory danych pozwalajce na gromadzenie i przetwarzanie danych na temat ekspozycji kredytowych, historii ich spat oraz terminowoci wywizywania si z zobowiza finansowych klientw banku, prowadzone przez bank lub instytucje, o ktrych mowa w ustawie z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostpnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych (Dz. U. Nr 81, poz. 530, Nr 182, poz. 1228 i Nr 217, poz. 1427). 6. Baza danych o rynku nieruchomoci niezalene od banku wystandaryzowane systemy gromadzenia i przetwarzania danych, w ktrych gromadzone s w sposb systematyczny dane o rynku nieruchomoci, obejmujce w szczeglnoci charakterystyki nieruchomoci oraz informacje dotyczce cen i wartoci nieruchomoci umoliwiajce przeprowadzanie analiz i monitorowanie zjawisk zachodzcych na rynku nieruchomoci. Dane wprowadzane do bazy mog pochodzi ze rde bankowych lub wiarygodnych rde pozabankowych. 7. Detaliczna ekspozycja kredytowa ekspozycja kredytowa wobec osoby fizycznej, udzielona na cele niezwizane z dziaalnoci gospodarcz lub prowadzeniem gospodarstwa rolnego, z wyczeniem ekspozycji kredytowej niezabezpieczonej hipotecznie. 8. Ekspozycja kredytowa bilansow naleno z tytuu kredytw i poyczek, skupionych wierzytelnoci, czekw i weksli, zrealizowanych gwarancji, innych wierzytelnoci o podobnym charakterze oraz udzielone zobowizanie pozabilansowe. 9. Ekspozycja kredytowa zabezpieczona hipotecznie ekspozycj kredytow, w przypadku ktrej dominujce zabezpieczenie w postaci hipoteki zostao ju ustanowione albo stanowi zabezpieczenie docelowe. Jeeli w niniejszej Rekomendacji mowa jest o ekspozycji kredytowej zabezpieczonej na nieruchomoci, rozumie si przez to ekspozycj kredytow zabezpieczon hipotecznie. Jako ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie naley take traktowa ekspozycje kredytowe, ktre speniaj cznie ponisze warunki: 1) zwizane s z finansowaniem innych obszarw ni nieruchomoci,
6

PROJEKT

2) oprcz zabezpieczenia w postaci hipoteki, zabezpieczone s rwnie innymi zabezpieczeniami, jako ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie naley traktowa ekspozycje kredytowe, w przypadku ktrych: 1) pierwotny okres ich zapadalnoci jest duszy ni trzy lata, oraz 2) hipoteka jest lub bdzie zabezpieczeniem dominujcym i zmiana wartoci nieruchomoci stanowicej zabezpieczenie moe mie istotny wpyw na wycen ekspozycji kredytowej. 10. Indywidualnie istotna ekspozycja kredytowa ekspozycj kredytow, w przypadku ktrej zmiana wartoci moe mie istotny wpyw na wynik finansowy banku. Bank zobowizany jest do okrelenia, ktre ekspozycje kredytowe s dla niego indywidualnie istotne. Kryteria wyznaczania ekspozycji indywidualnie istotnych powinny by dostosowane do profilu ryzyka banku. Niezalenie jednak od wewntrznych ustale banku, za indywidualnie istotne ekspozycje kredytowe naley uznawa ekspozycje, ktre przekraczaj rwnowarto 3 mln euro lub stanowi wicej ni 5% funduszy wasnych banku. 11. Klient detaliczny osob fizyczn ubiegajca si w banku o detaliczn ekspozycj kredytow lub posiadajc w banku detaliczn ekspozycj kredytow. 12. Monitorowanie wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci oszacowanie przez bank moliwej do uzyskania wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci w ramach procesu monitorowania zmian cen nieruchomoci przyjtych jako zabezpieczenie danej ekspozycji kredytowej, dokonane w dowolnym momencie obowizywania umowy kredytu w oparciu o metody statystyczne lub na podstawie analizy rynku nieruchomoci. 13. Ocena wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci oszacowanie przez bank aktualnej wartoci nieruchomoci stanowicej zabezpieczenie kredytu, dokonane w oparciu o metody statystyczne lub na podstawie analizy rynku nieruchomoci na dzie dokonania oceny. 14. Ocena zdolnoci kredytowej ocen czy klient bdzie zdolny do spaty zacignitego kredytu wraz z odsetkami w terminach okrelonych umow, z uwzgldnieniem dwch zasadniczych obszarw: 1) analizy ilociowej polegajcej na ustaleniu wysokoci i stabilnoci rde spaty zacignitego kredytu, 2) analizy jakociowej polegajcej na ocenie cech klienta, ktre maj istotny wpyw na skonno klienta do spaty zacignitego kredytu w terminach okrelonych w umowie. 15. Walutowa ekspozycja kredytowa ekspozycj kredytow wyraon w walucie innej ni ta, w ktrej klient uzyskuje dochody lub indeksowan do takiej waluty. 16. Warto rynkowa nieruchomoci warto nieruchomoci ustalon zgodnie z art. 151 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomociami (Dz. U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603, z pn. zm.). 17. Wskanik LtV wskanik wyraajcy stosunek wartoci ekspozycji kredytowej do wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci. 18. Zabezpieczenie dominujce zabezpieczenie w postaci hipoteki, ktrej udzia stanowi ponad 50% pierwotnej wartoci danej ekspozycji kredytowej.

PROJEKT

Spis rekomendacji
Zarzd i rada nadzorcza Rekomendacja 1 Zarzd banku jest odpowiedzialny za zatwierdzenie i wprowadzenie sporzdzonej w formie pisemnej polityki zarzdzania ryzykiem portfela ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. Polityka w tym zakresie powinna wynika z zatwierdzonej przez rad nadzorcz strategii zarzdzania ryzykiem prowadzonej dziaalnoci, w szczeglnoci odzwierciedla okrelone w strategii i zaakceptowane przez rad nadzorcz banku: apetyt na ryzyko, jak rwnie maksymalne poziomy wskanika DtI oraz wskanika LtV. Rekomendacja 2 Zarzd banku powinien wyznaczy osoby odpowiedzialne za wprowadzenie i realizacj polityki banku w zakresie zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. Rekomendacja 3 Zarzd banku powinien co najmniej raz w roku dokonywa oceny przyjtej polityki w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie pod wzgldem sposobu jej stosowania oraz ewentualnej koniecznoci wprowadzenia zmian. Zarzd banku powinien poinformowa rad nadzorcz o wynikach dokonanej oceny. Rekomendacja 4 Rada nadzorcza, w ramach wypeniania swoich funkcji i odpowiedzialnoci za system zarzdzania ryzykiem w banku, powinna nadzorowa realizacj polityki zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. Rekomendacja 5 Struktura organizacyjna banku, w sposb odpowiadajcy skali dziaalnoci i profilowi ryzyka, powinna zapewnia rozdzielenie funkcji: a) sprzeday, b) akceptacji ryzyka, c) monitorowania i kontroli ryzyka ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. Identyfikacja, pomiar i ocena ryzyka ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie Rekomendacja 6 Bank powinien udziela klientom detalicznym kredytw zabezpieczonych hipotecznie wycznie w walucie, w jakiej uzyskuj oni dochd, bez wzgldu na ich sytuacj dochodow. Rekomendacja 7 Bank powinien rekomendowa klientom detalicznym okres spaty zobowiza nie duszy ni 25 lat. W przypadku podjcia przez klienta decyzji o duszym okresie spaty, bank nie powinien udzieli kredytu, ktrego okres spaty przekraczaby 35 lat. Rekomendacja 8 Przed podjciem przez bank decyzji o zaangaowaniu si w ekspozycj kredytow zabezpieczon hipotecznie, konieczna jest rzetelna i kompleksowa ocena zdolnoci kredytowej klienta w oparciu o przedstawione rda spaty zobowizania, koszty utrzymania typowe dla
8

PROJEKT

danego kredytobiorcy (w przypadku ekspozycji detalicznych), wszystkie zobowizania finansowe oraz ustalony okres kredytowania. Wymogi w zakresie dostarczanych przez klientw dokumentw niezbdnych do oceny zdolnoci kredytowej powinny pozwala na pen i obiektywn ocen zdolnoci kredytowej oraz ryzyka zwizanego z brakiem spaty zaduenia. Rekomendacja 9 Zarzd banku ustala poziomy wartoci wskanika (DtI) odnoszce si do maksymalnego poziomu relacji wydatkw zwizanych z obsug zobowiza kredytowych i innych ni kredytowe zobowiza finansowych (z ktrych klient detaliczny nie moe si wycofa tj. wynikajcych m.in. z przepisw prawa lub majcych charakter trway i nieodwoalny) do dochodw klientw detalicznych. Poziomy wskanika DtI powinny by okrelone w zatwierdzonej przez rad nadzorcz banku strategii zarzdzania ryzykiem. Rekomendacja 10 Bank nie powinien kredytowa penej wartoci nieruchomoci stanowicej przedmiot zabezpieczenia. Rekomendacja 11 W ramach procesu oceny zdolnoci kredytowej klienta detalicznego konieczne jest korzystanie przez banki z bankowych baz danych oraz, w miar moliwoci, z baz danych gospodarczych. Rekomendacja 12 Bank zaangaowany w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie przeprowadza testy warunkw skrajnych badajce wpyw czynnikw ze rodowiska wewntrznego i otoczenia zewntrznego banku na ryzyko tych ekspozycji. Zabezpieczenia Rekomendacja 13 Bank powinien posiada zasady polityki i procedury w zakresie zabezpieczania hipotecznego ekspozycji kredytowych, w szczeglnoci powinien okreli sposb oraz rodzaj przyjmowanego zabezpieczenia hipotecznego. Przyjmowane zabezpieczenia powinny spenia kryteria pynnoci, wartoci i moliwoci ich kontroli. Rekomendacja 14 Bank powinien posiada regulacje wewntrzne pozwalajce na ocen i monitorowanie wartoci zabezpiecze na nieruchomociach i ocen faktycznej moliwoci ich wykorzystania jako ewentualnego rda dochodzenia swoich roszcze. Ograniczenia zwizane z monitorowaniem powinny by brane pod uwag ju w momencie udzielania kredytu. Rekomendacja 15 Zarzd banku ustala poziomy wartoci wskanika (LtV) odnoszce si do maksymalnego poziomu relacji wartoci ekspozycji kredytowej zabezpieczonej hipotecznie do wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci, w caym okresie spaty ekspozycji. Poziomy wskanika LtV powinny by okrelone w zatwierdzonej przez rad nadzorcz banku strategii zarzdzania ryzykiem. Rekomendacja 16 Bank powinien ledzi zmiany zachodzce na rynku nieruchomoci oraz monitorowa wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci posiadanych przez bank ekspozycji kredytowych.

PROJEKT

Rekomendacja 17 Bank powinien posiada odpowiednie pisemne procedury pozwalajce na podjcie szybkich rodkw zaradczych na wypadek nieprzewidzianych zdarze skutkujcych spadkiem wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci w odniesieniu do ekspozycji kredytowych banku (spadkiem poziomu zabezpieczenia). Monitorowanie i raportowanie zabezpieczonych hipotecznie Rekomendacja 18 Bank powinien posiada systemy monitorowania ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, ze szczeglnym uwzgldnieniem procedur zapewniajcych spenienie wymogw przepisw prawa i regulacji wewntrznych. Rekomendacja 19 Bank powinien posiada wewntrzne systemy informacyjne, bazy danych oraz narzdzia analityczne, wspierajce pomiar poziomu ryzyka zwizanego z ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie. Rekomendacja 20 Bank powinien posiada zatwierdzone przez zarzd wewntrzne limity ograniczajce ryzyko kredytowe odnoszce si do caego portfela, oraz poszczeglnych rodzajw ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. Limity te powinny odzwierciedla zrnicowanie ekspozycji kredytowych i przyjtych zabezpiecze, struktur i stabilno rde finansowania oraz poziom apetytu na ryzyko banku. Rekomendacja 21 Bank powinien szczegowo analizowa struktur terminow rde finansowania i dostosowywa j do struktury terminowej aktyww. Rekomendacja 22 Bank powinien na bieco kontrolowa, czy wszystkie warunki umowy s wypeniane przez klienta oraz czy rodki finansowe wypacane przez bank wykorzystywane s zgodnie z umow. Rekomendacja 23 Bank powinien zapewni skuteczny system raportowania realizacji polityki zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie oraz poziomu ryzyka z tytuu tych ekspozycji, dostarczajcy informacji umoliwiajcych podjcie dziaa zapewniajcych utrzymanie przyjtego poziomu apetytu na ryzyko. Kontrola wewntrzna Rekomendacja 24 Bank powinien posiada efektywny system kontroli wewntrznej obejmujcy dziaalno banku w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. w zakresie ryzyka ekspozycji kredytowych

10

PROJEKT

Relacje z klientami Rekomendacja 25 Bank powinien posiada sporzdzone w formie pisemnej procedury wewntrzne okrelajce sposb i zakres informowania kadego klienta ubiegajcego si o kredyt zabezpieczony hipotecznie. Bank powinien dooy wszelkich stara, aby przekazywane klientom informacje byy zrozumiae, jednoznaczne i czytelne. Dotyczy to informacji przedstawianych zarwno przed, jak i po podpisaniu umowy. Bank powinien uwzgldnia poziom wiedzy klienta. Rekomendacja 26 W relacjach z klientami, w obszarze dziaalnoci zwizanej z ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie bank powinien stosowa zasady profesjonalizmu, rzetelnoci, starannoci oraz najlepszej wiedzy.

11

PROJEKT

I.

Zarzd i rada nadzorcza

Rekomendacja 1 Zarzd banku jest odpowiedzialny za zatwierdzenie i wprowadzenie sporzdzonej w formie pisemnej polityki zarzdzania ryzykiem portfela ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. Polityka w tym zakresie powinna wynika z zatwierdzonej przez rad nadzorcz strategii zarzdzania ryzykiem prowadzonej dziaalnoci, w szczeglnoci odzwierciedla okrelone w strategii i zaakceptowane przez rad nadzorcz banku: apetyt na ryzyko, jak rwnie maksymalne poziomy wskanika DtI oraz wskanika LtV. 1.1. Zarzd banku powinien zdefiniowa kluczowe obszary polityki zarzdzania ryzykiem portfela ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, ktre bd podlega jego bezporedniej kontroli. Zarzd banku powinien przypisa odpowiedzialno za realizacj poszczeglnych obszarw polityki zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie poszczeglnym czonkom zarzdu. Zarzd banku moe delegowa funkcje zwizane z realizacj pozostaych (poza kluczowymi) obszarw polityki na wyznaczone przez siebie osoby. Rekomenduje si, aby elementami polityki zarzdzania ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie byy w szczeglnoci: a) w zakresie identyfikacji, pomiaru i oceny ryzyka ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie zasady: oceny zdolnoci kredytowej klientw, zawierajce m.in. opis procesu akceptacji wniosku kredytowego oraz opis sposobu uwzgldniania w ocenie zdolnoci kredytowej klientw ryzyka stopy procentowej, ustalania i akceptacji zaoe i parametrw przyjmowanych w procesie oceny zdolnoci kredytowej, ustalania maksymalnej dopuszczalnej wartoci wskanika DtI, ustalania maksymalnej dopuszczalnej wartoci wskanika LtV, przyjmowania wkadu wasnego, w tym uwzgldniania rodkw pochodzcych z rzdowych programw wsparcia budownictwa mieszkaniowego, okrelania zakresu oraz sposobu dokumentowania informacji niezbdnej do oceny zdolnoci kredytowej, w tym zasady korzystania z wewntrznych i zewntrznych baz danych, wprowadzania, wykorzystywania i oceny efektywnoci statystycznych narzdzi wspierajcych ocen zdolnoci kredytowej klientw detalicznych, b) w zakresie akceptacji oraz ograniczania ryzyka ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie zasady: uwzgldniania w procesie zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie ryzyka wynikajcego ze specyfiki produktowej tych ekspozycji, okrelania akceptowalnego poziomu ryzyka dla poszczeglnych portfeli kredytowych,
12

1.2.

1.3. 1.4.

PROJEKT

uwzgldniania poziomu ryzyka z tytuu ekspozycji zabezpieczonych hipotecznie w polityce cenowej banku,

kredytowych

zabezpieczania i ograniczania ryzyka z tytuu ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, w tym szczegowe zasady ustalania i stosowania: maksymalnego poziomu portfela produktowego, maksymalnego poziomu pojedynczej ekspozycji, maksymalnego poziomu ekspozycji wobec klienta, maksymalnego poziomu zaduenia z tytuu oferowanego produktu w odniesieniu do dochodw klienta detalicznego, maksymalnego poziomu relacji wartoci ekspozycji kredytowej zabezpieczonej hipotecznie do wartoci zabezpieczenia hipotecznego, dotyczce ustalania, weryfikacji i aktualizacji wartoci zabezpieczenia, przeprowadzania testw warunkw skrajnych badajcych wpyw zmiany warunkw makroekonomicznych na moliwo spaty przez klientw detalicznych posiadanych zobowiza kredytowych, przeprowadzania testw warunkw skrajnych badajcych wpyw czynnikw ze rodowiska wewntrznego i otoczenia zewntrznego banku na ryzyko ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, ustalania, nadawania i przegldu upowanie do akceptacji ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. c) w zakresie monitorowania ryzyka ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie zasady: monitorowania przestrzegania limitw wewntrznych dotyczcych tych ekspozycji kredytowych, monitorowania portfela ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, pozwalajcego na identyfikacj zagroe pyncych z nadmiernej koncentracji wok jednej z cech (np. koncentracja ze wzgldu na typ nieruchomoci, sektor gospodarki, dugo okresu umowy, sposb oprocentowania), dla ktrej wskaniki jakociowe s znaczco gorsze, administrowania portfelem ekspozycji kredytowych, tj. gromadzenia i archiwizowania dokumentw, dotyczcych wypat kolejnych transz oraz dochodzenia roszcze w przypadku naruszenia przez dunika warunkw umowy, postpowania banku w przypadku przekroczenia wyznaczonych maksymalnych dopuszczalnych poziomw DtI i LtV. 1.5. Dodatkowymi elementami polityki zarzdzania ekspozycjami zabezpieczonymi hipotecznie, w przypadku bankw istotnie zaangaowanych w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie, powinny by: a) rodzaj i zakres analiz (w tym analiz wykonalnoci i wraliwoci) przeprowadzanych w procesie badania zdolnoci kredytowej oraz podstawowe zaoenia i parametry przyjmowane w tych analizach, b) zasady przegldu efektywnoci stosowanych narzdzi wspierajcych ocen zdolnoci kredytowej i ich zmian, c) opis i zakres stosowania, sposb wykorzystania systemw informatycznych
13

PROJEKT

1.6.

wykorzystywanych w zarzdzaniu ryzykiem ekspozycji kredytowych finansujcych nieruchomoci, d) zasady traktowania klientw detalicznych gromadzcych oszczdnoci na wkad wasny. Ustalajc polityk zarzdzania ryzykiem portfela ekspozycji zabezpieczonych hipotecznie zarzd banku powinien bra pod uwag cykliczno procesw ekonomicznych oraz zmiany zachodzce w portfelu ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie oraz na rynku nieruchomoci, jak rwnie uwzgldnia informacje z baz danych o rynku nieruchomoci, bankowych baz danych oraz, w miar moliwoci z baz danych gospodarczych. Bank powinien dokonywa porwnania jakoci portfela ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie z jakoci portfela analogicznych ekspozycji kredytowych dla caego sektora bankowego w Polsce. Polityka zarzdzania ryzykiem powinna by okresowo weryfikowana, niemniej jednak w duszej perspektywie czasu powinna by stabilna i realizowa podstawowe zaoenia strategii banku. Polityka banku powinna uwzgldnia odmienn charakterystyk ryzyka zwizan z zabezpieczeniem na nieruchomociach mieszkalnych i komercyjnych, nieruchomociach na rynku pierwotnym i wtrnym oraz potencjalnym rdem spaty ekspozycji kredytowej (np. z dochodw uzyskiwanych z nieruchomoci). Podstaw prowadzenia dziaalnoci w obszarze zwizanym z ekspozycjami zabezpieczonymi hipotecznie powinny by opracowane i wprowadzone przez bank, w formie pisemnej, procedury dotyczce zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie (tj. identyfikacj, pomiarem, monitorowaniem, kontrol oraz raportowaniem tego ryzyka). Procedury wewntrzne powinny by zgodne z przepisami prawa, zdefiniowane zgodnie ze standardami wewntrznymi oraz odpowiada charakterowi i profilowi prowadzonej przez bank dziaalnoci. Procedury wewntrzne powinny uwzgldnia m.in. skal, obszar dziaalnoci oraz zaawansowanie techniczne i organizacyjne banku. Polityka banku dotyczca zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie powinna w szczeglnoci okrela kluczowe zaoenia w odniesieniu do procedur stosowanych w przypadku zagroonych ekspozycji kredytowych oraz ekspozycji kredytowych z utrat wartoci. Wewntrzne procesy kontroli powinny umoliwia wczesn identyfikacj ekspozycji kredytowych, ktrych jako zaczyna si pogarsza. Odpowiedzialno za realizacj tych zada powinna spocz na komrce organizacyjnej banku niezalenej od komrek zajmujcych si analiz kredytow i podejmowaniem decyzji o udzieleniu kredytu.

1.7.

1.8.

1.9.

1.10. Bank powinien posiada polityk pozyskiwania dugoterminowych rde finansowania zapewniajc stabilne zarzdzanie ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. 1.11. Opracowane przez bank procedury powinny m.in. okrela tryb i metody: a) angaowania si banku w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie, w tym zadania, obowizki, kompetencje oraz zakres odpowiedzialnoci zwizane z procesem oceny zdolnoci kredytowej oraz podejmowania decyzji o zaangaowaniu si banku, stosowanego podejcia wzgldem nietypowych ekspozycji kredytowych m.in. ekspozycji o niestandardowych harmonogramach spat, w tym balonowych harmonogramach spat (np. gdy okrelona cz kapitau spacana jest jednorazowo na koniec okresu kredytowania), b) oceny i monitorowania zdolnoci kredytowej klienta,
14

PROJEKT

c) informowania klientw o ponoszonym ryzyku (w tym ryzyku stp procentowych oraz ryzyku walutowym) oraz cakowitych kosztach kredytu w zalenoci od dugoci okresu kredytowania i wysokoci wkadu wasnego, d) dokumentowania kredytowej, danych wykorzystywanych w procesie oceny zdolnoci

e) korzystania z narzdzi wspierajcych proces oceny zdolnoci kredytowej, f) zabezpieczania ekspozycji i monitorowania wartoci zabezpieczenia, g) wypaty rodkw na finansowanie nieruchomoci, h) prowadzenia monitoringu spat, restrukturyzacji i windykacji oraz spisywania nalenoci, i) dokonywania zmian warunkw umw kredytowych (zarwno na wniosek klienta jak i z inicjatywy banku) w zakresie wynikajcym z obowizujcych przepisw, j) refinansowania ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie wynikajcych z innych umw, k) monitorowania procesu zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, ze szczeglnym uwzgldnieniem procedur zapewniajcych spenienie wymogw okrelonych w przepisach prawa oraz regulacjach wewntrznych, l) raportowania (w tym zakres, czstotliwo, odbiorcw raportw, komrki odpowiedzialne za ich sporzdzenie) w obszarze procesu akceptacji, skutecznoci stosowanych zasad oceny zdolnoci kredytowej oraz ich skadowych, przestrzegania limitw, jakoci portfeli kredytowych, skutecznoci monitoringu i odzyskiwania nalenoci, skutecznoci zabezpiecze, poziomu strat kredytowych, m) wykorzystywania (w tym opis, zakres i sposb wykorzystania) systemw informatycznych stosowanych w zarzdzaniu ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, n) przeprowadzania testw warunkw skrajnych. Pozostae obszary, w ktrych wymagane jest opracowanie pisemnych procedur wewntrznych, wskazane zostay w poszczeglnych rekomendacjach. 1.12. Bank zaangaowany w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie, w ramach procesw tworzenia swoich procedur, powinien wykorzystywa informacje z bankowych baz danych oraz, w miar moliwoci z baz danych gospodarczych, m.in. w zakresie poziomu oraz historii spat zobowiza kredytowych klientw. Informacje te mog by wykorzystane przez bank do sporzdzania analiz w zakresie pozycji banku na tle caego sektora. 1.13. Przyjty w zakresie polityki wynagrodze banku system motywacyjny, powinien by powizany z zarzdzaniem ryzykiem poprzez mierniki obejmujce przestrzeganie wewntrznych regulacji majcych na celu ograniczanie ryzyka oraz przestrzegania wynikajcych z apetytu na ryzyko, wewntrznych standardw kredytowych.

Rekomendacja 2 Zarzd banku powinien wyznaczy osoby odpowiedzialne za wprowadzenie i realizacj polityki banku w zakresie zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie.
15

PROJEKT

2.1.

Osoby wyznaczone przez zarzd banku powinny by odpowiedzialne za przygotowanie, wprowadzenie i prawidowe stosowanie procedur wewntrznych zwizanych z zarzdzaniem ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. Zasady dziaania w ramach kluczowych obszarw polityki zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie powinny by zatwierdzone przez zarzd banku. Do podstawowych zada osb wyznaczonych przez zarzd banku powinno ponadto nalee: a) zapewnienie zgodnoci procedur wewntrznych z przyjt przez zarzd polityk, b) okrelenie zakresu zada, obowizkw i kontroli oraz odpowiedzialnoci poszczeglnych pracownikw, c) zapewnienie okresowej, niezalenej kontroli przyjtych procedur wewntrznych oraz sposobu ich realizacji.

2.2.

2.3.

Przyjte procedury dotyczce zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie powinny by w okrelonym przez bank trybie i terminie przedstawione pracownikom banku. Wyznaczone przez zarzd osoby powinny zapewni zapoznanie si i zrozumienie przez pracownikw stosowanych procedur oraz zapewni kontrol prawidowoci ich realizacji.

Rekomendacja 3 Zarzd banku powinien co najmniej raz w roku dokonywa oceny przyjtej polityki w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie pod wzgldem sposobu jej stosowania oraz ewentualnej koniecznoci wprowadzenia zmian. Zarzd banku powinien poinformowa rad nadzorcz o wynikach dokonanej oceny. 3.1. Ocena przyjtej polityki zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie powinna w szczeglnoci obejmowa sprawdzenie prawidowoci prowadzonej dziaalnoci oraz badanie rzetelnoci skadanych sprawozda i informacji.

Rekomendacja 4 Rada nadzorcza, w ramach wypeniania swoich funkcji i odpowiedzialnoci za system zarzdzania ryzykiem w banku, powinna nadzorowa realizacj polityki zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. 4.1. Rada nadzorcza powinna otrzymywa nie rzadziej ni raz na p roku raporty o poziomie ponoszonego przez bank ryzyka z tytuu ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, wykorzystaniu limitw wewntrznych oraz jakoci i skutecznoci procesw kredytowych. Rada nadzorcza powinna otrzymywa nie rzadziej ni raz na rok sprawozdania zarzdu zawierajce informacje o realizacji polityki zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie.

4.2.

Rekomendacja 5 Struktura organizacyjna banku, w sposb odpowiadajcy skali dziaalnoci i profilowi ryzyka, powinna zapewnia rozdzielenie funkcji: a) sprzeday,
16

PROJEKT

b) akceptacji ryzyka, c) monitorowania i kontroli ryzyka ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. 5.1. Powyszy podzia powinien by w miar moliwoci utrzymany na wszystkich szczeblach struktury organizacyjnej banku. Rozdzielenie funkcji powinno by zapewnione w caym procesie kredytowym. Istotne jest, aby w przypadku decyzji kolegialnych osoby odpowiedzialne za analiz wnioskw kredytowych i ocen ryzyka miay przewaajcy gos w relacji do osb zwizanych z pozyskiwaniem klientw i sprzeda produktw. W przypadku bankw istotnie zaangaowanych w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie powyszy wymg dotyczy take poziomu zarzdu banku. W przypadku procesw, w ktrych wykorzystywane s w szerokim zakresie narzdzia wspierajce proces oceny zdolnoci kredytowej (np. systemy scoringowe) realizacja tego wymogu powinna by zapewniona poprzez: a) niezaleno procesw budowy i walidacji narzdzi wspierajcych proces akceptacji ryzyka od funkcji sprzedaowych i operacyjnych, b) ograniczenie moliwoci akceptacji odstpstw od wskaza narzdzi wspierajcych i przypisanie kompetencji w tym zakresie z zachowaniem zasady rozdzielenia funkcji zwizanych z dziaalnoci operacyjn, z ktrej wynika podejmowanie ryzyka przez bank, oraz pomiarem, monitorowaniem i kontrolowaniem ryzyka (wyczenie komrek odpowiedzialnych za pozyskanie klientw i sprzeda produktw).

5.2. 5.3.

17

PROJEKT

II.

Identyfikacja, pomiar i ocena ryzyka ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie

Rekomendacja 6 Bank powinien udziela klientom detalicznym kredytw zabezpieczonych hipotecznie wycznie w walucie, w jakiej uzyskuj oni dochd, bez wzgldu na ich sytuacj dochodow. 6.1. Bank powinien wyeliminowa ryzyko walutowe klienta detalicznego poprzez zapewnienie w odniesieniu do nowoudzielanych kredytw penej zgodnoci waluty ekspozycji i przychodw, z ktrych bdzie ona spacana. Kredyty walutowe, indeksowane lub denominowane w walutach obcych powinny by produktem oferowanym wycznie klientom uzyskujcym trwae dochody w walucie kredytu zapewniajce regularn obsug i spat kredytu.

6.2.

Rekomendacja 7 Bank powinien rekomendowa klientom detalicznym okres spaty zobowiza nie duszy ni 25 lat. W przypadku podjcia przez klienta decyzji o duszym okresie spaty, bank nie powinien udzieli kredytu, ktrego okres spaty przekraczaby 35 lat. 7.1. Nadmiernie wyduony okres kredytowania powoduje istotny wzrost ryzyka po stronie kredytobiorcy i banku (wynikajcy m.in. ze zwikszonej wraliwoci raty spaty na zmiany stp procentowych oraz niskich kwot spaty kapitau w znacznej czci ycia produktu), jak te silny wzrost cznych kosztw ponoszonych przez kredytobiorc. Jednoczenie uzyskany w drodze wyduenia okresu spaty wzrost zdolnoci kredytowej lub obnienie wysokoci raty spaty jest niewielkie w stosunku do wzrostu kosztw obsugi oraz skali podejmowanego ryzyka. Dlatego banki powinny rekomendowa klientom detalicznym 25-letni okres spaty, a jednoczenie ustali maksymalny okres spaty kredytu na 35 lat, przy uwzgldnieniu postanowie Rekomendacji 7.2. oraz Rekomendacji 7.3. Jeli przewidywany okres spaty ekspozycji jest duszy ni 30 lat, bank powinien przyjmowa w procesie oceny zdolnoci kredytowej okres spaty ekspozycji wynoszcy maksymalnie 30 lat, przy uwzgldnieniu zapisw Rekomendacji 7.3. Przy ustalaniu dugoci okresu kredytowania klienta detalicznego, bank powinien uwzgldni zdolno kredytobiorcy do kreowania dochodw w caym okresie trwania umowy, zwracajc szczegln uwag na okres, w ktrym naley oczekiwa osignicia przez kredytobiorc wieku emerytalnego.

7.2.

7.3.

Rekomendacja 8 Przed podjciem przez bank decyzji o zaangaowaniu si w ekspozycj kredytow zabezpieczon hipotecznie, konieczna jest rzetelna i kompleksowa ocena zdolnoci kredytowej klienta w oparciu o przedstawione rda spaty zobowizania, koszty utrzymania typowe dla danego kredytobiorcy (w przypadku ekspozycji detalicznych), wszystkie zobowizania finansowe oraz ustalony okres kredytowania. Wymogi w zakresie dostarczanych przez klientw dokumentw niezbdnych do oceny zdolnoci kredytowej powinny pozwala na pen i obiektywn ocen zdolnoci kredytowej oraz ryzyka
18

PROJEKT

zwizanego z brakiem spaty zaduenia. 8.1. Bank powinien dokona rzetelnej i w peni obiektywnej oceny zdolnoci kredytowej klienta pod wzgldem ilociowym i jakociowym, na podstawie przedstawionych rde spaty, kosztw utrzymania typowych dla danego kredytobiorcy (w przypadku klientw detalicznych), wszystkich zobowiza finansowych oraz ustalonego okresu kredytowania, uwzgldniajc przy tym postanowienia niniejszej Rekomendacji oraz Rekomendacjach 9, 10 i 11. Bank powinien weryfikowa, czy pozyskiwane od klientw informacje suce do oceny zdolnoci kredytowej oraz oceny ryzyka ekspozycji s autentyczne, kompletne oraz zgodne ze stanem faktycznym i prawnym. W ocenie ryzyka ekspozycji kredytowej bank powinien opiera si na wiarygodnych, potwierdzonych informacjach. Bank powinien tak ustala zakres wymaganych informacji oraz sposb ich potwierdzenia, aby umoliwi obiektywn, pen i efektywn ich ocen. Bank powinien wykaza, e przyjty zakres informacji oraz sposb ich weryfikacji jest wystarczajcy do wykonania obiektywnej oceny zdolnoci kredytowej i ryzyka ekspozycji. Elementami, ktre w szczeglnoci bank powinien uwzgldnia w analizie ilociowej oceny zdolnoci kredytowej klienta detalicznego, s dochody i wydatki wszystkich wnioskodawcw i porczycieli wnioskowanej ekspozycji kredytowej zabezpieczonej hipotecznie. Bank powinien uwzgldnia w analizie ilociowej oceny zdolnoci kredytowej klienta detalicznego dochody charakteryzujce si stabilnoci w caym okresie spaty zobowizania kredytowego. W przypadku osigania dochodw nieregularnych lub niestabilnych ustalenie okresu kredytowania powinno uwzgldnia indywidualn ocen poziomu i stabilnoci osiganych dochodw, a w niektrych przypadkach ich cykliczno. W przypadku klientw detalicznych, ktrzy uzyskuj nieregularne lub niestabilne dochody ocena zdolnoci kredytowej powinna prowadzi do oceny moliwoci regularnej obsugi i spaty zobowiza. Jeeli ocena jest pozytywna to bank nie powinien pozbawia takich klientw moliwoci otrzymania kredytu z powodu nieregularnoci lub niestabilnoci ich dochodw. Bank powinien uwzgldnia w analizie ilociowej oceny zdolnoci kredytowej klienta detalicznego dochody pozostajce do dyspozycji po potrceniu wszelkich nalenych podatkw, opat, skadek i innych obcie o podobnym charakterze. W analizie ilociowej bank powinien uwzgldni ryzyko stopy procentowej i jego wpyw na zdolno kredytow kredytobiorcy. Przy ocenie zdolnoci kredytowej niedopuszczalne jest zanianie kosztw utrzymania w celu uzyskania wyszej zdolnoci kredytowej. W ocenie zdolnoci kredytowej klienta detalicznego powinny by uwzgldnione wszystkie wydatki wnioskodawcw i porczycieli ekspozycji kredytowej. Bank powinien uwzgldni wydatki zwizane z obsug zobowiza kredytowych, jak rwnie obcienia spat z tytuu zobowiza finansowych innych ni kredytowe, jeli klient nie moe zrezygnowa z ich uiszczania (m.in. wynikajce z przepisw prawa lub majce charakter trway i nieodwoalny np. zasdzone alimenty, wypacane renty). W ocenie nie mona pomin wydatkw i zobowiza obciajcych gospodarstwo domowe, niezaciganych przez klienta detalicznego, lecz mogcych obcia t osob ze wzgldu na objcie ustrojem wsplnoci majtkowej.

8.2.

8.3.

8.4.

8.5.

8.6.

8.7. 8.8. 8.9.

8.10. W ramach procesu oceny zdolnoci kredytowej klienta detalicznego, bank powinien podj dziaania, ktre pozwol na uzyskanie wiarygodnych i kompletnych informacji na
19

PROJEKT

temat cakowitego zaduenia wnioskodawcw i porczycieli ekspozycji kredytowej zabezpieczonej hipotecznie, zarwno wobec bankw, jak i innych podmiotw, niebdcych bankami, a prowadzcych dziaalno w zakresie udzielania kredytw i poyczek. W tym celu bank powinien przyj od klienta detalicznego pisemne owiadczenie na temat stanu jego cakowitego zaduenia z tytuu zacignitych poyczek i kredytw. 8.11. Bank powinien bra pod uwag wszystkie typowe wydatki kredytobiorcy, przy czym analizujc je powinien uwzgldnia kwoty odpowiadajce ich rzeczywistemu poziomowi, w szczeglnoci biorc pod uwag liczb osb pozostajcych na jego utrzymaniu, status mieszkaniowy i miejsce zamieszkania. Bank powinien weryfikowa deklarowany przez klientw poziom wydatkw. Weryfikacja ta powinna by oparta na obiektywnych danych dotyczcych kosztw utrzymania i wydatkw gospodarstw domowych. W szczeglnoci przyjmowane do oceny zdolnoci kredytowej wydatki, inne ni zwizane z obsug zobowiza kredytowych, nie powinny by nisze, ni wynikajce z niezalenych i obiektywnych analiz w zakresie poziomu wydatkw gospodarstw domowych. Bank powinien wykaza zasadno zaoe przyjtych do weryfikacji poziomu wydatkw klienta detalicznego. 8.12. Bank powinien okreli w procedurach wewntrznych zasady uwzgldniania w procesie oceny zdolnoci kredytowej klientw detalicznych przyznanych tym klientom limitw dla kart kredytowych. 8.13. Bank powinien oceni ryzyko wzrostu wysokoci zobowiza kredytowych zwizane z udzielonymi przez klientw detalicznych porczeniami (wynikajce z ich wartoci), uwzgldniajc w analizie terminowo i okres spaty porczanej ekspozycji. W szczeglnoci bank powinien uwzgldnia w ocenie zdolnoci kredytowej potencjalne obcienie klientw z tego tytuu, w przypadku gdy porczana ekspozycja spacana jest z opnieniami. 8.14. Analiza cech jakociowych w przypadku oceny zdolnoci kredytowej klienta detalicznego powinna uwzgldnia m.in.: a) analiz cech osobowych klienta (np. wiek, stan cywilny, liczba osb pozostajcych na utrzymaniu, wyksztacenie, sta pracy, wykonywany zawd, zajmowane stanowisko itp.), b) analiz historii wsppracy klienta z bankiem (np. historia operacji na rachunku, terminowo spat dotychczasowych zobowiza, korzystanie z innych produktw banku), c) analiz historii kredytowej klienta w oparciu o informacje dostpne w bankowych bazach danych oraz, w miar moliwoci, w bazach danych gospodarczych. 8.15. Analiza ilociowa zdolnoci kredytowej klienta niedetalicznego powinna uwzgldnia np. sytuacj ekonomiczno-finansow, analiz wraliwoci finansowanej transakcji/inwestycji, ewentualne scenariusze alternatywne dla transakcji/inwestycji, w szczeglnoci parametry takie jak zmiana stp procentowych, zmiana kursw walut, wzrost kosztw inwestycji, wyduenie okresu realizacji inwestycji, zmiany cen. 8.16. W przypadku kredytw zabezpieczonych na nieruchomoci komercyjnej bank powinien dokona ostronej oceny moliwoci spaty kredytu, w tym w szczeglnoci oceny planu finansowego inwestycji. Bank powinien zachowa szczeglnie ostrone podejcie w przypadku kredytu z niestandardowym harmonogramem spat, w tym z balonowym harmonogramem spat. 8.17. Analiza cech jakociowych w przypadku oceny zdolnoci kredytowej klienta niedetalicznego powinna uwzgldnia m.in.:
20

PROJEKT

a) informacje dotyczce transakcji/inwestycji (opis, koszty, rda finansowania, dokumentacja kosztorysowo-projektowa z uwzgldnieniem poziomu rezerw na nieprzewidziane wydatki, harmonogram inwestycji, wypenienie wymogw administracyjnych), b) informacje dotyczce struktury transakcji (status prawny kredytobiorcy, sposb wypaty rodkw, zabezpieczenia, warunki umowne, informacje dotyczce zaoycieli spki celowej SPV), c) informacje dotyczce rynku (ocena poday i popytu oraz ich rde, cen, konkurencji), d) informacje odnonie poziomu przyjtych parametrw istotnych dla przepyww finansowych oraz przecitnych parametrw na rynku (np. porwnanie kosztu inwestycji z przecitnymi kosztami/normatywami, porwnanie poziomu czynszw, cen), e) informacje o kredytobiorcy (m.in. struktura wasnociowa, dowiadczenie i pozycja na rynku), f) informacje o innych podmiotach istotnych dla procesu inwestycyjnego, g) strategi rynkow kredytobiorcy (polityka sprzeday, marketing, grupy docelowe), h) moliwoci wyjcia z finansowania, i) analiz wraliwoci finansowanej transakcji/inwestycji, ewentualne scenariusze alternatywne dla transakcji/inwestycji, w szczeglnoci parametry takie jak zmiana stp procentowych, zmiana kursw walut, wzrost kosztw inwestycji, wyduenie okresu realizacji inwestycji, zmiany cen, j) inne zidentyfikowane czynniki ryzyka i sposb ich ograniczenia oraz zgodno z polityk kredytow banku (odstpstwa od polityki). Rekomendacja 9 Zarzd banku ustala poziomy wartoci wskanika (DtI) odnoszce si do maksymalnego poziomu relacji wydatkw zwizanych z obsug zobowiza kredytowych i innych ni kredytowe zobowiza finansowych (z ktrych klient detaliczny nie moe si wycofa tj. wynikajcych m.in. z przepisw prawa lub majcych charakter trway i nieodwoalny) do dochodw klientw detalicznych. Poziomy wskanika DtI powinny by okrelone w zatwierdzonej przez rad nadzorcz banku strategii zarzdzania ryzykiem. 9.1. Okrelajc poziom wskanika odnoszcego si do maksymalnego poziomu relacji wydatkw zwizanych z obsug zobowiza kredytowych i innych ni kredytowe zobowiza finansowych do dochodw klientw detalicznych (DtI) bank powinien uwzgldnia m.in.: a) skal oraz rodzaj prowadzonej przez bank dziaalnoci, b) apetyt na ryzyko, c) jako portfela kredytowego banku, d) zmiany zachodzce w strukturze portfela ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, e) rodzaj produktu, f) grup klientw do ktrych skierowanych jest dany produkt, g) dugo okresu zaangaowania banku w finansowanie ekspozycji kredytowej
21

PROJEKT

zabezpieczonej hipotecznie, h) zmiany zachodzce w otoczeniu banku. 9.2. Bank powinien ustala wewntrzne limity DtI bazujce na wydatkach typowych dla poszczeglnych gospodarstw domowych (ze wzgldu na ich liczebno, region zamieszkania i inne charakterystyczne cechy) wykorzystujc zarwno wasne analizy, jak te obiektywne analizy niezalenych instytucji i orodkw badawczych, w tym m.in. wyniki bada budetw gospodarstw domowych opracowywane przez GUS. W procesie oceny zdolnoci kredytowej klientw detalicznych, szczegln uwag bank powinien zwraca, na sytuacje w ktrych wskanik DtI przekracza 40% dla klientw o dochodach nieprzekraczajcych przecitnego poziomu wynagrodze w danym regionie zamieszkania oraz 50% dla pozostaych klientw. Wynika to z bardzo dugiego okresu spaty wikszoci ekspozycji zabezpieczonych hipotecznie oraz tego, e w przypadku wikszoci gospodarstw domowych koszty utrzymania przekraczaj poow ich dochodw netto. Bank moe przekracza, te wartoci, ale powinna by to wiadoma akceptacja podwyszonego ryzyka tak po stronie banku, jak i klienta. W szczeglnoci, bank powinien poinformowa klienta o podwyszonym ryzyku takiego produktu oraz negatywnym wpywie na moliwo realizacji przez klienta wikszych wydatkw lub tworzenia oszczdnoci. Banki powinny co najmniej raz w roku dokonywa oceny adekwatnoci poziomu wartoci przyjtego wskanika DtI. Dokumentacja banku w zakresie wskanika DtI powinna zawiera co najmniej: a) szczegowy opis zaoe przyjtych do ustalenia poziomu wskanika, b) analiz uzasadniajc przyjt przez bank wysoko wskanika, c) analizy poziomu ryzyka kredytowego w zalenoci od zmiennoci tego wskanika, d) wyniki testowania historycznego wpywu ustalonej przez bank wysokoci wskanika na poziom ryzyka poszczeglnych portfeli kredytowych banku.

9.3.

9.4. 9.5.

Rekomendacja 10 Bank nie powinien kredytowa penej wartoci nieruchomoci stanowicej przedmiot zabezpieczenia. 10.1. Bank powinien ustali wewntrzne limity minimalnych wymaga w zakresie wkadu wasnego, ktre powinny zosta zatwierdzone przez rad nadzorcz. 10.2. Ustalone przez bank limity w zakresie minimalnego wkadu wasnego nie powinny by sprzeczne z postanowieniami w zakresie LtV zawartymi w Rekomendacji 15.7 i Rekomendacji 15.8. 10.3. Bank powinien dopuci moliwo wniesienia wkadu wasnego (caoci lub czci) w drodze realizacji rzdowych lub regionalnych programw wsparcia rozwoju budownictwa mieszkaniowego. 10.4. Bank powinien przyj od klienta owiadczenie, e wkad wasny nie pochodzi z kredytu. Rekomendacja 11 W ramach procesu oceny zdolnoci kredytowej klienta detalicznego konieczne jest
22

PROJEKT

korzystanie przez banki z bankowych baz danych oraz, w miar moliwoci, z baz danych gospodarczych. 11.1 Bank powinien korzysta z bankowych baz danych oraz, w miar moliwoci, z baz danych gospodarczych, w celu potwierdzenia deklarowanych przez klienta detalicznego wielkoci wydatkw na spat posiadanych zobowiza kredytowych oraz w celu analizy historii wsppracy klienta z innymi bankami i podmiotami. Korzystajc z bankowych baz danych oraz baz danych gospodarczych, bank powinien oceni ich wiarygodno. W przypadku jakichkolwiek wtpliwoci w tym zakresie bank powinien dy do potwierdzenia otrzymanych danych z danymi z innych rde. Bank powinien aktywnie uczestniczy w zasilaniu bankowych baz danych oraz baz danych gospodarczych przekazujc kompletne i aktualne informacje na temat wszystkich zobowiza kredytowych klientw. Bank moe, a bank istotnie zaangaowany w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie powinien gromadzi informacje o relacjach biznesowych banku z klientami w zakresie przydatnym do zarzdzania ryzykiem kredytowym i operacyjnym, w szczeglnoci historii kredytowej. Informacje te powinny wspomaga proces oceny i monitorowania zdolnoci kredytowej, m.in. poprzez rozwj i wykorzystanie statystycznych narzdzi wspierajcych ocen zdolnoci kredytowej. Bank, ktry gromadzi informacje o relacjach biznesowych bankw z klientami, powinien posiada pisemne procedury okrelajce sposb gromadzenia i przetwarzania tych informacji, sposb kontroli kompletnoci i rzetelnoci tych informacji, weryfikacji ich wiarygodnoci oraz wskazujce osoby odpowiedzialne za wykonywanie poszczeglnych czynnoci. Bank moe w zarzdzaniu ryzykiem wykorzystywa wasne bazy danych zawierajce informacje o relacjach biznesowych banku z klientami, jeeli informacje te s kompletne, wiarygodne i aktualne. Bazy takie powinny zawiera take odpowiedni liczb rekordw (zapisw) w przedziale czasu.

11.2

11.3

11.4

11.5

11.6

Rekomendacja 12 Bank zaangaowany w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie przeprowadza testy warunkw skrajnych badajce wpyw czynnikw ze rodowiska wewntrznego i otoczenia zewntrznego banku na ryzyko tych ekspozycji. 12.1. Bank powinien posiada sporzdzone w formie pisemnej i zatwierdzone przez swoj rad nadzorcz zasady przeprowadzania testw warunkw skrajnych. 12.2. Testy warunkw skrajnych w odniesieniu do ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie obejmuj co najmniej: a) wpyw zmian stp procentowych i kursw walut na adekwatno przyjtego przez bank maksymalnego poziomu relacji wydatkw do dochodw klienta, b) wpyw zmian stp procentowych i kursw walut na adekwatno przyjtego przez bank maksymalnego poziomu relacji wartoci ekspozycji kredytowej zabezpieczonej hipotecznie do wartoci zabezpieczenia hipotecznego, c) wpyw zmian stp procentowych w szczeglnoci na jako portfela ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie oraz poziom odpisw (rezerw), d) wpyw zmian kursw walut na jako portfela walutowych ekspozycji kredytowych oraz poziom odpisw (rezerw),
23

PROJEKT

e) wpyw gwatownej zmiany wartoci zabezpieczenia na przewidywan wielko strat z portfela zabezpieczonych hipotecznie ekspozycji kredytowych3. 12.3. Co najmniej raz w roku, bank powinien analizowa wpyw ryzyka stp procentowych i ryzyka kursowego zarwno na jako portfela ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, jak i adekwatno przyjtego przez bank maksymalnego poziomu LtV. 12.4. Co najmniej raz w roku, bank zaangaowany w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie, powinien przeprowadza testy warunkw skrajnych w zakresie wpywu zmiany stp procentowych na jako portfela ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. Czstsze dokonywanie testw warunkw skrajnych zalecane jest w razie istotnych zmian warunkw rynkowych. Jako wymg minimalny rekomenduje si przeprowadzanie testw warunkw skrajnych przy zaoeniu wzrostu stp procentowych o 400 punktw bazowych, przy czym naley przyj, e wzrost poziomu stp procentowych bdzie utrzymywa si przez okres 12 miesicy. 12.5. Co najmniej raz w roku, bank zaangaowany w walutowe ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie, powinien przeprowadza testy warunkw skrajnych w zakresie wpywu ryzyka kursowego kredytobiorcy na ryzyko kredytowe ponoszone przez bank. Czstsze dokonywanie testw warunkw skrajnych zalecane jest w razie istotnych zmian warunkw rynkowych. Jako wymg minimalny rekomenduje si przeprowadzanie testw warunkw skrajnych przy zaoeniu spadku kursu zotego, w stosunku do poszczeglnych walut obcych o wiksz z dwch wartoci: a) 50%, b) maksymalna roczna zmiana kursu z ostatnich 5 lat - przy czym naley przyj, ze spadek kursu walutowego bdzie utrzymywa si przez okres 12 miesicy. 12.6. Bank istotnie zaangaowany w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie, co najmniej raz w roku, powinien przeprowadza testy warunkw skrajnych w celu oceny wpywu gwatownej zmiany wartoci zabezpieczenia na przewidywan wielko strat z portfela zabezpieczonych hipotecznie ekspozycji kredytowych. Czstsze dokonywanie testw warunkw skrajnych zalecane jest w razie istotnych zmian warunkw rynkowych. 12.7. Wnioski z wymienionych powyej testw warunkw skrajnych powinny by regularnie raportowane przez zarzd radzie nadzorczej celem wykorzystania ich w ramach przegldu i aktualizacji polityki zarzdzania ekspozycjami kredytowymi banku. Rekomenduje si, aby bank przesya wyniki przeprowadzanych testw warunkw skrajnych oraz zaoe do tych testw rwnie do Komisji Nadzoru Finansowego. 12.8. W przypadku bankw spdzielczych funkcjonujcych w zrzeszeniach informacje dotyczce zaoe i wynikw testw w tym obszarze naley przekaza przy kwestionariuszu BION.

Dotyczy bankw istotnie zaangaowanych w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie

24

PROJEKT

III.

Zabezpieczenia

Rekomendacja 13 Bank powinien posiada zasady polityki i procedury w zakresie zabezpieczania hipotecznego ekspozycji kredytowych, w szczeglnoci powinien okreli sposb oraz rodzaj przyjmowanego zabezpieczenia hipotecznego. Przyjmowane zabezpieczenia powinny spenia kryteria pynnoci, wartoci oraz dostpu i moliwoci ich kontroli. 13.1. Podstawowym rdem spaty kredytu powinny by dla banku dochody kredytobiorcy w tym z prowadzonej dziaalnoci gospodarczej. Zabezpieczenie hipoteczne ekspozycji kredytowej nie powinno zastpowa lub rekompensowa braku lub saboci podstawowego rda spaty. Przyjcie zabezpieczenia nie powinno ogranicza lub wpywa na kompletno, rzetelno i obiektywno procesu oceny ryzyka, w tym zdolnoci kredytowej. 13.2. Bank, przyjmujc zabezpieczenie, powinien dokona weryfikacji podstawowych kryteriw decydujcych o jego skutecznoci: pynnoci zabezpieczenia, wartoci oraz dostpu i moliwoci kontroli w caym okresie kredytowania. 13.3. Bank moe uzna zabezpieczenie za pynne, jeli moliwe jest jego zbycie bez istotnego obnienia jego ceny w czasie, ktry nie naraa banku na zmian wartoci zabezpieczenia hipotecznego ze wzgldu na waciw danemu rodzajowi zabezpieczenia fluktuacj cen. Bank powinien okreli w swoich zasadach polityki kryteria pynnoci dla poszczeglnych rodzajw zabezpiecze hipotecznych: istotnej zmiany ceny i czasu zbycia zabezpieczenia. 13.4. Bank powinien uwzgldnia warto zabezpieczenia hipotecznego moliw do uzyskania podczas ewentualnego postpowania windykacyjnego, biorc pod uwag ograniczenia prawne, ekonomiczne (m.in. koszty zbycia zabezpieczenia) oraz inne mogce wpywa na rzeczywist moliwo zaspokojenia si banku z przedmiotu zabezpieczenia. 13.5. Bank powinien zapewni sobie moliwo kontroli zabezpieczenia hipotecznego poprzez uzyskanie deklaracji klienta o nieobcianiu zabezpieczenia w trakcie trwania umowy (bez wczeniejszego poinformowania banku), zabezpieczenie (w tym ubezpieczenia) od zniszczenia oraz prawo do kontroli jego stanu. Bank powinien zagwarantowa sobie ubezpieczenie przedmiotu zabezpieczenia. Bank nie powinien nakada w tym zakresie dodatkowych obowizkw na kredytobiorc, jeli posiadana przez kredytobiorc ochrona ubezpieczeniowa spenia okrelone przez bank warunki. Bank powinien przedstawi klientowi swoje wymagania odnonie ubezpieczenia przedmiotu zabezpieczenia przed zawarciem umowy kredytowej oraz potwierdzi te warunki w umowie kredytowej. 13.6. Bank analizujc ryzyko zwizane z danym zabezpieczeniem hipotecznym powinien, m.in. uwzgldnia: a) rodzaj i przedmiot zabezpieczenia (w tym rnice w i sposb egzekucji z zabezpieczenia), b) kolejno zaspokajania si z zabezpieczenia (m.in. kolejno hipotek, oprnione miejsce hipoteczne), c) stan techniczny przedmiotu zabezpieczenia, d) koszty utrzymania zabezpieczenia i egzekucji z zabezpieczenia (w tym koszty ewentualnego przejcia zabezpieczenia).
25

PROJEKT

13.7. Rekomenduje si, aby szczeglnej uwadze poddane byy te ekspozycje, dla ktrych ustanowione zabezpieczenie nie jest wasnoci tych osb. 13.8. Analizujc ryzyko zwizane z dan nieruchomoci, stanowic zabezpieczenie ekspozycji kredytowej, a w szczeglnoci analizujc faktyczn moliwo zaspokojenia si z danej nieruchomoci, bank powinien uwzgldnia wymogi art. 1046 Kodeksu postpowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r., Nr 43, poz. 296 z pn. zm.) oraz wymogi Rozporzdzenia Ministra Sprawiedliwoci z dnia 26 stycznia 2005 r. w sprawie szczegowego trybu postpowania w sprawach o oprnienie lokalu lub pomieszczenia albo o wydanie nieruchomoci oraz szczegowych warunkw, jakim powinno odpowiada tymczasowe pomieszczenie (Dz. U. z 2005 r., Nr 17, poz. 155). Bank powinien posiada procedury postpowania w przypadku koniecznoci zaspokojenia si z nieruchomoci stanowicej zabezpieczenie, uwzgldniajce wymogi wskazanych powyej przepisw. Rekomendacja 14 Bank powinien posiada regulacje wewntrzne pozwalajce na ocen i monitorowanie wartoci zabezpiecze na nieruchomociach i ocen faktycznej moliwoci ich wykorzystania jako ewentualnego rda dochodzenia swoich roszcze. Ograniczenia zwizane z monitorowaniem powinny by brane pod uwag ju w momencie udzielania kredytu. 14.1. Bank powinien okreli wymagania jakociowe (w tym w zakresie aktualnoci oceny) stawiane rdom informacji. 14.2. Zarzd banku powinien by odpowiedzialny za przyjcie regulacji wewntrznych dotyczcych oceny i monitorowania wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci, a osoby wyznaczone przez zarzd banku powinny odpowiada za wprowadzenie przyjtych przez zarzd regulacji. 14.3. Bank powinien okreli proces oceny i monitorowania wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci oraz osoby odpowiedzialne za jego realizacj. Osoby te powinny posiada niezbdne kwalifikacje i dowiadczenie w zakresie oceny wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci. 14.4. Bank niezalenie od ustalenia zasad oceny wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci ekspozycji kredytowych powinien ustali zasady monitorowania wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci. 14.5. Bank powinien wykorzystywa dane z wiarygodnych baz danych o nieruchomociach, katalogw branowych lub obiektywnych opracowa analitycznych na potrzeby oceny i monitorowania wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci, oceny rynku nieruchomoci oraz wyliczania wskanika LtV. Bank powinien dokona krytycznej analizy jakoci danych zawartych w bazach, katalogach i opracowaniach oraz okreli zasady korzystania z tych rde. 14.6. Proces oceny wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci powinien zapewnia zachowanie niezalenoci i obiektywnoci. Osoby dokonujce oceny wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci powinny by niezalene od pracownikw komrek sprzeday, a w bankach istotnie zaangaowanych w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie, take od pracownikw komrek akceptacji ryzyka. 14.7. Systemy motywacyjne osb odpowiedzialnych za oceny i monitorowania wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci powinny sprzyja osiganiu i zachowaniu wysokiej jakoci procesu oceny zmierzajcej do ustalenia wartoci, jak bank bdzie w stanie odzyska z przedmiotu zabezpieczenia.
26

PROJEKT

14.8. Przyjte przez bank regulacje powinny jednoznacznie opisywa stosowane kryteria oceny i monitorowania, sposb ich stosowania oraz dokumentowania tych procesw. 14.9. W ramach wycen wartoci nieruchomoci przyjmowanych jako zabezpieczenie, przygotowywanych zarwno na zlecenie banku jak i dostarczonych przez klientw, bank powinien dokona kontroli wiarygodnoci i rzetelnoci zaoe i parametrw rynkowych przyjtych na potrzeby wyceny. Poziom parametrw przyjtych przez sporzdzajcego wycen powinien by przez bank weryfikowany na podstawie dostpnych baz danych o nieruchomociach, katalogw branowych, innych opracowa analitycznych i posiadanego dowiadczenia. Zweryfikowany w ten sposb warto nieruchomoci przyjmowanej jako zabezpieczenie powinna stanowi punkt odniesienia dla ustalenia kwoty kredytu (np. przy uwzgldnieniu zaoonego poziomu LtV). 14.10. Procesy oceny i monitorowania wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci powinny by kadorazowo dokumentowane a ich wyniki w sposb systematyczny ewidencjonowane. 14.11. Bank powinien systematycznie (co najmniej raz na rok) dokonywa przegldu skutecznoci procesu oceny i monitorowania wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci i adekwatnie do wynikw tego przegldu dokonywa oceny skutecznoci zasad i procedur oceny i monitorowania. 14.12. Bank powinien ocenia skuteczno procesu monitorowania wartoci zabezpiecze na nieruchomoci posiadanych ekspozycji kredytowych, poprzez porwnanie wartoci z monitorowania wartoci zabezpiecze na nieruchomociach z wysokoci rodkw odzyskiwanych w drodze egzekucji z zabezpieczenia. Bank, ktry nie posiada odpowiednich danych historycznych do przeprowadzania takich porwna powinien okreli zasady gromadzenia takich danych i wskaza osoby odpowiedzialne za monitorowanie tego procesu w celu okrelenia, kiedy zgromadzone informacje bd mogy by wykorzystane w analizach porwnawczych. W tym celu bank powinien wprowadzi wewntrzn procedur okrelajc zakres, metody i czstotliwo oceny skutecznoci monitorowania oraz tryb postpowania w przypadku stwierdzenia istotnych rozbienoci. W sytuacji, gdy w banku stwierdzono wystpowanie czstych przypadkw istotnych rozbienoci pomidzy wynikiem monitorowania wartoci a wysokoci rodkw odzyskiwanych w drodze egzekucji z zabezpieczenia, zarzd banku powinien zmodyfikowa przyjte podejcie w zakresie monitorowania wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci. 14.13. W przypadku dochodzenia roszcze z przedmiotu zabezpieczenia bank powinien dokonywa biecej oceny jego wartoci uwzgldniajc zaawansowanie procesu dochodzenia roszcze i jego efekty. Bank nie powinien bra pod uwag wartoci zabezpieczenia hipotecznego, ktrego nie udao si zby w okresie 3 lat. Bank powinien uzasadni przyjcie odmiennych zaoe na podstawie oceny historycznych zmian zachodzcych w zakresie kwot odzyskiwanych z zabezpiecze (nie naley jednak uwzgldnia przypadkw nadmiernego zwlekania z podjciem dziaa zmierzajcych do realizacji zabezpieczenia). Rekomendacja 15 Zarzd banku ustala poziomy wartoci wskanika (LtV) odnoszce si do maksymalnego poziomu relacji wartoci ekspozycji kredytowej zabezpieczonej hipotecznie do wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci, w caym okresie spaty ekspozycji. Poziomy wskanika LtV powinny by okrelone w zatwierdzonej przez rad nadzorcz banku strategii zarzdzania ryzykiem.

27

PROJEKT

15.1. Bank powinien zapewni sobie prawo do weryfikacji wartoci zabezpieczenia poprzez pozyskiwanie niezbdnych informacji oraz zapewnienie moliwoci inspekcji i oceny stanu przedmiotu zabezpieczenia zarwno przez pracownika banku, jak i powoanych przez bank ekspertw w caym okresie trwania umowy. 15.2. Bank powinien ustali zasady zabezpieczania ekspozycji kredytowych w przypadku, gdy nie ustanowiono hipoteki (ze wzgldu na czas tego procesu) oraz, gdy nieruchomo jest w trakcie budowy lub remontu (istotnie wpywajcego na jej warto). 15.3. Wskanikiem wykorzystywanym do oceny adekwatnoci zabezpieczenia jest wskanik LtV. Bank powinien bada poziom tego wskanika przed podjciem decyzji o udzieleniu kredytu, a take w trakcie trwania umowy monitorowa jego poziom. 15.4. Jednym z najistotniejszych czynnikw branych pod uwag przy ustaleniu maksymalnego poziomu wskanika LtV powinien by przewidywany stopie odzysku zaangaowanych przez bank rodkw z danego typu zabezpieczenia. Bank powinien analizowa czynniki wpywajce na przewidywany poziom odzysku z zabezpieczenia tj.: a) jako i obiektywno procesu oceny wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci (poprzez porwnanie oceny wartoci zabezpieczenia w momencie udzielania kredytu i ceny zbycia zabezpieczenia lub ponownej oceny wartoci zabezpieczenia w procesie dochodzenia nalenoci) po wyeliminowaniu wpywu innych czynnikw takich jak zmienno rynku nieruchomoci, czy wpywu przyjtego scenariusza zbycia zabezpieczenia, b) scenariusz zbycia zabezpieczenia (w porozumieniu z kredytobiorc, w procedurze egzekucyjnej), c) efektywno procesu dochodzenia roszcze, d) historyczna zmienno cen na rynku nieruchomoci. Bank powinien gromadzi dane o wielkoci odzyskiwanych rodkw z poszczeglnych rodzajw zabezpiecze i odpowiednio korygowa stosowan polityk kredytow (np. w zakresie maksymalnych poziomw LtV, zmian w zakresie zasad oceny wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci, zmian procesu dochodzenia roszcze). 15.5. Dodatkowe kryteria, jakie bank powinien uwzgldni przy ustalaniu maksymalnych poziomw wskanika LtV, to m.in.: a) rodzaj nieruchomoci stanowicej zabezpieczenie, b) okres na jaki zostaa zawarta umowa (im dusza umowa tym bardziej ostrony poziom wskanika LtV), c) rodzaj oprocentowania, d) warto ewentualnego dodatkowego obligatoryjnego zabezpieczenia ekspozycji kredytowej (np. ubezpieczenie spat). Ustalone na podstawie powyszych kryteriw maksymalne poziomy wskanika LtV powinny zosta okrelone w wewntrznych procedurach banku. Bank moe pomin wpyw wskazanych czynnikw w procesie wyznaczania poziomu wskanika LtV, gdy w stosowanych metodach oceny wartoci zabezpieczenia uwzgldnia wpyw wskazanych czynnikw na dugoterminow warto zabezpieczenia (np. w regulaminie oceny bankowo-hipotecznej wartoci nieruchomoci). 15.6. Bank powinien wykaza zasadno przyjcia maksymalnego poziomu wskanika LtV dla danego typu zabezpieczenia na podstawie wasnych danych empirycznych lub obiektywnych analiz zewntrznych.
28

PROJEKT

15.7. W przypadku ekspozycji kredytowych zabezpieczonych na nieruchomociach mieszkalnych warto wskanika LtV w momencie udzielenia kredytu nie powinna przekracza: a) 80% lub, b) 90% w przypadku, gdy cz ekspozycji przekraczajca 80% LtV jest odpowiednio ubezpieczona, przy czym: dla ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie powstaych w okresie do 31 grudnia 2013 r. poziom wskanika LtV moe osiga 100%, dla ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie powstaych w okresie od 1 stycznia 2014 r. do 31 grudnia 2014 r. poziom wskanika LtV moe osiga 90%. 15.8. W przypadku ekspozycji kredytowej zabezpieczonej na nieruchomoci komercyjnej, maksymalny poziom wskanika LtV nie powinien przekracza poziomu 50%. Rekomendacja 16 Bank powinien ledzi zmiany zachodzce na rynku nieruchomoci oraz monitorowa wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci posiadanych przez bank ekspozycji kredytowych. 16.1. Bank powinien monitorowa warto zabezpieczenia na nieruchomoci nie rzadziej ni raz w roku w odniesieniu do zabezpieczenia na nieruchomoci komercyjnej i nie rzadziej ni co trzy lata w odniesieniu do zabezpieczenia na nieruchomoci mieszkalnej. 16.2. W przypadku, gdy relacja wartoci ekspozycji kredytowej do wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci mieszkalnej na moment powstania tej ekspozycji (pierwotne LtV) bdzie wysza ni 80%, monitorowanie wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci powinno si odbywa w cyklach rocznych. 16.3. W przypadku, gdy relacja wartoci ekspozycji kredytowej do wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci mieszkalnej (biece LtV) bdzie nisza ni 80%, monitorowanie wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci powinno si odbywa si nie rzadziej ni raz na trzy lata. W pozostaych przypadkach monitorowanie powinno si odbywa w cyklach rocznych. 16.4. W przypadku istotnych zmian warunkw na rynku nieruchomoci bank powinien dokona takiego oszacowania czciej. 16.5. Jeeli istniej przesanki wskazujce, e warto nieruchomoci moga istotnie si obniy w stosunku do wartoci rynkowych innych nieruchomoci o podobnych cechach, bank powinien dokona aktualizacji wyceny nieruchomoci przyjtej jako zabezpieczenie. 16.6. Czstsza ocena wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci moe by konieczna w przypadku, gdy zachodz przesanki utraty wartoci zabezpieczenia i powstaje zagroenie, e warto zabezpieczenia bdzie nisza od wartoci ekspozycji kredytowej. 16.7. Monitorowanie wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci mieszkalnej moe nie by konieczne, kiedy odpowiedzialni za monitorowanie wartoci tego zabezpieczenia pracownicy banku dokonaj oceny pierwotnych zaoe parametrw rynkowych przyjtych na potrzeby oceny wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci oraz sprawdz, czy zaoenia te pozostaj na niezmienionym poziomie lub ich zmiana nie jest na tyle istotna, aby wpywa na czstotliwo monitorowania wartoci zabezpieczenia na
29

PROJEKT

nieruchomoci. Ocena ta powinna by odpowiednio udokumentowana oraz przedstawiona w formie pisemnej. Wyczenie to nie dotyczy ekspozycji, dla ktrych biece LtV jest wiksze ni 80%. 16.8. Bank istotnie zaangaowany w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie powinien monitorowa sytuacj na rynku nieruchomoci oraz zaoenia i ramy prawnoekonomiczne, ktre zostay przyjte do sporzdzenia ocen i monitorowania wartoci zabezpiecze na nieruchomociach, a ktre maj istotny wpyw na ich warto. 16.9. W przypadku ekspozycji kredytowych, ktre nie s indywidualnie istotne, bank ma moliwo stosowania uproszczonych procedur oceny wartoci zabezpieczenia w oparciu o metody statystyczne. 16.10. Dla indywidualnie istotnych ekspozycji kredytowych na dzie sporzdzania wyceny, ponowna wycena wartoci nieruchomoci powinna odbywa si przynajmniej raz na trzy lata. Rekomendacja 17 Bank powinien posiada odpowiednie pisemne procedury pozwalajce na podjcie szybkich rodkw zaradczych na wypadek nieprzewidzianych zdarze skutkujcych spadkiem wartoci zabezpieczenia na nieruchomoci w odniesieniu do ekspozycji kredytowych banku (spadkiem poziomu zabezpieczenia). 17.1. W banku istotnie zaangaowanym w ekspozycje zabezpieczone hipotecznie, procedury te powinny uwzgldnia testy warunkw skrajnych, pozwalajce na symulacj zachowania caego portfela i poszczeglnych ekspozycji kredytowych, w sytuacji wystpienia istotnych zmian wartoci zabezpieczenia, a przede wszystkim na ocen efektw tych zmian. 17.2. Bank powinien monitorowa zmiany poziomu wskanika LtV w celu szybkiego reagowania na wzrost poziomu wskanika LtV, zwaszcza przekroczenia okrelonych przez bank maksymalnych limitw. Bank powinien posiada przygotowane na podstawie zatwierdzonej przez zarzd polityki banku, w formie pisemnej, procedury wewntrzne okrelajce sposb reakcji banku na negatywne zmiany wartoci wskanika LtV. W szczeglnoci procedury te powinny uwzgldnia sytuacje, w ktrych bieca warto LtV przekroczy 100%. 17.3. Bank powinien zapewni sobie, w umowie kredytowej, moliwo podjcia stosownych krokw przewidzianych procedurami oraz wskaza, kiedy takie dziaania moe podj.

30

PROJEKT

IV.

Monitorowanie i raportowanie w zakresie kredytowych zabezpieczonych hipotecznie

ryzyka

ekspozycji

Rekomendacja 18 Bank powinien posiada systemy monitorowania ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, ze szczeglnym uwzgldnieniem procedur zapewniajcych spenienie wymogw przepisw prawa i regulacji wewntrznych. 18.1. Procedury i regulaminy wewntrzne powinny zapewnia: a) jako i skuteczno kredytowymi, c) podzia obowizkw, d) zgodno procedur i regulaminw zatwierdzanych przez zarzd banku z regulacjami zewntrznymi. 18.2. Bank powinien okreli komrki organizacyjne lub grupy osb odpowiedzialne za monitorowanie portfela takich ekspozycji. 18.3. Jako, szczegowo oraz terminowo gromadzonych i prezentowanych wynikw analiz powinna umoliwia okrelenie przez zarzd banku, czy i w jakim stopniu realizowane s zasady polityki banku w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. 18.4. Celem monitorowania portfela ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie jest: a) zapewnienie zgodnoci rozwoju portfela ze strategi banku, b) pomiar i ocena poziomu ryzyka w relacji do zaoonego apetytu na ryzyko, c) identyfikacja ekspozycji dotknitych utrat wartoci (zagroonych) dla tworzenia odpisw (rezerw) na pokrycie strat, d) ocena adekwatnoci poziomu odpisw (rezerw), e) identyfikacja sabych stron w zakresie procesu zarzdzania ryzykiem w celu podjcia dziaa naprawczych. 18.5. Monitorowanie portfela ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie powinno uwzgldnia rnice wynikajce z cech poszczeglnych produktw kredytowych, ich docelowych grup klientw, przyjtych modeli akceptacji, sposobu dystrybucji, profilu ryzyka, stosowanych zabezpiecze, monitoringu spat i odzyskiwania nalenoci. Monitorowanie w takim przypadku powinno by prowadzone na poziomie podportfeli o istotnym zrnicowaniu cech produktu, celu finansowania, klienta, profilu ryzyka lub sposobu zabezpieczenia. Rekomendacja 19 Bank powinien posiada wewntrzne systemy informacyjne, bazy danych oraz narzdzia analityczne, wspierajce pomiar poziomu ryzyka zwizanego z ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie. wszystkich operacji administrowania ekspozycjami

b) dokadno oraz terminowo okresowego raportowania do zarzdu,

31

PROJEKT

19.1. Podstawowym celem zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie jest utrzymanie poziomu ryzyka zwizanego z tym portfelem ekspozycji w ramach i w zakresie przewidzianym w zasadach polityki przyjtej przez bank. 19.2. Posiadane przez bank systemy powinny umoliwia uzyskiwanie niezbdnych informacji dotyczcych struktury portfela ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie w rnych przekrojach, jego jakoci i zmian w nim zachodzcych. 19.3. Bank powinien posiada techniki suce do mierzenia ryzyka poszczeglnych ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie oraz caego portfela tych ekspozycji. Pomiar ryzyka powinien bra pod uwag w szczeglnoci: a) specyfik ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, b) profil ekspozycji na ryzyko uwzgldniajcy cel kredytowania, wiek ekspozycji, charakterystyk kredytobiorcw, informacje o zachowaniu kredytobiorcw (z bankowych baz danych oraz, w miar moliwoci, z baz danych gospodarczych, np. historia spat, zmiany w poziomie zaduenia), a take zmiany zachodzce na rynku nieruchomoci, c) wielko cznej ekspozycji banku wobec klienta, d) istnienie moliwoci stosowania dodatkowych zabezpiecze, e) potencjaln wielko straty kredytowej4. Analiza danych okrelajcych poziom ryzyka powinna by dokonywana co najmniej raz na kwarta. Techniki pomiaru powinny by dostosowane do poziomu zoonoci i wielkoci ryzyka zawartego w portfelu oraz moliwoci technicznych banku. Rekomendacja 20 Bank powinien posiada zatwierdzone przez zarzd wewntrzne limity ograniczajce ryzyko kredytowe odnoszce si do caego portfela, oraz poszczeglnych rodzajw ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. Limity te powinny odzwierciedla zrnicowanie ekspozycji kredytowych i przyjtych zabezpiecze, struktur i stabilno rde finansowania oraz poziom apetytu na ryzyko banku. 20.1. Wprowadzone procedury powinny zapewnia odpowiedni dywersyfikacj portfela i zgodno z ogln strategi banku. Dlatego istotnym elementem procesu zarzdzania ryzykiem zwizanym z ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie, jest ustalenie przez bank limitw zaangaowania banku ograniczajcych nadmiern ekspozycj na ryzyko. Limity te powinny by zgodne z wymogami Komisji Nadzoru Finansowego w zakresie zasad funkcjonowania systemu zarzdzania ryzykiem w bankach. Limity te powinny ponadto odzwierciedla wielko apetytu na ryzyko banku. 20.2. Bank powinien posiada co najmniej limity ograniczajce ryzyko ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie oraz portfeli poszczeglnych rodzajw tych ekspozycji, w tym m.in. ekspozycji wobec podmiotw gospodarczych zabezpieczonych na nieruchomociach mieszkalnych lub komercyjnych. Limity powinny uwzgldnia zrnicowanie ekspozycji kredytowych i zabezpiecze. 20.3. Aby ustalone limity speniay swoje funkcje bank powinien przed ich wprowadzeniem przeprowadzi i udokumentowa efektywny pomiar potencjalnego poziomu ekspozycji
4

Pomiar wielkoci straty kredytowej nie musi by zwizany z koniecznoci stosowania przez bank metod zaawansowanych.

32

PROJEKT

na ryzyko. Limity, ustalane zgodnie z obowizujcymi w tym zakresie przepisami, powinny gwarantowa odpowiedni dywersyfikacj portfela ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. Przyjte limity powinny odnosi si w szczeglnoci do: a) grup (segmentw) klientw, w tym sektorw gospodarki, b) celu finansowania, c) rodzajw produktw, d) zabezpiecze, w tym maksymalnego poziomu wskanika LtV, e) dugoci okresu umowy, f) waluty ekspozycji kredytowej, g) ekspozycji geograficznej (klientw lub zabezpiecze z danego obszaru). Wymienione kryteria tworzenia limitw s kryteriami moliwymi do zastosowania w zalenoci od skali i struktury zaangaowania banku w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie. W merytorycznie uzasadnionych przypadkach dopuszczalne jest stosowanie przez bank wasnych rozwiza w tym zakresie. 20.4. Przy ustalaniu wielkoci limitw bank powinien uwzgldnia testy warunkw skrajnych badajce wraliwo dunikw i banku na zmiany otoczenia gospodarczego. W szczeglnoci bank powinien uwzgldnia: a) cykle koniunkturalne, b) zmiany w poziomie dochodw gospodarstw domowych, c) zmiany w poziomie bezrobocia, d) zmiany pynnoci rynkw finansowych, e) wahania stp procentowych, f) zmiany kursw walutowych, g) zmiany na rynku nieruchomoci. Bank istotnie zaangaowany w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie powinien przeprowadza testy warunkw skrajnych przynajmniej raz w roku. Czstsze dokonywanie testw zalecane jest w razie zaistnienia istotnych zmian warunkw rynkowych. 20.5. Bank istotnie zaangaowany w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie powinien okreli poziom apetytu na ryzyko take poprzez okrelenie dla portfela i subportfeli takich ekspozycji dodatkowych parametrw, ktre w szczeglnoci powinny odnosi si do: a) redniego prawdopodobiestwa niewykonania zobowizania przez kredytobiorcw5, b) redniego poziomu odzysku ze stosowanych zabezpiecze6, c) potencjalnego maksymalnego poziomu nieodzyskanych kredytw, d) poziomu akceptowalnych klas (ratingw) wyznaczonych dla klienta.

Pojcie to nie jest tosame z Probability of Default (PD) i nie wymaga stosowania przez banki metod zaawansowanych. 6 Okrelenie poziomu odzysku nie wymaga stosowania przez bank metod zaawansowanych.

33

PROJEKT

20.6. Informacja o przekroczeniu limitw kadorazowo powinna by przedstawiona zarzdowi banku i zawiera przyczyn przekroczenia limitw. 20.7. Wysoki poziom wykorzystania przyjtych limitw powinien by przesank do weryfikacji polityki zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie w celu przeciwdziaania ich przekroczeniu. Rekomendacja 21 Bank powinien szczegowo analizowa struktur terminow rde finansowania i dostosowywa j do struktury terminowej aktyww. 21.1. Bank powinien poddawa szczeglnej analizie naraenie banku na ryzyko utraty pynnoci zwizane z portfelem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. 21.2. Co najmniej raz w roku, bank powinien przeprowadza pogbion analiz rde finansowania ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. 21.3. W zalenoci od struktury portfela ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie analiza powinna zawiera przynajmniej nastpujce elementy: a) struktur terminow ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, w tym ich analiz jakoci, b) wskazanie wiarygodnych rde refinansowania dugoterminowych ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie adekwatnie do waluty ekspozycji, c) symulacj dotyczc wpywu na sytuacj banku w zakresie pynnoci i rentownoci moliwych zmian warunkw rynkowych, np. zmian na rynku finansowania hurtowego, rynku instrumentw zabezpieczajcych przed ryzykiem i rynku walutowym, d) skutki negatywnych zmian w zakresie pynnoci rynkw finansowych (testy warunkw skrajnych), w tym ryzyko odnowienia niedopasowanych terminowo rde finansowania oraz wpyw na koszt pozyskiwanych funduszy. 21.4. Bank powinien podejmowa dziaania zmierzajce do dywersyfikacji rde finansowania dziaalnoci w celu ograniczania ryzyka pynnoci, szczeglnie dugoterminowej (np. poprzez sekurytyzacj, emisj listw zastawnych, emisj innych dugoterminowych papierw wartociowych w tym zabezpieczonych hipotecznie). 21.5. Bank powinien opracowa plan pozyskiwania dugoterminowych rde finansowania, w tym dziaa awaryjnych oraz monitorowa jego realizacj (nie rzadziej ni w okresach analizy). Rekomendacja 22 Bank powinien na bieco kontrolowa, czy wszystkie warunki umowy s wypeniane przez klienta oraz czy rodki finansowe wypacane przez bank wykorzystywane s zgodnie z umow. 22.1. Bank powinien okreli w swoich procedurach zakres i czstotliwo kontroli oraz jednostki odpowiedzialne za jej przeprowadzenie. 22.2. Zakres kontroli powinien obejmowa adekwatnie do finansowanej transakcji przynajmniej: a) ustanowienie zabezpiecze,
34

PROJEKT

b) wniesienie wkadu wasnego, c) spenienie warunkw uruchomienia rodkw (transz), d) spenienie dodatkowych warunkw w trakcie umowy (covenants), e) realizacj inwestycji zgodnie z kosztorysem i harmonogramem, f) uzyskiwanie niezbdnych zgd przez kredytobiorc. 22.3. Kontrola powinna si odbywa na podstawie dokumentw przedkadanych przez kredytobiorc lub informacji i danych gromadzonych bezporednio przez pracownikw banku. 22.4. Czstotliwo kontroli powinna by adekwatna do kontrolowanego zakresu oraz terminw przyjtych w umowie kredytu (wypacanego w transzach). W szczeglnoci kontrola powinna by prowadzona: a) w zakresie wniesienia wkadu wasnego, b) przed wypat drugiej i kolejnych transz kredytu, c) po zakoczeniu inwestycji. 22.5. Dodatkowe kontrole powinny zosta przeprowadzone, jeli bank znajdzie si w posiadaniu informacji wskazujcych na negatywn zmian ekspozycji na ryzyko, wynikajcej np. z pogorszenia si sytuacji finansowej kredytobiorcy lub zalegania w spacie kredytu. Wszelkie tego typu informacje powinny zosta bezzwocznie zgoszone i przekazane odpowiedzialnym w tym zakresie komrkom i pracownikom banku. 22.6. W przypadku, gdy kontrola realizowana jest na rzecz banku przez podmioty zewntrzne, bank powinien okreli zasady i procedury jej przeprowadzania oraz weryfikacji jakoci. Bank powinien zapewni, aby weryfikacja jakoci kontroli bya dokonywana przez pracownikw banku niezalenych od obszaru sprzeday. 22.7. Bank powinien ustanowi tak struktur finansowania transakcji/inwestycji, aby zapewni podzia ryzyka pomidzy kredytobiorc i bank, gwnie poprzez odpowiednie zaangaowanie rodkw wasnych kredytobiorcy (wkad wasny). 22.8. Z wyjtkiem przypadkw uzasadnionych szczeglnym charakterem transakcji (np. finansowanie wkadu wasnego ze zbycia posiadanej i wykorzystywanej nieruchomoci mieszkalnej) bank powinien uruchamia rodki z kredytu po wniesieniu wkadu wasnego przez kredytobiorc. 22.9. Bank powinien zapewni, aby kontrola wniesienia wkadu wasnego, realizacji inwestycji, uzyskiwania zgd bya wykonywana z zachowaniem niezalenoci i obiektywizmu przez osoby dysponujce niezbdnymi kwalifikacjami w zakresie objtym kontrol. Kontrola taka powinna odbywa si poprzez weryfikacj ze stanem faktycznym przedstawianych przez kredytobiorc dokumentw lub bezporedni ocen stanu faktycznego. 22.10. W przypadku ekspozycji kredytowej uruchamianej w transzach wypata kolejnej transzy, uwzgldniajc specyfik (charakter) transakcji, powinna nastpowa po rozliczeniu wykorzystania transzy poprzedniej, tj. po dokonaniu weryfikacji czy poprzednia transza zostaa wykorzystana w sposb okrelony w umowie, zgodnie z jej celem i przeznaczeniem. 22.11. Z wyczeniem detalicznych ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, struktura oraz sposb uruchamiania kolejnych transz finansowanej transakcji/inwestycji powinny zapewni bankowi moliwo kontroli:
35

PROJEKT

a) jakoci i stabilnoci przyjtego rda spaty kredytu, b) zmiany parametrw zidentyfikowanych jako wraliwe z punktu widzenia poziomu ryzyka ekspozycji, c) wykorzystania uruchamianych rodkw, d) zaawansowania technicznego, transakcji/inwestycji, kosztowego i terminowego finansowanej

e) wniesienia rodkw wasnych przez kredytobiorc (wkadu wasnego), f) wypenienia przez kredytobiorc innych warunkw zawartych w umowie kredytowej oraz ograniczy negatywny wpyw innych rodzajw ryzyka niezwizanych z finansowan transakcj/inwestycj, ale ponoszonych przez kredytobiorc. 22.12. Warunki spaty ekspozycji kredytowej powinny uwzgldnia charakterystyk finansowanej transakcji/inwestycji, ale jednoczenie umoliwia poredni kontrol poprzez systematyczne monitorowanie spat. W szczeglnoci bank, uwzgldniajc specyfik (charakter) transakcji, powinien unika: a) okresw karencji w spacie odsetek, b) okresw karencji w spacie kapitau po okresie realizacji inwestycji/transakcji, jeli rdem spaty s przychody z finansowanej inwestycji/transakcji lub rdo spaty zaley od wartoci finansowanej nieruchomoci, c) niestandardowych harmonogramw spat, w tym balonowych harmonogramw spat, d) nadmiernie wyduonych terminw spaty ekspozycji wynikajcych z ich niskiej rentownoci (i w konsekwencji wysokiej wraliwoci na ryzyko). Rekomendacja 23 Bank powinien zapewni skuteczny system raportowania realizacji polityki zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie oraz poziomu ryzyka z tytuu tych ekspozycji, dostarczajcy informacji umoliwiajcych podjcie dziaa zapewniajcych utrzymanie przyjtego poziomu apetytu na ryzyko. 23.1. Podstawowym zadaniem systemu raportowania jest przedstawienie niezbdnej informacji pozwalajcej na ocen ryzyka ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie przez zarzd banku i podejmowanie decyzji. 23.2. Proces raportowania suy okreleniu skutecznoci zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, identyfikacji rde i czynnikw ryzyka, pomiaru kosztw ryzyka, ograniczaniu poziomu ryzyka, przestrzeganiu przyjtych limitw oraz umoliwieniu podjcia odpowiednich dziaa naprawczych i profilaktycznych. 23.3. Bank okrela w polityce zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie zakres i czstotliwo raportowania, odbiorcw raportw oraz komrki odpowiedzialne za ich sporzdzanie. 23.4. W przypadku detalicznych ekspozycji zabezpieczonych hipotecznie, raporty odnonie tych ekspozycji mog by wyodrbnion czci systemu raportowania detalicznych ekspozycji kredytowych.
36

PROJEKT

23.5. Bank okrelajc zakres i czstotliwo raportowania uwzgldnia stopie zaangaowania banku w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie, rodzaj produktw, poziom apetytu na ryzyko, profil ryzyka, przyjty poziom zabezpieczenia ekspozycji kredytowych oraz zmiany w otoczeniu banku. 23.6. W banku istotnie zaangaowanym w ekspozycje kredytowe zabezpieczone hipotecznie raportowanie powinno odbywa si w okresach, co najmniej kwartalnych, a w przypadku przekroczenia przyjtych limitw lub, gdy przecitny poziom biecego LtV jest wyszy ni 80%, w okresach miesicznych. W pozostaych bankach raportowanie powinno odbywa si w okresach, co najmniej procznych. 23.7. Zakres raportowania powinien w szczeglnoci obejmowa: a) jako ekspozycji kredytowych (np. wielko opnie oraz poziom migracji midzy klasami opnie, w tym wedug grup klientw, czasu udzielenia zaangaowania (ang.: vintage)), b) poziom i adekwatno odpisw (rezerw), c) wykorzystanie i przestrzeganie przyjtych limitw, d) przebieg procesu akceptacji, skal odstpstw (przeama), e) wyniki dziaania i skuteczno narzdzi wspierajcych ocen zdolnoci kredytowej, f) wyniki procesu monitorowania ekspozycji i dochodzenia roszcze (w tym okrelenie zaawansowania procesw), g) kwoty nieodzyskane (straty kredytowe), h) zaawansowanie procesu ustanawiania zabezpiecze, i) poziom pokrycia ekspozycji zabezpieczeniami (w szczeglnoci hipotecznymi), j) wartoci odzysku z zabezpiecze (w tym z poszczeglnych scenariuszy dochodzenia nalenoci, np. egzekucji komorniczej, uzgodnionej sprzeday nieruchomoci przez kredytobiorc). 23.8. W sytuacji istotnych zmian w otoczeniu banku oraz w samym banku wpywajcych na przebieg procesu kredytowego lub profil ryzyka ponoszonego przez bank, czstotliwo raportowania powinna ulec zwikszeniu, a jego zakres stosownym modyfikacjom.

37

PROJEKT

V.

Kontrola wewntrzna

Rekomendacja 24 Bank powinien posiada efektywny system kontroli wewntrznej obejmujcy dziaalno banku w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. 24.1. Regulacje wewntrzne okrelajce zasady i sposoby kontrolowania powinny by sporzdzone w formie pisemnej i przyjte przez zarzd banku. Wprowadzajc lub zmieniajc regulacje dotyczce zarzdzania ryzykiem ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie bank powinien uwzgldni: a) jako i skuteczno wszystkich operacji zwizanych z procesem oceny zdolnoci kredytowej, b) jako i skuteczno zarzdzania ryzykiem portfela ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, c) dokadno oraz terminowo okresowego raportowania do zarzdu, d) podzia obowizkw w procesie kredytowym, e) zgodno procedur i regulaminw z zewntrznymi regulacjami. 24.2. Bank powinien zidentyfikowa podstawowe obszary podlegajce kontroli wewntrznej. Wrd najistotniejszych naley wskaza: a) przestrzeganie polityki zarzdzania zabezpieczonych hipotecznie, b) skuteczno limitw ograniczajcych zabezpieczonych hipotecznie, ryzykiem ryzyko ekspozycji ekspozycji kredytowych kredytowych

c) wymogi dokumentowe w zakresie badania zdolnoci kredytowej, d) korzystanie z wewntrznych i zewntrznych rde informacji, np. baz danych, e) minimalne wymogi w zakresie przyjtych formu oceny zdolnoci kredytowej, dochodw i wydatkw klientw oraz przyjtych w tym zakresie limitw, f) skuteczno systemu uprawnie do akceptacji ryzyka, g) skuteczno ograniczania strat poprzez zabezpieczanie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, h) jako administracji ekspozycjami kredytowymi, i) skuteczno procesw monitorowania ekspozycji kredytowych i dochodzenia roszcze, j) przeprowadzanie testw warunkw skrajnych, k) statystyczne narzdzia wspierajce ocen zdolnoci kredytowej. 24.3. Czynnoci wykonywane w ramach systemu kontroli wewntrznej w obszarze dziaalnoci banku w zakresie ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie powinny by dokonywane regularnie, w zalenoci od zidentyfikowanego profilu i poziomu ryzyka. 24.4. System kontroli wewntrznej powinien rwnie zapewni, aby informacja o wyjtkach od przyjtych zasad, obowizujcych procedur, regulacji i limitw lub ich naruszeniu bya w odpowiednim czasie przekazywana zarzdowi banku.
38

PROJEKT

VI.

Relacje z klientami

Rekomendacja 25 Bank powinien posiada sporzdzone w formie pisemnej procedury wewntrzne okrelajce sposb i zakres informowania kadego klienta ubiegajcego si o kredyt zabezpieczony hipotecznie. Bank powinien dooy wszelkich stara, aby przekazywane klientom informacje byy zrozumiae, jednoznaczne i czytelne. Dotyczy to informacji przedstawianych zarwno przed, jak i po podpisaniu umowy. Bank powinien uwzgldnia poziom wiedzy klienta. 25.1. Przed zawarciem umowy klient powinien otrzyma wszystkie informacje istotne dla oceny ryzyka i kosztw zwizanych z zawarciem umowy, w tym w szczeglnoci informacje na temat: a) wysokoci raty kredytu w funkcji okresu kredytowania, b) tempa spacania kapitau w funkcji okresu kredytowania, c) cznego kosztu kredytu w funkcji okresu kredytowania, d) ryzyka zmiennej stopy procentowej. Informacje te powinny by przedstawione w formie pisemnej (np. okrelonej w pkt. 25.11). 25.2. Rekomenduje si, aby bank oferowa klientom kredyty lub inne produkty w walucie w jakiej uzyskuje dochd. 25.3. W przypadku klientw zamierzajcych zacign kredyt na okres powyej 25 lat, bank powinien rekomendowa klientowi 25 letni okres kredytowania. W szczeglnoci bank, jako profesjonalny uczestnik rynku, powinien przedstawi klientowi rnic pomidzy wysokoci maksymalnej zdolnoci kredytowej lub wysokoci raty spaty uzyskanych dziki wydueniu okresu kredytowania powyej 25 lat, a wysokoci maksymalnej zdolnoci kredytowej lub wysokoci raty spaty uzyskanych w oparciu o 25 letni okres kredytowania oraz rnic w cakowitym koszcie kredytu (odsetkowym i innym) pomidzy kredytem zaciganym na planowany okres spaty (przekraczajcy 25 lat), a kredytem udzielonym na okres 25 lat. 25.4. W przypadku klientw o dochodach nieprzekraczajcych przecitnego poziomu wynagrodze w gospodarce lub danym regionie zamieszkania, dla ktrych wstpna analiza wnioskw kredytowych wskazuje na przekroczenie przez wskanik DtI 40% lub 50% dla pozostaych klientw, bank jako profesjonalny uczestnik rynku, powinien zwrci klientom uwag na bardzo dugi okres spaty zobowizania, a w zwizku z tym konieczno zachowania odpowiedniego bufora na wypadek pogorszenia ich sytuacji dochodowej lub realizacji wikszych wydatkw. 25.5. W przypadku, gdy jednym z zabezpiecze umowy kredytu jest umowa ubezpieczenia, a ubezpieczenie zostao zaoferowane klientowi przez bank, bank powinien jednoznacznie wskaza w jakiej wystpuje roli, tj. ubezpieczajcego czy te porednika ubezpieczeniowego. Klient powinien otrzyma rwnie wszystkie istotne informacje dotyczce umowy ubezpieczenia. W szczeglnoci informacja powinna jednoznacznie wskazywa strony umowy ubezpieczenia, ich prawa i obowizki (w tym o ewentualnym prawie zakadu ubezpieczeniowego do wystpienia z roszczeniem regresowym w stosunku do kredytobiorcy), status i uprawnienia kredytobiorcy w kontekcie tej umowy oraz zakres i warunki umowy ubezpieczenia.
39

PROJEKT

25.6. Przedkadajc klientowi do podpisania umow bank powinien zapewni klientowi czas niezbdny do zapoznania si z treci umowy oraz analizy zaproponowanych w niej warunkw, tak aby umoliwi klientowi podjcie decyzji o podpisaniu umowy przy penej znajomoci zawartych w umowie warunkw po dostarczeniu niezbdnych informacji i wyjanie. 25.7. Bank powinien regularnie dostarcza swoim klientom wszelkich informacji dotyczcych warunkw oraz praw i obowizkw wynikajcych z umowy. W szczeglnoci, w formie pisemnej, klient powinien by informowany o wszelkich zmianach, ktre wpywaj bezporednio na warunki umowy kredytowej, szczeglnie na poziom obcie z tytuu spaty kredytu (np. zmianach stp procentowych, zasad ustalania spreadu walutowego). Za zgod klienta informacje te mog by przekazywane w innej ni pisemna formie (np. poprzez internet). 25.8. Bank powinien przedstawia kredytobiorcom informacje o cakowitym koszcie kredytu oraz rzeczywistej rocznej stopie procentowej uwzgldniajce koszty znane w momencie zawarcia umowy. Suy temu powinno rwnie zamieszczanie w ogoszeniach i reklamach dotyczcych kredytu, zawierajcych warunki udzielania kredytu rzeczywistej rocznej stopy procentowej, wyliczonej od cakowitego kosztu kredytu. 25.9. Bank powinien posiada sporzdzone w formie pisemnej, procedury wewntrzne okrelajce sposb i zakres informowania kadego klienta zacigajcego kredyt oprocentowany zmienn stop procentow o zwizanym z tym ryzyku, jak i jego konsekwencjach. Wszystkie pytania i wtpliwoci w tym zakresie powinny zosta wyjanione klientowi przez odpowiednio wyszkolonego pracownika, posiadajcego niezbdn wiedz na temat zagroe zwizanych z ryzykiem stopy procentowej ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie. Zaleca si, aby klient zacigajcy kredyt oprocentowany zmienn stop procentow podpisa owiadczenie, i zosta poinformowany przez bank o ponoszeniu ryzyka stopy procentowej oraz, e jest wiadomy jego ponoszenia. Powysze zasady odnosz si rwnie do innych ni kredyty ekspozycji kredytowych. 25.10. W celu zapewnienia porwnywalnoci stosowanych przez banki polityk dotyczcych wyznaczania spreadw walutowych bank powinien zapewni moliwo nieodpatnego dostpu klientw do informacji o kursach walutowych stosowanych przez bank, w szczeglnoci w postaci zestawienia informacji w zakresie: a) stosowanych przez bank kursw kupna i sprzeday waluty obcej, b) odrbnego zestawienia stosowanych przez bank spreadw walutowych. Minimalny zakres przedstawianych informacji powinien obejmowa okres od 1 stycznia 2008 r. o ile bank nie ma moliwoci dostarczenia duszej historii danych. 25.11. Rekomenduje si, aby bank przedstawiajc klientowi ofert kredytu lub innego produktu, oprocentowanego zmienn stop procentow informowa klienta o kosztach obsugi ekspozycji kredytowej w wypadku niekorzystnej dla klienta zmiany poziomu stopy procentowej, od ktrej zaley oprocentowanie ekspozycji kredytowej. Informacje takie powinny by przekazane na przykad w postaci symulacji wysokoci rat ekspozycji kredytowej. Informacje przekazywane klientowi powinny w szczeglnoci zawiera koszty obsugi ekspozycji kredytowej przy: a) aktualnym poziomie stopy procentowej, od ktrej zaley jej oprocentowanie, b) wzrocie stopy procentowej, od ktrej zaley jej oprocentowanie o 400 pb, c) przy wzrocie stopy procentowej, od ktrej zaley jej oprocentowanie w skali odpowiadajcej rnicy midzy maksymalnym i minimalnym poziomem stopy
40

PROJEKT

procentowej w cigu ostatnich 12 miesicy. Rekomendacja 26 W relacjach z klientami, w obszarze dziaalnoci zwizanej z ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie bank powinien stosowa zasady profesjonalizmu, rzetelnoci, starannoci oraz najlepszej wiedzy. 26.1. Bank oferujc produkty objte postanowieniami niniejszej Rekomendacji powinien zapewni: a) rzetelno rozpowszechnianych informacji reklamowych dotyczcych oferowanych produktw, b) rzetelno i kompletno informacji przekazywanych klientom na etapie przedkontraktowym, w tym w szczeglnoci informacji o wszystkich czynnikach ryzyka zwizanych z danym produktem, c) jednoznaczno i zrozumiao postanowie zawartych we wzorcach umowy, regulaminach, taryfach opat i prowizji oraz treci zamieszczanych w innych dokumentach, a majcych znaczenie dla podjcia przez klienta decyzji o zacigniciu zobowizania kredytowego, d) dorczenie klientom wszelkich dokumentw niezbdnych do podjcia decyzji przed zawarciem umowy. 26.2. W kadej umowie, ktra dotyczy ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie oprocentowanych zmienn stop procentow powinny znale si co najmniej postanowienia dotyczce: a) sposobw i terminw ustalania stopy procentowej, na podstawie ktrej wyliczana jest wysoko rat kapitaowo-odsetkowych, b) informacji, e zmiana stopy procentowej bdzie miaa wpyw na warto ekspozycji kredytowej oraz wysoko rat kapitaowo-odsetkowych, c) warunkw i konsekwencji zmiany sposobu oprocentowania. 26.3. Na wniosek klienta bank powinien dokona zmian sposobu spaty kredytu indeksowanego do waluty w taki sposb, aby spata nastpowaa w walucie indeksacyjnej. Zmiana sposobu spaty powinna dotyczy wszystkich rat od daty zmiany umowy. Bank nie moe ogranicza w umowie kredytu moliwoci pozyskania przez klienta waluty przeznaczonej na spat kredytu do zakresu usug oferowanych przez bank. 26.4. Rekomenduje si aby, w przypadku klienta ubiegajcego si o detaliczn ekspozycj kredytow bank uzyska od niego pisemne owiadczenie potwierdzajce, e: a) klient otrzyma od pracownika banku wszelkie informacje niezbdne do podjcia decyzji w zakresie zaciganego zobowizania kredytowego, b) klient uzyska od pracownika banku wszystkie wyjanienia do zgaszanych wtpliwoci, c) w przypadku klientw zacigajcych kredyt na okres powyej 25 lat, klient otrzyma informacj w zakresie 25 letniego okresu kredytowania oraz rzeteln informacj na temat wzrostu cznych kosztw kredytu wynikajcych z przekroczenia tego okresu, d) w przypadku klientw dla ktrych DTI przekracza 40%/50% (zgodnie z zaleceniem Rekomendacji 25.7), klient zosta poinformowany o podwyszonym ryzyku tego
41

PROJEKT

produktu oraz niekorzystnym wpywie na moliwo realizacji wikszych wydatkw, e) klient ma pen wiadomo ryzyka zwizanego z zaciganym zobowizaniem kredytowym.

42

PROJEKT

Spis treci
Wstp ........................................................................................................................................................ 2 Sowniczek poj ......................................................................................................................................... 6 Spis rekomendacji ....................................................................................................................................... 8 I. II. III. IV. V. VI. Zarzd i rada nadzorcza ................................................................................................................ 12 Identyfikacja, pomiar i ocena ryzyka ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie .... 18 Zabezpieczenia ............................................................................................................................. 25 Monitorowanie i raportowanie w zakresie ryzyka ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie .................................................................................................................................... 31 Kontrola wewntrzna .................................................................................................................... 38 Relacje z klientami ....................................................................................................................... 39

43