Piotr Gowacki, Ryszard Skrzypiec

Raport z realizacji przez partie polityczne obietnic wyborczych dotyczcych spoeczestwa obywatelskiego w V kadencji Parlamentu (2005-2007)

Warszawa, kwiecie 2008

Raport z realizacji przez partie polityczne obietnic wyborczych dotyczcych spoeczestwa obywatelskiego w V kadencji Parlamentu (2005-2007) zosta opracowany i wydany w ramach projektu Rzecznictwo niejedno ma imi, wspnansowanego ze rodkw Unii Europejskiej w ramach Programu rodki Przejciowe PL2005/017-488.01.01.01 Niniejszy dokument zosta opublikowany dziki pomocy nansowej Unii Europejskiej. Za tre tego dokumentu odpowiada Oglnopolska Federacja Organizacji Pozarzdowych, pogldy w nim wyraone nie odzwierciedlaj w adnym razie ocjalnego stanowiska Unii Europejskiej Autorzy: Piotr Gowacki, Ryszard Skrzypiec Redakcja i korekta: Dorota Matejczyk Wydawca: Oglnopolska Federacja Organizacji Pozarzdowych ul. Szpitalna 5 lok. 5, 00-031 Warszawa tel: (22) 828 91 28, fax: (22) 828 91 29 www.ofop.engo.pl ofop@ofop.engo.pl Skad, amanie, druk: Agencja Reklamowa DD Studio Dariusz Piekut www.ddstudio.pl Nakad: 500 egz.

Warszawa, kwiecie 2008 2

1. Wprowadzenie: cel i metodologia opracowania

Piotr Gowacki, Ryszard Skrzypiec

Przedmiotem niniejszego opracowania jest zarwno porwnanie programw partii politycznych, ktre w 2005 r. weszy do Parlamentu RP V kadencji, pod ktem postrzegania przez te partie problematyki spoeczestwa obywatelskiego i organizacji pozarzdowych, jak i faktycznie zajmowanych przez nie stanowisk odnonie interesujcych nas zagadnie w trakcie trwania tej kadencji, czyli w okresie padziernik 2005-wrzesie 2007. Analiza stanowi kontynuacj sporzdzanych rokrocznie opracowa w ramach projektu Monitoring obietnic wyborczych i zachowuje zaproponowane w szczeglnoci w analizie Inki Sodkowskiej zatytuowanej Spoeczestwo obywatelskie w programach wyborczych polskich partii politycznych1 podejcie do problemu. Przedmiotem naszego zainteresowania byy nastpujce zagadnienia: miejsce problematyki spoeczestwa obywatelskiego i trzeciego sektora w programach partyjnych, sposb deniowania tych form organizacji spoecznej, miejsce i rola spoeczestwa obywatelskiego i trzeciego sektora w yciu publicznym w Polsce, propozycje suce wzmocnieniu tych form. Takie zaoenia sprawiy, e badaniu poddalimy dokumenty programowe oraz faktycznie formuowane i zajmowane (np. podczas parlamentarnych gosowa) stanowiska przedstawicieli szeciu partii politycznych, ktre w 2005 r. weszy do Parlamentu RP: Ligi Polskich Rodzin (LPR), Prawa i Sprawiedliwoci (PiS), Platformy Obywatelskiej (PO), Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL), Samoobrony RP (SO) i Sojuszu Lewicy Demokratycznej (SLD). Przy czym jeli chodzi o wypowiedzi w mediach, uwzgldnilimy take stanowiska Partii Demokratycznej (PD), Socjaldemokracji Polskiej (SDPL), a take koalicyjnego ugrupowania Lewica i Demokraci (LiD) oraz Rady Ministrw (RM). Opracowanie skada si z dwch czci, pierwszej powiconej analizie dokumentw programowych i drugiej prezentujcej wypowiedzi oraz faktycznie zajmowane przez politykw stanowiska. W pierwszej czci zatytuowanej Obiet1

I. Sodkowska, Spoeczestwo obywatelskie w programach wyborczych polskich partii politycznych, http:// www.ofop.engo.pl/les/ofop.engo.pl/public/monit_ob_wyb_OFOP/Monitor_ob_wyb_Spol_obyw_05_09.pdf w: Monitorowanie obietnic przedwyborczych Spoeczestwo Obywatelskie 2005-2009, OFOP Warszawa, brw, za: , http://www.ofop.engo.pl/x/297525

nice wyborcze, czyli wizje spoeczestwa obywatelskiego i trzeciego sektora wg partii politycznych tworzcych Parlament RP V kadencji. Analiza porwnawcza programw partii politycznych przejrzelimy dokumenty programowe wyrnionych powyej partii2. List analizowanych dokumentw zawiera zacznik do opracowania. Jednak z uwagi na rn objto tych dokumentw od kilkustronicowych odezw i manifestw po grube publikacje porwnywanie deklaracji badanych partii moe nie by pene. Natomiast analiz faktycznych stanowisk wykonano w oparciu o wypowiedzi przedstawicieli partii publikowanych w oglnopolskich tytuach prasowych: Gazeta Wyborcza, Rzeczpospolita i Dziennik, jak rwnie wygaszanych w Parlamencie V kadencji w trakcie prac ustawodawczych. rdem danych wykorzystanych w tej analizie byy internetowe zasoby archiwalne wspomnianych dziennikw oraz dostpne na internetowych stronach Sejmu RP sprawozdania stenograczne i wyniki gosowa. W tej czci analizy wykorzystano take dane z czstkowych raportw w ramach Monitoringu obietnic wyborczych autorstwa Jana Piotrowskiego, obejmujcych dwa kolejne lata V kadencji, a mianowicie: Politycy wobec spoeczestwa obywatelskiego 2005/2006. Raport z monitoringu obietnic wyborczych z pierwszego roku funkcjonowania Sejmu V kadencji3 i Politycy wobec spoeczestwa obywatelskiego 2006/2007. Raport4. Oba raporty zostay opublikowane na stronach OFOP w zakadce Monitoring obietnic wyborczych.

Poniewa nie dysponujemy ani elektroniczn, ani papierow wersj programu LPR, analiza jej stanowiska w interesujcych nas sprawach zostanie dokonana na podstawie ustale poczynionych przez Sodkowsk w przywoywanym tu raporcie. 3 http://www.ofop.engo.pl/les/ofop.engo.pl/public/monit_ob_wyb_OFOP/raport_Polit_wobec_Spol_Obyw_06.pdf 4 http://www.ofop.engo.pl/les/ofop.engo.pl/public/PWSO_2007.pdf
2

2. Obietnice wyborcze, czyli wizje spoeczestwa obywatelskiego i trzeciego sektora wg partii politycznych tworzcych Parlament RP V kadencji. Analiza porwnawcza programw partii politycznych

Ryszard Skrzypiec
Ten nieco przydugi tytu wprowadza nas w istot problematyki, ktr bdziemy si tu zajmowa. Przedmiotem naszego zainteresowania s wyobraenia partii politycznych o miejscu, roli i znaczeniu spoeczestwa obywatelskiego oraz trzeciego sektora w procesach rozwoju spoeczno-ekonomicznego Polski i w yciu publicznym. Przy czym interesuj nas wycznie stanowiska tych partii politycznych, ktre w 2005 r. roku obsadziy mandaty posw i senatorw. Spoeczestwo obywatelskie i wsppraca z trzecim sektorem w programach polskich partii politycznych zasiadajcych w Parlamencie w 2005 r. Rozwaania nad kwesti miejsca, jakie interesujca nas tu problematyka zajmuje w projektowanych przez ugrupowania ubiegajce si o sprawowanie wadzy pastwowej wizjach Polski po 2005 r., rozpoczniemy od sformuowania pierwszego wraenia, jakie wywiera lektura dokumentw programowych, przede wszystkim preambuy, wstpu i wprowadzenia (czy nawet spisu treci). Na podstawie lektury tych fragmentw dokumentw programowych moemy stwierdzi, e: na etapie diagnozy PiS wydaje si stawia spoeczestwo obywatelskie, podobnie jak pastwo prawa, w opozycji do pastwa: Wiele mwiono zarwno o pastwie prawa, jak i o budowie spoeczestwa obywatelskiego, ale nie wyjaniono, czego obywatel moe oczekiwa od pastwa.(8)5. Na etapie rozwiza na przyszo proponuje si zawarcie nowej umowy spoecznej, ktrej sygnatariuszami maj, co prawda, by take inne organizacje spoeczne, jednak ze wstpnie ustalon hierarchi wanoci gosw sektora spoecznego: Za najbardziej autentyczn reprezentacj pracownikw uwaamy NSZZ Solidarno, ale rozmawia na rwnych prawach bdziemy ze wszystkimi wanymi centralami zwizkowymi oraz wadzami. (11). Natomiast wrd podstawowych zasad przywiecajcych idei nowej umowy spoecznej dominujc rol przypisano instytucjom pastwa, z zupenym pominiciem samoorganizacji spoecznej, spoeczestwa obywatelskiego czy trzeciego sektora (11-13)6;
5 6

Cyfry w nawiasach oznaczaj numery stron analizowanych dokumentw programowych. Zob. Wprowadzenie. Polska nowej umowy spoecznej szanse i zagroenia.

 problematyka nie pojawia si ani w Przedmowie, ani we Wstpie do programu PO, podobnie w Przedmowie czy spisie treci Programu Samoobrony; w Programie PSL mwi si o swobodach obywatelskich, jako furtce dla spoecznej frustracji i bezradnoci. (2). Jednak organizacje pozarzdowe, postrzegane jako lar demokracji, uznaje si za jeden obok spoecznoci lokalnych i regionalnych z podmiotw rozwoju spoeczno-gospodarczego kraju7; w deklaracji wyborczej SLD spoeczestwo obywatelskie obok samorzdnego postrzegane s jako wartoci gwarantowane przez Konstytucj Rzeczypospolitej (1)8. Na podstawie zaprezentowanej analizy mona zatem stwierdzi, e zasadniczo partie polityczne zasiadajce w Parlamencie RP V kadencji sabo lub wcale nie uwzgldniy spoeczestwa obywatelskiego czy trzeciego sektora jako wanych aktorw wspierajcych procesy rozwoju spoeczno-ekonomicznego czy rzdzenia pastwem. Co zreszt zdaje si potwierdza analiza treci dokumentw pod ktem frekwencji wyrae kojarzonych z t problematyk. Wyniki poszukiwa zaprezentowano w tabeli nr 1. Tab. 1 Frekwencja wyrae zwizanych ze spoeczestwem obywatelskim i trzecim sektorem w dokumentach programowych partii majcych swoich reprezentantw w Parlamencie V kadencji9 fraza/partia
spoeczestwo obywatelskie organizacje pozarzdowe2 poytek publiczny
4

LPR bd
1

PiS 4 9 0 2 1 0 2

PSL 4 73 0 1 0 0 1

PO 1 5 0 2 0 0 12

Samoobrona

SLD 3 2 0 0 0 0 0

0 0 0 1 1 0 0

bd Bd bd bd bd
5

dialog spoeczny i obywatelski wolontariat non-prot partnerstwo publiczno-prywatne

bd

O ile wyraenia spoeczestwo obywatelskie czy organizacje pozarzdowe pojawiaj si w analizowanych tu dokumentach programowych, o tyle pozostae wystpuj rzadko lub wcale. Cho warto zauway, e PiS czciej mwi
Zob. cz zatytuowan Spoecznoci lokalne i regionalne rzeczywistym podmiotem rozwoju. Sprawiedliwo spoeczna i praca. Badanie frekwencji polegao na podaniu w pliku PDF komendy nd interesujcego nas wyraenia w wersji bez kocwki eksyjnej, czyli np. obywatelsk czy pozarzd. Podane w tabeli wartoci odnosz si do liczby akapitw z poszukiwanymi frazami.
7 8 9

o pastwie obywatelskim, PO posuguje si terminem obywatelski w sposb waciwy wyrnionemu przez Piotra Gliskiego obywatelskiemu modelowi spoeczestwa 10, Samoobrona odwouje si do praw i obowizkw obywatelskich. Natomiast PSL i SLD posuguj si tym terminem w znaczeniu oglnym, jako podanej postaci organizacji ycia spoecznego. W analizowanych dokumentach nie pojawia si wyraenie dialog obywatelski i tylko sporadycznie dialog spoeczny. Milczy na ten temat SLD, za PSL i Samoobrona przywouj jedynie brzmienie art. 20 Konstytucji RP z 1997 r., gdzie mwi si o tym, i dialog i wsppraca partnerw spoecznych obok wolnoci dziaalnoci gospodarczej, wasnoci prywatnej oraz solidarnoci stanowi podstaw ustroju gospodarczego. Nieco cho niewiele wicej na ten temat mwi dokumenty PiS i PO. W obu dialog spoeczny traktuje si klasycznie i odnosi do relacji pracodawcy-pracobiorcy. W programie PiS mwi si o rozwoju dialogu spoecznego i jego instytucji, w kontekcie ratykowania protokou dodatkowego Europejskiej Karty Socjalnej regulujcej skargi zbiorowe (116)11. Za w programie PO rozwijanie form dialogu spoecznego midzy pracodawcami i pracownikami ma suy wzmacnianiu dziaa na rzecz poprawy przestrzegania praw pracowniczych, co ma zabezpieczy toczcy si dialog spoeczny przed dodatkowymi napiciami, a take stworzeniu warunkw wymuszajcych integracj dziaajcych w zakadzie pracy przedstawicielstw zwizkowych (), tak by proces dialogu spoecznego uczyni bardziej skutecznym. (117)12. Jednak w dokumencie PO mwi si take o dialogu instytucji centralnych ze wszystkimi organizacjami pozarzdowymi, poza zwizkami zawodowymi. (68)13. Trzy partie PiS, PSL i PO w swoich dokumentach poruszaj kwesti partnerstwa czy wsppracy rnych podmiotw14. Jednak tylko PO wprost posuguje si terminem partnerstwo publiczno-prywatne, dla ktrego to sposobu realizacji zada publicznych znajduje szerokie zastosowanie: budowa drg ekspresowych (128), budowa i remonty substancji mieszkaniowej oraz rewitalizacja przestrzeni miejskiej (139), ochrona rodowiska (157), czy wreszcie modernizacja armii (253). Natomiast, cho adna z partii nie uywa tego wyraenia, zarwno PiS, jak i PSL czy PO odwouj si do koncepcji partnerstwa publiczno-spoecznego czy wsppracy pomidzy sektorem administracji i trzecim sektorem. PSL stwierdza jedynie oglnie, e W dojrzaych spoeczestwach obywatelskich ten sektor jest te powanym partnerem wadz publicznych. (17). PiS stoi na stanowisku, e jest to dobra forma realizacji niektrych zada publicznych,
O czym szerzej w dalszej czci analizy. IV Rzeczpospolita, Rozdzia 9 Polityka spoeczna przeciwko wykluczeniu, cz powicona pracy, pacy i prawom pracowniczym. 12 Pastwo, op. cit., rozdzia Aktywna polityka rynku pracy. 13 Pastwo, op. cit., rozdzia Struktura rzdu. 14 Abstrahujemy tu od poruszanej przez kad parti kwestii wsppracy midzynarodowej, gospodarczej, kulturalnej, naukowej i innej, w ktr nie jest zaangaowane spoeczestwo obywatelskie czy trzeci sektor.
10 11

np. w zakresie bezpieczestwa publicznego poprzez nawizanie prawdziwej wsppracy policji ze spoeczestwem. Dziki wprowadzeniu mechanizmw i rozwiza sprzyjajcych wsppracy policji z szerokim katalogiem podmiotw spoeczestwa obywatelskiego, jak spoecznoci lokalne, wsplnoty mieszkaniowe, rady osiedlowe, parae i inne organizacje cieszce si zaufaniem spoecznym policja bdzie moga skutecznie ochrania obywateli przed przestpcami (35). Tego typu partnerstwo ma znale zastosowanie take przy realizacji polityki polonijnej (50). Szeroko do zagadnienia podchodzi PO, ktre przewiduje zawieranie rnorodnych partnerstw midzysektorowych na szczeblu samorzdw terytorialnych i ich organizacji z partnerami spoecznymi i gospodarczymi, partnerstw, ktre maj suy podejmowaniu spraw spoeczno-gospodarczego rozwoju kraju i () rozwoju regionalnego (185); przegldowi aktw prawnych, ktre w danym okresie programowania powinny zosta uproszczone, zastpione rozwizaniami alternatywnymi lub wyeliminowane (40); opracowywaniu wszelkich dokumentw strategicznych w samorzdach terytorialnych oraz ich monitorowaniu15 (53). PO przewiduje take tak szczegowe rozwizania, jak zwikszanie roli spoecznych partnerw szkoy poprzez tworzenie Spoecznych Rad Owiatowych, speniajcych rol rad nadzorczych szk, w co rwnie maj zosta wczeni partnerzy spoeczni (224). Termin wolontariat pojawia si w dokumentach programowych jedynie dwu partii. O ile PiS odwouje si do pozytywnego wymiaru wolontariatu, jako jednej z form suby innym, potrzebujcym: To rodzina powinna ksztatowa wzorce pochylania si nad blinim, w tym uczestniczenia w wolontariacie, (82), to Samoobrona posuguje si nim w znaczeniu pejoratywnym, jako przeciwiestwo wysoko patnego zatrudnienia fachowcw zajmujcych si obsug funduszy pomocowych: Trudno si przecie spodziewa, e tzw. menederowie projektw zechc pracowa na zasadzie wolontariatu. (41). Natomiast ani razu w analizowanych dokumentach nie pojawiy si wyraenia poytek publiczny, organizacja poytku publicznego czy dziaalno non-prot. Jak zatem wida, w analizowanych programach partyjnych wyraenia kojarzone z takimi formami samoorganizacji spoecznej, jak spoeczestwo obywatelskie czy trzeci sektor, s sabo lub (niektre) zupenie nieobecne. Tym samym ju na poziomie jzyka tych dokumentw identykujemy istnienie pewnej bariery, ktra moe rzutowa na proponowane przez partie systemowe rozwizania odnonie miejsca i roli spoeczestwa obywatelskiego i trzeciego sektora w yciu spoecznym i funkcjonowaniu pastwa.
15

W analizowanym dokumencie mwi si o partnerach spoecznych.

Rozumienie spoeczestwa obywatelskiego i trzeciego sektora w dokumentach programowych badanych partii Przypisywanie stosunkowo niewielkiego lub wrcz marginalnego, jak wynika z dotychczasowych analiz, znaczenia spoeczestwu obywatelskiemu i organizacjom pozarzdowym przez zasiadajce w Parlamencie RP V kadencji partie polityczne utrudnia stworzenie jakiego spjnego wyobraenia obydwu poj. W tej sytuacji jedynym moliwym rozwizaniem jest prba opisowego przyblienia postrzegania tych dwch form samoorganizacji spoecznej lub ich form pokrewnych. Lektura dokumentw programowych pozwala stwierdzi, e: wg LPR ycie spoeczne powinno opiera si przede wszystkim na gminie, ktra ma tworzy zorganizowany organizm ycia swoich mieszkacw, spoeczno zarzdzan demokratycznie wybieran w wyborach wikszociowych., za prawo do samoorganizacji maj wszelkie rodowiska odrbne jzykowo, wyznaniowo, rasowo czy cywilizacyjnie16; wg PiS w ramach nowej umowy spoecznej z jednej strony ma nastpi rozwj instytucji samopomocowych17, a z drugiej zagwarantowanie niezbywalnego prawa dostpu do rzetelnej, werykowalnej, aktualnej, kompletnej informacji jako podstawowego warunku istnienia spoeczestwa obywatelskiego18; jak ju wspomniano uprzednio, podejcie PO bliskie jest koncepcji spoeczestwa cnt obywatelskich, czy te modelowi obywatelskiemu, zgodnie z ktrym spoeczestwo obywatelskie to obszar realizacji umowy spoecznej pomidzy jednostkami, przyjmujcymi na siebie ograniczenia i zobowizania wynikajce z uczestnictwa we wsplnocie, chodzi tu zatem o zbiorowo jednostek dajcych wyraz swoim przekonaniom obywatelskim, przywizaniu do wolnoci, norm i instytucji gwarantujcych pluralizm spoeczestwa19. Co dobrze ilustruje nastpujcy cytat z programu tej partii: Dziki wymiarowi obywatelskiemu, rozumianemu jako zorganizowany system dyskusji i konsultacji zainteresowanych rodowisk, polityka zagraniczna ma szans osign now dynamik, wiksz skuteczno oraz szerok i solidn podstaw.20 w ujciu PSL spoeczestwo obywatelskie obok gospodarki rynkowej i samorzdu terytorialnego21 stanowi jeden z czynnikw skaniajcych spoeczestwo do brania spraw we wasne rce, czego dowodz setki tysicy
I. Sodkowska, op. cit., s. 7. I. Sodkowska, op. cit., s. 9. 18 IV Rzeczpospolita, s. 19. 19 J. Herbst, Oblicza spoeczestwa obywatelskiego, Orodek Badania Aktywnoci Lokalnej przy FRSO, Warszawa 2005, s. 81-82. 20 Pastwo, op. cit., s. 256. 21 Od ktrych zdaje si by uzalenione: Due znaczenie w tworzeniu spoeczestwa obywatelskiego miao zbudowanie od podstaw samorzdu terytorialnego na wszystkich szczeblach oraz samorzdu gospodarczego. (3)
16 17

nowych inicjatyw gospodarczych, liczba studentw podejmujcych corocznie nauk czy lepsza jako naturalnego rodowiska (3); Samoobrona w zasadzie poza kwesti organizacji rolniczych nie odnosi si do tej problematyki22; natomiast wg SLD budowa spoeczestwa obywatelskiego obok wzmocnienia samorzdnoci terytorialnej ma si wpisywa w proces przywracania pastwa obywatelom (2)23. W badanych przez nas dokumentach programowych spoeczestwo obywatelskie rozumiane jest na wiele sposobw, jako: forma samopomocy spoecznej; jedna obok samorzdu terytorialnego i gospodarczego z form samoorganizacji spoeczestwa; paszczyzna realizacji umowy spoecznej pomidzy jednostkami oraz jako mechanizm przywracania pastwa obywatelom, rwnie poprzez zagwarantowanie im moliwoci korzystania z podstawowych praw obywatelskich, np. dostpu do informacji publicznej. Rola spoeczestwa obywatelskiego i trzeciego sektora wg programw partii tworzcych Parlament RP V kadencji Zrnicowane rozumienie spoeczestwa obywatelskiego i trzeciego sektora przez polskie partie polityczne zasiadajce w Parlamencie V kadencji musi znajdowa odzwierciedlenie w zrnicowanych katalogach przypisywanych im rl i zada, jakie maj realizowa w spoeczestwie i pastwie. W badanych dokumentach znajdujemy nastpujce role przypisywane tym formom organizacji spoecznej: wg PiS organizacje pozarzdowe maj peni rol usugow, uzupeniajc dziaalno prowadzon przez instytucje pastwa, co dosy dobrze oddaje nastpujcy cytat: Realizacja [przez pastwo przyp. RS] tych ambitnych planw nie bdzie moliwa bez wsparcia spoecznego, przede wszystkim ze strony organizacji pozarzdowych. (81). Przy czym dopuszcza si ich wspprac z takimi niepastwowymi podmiotami, jak instytucje samorzdu terytorialnego, media, szkoy. Realizacja zada publicznych przez organizacje pozarzdowe moliwa jest w rnych obszarach problemowych, w szczeglnoci: wsppracy polsko-ukraiskiej i polsko-biaoruskiej (48); polityce polonijnej24 (50); promocji zdrowia (86); polityce prorodzinnej (81) i przeciwdziaania przemocy w rodzinie (124); organizacji czasu wolnego i wakacyjnego wypoczynku dzieci i modziey (121) oraz udzielania stypendiw25 (105);
I. Sodkowska, op. cit., s. 11. Manifest, op. cit. Realizowanej we wsppracy z pastwem wedug jednolitego wzoru. 25 Oczywicie organizacje pozarzdowe realizujce te zadania mog liczy na wsparcie ze strony pastwa, ale o tym aspekcie polityki partii w nastpnym punkcie niniejszej analizy.
22 23 24

10

 PO, w pewnym stopniu podobnie jak PiS, rol organizacji pozarzdowych zasadniczo ogranicza do bycia usugodawc, uzupeniajcego dziaania nie tylko pastwa, ale take podmiotw komercyjnych (15), i w dodatku zawon wycznie do skdind wanej roli podmiotu rynku pracy26; w dokumencie postuluje si, eby () radykalnie zmieni system porednictwa pracy poprzez kontraktowanie usug zatrudnieniowych na rynku podmiotw komercyjnych i wrd organizacji pozarzdowych. (15); ponadto widzi si je w roli podmiotw wspodpowiedzialnych za ksztatowanie procesw rozwoju spoeczno-gospodarczego kraju, regionu, powiatu czy gminy (53 i 185); PSL przewiduje penienie przez organizacje pozarzdowe rnych rl: 1) kontrolnej, np. w zakresie przeciwdziaania korupcji, co dobrze ilustruje nastpujcy cytat: W Sejmie powinna powsta specjalna Komisja antykorupcyjna () analizujca projekty ustaw pod ktem ich ewentualnej korupcjogennoci. Komisja ta powinna korzysta z wnioskw NIK oraz wspdziaa z organizacjami pozarzdowymi zajmujcymi si przeciwdziaaniem korupcji (14); 2) lara demokracji27 (17), ktra to rola ma by realizowana poprzez szereg funkcji: usugow28, rzecznicz29, mobilizacji spoecznej30 i edukacyjn31. take SLD przypisuje organizacjom pozarzdowym rol usugow i w pewnym stopniu lara demokracji32 (4). Jak zatem wida, organizacje pozarzdowe w wietle zaoe programowych to przede wszystkim usugodawcy uzupeniajcy dziaania pastwa bd sektora komercyjnego, a dopiero w dalszej kolejnoci wane dla funkcjonowania demokratycznego pastwa instytucje zakorzeniajce i wzmacniajce ten sposb organizacji ycia publicznego oraz wspdecydujce o kierunkach rozwoju.

Mwi si o tym w rozdziale Aktywna polityka rynku pracy. Zreszt tytu jednego z rozdziaw w czci Spoecznoci lokalne i regionalne rzeczywistym podmiotem rozwoju dokumentu programowego brzmi Organizacje pozarzdowe larem demokracji. 28 Autorzy dokumentu odwouj si w tym zakresie do dowiadcze dojrzaych spoeczestw obywatelskich, w ktrych ten sektor jest te powanym partnerem wadz publicznych wykonujc wiele z zada na rzecz spoecznoci lokalnych () ze rodkw publicznych. 29 Aktywna dziaalno w organizacjach pozarzdowych prowadzi bowiem do wikszego wpywu na decyzyjno wadzy publicznej i jej spoeczn odpowiedzialno. 30 W dobie powszechnej apatii i zniechcenia organizacje pozarzdowe mog i powinny by wan szko ludzkiej aktywnoci, pomysowoci, samopomocy, troski o rodowisko i odrodzenie lokalnych wizi spoecznych. Przy czym wiodc rol na obszarach wiejskich przypisuje si tradycyjnie zwizanym z parti organizacjom, takim jak Ochotnicze Strae Poarne, Krajowy Zwizek Kek Rolniczych i Organizacji Rolniczych, Koa Gospody Wiejskich, czy Ludowe Zespoy Sportowe. 31 () obszarem aktywnoci organizacji pozarzdowych powinno by przeciwdziaanie dyskryminacji kobiet i walka z przemoc wobec kobiet. Wspomaga powinny prolaktyk zdrowotn ludnoci a szczeglnie mieszkacw wsi, walk z przejawami patologii, a take dziaa na rzecz edukacji, owiaty i ochrony rodowiska, zachowa na rynku pracy oraz promowania kobiet w yciu politycznym i spoecznym. 32 Deklaracja Wyborcza.
26 27

11

Propozycje rozwoju spoeczestwa obywatelskiego i trzeciego sektora w dokumentach programowych partii politycznych tworzcych Parlament RP V kadencji I w kocu przyjrzyjmy si zawartym w programach propozycjom sucym wzmocnieniu spoeczestwa obywatelskiego i trzeciego sektora. Na podstawie lektury analizowanych dokumentw moemy wnioskowa, e: podstawowym mechanizmem wzmacniania organizacji pozarzdowych w koncepcji PiS jest zwikszenie rodkw na realizacj przez organizacje pozarzdowe zada, o ktrych mowa powyej33, a take rozwj infrastruktury, szczeglnie szerokopasmowej infrastruktury telekomunikacyjnej, niezbdnej dla rozwoju lokalnej przedsibiorczoci gospodarczej oraz nowoczesnego spoeczestwa obywatelskiego na obszarach odlegych od duych centrw miejskich. (68); za na poziomie rozwiza systemowych przewiduje si wprowadzenie zapisw ustawowych, zwikszajcych kompetencje nadzorcze organw pastwa nad organizacjami pozarzdowymi. To rozwizanie jest podyktowane uwiadamianymi uomnociami istniejcych uregulowa prawnych, saboci nadzoru i kontroli nad racjonalnym wydatkowaniem pienidzy podatnikw (91); PO ogranicza swoje propozycje do postulatu systemowego, a mianowicie utworzenia nowego organu centralnego Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego, Wyzna Religijnych i Dialogu z organizacjami pozarzdowymi, do ktrego zostaby przyczony departament ds. wsppracy z organizacjami pozarzdowymi, co umoliwi otwarcie administracji publicznej na wspprac z partnerami spoecznymi (68) oraz szerokiego stosowania partnerstwa publiczno-prywatnego na potrzeby realizacji zada publicznych w wielu obszarach; wedug PSL mechanizmami wspierania trzeciego sektora s: 1) zbudowanie przyjaznego czowiekowi spoeczestwa informacyjnego, dziki czemu bd m.in. mogy rozwija si spoecznoci lokalne, zapewniona zostanie przejrzysto dziaa wadz publicznych oraz zostan stworzone warunki do ksztatowania spoeczestwa obywatelskiego (17); 2) opracowanie jednolitej strategii edukacyjnej wraz z zapewnieniem wsparcia nansowego i organizacyjnego ze strony wadz lokalnych organizacjom pozarzdowym podejmujcym inicjatywy edukacyjne (9); 3) stworzenie moliwoci ujcia dla naturalnej potrzeby spoecznej przynalenoci () w postaci wietlic rodowiskowych, klubw zainteresowa, klubw sportowych, druyn poarniczych, sieci bibliotek, dziaalnoci w rnych organizacjach pozarzdowych. (9); 4) mobilizacja spoecznoci lokalnych, spoecznikw i chccych pracowa na rzecz wspmieszkacw, ktrzy zaktywizuj prowincj34 (17);
Np. na realizacj programu promocji zdrowia rodki maj pochodzi z czci dochodw uzyskanych z akcyzy nakadanej na wyroby tytoniowe i alkoholowe. (80) 34 Jak czytamy w Programie Na polskiej wsi i obszarach poza wielkimi miastami dalej jest to [usugowa przyp.
33

12

5) powoanie w kadej gminie Rzecznika Praw i Obowizkw Mieszkacw (termin umowny), bdcego konsultantem i instancj dla skarg na funkcjonowanie administracji publicznej35 (17); 6) zmian systemu nansowania oraz okrelenie uprawnie i obowizkw rzdu, samorzdw lokalnych oraz pozarzdowych organizacji mieszkaniowych (23); natomiast SLD przede wszystkim wskazuje na swoje zasugi w zakresie rozwoju spoeczestwa obywatelskiego i trzeciego sektora poprzez wprowadzenie ustrojowych zasad sprzyjajcych organizacjom pozarzdowym stowarzyszeniom, fundacjom i przedsiwziciom trzeciego sektora. Ponadto przewiduje wsparcie nansowe i prawne dla organizacji pozarzdowych, wykonujcych zadania publiczne (4)36. Wyaniajce si z dokumentw programowych propozycje suce wzmocnieniu spoeczestwa obywatelskiego i trzeciego sektora maj dwojaki charakter: systemowy i organizacyjny. Te pierwsze to nowe rozwizania w zakresie organizacji instytucji pastwa, ktre bd bd wsppracowa z organizacjami przy realizacji zada publicznych, wspiera te organizacji bd je kontrolowa. Natomiast te drugie sprowadzaj si do sypania groszem na realizacj dziaa w wybranych obszarach problemowych. Tylko sporadycznie za proponuje si dziaania wzmacniajce organizacje pozarzdowe jako wanych aktorw ycia publicznego. Zacznik: Lista analizowanych dokumentw programowych 1) IV Rzeczpospolita. Sprawiedliwo dla wszystkich, Program PiS 2005, 144 strony. 2) Pastwo dla obywateli. Plan rzdzenia 2005-2009, Instytut Pastwa i Administracji, Warszawa, grudzie 2005, Dokument programowy Platformy Obywatelskiej, 263 strony. 3) Program Spoeczno-Gospodarczy Polskiego Stronnictwa Ludowego, Warszawa, 23 padziernika 2004 r., 36 stron. 4) Program Spoeczno-Gospodarczy, marzec 2003, 45 stron (w formacie PDF). Za http://www.samoobrona.org.pl/pages/02.Partia/02.Program/ 5) Sprawiedliwo Spoeczna i Praca. Programowa Deklaracja Wyborcza Sojuszu Lewicy Demokratycznej w wyborach 2005 r., 5 stron (w formacie PDF), za: Portal SLD http://www.sld.org.pl/index.php?pid=203 6) Manifest Wyborczy Sojuszu Lewicy Demokratycznej, 4 strony (w formacie PDF), za: Portal SLD http://www.sld.org.pl/index.php?pid=203 Wszystkie dokumenty zostay pobrane ze stron internetowych partii 25 lutego 2008 r.
RS] sfera zaniedbana., za polska dziaalno pozarzdowa nie moe by oparta wycznie na dziaalnoci charytatywnej. 35 Co jest zwizane z faktem, i Spoecznoci lokalne nie s wiadome swoich praw, a czsto i obowizkw. 36 Deklaracja Wyborcza w wyborach 2005 r. s. 5, za: Portal SLD http://www.sld.org.pl/index.php?pid=203.

13

3. Politycy a spoeczestwo obywatelskie. Prasa

Piotr Gowacki
V kadencja Sejmu w historii polskiego parlamentaryzmu przejdzie do historii jako jedna z najbardziej burzliwych i niestabilnych. Na tym tle liczba 700 projektw ustaw, ktre tray do Sejmu, wydawa si moe imponujca. Cykl legislacyjny wielokrotnie jednak zakcany by biecymi wydarzeniami, ktre zdominoway i zepchny na dalszy plan dyskusje merytoryczne. Niespodziewane zwroty doprowadzay w konsekwencji do niemal regularnych kryzysw, ktre miay wpyw na tempo prac nad rozwizaniami prawnymi i jakoci dyskusji. Regularny cykl przesile doprowadzi do przypieszonych wyborw. W ten sposb zakoczya si kadencja charakteryzujca si zmiennym rozkadem akcentw politycznych w poszczeglnych okresach. Dyskusja polityczna toczca si w tym okresie, zdaniem zarwno specjalistw, jak i szeroko pojtej opinii spoecznej, ulega znacznemu zaostrzeniu. Spory o charakterze wiatopogldowym przybray na sile, a dominowa w nich zaczy argumenty ad personam. Czasy zaostrzonej walki politycznej, np. na tle oceny przeszoci, nie sprzyjay dyskusji i formuowaniu wnioskw zwizanych z budow szeroko rozumianego spoeczestwa obywatelskiego. Wobec natoku wydarze biecych zwizanych z wzajemnymi relacjami poszczeglnych partii, sfera dziaa obywatelskich nie zajmowaa czoowego miejsca zarwno w prasie czy radiu, jak i telewizji. Dziao si tak, mimo e czstym tematem dyskusji byy kwestie ustrojowe, a szczeglnie troska o stan polskiej demokracji. Podnoszenie zagadnie rozwoju spoeczestwa obywatelskiego przez politykw czsto traktowane byo przez nich instrumentalnie i nie przekaday si na biec dziaalno parlamentarn. Medialna nono tej problematyki pozostawaa wci nika w stosunku do innych wydarze, ktre wstrzsay Polsk w okresie 2005-2007. Polska i media yy w tym czasie: niepowodzeniem rozmw koalicyjnych midzy dwoma najwikszymi ugrupowaniami (PiS oraz PO), rozpadem koalicji parlamentarnej, a potem rzdowej PiS-SO-LPR. Wanymi wtkami doniesie prasowych byy rwnie: krytyka biecej dziaalnoci rzdu, pojawiajce si w tym krtkim czasie afery korupcyjne (nagrania rozmw posanki SO Renaty Beger), dziaalno ABW i CBA (aresztowanie dok14

tora G., samobjstwo posanki SLD Barbary Blidy, czy wreszcie sprawa ministra sprawiedliwoci Janusza Kaczmarka i oskarenia pod adresem Andrzeja Leppera). 3.1 Analiza wypowiedzi Z formalnego punktu widzenia te prasowe wypowiedzi politykw, w ktrych pojawiaj si wtki lub odniesienia do spoeczestwa obywatelskiego, podzieli mona na trzy klasy. Po pierwsze pojawiay si w artykuach relacjonujcych wydarzenia z kraju (np. kampanie wyborcze, dyskusje nad ustawami bd projektami ustaw, przebieg rozmaitych kongresw i spotka). Po drugie wystpoway w wywiadach przeprowadzonych przez dziennikarzy. Wreszcie ukazyway si na amach gazet artykuy autorstwa samych politykw. Te dwie ostatnie kategorie wypowiedzi drukowane byy zazwyczaj w dziale opinii lub w dodatkach esejowych (Gazety Wyborczej Gazeta witeczna, Rzeczpospolitej Plus Minus, Dziennika Europa), a politycy podejmowali w nich rozmaite kwestie, niekiedy poruszajc rwnie kwesti spoeczestwa obywatelskiego. Od strony treciowej, wypowiedzi podzieli mona na cztery kategorie. (I) Stwierdzenia opisowe zdajce spraw ze stanu polskiego spoeczestwa obywatelskiego, bodcw i zagroe dla jego rozwoju oraz z tego, czym w istocie jest spoeczestwo obywatelskie, a take jakie s przejawy jego aktywnoci Stan polskiego spoeczestwa obywatelskiego okrelono jako saby (337 PO), cho umacniajcy si (PO). Spoeczestwo obywatelskie okrelano jako sfer wolnoci i pluralizmu (PO), stanowic warunek konieczny naprawy pastwa i powstania nowoczesnej demokracji (3 PO, 2 LiD) oraz jako fundament pastwa pomocniczego, stanowicego alternatyw dla pastwa opiekuczego (4 PO), a take jako przeciwwag dla systemu etatystycznego (4 LiD, 3 PO). W pogldach przedstawicieli partii politycznych dostrzec mona brak spjnoci na tle warunkw, jakie musz zosta spenione do powstania i funkcjonowania spoeczestwa obywatelskiego. Politycy V kadencji Sejmu w pierwszym roku dziaalnoci uznawali za warunki konieczne: silne pastwo lub napraw pastwa (2 PiS), zbiene dziaanie szk, samorzdu terytorialnego, organizacji pozarzdowych, mediw (PD), systemowe przeciwdziaanie nierwnociom i zapewnienie jak najszerszego dostpu do usug publicznych (SDPL), wypracowanie metod ksztacenia liderw inicjatyw obywatelskich (PO), now umow spoeczn (RM).

37

Cyfra przy skrcie oznacza ilo wypowiedzi. Jeli jej brak, bya jedna wypowied.

15

Natomiast w drugim roku tej samej kadencji preferencje ulegy zmianie. Wedug politykw PO (2) warunkiem koniecznym istnienia spoeczestwa obywatelskiego byy silne wizi spoeczne. Bodcem dla jego rozwoju miaoby by podjcie dziaa politycznych i prawnych (2 PO), np. wykorzystanie instytucji wysuchania publicznego (PO), decentralizacja pastwa (2 LiD); rozwj wszystkich form szkolnictwa (PO); religia (PO). Za przejawy aktywnoci spoeczestwa obywatelskiego uznano: organizacj manifestacji i mityngw (PiS, PO), frekwencj w wyborach samorzdowych (PiS), dziaanie na rzecz wasnego otoczenia (2 PO), niezalene media (PiS), a take partie polityczne (RM, LPR, PiS). Kilka partii okrelio te instytucj spoeczestwa obywatelskiego jako sw naturaln baz (3 PO, 2 LiD). W jednym przypadku (SLD) wskazano take na instytucj awnikw jako przejaw dziaania spoeczestwa obywatelskiego. W obu latach politycy PO i LiD gwnych zagroe dla realizacji idei upatrywali w silnym, scentralizowanym i zideologizowanym pastwie PiS (5 PO, 3 LiD). (II) Deklaracje wsppracy z instytucjami spoeczestwa obywatelskiego w rozmaitych dziedzinach ycia publicznego W ostatnich dwch latach politycy najchtniej i stosunkowo czsto wyraali gotowo, a wrcz konieczno systematycznej wsppracy ze wszystkimi instytucjami i organizacjami prowadzcymi dziaalno poytku publicznego. Deklaracje te (o czym w dalszej czci raportu) w znacznie mniejszym stopniu przekaday si na faktyczne dziaania i prac w Sejmie. Najczciej deklarowano ch wsppracy z organizacjami pozarzdowymi, wskazujc jednoczenie na potrzeb zaangaowania ich w dziaalno publiczn (4 SO, SLD, RM, PO), a take polityczn z tym jednak, e ugrupowania opozycyjne w stosunku do koalicyjnego rzdu PiS, Samoobrony i LPR chciay zaangaowa je w dziaania przeciwko rzdowi (SLD, 3 PO). Natomiast przedstawiciele PiS wskazywali na konieczno wykorzystania tych organizacji do celw okrelonych przez polityk rzdu. Dodatkowo podkrelano ich rol w procesie wychowawczym (PO, LiD), np. przeciwdziaaniu sektom. Ponadto chtnie i czsto politycy wyraali konieczno popierania inicjatyw obywatelskich (3 PO, PSL, LiD). Sugerowali: przekazywanie organizacjom pozarzdowym opieki nad szkoami publicznymi (2 PO), zaangaowanie ich w dziaania na rzecz aktywizacji kobiet (PiS), pomocy bezdomnym i ubogim (4 RM, 2 SO, 2 PiS, PO) lub niepenosprawnym (2 SO, RM) a take zarzdzanie dzielnicowymi centrami sportu i rekreacji (PO). Sfer aktywnoci upatrywali take w edukacji 16

patriotycznej, ochronie zabytkw (4 RM), ratownictwie medycznym (RM), promowaniu wolontariatu (RM), promocji regionw (SO), ochronie przyrody (SO, RM), wspieraniu oar przestpstw (RM), walce z bezrobociem (PiS), edukacji medialnej (RM), czy wreszcie pracy nad projektem ustawy o fundacjach. (III) Konkretne propozycje wspierania organizacji pozarzdowych w dziaalnoci publicznej Konkretne propozycje wspierania organizacji pozarzdowych dotyczyy zwikszenia z 1 do 2 procent odliczenia od podatku na organizacje poytku publicznego (LiD), uproszcze w przekazywaniu tej sumy (PO, RM) a take zwrcenia si do NBP by zrezygnowa z pobierania opat od wpat na organizacje (LiD). , Wymieniano te niewczanie w poczet tych instytucji partii politycznych, ktre stanowiyby konkurencj dla organizacji pozarzdowych (PiS), a take proponowanie organizacjom prowadzcym dziaalno poytku publicznego umw wieloletnich (PO). W ramach wspierania organizacji pozarzdowych pojawiy si rwnie propozycje: dotacji (4 RM, 2 SO) organizowania konkursw i fundowania nagrd (5 SO), pomocy w udostpnianiu lokali (SO, RM), udzielania pomocy prawnej (SO), donansowywania programw stypendialnych. (IV) Odmowa wsppracy Ju w pierwszym roku kadencji politycy odmawiali wsppracy z organizacjami pozarzdowymi w takich sprawach jak ulgi za darowizny (2 RM), ochrona rodowiska (RM), organizacje wysuchania publicznego (3 PiS), w zamian proponujc wzmoon kontrol (3 RM).W drugim roku V kadencji za odmow wsppracy uzna mona poniekd propozycj nansowania partii politycznych poprzez przekazywanie im 1% podatku dochodowego, co odbyoby si zapewne kosztem organizacji pozarzdowych (LPR). 3.2 Wnioski Oglne zalenoci ilociowe midzy rodzajem wypowiedzi a ich proweniencj przedstawione zostay w tabeli numer 1 (cyfry rzymskie odnosz si do kategorii treciowych wypowiedzi przedstawionych powyej).

17

Tabela 1. Wypowiedzi prasowe dotyczce spoeczestwa obywatelskiego a przynaleno partyjna (I) (II) (III) (IV) Suma

2005 2006 2005 2006 2005 2006 2005 2006 2005 2006 /6 /7 /6 /7 /6 /7 /6 /7 /6 /7 PiS PO SLD/LiD SO LPR PSL cznie w poszczeglnych latach cznie w V kadencji

9 5 13 0 0 0 27 78

3 34 13 0 1 0 51

2 20 10 0 1 0 32 54

4 12 3 0 2 1 22

2 0 1 0 0 0 3 8

1 2 2 0 0 0 5

3 0 0 0 0 0 3 4

0 0 0 0 1 0 1

16 25 24 0 1 0 66 145

8 48 18 0 4 1 79

Tabela 2. Wystpowanie wyrae zwizanych ze spoeczestwem obywatelskim i organizacjami pozarzdowymi w prasie GW Rz Dz Suma 888 2593 3481 3481

2005/6 2006/7 2005/6 2006/7 2006/7 Spoeczestwo obywatelskie Organizacje pozarzdowe cznie w poszczeglnych latach cznie w V kadencji

237 800 2295

296 962

165 430 595 1012

98 319 417

92 82 174 174

1037 1258

Ju pobiena analiza danych wskazuje na znikome zainteresowanie wikszoci politykw kwesti spoeczestwa obywatelskiego, ale i tak w drugim roku kadencji jest ono wiksze ni w pierwszym. Politycy (cznie 145 odnotowanych przypadkw) wypadaj te duo gorzej od publicystw, ktrzy tylko w trzech tytuach prasowych szeroko rozumian tematyk obywatelsk zajmowali si a w 3481 przypadkach. atwo te zauway, e czstotliwo pojawiania si 18

problematyki obywatelskiej w znacznym stopniu uzaleniona bya od proweniencji politycznej trzech najwikszych opiniotwrczych tytuw prasowych. W przypadku Rzeczpospolitej i Dziennika daje si zauway spadek czstotliwoci poruszania tej sfery ycia publicznego. Wida to szczeglnie na przykadzie Rzeczpospolitej, ktra w pierwszym roku V kadencji zajmowaa si omawian tematyk blisko 600 razy, natomiast w warunkach drugiego roku, czyli zaostrzania si walki politycznej i nasilenia koniktw na linii rzd parlament oraz midzy poszczeglnymi partiami, tematyka ta znalaza si na jej amach niewiele ponad 400 razy. Prasowym liderem idei, tak w pierwszym, jak i drugim roku kadencji, bya Gazeta Wyborcza, powicajca problematyce spoeczestwa obywatelskiego i organizacji pozarzdowych dwa razy wicej uwagi, ni dwa pozostae tytuy uwzgldnione w raporcie (tabela numer 2). Trzeba jednak pamita, e na stabilizacj poziomu zainteresowania opiniotwrczej prasy codziennej tematyk spoeczestwa obywatelskiego wpyw miao pojawienie si na rynku wydawniczym nowego tytuu prasowego czyli Dziennika. W ten sposb spadek zainteresowania omawian problematyk, jaki zaobserwowa mona w przypadku Rzeczpospolitej (patrz tabela nr 2), rekompensuje pojawienie si na rynku nowego tytuu. Nawet w przypadku Gazety Wyborczej problematyka obywatelska ustpowaa wyranie natokowi biecych wydarze i zjawisk natury spoecznej. Najlepiej ilustruj to porwnania czstotliwoci ukazywania si okrelonych wyrae. Np. sowo bezrobocie w latach 2005-2006 wystpio niemal 3000 razy, natomiast w drugim etapie sowo ukad (w rnych odmianach) wystpio ponad 4000 razy, co jednoznacznie wskazuje na to, e problematyka spoeczestwa obywatelskiego, niewtpliwie obecna w dyskursie publicznym, nie stanowia zagadnienia pierwszoplanowego. Biorc pod uwag charakter wypowiedzi prasowych, trudno si dziwi, e dominuj stwierdzenia oglne, nalece do kategorii (I), ktrych byo 78 oraz (II) (54), ktre stanowi swoist deklaracj ideologiczn, sytuujc dane ugrupowanie w pewnym obszarze politycznego i wiatopogldowego spektrum. PO, jako partia nominalnie obywatelska, jest programowo skonna angaowa instytucje spoeczestwa obywatelskiego w rozmaite sfery ycia publicznego, minimalizujc tym samym interwencjonizm pastwowy. Natomiast SLD, jako partia faktycznie centrolewicowa, darzy pastwo nieco wikszym zaufaniem, co przyczynio si do niszego wyniku w tej kategorii (PO 32, SLD 13). Naturalna wydaje si wic dominacja przedstawicieli PO i LiD nad reprezentantami 19

pozostaych ugrupowa wchodzcych w skad parlamentu V kadencji. Z drugiej jednak strony ta deklaratywno nie jest i nie bya traktowana zobowizujco, co wynika z danych zawartych w tabeli (kategoria III). Raca dysproporcja midzy klasami (I) 78 oraz (II) 54 a (III) 8, pozwala na stwierdzenie, i za szumnymi deklaracjami niekoniecznie stao realne wsparcie. Biorc pod uwag prol partii takich jak SO czy LPR mona byo si spodziewa niewielkiego zaangaowania ich przedstawicieli w problemy, o ktrych tu mowa. Inaczej naley podej do wynikw w przypadku PSL, ktre podczas dwch lat tej kadencji parlamentu byo wyranie zmarginalizowane. Zainteresowanie prasy opiniami politykw tej formacji byo wic adekwatne do reprezentatywnoci tej partii w najwaniejszych organach i instytucjach pastwa. Naley take zwrci uwag na fakt klasowego charakteru partii chopskiej, sytuujcego to ugrupowanie gwnie w rodowisku wiejskim, w ktrym idea organizacji pozarzdowych czy innych instytucji spoeczestwa obywatelskiego wci nie s popularne, chocia idea wsplnych dziaa spoecznych w tych rodowiskach ma ogromn tradycj. Stan ten ulega jednak stopniowej zmianie. Z perspektywy trzeciego sektora pozytywnym zjawiskiem jest tylko jedna wypowied w kategorii (IV), czyli odmowa wsppracy. Oznacza to, e przynajmniej na poziomie dyskusji prasowej wszystkie liczce si ugrupowania polityczne otwarcie nie potpiy idei rozwoju spoeczestwa obywatelskiego i jego instytucji. Stosunkowo niski wynik PiS daje si wytumaczy promowan przez t parti etatystyczn wizj pastwa, wedle ktrej najskuteczniejsz drog do spoecznego dobrobytu jest daleko posunita ingerencja wadz w moliwie najwicej sfer ycia. W scentralizowanym pastwie odgrnej kontroli z zasady nie ma miejsca na oddolne inicjatywy. Jeli ju, to wycznie w tych sferach ycia i zjawisk spoecznych, z ktrych rozwizaniem nie radz sobie instytucje pastwowe. Najlepiej ilustruje to zestawienie propozycji tematyki, jak powinny zajmowa si, zdaniem PiS, organizacje trzeciego sektora. Przypomnijmy: dziaania na rzecz aktywizacji kobiet, pomocy bezdomnym, ubogim, niepenosprawnym oraz edukacja patriotyczna, ochrona zabytkw i ratownictwo medyczne.

20

4. Politycy a spoeczestwo obywatelskie: Sejm

Piotr Gowacki
W Sejmie, podobnie jak w prasie, wypowiedzi odnoszce si do spoeczestwa obywatelskiego giny w gszczu dyskusji nad kwestiami bardziej doranymi. W czasie dwch lat V kadencji wtki te pojawiy si w 380 wypowiedziach sejmowych z tym jednak, e ogromna wikszo z nich, bo 268, przypado na pierwszy rok kadencji. Odmiennie ni w przypadku prasy temat ten w ostatnich miesicach przed wyborami spychany by na dalszy plan, dlatego te w tym okresie problematyka ta poruszana bya, w rnej formie i rnych kontekstach, 112 razy i to najczciej w wypowiedziach czonkw PiS i PO, ktrzy w biecej walce przedwyborczej odnosili si do tematyki spoeczestwa obywatelskiego. Wtki zwizane z trzecim sektorem i wspprac z nim pojawiay si zarwno w owiadczeniach poselskich, ktre prezentowane byy zazwyczaj na pocztku obrad i nie byy czci adnego punktu porzdku dziennego, jak i wypowiedziach opisujcych stanowisko ugrupowa lub rzdu. Zdarzao si take, e tematyka objta raportem poruszana bya w formie pyta do przedstawicieli rzdu lub posw sprawozdawcw. Tre wypowiedzi mona podzieli na kategorie analogiczne z tymi, ktre wyrniono w wypowiedziach prasowych. (I) Stwierdzenia opisowe dotyczce stanu polskiego spoeczestwa obywatelskiego, bodcw i zagroe dla jego rozwoju oraz z tego, czym w istocie jest spoeczestwo obywatelskie, a take jakie s przejawy jego aktywnoci Spoeczestwo obywatelskie deniowano jako: spoeczestwo, w ktrym jest duo organizacji pozarzdowych (PiS), co wicej ni kapita ludzki (SLD), si demokratycznego pastwa (PiS), warto (SLD) oraz rodzaj samostanowienia (SLD). Argumentowano, i w warunkach demokracji istnienie i rozwj spoeczestwa obywatelskiego daje si pogodzi z silnym pastwem (PiS). Politycy oceniali, i tak rozumiane spoeczestwo obywatelskie jest w Polsce sabe (SO, PO), chtnie te w zalenoci od kontekstu podnosili spraw niskiej aktywnoci spoecznej i rnicy, jaka dzieli nas w tym zakresie od spoeczestw Europy Zachodniej (2 PIS, 2 SO, PO, SLD). Dodatkowo parlamentarzyci wskazywali na niewielk liczb instytucji reprezentujcych spoeczno obywatelsk (2 PiS, PO). Uznawali za niezwykle wane zwikszenie liczby organizacji monitoruj21

cych jako instrumentu kontroli mechanizmw demokracji (PO). Wszyscy, bez wzgldu na przynaleno partyjn, zwracali uwag na rosnc rol trzeciego sektora, a jego rozwj uznali za jeden z istotnych celw pastwa, bowiem to od jego kondycji i aktywnoci w duej mierze zaley sia i jako demokracji. Czonkowie PiS zwracali uwag na ma efektywno dziaa organizacji. Za rodki prowadzce do konsolidacji spoeczestwa obywatelskiego uznano: - organizacje pozarzdowe i (lub) aktywno obywatelsk (5 PO, 2 PIS, 2 SLD, 2 PSL, SO, LPR), - moliwo przeznaczania 1% podatku na organizacje poytku publicznego (3 PO, 2 PIS, PSL), - Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (2 PO). Z racji ogranicze proceduralnych w pracach Sejmu, przemwienia pierwszej kategorii nie nale do licznych. Gros wypowiedzi zalicza si do dwch pozostaych klas. Warto zauway, e czstokro wypowiedzi nalece do trzeciej kategorii okazyway si w istocie pytaniami retorycznymi bd w inny sposb wykorzystywane byy w celu przemycenia tez mwcy. Jako e posowie sprawozdawcy wystpuj w imieniu komisji, do ktrej nale, czonkowie wszystkich klubw i k parlamentarnych, ich wypowiedzi trudno przypisa konkretnym ugrupowaniom tym samym zostay one w analizie pominite. Wrd czynnikw niesprzyjajcych wymieniano: centralizacj wadzy (5 SLD, 3 PO), wynikajc z projektu ordynacji wyborczej oraz centralnej kontroli wadz nad organizacjami pozarzdowymi, brak rodkw dla organizacji pozarzdowych (PIS, PO, SLD), biurokracj (2 PIS, PO), powolno uproszczonej procedury przekazywania 1% (2 SO). Parokrotnie relacjonowano stanowisko organizacji pozarzdowych, m.in. w sprawie Funduszu im. Komisji Edukacji Narodowej (LPR) oraz wobec CBA (PO). Podkrelano wiksz skuteczno organizacji w prowadzeniu dziaalnoci publicznej, m.in. w dziedzinie wychowania, pomocy potrzebujcym i niepenosprawnym (8 PO, 4 SLD, 2 PIS, PSL); ich osignicia w walce z narkomani (LPR, PSL); prowadzeniu szk (2 PIS) oraz dostarczania pomocy spoecznej (SLD). (II) Deklaracje wsppracy z instytucjami spoeczestwa obywatelskiego w rozmaitych dziedzinach ycia publicznego W sferze oglnych deklaracji posowie gorco popierali dziaalno organizacji pozarzdowych i pragnli j uatwi bd rozszerzy (3 PiS, LPR, PO, SO), podkrelajc znaczenie NGO w licznych domenach (2 PO, SLD, Inne, SO). W szczeglnoci wymieniano tu dziaania Rady Europy na rzecz wspierania demokracji 22

i praw czowieka (PiS), kompleksow pomoc niepenosprawnym (PO, 3 PiS, SLD, LPR) lub biednym (SO, RM), walk z uzalenieniami (2 SLD, PiS, LPR, PO), problem zatrudnienia (4 PiS, 3 PO, 2 SLD), pomoc dla uczniw, promocj sportu (2 SLD, PO), prowadzenie porad prawnych dla obywateli (SLD) czy piecz nad instytucjami w rodzaju Ochotniczej Stray Poarnej lub Domami Pomocy Spoecznej (PiS). Parokrotnie zwracano te uwag na konieczno rozwizania problemu formalizacji statusu polskich oddziaw oglnowiatowych organizacji pozarzdowych (3 PiS). (III) Konkretne propozycje wspierania organizacji pozarzdowych w dziaalnoci publicznej Wrd propozycji wspierania dziaalnoci instytucji spoeczestwa obywatelskiego wyrni mona dwie podgrupy. Do pierwszej zaliczy mona wszelkie sugestie dotyczce nansw trzeciego sektora. Proponowano tu midzy innymi: uproszczenie procedury przekazywania 1% podatku dochodowego na rzecz organizacji poytku publicznego (2 PiS, 2 SLD, 2 PO, PSL, LPR, SO), np. poprzez zaangaowanie urzdw skarbowych w procedur odliczania 1% (2 PiS); umoliwienie emerytom i rencistom przekazywania 1% (PiS); wyczenie fundacji i stowarzysze z obowizku wnoszenia opaty w wysokoci 500 z przy wpisie do KRS (PiS, PSL); zmniejszenie ryzyka podatkowego dla darczycw (PO, SO); nowelizacj ustawy o podatku VAT przewidujc zwolnienie z tego podatku darowizn (np. poywienia) na rzecz organizacji poytku publicznego (2 SLD, PiS, 4 PO, 2 SO); umoliwienie organizacjom wstpienie w prawa wsplnika spki kapitaowej (PO); przywrcenie zapisu ustawy o podatku od spadkw i darowizn zwalniajcego organizacje non-prot z 2-procentowego podatku od czynnoci cywilnoprawnych przy rozpoczynaniu bd prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej w celach statutowych (PO); zaniechanie zmian w przepisach umoliwiajcych przedsibiorcom korzystanie z 10-procentowej ulgi od darowizn na cele poytku publicznego (2 PO, Inne38, RM); nieodpatny dostp do lokali dla stowarzysze wiadczcych bezpatne usugi dla spoecznoci lokalnych (SLD); a take rozmaite programy rzdowe, w ramach ktrych organizacje trzeciego sektora mog ubiega si o rodki nansowe. Do drugiej kategorii nale propozycje wspierania organizacji pozarzdowych niezwizane bezporednio z nansow stron ich dziaalnoci. Na poziomie oglnym sugerowano na przykad: wznowienie prac nad nowelizacj ustawy o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie (3 PO, SLD). Konkretniej, propozycje dotyczyy: wprowadzenia trybu uproszczonego do zlecania realizacji niektrych zada publicznych; realnej wsppracy rzdu z Rad Dziaalnoci Poytku Publicznego (PO, SLD); umoliwienia organizowania stay w organizacjach niebdcych pracodawcami (SLD); a take usunicia niektrych za38

Ugrupowania, ktre nie znalazy si w Parlamencie V kadencji.

23

pisw z projektu nowelizacji ustawy o fundacjach dajcych ministrom moliwo gbokiej ingerencji w dziaalno tych podmiotw (SLD, PO). Posowie wypowiadali si take w sprawie budowy centrw aktywnoci obywatelskiej (SLD), uatwienia organizacjom absorpcji rodkw poprzez Fundusz Porcze Unijnych (2 PIS, SLD), pomocy prawno-ksigowej (2 SLD), umoliwienie publikacji sprawozda z dziaalnoci organizacji w internecie (SLD), wzmocnienie dialogu z organizacjami, np. poprzez powoanie wojewdzkich Rad Dziaalnoci Poytku Publicznego. (IV) Odmowa wsppracy i kontrola organizacji W Sejmie nie odnotowano otwartych gosw sprzeciwu wobec instytucji spoeczestwa obywatelskiego. Nie obyo si jednak bez krytycznych gosw i jednoznacznie wyraanych wtpliwoci co do skutecznoci i efektywnoci dziaa organizacji i zgaszanych przez nie propozycji. Ju w pierwszym roku kadencji szczeglnie politycy PiS w wysuchaniu publicznym doszukiwali si moliwoci obstrukcji. Wskazywali jednoczenie, e budowa spoeczestwa obywatelskiego nie jest spraw i zadaniem rzdu, a wic nie powinna by nansowana z budetu pastwa. W tym nurcie przewijay si take sugestie pastwowego nadzoru nad ich dziaalnoci. Proponowano lub popierano wzmoon kontrol organizacji pozarzdowych, zwaszcza w zakresie ich nansw (PiS, 3 SLD). Natomiast z rezerw odnoszono si do moliwoci przywrcenia zapisu ustawy o podatku od spadkw i darowizn zwalniajcego organizacje non-prot z 2procentowego podatku od czynnoci cywilnoprawnych przy rozpoczynaniu bd prowadzeniu dziaalnoci gospodarczej w celach statutowych, a take do zwolnienia z podatku VAT darowizn, w szczeglnoci w postaci poywienia, oraz do uproszczenia procedur zwizanych ze sprawozdaniami nansowymi organizacji poytku publicznego. Wnioski W poniszej tabeli przedstawiono oglne zalenoci liczbowe midzy kategori wypowiedzi a przynalenoci partyjn ich autorw (cyfry rzymskie odnosz si do kategorii treciowych wypowiedzi przedstawionych powyej).

24

Tabela 3. Wypowiedzi sejmowe dotyczce spoeczestwa obywatelskiego a przynaleno partyjna (I)

2005 /6 PIS PO SLD SO PSL LPR Inne (1) RM KP Suma w poszczeglnych latach cznie w V kadencji 2006 /7

(II)
2005 /6 2006 /7

(III)
2005 /6 2006 /7

(IV)
2005 /6 2006 /7

Suma
2005 /6 2006 /7

27 36 23 10 8 6 0 11 1 122 139

8 4 1 0 0 0 0 4 0 17

22 18 18 5 1 7 0 19 1 91 115

7 4 2 3 0 0 1 7 0 24

12 7 14 3 3 5 0 9 2 45 103

6 11 5 5 1 0 1 29 0 58

2 0 0 1 0 0 3 4 0 10 23

1 0 3 0 0 0 0 49 0 13

63 61 45 19 12 18 3 43 4 268 380

12 9 8 3 1 0 1 32 0 112

(1) Autorem wszystkich wypowiedzi w tej grupie jest pose Zygmunt Wrzodak.

Z zamieszczonej powyej tabeli jednoznacznie wynika, e w okresie 2-letniej kadencji parlamentu czciej na tematy zwizane z szeroko rozumianym spoeczestwem obywatelskim rozmawiano i debatowano w pierwszym roku kadencji (268 razy). W drugim ju wielokrotnie rzadziej (112). Mona wic postawi tez, e proporcje te ukadaj si podobnie, jak w przypadku prasy, co moe wiadczy o inspirujcej dziaalnoci politykw na dziennikarzy i poruszan tematyk. W odrnienie od prasy na tematy te najczciej w parlamencie wypowiadali si dziaacze Prawa i Sprawiedliwoci, nieco rzadziej Platformy Obywatelskiej. Te proporcje s zrozumiae ze wzgldu na rol, jak politycy tych dwch ugrupowa speniali w strukturach Sejmu, a przede wszystkim rzdu, ktry wspierany by przez posw PiS z mwnicy sejmowej. Warty odnotowania jest take wikszy wskanik konkretnoci. W tej kategorii najlepiej wypada SLD, ktre ustpuje jedynie Radzie Ministrw

25

Aktywno strony rzdowej, zwaszcza w kategorii konkretnych rozwiza, wydaje si poniekd zrozumiaa, zwaywszy na rol tego organu w procesie legislacyjnym. Poza tym w wielu przypadkach przedstawiciele rzdu odpowiadali na pytania formuowane przez posw, a wic byli niejako zmuszeni ustosunkowa si do zagadnie poruszanych przez tych ostatnich. Sytuacj t odzwierciedla porwnywalna liczba wtkw poruszanych z jednej strony przez parlamentarzystw, a z drugiej przez ministrw i sekretarzy stanu w poszczeglnych ministerstwach. Nie naley te raczej wyciga zbyt daleko idcych wnioskw z dominacji strony rzdowej w kategorii IV, bowiem do obowizkw rzdu naley midzy innymi kontrola (w tym skarbowa) wsppracujcych z nim podmiotw. Wysoki wynik PiS potwierdza trend odnotowany w ubiegych latach, trudno wic mwi tu o jakimkolwiek zaskoczeniu. Tym niemniej intrygujca pozostaje najwiksza aktywno tego ugrupowania w kategoriach (I) oraz (II), gdzie ta nominalnie etatystyczna partia wyraa gotowo scedowania pewnych obowizkw pastwa na organizacje pozarzdowe, a na poziomie retorycznym wyranie popiera rozwj spoeczestwa obywatelskiego. Interesujcy jest te nieustajcy nacisk PiS na zachowanie, a nawet rozszerzenie przywilejw nansowych dla organizacji poytku publicznego, co wskazuje na pewne przywizanie tej formacji do prawicowych koncepcji skalnych. W domenie konkretnych rozwiza prym wrd partii wiody trzy partie: SLD, PO i PiS, z tym jednak, e dobry wynik PO pojawi si w drugim roku dziaania Sejmu. Ciekawi rwnie wynik SO, ktrej uwaga skupiaa si na konkretnych rozwizaniach. Odnotowa trzeba take niemal cakowity brak aktywnoci ze strony mniejszych ugrupowa parlamentarnych (PSL i LPR) i cisza ze strony Paacu Prezydenckiego. W ostatecznym rozrachunku po raz kolejny pozostaje jedynie skonstatowa fakt, i zainteresowanie tematyk spoeczestwa obywatelskiego okazuje si niedue, co utrudnia formuowanie jakichkolwiek miarodajnych wnioskw o charakterze mniej oglnikowym

26

5. Dziaania politykw

Piotr Gowacki
Niniejsza analiza ma na celu skonfrontowanie poselskich wypowiedzi dotyczcych spoeczestwa obywatelskiego, ktre opublikowano w prasie bd wygoszono z trybuny sejmowej, z konkretnymi dziaaniami. Za dziaania takie uznano proponowane projekty aktw prawnych oraz zachowanie partii podczas gosowa nad najistotniejszymi z perspektywy rozwoju instytucji spoeczestwa obywatelskiego ustawami. 5.1 Zachowania posw w trakcie gosowa Z uwagi na charakter procesu legislacyjnego, tj. osobne gosowanie nad wszystkimi poprawkami Senatu, ktre w przypadku rozpatrywanych ustaw nie byy bezporednio zwizane z dziaalnoci trzeciego sektora, za miarodajne uznano gosowanie nad przyjciem w caoci projektu danej ustawy po trzecim czytaniu. Ustawa o spdzielni europejskiej zostaa przyjta jednogonie. Umoliwia ona stowarzyszeniom, fundacjom i osobom prawnym bycie czonkami zaoycielami takich spdzielni, ktrych celem jest osiganie korzyci z transgranicznej dziaalnoci spoecznej. Uchwalenie ustawy z 22 wrzenia 2006 r. o uchyleniu ustawy o Funduszu im. Komisji Edukacji Narodowej oraz o zmianie ustawy o systemie owiaty i ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji oznacza, e nansowanie Funduszu, ktre odbywao si niejako kosztem organizacji pozarzdowych, przestaje stanowi problem. Przeciw przyjciu ustawy gosowali niemal wszyscy obecni na gosowaniu posowie SLD (jeden pose Sojuszu by za), trzynastu posw SO oraz po jednym pole PiS i PSL. Dwch posw PO wstrzymao si od gosu. Ustawa z 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o podatku od spadkw i darowizn oraz ustawy o podatku od czynnoci cywilnoprawnych przewiduje utrzymanie zwolnienia z opat sdowych organizacji poytku publicznego, lecz znosi je w przypadku organizacji nieposiadajcych tego statusu. Ustaw posowie przyjli niemal jednogonie (przeciw gosowao jedynie trzech posw SLD i jeden pose LPR). Ustawa z 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarw wiejskich z udziaem rodkw Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarw Wiej27

skich teoretycznie daje trzeciemu sektorowi moliwo tworzenia wszechstronnych, midzysektorowych partnerstw dziaajcych w tej domenie (tzw. Lokalnych Grup Dziaania). Tym niemniej wtpliwoci budzi brak precyzji, a nawet ewentualna niekonstytucyjno niektrych przepisw. Trudno wic jednoznacznie oceni warto (dla trzeciego sektora) ustawy, za uchwaleniem ktrej opowiedzieli si wszyscy, bez wyjtku, posowie. Zwaywszy, i powysze akty prawne w bardzo rnym stopniu sprzyjaj dziaalnoci organizacji pozarzdowych, stosunek posw do inicjatyw obywatelskich wydaje si by ambiwalentny. Naley tu zwrci uwag na dwie sprawy. Po pierwsze, pomijajc likwidacj Funduszu im. KEN, przyjte rozwizania nie spotykay si z cakowit aprobat ze strony przedstawicieli trzeciego sektora. Po drugie, gosowania za, bd przeciw, pozostaym dwu ustawom nie mona automatycznie interpretowa jako bezporedniego wyrazu poparcia, albo sprzeciwu, wobec trzeciego sektora. Rozpatrywane akty prawne dotyczyy bowiem wielu kwestii, prcz tych zwizanych z dziaalnoci organizacji pozarzdowych, ktre dla posw mogy mie znaczenie bardziej zasadnicze anieli uatwienie funkcjonowania instytucjom spoeczestwa obywatelskiego. 5.2 Projekty ustaw oraz inne dziaania Wrd pozostaych dziaa majcych znaczenie dla trzeciego sektora mona wyrni przedkadanie projektw ustaw lub prace nad takim projektami, a take dorane przedsiwzicia majce na celu zacienienie wsppracy z organizacjami pozarzdowymi oraz uatwienie im funkcjonowania. Odnonie drugiej z wymienionych kategorii powoany ostatecznie Parlamentarny Zesp ds. Wsppracy z Organizacjami Pozarzdowymi, ktremu przewodniczy Marszaek Senatu RP Bogdan Borusewicz wykaza wol wsppracy z trzecim sektorem. W styczniu 2007 roku utworzono grup robocz ds. opracowania propozycji zmian w ustawie o fundacjach. Projekt ten zosta zainicjowany w odpowiedzi na przedstawiony przez rzd projekt ustawy o fundacjach, ktry zarwno w zaoeniu, jak i pod wzgldem szczegowych rozwiza by w opinii przedstawicieli sektora projektem zym. Grupie przewodniczya Wiceprzewodniczca Rady Dziaalnoci Poytku Publicznego Teresa Hernik. Przedstawiciele OFOP czynnie uczestniczyli w pracach nad jak okrelono w toku prac spoecznym projektem nowelizacji ustawy o fundacjach, odpowiadajc za kocowe prace redakcyjne oraz ostateczne sformuowanie uzasadnienia oraz listu przewodniego do Marszaka Senatu Bogdana Borusewicza. Opracowane doumenty zostay przekazane Marszakowi w pierwszych dniach marca.

28

Po wprowadzeniu zmian redakcyjnych dokument zosta zoony w Sejmie jako projekt poselski. Projekt mia by rozpatrywany wsplnie z projektem rzdowym. Jednak aden z nich nie by przedmiotem prac Sejmu do czasu podjcia decyzji o skrceniu kadencji we wrzeniu 2007 r. Posowie zoyli te wasny projekt ustawy o zasadach prowadzenia polityki spoecznej, ktry wreszcie tra pod obrady Wysokiej Izby. Zawarte w nim rozwizania mog okaza si korzystne dla organizacji zajmujcych si dziaalnoci w obszarze szeroko pojtej polityki spoecznej, cho niektre przepisy wydaj si uprzywilejowywa podmioty publiczne oraz utosamia polityk spoeczn z polityk socjaln. Zapisy rzdowego projektu ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i spoecznej oraz zatrudnieniu osb niepenosprawnych oraz o zmianie niektrych innych ustaw umoliwiaj organizacjom pozarzdowym przyjmowanie zlece z zakresu rehabilitacji osb niepenosprawnych, ktrych koszt pokrywany bdzie ze rodkw PFRON. Natomiast rzdowy projekt ustawy o zawodzie pracownika socjalnego przewidywa stworzenie nowej korporacji zawodowej dla takich pracownikw, zaostrza rwnie kryteria dopuszczenia do wykonywania zawodu i daje pracownikom socjalnym nowe przywileje, cho rwnoczenie dyskryminuje osoby pracujce w ramach instytucji niepublicznych. Sejm rozpocz rwnie prace nad nowelizacj ustawy o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie, czyli aktu prawnego o charakterze ustrojowym dla trzeciego sektora (chocia wstpne propozycje w duej mierze nie wychodziy naprzeciw sugestiom organizacji pozarzdowych). W tej sprawie odbyo si midzy innymi wysuchanie publiczne, do ktrego przekona Komisj Polityki Spoecznej pose PO Sawomir Piechota. Posowie PO wykazali te inicjatyw w kwestii zmian ustawy o PIT, skadajc projekt poselski zawierajcy pozytywne z punktu widzenia trzeciego sektora zmiany dotyczce przekazywania 1% organizacjom poytku publicznego. Rzd jednak zaj negatywne stanowisko wobec omawianego projektu i przedoy wasn propozycj nowelizacji, ktra w ogle nie podnosi sprawy 1%. Wpyw na dziaalno organizacji pozarzdowych moe te mie poselski projekt ustawy o zmianie ustawy w sprawie opat sdowych przy rejestracji fundacji, stowarzysze oraz innych organizacji spoecznych.

29

6. Podsumowanie, czyli wizja spoeczestwa obywatelskiego i trzeciego sektora wyaniajca si z programw partii tworzcych Parlament RP V kadencji oraz praktyki parlamentarnej

Piotr Gowacki, Ryszard Skrzypiec

Na podstawie zaprezentowanej analizy mona zatem stwierdzi, e zasadniczo problematyka spoeczestwa obywatelskiego czy trzeciego sektora nie spdzaa snu z powiek partiom politycznym tworzcym Parlament RP V kadencji. Zaznacza si to ju na poziomie jzyka analizowanych dokumentw, w ktrych brakuje takich sztandarowych dla dziaalnoci sektora poj, jak poytek publiczny, organizacja poytku publicznego, czy dziaalno non-prot, za inne, jak wolontariat czy charytatywny, uywane s w znaczeniu pejoratywnym. Samo spoeczestwo obywatelskie rozumiane jest na wiele sposobw, jako forma samopomocy spoecznej; jedna obok samorzdu terytorialnego i gospodarczego z form samoorganizacji spoeczestwa; paszczyzna realizacji umowy spoecznej pomidzy jednostkami; jako mechanizm przywracania pastwa obywatelom rwnie poprzez zagwarantowanie moliwoci korzystania z podstawowych praw obywatelskich, np. dostpu do informacji publicznej. Potwierdza to zarwno fakt przypisania organizacjom pozarzdowym przede wszystkim roli usugodawcy uzupeniajcego dziaania pastwa bd sektora komercyjnego, natomiast w duo mniejszym stopniu roli aktora wspierajcego procesy rozwoju spoeczno-ekonomicznego, rzdzenia pastwem czy generalnie uczestnika ycia publicznego. A wzmacnia to przekonanie zestaw propozycji sformuowanych w dokumentach programowych i przybierajcych realn posta w zajmowanych przez partie stanowiskach majcych wzmocni spoeczestwo obywatelskie i trzeci sektor. Mamy tu bowiem do czynienia raczej z postulatami pod adresem instytucji publicznych ni stwarzaniem szans samoorganizacji spoecznej. Cho w praktycznych dziaaniach Sejmu parlamentarzyci niemal wszystkich partii wykazywali ch wsppracy z instytucjami spoeczestwa obywatelskiego i czsto, jednak nie zawsze, wspierali ich dziaalno proponujc rnorakie rozwizania wychodzce naprzeciw oczekiwaniom organizacji pozarzdowych. Projekty poselskie byy konsultowane ze stron pozarzdow, a opinie tej ostatniej w duej mierze uwzgldniano. Posowie korzystali te z instrumentw sucych dialogowi z przedstawicielami trzeciego sektora. 30

Naley wszake przyzna, e zdecydowanie najwiksz aktywnoci w tej domenie odznaczali si posowie PO. Chocia zaangaowanie to wyrnia si na tle oglnej atmosfery, to nie wolno pomin udziau take posw PiS i SLD. W przypadku Prawa i Sprawiedliwoci naley jednak pamita, e posowie tej partii wykazywali spor wstrzemiliwo w popieraniu poselskich inicjatyw i rozwoju trzeciego sektora. Liderzy tego ugrupowania nie szczdzili te krytycznych opinii pod adresem organizacji i instytucji obywatelskich. Deklaratywno nie sza w parze z wewntrzn potrzeb powicania tym tematom gbszej uwagi. Trzeba jednak pamita, e atmosfera w Sejmie V kadencji, oglnie rzecz ujmujc, nie sprzyjaa merytorycznej pracy nad rozwizaniami, ktre miay marginalne znaczenie dla biecej walki politycznej. Dotyczyo to bodaj wszystkich ugrupowa parlamentarnych. Wanie niespokojn sytuacj w polskiej polityce mona tumaczy pasywno ugrupowa parlamentarnych wobec trzeciego sektora. Warta odnotowania jest take postawa strony rzdowej. Pomijajc liczne propozycje majce na celu ograniczenie dziaalnoci organizacji pozarzdowych oraz zwikszenia nadzoru nad ich poczynaniami, rzd nie angaowa si w dziaania na rzecz spoeczestwa obywatelskiego. W rodowiskach organizacji pozarzdowych sposb odnoszenia si do spoecznikw postrzegany by jako dosy obcesowy i forsujcy rozwizania ustawodawcze nie zawsze zgodne z ich pogldami i oczekiwaniami. Spoeczestwo obywatelskie nie zdoao w Sejmie V kadencji znale nalenego mu miejsca. Marginalne traktowanie potrzeb trzeciego sektora wynikao prawdopodobnie z cigle jeszcze niskiej wiadomoci elit politycznych w kwestii roli i znaczenia tej grupy w rozwoju spoecznym i politycznym. Przytoczone w zestawieniach dane jednoznacznie wskazuj na instrumentalne traktowanie potrzeb osb i instytucji sprzyjajcych rozszerzaniu procesu demokratycznego. None hasa wykorzystywane byy chtnie w kampaniach wyborczych, pniej jednak giny w natoku biecych wydarze politycznych.

31

Spis treci
1. Wprowadzenie: cel i metodologia opracowania .................................... 3 2. Obietnice wyborcze, czyli wizje spoeczestwa obywatelskiego i trzeciego sektora wg partii politycznych tworzcych Parlament RP V-tej kadencji. Analiza porwnawcza programw partii politycznych ............................ 5 3. Politycy a spoeczestwo obywatelskie. Prasa .................................... 14 3.1 Analiza wypowiedzi .................................................................. 15 3.2 Wnioski ................................................................................... 17 4. Politycy a spoeczestwo obywatelskie: Sejm ..................................... 21 Wnioski ......................................................................................... 24 5. Dziaania politykw ......................................................................... 27 5.1 Zachowania posw w trakcie gosowa ...................................... 27 5.2 Projekty ustaw oraz inne dziaania .............................................. 28 6. Podsumowanie, czyli wizja spoeczestwa obywatelskiego i trzeciego sektora wyaniajca si z programw partii tworzcych Parlament RP V-tej kadencji oraz praktyki parlamentarnej ................................... 30

32