Kompedium Pilota Wycieczek

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK
Kompendium pilota wycieczek

Praca zbiorowa pod redakcj Zygmunta Kruczka Wydanie V zmienione
PROKSENIA Krakw 2005
Spis treci
WPROWADZENIE ......................................................................................................................................................... 5 1. PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE .............................................................................. 7 1.1. Definicje i kryteria klasyfikacji podrnych stosowane w midzynarodowym ruchu turystycznym ............... 15 1.2. Organizacja i funkcjonowanie wspczesnego rynku turystycznego ................................................................. 18 1.3. Polityka turystyczna pastw i systemy zarzdzania turystyk ........................................................................... 26 1.4. Organizacja turystyki w Polsce ............................................................................................................................ 29 1.4.1. Administracja turystyczna ......................................................................................................................... 31 1.4.2. Administracja samorzdowa wzakresie turystyki .................................................................................... 33 1.4.3. Specjalistyczne organizacje turystyczne ................................................................................................... 35 1.4.4. System informacji turystycznej ................................................................................................................. 37 1.4.5. Przedsibiorstwa turystyczne ..................................................................................................................... 38 1.4.6. Samorzd gospodarczy i organizacje zawodowe brany turystycznej .................................................... 46 1.4.7. Spoeczne organizacje turystyczne ............................................................................................................ 49 1.4.8. Organizacje studenckie, modzieowe, religijne, naukowe, sportowe iinne .......................................... 51 1.4.9. Sektor socjalny obsugi ruchu turystycznego ............................................................................................ 52 1.4.10. Podsumowanie ......................................................................................................................................... 53 2. OBSUGA IMPREZ TURYSTYKI PRZYJAZDOWEJ ..................................................................................... 55 2.1. Tok czynnoci pilota wycieczek wczasie obsugi imprezy turystycznej .......................................................... 55 3. OBSUGA IMPREZ TURYSTYKI WYJAZDOWEJ ......................................................................................... 67 3.1. Obsuga imprez autokarowych ............................................................................................................................ 68 3.2. Obsuga imprez pocigowych (kolejowych) ....................................................................................................... 72 3.3. Obsuga imprez samolotowych ............................................................................................................................ 74 3.4. Obsuga imprez turystyki promowej ................................................................................................................... 76 3.5. Odprawa celna ...................................................................................................................................................... 77 4. POSTPOWANIE PILOTA WPRZYPADKACH LOSOWYCH ISYTUACJACH AWARYJNYCH ...... 80 4.1. Choroba ................................................................................................................................................................. 80 4.2. Paszport ................................................................................................................................................................. 80 4.3. Baga .................................................................................................................................................................... 81 4.4. Zatrzymanie polskiego turysty za granic ........................................................................................................... 82 4.5. Zgon uczestnika .................................................................................................................................................... 83 4.6. Sytuacje losowe .................................................................................................................................................... 83 4.7. Sytuacje awaryjne ................................................................................................................................................. 84 4.8. Niesubordynacja uczestnikw ............................................................................................................................. 84 4.9. To si zdarzyo lub moe si zdarzy, czyli awarie w trakcie realizacji imprezy ............................................. 85 5. UBEZPIECZENIA TURYSTYCZNE ..................................................................................................................... 89 5.1. Sownik poj wubezpieczeniach turystycznych ............................................................................................... 94 6. PROBLEMATYKA PRAWNA PILOTAU WYCIECZEK ............................................................................ 103 6.1. Nabywanie uprawnie pilota wycieczek ........................................................................................................... 103 6.2. Prawa pilota wycieczek ...................................................................................................................................... 107 6.3. Obowizki pilota wycieczek .............................................................................................................................. 112 6.4. Odpowiedzialno pilota wycieczek .................................................................................................................. 118 6.5. Charakterystyka umw zawieranych przez organizatorw turystyki z klientami ........................................... 120 6.6. Ubezpieczenia w turystyce ................................................................................................................................. 122 6.7. Wybrane przepisy administracyjne w turystyce ................................................................................................ 123 7. PILOT A GRUPA .................................................................................................................................................... 127 7.1. Uwagi oglne o potrzebach i motywach turystw oraz rnych obowizkach pilota ..................................... 127 7.2. Cechy grupy turystycznej i zasady jej funkcjonowania .................................................................................... 134 7.2.1. Cechy grupy turystycznej ........................................................................................................................ 134 7.2.2. Zasady funkcjonowania grupy turystycznej ........................................................................................... 135 8. PSYCHOLOGIA W PRACY PILOTA WYCIECZEK ...................................................................................... 139 8.1. Geneza aktywnoci turystycznej ........................................................................................................................ 139 8.1.1. Uprawianie turystyki jako rdo zaspokajania potrzeb ludzkich .......................................................... 139 8.1.2. Motywacja w aktywnoci turystycznej ................................................................................................... 141 8.2. Aktywno turystyczna i towarzyszce jej procesy psychiczne ....................................................................... 144 8.2.1. Turystyka jako rdo emocji .................................................................................................................. 144 8.2.2. Psychiczne nastpstwa uprawiania turystyki .......................................................................................... 145
4
8.3. Psychologiczne aspekty obsugi ruchu turystycznego ...................................................................................... 146 8.3.1. Pilot wobec swych klientw. Sylwetki osobowociowe turystw ......................................................... 146 8.3.2. Kierowanie grup turystyczn ................................................................................................................. 148 8.3.3. Przywdztwo a niektre charakterystyczne grupy wycieczkowe .......................................................... 149 8.3.4. Konflikt w grupie ..................................................................................................................................... 151 8.3.5. Pilot jako negocjator ................................................................................................................................ 151 8.3.6. Wybrane techniki wywierania wpywu spoecznego ............................................................................. 152 8.4. Program osobistego rozwoju pilota ................................................................................................................... 154 8.4.1. Samokontrola emocjonalna ..................................................................................................................... 155 8.5. Podstawowe problemy komunikacji spoecznej ............................................................................................... 157 8.5.1. Komunikacja werbalna, wokalna i niewerbalna ..................................................................................... 157 8.5.2. Rozwizywanie konfliktw ..................................................................................................................... 160 9. WARSZTAT KRAJOZNAWCZY PILOTA WYCIECZEK ............................................................................. 165 9.1. rda wiedzy krajoznawczej pilota wycieczek ................................................................................................ 167 9.2. Metodyka przygotowania si pilotw do prowadzenia imprezy ...................................................................... 177 9.3. Formy przekazywania informacji ...................................................................................................................... 182 9.4. Pilot a interpretacja atrakcji krajoznawczych .................................................................................................... 185 9.5. Opis przykadowej trasy turystycznej Krakw Rimini (Riwiera Adriatycka) .............................................. 188 10. PODSTAWOWE ZAGADNIENIA I TERMINY ZHISTORII ARCHITEKTURY ................................... 205 11. BEZPIECZESTWO I OCHRONA ZDROWIA W TURYSTYCE .............................................................. 231 11.1. Podstawowe zasady ochrony zdrowia ............................................................................................................. 232 11.1.1. Profilaktyka ............................................................................................................................................ 232 11.1.2. Umiejtno oceny sytuacji zagroenia stanu zdrowia i ycia ............................................................. 240 11.1.3. Umiejtno udzielenia pierwszej pomocy tzw. pomocy przedlekarskiej w najczciej wystpujcych chorobach i sytuacjach ........................................................................... 240 12. WYBRANE ZAGADNIENIA DOTYCZCE STRUKTURY EKONOMICZNOSPOECZNO POLITYCZNEJ KRAJU I WIATA (PODSTAWOWE INFORMACJE) ................................................... 251 12.1. Ustrj spoecznoekonomiczny ........................................................................................................................ 251 12.2. Ustrj polityczny .............................................................................................................................................. 253 12.3. Polityka zagraniczna ........................................................................................................................................ 256 12.4. Religie w pastwach Unii Europejskiej .......................................................................................................... 260 12.5. Regionalne ugrupowania gospodarcze ............................................................................................................ 262 12.6. Sytuacje nadzwyczajne zagroenia terrorystyczne ...................................................................................... 262 13. TERMINY I POJCIA NAJCZCIEJ STOSOWANE W OBSUDZE GRUP TURYSTYCZNYCH .... 265 ANEKS ........................................................................................................................................................................... 275 1. JAK PROFESJONALNIE OBSUY KLIENTA? ......................................................................................... 277 2. CHARAKTERYSTYKA DOKUMENTW WYSTPUJCYCH WOBSUDZE IMPREZ TURYSTYCZNYCH .............................................................................................................................. 281 3. WZORY WYBRANYCH DOKUMENW .......................................................................................................... 290 4. WYCIG Z WANIEJSZYCH POSTANOWIE KONWENCJI AETR, DOTYCZCYCH OBOWIZKW KIEROWCY IPRZEDSIBIORSTWA ............................................ 310 5. OPATY KONSULARNE ...................................................................................................................................... 314 6. SZKOLENIE PILOTW WYCIECZEK. ORGANIZACJA KURSW, ZAKRES TEMATYCZNY, TRYB EGZAMINOWANIA ............................ 317 6.1. Program szkolenia pilotw wycieczek .............................................................................................................. 318 6.2. Zakresy tematyczne przedmiotw ..................................................................................................................... 319 7. REGULACJE PRAWNE DOTYCZCE SZKOLENIA, NADAWANIA UPRAWNIE I WYKONYWANIA ZAWODU PILOTA WYCIECZEK ................................................................................ 324 7.1. Rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16.08.2004 r. w sprawie przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek ........................................................................ 324 7.2. Wzr legitymacji pilota wycieczek .................................................................................................................... 340 7.3. Wzr identyfikatora pilota wycieczek ............................................................................................................... 340 7.4. Wzr wniosku o nadanie uprawnie .................................................................................................................. 341 7.5. Wzr wiadectwa znajomoci jzyka obcego w zakresie wymaganym od przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek ................................................................................................................... 342 7.6. Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2000 r. w sprawie dokumentowania znajomoci jzyka obcego przez przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek ................................... 343 7.7. Lista dyplomw, zawiadcze i certyfikatw potwierdzajcych znajomo jzyka obcego .......................... 344 8. POLSKA FEDERACJA PILOTAU I PRZEWODNICTWA ......................................................................... 345
1. PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

Turystyka jest zjawiskiem wielowymiarowym i moe by rozpatrywana jako zjawisko psychologiczne, spoeczne, ekonomiczne, przestrzenne i kulturowe.1 Sytuacja taka powo duje, e samo pojcie turystyki oraz definicje tego zjawiska od wielu lat budz wiele kon trowersji. Istota tych kontrowersji sprowadza si nie tylko do kwestii ktre z podry naley uzna za turystyczne, ale take od szerszej problematyki, jak jest okrelenie zakre su popytu oraz poday turystycznej. W skrajnych przypadkach turystyka interpretowana jest albo jako podre polegajce na zwiedzaniu i wdrwkach, odbywane w czasie wol nym, wycznie dla przyjemnoci (wskie, najczciej spotykane potoczne rozumienie tu rystyki), albo jako wszystkie podre, ktre wi si z napywem rodkw finansowych z zewntrz, w przypadku przyjazdw i ich odpywem w przypadku wyjazdw (szerokie podejcie reprezentowane przez niektrych analitykw zajmujcych si efektami podr y).2 Pomidzy tymi pogldami mieci si caa gama porednich interpretacji, odzwiercie dlajcych albo partykularne punkty widzenia praktykw reprezentujcych poszczeglne brane, albo teoretykw reprezentujcych okrelone dyscypliny nauki. Spraw dodatkowo komplikuje fakt, e turystyka cigle si zmienia i pojawiaj si takie formy podry, ktre trudno jednoznacznie zaklasyfikowa.3 Dlatego te, aby zrozumie istot, zakres i znacze nie wspczesnej turystyki, warto przeledzi ewolucj, jakiej podlegay definicje tego zja wiska w rnych okresach jego rozwoju. Podre oraz rnego rodzaju wdrwki wykraczajce poza obszar codziennej penetracji odbywano od zarania dziejw ludzkoci. Wiele spord nich swym charakterem zblionych byo do zjawiska, ktre wspczenie nazywa si turystyk. Jednak przez dugi okres, zarw no w mowie potocznej jak i literaturze, brak byo odrbnego okrelenia dla migracji o charak terze turystycznym (tzn. takich wyjazdw, ktre nie miay podoa ekonomicznego, a odbywano je gwnie dla przyjemnoci). Tak czsto uywane przez nas wspczenie so wa, jak turysta czy turystyka, pojawiy si i upowszechniy dopiero w XIX wieku. Trudno jednoznacznie stwierdzi, skd wywodzi si samo okrelenie turystyka. Przyjmuje si, e geneza terminw turysta i turystyka siga XVII wieku i najprawdopodobniej ma zwi zek z okreleniem grand tour. Oznaczao ono bardzo popularne wwczas wrd modych Anglikw wyjazdy na kontynent (g. do Francji), odbywane przez nich dla rozrywki oraz w celach poznawczych. Wrd szlachty i zamonego mieszczastwa wyjazdy te traktowano jako wany element ksztacenia i wychowania modych ludzi, a czowiek, ktry nie odby grand tour wedug wczesnych opinii nie mg uwaa si za osob wyksztacon. W literaturze termin turysta pojawi si po raz pierwszy w 1838 roku w ksice Stendhala (Henri Beyle) Mmoires d un touriste.4 Tytuowym turyst by mody czowiek, ktry w podrach prbowa odnale sens ycia, wdrujc po wiecie dla wasnej przyjemnoci oraz w celu przeycia ciekawych wrae. Z biegiem czasu pojcie oraz rozumienie turystyki ulegay licznym modyfikacjom, ktre odzwierciedlay zmiany dokonujce si w obrbie samej turystyki (obejmujce: charakter, formy, wielko uczestnictwa, rozwj infrastruk tury itp.) oraz wzrost znaczenia turystyki w yciu spoecznym i gospodarczym.
1) Przecawski K., Czowiek a turystyka. Zarys socjologii turystyki, Albis, Krakw 1996, s. 3132. 2) Por. Gilbert D., Conceptual issues in the meaning of tourism, w: Progress in Tourism, Recreation and Hospitality. Vol. 2, Belhaven Press, 1990, s. 427. 3) Na przykad kilkumiesiczne wyjazdy bogatych amerykaskich emerytw z pnocnych stanw USA na poudnie, po to, aby w lepszych warunkach klimatycznych spdzi okres zimowy. 4) Kulczycki Z., Zarys historii turystyki w Polsce, SiT, Warszawa 1977, s. 18.
PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE
Czym wic jest wspczesna turystyka? Jak dzisiaj naleaoby zdefiniowa to zjawi sko? Odpowied na te z pozoru proste pytania wcale nie jest atwa. Dowodem na to niech bdzie fakt, e do tej pory nie opracowano jednej, uniwersalnej i akceptowanej przez wszyst kich definicji turystyki. Interdyscyplinarno i wieloaspektowo zjawiska turystyki po woduje, e definiowana ona jest w bardzo rny sposb, w zalenoci od punktu widzenia, z jakiego si j rozpatruje. Inne spojrzenie na zjawisko turystyki ma geograf, inne ekono mista czy socjolog, a jeszcze inne statystyk. Inaczej definiuje si turystyk z punktu widze nia popytu, a inaczej z punktu widzenia poday turystycznej. Najczciej cytowana jest definicja szwajcarskiego ekonomisty Waltera Hunzikera. Twierdzi on, e turystyka to zesp stosunkw i zjawisk wynikajcych z podry i pobytu osb przyjezdnych, o ile nie nastpuje w zwizku z tym osiedlenie si i podjcie pracy zarobkowej.5 W definicji tej podobnie zreszt jak w wikszoci pozostaych gwnym kryterium klasyfikacji rnych form ruchu podrniczego i wyodrbniania z niego ruchu turystycznego jest antynomia, jaka zachodzi midzy prac a dziaalnoci niezarobkow oraz midzy osiadym a wdrownym trybem ycia. We wspczesnej turystyce czsto mamy jednak do czynienia z sytuacj, w ktrej czymy cele turystyczne ze sprawami zawodowymi (subowymi). Dlatego te niektrzy uwaaj, e zaatwianie spraw zawodowych nie zawsze musi wyklucza turystyczny charakter wy jazdu. Tym bardziej e jak twierdz praktycy z ekonomicznego punktu widzenia (a wic dla caej sfery obsugi ruchu turystycznego) gwne motywy wyjazdw nie s spraw naj waniejsz, bowiem kady przyjezdny korzysta i tak w wikszoci z podobnych (a czsto z takich samych) usug. Sytuacja taka powoduje, e na turystyk wspczesn naley spoj rze nieco inaczej. Wydaje si, e uyteczno dotychczasowych definicji turystyki (np. W. Hunzikera) maleje, w miar jak maleje, bardzo wyrana do niedawna, opozycja midzy czasem wolnym a prac i zarobkowaniem oraz midzy osiadym trybem yciem a wdrwk. Socjologowie wyranie mwi o staej tendencji do zacierania si tych rnic. W ciekawy sposb turystyk definiuje K. Przecawski, ktry twierdzi, e ...w szero kim znaczeniu turystyka jest to caoksztat zjawisk ruchliwoci przestrzennej, zwizanych z dobrowoln, czasow zmian miejsca pobytu, rytmu i rodowiska ycia oraz wejciem w styczno osobist ze rodowiskiem odwiedzanym (przyrodniczym, kulturowym bd spoecznym).6 Z treci definicji wynika, e pojciem turystyki w szerokim znaczeniu po winny by objte take wyjazdy w celach zarobkowych. Biorc pod uwag fakt wyranej i staej tendencji do rozszerzania zakresu znaczeniowego terminu turystyka wydaje si, e definicja K. Przecawskiego dosy dobrze oddaje istot wspczesnej turystyki. Tym bardziej, e oprcz szerokiego znaczenia turystyki, autor wyrnia take jej wskie zna czenie, gdzie motywami wyjazdu s przede wszystkim potrzeby poznawcze, rekreacyjne i estetyczne. Oba sposoby pojmowania turystyki mona przedstawi na tle caego zjawiska ruchliwoci przestrzennej ludnoci. Bardzo poyteczn rol w dziedzinie ujednolicenia terminologii turystycznej odgrywa wiatowa Organizacja Turystyki (World Tourism Organisation). W wielu opracowaniach dotyczcych kwestii terminologicznych wskazuje ona, e pojcie turystyki wspczesnej wykracza poza wyjazdy ograniczone do rynku urlopowowakacyjnego.
5) Hunziker W., Le tourism social, Bern, 1951, s. 1. W opracowaniu tym Hunziker sprecyzowa definicj opracowan wsplnie z Kurtem Krapfem, opublikowan w ksice: Grundriss der allgemeinen Fremdenverkehrslehre, Zurych 1942. 6) Przecawski K., Czowiek a turystyka zarys socjologii turystyki, Albis, Krakw 1996, s. 30.
Schemat nr 1. Turystyka na tle caoksztatu zjawisk ruchliwoci przestrzennej
rdo: Przecawski K., Czowiek a turystyka zarys socjologii turystyki, Albis, Krakw 1996, s. 30.
W stanowisku wypracowanym w czasie Midzynarodowej Konferencji Statystyki w Tu rystyce, zorganizowanej przez WTO w Ottawie w 1991 roku, zaleca ona, aby turystyk traktowa jako ...og czynnoci osb, ktre podruj i przebywaj w celach wypoczyn kowych, subowych, lub innych, nie duej ni przez rok bez przerwy, poza swoim codziennym otoczeniem, z wyczeniem wyjazdw, w ktrych gwnym celem jest dzia alno zarobkowa wynagradzana w odwiedzanej miejscowoci.7 Zarwno definicja K. Przecawskiego, jak i definicja WTO s bardzo interesujce i wnosz nowe spojrzenie na definiowanie zjawiska turystyki. Pewne zastrzeenie musi jednak budzi fakt, e w obu przypadkach turystyka analizowana jest wycznie od strony popytu, z pominiciem konsekwencji, jakie wywouje wyjazd turystyczny, a wic aspek tw poday turystycznej (w tym zwaszcza dziaalnoci organizatorw i usugodawcw turystycznych). Dlatego te uwzgldniajc te zastrzeenia mona stwierdzi, e pilot wycieczek zagranicznych, wiadomy podstawowych funkcji i skutkw, jakie turystyka wywouje, po winien j rozumie jako: og zjawisk zwizanych z podr i pobytem osb przebywaj cych czasowo i dobrowolnie poza swoim codziennym rodowiskiem ycia, a take wielorakie skutki wynikajce z interakcji zachodzcych midzy organizatorami a usugodawcami turystycznymi, spoecznociami terenw odwiedzanych oraz samymi podrnymi, o ile gwnym celem ich wyjazdu nie jest dziaalno zarobkowa wynagradzana w odwiedza nej miejscowoci.
7) Por. Terminologia turystyczna Zalecenia WTO, Organizacja Narodw Zjednoczonych, World Tourism Organisation, Instytut Turystyki, Warszawa 1995, s. 57.
10
wiatowa Organizacja Turystyki (WTO) wyrnia trzy zasadnicze formy turystyki: a) krajow obejmujc podre mieszkacw po wasnym kraju, b) przyjazdow obejmujc przyjazdy do danego kraju osb stale mieszkajcych za granic, c) wyjazdow wyjazdy mieszkacw danego kraju za granic. Odpowiednie poczenie tych trzech podstawowych form turystyki pozwala wyodrbni trzy kolejne formy, co przedstawiono na schemacie nr 2. Schemat nr 2. Podstawowe formy turystyki wedug WTO (od strony popytu)
rdo: Podstawowe definicje i klasyfikacje w statystyce turystyki, IT, Warszawa, 1992, s. 13.
Wyrni mona wtedy nastpujce formy turystyki: a) turystyk wewntrzkrajow na ktr skada si turystyka krajowa i przyjazdowa, b) turystyk narodow obejmujc turystyk krajow i wyjazdow, c) turystyk midzynarodow czc w sobie turystyk przyjazdow i wyjazdow.8 Przedstawiona typologia nie wyczerpuje moliwoci podziaw turystyki. Zarwno w literaturze fachowej, jak i praktycznej dziaalnoci turystycznej funkcjonuje znacznie wicej podziaw oraz wyodrbnianych form turystyki. Jednym z podstawowych, w kt rym zasadniczymi kryteriami s charakter przemieszczania si oraz ilo odwiedzanych miejscowoci, jest podzia na turystyk pobytow i turystyk wdrown (nazywan te wycieczkow). TURYSTYKA POBYTOWA polega na przemieszczaniu si turystw z miejsca stae go pobytu do jednej miejscowoci, w ktrej realizowane s podstawowe cele wyjazdu. Do najbardziej popularnych form turystyki pobytowej zaliczy naley: wczasy pobytowe, kolonie, pobyty sanatoryjne, biwaki itp. TURYSTYKA WDROWNA polega na cigym lub etapowym przemieszczaniu si turysty oraz odwiedzaniu rnych (co najmniej dwch) miejscowoci. Najbardziej popu larne formy turystyki wdrownej to: wycieczki, obozy wdrowne, autostop, pielgrzymki, trampingi, trekking itp.
8) Przedstawione zalenoci dotycz konkretnego kraju jednak w myl zalece WTO mog rwnie odnosi si do kadego regionu geograficznego, miejscowoci czy te grupy krajw (np. Unii Europejskiej).
11
Turystyk mona podzieli take ze wzgldu na powszechno uczestnictwa. Wyr nia si wtedy turystyk masow (popularn), dostpn dla kadego i nie wymagajc spe cjalnego przygotowania, oraz turystyk kwalifikowan. TURYSTYKA KWALIFIKOWANA charakteryzuje si tym, e wymaga od uczestni kw okrelonej kondycji psychofizycznej i specjalnego ekwipunku, przygotowania oraz umiejtnoci posugiwania si odpowiednim sprztem, czsto poczonej z formalnym wymogiem posiadania okrelonych uprawnie (np. turystyka piesza, grska, speleologicz na, narciarska, kolarska, kajakowa, eglarska itp.). Turystyce kwalifikowanej czsto towa rzyszy element wspzawodnictwa np. w zdobywaniu okrelonych odznak turystyki kwalifikowanej PTTK. W ramach turystyki kwalifikowanej wyksztacio si kilka charak terystycznych rodzajw imprez oraz specjalistyczne nazewnictwo, takie jak: rajd charak teryzujcy si tym, e turyci lub grupy turystw maj wyznaczone do przebycia rne trasy prowadzce do wsplnego miejsca spotkania (najczciej dotyczy turystyki pieszej, cho moe odnosi si te do innych form turystyki, np. rajd rowerowy), spyw odnosz cy si do turystyki kajakowej, rejs eglarskiej. Ze wzgldu na czas trwania wyjazdu rozrnia si turystyk: krtkoterminow (do trzech noclegw) oraz turystyk dugoterminow (powyej trzech noclegw). W ramach tej pierwszej mona dodatkowo wyrni wyjazdy beznoclegowe oraz turystyk weeken dow. Pierwsza z wymienionych form turystyki dotyczy wyjazdw, w ktrych powrt na stpuje w tym samym dniu co wyjazd. Natomiast turystyka weekendowa (nazywana te w Polsce wypoczynkiem sobotnioniedzielnym) dotyczy gwnie mieszkacw duych miast i obejmuje wyjazdy rozpoczynajce si w pitek po poudniu, soboty lub dni przedwi teczne a koczce w niedziel, realizowane najczciej w promieniu 100 km od miejsca staego zamieszkania. Ze wzgldu na form organizacji wyjazdu, zamawiania wiadcze oraz zaspokajania potrzeb, wyrniamy turystyk zorganizowan gdzie turysta ma zapewnione podstawo we usugi za porednictwem organizatorw turystyki i turystyk niezorganizowan, gdzie turysta sam organizuje sobie wyjazd, sam realizuje program oraz sam zabezpiecza swoje potrzeby, bezporednio uusugodawcw turystycznych. Ze wzgldu na liczb uczestnikw rozrnia si turystyk indywidualn i grupow, przy czym ta ostatnia moe mie zarwno form zorganizowan, jak i niezorganizowan. Przyjmujc za podstaw podziau kryterium podmiotw turystyki, mona wyrni turystyk: mieszkacw miast i mieszkacw wsi, turystyk dzieci i modziey, turystyk trzeciego wieku, turystyk niepenosprawnych itp. Wanym kryterium podziau jest rodek transportu. Wyrniamy wtedy turystyk: drogow (motorow, samochodow, autokarow, rowerow), wodn (morsk, rdldow, kajakow, eglarsk, promow), kolejow, samolotow itd. W praktyce znacznie czciej uywa si okrele mwicych o konkretnych rodkach transportu (np. turystyka autokaro wa, promowa, kajakowa, rowerowa) ni rodzaju transportu (np. turystyka drogowa, wodna czy kolejowa). Ze wzgldu na okres wyjazdu oraz por roku mona mwi o turystyce urlopowej i wakacyjnej, letniej, zimowej itd. Czsto stosuje si take podzia ze wzgldu na region koncentracji turystw. Wtedy wyodrbnia si turystyk grsk, nizinn, nadmorsk itd. Z kolei ze wzgldu na koszty oraz sposb finansowania wyrnia si turystyk komer cyjn (a wic realizowan na zasadach rynkowych) i turystyk socjaln, w ktrej wystpuje element dofinansowania (poredniego lub bezporedniego) uczestnictwa w turystyce. Bardzo istotnym kryterium wyodrbniania rnych form turystyki jest cel wyjazdu. Najczciej wyrnia si turystyk: krajoznawcz, wypoczynkow, zdrowotn, kulturow, sportow, religijn, pielgrzymkow itp. W zwizku z tym, e cele wyjazdw mog by tak
12
rne, jak rne s potrzeby ludzkie oraz motywy uprawiania turystyki, ograniczylimy si jedynie do wymienienia najwaniejszych i najczciej wyodrbnianych form turystyki. Zarwno w mowie potocznej, jak i literaturze fachowej z zakresu turystyki funkcjonu j jeszcze inne formy turystyki, ktre s wyodrbniane nie ze wzgldu na jakie konkretne kryterium, ale raczej ze wzgldu na specyficzne cechy, w istotny sposb rzutujce na ca sfer organizacji i obsugi osb w nich uczestniczcych. Wymiemy najwaniejsze. TURYSTYKA BIZNESOWA podre w interesach. Cech charakterystyczn tej for my podry (zaliczanej od pewnego czasu take do turystyki) jest to, e wykazuje ona znacznie mniejsz wraliwo na takie czynniki decydujce o wyjazdach, jak: wielko dochodw, czas wolny, ceny czy sezonowo. Wyrnia si take zasadniczo odmiennym sposobem akwizycji i pozyskiwania klientw oraz jakoci i zakresem usug (np. sprawny system telekomunikacji, dostp do fachowej prasy i informacji ekonomicznych itp.). Tury styka biznesowa stanowi obecnie jeden z najbardziej dynamicznie rozwijajcych si seg mentw rynku turystycznego. TURYSTYKA KONGRESOWA pod tym hasem kryj si najczciej wyjazdy na rnego rodzaju konferencje, sympozja, seminaria itp. Uczestnicz w niej gwnie naukowcy, politycy, czonkowie rnych organizacji spoecznych, gospodarczych, kulturalnych, spor towych itp. Krtkoterminowy, raczej elitarny oraz grupowy charakter tej formy turystyki wpywa zasadniczo na zakres, charakter i jako obsugi, w tym zwaszcza konieczno zapewnienia specjalnych warunkw do wiadczenia usug (np. odpowiednio due i dobrze wyposaone w nowoczesny sprzt obiekty), co sprawia, e obsug tego typu imprez naj czciej zajmuj si wyspecjalizowane instytucje. TURYSTYKA MOTYWACYJNA (Incentive tourism) traktowana jako jeden z ele mentw nowoczesnego zarzdzania oraz ksztatowania stosunkw midzyludzkich w przed sibiorstwie. Jest bardzo popularna w USA oraz wielu krajach Europy. S to wyjazdy turystyczne organizowane przez pracodawcw dla swoich pracownikw, krre z jednej strony stanowi mog nagrod za rzeteln prac lub osignity sukces, z drugiej za rodzaj zachty na przyszo. Turystyka motywacyjna ma wzbudzi ujej uczestnika uczucie wdzicznoci i lojalnoci wobec wasnej firmy. TURYSTYKA ETNICZNA dotyczy gwnie turystyki midzynarodowej. Obejmuje podre zwizane z miejscem pochodzenia (urodzenia i zamieszkania) w przeszoci, za rwno samych turystw, jak i ich przodkw. Bd to wic podre odbywane przez emi grantw do kraju wasnego pochodzenia (np. przyjazdy tzw. Polonii do Polski) lub podre, w czasie ktrych uczestnicy odwiedzaj swoje dawne tereny, ktre w wyniku zmiany gra nic pastwowych znajduj si aktualnie na terytorium innego kraju (np. podre Polakw na tzw. kresy wschodnie oraz podre kresowiakw do Polski). Z turystyk etniczn cile wie si zjawisko diaspory, rozumiane jako rozproszenie danej narodowoci na obczynie oraz powstawanie grup etnicznych na emigracji. Dla tych grup ktre czy wsplne po chodzenie, jzyk i kultura turystyka jest jedn z podstawowych form utrzymywania wizi z krajem ojczystym. TURYSTYKA ALTERNATYWNA (czsto uywa si take terminu turystyka zrwno waona sustainable tourism) okrelenie, ktre wyznacza nowy sposb podejcia do turystyki, polegajcy na preferowaniu takich form uczestnictwa oraz organizacji i obsugi ruchu turystycznego, ktry opiera si na zasadzie zrwnowaonego rozwoju. Jego istot jest, aby rozwj turystyki na danym terenie odbywa si z korzyci dla rodowiska przy rodniczego i kulturowego, ludnoci terenw odwiedzanych, organizatorw turystyki, jak
13
i dla samych turystw. Termin ten naley rozumie jako przeciwiestwo turystyki maso wej. Gwn ide turystyki alternatywnej jest kontrolowany rozwj, indywidualizacja, ak tywno i wysiek oraz poszukiwanie jak najbliszego kontaktu z ludnoci miejscow. Z turystyk alternatywn blisko zwizane s pojcia ekoturystyki i agroturystyki. O ile turystyka alternatywna to raczej nowy sposb podrowania, to ekoturystyka odnosi si raczej do nowych form planowania rozwoju turystycznego i prowadzenia dziaalnoci gospo darczej w turystyce. Natomiast agroturystyka jest rodzajem turystycznej dziaalnoci gospo darczej, polegajcym na przyjmowaniu turystw we wasnym gospodarstwie rolnym. * * * Aby dobrze zrozumie istot zjawiska turystyki, trzeba umie wskaza te elementy, ktre odrniaj j od poj pokrewnych i bliskoznacznych, takich jak: turyzm, krajoznaw stwo, rekreacja, ruch turystyczny itp. O ile w pierwszym przypadku sprawa jest dosy prosta, bowiem termin ten uywany jest w znaczeniu podanym przez B. Wieczorkiewicza, ktry twierdzi, e turyzm to dziedzina studiw naukowych nad organizacj, moliwociami i skutkami ruchu turystycznego9 i obecnie najczciej uywane jest zamiast okrelenia nauki (nauka?) o turystyce o tyle rozrnienie pozostaych nastrcza ju niemaych trudnoci. Znacznie wicej kopotu sprawia ju na przykad rozrnienie poj turystyki i ruchu turystycznego. Spord wielu definicji ruchu turystycznego najprostsz (a jednoczenie okrelajc dosy dokadnie istot tego zjawiska) jest definicja opracowana dla potrzeb polskiej statystyki turystycznej. Wedug niej, ruch turystyczny naley rozumie jako ...og przestrzennych przemieszcze si ludzi zwizanych z dobrowoln zmian miejsca pobytu, rodowiska irytmu ycia w odniesieniu do okrelonego obszaru kierunku, okresu itp.10 Ruch turystyczny prezentuje wic okrelony co do wielkoci, struktury oraz rozmieszcze nia w czasie i przestrzeni popyt na dobra i usugi turystyczne. Natomiast w pojciu turysty ka zawiera si take caa gama zagadnie zwizanych z poda turystyczn. Upraszczajc problem mona powiedzie, e kiedy czowiek wybiera si w gry, to mwimy, e uprawia turystyk. Jeli wdrujcych po grach s tysice, to mamy do czynienia z ruchem turystycznym. Natomiast caoksztat stosunkw i zjawisk wywoanych ruchem turystycznym skada si na spoeczne, ekonomiczne i przestrzenne zjawisko okre lane mianem turystyki. Turystyka jest bowiem pojciem znacznie szerszym od ruchu tu rystycznego. W swym znaczeniu obejmuje ona pojcie ruchu turystycznego wraz z ca otoczk wielu zagadnie przez ten ruch wywoanych. Turystyk czsto czy si z krajoznawstwem, ktre najczciej definiuje si jako ...ruch spoeczny oparty gwnie na rnych formach turystyki, majcy na celu poznanie kraju ojczystego (lub regionu), zachowanie jego zasobw przyrodniczych i kulturowych oraz popularyzowanie wiedzy o nim.11 W niektrych pracach pojcie krajoznawstwa bywa rozszerzane na poznawanie krajw obcych. W odniesieniu do turystyki, krajoznawstwo spenia jakby dwie funkcje: daje impuls do wyruszenia na wycieczk oraz dostarcza treci tej wdrwce, zmieniajc j z bezcelowego pochaniania kilometrw w zajcie korzystne dla rozwoju intelektualnego. Innym zjawiskiem blisko zwizanym z turystyk jest rekreacja. Najczciej definiuje si j jako dziaalno podejmowan poza obowizkami zawodowymi, domowymi i spo ecznymi dla odpoczynku, rozrywki lub rozwoju wasnej osobowoci. Wydaje si jednak,
9) Wieczorkiewicz B., O uyciu wyrazw turyzm i turystyka, w: Ruch Turystyczny nr 2, Warszawa 1957, s. 2225. 10) Definicje podstawowych poj z zakresu turystyki, Zeszyty Metodyczne GUS nr 30, GUS, Warszawa 1979, s. 7. 11) Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1980, s. 376.
14
e mona wyrni co najmniej trzy znaczenia tego terminu. W pierwszym rekreacja oznacza zesp zachowa, ktre realizuje czowiek w swoim czasie wolnym. W drugim utosamiana jest jedynie z wypoczynkiem po pracy, a wic z regeneracj si, z usuwaniem skutkw zmczenia, odnow organizmu. W trzecim, najszerszym rozumieniu, rekreacja pojmowana jest jako zjawisko spoecznokulturowe, ktrego podstaw stanowi wzrost iloci czasu wol nego oraz zwizane z nim formy zachowa ludzi.12 Rekreacja obejmuje te rodzaje aktyw noci (dziaa) czowieka, ktre maj charakter rozrywkowy, nieobowizkowy, ludyczny. Ponadto cechuje j swoisty indywidualizm, powodujcy, e rodzaje aktywnoci i formy rekreacji mog by tak rne, jak rnorodne s zainteresowania czowieka. Do rekreacji mona bowiem zaliczy np. uprawianie sportu, udzia w imprezach kulturalnych, sporto wych, hobby, spotkania towarzyskie, udzia w zabawach, czytanie, suchanie radia i ogl danie telewizji, ale take bierny wypoczynek, plaowanie itp. Jedn z form rekreacji moe te by uprawianie turystyki. Tytu pierwszego rozdziau tej ksiki ( a take caego bloku zagadnie przewidziane go do realizacji wramach kursw pilotau) wymaga, aby wyjani czytelnikowi pojcie przemysu turystycznego. Wspomniano ju wwstpie, e turystka jest obecnie jedn znaj wikszych inajnowoczeniejszych dziedzin gospodarki wiatowej. Ztego powodu coraz czciej zamiast mwi oturystyce, mwi si oprzemyle turystycznym13. Okrelenie to budzi jednak pewne kontrowersje ijako takie wymaga wyjanienia isprecyzowania. Nie wdajc si wszerok dyskusj na ten temat14, mona przyj zzastrzeeniem umownoci pojcia przemysem turystycznym powinno si nazywa kompleks powiza nych ze sob przedsibiorstw oraz innych organizacji zaangaowanych wprodukcj dbr iusug, ktra nie miaaby racji bytu, gdyby nie popyt zgaszany przez uczestnikw ruchu turystycznego lub te turyci nie mogliby bez niej zaspokoi swoich podstawowych potrzeb turystycznych15. Wdefinicji tej zwrcono uwag na dwa wane aspekty. Wpierwszej cz ci definicji podkrelono znaczenie sektorw obsugujcych wycznie lub wzdecydowa nej wikszoci uczestnikw ruchu turystycznego (np. hotelarstwo, lotnictwo pasaerskie, touroperatorzy, agencje turystyczne), dla ktrych turystyka stanowi podstawowy przed miot dziaalnoci. Natomiast wdrugiej czci definicji podkrelono znaczenie tych sekto rw, ktre wduej czci oprcz turystw obsuguj rwnie rezydentw oraz podr nych nie bdcych turystami (np. gastronomia, transport, kultura itp.). Warto doda, e wdyskusjach nad pojciem izakresem przemysu turystycznego po jawia si nowa koncepcja, polegajca rozrnianiu wskiego iszerokiego wymiaru tury styki wgospodarce. Koncepcja ta zostaa zaproponowana przez wiatow Rad Podry iTurystyki (WT&TC) Eksperci tej organizacji uwaaj, e to co dotychczas nazywane byo (najczciej zreszt zamiennie) gospodark turystyczn lub przemysem turystycz nym, naley rozgraniczy na: Gospodark turystyczn (Travel and Tourism Economy), ktra odnosiaby si do tego co dotychczas nazywano przemysem turystycznym szerokim wymiarze.
12) Winiarski R., Wstp do teorii rekreacji (ze szczeglnym uwzgldnieniem rekreacji fizycznej), Wydawnictwo Skryptowe nr 100, AWF Krakw, Krakw 1989, s. 9. 13) Na przykad wznakomitym (liczcym prawie 800 stron) raporcie TTG The TTG World Travel Report: 1995 2000, opisujc rynek ipoda turystyczn, uywa si prawie wycznie pojcia przemys turystyczny. Por. The TTG World Travel Report: 19952000, Market Tracking International Ltd, London 1997. 14) Na przykad wopracowaniu: Alejziak W., Przemys turystyczny przyczynek do dyskusji na temat zasadnoci uywania, definicji oraz zakresu znaczeniowego pojcia, [w:] Przemys turystyczny [Red. A. Schwichtenberg iE. Dziegie], Politechnika Koszaliska Koszalin 2000, s. 1358. 15) Tame, s. 52.
15
Wtym znaczeniu obejmowa ona powinna ca gospodark wtej czci ktra po rednio lub bezporednio wie si zturystyk. Oznacza to, e popyt turystyczny obejmuje wtym przypadku nie tylko dobra iusugi suce organizacji ikonsump cji turystycznej, ale take inne rodzaje dziaalnoci gospodarczej, cile lub cz ciowo uzalenione od ruchu podrniczego, ktre nie mogyby si rozwija gdy by nie turystyka. Najbardziej obrazowym, a jednoczenie jednym znajbardziej kontrowersyjnych przykadw szerokiego rozumienia gospodarki turystycznej jest zaliczanie do niej popytu na samochody oraz wydatkw ponoszonych na zakup paliw, wtej czci ktra wie si zaktywnoci turystyczn. Innym przykadem mog by meble kupowane do hoteli ipensjonatw, albo mapy, przewodniki, a na wet podrczniki turystyczne, ktre s rdem czci obrotw notowanych przez przemys poligraficzny iwydawniczy. Przemys turystyczny (Travel and Tourism Industry), ktry wwszym doty czy by tego pojcia wwszym wymiarze iobejmowa tylko produkcj dbr iusug stricte turystycznych, zwizanych z: zakwaterowaniem, wyywieniem, transpor tem, usugami rekreacyjnymi itd. Wedug wielu autorw propozycja WTTC wydaje si bardzo interesujca ito przynaj mniej zkilku powodw. Przede wszystkim ma solidne podstawy teoretyczne wprowadzo nych wczeniej studiach ianalizach, ktre zostay pozytywnie ocenione przez ekspertw zza kresu statystyki ekonomicznej. Po drugie, istniej moliwoci oszacowania podstawowych wskanikw ekonomicznych wkadym zwymienionych wymiarw. Po trzecie, jest kompa tibilna ztrwajcymi wanie pracami nad tzw. rachunkiem satelitarnym turystyki16, dziki czemu stwarza warunki do oszacowania obrotw turystycznych wwymiarze poszczegl nych krajw, ugrupowa gospodarczych oraz caego wiata. Iwkocu od wszystkich, ktrzy podejmuj dyskusje na temat ekonomicznego znaczenia turystyki, propozycja ta bdzie wy maga wyranego sprecyzowania tego, czy mwi oni ogospodarce turystycznej (w szero kim znaczeniu), czy te oprzemyle turystycznym.
1.1. DEFINICJE I KRYTERIA KLASYFIKACJI PODRNYCH STOSOWANE W MIDZYNARODOWYM RUCHU TURYSTYCZNYM

Dua dowolno w definiowaniu turystyki i zjawisk z ni zwizanych, jaka panuje wrd naukowcw zajmujcych si badaniem tego zjawiska, nie moe mie miejsca w sta tystyce dotyczcej ruchu turystycznego. Ekonomiczne znaczenie turystyki, w tym zwasz cza tzw. niewidzialnego eksportu jak czsto okrela si turystyk zagraniczn przyjazdow sprawia, e definiowanie i kryteria klasyfikacji podrnych, szczeglnie istotne znacze nie maj w przypadku turystyki midzynarodowej. W cigu ostatnich kilkudziesiciu lat zapotrzebowanie na rzetelne dane statystyczne, w tym zwaszcza wielkoci i struktury ruchu turystycznego dotyczce turystyki, systema tycznie wzrastao. S one bowiem podstaw wszelkich analiz rynku turystycznego, skutecznego marketingu, decyzji inwestycyjnych, planowania przestrzennego, ochrony rodowiska itp. Prawidowe okrelenie celw oraz realizacja polityki turystycznej wzgldem zagranicznej
16) Tourism Satelite Accounting. Results, Estimates and Forecasts for Governments and Industry. Overview and Defi nitions, WTTC, 2000, s. 2.
16
turystyki wyjazdowej i przyjazdowej zarwno jeli chodzi o polityk pastwa, jak i poli tyk przedsibiorstw turystycznych wymaga jasnego okrelenia kryteriw klasyfikacji wszystkich podrnych midzynarodowych tak, aby mona byo spord nich wyrni turystw. Musimy wiedzie, jaka jest wielko, struktura i charakter popytu turystycznego, a wic ilu turystw musimy obsuy, jakich dochodw moemy si spodziewa z tytuu ich przyjazdu, ile przygotowa miejsc noclegowych, gastronomicznych, jak zorganizowa transport itp. Bardzo istotna jest take kwestia porwnywalnoci danych statystycznych dotyczcych midzynarodowego ruchu turystycznego. Dlatego te musimy jasno okreli kto to jest turysta midzynarodowy. O randze tego problemu moe wiadczy fakt, e zajmoway si nim najwaniejsze organizacje midzynarodowe, w tym zwaszcza Liga Narodw18 oraz jej nastpczyni Organizacja Narodw Zjednoczonych. W powojennym okresie kilkakrotnie zmieniano kryteria klasyfikacyjne oraz podstawowe definicje zwizane z midzynarodowym ruchem turystycznym. Zasadnicze rozstrzygnicia w tym wzgldzie zapady w czasie Konferencji Narodw Zjedno czonych zorganizowanej w 1963 roku w Rzymie. Komisja Statystyki ONZ ustalia wwczas, e w statystykach dotyczcych turystyki midzynarodowej wyodrbnia si bdzie trzy rodzaje podrnych: odwiedzajcych, tury stw i wycieczkowiczw. Ustalono, e ...dla celw statystycznych okrelenie odwiedza jcy obejmuje wszystkie osoby przybywajce do kraju nie bdcego krajem ich staego zamieszkania, w jakimkolwiek celu, z wyjtkiem wykonywania w tym kraju odpatnie za wodu.19 Odwiedzajcych podzielono na: TURYSTW to znaczy odwiedzajcych, ktrzy przebywaj w odwiedzanym kraju co najmniej 24 godziny, i ktrych cele podry mog by ujte w nastpujce grupy: a) wykorzystanie czasu wolnego, rozrywka, wakacje, zdrowie, studia, religia lub sport; b) interesy, sprawy rodzinne, misje, zjazdy itp.; WYCIECZKOWICZW to znaczy odwiedzajcych, ktrzy przebywaj w danym kraju krcej ni 24 godziny (cznie z uczestnikami rejsw morskich). W zwizku z cigym rozwojem turystyki midzynarodowej oraz tendencj do rozszerzania zakresu znaczeniowego pojcia turystyka, przytoczone wyej tzw. definicje rzymskie zostay ucilone w czasie Midzynarodowej Konferencji Statystyki Turystyki w 1991 roku w Ottawie.20 Wprowadzono trzy dosy istotne zmiany. Pierwsza polegaa na przyjciu ogra niczenia czasowego w postaci wyczenia ze statystyk turystycznych osb, ktre przebywaj w danym kraju duej ni 12 miesicy. Oznacza to, e kady cudzoziemiec przebywajcy w danym kraju duej ni jeden rok (niezalenie od motyww), nie moe by uwzgldniany w statystykach turystycznych. Druga modyfikacja polegaa na zmianie kryterium czasowego (24 godz.) na kryterium korzystania z noclegu w publicznych lub prywatnych obiektach noc legowych na terenie odwiedzanego kraju. W definicji rzymskiej mwiono jedynie o mini mum 24godzinnym pobycie, natomiast obecnie, aby dany odwiedzajcy mg by uwzgldniony w statystykach turystycznych jako turysta, musi skorzysta z noclegu. Jeli tego nie zrobi, b dzie traktowany jako odwiedzajcy jednodniowy, bowiem termin ten i to jest trzecia zmia na zosta wprowadzony zamiast uywanego dotychczas okrelenia wycieczkowicz.
18)Liga Narodw ju w 1937 roku postanowia zdefiniowa pojcie turysty midzynarodowego oraz doprowadzi do ujednolicenia terminologii midzynarodowego ruchu turystycznego. Por. Libera K., Midzynarodowy ruch osobo wy, PTE, Wrocaw 1965, s. 7. 19) Publication of International Union of Official Travel Organizations. The United Nations Conference in International Travel and Tourism. Resolution and Recommendation, s. 14, cyt. za: Reczek W., Model organizacyjny turystyki w Polsce, SiT, Warszawa 1969, s. 2830. 20) Terminologia Turystyczna Zalecenia WTO, ONZ, WTO, Warszawa 1995, s. 710.
17
W czasie konferencji wyszczeglniono te kategorie podrnych, ktre nie powinny by uwzgldnianie w statystykach przyjazdw i wyjazdw midzynarodowych. Nale do nich: a) osoby przekraczajce granice kraju jako imigranci lub emigranci, wraz z osobami bdcymi na ich utrzymaniu, ktre im towarzysz lub do nich jad, b) osoby mieszkajce na terenach przygranicznych w jednym kraju i pracujce w dru gim (tzw. pracownicy przygraniczni), c) dyplomaci i urzdnicy konsularni oraz ich sucy i osoby bdce na ich utrzyma niu, ktre im towarzysz lub do nich jad, d) czonkowie si zbrojnych podrujcy z kraju zamieszkania do kraju, w ktrym odbywaj sub, lub z powrotem, e) osoby podrujce jako uchodcy lub nomadowie, f) osoby, ktre formalnie nie przekraczaj granicy kraju, np. pasaerowie lotw tran zytowych, ktrzy przebywaj przez krtki czas na wydzielonym terytorium portu lotniczego, lub pasaerowie statku, ktrzy nie maj pozwolenia na zejcie na ld: kategoria ta obejmuje take pasaerw przewoonych bezporednio pomidzy lotniskami lub innymi terminalami komunikacyjnymi. Pozostali pasaerowie prze jedajcy przez dany kraj tranzytem powinni zosta zaklasyfikowani jako od wiedzajcy. Aktualne zasady i kryteria klasyfikacji midzynarodowego ruchu osobowego dla po trzeb statystyki turystycznej mona przedstawi w postaci nastpujcego schematu. Schemat nr 3. Kryteria klasyfikacji midzynarodowego ruchu turystycznego
rdo: opracowanie wasne na podstawie: Terminologia turystyczna Zalecenia WTO, Organizacja Narodw Zjednoczonych, World Tourism Organisation, Warszawa 1995.
18
Wyjanienia do schematu nr 3. 1. Odwiedzajcy nie korzystajcy z noclegu, mimo e mog pozostawa w danym kraju duej ni 24 godz. (np. pi na statkach). 2. Czonkowie zag statkw i samolotw, ktrzy korzystaj z zakwaterowania w odwiedza nym kraju. 3. Zaogi nie korzystajce z zakwaterowania w odwiedzanym kraju. 4. Uczestnicy rejsw morskich, picy na statkach s zaliczani do wycieczkowiczw, nawet jeli ich podr trwa duej ni 24 godziny. 5. Odwiedzajcy, ktrzy przyjedaj i wyjedaj z danego kraju tego samego dnia. 6. Gdy nie opuszczaj stref wydzielonych w dworcach i portach lotniczych lub s przewoeni bezporednio z jednego terminalu na drugi. 7. Wtedy, gdy podruj ze swojego kraju bezporednio do placwki za granic i odwrotnie.
Podsumowujc rozwaania dotyczce terminologii turystycznej naley stwierdzi, e istnieje w tej materii dosy duy chaos i zaskakujca dowolno w interpretacji rnych poj zwizanych z turystyk. Wynika to zasadniczo z dwch przyczyn. Pierwsz z nich jest fakt, e dotychczas zasadnicza cz zjawisk zwizanych z turystyk bya analizowana oraz definiowana od strony popytu, a nie poday turystycznej, a to ona jest przecie gw nym rdem najwaniejszych informacji oraz danych statystycznych na temat turystyki. Druga przyczyna wie si z tym, e turystyka dopiero stosunkowo niedawno staa si przedmiotem zainteresowa naukowcw i obszarem naukowych docieka. Z tego te po wodu badacze zajmujcy si problematyk turystyczn nie dopracowali si jeszcze tzw. metajzyka, w ktrym kady termin ma cile okrelone znaczenie, tak jak to ma miejsce w naukach cisych lub innych naukach o znacznie starszym rodowodzie.
1.2. ORGANIZACJA I FUNKCJONOWANIE WSPCZESNEGO RYNKU TURYSTYCZNEGO

W rozdziale tym zaprezentowano oglne zasady funkcjonowania rynku turystycznego, ze szczeglnym uwzgldnieniem najwaniejszych jego segmentw, tzn. rynku usug orga nizatorskich i porednickich oraz hotelarstwa. W pierwszej czci omwiono podstawowe podmioty dziaajce na rynku turystycznym, uwzgldniajc jedynie te instytucje, ktre zaj muj si bezporedni organizacj i obsug ruchu turystycznego. Druga cz rozdziau powicona jest charakterystyce najwaniejszych firm i instytucji dziaajcych na polskim rynku turystycznym, co w zamierzeniu autora miao ukaza szerokie spektrum organizacji i instytucji dziaajcych w brany turystycznej w Polsce oraz wskaza przyszym pilotom moliwoci zatrudnienia po ukoczeniu kursu. Wspczesne oblicze rynku organizatorw turystyki na wiecie tworzy wiele rnego rodzaju organizacji i instytucji. Analizujc rynek turystyczny od strony poday, najczciej wyrnia si pi zasadniczych sektorw przemysu turystycznego. SEKTOR BAZY NOCLEGOWEJ obejmujcy funkcjonowanie wszystkich rodza jw bazy noclegowej wykorzystywanych dla potrzeb przemysu podry i turystyki, w tym: hotele, motele, pensjonaty, sanatoria, schroniska, wioski wakacyjne, centra rekreacyjno wypoczynkowe, apartamenty, kempingi, orodki time share itd. SEKTOR ATRAKCJI obejmujcy podstawowe dobra i usugi turystyczne (walory turystyczne), w tym: parki narodowe, rezerwaty przyrody, muzea i galerie, miejsca histo
19
ryczne, zabytki, parki tematyczne, parki rozrywki, festiwale, orodki sportoworekreacyj ne, kasyna oraz rnego rodzaju urzdzenia turystyczne (kpieliska, wycigi narciarskie, kolejki grskie itp.). SEKTOR TRANSPORTOWY obejmujcy: zarwno tzw. nieturystyczny transport publiczny (midzymiastowe i miejskie regularne poczenia kolejowe, autobusowe), jak i instytucje wyspecjalizowane w obsudze ruchu podrniczego i turystycznego, takie jak: linie lotnicze (regularne i czarterowe), morskie linie pasaerskie (w tym promowe), statki wycieczkowe, firmy wyspecjalizowane w przewozach autokarowych, firmy rent a car itd. SEKTOR ORGANIZACJI LOKALNYCH W OBSZARACH RECEPCJI RUCHU TURYSTYCZNEGO niezalenie od tego, czy mwic o obszarach recepcji ruchu tury stycznego, mamy na myli kraje, czy te regiony i miejscowoci turystyczne. Obejmuje on wic: narodowe organizacje turystyczne, rnego rodzaju zrzeszenia gospodarcze i stowa rzyszenia turystyczne oraz regionalne i lokalne organizacje zajmujce si promocj tury styki na danym terenie. SEKTOR ORGANIZATORW TURYSTYKI obejmujcy: turoperatorw, detalicz ne agencje turystyczne, biura rezerwacji wiadcze (np. noclegw), stowarzyszenia tury styczne oraz inne organizacje spoeczne zajmujce si organizacj i obsug ruchu turystycznego. W niniejszym opracowaniu zajmiemy si przede wszystkim pierwszym i ostatnim (w mniejszym stopniu trzecim) z wymienionych sektorw przemysu turystycznego. Bio rc za kryterium gwny cel dziaalno oraz sposb finansowania, wrd wszystkich bez porednich organizatorw i usugodawcw turystycznych mona wyrni instytucje dziaajce na zasadach rynkowych, ktre tworz tzw. sektor komercyjny (biura podry, turoperatorzy, agencje turystyczne, hotele, linie lotnicze itp.), oraz organizacje typu non profit (np. stowarzyszenia, fundacje). Z uwagi na to, e obecnie podstawowe znaczenie w organizacji i obsudze ruchu turystyczego odgrywaj instytucje dziaajce na zasadach rynkowych, zajmiemy si przede wszystkim takimi wanie podmiotami rynku turystycznego. Do najwaniejszych organizacji tego typu naley zaliczy instytucje, ktre przyjo si nazywa biurami podry. Organizacje zblione swym charakterem oraz funkcjami do wspczesnych biur podry pojawiy si w poowie XIX wieku. Pocztkowo czyy one w sobie zarwno dziaalno w zakresie porednictwa, jak i organizacji imprez. Jednak dalszy rozwj biur podry przebiega w dwch kierunkach. Cz z nich wyspecjalizowaa si w kompleksowej organizacji podry, pozostae natomiast ograniczyy si do wiadcze nia usug porednickich, polegajcych gwnie na sprzeday imprez turystycznych, wypro dukowanych przez innych organizatorw lub bezporednich usugodawcw turystycznych. Znalazo to odzwierciedlenie w terminologii turystycznej, gdzie oprcz terminu biuro turystyczne, ktre czyo obie funkcje, pojawiy si takie okrelenia jak turoperator ozna czajce firm zajmujc si organizacj kompleksowej obsugi turystw, oraz agencja turystyczna zajmujca si porednictwem w sprzeday imprez. W jzyku polskim wspo mniane rozgraniczenie poj nastpuje z pewnym opnieniem w stosunku do innych kra jw, gdzie wyranie rozgranicza si pojcie organizatora turystyki (np. Touroperator w jzyku angielskim, Reiseveranstalter w jzyku niemieckim, czy Voyagist w jzyku francuskim) od pojcia porednikw w sprzeday (odpowiednio: Travel Agents lub Retail Travel Agents, Reiseagent lub Reiseagentur oraz Lagence de voyages). Jednak w ostat nich latach w coraz wikszej liczbie krajw (w tym take w Polsce) mwic o organizatorach turystyki, uywa si okrelenia turoperator.
20
Obecnie porednictwo oraz organizacja imprez turystycznych stanowi dwa instytu cjonalnie wyodrbnione rodzaje usug, z ktrych kada posiada specyficzny przedmiot i war to uytkow. W caym systemie funkcjonowania rynku turystycznego zasadniczo mona wyrni trzy grupy podmiotw, ktre uczestnicz w procesie tworzenia i dystrybucji pro duktu turystycznego: dostawcw, organizatorw turystyki (turoperatorw), oraz agentw turystycznych. DOSTAWCY (Suppliers) maj podstawowe znaczenie w przygotowaniu oferty tury stycznej. Zwykle s nimi bezporedni producenci poszczeglnych dbr i usug turystycznych, firmy, ktre dostarczaj czstkowych (pojedynczych) skadnikw kompleksowego produktu turystycznego, takich jak: transport, nocleg, wyywienie oraz rnorodne produkty sektora atrakcji turystycznych (muzeum, park rozrywki, imprezy kulturalne, festiwale itp.). W tym rozumieniu dostawcami s wic linie lotnicze, hotele, kempingi, restauracje, centra rekre acyjne, wypoyczalnie samochodw itd. ORGANIZATORZY TURYSTYKI (Touroperators) to najczciej due firmy, ktre dziaaj na zasadach podobnych do hurtownikw w handlu. Ich dziaalno polega na sku powaniu w duych ilociach (a przez to po korzystnych cenach) pojedynczych usug od bezporednich producentw dbr i usug turystycznych (dostawcw) oraz tworzeniu z nich kompleksowych produktw turystycznych w postaci tzw. package tours, sprzedawanych po zryczatowanej cenie. Tak wic w istocie to wanie turoperator jest producentem usug (produktw) turystycznych, bowiem oprcz faktu kompletowania poszczeglnych elemen tw i tworzenia produktu finalnego w postaci pakietu turystycznego, to on bierze na siebie odpowiedzialno za jego jako. Firmy turoperatorskie wykupuj miejsca w hotelach, or ganizuj wyywienie i transport, zapewniaj dostp do wycigw narciarskich, czarteruj loty itp. zapewniaj wszystkie niezbdne usugi skadajce si na imprez turystyczn. Turoperator tworzy wielk liczb imprez turystycznych, ktre nastpnie w skatalogowanej postaci trafiaj do dystrybucji. Pewna ich cz sprzedawana jest poprzez wasne punkty sprzeday, w ramach tzw. sprzeday bezporedniej,21 natomiast zdecydowana wikszo oddawana jest do dystrybucji wsppracujcym z turoperatorem porednikom. Porednicy ci tworz trzeci z omawianych grup podmiotw dziaajcych na rynku turystycznym, jak s agencje turystyczne. Do najwikszych turoperatorw na wiecie zaliczy naley firmy amerykaskie (np. American Express czy Carlson Network Travel kada z tych firm osiga czne obroty sigajce kilku miliardw USD), niemieckie: TUI (Touristik Union Internationale, obsugujce rocznie okoo 4 mln klientw) i NUR (Neckermann und Reisen Touristik 3,5 mln) oraz brytyjskie: Thomson (3,5 mln) i First Choice (2 mln). Doda trzeba, e wymienione firmy w wikszoci przypadkw maj charakter ponadnarodowy, a przypi sanie ich do konkretnych krajw wie si raczej z gwn siedzib, ni wasnoci oraz zakresem i obszarem dziaalnoci, bowiem najczciej wystpuje w nich kapita midzynaro dowy. AGENCI PODRY (Travel Agent) stanowi porednie ogniwo w systemie dystrybu cji usug turystycznych. Funkcj t moe peni zarwno maa firma z kilkoma pracowni kami, jak rwnie dua agencja grupujca wiele punktw sprzeday detalicznej (tzw. Retail Agents), ktra zatrudnia setki osb. Agencje turystyczne zajmuj si bezporedni dys
21) Przykadem takiej dziaalnoci, polegajcej na sprzeday imprez bezporednio klientowi z pominiciem porednika (agencji turystycznej), jest firma Portland Holidays w Wielkiej Brytanii, bdca wyodrbnionym dziaem sprzeday bezporedniej w imperium Thomson Holidays.
21
trybucj imprez turystycznych. Mog sprzedawa kompleksowe pakiety udostpnione im przez turoperatorw albo pojedyncze usugi otrzymane bezporednio od dostawcw. W obu przypadkach podstaw ich zysku jest prowizja od sprzedanych imprez, otrzymywana od kontrahenta. rednia stawka prowizyjna w wikszoci krajw europejskich wynosi okoo 10% ceny imprezy,22 przy czym wielu turoperatorw przyznaje take dodatkow prowizj uzalenion od wielkoci sprzeday. Przecitny zysk netto agencji turystycznych, po po kryciu kosztw, waha si od 2 do 4% wartoci sprzeday. Wikszo agentw podry prowadzi take usugi dodatkowe, takie jak: zaatwianie paszportw i wiz, ubezpiecze komunikacyjnych i turystycznych, obsug czekw podrnych itp. Agencje turystyczne speniaj rol detalistw w dystrybucji produktw turystycznych ich rola polega wic na zapewnieniu zleceniodawcy dostpu do rynku, a klientowi miejsca, gdzie moe naby usugi turystyczne. Do najwikszych sieci agencyjnych na wiecie zaliczy mona firmy amery kaskie (Uniglob Travel, Apple Vacations, Globus Gateway) oraz dziaajce w Europie (AT Mays, Lunn Polly, Picfords, Havas Tourisme). Kada z wymienionych firm posiada po kilkaset wasnych punktw sprzeday w wielu krajach wiata. Istnieje take pewna ilo wielkich organizatorw turystyki, dziaajcych na zasadach podobnych do turoperatorw, ale sprzedajcych swoje produkty wycznie we wasnych punktach sprzeday detalicznej. Najwiksz firm tego typu jest Thomas Cook Group, posiadajcy ponad tysic przedsta wicielstw i wasnych punkw sprzeday w kilkudziesiciu krajach wiata. Z przedstawionych charakterystyk wynika, e zasadnicza rnica midzy agentem podry a turoperatorem polega na tym, e agent pracuje w imieniu firmy, od ktrej otrzymuje do sprzedania okrelone produkty i jest wynagradzany od kadej sprzeday, ale najczciej nie bierze na siebie odpowiedzialnoci za usugi swego szefa. W odrnieniu od agenta tur operator kupuje czstkowe elementy produktu turystycznego na wasny rachunek i zestawia je w taki sposb, aby sprzeda w postaci pakietu. Tak wic o jego zysku stanowi mara, czyli wysoko narzutu na ceny, ktre paci dostawcom usug, skadajcych si na pakiet. Analizujc funkcjonowanie rynku turystycznego, trzeba jeszcze wspomnie o instytucji tzw. brokersw. Nazw t okrelane s instytucje bdce hurtowymi porednikami midzy producentami usug czstkowych (dostawcami) a ich klientami. Dziaaj one przede wszyst kim w dziedzinie transportu lotniczego i usug noclegowych, rzadziej w zakresie innych usug turystycznych. Tworzenie i kanay dystrybucji produktu turystycznego oraz rol wszystkich podmio tw dziaajcych na rynku turystycznym mona przedstawi w postaci schematu. Schemat nr 4. Rodzaje dystrybucji produktu turystycznego
22) Nieco mniej w przypadku sprzeday innych usug.
22
Kanay dystrybucji usug turystycznych moemy przeledzi na przykadzie usug nocle gowych. Producent takich usug moe je sprzeda turycie bezporednio w hotelu (kana 1) lub w innym wasnym punkcie sprzeday, gdzie peni rol detalisty (kana 2). Moe te odda te usugi do sprzeday wyspecjalizowanej agencji zajmujcej si sprzeda takich usug (kana 3), albo te odsprzeda je turoperatorowi, ktry czc je z innymi usugami, sprzeda je w postaci pakietu. Przy czym ten ostatni moe to zrobi albo sprzedajc je bez porednio turycie poprzez wasn sie punktw sprzeday detalicznej (kana 4), albo od da do dystrybucji agencji turystycznej, ktra sprzeda je klientowi (kana 5). Charakterystyczn cech rynku organizatorw turystyki s bliskie kontakty turoperato rw, agencji turystycznych oraz linii lotniczych (zwaszcza wyspecjalizowanych w lotach czarterowych). Wczenie si linii lotniczych w bezporedni obsug ruchu turystycznego w zasadniczy sposb wpyno na system funkcjonowania rynku turystycznego. Obecnie wielkie znaczenie maj tzw. strategiczne sojusze w brany turystycznej. Dla przykadu, najwikszy brytyjski turoperator Thomson Holidays kontroluje sie agencyjn Lunn Poly oraz lini lotnicz Britannia Airways. Natomiast konkurujcy z Thomsonem inny duy turoperator Airtours, wsppracuje z acuchem agencyjnym Going Places oraz lini lotni cz Airtours Aviation. Jednak najwiksz rewolucj w brany turystycznej wprowadziy tzw. CRS (Compu terised Reservation Systems), czyli komputerowe systemy rezerwacyjne. To wanie opra cowany w 1962 roku przez American Airlines dosy prosty system komputerowej rezerwacji i sprzeday biletw lotniczych dopomg tej linii lotniczej w uzyskaniu dominujcej pozy cji nie tylko na rynku lotniczym, ale take pozwoli na skuteczniejsz dziaalno tej firmy na rynku turystycznym. Dosy szybko zorientowano si bowiem, jakie korzyci moe mie umieszczenie terminali systemu w biurach turystycznych oraz rozszerzenie ich moliwoci o wiele innych funkcji rezerwacyjnych (takich jak: rezerwacje hotelowe, wynajem samo chodw, rezerwacje biletw na inne rodki transportu, imprezy artystyczne itp.). Wprowa dzenie CRS przyczynio si do znacznego wzrostu efektywnoci dziaalnoci turystycznej i uczynio z nich jeden z podstawowych elementw funkcjonowania wspczesnego syste mu organizacji i obsugi ruchu turystycznego. Wyeliminoway one tak nieodcznie koja rzce si z bran turystyczn rekwizyty, jak: grafiki, plansze i tablice dyspozycyjne. Tradycyjny system rezerwacji wiadcze charakteryzowa si ma elastycznoci i op nion realizacj transakcji, zwizan z koniecznoci potwierdzenia rezerwacji, co prak tycznie uniemoliwiao ponown sprzeda anulowanego wiadczenia. Obecnie aden turoperator nie jest w stanie funkcjonowa bez skomputeryzowanego systemu rezerwacyj nego, w ktrym s zgromadzone i mog by byskawicznie przywoane informacje istotne z punktu widzenia obsugi ruchu turystycznego. Zakomicie wpyno to na proces tworze nia produktw turystycznych przez firmy touroperatorskie. Ale korzyci z CRSw czerpi take agencje turystyczne, ktre nie musz ju kadorazowo telefonowa do turoperatora w celu rezerwacji konkretnych wiadcze, bowiem mog to zrobi niemal natychmiast za porednictwem czy komputerowych. Nie bez znaczenia jest take moliwo dokonania szybkiej zmiany w programie oraz sprzeday imprez w systemie last minut (w ostatniej chwili). Aktualnie najwiksze znaczenie na rynku turystycznym maj systemy komputero we o zasigu globalnym std te okrela si je mianem GDS (Global Distribution Sys tems). Najwiksze z nich to: a) AMADEUS zosta uruchomiony w 1987 roku w wyniku wsppracy nastpuj cych linii lotniczych: Air France, Lufthansa, Iberia i SAS. Zasig systemu wy
23
znacza ponad 40 000 terminali, co stanowi okoo 60% oglnej sieci komputero wych systemw rezerwacyjnych w Europie, b) SABRE uruchomiony w 1976 roku przez American Airlines. Obejmuje gw nie USA, gdzie jego udzia wynosi 45% wszystkich rezerwacji, c) WORLDSPAN uruchomiony w 1990 roku w wyniku porozumienia kilku to warzystw amerykaskich (m.in. Delta i TWA) oraz 7 linii lotniczych z Dalekiego Wschodu. Dysponuje okoo 40 000 terminalami na terenie USA oraz kilkunasto ma tysicami na caym wiecie (w tym kilkaset w Wielkiej Brytanii), d) APOLLO wykorzystywane przez United Airlines, US Airlines, Air Canada, British Airlines, SAS i KLM. System wykorzystywany jest gwnie w USA, gdzie opanowa 30% rynku, e) GALILEO powsta w 1987 r. dla obsugi rynkw: W. Brytanii, Belgii, Holan dii, Woch, Szwajcarii, Grecji, Portugalii i USA. Obsuguje ponad 40% rynku europejskiego CRS. Pomimo tego, e zastosowanie i praktyczne wykorzystanie CRSw obejmuje na razie przede wszystkim wielkie przedsibiorstwa (linie lotnicze, turoperatorw, acuchy hote lowe) dziaajce na zasadach globalnych, to jednak tempo postpu technologicznego po zwala sdzi, e w cigu kilku lat ich terminale zostan zainstalowane w wikszoci firm, stajc si niezbdnym narzdziem pracy osb zatrudnionych w turystyce. Na koniec rozwaa dotyczcych funkcjonowania rynku turystycznego, trzeba zaznaczy, e w ostatnim okresie tradycyjne podziay na dostawcw, turoperatorw i agencje turystyczne trac na swej ostroci, a wiele firm prowadzi dziaalno o charakterze wielofunkcyjnym. Dzieje si tak na skutek koncentracji kapitau, rozszerzania sfer wpyww oraz zakresu dziaalnoci prowadzonej przez poszczeglne podmioty rynku turystycznego. Przykadem mog by linie lotnicze, ktre albo nawizuj blisk wspprac w najwikszymi firmami turystycznymi, albo same przejmuj funkcje dawnych biur podry. Wiele z nich oferuje kompleksow obsug podrnych, dotyczc ju nie tylko samej podry, ale rwnie nocle gu, programu turystycznego, rozrywki itd. Jako przykad mona poda Scandinavian Airli nes System (SAS), w ktrym oprcz najbardziej znanego towarzystwa lotniczego dziaaj take SAS International Hotels (w brany hotelowej), SAS Servis Partner (wyspecjalizowane w brany gastronomicznej) oraz SAS Leisure (zajmujce si organizacj wypoczynku). Rynek hotelarski Hotelarstwo wiatowe oferuje wspczesnemu turycie bardzo bogat i urozmaicon gam moliwoci noclegowych. Oprcz tradycyjnych form zakwaterowania turystyczne go, takich jak: hotele, motele, pensjonaty, schroniska, domy wycieczkowe czy kempingi, due znaczenie dla systemu organizacji i obsugi ruchu turystycznego maj take inne obiekty suce turystom, takie jak: kwatery prywatne, orodki wczasowowypoczynkowe, domki letniskowe itp. Podstawowe znaczenie ma jednak baza hotelowa. Cech charakterystyczn systemu funkcjonowania wspczesnego hotelarstwa jest spa dek znaczenia hoteli niezalenych oraz dominujca pozycja rnego rodzaju ugrupowa hotelarskich, w tym zwaszcza acuchw (systemw) hotelowych. Termin acuch hote lowy wymaga pewnego wyjanienia. Do polskiej terminologii turystycznej trafi on jako dosowne tumaczenie zwrotu uywanego w jzykach zachodnioeuropejskich (ang. hotel chain, fran. chan htel, niem. Hotelkette) pomimo tego, e nie jest to pojcie jednoznacz ne. Okrelenia tego uywa si bowiem zarwno w odniesieniu do zespou hoteli posuguj cych si wspln nazw (np. Novotel, Forum), jak i nazw firm bdcych wacicielami
24
acuchw hotelowych (np. holding ACCOR, grupujcy takie acuchy, jak: Novotel, Sofitel, Mercure, Ibis, Formula 1, itd.). W tej pracy okrelenie acuch hotelowy uywane jest w odniesieniu do hoteli posugujcych tym samym znakiem firmowym lub towaro wym oraz charakteryzujcych si pewnymi wsplnymi cechami uytkowymi. Do podsta wowych cech acuchw hotelowych naley zaliczy: jednolite warunki lokalizacyjne, jednolit struktur organizacyjn, jednolit dokumentacj eksploatacyjn, jednolity standard wyposaenia czci noclegowej i gastronomicznej, jednolity system komputerowy we wszystkich obiektach, jednolity emblemat hoteli, zorganizowany system koncesyjny. Szacuje si, e obecnie acuchy hotelowe dysponuj kilkudziesicioma milionami miejsc noclegowych we wszystkich czciach wiata, a w samych tylko Stanach Zjedno czonych poczonych jest nimi okoo 60% wszystkich hoteli. Pojawienie si i rozwj sys temw hotelowych stanowiy odpowied na wzrastajc konkurencj oraz nowe tendencje i trendy uwidaczniajce si na rynku usug hotelarskich. Zmuszay one hotelarzy do kon centracji kapitau oraz wskiej specjalizacji w obsudze klientw. czenie si hoteli w a cuchy byo jednym z podstawowych instrumentw obniania kosztw dziaalnoci i rde zwikszania dochodw. Pierwsze acuchy hotelowe powstay w Stanach Zjednoczonych, jednak szybko doceniono ich znaczenie w Europie. Szczeglnie szybki ich rozwj przypa da na dekad lat szedziesitych. Mona wyrni trzy zasadnicze etapy ich rozwoju: etap I powstawanie acuchw o bardzo wysokim standardzie, dla zamonej klien teli oraz podrujcych biznesmenw; etap II w momencie kiedy rynek hoteli luksusowych zosta wystarczajco nasyco ny, zarysowaa si tendencja do budowy hoteli redniej jakoci (dwugwiazdko wych) lub adaptacji obiektw starszych; etap III obecnie lansowana jest koncepcja budowy tzw. hotelarstwa superekono micznego, charakteryzujcego si niskimi kosztami budowy i eksploatacji. Niskie ceny usug wiadczonych w takich hotelach pozwalaj znale klientw wrd mniej zamonych krgw turystw. Podstawowym kryterium pozwalajcym odrni hotel niezaleny od hotelu stanowi cego cz acucha hotelowego jest forma organizacyjna dziaalnoci hotelu, utosamiana ze stopniem prawnej i finansowej zalenoci obiektu od zarzdu danego systemu hotelo wego. Mona przyj, e acuch hotelowy to zesp obiektw hotelowych o jednolitej marce lub znaku firmowym, zarzdzanych i nadzorowanych przez central firmy, ktre charakteryzuj si wysokim standardem oraz du unifikacj architektury i wyposaenia obiektu, zakresu oraz cen wiadczonych usug, centralnym systemem rezerwacji wiad cze oraz jednolitym systemem zarzdzania i organizacji pracy. Biorc pod uwag wspo mniane kryteria we wspczesnym hotelarstwie wiatowym, mona wyrni: hotele niezalene, dobrowolne zrzeszenia hoteli, zrzeszenia hoteli powizanych franchisingiem, zintegrowane acuchy hotelowe. HOTELE NIEZALENE najczciej s to mae (do 30 pokoi) hotele o charakterze rodzinnym, bdce przedsibiorstwami posiadajcymi cakowit autonomi prawn, finan sow i ekonomiczn.
25
HOTELE ZRZESZONE W DOBROWOLNE ACUCHY acuchy takie stanowi zgrupowania hotelarzy niezalenych, pragncych pod wsplnym szyldem i w sposb kolektywny realizowa takie dziaania, jak: komercjalizacja, promocja, szkolenie personelu itp. Celem zrzeszenia jest zredukowanie kosztw dziaalnoci (np. w zakresie promocji dziki rozoeniu ich na wiele jednostek) oraz poprawa wykorzystania miejsc noclegowych po przez tzw. efekt sieci. Najwikszym systemem tego typu jest korporacja niezalenych hoteli Best Western International Corporation, z siedzib w Phoenix w stanie Arizona, grupuj ca ponad 4 tysice hoteli i 300 tysicy pokoi, zlokalizowanych w rnych czciach wiata. HOTELE POWIZANE UMOWAMI FRANCHISINGOWYMI rwnie zachowuj autonomi prawn i finansow. Nie zmienia si struktura wasnoci obiektu, jednak waci ciele zarzdzaj nimi w ograniczonym zakresie. Umowa franchisingu, na podstawie ktrej hotel moe korzysta ze znaku firmowego acucha, zobowizuje ich do przestrzegania norm danego acucha, co kontrolowane jest przez firm macierzyst. Ponadto firma taka zapew nia take: pomoc w zarzdzaniu, pomoc finansow (np. w zakresie uzupenienia wyposae nia), promocj sprzeday oraz centraln rezerwacj. Wszystko to pozwala zmniejszy ryzyko niepowodzenia dziaalnoci hotelu. W zamian za te udogodnienia waciciel hotelu paci a cuchowi skadk roczn w wysokoci proporcjonalnej do obrotw oraz jednorazow opat za prawo wejcia do systemu. Do najwikszych sieci hoteli powizanych umowami franchi singowymi zaliczy mona Hospitality Franchise System, grupujcy ponad 5 tysicy hoteli. ZINTEGROWANE ACUCHY HOTELOWE charakteryzuj si tym, e hotele wchodzce w skad acucha zintegrowanego czy ten sam znak (szyld). Cechuje je po nadto zaawansowana standaryzacja produktu, tzn. wszystkie obiekty oferuj jednakowy zakres usug oraz jednakowe ceny tych usug. Polityka finansowa i handlowa jest scentra lizowana. Unifikacja obejmuje: centralny system rezerwacji wiadcze, ceny, zakres i ro dzaje zniek, usugi dodatkowe itp. Odpowiednie komrki systemu na bieco kontroluj standard obiektw oraz poziom wiadczonych usug. Najwikszym zintegrowanym acu chem hotelowym na wiecie jest Holiday Inn Worldwide, dysponujcy okoo 350 tysica mi pokoi w ponad 2 tysicach hoteli na caym wiecie. Pewn specyfik posiada holding ACCOR. W skad tego najwikszego ugrupowania gospodarczego (koncernu) w hotelarstwie europejskim wchodzi kilka odrbnych acuchw hotelowych, m.in.: Sofitel, Novotel, Pull man, Mercure, Ibis, Urbis, Formula1, Etap. Trzeba jednak zauway, e tradycyjny podzia na wymienione rodzaje acuchw hotelowych traci nieco na znaczeniu, wobec nowych tendencji i trendw uwidaczniajcych si w metodach zarzdzania hotelami. Obecnie coraz czciej mona wyrni hotele o r nych formach wasnoci i wynikajcych z tego zalenoci od acucha. Mog to by: a) hotele wasne (Owned) stanowice wyczn wasno danego acucha hotelo wego, wbudowane przez firm lub zakupione; b) hotele dzierawione (Leased) stanowice wasno prywatn osb fizycznych lub instytucji przekazane w uytkowanie acuchowi hotelowemu; c) hotele zarzdzane (Managed) nie stanowice wasnoci acucha, lecz przeka zane mu w zarzd; d) hotele koncesjonowane (Franchised) stanowice wasno prywatn osb fizycznych lub instytucji, ktre na mocy umw franchisingowych dziaaj pod znakiem firmowym (mark) danego acucha. Sytuacja taka jest pochodn coraz bardziej skomplikowanej sytuacji na rynku hotelar skim, wynikajcej z postpujcego procesu globalizacji dziaalnoci ikoncentracji kapita
26
u, uwidaczniajcych si w wikszoci dziedzin gospodarki. Tendencjom tym podlega tak e wspczesne hotelarstwo. Coraz wiksza konkurencja na rynku powoduje, e wielkie przedsibiorstwa hotelowe, oprcz zdobywania coraz to nowych rynkw, musz poszuki wa optymalnych sposobw organizacji i zarzdzania. Z kolei mniejsze firmy czsto staj wobec problemu stagnacji i braku perspektyw na dalszy rozwj. Chtnie wchodz wtedy w alianse z wielkimi korporacjami, bowiem te mog im zaproponowa dostp do nowo czesnych urzdze i technologii, knowhow, pomoc w dziaaniach marketingowych, ua twi rozmowy z bankami w sprawie kredytw itp. Std tak du popularnoci wrd mniejszych firm dziaajcych na rynku hotelarskim ciesz si obecnie rne formy wsp pracy z wielkimi korporacjami (franchising, leasing, dzierawa, joint venture itp.). W ostat nich latach w hotelarstwie zanotowano wicej fuzji, przej i pocze oraz innych form wsppracy midzy firmami, majcych na celu rozwj oraz popraw efektywnoci gospo darowania, ni caym powojennym pidziesicioleciu.
1.3. POLITYKA TURYSTYCZNA PASTW I SYSTEMY ZARZDZANIA TURYSTYK

Dowiadczenia wielu krajw iregionw turystycznych na caym wiecie wskazuj, e turystka moe przynosi zarwno korzyci, jak istraty, ktre mog wystpi tak wobsza rach emisji, jak irecepcji ruchu turystycznego. Najskuteczniejszym sposobem na to, aby tu rystyka przynosia wicej korzyci ni szkd jest planowanie turystyczne. Obecnie trudno sobie wzasadzie wyobrazi, aby rozwj turystyki (niezalenie od tego, czy dotyczy miejsco woci, regionu czy kraju) odbywa si wsposb ywioowy. Wramach realizowanej przez siebie polityki (w mniejszym lub wikszym stopniu) pastwo oddziauje bowiem na najbar dziej istotne elementy poday ipopytu turystycznego. Dziaania te wskrcie nazywa si po lityk turystyczn pastwa, cho bardziej poprawnie byoby powiedzie, e polityka tury styczna to wszelkie dziaania wadz pastwowych majce na celu zaspokojenie potrzeb turystycznych wasnego spoeczestwa, racjonalne wykorzystanie zasobw pracy ika pitau (w tym rodowiska przyrodniczego ikulturowego) wsferze gospodarki tury stycznej, ksztatowanie optymalnych rozmiarw istruktury ruchu turystycznego oraz stwarzanie warunkw do dalszego rozwoju turystyki, zuwzgldnieniem jej licznych funkcji oraz zwizkw zinnymi sferami ycia spoecznego igospodarczego. Z definicji tej wynika, e polityka turystyczna jest dosy skomplikowanym procesem sterowania rozwojem turystyki, wktrym szczeglne znaczenie ma koordynacja dziaal noci wielu instytucji dziaajcych wrnych sektorach gospodarki. Dlatego te, musi ona przybra instytucjonalne ksztaty wpostaci systemu zarzdzania turystyk. System ten mona okreli jako zesp powizanych ze sob wlogiczny sposb instytucji iorganizacji szcze bla centralnego, regionalnego ilokalnego, wktrych gestii le sprawy turystyki, jak rw nie sposb ich oddziaywania na sfer realn procesw gospodarki turystycznej. Podsta wowe elementy takiego systemu mona analizowa na rnych szczeblach systemu zarzdzania turystyk. Wzasadzie we wszystkich krajach mona wyrni trzy szczeble takiego systemu: szczebel centralny, szczebel regionalny, szczebel lokalny. Na kadym ztych szczebli funkcjonuje jedna lub kilka instytucji wyposaonych wokrelone upraw nienia do ksztatowania polityki turystycznej, zarwno wobszarze popytu jak ipoday turystycznej. Szczebel centralny najczciej tworz dwa typy instytucji:
27
krajowe organa administracji turystycznej (National Tourism Administration NTA). krajowe organizacje turystyczne (National Tourism Organizations NTO) Centralne organy administracji rzdowej do spraw turystyki odgrywaj zawsze podsta wow rol wcaym systemie zarzdzania turystyk. Wzalenoci od specyfiki poszcze glnych krajw mog one przybiera, albo form odrbnego ministerstwa turystyki, albo dziaajcych wramach innych ministerstw, wyodrbnionych jednostek organizacyjnych, ktre zajmuj si wycznie sprawami turystyki. (np. departament, wydzia czy referat turystyki). Pierwsze rozwizanie (odrbne ministerstwa turystyki) jest dosy rzadko. Duo czciej turystyka bywa czona wstrukturach ministerialnych zinnymi dziaami gospodarki narodowej. Zwykle ma jednak wnich znaczenie drugorzdne, nawet jeli doty czy to kraju, wktrym przemys turystyczny odgrywa znaczc rol. Przykadem takiego rozwizania moe by Francja, gdzie jeszcze do niedawna za polityk turystyczn pastwa realizowa Minister Przemysu, Poczty, Telegrafw iTurystyki. WEuropie najczciej spo tykanym rozwizaniem jest umiejscowienie problematyki turystycznej wministerstwie go spodarki lub przemysu oraz wyodrbnienie wnim specjalnego departamentu odpowie dzialnego za polityk turystyczn. Przykadem takich rozwiza mog by Niemcy, gdzie oglny nadzr nad rozwojem turystyki oraz polityk pastwa wtym wzgldzie sprawuje Federalny Minister Gospodarki. Wpraktyce jednak, biec dziaalno prowadzi wyod rbniona cz tego ministerstwa wpostaci Sekcji Polityki Turystycznej. Rozwizania tego typu wystpuj zarwno wkrajach, ktre s wanymi rynkami recepcyjnymi (np. Austria iFrancja), jak irynkami emisyjnymi (Dania, Holandia, Norwegia). Drugi rodzaj instytucji wystpujcych na szczeblu centralnym tworz Narodowe Orga nizacje Turystyczne (National Tourism Organizations NTO). S to instytucje pozarzdo we, ktre poprzez przejcie okrelonych funkcji od organw centralnej administracji pa stwowej (zwaszcza wzakresie promocji turystycznej) staj si czci centralnego systemu zarzdzania turystyk. Narodowe Organizacje Turystyczne skupiaj przedstawicieli wszyst kich zainteresowanych stron ipodmiotw rynku turystycznego administracji rzdowej, organizacji samorzdowych, zarwno jeli chodzi osamorzdy gospodarcze (izby tury styczne, zrzeszenia hotelarzy) jak isamorzdy terytorialne wmiejscowociach recepcyj nych, a take organizacji spoecznych, stowarzysze turystycznych itp. Dziki szerokiej reprezentacji przedstawicieli rnych sektorw przemysu turystycznego, NTO s wanym elementem systemu zarzdzania turystyk oraz maj duy wpyw na rozwj turystyki wpo szczeglnych krajach. Do najlepiej dziaajcych narodowych organizacji turystycznych za liczy mona hiszpask Turespan oraz francusk Maison de la France. Instytucje funkcjonujce na szczeblu centralnym zwykle maj swoje odpowiedniki na szczeblu regionalnym ilokalnym. Mog to by jednostki stanowice przeduenie instytu cji centralnych (zarwno NTA iNTO), bd te organizacje niezalene od wadz central nych, ktre wkomponowane s wstruktur autonomicznych organw administracji tereno wej lub organw samorzdowych. Na ksztat irealizacj polityki turystycznej pastwa istotny wpyw maj take naczelne organy wadzy pastwowej (np. wPolsce: Sejm, Senat, Prezy dent) oraz inne instytucje uczestniczce wformuowaniu oglnej polityki pastwa (np. zwiz ki zawodowe). Nie stanowi one jednak elementw do systemu zarzdzania turystyk, bo wiem nie zajmuj si zarzdzaniem, lecz okrelaniem podstawowych zaoe, celw oraz kierunkw polityki turystycznej. Z tej krtkiej charakterystyki systemw zarzdzania turystyk wynika, e polityka tury styczna pastwa realizowana jest zarwno bezporednio przez wadze pastwowe, jak te za porednictwem okrelonych instytucji pozarzdowych. Wybr form realizacji zaley od ce
28
lw, jakie pastwo zamierza osign oraz rodkw (instrumentw) jakimi dysponuje. Zarw no cele jak izakres polityki turystycznej mog by rne wzalenoci od specyfiki oraz zna czenia turystyki wdanym kraju. Mona jednak wskaza takie dziedziny, ktre stanowi stae elementy polityk turystycznych realizowanych wwikszoci krajw na wiecie. Badania prze prowadzone wkilkudziesiciu krajach wiata przez wiatow Organizacj Turystyki wskaza y, e wwikszoci krajw polityka turystyczna najczciej dotyczy takich zagadnie:23 planowanie przestrzenne (np. opracowywanie planw zagospodarowania kraju, preferowanie okrelonych regionw, deglomeracja ruchu turystycznego itp.) wy stpuje w80% krajw; planowanie ekonomiczne (np. miejsce turystyki wplanach gospodarczych, system podatkowy, inicjatywy prawnoekonomiczne, wydawanie licencji na dziaalno turystyczn) w77% krajw; ksztacenie zawodowe (np. okrelanie zapotrzebowania na kadr turystyczn, pro gramy, dotowanie szkolnictwa turystycznego itp.) w75 % krajw; marketing ipromocja turystyki (gwnie wodniesieniu do zagranicznej turystyki przyjazdowej w80% krajw; interwencjonizm pastwowy wzakresie konsumpcji turystycznej (dotyczy tylko nielicznych grup ludnoci, najczciej dzieci imodziey); badania naukowe (np. wtym statystyka turystyczna) w85%. Realizacja polityki turystycznej wymaga odpowiednich instrumentw, za pomoc kt rych wzalenoci od zakadanych celw pastwo moe jednoczenie wpywa na kszta towanie popytu oraz poday turystycznej. Do najwaniejszych instrumentw wykorzysty wanych przez pastwo wpolityki turystycznej oprcz tzw. megainstrumentw, takich jak: ksztatowania iloci istruktury czasu wolnego ludnoci oraz poziomu dochodw nale: tworzenie iegzekwowanie prawa turystycznego, wpyw na zagospodarowanie tu rystyczne, koncesje, kategoryzacja bazy noclegowej, subwencje, dotacje, dofinansowania, kredyty, ulgi inwestycyjne, szerokie moliwoci jakie stwarza system podatkowy (zwol nienia, ulgi), ksztacenie kadr, informacja ipropaganda itd. Wodniesieniu do turystyki za granicznej dodatkowymi instrumentami s: formalnoci graniczne (przepisy paszporto we, wizowe, celne, dewizowe, sanitarne). Bardzo istotnym elementem polityki turystycznej pastwa jest troska ostan rodowiska oraz walorw turystycznych. Take iwtej kwestii pastwo dysponuje instrumentami pozwalajcymi mu decydowa, ktre zwalorw, wja kiej kolejnoci iwjakim zakresie mog by udostpnione turystom. Wikszo pastw stara si take ksztatowa poziom istruktur aktywnoci turystycznej wasnych obywate li. Praktycznym wyrazem dziaalnoci pastwa wtej dziedzinie by ijest rozwj turystyki socjalnej. Przy pomocy rnego rodzaju instrumentw pastwo stara si umoliwi udzia wturystyce tym osobom, ktre zrnych wzgldw maj do niej dostp ograniczony. Protekcyjna turystyka wzakresie aktywnoci turystycznej dotyczy przede wszystkim dzie ci imodziey oraz osb oniszym statusie spoecznoekonomicznym iprzejawia si wr nych formach pomocy organizacyjnej ifinansowej najuboszym konsumentom. Jednak najwaniejszej roli pastwa naley upatrywa wdziedzinie ustalania oglnych warunkw funkcjonowania rynku turystycznego oraz koordynacji dziaalnoci rnych instytucji isek torw gospodarki uczestniczcych wprocesach tworzenia, dystrybucji ikonsumpcji pro duktu turystycznego.
23) Guignard A., Rola pastwa wrozwoju turystyki socjalnej, w: Problemy Turystyki N r 2 (44), Instytut Turystyki, Warszawa 1989, s. 71 inast.
29
Tabela I. NTO iNTA wwybranych krajach Europy

Kraj
Austria Belgia Dania Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Luksemburg Malta Niemcy Nor wegia Polska Por tugalia Szwajcaria Turcja Wgr y Wlk. Br ytania Wochy
Narodowa Administracja Turystyczna (Ministerstwo)

Ministerstwo Pr zemysu i Handlu Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo Komunikacji i Tur ystyki Ministerstwo Pr zemysu i Handlu Ministerstwo Transpor tu, Budownictwa i Tur ystyki Ministerstwo Gospodarki Krajowej Ministerstwo Handlu i Tur ystyki Ministerstwo Spraw Gospodarczych Ministerstwo Tur ystyki i Handlu Ministerstwo Tur ystyki Ministerstwo Usug Gospodarczych Ministerstwo Spraw Gospodarczych Ministerstwo Spraw Zagranicznych (czciowo te M. Rolnictwa) Ministerstwo Gospodarki Depar tament Tur ystyki Ministerstwo Handlu i Tur ystyki Federalny Ur zd Pr zemysu, Sztuki, Rzemios i Pracy Ministerstwo Tur ystyki Ministerstwo Pr zemysu i Handlu Ministerstwo Dziedzictwa Narodowego Rada Ministrw Gabinet Premiera
Narodowa Organizacja Turystyczna

Austria Werbung VCGT Flandria, OPT Walonia Danmarks Turistrad Finnish Tourist Board Fiski Zarzd Turystyki Maison de la France Grecka Krajowa Agencja Tur ystyki TURESPANA Instituto de Promocion del Turismo de Espana NTB Nederlandse Bureau voor Toerisme Bord Faile Eiran Biuro Tur ystyki Irlandii ONT Luksemburska Agencja Tur ystyki NTOM DZT Niemiecka Centrala Tur ystyki (Deutsche Zentrale fr Turismus) Norges Turistrad Polska Organizacja Tur ystyczna ICEP (czciowo autonomiczna) Schweiz Tourism Kierownictwo Generalne ds. Informacji Magyar Turizmus Rt. BTA Br ytyjski Zar zd Tur ystyki (British Tourist Authority) ENIT Woski Zar zd Tur ystyki (Ente Nazionale Italiano per il Turismo)
rdo: Z. Kruczek, B. Walas, Promocja i informacja turystyczna, Proksenia, Krakw 2003.
1.4. ORGANIZACJA TURYSTYKI W POLSCE24

Ksztatowanie si administracji turystycznej w Polsce Pocztki tworzenia administracji turystycznej wPolsce sigaj 1919 r., kiedy to dr Mie czysaw Orowicz znany krajoznawca, organizator turystyki wrodowisku studenckim,
24) Rozdzia ten opracowany zosta wznacznej mierze woparciu opublikacj: L. Butowski, Organizacja turystyki wPolsce, WA, WarszawaLublin 2004, uzupeniony innymi rdami izaktualizowany przez autora.
30
zaoyciel Akademickiego Klubu Turystycznego25 we Lwowie, autor kilkuset publikacji turystycznych, obj kierownictwo Referatu Turystyki utworzonego wMinisterstwie Robt Publicznych. W1924 r. powoano Midzyministerialn Komisj Turystyczn jako organ doradczy Ministerstwa Robt Publicznych. Zaczy te powstawa referaty turysty ki przy urzdach wojewdzkich oraz jako ich organy doradcze Wojewdzkie Komisje Turystyczne.26 W 1927 r. powsta Zwizek Polskich Towarzystw Turystycznych (w okresie najwik szego rozwoju, tj. w1936 r., Zwizek liczy 60000 czonkw). Powoana w1928 r. Mi dzyministerialna Komisja do Zbadania Zagadnie Turystyki, kierowana od 1931 r. przez Stefana Starzyskiego pniejszego prezydenta Warszawy, projektowaa powoanie Pol skiego Urzdu Turystycznego. Wtym samym czasie wKrakowie Izba Przemysowa Han dlowa przygotowaa projekt ustawy opopieraniu turystyki, proponujc powizanie tury styki wterenie zorganami administracji oglnej. aden ztych projektw nie zosta zrealizowany. Po likwidacji w1932 r. Ministerstwa Robt Publicznych Referat Turystyki zosta wczony do Ministerstwa Komunikacji jako Wydzia Turystyki Oglnej. W 1935 r. pod patronatem Ministerstwa Komunikacji powstaa Liga Popierania Tury styki, ktre zasuya si wzakresie rozwoju infrastruktury turystycznej (m.in. budowa ju w1936 r. kolejki na Kasprowy Wierch, pniej na Gubawk i Gr Parkow wKry nicy). W 1945 r. Ministerstwie Komunikacji powoano Samodzielny Wydzia Turystyki, na zwany w1949 r. Biurem Turystyki. W1952 r. Rada Ministrw powoaa Komitet dla Spraw Turystyki organ Prezesa Rady Ministrw, ktry przej dotychczasowe uprawnienia Ministra Komunikacji wzakresie turystyki. Od 1954 r. Komitet dla Spraw Turystyki dzia a wstrukturze Gwnego Komitetu Kultury Fizycznej. Zacza si trwajca p wieku era czenia sportu, kultury fizycznej iturystyki. Ju w1960 r. utworzono Gwny Komitet Kultury Fizycznej iTurystyki (GKKFiT), ktry zaj si wszystkimi sprawami dotyczcy mi sportu iturystyki z wyjtkiem hotelarstwa. By to organ centralnej administracji pa stwowej dziaajcy przy Radzie Ministrw ipodporzdkowany premierowi. Wskad GKKFiTu wchodzili ministrowie, ktrych resorty swoj dziaalno zwizay zturystyk, atake przedstawiciele Centralnej Rady Zwizkw Zawodowych iCentralnego Zwizku Spdzielczoci Pracy, dziaacze organizacji modzieowych, kultury fizycznej iturystyki oraz przedstawiciele rad narodowych. Przy GKKFiT dziaaa jako organ doradczy Rada Turystyki. W1973 r. zakres kompetencji GKKFiT rozszerzono osprawy hotelarstwa iod tego czasu cao spraw turystyki znalaza si wkompetencjach jednego organu admini stracji pastwowej. Wdrugiej poowie lat siedemdziesitych ubiegego wieku miao miej sce wiele przeksztace administracji turystycznej. W1977 r. Rada Ministrw powoaa Central Turystyczn Orbis odpowiadajc za turystyk zagraniczn. W1978 r. rozdzie lono sprawy turystyki ikultury fizycznej, tworzc m.in. Gwny Komitet Turystyki (GKT) jako centralny organ administracji pastwowej podlegy Prezesowi Rady Ministrw. Niestety turystyka zagraniczna bya dziedzin wyczon zkompetencji GKT zajmowaa si ni CT Orbis. Nie byy to udane pocignicia. W1981 r. podporzdkowano CT Orbis Gwnemu Komitetowi Turystyki. W1986 r. zlikwidowano GKT iponownie powoano
25) Akademicki Klub Turystyczny zaoono w1906 r., cho na pocztku swojej dziaalnoci stanowi on sekcj AZS. AKT wnosi wiele nowego do turystyki krajoznawczej iaktywnej. 26) Wicej informacji na temat pocztkw administracji turystycznej wPolsce znajdzie Czytelnik wpublikacji: M. Lewan, Zarys dziejw turystyki wPolsce, Proksenia, Krakw 2004.
31
Gwny Komitet Kultury Fizycznej iTurystyki, ktry przetrwa tylko dwa lata. W1987 r. wjego miejsce utworzono Komitet ds. Modziey iKultury Fizycznej. Sprawy turystyki komercyjnej wczasie tej reorganizacji znalazy si wMinisterstwie Rynku Wewntrznego, aturystyka socjalna ikwalifikowana wKomitecie ds. Modziey iKultury Fizycznej. Kolejne zmiany przyniosa ostatnia dekada XX w. W1991 r. na mocy ustawy powoa no Urzd Kultury Fizycznej iTurystyki, ktry sta si organem centralnej administracji turystycznej ifunkcjonowa do 1999 r. Po jego zlikwidowaniu, przez krtki okres turysty ka podlegaa Ministrowi Transportu iGospodarki Morskiej, aby od 21 czerwca 2000 roku znale si strukturach Ministerstwa Gospodarki. Organizacja turystyki w Polsce na pocztku XXI w. Obecny model zarzdzania turystyk wPolsce uksztatowa si na pocztku 2000 roku, kiedy to postanowiono skorzysta ze wzorw wystpujcych wwikszoci krajw nale cych do Unii Europejskiej, ustawowo rozgraniczajc oglne zadania pastwa wzakresie polityki turystycznej (ktre realizuj organizacje typu NTA) od promocji turystycznej (ktr prowadz organizacje typu NTO). Wprowadzenie wycie podstawowej zasady, e naczelny organ administracji rzdo wej jest odpowiedzialny za ksztatowanie oglnej polityki pastwa wsferze turystyki, na tomiast sprawy operacyjne, zwaszcza zwizane zpromocj turystyczn, realizowane s przez odrbn instytucj, byo jednym zkluczowych zada wprocesie dostosowywania polskiej turystyki do standardw obowizujcych wUnii Europejskiej.
1.4.1. ADMINISTRACJA TURYSTYCZNA Centralna administracja rzdowa W Polsce zgodnie zustaw odziaach administracji rzdowej zdnia 4.09.1997 roku (Dz.U. z1999 r., nr 62, poz. 689 zpn. zm.) przyporzdkowanie poszczeglnych dzia w administracji rzdowej poszczeglnym ministrom ley wkompetencji Prezesa Rady Ministrw. Wzwizku ztym, e ustawa ta po raz pierwszy wyodrbnia turystyk jako samodzielny dzia administracji rzdowej (w zakresie zagospodarowania turystycznego kraju oraz mechanizmw regulacji rynku turystycznego), atake doceniajc rol iznaczenie gospodarcze turystyki, kierowanie tym nowym dziaem administracji rzdowej oraz nad zr nad powsta wtym samym czasie Polsk Organizacj Turystyki, odpowiedzialn za dziaalno promocyjn postanowiono powierzy Ministrowi Gospodarki. Wstrukturze ministerstwa (obecnie Ministerstwa Gospodarki iPracy) wydzielono jednostk organi zacyjn realizujc zadania ministra wzakresie turystyki wpostaci Departamentu Tury styki. Odpowiada on za zadania zwizane zksztatowaniem polityki turystycznej oraz zagospodarowaniem turystycznym kraju, a take za funkcjonowanie mechanizmw regu lujcych rynek turystyczny. Do gwnych zada Departamentu Turystyki naley m.in. przygotowanie iwdraanie strategicznych dokumentw iprogramw rzdowych dotyczcych rozwoju turystyki, przygotowywanie rozwiza systemowych stymulujcych rozwj turystyki iwzrost krajowego produktu turystycznego, prowadzenie spraw zwizanych zrealizacj ustawy ousugach turystycznych,
32
podejmowanie dziaa majcych na celu ochron konsumentw usug turystycz nych (m.in. poprzez prowadzenie Centralnej Ewidencji Organizatorw iPoredni kw Turystyki, rozpatrywanie odwoa od decyzji wojewodw wzakresie doty czcym organizatorw turystyki iporednikw turystycznych, przewodnikw turystycznych ipilotw wycieczek oraz obiektw wiadczcych usugi hotelarskie), prowadzenie spraw wynikajcych znadzoru Ministra nad Polsk Organizacj Tu rystyczn, koordynacja zada wzakresie europejskiej integracji wdziedzinie turystyki, prowadzenie spraw wynikajcych zzada ministra wzakresie uznawania naby tych wpastwach czonkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do wykonywania zawodu regulowanego przewodnik turystyczny oraz do podejmowania lub wy konywania dziaalnoci pilot wycieczek. Nowym elementem systemu zarzdzania turystyk wPolsce jest Rada Turystyki, ktra peni funkcj organu pomocniczego Ministra Gospodarki iPracy. Powoanie Rady Tury styki jest wyrazem denia wadz rzdowych do tego, aby wprocesach opracowywania celw oraz monitorowania realizacji polityki turystycznej pastwa oprcz administracji rzdowej uczestniczyli take przedstawiciele rodowiska akademickiego, samorzdu go spodarczego oraz organizacji pozarzdowych na rzecz rozwoju gospodarki turystycznej wPolsce. Rada Turystyki jako organ opiniodawczodoradczy Ministra Gospodarki iPracy zajmuje si: opiniowaniem rozwiza systemowych, sprzyjajcych rozwojowi turystyki ikra jowego produktu turystycznego oraz spraw zwizanych zzagospodarowaniem kraju, ocen funkcjonowania sektora usug turystycznych oraz dziaa, majcych na celu zwikszanie konkurencyjnoci polskiej oferty turystycznej, opiniowaniem kierunkw promocji polskiej turystyki, opiniowaniem dziaa wzakresie ksztacenia iszkolenia kadr dla turystyki. Rzdowa administracja terenowa Przedstawicielem Rady Ministrw iorganem administracji rzdowej wterenie jest wojewoda. Do jego kompetencji nale wszystkie sprawy zzakresu administracji rzdo wej wwojewdztwie, niezastrzeone dla innych organw. Wojewod powouje iodwouje Prezes Rady Ministrw na wniosek ministra spraw wewntrznych iadministracji. Woje wodowie realizuj przydzielone im zadania przy pomocy urzdw wojewdzkich. Wob rbie urzdw funkcjonuj wydziay iinne komrki organizacyjne. Wydziaami odpowiedzialnymi za kierowanie turystyk s wydziay rozwoju regional nego. Realizuj one zadania wynikajce przede wszystkim zustawy ousugach turystycz nych, amianowicie: ustalanie rodzajw ikategorii obiektw hotelarskich oraz prowadzenie nadzoru nad powyszymi zadaniami, nadawanie uprawnie przewodnikom turystycznym ipilotom wycieczek oraz pro wadzenie rejestru, wydawanie upowanie do szkolenia przewodnikw turystycznych ipilotw wy cieczek, obsuga komisji egzaminacyjnych pilotw wycieczek iprzewodnikw turystycznych oraz prowadzenie kontroli wtym zakresie, obsuga komisji jzykw obcych dla pilotw wycieczek iprzewodnikw tu rystycznych,
33
prowadzenie rejestru organizatorw turystyki iporednikw turystycznych, podejmowanie dziaa interwencyjnych na rzecz ochrony praw klienta, wtym uru chamianie rodkw zgwarancji bankowych iubezpieczeniowych oraz umw ubez pieczeniowych organizatorw iporednikw turystycznych na pokrycie kosztw powrotu klienta do kraju, kontrola prowadzonej przez przedsibiorcw dziaalnoci gospodarczej wzakre sie turystyki, obsuga Zespou oceniajcego ds. ustalania rodzaju ikategorii obiektw hotelarskich, wydawanie paszportw iwiz, prowadzenie rejestru zaprosze dla cudzoziemcw.
1.4.2. ADMINISTRACJA SAMORZDOWA WZAKRESIE TURYSTYKI27 Kompetencje samorzdw wojewdzkich wzakresie turystyki Samorzd wojewdztwa, rozumiany jako regionalna wsplnota samorzdowa oraz odpowiednie terytorium, wykonuje zadania ocharakterze wojewdzkim. Zaliczono do nich take takie, ktre wsposb bezporedni lub poredni wpywaj na rozwj turystyki wwo jewdztwie. Wrd nich znalazy si zadania wzakresie: edukacji publicznej, wtym szkolnictwa wyszego, kultury iochrony jej dbr, modernizacji terenw wiejskich izagospodarowania przestrzennego, ochrony rodowiska, transportu zbiorowego idrg publicznych, kultury fizycznej iturystyki, ochrony praw konsumentw, bezpieczestwa publicznego, przeciwdziaania bezrobociu iaktywizacji lokalnego rynku pracy. Wanym zadaniem samorzdu wojewdzkiego jest take okrelenie strategii rozwoju wojewdztwa, uwzgldniajcej rwnie cele warunkujce rozwj turystyki. Zaliczono do nich: pobudzanie aktywnoci gospodarczej, podnoszenie poziomu konkurencyjnoci iinnowacyjnoci gospodarki wojewdz twa, zachowanie wartoci rodowiska kulturowego iprzyrodniczego przy uwzgldnieniu potrzeb przyszych pokole, ksztatowanie iutrzymanie adu przestrzennego. Kompetencje samorzdw powiatowych wzakresie turystyki Ustawa osamorzdzie powiatowym z1998 r. (Dz.U. nr 91, poz. 578 zpniejszymi zmianami) okrela kompetencje powiatu (rozumianego jako lokalna wsplnota samorz
27) Od dnia 1 stycznia 1999 r. obowizuje wPolsce trjstopniowy podzia terytorialny pastwa. Jednostkami tego podzia u s gminy, powiaty iwojewdztwa (Ustawa zdnia 24 lipca 1998 r. owprowadzeniu zasadniczego trjstopniowe go podziau terytorialnego pastwa Dz.U. nr 96, poz. 603). Na kadym zstopni powoano administracj samorz dow wpostaci Urzdw Marszakowskich w wojewdztwach, Urzdw Starosty wpowiatach iUrzdw Gmin.
34
dowa iodpowiednie terytorium) wzakresie zada publicznych ocharakterze ponadgmin nym. Wrd nich znajduj si take takie, ktre warunkuj rozwj turystyki na terenie powiatu. Zaliczono do nich zadania wzakresie: transportu zbiorowego idrg publicznych, kultury iochrony dbr kultury, kultury fizycznej iturystyki, gospodarki nieruchomociami, gospodarki wodnej, ochrony rodowiska iprzyrody, rolnictwa, lenictwa irybactwa rdldowego, porzdku publicznego ibezpieczestwa obywateli, ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpoarowej izapobiegania innym nadzwy czajnym zagroeniom ycia izdrowia ludzi oraz rodowiska, ochrony praw konsumenta, promocji powiatu, wsppracy zorganizacjami pozarzdowymi. Kompetencje samorzdw gminnych wzakresie turystyki Do zada wasnych gminy (rozumianej jako wsplnota samorzdowa iodpowiednie terytorium) naley zaspokajanie zbiorowych potrzeb wsplnoty (Ustawa zdnia 8 marca 1990 r. osamorzdzie gminnym Dz.U. nr 16, poz. 95 zpniejszymi zmianami). Wza kresie zwizanym zszeroko rozumianym rozwojem turystyki zadania te obejmuj nast pujce sprawy: adu przestrzennego, gospodarki nieruchomociami, ochrony rodowiska iprzyro dy oraz gospodarki wodnej, gminnych drg, ulic, mostw, placw oraz organizacji ruchu drogowego, wodocigw izaopatrzenia wwod, kanalizacji, usuwania ioczyszczania ciekw komunalnych, utrzymania czystoci iporzdku oraz urzdze sanitarnych, wysy pisk iunieszkodliwiania odpadw komunalnych, zaopatrzenia wenergi elektryczn iciepln oraz gaz, lokalnego transportu zbiorowego, kultury, kultury fizycznej iturystyki, wtym terenw rekreacyjnych iurzdze sportowych, zieleni gminnej izadrzewie, porzdku publicznego ibezpieczestwa obywateli oraz ochrony przeciwpoarowej iprzeciwpowodziowej, promocji gminy, wsppracy zorganizacjami pozarzdowymi, wsppracy ze spoecznociami lo kalnymi iregionalnymi innych pastw. Do zada burmistrzw, wjtw iprezydentw naley rwnie zaszeregowanie ipro wadzenie ewidencji pl biwakowych oraz innych obiektw, wktrych wiadczone s usu gi hotelowe. Wcelu wsplnego wykonywania zada publicznych gminy mog tworzy zwizki izawiera porozumienia midzygminne. Powstao kilkaset takich zwizkw, wie le znich wpisao rozwj turystyki jako jedno ze swoich zada statutowych (np. Unia Tury styczna Ziemi Nyskiej, Zwizek Gmin Powiatu Gorlickiego, Zwizek Gmin Jurajskich).
35
Specyficzn organizacj jest Stowarzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP skupiajce 34 uzdrowiska zsiedzib Stowarzyszenia wKrynicy Zdroju.
1.4.3. SPECJALISTYCZNE ORGANIZACJE TURYSTYCZNE Obok rzdowej administracji centralnej iregionalnej oraz administracji samorzdowej wanym elementem systemu zarzdzania turystyk wPolsce jest Polska Organizacja Turystyczna (POT) oraz regionalne ilokalne organizacje turystyczne, atake Polska Agencja Rozwoju Turystyki. Polska Organizacja Turystyczna Organizacja ta zostaa powoana specjalna ustaw ju w1999 r., adziaalno rozpo cza 1 stycznia 2000 roku. Jako pastwowa osoba prawna, przeja ona cz kompetencji zlikwidowanego wczeniej UKFiTu wzakresie promocji turystycznej. Organami POT s: prezes, ktrego kadencja trwa 4 lata, oraz powoywana na 3letni kadencj Rada POT, ktr tworzy 18 czonkw reprezentujcych administracj rzdow, jednostki samorzdu terytorialnego, organizacje zrzeszajce przedsibiorcw zrnych sektorw przemysu tu rystycznego (w tym samorzd gospodarczy izawodowy) oraz rnego rodzaju organizacje spoeczne istowarzyszenia turystyczne. Przy Polskiej Organizacji Turystycznej dziaaj nieformalne zespoy ocharakterze konsultacyjnoinformacyjnym: Forum Regionw, Forum Turystyki Przyjazdowej, Forum Polonijne iForum Informacji Turystycznej. Do pod stawowych zada POT naley: promocja Polski jako kraju atrakcyjnego turystycznie, zapewnienie funkcjonowania irozwijania polskiego systemu informacji turystycz nej wkraju ina wiecie, inicjowanie, opiniowanie iwspomaganie planw rozwoju imodernizacji infrastruk tury turystycznej, wykonywanie innych zada powierzonych jej przez organy ijednostki, ktre zgodnie zustaw wsppracuj zPOT. Najwaniejszym zadaniem Polskiej Organizacji Turystycznej jest promowanie Polski za granic. Cel ten realizowany jest przede wszystkim poprzez dziaalno przedstawiciel stwa zagranicznych POT, ktrych obecnie jest 13. Wtych krajach, gdzie nie ma przedsta wicielstw POT, dziaania promocyjne wzakresie turystyki realizowane s przez wydziay ekonomicznohandlowe ambasad, zagraniczne placwki PLL LOT oraz dziaajce wwielu krajach Instytuty Polskie, zktrymi POT cile wsppracuje. Polska Organizacja Tury styczna ma take okrelone zadania wsferze promocji turystycznej na terenie kraju. Powierzono jej midzy innymi wane zadanie inspirowania oraz pomocy wtworzeniu re gionalnych ilokalnych organizacji turystycznych. Regionalne Organizacje Turystyczne Regionalne Organizacje Turystyczne maj status stowarzysze zmoliwoci zrzesza nia jako czonkw zwyczajnych zarwno osb fizycznych, jak iprawnych (moliwo tak daje szczeglny zapis wustawie oPolskiej Organizacji Turystycznej, bdcy przepisem szczeglnym wstosunku do ustawy Prawo ostowarzyszeniach Dz.U. z1990 r., nr 20, poz. 104 zpn. zm.). Dlatego te powstae na podstawie powyszych przepisw Regio
36
nalne Organizacje Turystyczne zrzeszaj jednostki samorzdu terytorialnego (wszystkich szczebli, ze szczeglnym uwzgldnieniem samorzdw wojewdztw), organizacje gospo darcze izawodowe brany turystycznej, jak rwnie pojedyncze przedsibiorstwa tury styczne. Stanowi one tym samym regionalne platformy wsppracy wszystkich podmio tw zainteresowanych rozwojem turystyki wwojewdztwie. Podstawowym zadaniem tych organizacji jest wspieranie rozwoju turystyki wregio nach wojewdztwach. S one jednoczenie niezbdnymi partnerami dla Polskiej Organi zacji Turystycznej wzakresie koordynowania krajowego systemu informacji turystycznej oraz promocji regionalnej za granic. Do celw szczegowych dziaalnoci Regionalnych Organizacji Turystycznych naley: tworzenie iupowszechnianie wizerunku wojewdztwa jako regionu atrakcyjnego turystycznie wkraju iza granic, integracja rodowisk samorzdu terytorialnego, gospodarczego izawodowego oraz osb, instytucji iorganizacji zainteresowanych rozwojem turystycznym wojewdztwa, zwikszanie liczby turystw odwiedzajcych wojewdztwo, wzrost wpyww zturystyki, poprawa infrastruktury turystycznej wwojewdztwie, stworzenie regionalnego systemu informacji turystycznej oraz wczenie go wkra jowe zarzdzanie systemem it, inicjowanie tworzenia, anastpnie wspomaganie iwsppraca zlokalnymi organi zacjami turystycznymi, inicjowanie, opiniowanie iwspomaganie planw rozwoju imodernizacji infrastruk tury turystycznej, koordynacja dziaa promocyjnych podejmowanych wwojewdztwie, stworzenie platformy wsppracy podmiotw gospodarczych turystyki zwadza mi regionalnymi ikrajowymi. Lokalne Organizacje Turystyczne Na najniszym poziomie terytorialnym dziaaj lokalne organizacje turystyczne, zrze szajce gminy ipowiaty, atake miejscowe podmioty gospodarcze iorganizacje spoecz ne zainteresowane rozwojem turystyki na swoim terenie. Lokalne organizacje turystyczne (podobnie jak regionalne) zakadane s jako stowarzyszenia, zmoliwoci zrzeszania si wnich take osb prawnych. Naley jednak pamita, e organizacje penice funkcje lo kalnych organizacji turystycznych istniay ju wczeniej, przed wejciem wycie aktual nych przepisw okrelajcych zasady ich funkcjonowania. Dziaay one czsto jako komu nalne zakady budetowe (jednostki budetowe), spki prawa handlowego lub fundacje. Zgodnie zobowizujcym prawem mog one wdalszym cigu funkcjonowa iprowadzi dotychczasow dziaalno bez potrzeby zmiany statusu prawnego. Do najwaniejszych zada lokalnych organizacji turystycznych naley: gromadzenie iaktualizacja informacji na temat miejscowych walorw ioferty tu rystycznej, tworzenie irozwj oferty turystycznej powstaej na bazie lokalnych walorw, integracja spoecznoci lokalnej na rzecz poprawy atrakcyjnoci turystycznej wa snych miejscowoci.
37
Polska Agencja Rozwoju Turystyki SA Agencja ta istnieje na polskim rynku inwestycji turystycznych od 1993 roku. PART SA jest najwiksz inajstarsz wPolsce grup wiadczc usugi doradcze ifinansowe wza kresie inwestycji turystycznych. Celem dziaania Polskiej Agencji Rozwoju Turystyki SA jest uczestniczenie wtworzeniu irealizacji projektw iprogramw wspierajcych rozwj infrastruktury przemysu turystycznego oraz wspomaganie rozwoju ju istniejcych przed sibiorstw turystycznych wPolsce. Wtym zakresie Spka wspdziaa zorganami wa dzy iadministracji pastwowej oraz samorzdem gospodarczym przy realizacji polityki rzdu. Cele statutowe iprzedmiot dziaalnoci Spki wskazuj, e PART SA jest podmio tem gospodarczym realizujcym rwnie misj polegajc na podejmowaniu dziaa ocha rakterze oglnospoecznym. Gwnym akcjonariuszem PARTu jest POT (98% akcji). Dziaalno PART SA obejmuje: dziaalno konsultingow wzakresie kreowania polskich marek turystycznych, opracowywania strategii rozwoju produktw turystycznych, biznesplanw istu diw wykonalnoci, dziaalno inwestycyjn, porednictwo inwestycyjne ifinansowe wyszukiwanie rde finansowania pro jektw dla klientw Spki, kojarzenie partnerw wcelu realizacji inwestycji, doradztwo wzakresie organizacji, budowy strategii, kompleksow obsug inwestorw polegajc na doradztwie prawnym, finanso wym oraz poszukiwaniu lokalizacji pod inwestycje turystyczne.
1.4.4. SYSTEM INFORMACJI TURYSTYCZNEJ System informacji turystycznej znajduje si wPolsce na etapie tworzenia. Polska Or ganizacja Turystyczna jest odpowiedzialna za stworzenie warunkw do funkcjonowania irozwijania polskiego systemu informacji turystycznej wkraju ina wiecie. Wpoowie 2004 r. dziaalno prowadzio ponad trzysta punktw iorodkw informacji turystycznej obardzo rnym zasigu, organizowanych na rnych zasadach ifinansowanych zr nych kas inieporwnywalnych pod kadym wzgldem. Bardzo mao jest centrw obejmu jcych swoim dziaaniem wiksze terytoria. Nowoci wwielu orodkach jest czenie in formacji omiejscowych atrakcjach turystycznych zinformacj oUnii Europejskiej, wie si to zpozyskaniem rodkw finansowych zUnii. Przewiduje si funkcjonowanie nastpujcych krajowych form organizacyjnych infor macji turystycznej: wojewdzkie centra informacji turystycznej; lokalne centra informacji turystycznej (powiatowe, gminne, miejskie, ewentualnie midzypowiatowe imidzygminne np. zgodne zzasigiem dziaania lokalnej or ganizacji turystycznej); punkty it stae, sezonowe iokazjonalne; multimedialne punkty informacyjne zlokalizowane wcentrach ipunktach it lub poza ich siedzibami. Centra it powinny powsta we wszystkich miastach, powiatach igminach oznacze niu turystycznym. Istnieje rwnie moliwo powoywania punktw informacji turystycz nej, wktrych informatorzy bd wykonywali t funkcj obok podstawowych obowiz kw subowych. Zgodnie zinicjatywami gmin iinnych lokalnych instytucji punkty takie
38
mog powstawa docelowo: wbibliotekach, regionalnych pracowniach krajoznawczych, wdomach kultury, orodkach sportu irekreacji, muzeach, skansenach, towarzystwach re gionalnych, parkach narodowych, whotelach, na parkingach, stacjach benzynowych, kem pingach, wcentrach handlowych itp. Istnieje potrzeba tworzenia okresowych punktw it, np. wmiejscowociach otypowo sezonowym charakterze ruchu turystycznego iz okazji wanych imprez. Informatorami turystycznymi mog by te m.in. specjalnie przeszkoleni funkcjonariusze policji, stranicy miejscy, takswkarze, uczniowie istudenci szk turystycznych. Zwaszcza stra miejska powinna by sub bardziej przyjazn turystom poprzez wiadczenie informacji dla turystw.
1.4.5. PRZEDSIBIORSTWA TURYSTYCZNE Przedsibiorstwa turystyczne mona grupowa wedug rnych kryteriw. Wgrupie przedsibiorstw, ktrych dziaalno polega na organizowaniu iobsudze ruchu turystycz nego, wyrnia si podmioty gospodarcze, ktrych powstanie, dziaalno idalszy rozwj s zwizane zruchem turystycznym. Nale one do tzw. bezporedniej gospodarki tury stycznej itworz ukad podmiotowy gospodarki turystycznej. Drug grup stanowi inne jednostki gospodarcze, dla ktrych organizowanie iobsuga ruchu turystycznego nie s podstawowym zakresem dziaalnoci, chocia wokrelonym stopniu s one rwnie reali zowane. Przedsibiorstwa tego typu tworz tzw. poredni gospodark turystyczn iobej muj szerok grup podmiotw wielu dziaw igazi gospodarki. Biorc pod uwag kryterium funkcjonalne, uwzgldniajce rodzaj wiadczonych usug, przedsibiorstwa turystyczne mona podzieli na: przedsibiorstwa transportu turystycznego (organizujce przewz turystw do miejsc recepcji iz powrotem oraz wobrbie miejsca pobytu), przedsibiorstwa eksploatujce zakady hotelarskie igastronomiczne (oferujce turystom noclegi, usugi ywieniowe iinne zwizane zpobytem wtych jednost kach), przedsibiorstwa usug sportoworekreacyjnych (umoliwiajce uprawianie aktyw nych form turystyki), przedsibiorstwa uzdrowiskowe (zapewniajce usugi zwizane zleczeniem ipo bytem osb wobiektach uzdrowiskowych), biura podry (wystpujce wroli cznika midzy wytwrcami usug iturystami jako organizatorzy imprez turystycznych) oraz porednicy iagenci turystyczni. Uwzgldniajc podzia na bezporedni iporedni gospodark turystyczn ikryte rium funkcjonalne, do zbioru przedsibiorstw turystycznych moe wej wiele innych grup podmiotw wiadczcych pozostae rodzaje usug, oile gwnym ich odbiorc s turyci. Ma to czsto miejsce wtypowo turystycznych miejscowociach, nastawionych na cig obsug odwiedzajcych. Gwnym celem dziaalnoci przedsibiorstw iinnych instytucji prowadzcych dzia alno na zasadach komercyjnych jest osignicie zysku. Wzwizku ztym stosuj one ceny ekwiwalentne, pac podatki wpenej wysokoci oraz kieruj si zasad pokrywania kosztw dziaalnoci biecej irozwoju wycznie zwasnych rodkw. Sektor przedsibiorstw turystycznych jest najbardziej dynamicznie rozwijajcym si sektorem polskiej turystyki. Zachodz wnim gbokie zmiany strukturalne. Dlatego te jest on niestabilny imao uporzdkowany.
39
Biura podry Biura podry, ze wzgldu na zakres wiadczonych usug, mog prowadzi dziaal no jako organizatorzy turystyki, porednicy turystyczni oraz agenci turystyczni. Dwie pierwsze formy zakwalifikowane zostay do dziaalnoci regulowanych wrozumieniu prze pisw ustawy zdnia 2 lipca 2004 r. oswobodzie dziaalnoci gospodarczej (Dz.U. nr 173, poz. 1807). Wymagaj one wzwizku ztym uzyskania wpisu wrejestrze organizatorw turystyki iporednikw turystycznych. Organem waciwym do prowadzenia rejestrw jest wojewoda waciwy ze wzgldu na siedzib przedsibiorcy. Rejestr moe by prowadzony wsystemie informatycznym ima form jawn. Minister Gospodarki (jako waciwy ds. turystyki), na podstawie informacji otrzymanych od wojewodw, prowadzi Centraln Ewi dencj Organizatorw Turystyki iPorednikw Turystycznych. Kade zbiur podry mogo wystpi do waciwego wojewody owydanie zezwole nia na prowadzenie dziaalnoci jako: organizator imprez turystycznych iporednik. Prze waaj jednostki posiadajce zezwolenie na prowadzenie obydwu dziaalnoci. Dziaalno ci tylko porednika zajmuje si 49 podmiotw, ktre uzyskay wpis wrejestrze. W Centralnej Ewidencji Organizatorw Turystyki iPorednikw Turystycznych (daw niej: Centralny Rejestr Zezwole) zarejestrowanych jest obecnie (stan z13 grudnia 2004 r.) 2839 podmiotw, ktre posiadaj zezwolenie na prowadzenie dziaalnoci. Rejestrujc si, naley przedstawi umow gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej albo umow ubez pieczeniow na rzecz klientw. Znaczny spadek liczby zarejestrowanych podmiotw wy nika ze wzrostu kosztw opat ubezpieczeniowych. Unikajc tych kosztw, cz podmio tw decyduje si na status agentw, ktrzy nie musz zawiera takich umw iktrych nie uwzgldnia si wCentralnej Ewidencji. Obserwuje si due zrnicowanie wrozmiesz czeniu terytorialnym jednostek. Najwiksza koncentracja podmiotw turystycznych wystpuje na terenie wojewdztw onajwikszym potencjale wyjazdowym mieszkacw iduych walorach turystycznych. Itak najwicej biur podry funkcjonuje na terenie wojewdztwa mazowieckiego (501 podmiotw, co stanowi 17,6% wszystkich podmiotw turystycznych, ktre posiadaj zezwolenie na prowadzenie dziaalnoci). Dominujca pozycja tego wojewdztwa wynika ztego, e wiele biur podry otwiera swoje przedstawicielstwa wWarszawie, nawet wte dy, gdy prowadz dziaalno winnym miecie. Drugim wojewdztwem pod wzgldem liczby podmiotw turystycznych jest wojewdztwo lskie (396 podmiotw, czyli 13,9% ogu), trzecie miejsca zajmuje wojewdztwo maopolskie, adalsze dolnolskie iwielko polskie. Wtych piciu czoowych wojewdztwach dziaa 60% wszystkich biur podry. Najmniej podmiotw turystycznych funkcjonuje wwojewdztwach: opolskim, witokrzy skim ilubuskim. Najczciej maj one posta jednostek prowadzonych przez osoby fizyczne, spek zograniczon odpowiedzialnoci oraz stowarzysze (schemat 6). Zdecydowana wikszo znich to biura podry dziaajce na zasadach agencyjnych. Niektre dziaaj wsposb zbliony do lokalnych organizatorw (touroperatorw).28
28) Turoperator, lub touroperator, jest okreleniem branowym uywanym na oznaczenie biura podry, ktrego dzia alno polega na tworzeniu produktu. Wustawie ousugach turystycznych uywana jest nazwa organizator tury styki. Do zakresu jego dziaania naley tworzenie programw, zamawianie wiadcze, usug, zatrudnianie pilotw, realizowanie irozliczanie imprez.
40
Schemat 5. Biura podry wg wojewdztw w2004 r.
rdo: Dane Instytutu Turystyki, http://www.intur.com.pl/biura_podrozy.htm
Schemat 6. Biura podry wg form wasnoci w2003 r.
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Instytutu Turystyki
W Polsce nie zawsze rozrnia si funkcj organizatora, agencji ibiura podry. Czsto mona spotka si zsytuacj, kiedy firma reklamuje si jako organizator, bdc wistocie niewielkim biurem podry, porednikiem czy wrcz agentem. Klasycznym, duym iz tradycjami organizatorem polskim znanym nie tylko wkra ju, jest ORBIS SA Niedawno powstaa dua grupa Open Travel (spka zo.o. zudziaem trzech krakowskich biur: JanPol, Jordan, Delta Travel) jest przykadem udanej prby kon solidacji polskich organizatorw turystyki. Do najwikszych organizatorw turystyki w Pol sce naley zaliczy BP Triada, dzki Rainbow Tours oraz warszawski Mazurkas Travel.
41
Najwiksze inajstarsze29 polskie biuro podry PBP Orbis ma zoon struktur. W1993 roku wyodrbniono zORBIS SA spki zograniczon odpowiedzialnoci. Podstawowym trzonem jest Orbis Hotels. Pozostae dwie spkicrki to: Polskie Biuro Podry Orbis Sp. zo.o. (Orbis Travel) oraz firma transportowa Orbis Transport Sp. zo.o. Wefekcie tych zmian Orbis sta si przede wszystkim grup hotelow ostrukturze holdingowej, ktra za pewnia kompletn ofert wdziedzinie podry, turystyki ihotelarstwa. Polskie Biuro Pod ry Orbis jest przedsibiorstwem obardzo szerokim zakresie dziaalnoci irozbudowanej sieci usugowej. Wjego strukturach dziaaj m.in. Biuro Zagranicznej Turystyki Wyjazdo wej, Biuro Zagranicznej Turystyki Przyjazdowej, Biuro Kongresw, Biuro Polowa oraz spek kapitaowych. Orbis Travel ma 35 oddziaw oraz 1000 agentw sprzeday na tere nie kraju. Wsppracuje ze 160 zagranicznymi biurami podry oraz dwoma tysicami agentw zagranicznych biur podry. Jak ju wspomniano, ORBIS SA to nie tylko hotele (ponad 50 obiektw wysokiej klasy), najstarsze inajwiksze polskie biuro podry (z jego usug korzysta co roku 1 mln osb), ale take przedsibiorstwo transportowe posiadajce stae poczenia autokarowe zwieloma miastami wcaej Europie oraz prowadzce we wsppracy zfirm Hertz sie wypoyczalni samochodw osobowych. Od pewnego czasu na polskim rynku turystycznym dziaaj take przedstawicielstwa firm zagranicznych. Obecnie wyranie dominuj cztery firmy: Touristik Union Internatio nale (TUI), Neckermann und Reisen Touristic (NUR), Scan Holiday oraz Ving. Specjali zuj si one wsprzeday szerokiej gamy standardowych pakietowych imprez wsegmencie turystyki urlopowowakacyjnej, zwaszcza bazujcych na czarterowanych przelotach. Szacuje si, e opanoway one ju okoo 80% tego rynku czarterowego wPolsce. Jednym zpierwszych duych koncernw, ktre zdecydoway si wej na polski rynek, by TUI najwikszy touroperator wEuropie firma posiadajca wasne linie lotnicze, 160 hoteli oraz bardzo rozbudowan (liczc kilka tysicy agencji turystycznych na caym wiecie) sie dystrybucji. Pierwsi agenci TUI rozpoczli dziaalno wPolsce ju w1993 roku. Ich sukcesy spowodoway, e w1997 roku utworzono spk TUIPolska, bdc bezporednim przedstawicielem firmy wnaszym kraju. Obecnie jej produkty sprzedaje ponad 200 polskich agencji turystycznych, audzia TUI wobsudze polskiego rynku turystyki wyjazdowej szacowany jest na 15%. Duy sukces odniosa te duska firma Scan Holiday, ktra rozpocza dziaalno wPolsce w1995 roku. Dziki rozbudowanej sieci sprzeday istosunkowo niskim cenom wkrtkim czasie zdobya znaczn cz rynku podry waka cyjnych. Od stycznia 2005 r. Scan Holiday wchodzi wskad struktur TUI Poland, oferta Scan Holiday charakteryzuje si niszym progiem cenowym od TUI. Na nieco innych zasadach dziaa wPolsce inny wielki koncern niemiecki NUR trze ci, co do liczby obsugiwanych turystw, touroperator wEuropie. Firma rwnie posiada wasny oddzia wPolsce (Neckermann Polska, sp. zo.o.; naley do jednego znajwik szych inajstarszych koncernw turystycznych wEuropie Thomas Cook AG icay czas rozbudowuje wasn sie dystrybucji. Zwielkim rozmachem na polski rynek wesza w1998 roku firma Ving, wchodzca wskad Scandinavian Leisure Group, innego potentata wor ganizacji podry wakacyjnych. Oprcz duej akcji reklamowej, firma zaskoczya bu dzc due kontrowersje koncepcj sprzeday swoich produktw prawie wycznie we wasnych placwkach, ktre zlokalizowane s przede wszystkim wnajwikszych polskich miastach.
29) 26 kwietnia 1920 r. we Lwowie powoano Biuro Podry Orbis Sp. zo.o., pod koniec lat trzydziestych Orbis posiada ju 30 placwek. W1933 r. przenis swoj siedzib do Warszawy.
42
Na polski rynek wchodz coraz to nowe firmy. S wnich zarwno przedstawiciele innych znanych firm (np. czeski Fischer, amerykaski American Express), jak imao zna ne firmy zza wschodniej granicy. Obiekty hotelarskie iinne obiekty noclegowe Baz noclegow naley zaliczy do najwaniejszych elementw zagospodarowania turystycznego, ausugi hotelarskie do podstawowych usug turystycznych umoliwiaj cych przebywanie poza miejscem staego zamieszkania duej ni jeden dzie. Wielko tej bazy decyduje omoliwociach recepcyjnych miejscowoci lub regionu, bez niej prak tycznie niemoliwy jest rozwj turystyki. Baz noclegow dzieli si na wiele rodzajw, stosujc przy tym rne kryteria, dlatego wskali midzynarodowej utrudnione lub wrcz niemoliwe jest dokonanie porwna. Zgodnie zterminologi zalecan przez wiatow Organizacj Turystyki (WTO), przyjmuje si, e turystycznym obiektem noclegowym jest kady obiekt, wktrym regularnie lub sporadycznie nocuj turyci. Od strony definicji przedsibiorstwa, wtym zakadu produkcyjnego jako jego czci, zakadem noclegowym jest jednostka, wktrej zakwaterowanie jest dziaalnoci podstawow lub uboczn. Przepisy ustawy, zdnia 29 sierpnia 1997 roku, ousugach turystycznych ustalaj na stpujce kategorie dla: hoteli, moteli ipensjonatw pi kategorii oznaczonych gwiazdkami, kempingw cztery kategorie oznaczone gwiazdkami, domw wycieczkowych ischronisk modzieowych trzy kategorie oznaczone cyframi rzymskimi. Wszystkie obiekty hotelarskie musz by odpowiednio zaszeregowane do poszczegl nych rodzajw, kategorii izgoszone do ewidencji dziaalnoci gospodarczej. Hotelom, motelom, pensjonatom, kempingom, schroniskom ischroniskom modzieowym katego ri nadaje iprowadzi ewidencj wojewoda waciwy dla miejsca pooenia obiektu. Nato miast domom wycieczkowym ipolom biwakowym kategori nadaje iprowadzi ewidencj wjt (burmistrz, prezydent) waciwy dla miejsca pooenia obiektu. W turystycznej bazie noclegowej od 1994 r. wystpuje zjawisko systematycznego wzro stu zasobw, mierzone liczb obiektw.30 Wzrost ten wywoany jest oglnie procesami zachodzcymi wgospodarce rynkowej; realizacj nowych inwestycji wturystyce, prywa tyzacj, przekwalifikowaniem obiektw, ktre peniy do tej pory inne funkcje lub miay innego gestora, szybkim wzrostem liczby kwater prywatnych. Mimo wzrostu liczby reje strowanych obiektw bazy noclegowej, naley zdawa sobie spraw, e jeszcze bardzo dua cz tej bazy prowadzi dziaalno bez rejestracji. Wmiejscowociach atrakcyjnych turystycznie faktyczna oferta bazy noclegowej jest czasem kilkakrotnie wysza ni reje strowana przez GUS. Gwn cz tej bazy stanowi nie rejestrowane pokoje gocinne. W 2003 roku wPolsce byo ponad 7 116 obiektw noclegowych zakwaterowania zbio rowego mogcych jednorazowo przyj okoo 600 tysicy osb. Zdecydowanie przewaa baza sezonowa. Wobiektach caorocznych znajduje si zaledwie 30% miejsc noclegowych. Ponad poowa obiektw zlokalizowana jest na terenach atrakcyjnych ze wzgldu na walory turystyczne lub uzdrowiskowe. Istnieje 16 rodzajw tych obiektw. Baza ta charakteryzuje
30) Wykazywany od 2000 r. wgdanych GUS spadek liczby obiektw imiejsc noclegowych zwizany jest zkategory zacj, dane GUS uwzgldniaj obiekty skategoryzowane, natomiast wcaej bazie przyrost jest permanentny.
43
si wysokim stopniem sezonowoci: wikszo miejsc wynajmowana jest wsezonie let nim. Baza jest take zrnicowana pod wzgldem standardu iprzeznaczenia. Najwikszy mi zasobami noclegowymi dysponuj orodki wczasowe, ktre licz 158 tys. miejsc imie ci si tam prawie co czwarte miejsce polskiej bazy noclegowej. Wikszo stanowi miejsca sezonowe: tylko 27,8% udostpniane jest przez cay rok. Ale mimo sezonowego charakte ru iduego udziau obiektw oniszym standardzie, orodki nadal odgrywaj wan rol wobsudze ruchu turystycznego zarwno wokresie letnim, jak izimowym. Na drugim miejscu pod wzgldem wielkoci zasobw s hotele. Wbazie tej przewaaj hotele oni szym irednim standardzie: jedno, dwu itrzygwiazdkowe. Jest ich odpowiednio 177, 367 i380. Hoteli czterogwiazdkowych jest 51, apiciogwiazdkowych 8. Najwicej pokoi, bo 48 700 miejsc na 117 100, oferoway hotele trzygwiazdkowe. Stanowi to wicej ni jedn trzeci wszystkich pokoi wbazie hotelowej. Poza obiektami skategoryzowanymi dziaa wiele obiektw uywajcych nazwy po chodnej hotelik, otel, zajazd, gospoda itp., lecz bez kategorii waciwej dla hoteli. Potwierdzaj to oferty zamieszczone wkatalogach lub innego rodzaju materiaach infor macyjnych, przedstawiajce obok hoteli, ktrych kategoria oznaczona jest gwiazdkami, obiekty bez takiego oznakowania. Sytuacj t unormowaa ustawa ousugach turystycz nych, ktra precyzuje, e nazwy rodzajw ioznaczenia kategorii obiektw hotelarskich podlegaj ochronie prawnej. Pomijajc obiekty onajniszym standardzie, liczba hoteli wPolsce regularnie wzrasta. Zawdziczamy to zjednej strony inwestycjom whotelarstwie, az drugiej strony popra wie sprawozdawczoci statystycznej iurealnieniu kategoryzacji. Pozostaa baza odgrywa mniejsz rol wobsudze ruchu turystycznego; wystpuj tu obiekty ozrnicowanym udziale liczby miejsc: od mniej ni 1% wdomach pracy twrczej do 3,9% wzespoach oglnodostpnych domkw turystycznych. Spadek liczby obiektw taniej bazy noclego wej jest zjawiskiem niekorzystnym, zwaszcza e tendencja ta utrzymuje si od kilku lat. Zmniejsza si dostpno tej bazy, przeznaczonej gwnie dla modziey. Systematyczny spadek liczby orodkw wczasowych, notowany od kilku lat, wie si zprzemianami gospodarczymi wnaszym kraju, gwnie zprywatyzacj. Wjej wyniku wiele dotychcza sowych orodkw wczasowych zostao zmodernizowanych, przeksztaconych wobiekty innego typu (np. hotele, pensjonaty), bd przestao peni funkcje turystyczne. Rynek usug hotelarskich wPolsce cechuje bardzo duy udzia instytucji nieturystycz nych wrd gestorw bazy noclegowej. Znaczna cz obiektw znajduje si wgestii zwiz kw zawodowych, zrzesze izakadw pracy. Tylko te ostatnie dysponuj co trzecim obiek tem oraz prawie 40% miejsc noclegowych. Znaczn cz bazy turystycznej stanowi kempingi (5% miejsc noclegowych), pola biwakowe (8%) oraz kwatery prywatne (6%). W Polsce funkcjonuje okoo 250 domw wycieczkowych, ponad 80 schronisk tury stycznych oraz prawie 600 schronisk modzieowych (w znacznej czci czynnych sezo nowo). Najwiksze znaczenie ma jednak baza hotelowa. W ostatnich kilku latach hotelarstwo polskie rozwija si bardzo dynamicznie. Inwe stuj wnie zarwno firmy polskie (np. ExbudKielce zbudowa hotel Magda wLicheniu, Budimex, ktry wybudowa kilka hoteli, m.in. wRzeszowie, Lublinie, Zakopanem), jak iza graniczne np. hotele Marriott, Holiday Inn iSheraton. Mog take przyjmowa form jointventure wpostaci sieci hoteli (np. sie hoteli Best Eastern Plaza Hotels hotele wPo znaniu, Olsztynie, Wrocawiu, Warszawie).
44
W Polsce nie wystpuje tak powszechne wkrajach orozwinitej gospodarce rynkowej zjawisko koncentracji bazy noclegowej iczenia si obiektw wacuchy hotelowe. Nie ma te wielkich firm, ktre dysponowayby znaczn liczb hoteli. Wyjtkiem wtym wzgl dzie jest umieszczany wokolicach 50. miejsca wrankingach najwikszych acuchw ho telowych publikowanych przez International Hotels Association ORBIS SA, ktry posia da 55 hoteli. Jeszcze wiksz liczb obiektw dysponuje Fundusz Wczasw Pracowniczych (130 obiektw, 20 tys. miejsc noclegowych w53 atrakcyjnych miejscowociach). Jednak zuwagi na charakter obiektw, zakres oraz standard usug, trudno porwnywa t firm zacuchami hotelowymi. Jedn zpierwszych polskich sieci hotelowych jest sie hoteli RT Hotels wKrakowie. Mimo szybkiego tempa wzrostu, hotele nalece do midzynarodowych grup stanowi niecae 5% bazy hotelowej wPolsce. Do najwaniejszych grup hotelowych funkcjonuj cych wPolsce nale: Orbis SA Accor 55 hoteli, OST Gromada 19 hoteli, 3 orodki wypoczynkowe, 5 kempingw, Qubus Hotel Management 8 hoteli, Global Hotels Development Group 7 hoteli, Radisson SAS Hotels Sc Resorts 6 hoteli, Marriott International 2 hotele, Starwood Hotels & Resorts 3 hotele, Envergure Hotels 9 hoteli, Hotele Diament 4 hotele, Przedsibiorstwo Turystyczne d 5 hoteli, Hotele 500 6 hoteli, Best Eastern Plaza Hotels 3 hotele, Gobiewski 3 hotele, Hyatt 1 hotel, Hilton 1 hotel, Dorint 1 hotel, Intercontinental 6 hoteli, RT Hotels Krakw 4 hotele. Istotne znaczenie dla obsugi ruchu turystycznego ma baza ywieniowa. WPolsce jest okoo 60 000 placwek gastronomicznych (z tego okoo 10 tysicy obiektw zlokalizowa nych jest wbazie noclegowej turystyki). Zdecydowana wikszo znich to obiekty pry watne. Placwki uspoecznione stanowi zaledwie 2,5% wszystkich obiektw. Wcigu ostatnich trzech lat liczba placwek prywatnych podwoia si, natomiast liczba zakadw pastwowych spada ookoo 90%. Przedsibiorstwa transportu turystycznego Wan rol wobsudze ruchu turystycznego odgrywaj pastwowe przedsibiorstwa transportu publicznego: PKP iPKS. Dziaalno najwikszych pastwowych przewoni kw naley rozpatrywa wdwch kategoriach. Niezalenie bowiem od tego, e wiadcz usugi dla wszystkich podrnych (a wic take turystw), czsto powouj take specjali styczne agencje zajmujce si organizacj iobsug ruchu turystycznego. Agencje takie posiada PKP (Biuro WczasowoTurystyczne Koltur), Polska egluga Batycka
45
(Morskie Biuro Podry PB), atake niektre oddziay PKS. Wasn Agencj Podry (Wars Tour) posiada te dawne Przedsibiorstwo Wagonw Sypialnych iRestauracyj nych. Specjalistyczn agencj turystyczn posiaday take Polskie Linie Lotnicze LOT (ktre zostan omwione wdalszej czci opracowania). Jednak firma LOT Air Tours usamo dzielnia si iaktualnie dziaa jako odrbna firma Air Tours Poland Group. Coraz wiksz konkurencj dla pastwowych przewonikw stanowi prywatne firmy przewozowe. WPolsce dziaa kilkadziesit takich firm. Wikszo znich ogranicza swoj dziaalno do rynkw lokalnych. Jednak s te firmy oszerszym zasigu dziaalnoci, np. Comfort Lines dziaajce wPolsce centralnej ipoudniowej, Eurobus czy Omnia iSindbad dziaajca na lsku albo Jordan wMaopolsce. Firmy te kieruj swoj ofer t gwnie do Polakw iograniczaj si do organizacji przejazdw na trasach midzynaro dowych. Fakt, e polscy przewonicy jakby zapomnieli orynku krajowym, szybko wyko rzysta najwikszy brytyjski przewonik autokarowy National Express Group (firma przewozi prawie 150 mln pasaerw rocznie na prawie 200 trasach), powoujc firm Pol ski Express. Firma dosy szybko zdominowaa rynek dalekobienych tras czcych gwne miasta Polski zWarszaw. Przewozy midzynarodowe zdominowane zostay natomiast przez Orbis Transport, utrzymujcy stae linie przewozw do najwikszych celw tury stycznych w Europie. Lotnictwo pasaerskie Polskie Linie Lotnicze LOT zostay zaoone w1929 roku. Dysponuj 50 samolotami, wtym dalekodystansowymi Boeingami 767, samolotami redniego zasigu Boeing 737 oraz Embraerami ERJ 145 (brazylijskie samoloty redniego zasigu). Obsuguj rocznie prawie 3 mln pasaerw, zczego 90% przypada na poczenia midzynarodowe. LOT utrzy muje poczenia zponad 50 portami lotniczymi w35 krajach oraz 7 portami krajowymi. Oprcz pocze znajwikszymi miastami europejskimi, samoloty LOT lataj take do: Bejrutu, Kairu, Damaszku, Dubaju, Kuwejtu, Singapuru, Tel Awiwu, Bangkoku, Pekinu, Nowego Jorku, Chicago, Toronto iMontrealu. W obsudze turystw coraz wiksz rol odgrywaj tzw. tanie linie lotnicze, ktre po akcesie Polski do Unii Europejskiej uruchomiy poczenia pomidzy gwnymi centrami Europy awikszymi miastami Polski. Nale do nich zarwno przewonicy polscy, jak Centralwing (spka LOTu), jak rwnie europejscy Easy Jet, Ryanair, SkyEurope, Wiz Air, Germawings, Aerlingus, Norwegian, Air Lithuania. Najwikszy port lotniczy war szawskie Okcie odnotowa w2004 r. ponad 6 mln pasaerw akrakowskie Balice ponad 800 tys. Tanie linie stawiaj na regionalne porty lotnicze, awrd nich szczegln popular noci ciesz si krakowskie Balice. Rynek wynajmu samochodw (rent acar) jest wPolsce jeszcze sabo rozwinity. Jedn zprzyczyn takiego stanu rzeczy jest to, e przez dugi okres monopolist wtej brany by ORBIS. W1979 roku podpisa umowy korporacyjne ztrzema najwikszymi firmami wtej brany (Hertz), przez co na dugi czas zmonopolizowa rynek. W1990 r. powoano ORBIS Transport Sp. zo.o. HERTZ Franchisee. Firma posiada ponad 500 samochodw, ktre mona wypoyczy wWarszawie, Krakowie, Gdasku, Katowicach, odzi, Olsztynie, Poznaniu, Szczecinie iWrocawiu. Wtym samym roku na polski rynek wesza firma Budget. W1991 r. firma GGC uzyskaa prawa koncesji dla Euro Dollar Poland iposiada obecnie 450 pojazdw. Od 1991 roku samodzielne przedstawicielstwa wPolsce ma take Europcar
46
(oddziay w: Warszawie, Krakowie iGdasku) oraz Avis (wWarszawie, Krakowie, Gda sku, Poznaniu, Szczecinie iWrocawiu). Dziaa take kilka polskich przedsibiorstw np. Elen Rent aCar, Altour, Eurotransport. LOT Fly and Drive jest programem, na podsta wie ktrego pasaerowie LOT iEurolot mog korzysta wPolsce zwynajmu samocho dw midzynarodowej sieci National Car Rental.
1.4.6. SAMORZD GOSPODARCZY I ORGANIZACJE ZAWODOWE BRANY TURYSTYCZNEJ Podstaw prawn funkcjonowania organizacji samorzdu gospodarczego wPolsce jest ustawa oizbach gospodarczych zdnia 30 maja 1989 r. (Dz.U. nr 35, poz. 195 zpn. zm.). Samorzd gospodarczy wturystyce funkcjonuje wPolsce na dwch poziomach teryto rialnoorganizacyjnych. Oglnopolsk branow organizacj samorzdow, zrzeszajc gwnie biura podry, jest Polska Izba Turystyki PIT. Oprcz struktury centralnej po siada ona sie oddziaw wojewdzkich. Niezalenie od Polskiej Izby Turystyki, dziaaj regionalne branowe izby turystyki, grupujce podmioty turystyczne funkcjonujce wpo szczeglnych czciach kraju. Specjalistyczn organizacj samorzdu gospodarczego jest powstaa w1991 r. Izba Gospodarcza Uzdrowiska Polskie. Gromadzi ona instytucje dziaajce na terenie uzdro wisk, m.in. przedsibiorstwa uzdrowiskowe, sanatoria, rozlewnie wd mineralnych. Do gwnych celw dziaania Izby naley rozwj ipromocja uzdrowisk, reprezentowanie interesw swoich czonkw wobec organw iinstytucji krajowych izagranicznych, dzia anie na rzecz rozwoju ipowstawania nowych uzdrowisk, ksztacenie zawodowe wspe cjalnociach uzdrowiskowych, promocja uzdrowisk wkraju iza granic, uczestnictwo wpra cach legislacyjnych oraz opracowywanie standardw wzakresie uzdrowisk. Siedzib Izby jest Warszawa. Inn grup turystycznych organizacji zawodowych stanowi stowarzyszenia pilotw wycieczek iprzewodnikw turystycznych. Aktualnie funkcjonuje wkraju wiele tego typu organizacji. Nale do nich m.in.: Polskie Stowarzyszenie Pilotw Wycieczek Zagranicz nych w Warszawie, Dolnolskie Stowarzyszenie Pilotw Wycieczek Zagranicznych we Wrocawiu, Maopolskie Stowarzyszenie Pilotw Wycieczek wKrakowie, Stowarzysze nie Pilotw Wycieczek wPoznaniu, Pomorskie Centrum Pilotau iPrzewodnictwa wGdyni, Warszawskie Stowarzyszenie Przewodnikw, Polskie Stowarzyszenie Przewodnikw Wysokogrskich, Pomorska Federacja Przewodnicka, Centrum Przewodnictwa Tatrza skiego. We wrzeniu 2004 r. wPoznaniu powoano Polsk Federacj Pilotau iPrze wodnictwa,31 ktra zamierza zintegrowa rodowisko pilotw iprzewodnikw wskali ca ego kraju. Polska Izba Turystyki PIT Polska Izba Turystyki jest organizacj samorzdu gospodarczego reprezentujc inte resy gospodarcze zrzeszonych wniej podmiotw wzakresie ich dziaalnoci wdziedzinie turystyki. Izba zostaa zarejestrowana 10 stycznia 1990 r. wWarszawie na podstawie usta wy oizbach gospodarczych zdnia 30 maja 1989 r. (Dz.U. nr 35, poz. 195 zpn. zm.) iz tego tytuu ma osobowo prawn.
31) patrz: www.federationguides.pl
47
W Polskiej Izbie Turystyki zrzeszonych jest okoo 400 podmiotw wzdecydowanej wikszoci biur podry, dysponujcych okoo 2 tys. placwek handlowych. Do statutowych zada Polskiej Izby Turystyki naley: reprezentowanie interesw gospodarczych swoich czonkw, przyczynianie si do rozwoju turystyki, organizowanie dziaa iwspdziaanie wprzedsiwziciach zapewniajcych ma terialne warunki rozwoju gospodarki turystycznej oraz jej doskonalenie, podnoszenie poziomu ikultury obsugi turystw, ksztatowanie iupowszechnianie zasad etyki wdziaalnoci gospodarczej. W ramach Polskiej Izby Turystyki dziaa 7 komisji problemowych: turystyki przyjaz dowej ipromocji, ekonomicznej, inwestycji iprawa, szkole, etyki, skarg iwsppracy organizacji turystycznych, turystyki modzieowej, finansowej, turystyki wyjazdowej, trans portu ispraw midzynarodowych. Polska Izba Turystyki, jako organizacja samorzdu go spodarczego, wprowadzia system rekomendacji dla biur podry. Regionalne izby turystyczne Regionalne izby turystyczne, podobnie jak Polska Izba Turystyki, s organizacjami samorzdu gospodarczego, reprezentujcymi interesy zrzeszonych wnich podmiotw. Ograniczaj one jednak terytorialny zakres swojej dziaalnoci do poszczeglnych regio nw, wgranicach ktrych funkcjonuj. Do podstawowych zada regionalnych izb turystycznych naley: reprezentowanie iochrona interesw swoich czonkw, stwarzanie warunkw do rozwoju ipodnoszenia standardu usug turystycznych, organizowanie dziaa iwspdziaanie wprzedsiwziciach zapewniajcych do godne warunki rozwoju gospodarki turystycznej, wspdziaanie zorganami wadzy rzdowej isamorzdowej wzakresie tworzenia warunkw do rozwoju turystyki wdanym regionie, opiniowanie projektw aktw prawnych dotyczcych gospodarki turystycznej, ksztatowanie wizerunku turystycznego regionu, m.in. poprzez wspprac zme diami, promocja regionu, ksztatowanie iupowszechnianie zasad etyki wdziaalnoci gospodarczej czon kw Izby, podnoszenie poziomu ikultury obsugi klientw, integrowanie rodowiska osb prowadzcych dziaalno gospodarcz wzakresie turystyki oraz organizowanie ich spotka ocharakterze szkoleniowym, kultural nym oraz powiconych wymianie dowiadcze, denie do zrzeszenia wIzbie wszystkich podmiotw prowadzcych dziaalno gospodarcz wzakresie tury styki iinnych podmiotw, ktre zainteresowane s rozwojem turystyki. Izby mog prowadzi dziaalno gospodarcz zprzeznaczeniem wypracowanych rod kw na realizacj celw statutowych.
48
Tabela II. Regionalne izby turystyczne

Miasto
Katowice Krakw Pozna Szczecin Warszawa Bielsko-Biaa Wrocaw Nowy Scz d Lublin
Nazwa izby
Grnolska Izba Tur ystyki Krakowska Izba Tur ystyki Wielkopolska Izba Tur ystyki Zachodniopomorska Izba Tur ystyki Warszawska Izba Tur ystyki Beskidzka Izba Tur ystyki Dolnolska Izba Tur ystyki Nowosdecka Izba Tur ystyczna Izba Tur ystyki Ziemi dzkiej Regionalna Izba Tur ystyki Oddzia Regionalnej Izby Gospodarczej
Rok powstania
1991 1992 1992 1992 1994 1996 2003 1999 brak danych 1993
Liczba czonkw
60 114 102 54 93 58 92 91 ok. 40 23
rdo: L. Butowski, Organizacja turystyki wPolsce, op.cit., uzupenione
Rada Krajowa Izb Turystyki Rada powstaa w2004 r. wwyniku przeksztacenia Rady Konsultacyjnej Izb Turystyki. Porozumienie outworzeniu Rady podpisali przedstawiciele 11 organizacji iregionalnych izb turystyki Beskidzkiej Izby Turystyki, Dolnolskiej Izby Turystyki, Forum Turystyki Pomorza Zachodniego, Grnolskiej Izby Turystyki, Izby Turystyki Ziemi dzkiej, Kra kowskiej Izby Turystyki, Nowosdeckiej Izby Turystycznej, Regionalnej Izby Turystyki wLublinie, Warszawskiej Izby Turystyki, Wielkopolskiej Izby Turystyki oraz Zachodnio pomorskiej Izby Turystyki. Cele dziaania Rady okrelono jako: organizowanie itworzenie jednolitej reprezentacji turystycznego samorzdu gospodarczego na szczeblu oglnokrajowym, reprezentowanie interesw sygnatariuszy porozumienia iich czonkw wobec administracji rzdowej, samorzdu terytorialnego, organizacji oglnopolskich imidzynarodowych, inicjowanie iorganizowanie dziaa wspierajcych rozwj gospodarki turystycznej, promocji turystycznej, rozwoju imodernizacji infrastruktury turystycznej. Siedzib Rady Krajowej Izby Turystyki jest Warszawa. Stowarzyszenia agroturystyczne Stowarzyszenia agroturystyczne s lokalnymi lub regionalnymi organizacjami grupu jcymi rolnikw wiadczcych usugi turystyczne wswoich gospodarstwach. Reprezen tuj one ich interesy oraz wspomagaj dziaalno m.in. poprzez wspln promocj iszko lenia. Aktualnie dziaa wPolsce przeszo 50 lokalnych iregionalnych stowarzysze agroturystycznych. W1996 r. zostaa utworzona Polska Federacja Turystyki Wiejskiej Gospodarstwa Gocinne. Skupia ona 40 lokalnych iregionalnych stowarzysze agro turystycznych. Gwnym celem Federacji jest rozwj ipromocja turystyki wiejskiej oraz stworzenie oferty wypoczynku na wsi przy zachowaniu tosamoci kulturowej iwalorw przyrodniczych. Siedziba Federacji znajduje si wWarszawie.
49
Polskie Zrzeszenie Hoteli PZH Polskie Zrzeszenie Hoteli jest stowarzyszeniem powstaym w1962 r., reprezentujcym interesy polskiego hotelarstwa. Zrzeszenie jest czonkiem Midzynarodowego Stowarzysze nia Hoteli (International Hotel Association IHA). Siedzib PZH jest Warszawa. Wramach Zrzeszenia funkcjonuje 13 oddziaw wojewdzkich wBiaymstoku, Gdasku, Jeleniej Grze, Kielcach, Krakowie, Lublinie, odzi, Olsztynie, Opolu, Poznaniu, Toruniu, War szawie iWrocawiu. Izba Gospodarcza Polskie Zrzeszenie Hoteli Izba powstaa w2003 r. jako organizacja samorzdu gospodarczego, zrzesza obecnie przeszo 100 podmiotw prowadzcych dziaalno wzakresie usug hotelarskich. Posiada osobowo prawn idziaa na podstawie ustawy zdnia 30 maja 1989 r. oizbach gospodar czych. Siedzib Izby jest Warszawa. Polska Izba Hotelarska Izba ta powstaa w2003 r. posiada osobowo prawn idziaa na podstawie ustawy zdnia 30 maja 1989 r. oizbach gospodarczych. Siedzib Izby jest Warszawa. Polska Izba Turystyki Modzieowej Izba ta powstaa w2002 r., jako organizacja samorzdu gospodarczego reprezentujca interesy zrzeszonych wniej podmiotw wzakresie dziaalnoci turystycznej oraz interesy dzieci imodziey wsferze turystyki. Siedzib Izby jest Warszawa.
1.4.7. SPOECZNE ORGANIZACJE TURYSTYCZNE Stowarzyszenia turystyczne Oprcz organw administracji publicznej, przedsibiorstw iorganizacji samorzdu gospodarczego, wanym ogniwem wsystemie organizacyjnym turystyki wPolsce s stowarzyszenia turystyczne. Najwiksze stowarzyszenia, ktrych cele idziaalno statu towa zwizane s bezporednio zturystyk iktre dziaaj wskali oglnokrajowej, to: Polskie Towarzystwo TurystycznoKrajoznawcze, Polskie Towarzystwo Schronisk Modzieowych, Polskie Zrzeszenie Hoteli oraz Polskie Stowarzyszenie Campingu iCara vaningu. Gwnym celem dziaalnoci spoecznego sektora turystyki jest upowszechnianie tury styki, przyciganie do niej dzieci imodziey, szkolenie spoecznych kadr turystycznych, popularyzacja krajoznawstwa, organizacja itroska ostan szlakw turystycznych, rozwj turystyki kwalifikowanej itp. Std dziaalno spoeczn wturystyce cechuje system czon kostwa worganizacjach istowarzyszeniach turystycznych, system zniek za usugi wiad czone czonkom tych organizacji itp. Dziaalno spoeczna wturystyce zakada bezpatne wiadczenie pracy przez spoeczn kadr organizatorw imprezy (z ewentualnym zwrotem kosztw przejazdw, zakupionych materiaw itp.), co obnia znacznie koszty imprez tu rystycznych. Pozwala to organizowa turystyk tani, ale na wysokim poziomie jakocio wym. Przyjmuje si zasad, e zysk osignity przez organizacj spoeczn wzasadniczej czci powinien zosta przeznaczony na jej cele statutowe.
50
Polskie Towarzystwo TurystycznoKrajoznawcze Polskie Towarzystwo TurystycznoKrajoznawcze (PTTK) powstao w1950 roku wwy niku poczenia Polskiego Towarzystwo Tatrzaskie oraz Polskiego Towarzystwa Krajo znawczego. Jest spadkobierc majtku oraz tradycji idorobku ideowego obu tych towa rzystw. Jest czonkiem organizacji midzynarodowych, m.in. Alliance Internationale de Tourisme, Naturfreunde Internationale. Polskie Towarzystwo TurystycznoKrajoznawcze to najwiksza turystyczna organizacja spoeczna wPolsce, dziaajca jako stowarzyszenie; posiada osobowo prawn. Terenem jego dziaalnoci jest obszar Polski, asiedzib jego wadz naczelnych Warszawa. Jednostkami organizacyjnymi PTTK s oddziay, koa ikluby, atake jednostki spe cjalistyczne. Oddziay PTTK, jako terenowe jednostki towarzystwa, posiadaj osobowo prawn, akoa ikluby wchodz wich skad. Na pocztku 2005 r.31 dziaao 340 oddziaw PTTK (m.in. wpowiatach, miastach, gminach, zakadach pracy, szkoach, Wojsku Pol skim, rodowisku akademickim) grupujcych ponad 3 tys. k iklubw, zrzeszajcych okoo 70 tys. czonkw. Oddziay mog tworzy komisje, rady izespoy, stosownie do istniej cych potrzeb izainteresowa czonkw PTTK. Mog one take tworzy jednostki progra mowe iregionalne, jak rwnie prowadzi dziaalno gospodarcz. Jednostkami specjalistycznymi PTTK s: Centralny Orodek Turystyki Grskiej wKrako wie (wraz zCentraln Bibliotek Grsk) oraz Centrum Fotografii Krajoznawczej wodzi. Przy Zarzdzie Gwnym dziaa Centralna Biblioteka PTTK. Towarzystwo prowadzi rwnie 16 muzew regionalnych itematycznych oraz dysponuje ponad 180 obiektami turystycznymi (m.in. schroniskami, domami wycieczkowymi, kempingami, stanicami wodnymi). Polskie Towarzystwo Schronisk Modzieowych PTSM Polskie Towarzystwo Schronisk Modzieowych powstao w1926 r. jako trzecia na wiecie organizacja tego typu. Jego utworzenie zwizane byo zrozpoczt wtym roku akcj rozwoju schronisk modzieowych. PTSM jest czonkiem Midzynarodowego Towarzystwa Schronisk Modzieowych (International Youth Hotel Federation). Posiada osobowo prawn. Jego siedzib jest Warszawa. Liczba czonkw stowarzyszenia wynosi okoo 260 tysicy, zczego 90% to modzie szkolna. Wstrukturach PTSM dziaa 1700 k szkolnych. Wanym zadaniem PTSM jest prowadzona od 1962 r. akcja przygotowywania tzw. tras typowych PTSM, czyli szlakw wykorzystujcych sie schronisk modzieowych (obecnie 131 obiektw caorocznych ponad 8 tys. miejsc noclegowych i441 sezonowych). W1995 r. zorganizowano 120 tras typowych. PTSM umoliwia polskim turystom zrzeszonym wtej organizacji korzystanie zbazy schronisk modzieowych wkilkudziesiciu krajach wiata. Towarzystwo jest czonkiem Midzynarodowej Federacji Schronisk Modzieowych. Polska Federacja Campingu iCaravaningu PFCC Polska Federacja Campingu iCaravaningu jest dobrowolnym zrzeszeniem osb fizycz nych dziaajcych na rzecz rozwoju turystyki campingowej icaravaningowej. Federacja powstaa w1964 r. Obecnie zrzesza 240 kempingw, ocznej liczbie 64 tysicy miejsc. PFCC grupuje ponadto kluby caravaningowe oraz czonkw indywidualnych. Polska Fe
32) rdo: www.pttk.pl
51
deracja Campingu iCaravaningu jest od 1965 r. czonkiem Midzynarodowej Federacji Campingu iCaravaningu (International Federation of Camping and Caravaning FICC). Siedzib Federacji jest Warszawa. Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej zostao powoane w1957 r. wcelu propa gowania rnych form aktywnego wypoczynku, wtym turystycznych form rekreacji ru chowej. Zrzesza ogniska Towarzystwa zcaego kraju. TKKF organizuje wiele imprez tu rystyki kwalifikowanej, takich jak: rajdy piesze, rowerowe, konne, spywy kajakowe oraz wycieczki iobozy turystyczne. 1.4.8. ORGANIZACJE STUDENCKIE, MODZIEOWE, RELIGIJNE, NAUKOWE, SPORTOWE IINNE Najwaniejszymi organizacjami studenckimi wykorzystujcymi turystyk jako rodek do realizacji swoich celw statutowych s organizacje samorzdu studenckiego: Niezalene Zrzeszenie Studentw iZrzeszenie Studentw Polskich skupiaj one modzie studiujc. Jednym zich zada jest organizacja imprez turystycznych dla rodowiska akademickiego. Wrd organizacji modzieowych idziecicych dziaajcych wzakresie turystyki najwa niejszymi s Zwizek Harcerstwa Polskiego oraz Zwizek Harcerstwa Rzeczypospolitej. Wanym ich zadaniem jest coroczna akcja obozowa organizowana dla dzieci imodziey wwieku szkolnym. rodowiskow organizacj skupiajc modzie wiejsk jest Zwizek Modziey Wiejskiej, ktry rwnie wykorzystuje imprezy turystyczne jako rodek do reali zacji swoich celw statutowych (prowadzi wasne biuro turystyczne TAU). Dziaalno tury stycznokrajoznawcza jest wanym rodkiem do realizacji celw pedagogicznych wprocesie nauczania dzieci imodziey. Dlatego te treci krajoznawcze powinny stanowi cz pro gramw szk podstawowych irednich. Zt myl wniektrych szkoach funkcjonuj koa krajoznawczoturystyczne oraz klasy autorskie oprofilu turystycznokrajoznawczym. Do realizacji swoich celw statutowych rne formy turystyki wykorzystuj rwnie oglnokrajowe iregionalne organizacje naukowe, popularnonaukowe oraz branowe. Nale do nich m.in. takie stowarzyszenia, jak np.: Polskie Towarzystwo Geograficzne, Polskie Towarzystwo Lene, towarzystwa mionikw okrelonych ziem iregionw, jak rwnie organizacje ekologiczne. Organizacj imprez turystycznych zajmuj si te niektre zwizki sportowe, np. Pol ski Zwizek Narciarski, Polski Zwizek Alpinizmu (sam alpinizm jest sportem), Aeroklub Polski, Automobilklub Polski, Polski Zwizek Jedziecki, Polski Zwizek Kajakowy, Pol ski Zwizek Towarzystw Wiolarskich, Ludowe Zespoy Sportowe, Zwizek eglarski, Polski Zwizek Kolarski, Polski Zwizek Motorowy, Polski Zwizek Wdkarski itp., atake Liga Obrony Kraju, Liga Ochrony Przyrody iPolski Zwizek owiecki. Aktywno na polu organizacji wyjazdw zdziemi, modzie oraz osobami dorosy mi, przejawiaj te organizacje religijne, dziaajce najczciej przy parafiach lub duszpaster stwach rodowiskowych. Nale do nich m.in. Ruch wiatoycie, Duszpasterstwo Aka demickie oraz rne ruchy odnowy religijnej. Dziaalno turystyczna organizowane jest albo na zasadach tzw. samopomocy spoecznej, albo poprzez wyspecjalizowane agendy turystyczne (np. Kocielna Agencja Pielgrzymkowa Nomada zWarszawy, Biuro Turystyczne Palloty nw czy prnie dziaajce Diecezjalne Biuro Pielgrzymkowe wPorbce Uszewskiej koo Tarnowa). W Episkopacie Polski dziaa Rada ds. Migracji, Turystyki iPielgrzymek, aprzy
52
niektrych kuriach biskupich funkcjonuj wydziay lub referaty ds. pielgrzymek. Koci, gwnie katolicki, organizuje pielgrzymki, oazy oraz kolonie iobozy dla dzieci imodziey. Organizacj turystyki zajmuje si te Stowarzyszenie Wsplnota Polska, ktre oprcz obsugi przyjazdw Polonii oraz organizacji wyjazdw Polakw za granic prowadzi take niektre hotele (np. Dom Polonii wPutusku). Wan rol odgrywaj organizacje dbajce obezpieczestwo uprawiania turystyki wg rach inad wod. S to: Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe WOPR Jest organizacj powsta w1962 r., jej tradycje jednak sigaj XIX w. Celem dziaania WOPR jest czuwanie nad bezpieczestwem ycia izdrowia ludzkiego na wodach rdldo wych imorskich wodach przybrzenych. Jest czonkiem International Lifesaving Federation. Tatrzaskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe TOPR Tatrzaskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe istnieje od 1909 r., od 1952 r. jako grupa tatrzaska GOPR. Wyodrbnio si zGrskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego w1991 r. ireaktywowao swoj samodzieln dziaalno. Jego celem jest niesienie pomocy turystom wsytuacjach zagroenia ycia izdrowia na obszarze Tatr iPodhala. Jest czonkiem IKARCISA, organizacji zrzeszajcej suby ratownictwa grskiego zcaego wiata. Grskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe GOPR Jest organizacj powsta w1952 r. jako rozszerzenie dziaalnoci TOPR na wszystkie gry Polski, nastpc Tatrzaskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Czonek mi dzynarodowych organizacji ratownictwa grskiego IKR iCISA. Grskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe jest stowarzyszeniem kultury fizycznej oza sigu oglnokrajowym zarejestrowanym wSdzie Rejonowym wKrakowie. Terenem dzia ania jest obszar Rzeczypospolitej Polskiej ze szczegowym uwzgldnieniem regionw grskich ipoza granicami kraju. Dziaa na podstawie Ustawy okulturze fizycznej zdnia 18 stycznia 1996 r. oraz Rozporzdze Rady Ministrw zdnia 6 maja 1997 r. wsprawie okrelania warunkw bezpieczestwa osb przebywajcych wgrach, pywajcych, k picych si iuprawiajcych sporty wodne iszczegowego zakresu obowizkw iupraw nie specjalistycznych organizacji ratowniczych oraz wysokoci wiadcze przysuguj cych ratownikom grskim iwodnym. GOPR swoje zadania statutowe niesienie pomocy wgrach ludziom, ktrych zdrowie lub ycie jest zagroone, zapobieganie wypadkom wg rach oraz ochrona rodowiska grskiego realizuje poprzez 7 grup regionalnych, tj.: Grupa Beskidzka, Grupa Bieszczadzka, Grupa Jurajska, Grupa Karkonoska, Grupa Krynicka, Grupa Podhalaska, Grupa WabrzyskoKodzka. Obszar, jaki zabezpiecza GOPR, to pasma gr polskich od Karkonoszy poprzez Wyyn KrakowskoCzstochowsk do Bieszczad, ocz nej powierzchni 20 410 km2. To 7 200 km szlakw turystycznych i425 urzdze narciar skich. GOPR zatrudnia 61 ratownikw etatowych, awspomaga ich 1 078 ratownikw, ochot nikw i298 kandydatw na ratownikw. 1.4.9. SEKTOR SOCJALNY OBSUGI RUCHU TURYSTYCZNEGO Do tej grupy organizatorw turystyki zaliczy trzeba przede wszystkim Fundusz Wcza sw Pracowniczych, zakady pracy, zwizki zawodowe, niektre ministerstwa (np. Mini
53
sterstwo Obrony Narodowej, dysponujce sieci orodkw wczasowych ipensjonatw wnajbardziej atrakcyjnych regionach kraju), Orodki Sportu iRekreacji, szkoy oraz kura toria owiaty iwychowania. Najwiksze znaczenie ze wzgldu na skal dziaalnoci maj zakady pracy. Usta wa ozakadowym funduszu socjalnym wdalszym cigu nakada na pastwowe zakady pracy obowizek organizowania orazdofinansowania turystyki iwypoczynku dla swoich pracownikw iich rodzin. Biorc pod uwag liczb obsuonych osb, zakady pracy s wdalszym cigu najwikszym organizatorem turystyki wPolsce. Dysponuj ponad po ow caej bazy noclegowej wnajatrakcyjniejszych regionach kraju. Wostatnim okresie wiele zakadw pracy organizujcych turystyk socjaln urynkowio swoj ofert. Najcz ciej przejawia si to wrezygnacji zdofinansowa uczestnictwa lub obnianiu jej skali, rzadziej we wprowadzeniu penej odpatnoci za usugi. Wniektrych duych zakadach pracy, posiadajcych rozbudowan baz wczasow, wyodrbniono specjalistyczne przed sibiorstwa usug socjalnych, wiadczcych usugi na zasadach rynkowych. Przez dugi czas najwikszym organizatorem turystyki socjalnej wPolsce by Fundusz Wczasw Pracowniczych. Ostatnio zmieni si jednak status oraz charakter dziaalnoci tej organizacji. Aktualnie FWP jest samodzieln jednostk organizacyjn wpostaci spki zo.o. OPZZ. Gwnym celem dziaalnoci Funduszu jest organizacja wczasw gwnie dla eme rytw irencistw (dotacje ZUS iFunduszu Ochrony Niepenosprawnych). Wrd organizatorw turystyki naley wymieni take szkoy oraz kuratoria owiaty iwychowania, ktre zajmuj si organizacj wypoczynku dzieci imodziey. Otrzymuj na ten cel rodki zbudetu pastwa, przeznaczajc je gwnie na kolonie iobozy, aw nie ktrych regionach kraju (o duym skaeniu rodowiska) rwnie na tzw. zielone szkoy. W pewnym sensie do niekomercyjnych organizatorw turystyki naleaoby zaliczy take jednostki komunalne np. OSiRy, ktre, nawet jeli nie powouj wasnych biur turystycznych (a czyni tak wiele OSiRw), to licz si na rynku ze wzgldu na fakt, e oprcz obiektw sportowych irekreacyjnych, dysponuj te pewn iloci obiektw noc legowych.
1.4.10. PODSUMOWANIE Polski rynek turystyczny jest jeszcze stosunkowo mody, rozdrobniony, niestabilny isabo zorganizowany. Oprcz polskiego Orbisu, dziaa na nim czterech duych zagra nicznych organizatorw, ktrzy posiadajc doskonae zaplecze kapitaowe iorganizator skie oraz dziaajc na zasadach globalnych, wyranie dominuj na naszym rynku. Jednym ze skutecznych sposobw obrony przed zagraniczn konkurencj iekspansj wielkich po nadnarodowych koncernw jest konsolidacja polskiej brany turystycznej, czenie kapita w, moliwoci organizacyjnych, promocyjnych itp. Uregulowanie kwestii podatkowych iinnych aspektw dziaalnoci finansowej oraz konsolidacja polskich firm turystycznych wydaj si by podstawowymi warunkami tego, aby polski rynek turystyczny nie zosta cakowicie zdominowany przez kapita zagranicz ny. Du rol wtym wzgldzie ma do odegrania turystyczny samorzd gospodarczy, ktry reprezentujc interesy polskiej brany turystycznej, musi podj dziaania majce na celu ekspansj zachodnich koncernw.
54
Schemat 7. Organizacja turystyki w Polsce
rdo: L. Butowski, Organizacja turystyki w Polsce, WM, WarszawaLublin 2004.

Kompedium Pilota Wycieczek

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kompedium Pilota Wycieczek

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

Kompendium pilota wycieczek

PROKSENIA Krakw 2005

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

1. PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

Schemat nr 1. Turystyka na tle caoksztatu zjawisk ruchliwoci przestrzennej

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

1.1. DEFINICJE I KRYTERIA KLASYFIKACJI PODRNYCH STOSOWANE W MIDZYNARODOWYM RUCHU TURYSTYCZNYM

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

1.2. ORGANIZACJA I FUNKCJONOWANIE WSPCZESNEGO RYNKU TURYSTYCZNEGO

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

22) Nieco mniej w przypadku sprzeday innych usug.

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

1.3. POLITYKA TURYSTYCZNA PASTW I SYSTEMY ZARZDZANIA TURYSTYK

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

Tabela I. NTO iNTA wwybranych krajach Europy

Narodowa Administracja Turystyczna (Ministerstwo)

Narodowa Organizacja Turystyczna

rdo: Z. Kruczek, B. Walas, Promocja i informacja turystyczna, Proksenia, Krakw 2003.

1.4. ORGANIZACJA TURYSTYKI W POLSCE24

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

Schemat 5. Biura podry wg wojewdztw w2004 r.

rdo: Dane Instytutu Turystyki, http://www.intur.com.pl/biura_podrozy.htm

Schemat 6. Biura podry wg form wasnoci w2003 r.

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Instytutu Turystyki

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

KOMPENDIUM PILOTA WYCIECZEK

PRZEMYS TURYSTYCZNY W POLSCE I NA WIECIE

Tabela II. Regionalne izby turystyczne

rdo: L. Butowski, Organizacja turystyki wPolsce, op.cit., uzupenione