Iwona i Lech Cielakowie

Sprawdzian szstoklasisty Jak to napisa?

Poradnik dla kadego ucznia
Autorzy: Iwona Cielak, absolwentka Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu; nauczycielka jzyka polskiego w Zespole Szk nr 7 w Toruniu; autorka Nowego szkolnego sownika ortograficznego. Lech Cielak, absolwent Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu; nauczyciel jzyka polskiego i sztuki w Gimnazjum w Cierpicach k. Torunia. Autorzy wsplnie wydali rwnie: Egzamin gimnazjalny. Jak to napisa? Poradnik dla kadego ucznia, Egzamin gimnazjalny. Jak to odczyta? Lektury obowizkowe w gimnazjum, Egzamin gimnazjalny. Jak to zrozumie? Poradnik dla kadego ucznia.

Redaktor wydania:

Zdzisaw Gowacki
Recenzja i korekta:

Beata Zasada
Redakcja techniczna, opracowanie graficzne, amanie i przygotowanie do druku:

Robert Ciechanowski, RC PRO

Projekt okadki:

rcpro@rc-pro.eu

Mirosaw Godkowski, Zdzisaw Gowacki

Ksika Sprawdzian szstoklasisty. Jak to napisa? jest zbiorem opracowa wikszoci form wypowiedzi omawianych i stosowanych w szkole podstawowej. Zawiera dokadne informacje o kadej z form, szczegowe wskazwki dotyczce pracy nad redagowaniem tekstu, a take przykady wypowiedzi z zaznaczonymi najistotniejszymi dla niej elementami. Ponadto w ksice zostay zawarte kryteria oceniania wraz z punktacj dla wszystkich opisanych w niej rodzajw wypowiedzi. Sprawdzian szstoklasisty. Jak to napisa? pomoe kademu uczniowi w doskonaleniu umiejtnoci wypowiadania si w dowolnej formie, a take pozwoli dobrze przygotowa si do sprawdzianu szstoklasisty.

Copyright by Oficyna Wydawnicza Tutor

Wydanie III. Toru 2009 r. Oficyna Wydawnicza Tutor 87-100 Toru, ul. Warszawska 14/2, tel./fax (0-56) 65-999-55 Wysykowa Ksigarnia Internetowa: www.tutor.edu.pl Druk i oprawa: Toruskie Zakady Graficzne Zapolex Sp. z o.o.

Spis treci
Zamiast przedmowy Charakterystyka Instrukcja Kartka pocztowa List Notatka Ogoszenie (zawiadomienie) Opis Opowiadanie Plan Podzikowanie Przepis/przepisy (regulamin) Recenzja Reklama Sprawozdanie Streszczenie Telegram Zaproszenie yczenia wiczenia 4 5 10 13 15 21 25 27 38 44 47 49 52 56 58 62 65 68 71 73

Zamiast przedmowy
Po przeczytaniu poradnika autorstwa Iwony i Lecha Cielakw pt. Sprawdzian szstoklasisty. Jak to napisa? pomylaam: Jake atwo dzi si uczy!. Poradnik zawiera opracowanie wszystkich wskazanych w standardach dla szkoy podstawowej form wypowiedzi (instrukcji, kartki pocztowej, listu prywatnego i oficjalnego, notatki, ogoszenia, rnych form opisu, opowiadania, przepisu, sprawozdania, zaproszenia), a nawet poszerza ten zakres o charakterystyk, plan, podzikowanie, recenzj, reklam, streszczenie, yczenia. Ksika przeznaczona jest przede wszystkim dla uczniw, ale moe stanowi rwnie pomoc dla nauczycieli czy rodzicw szczeglnie zaangaowanych w edukacj swoich dzieci. Opracowane w poradniku formy wypowiedzi uoone s w kolejnoci alfabetycznej. W kadej z nich znajdziemy: oglne informacje o danej formie wypowiedzi, wskazwki dla piszcego, przykadowe teksty, kryteria oceny. Czytelna, jednolita konstrukcja kadego omwienia stanowi zapewne due uatwienie w korzystaniu z ksiki. Niewtpliw zalet poradnika jest prosty, rzeczowy jzyk. Ucze znajdzie tu tylko najwaniejsze informacje przekazane w bardzo zrozumiay sposb. Wskazwki dla piszcego formuowane s w 2 os. lp., co niewtpliwie uatwia komunikacj. Czytajc je, ucze natknie si na wiele wanych informacji praktycznych. Autorzy przy okazji formuowania wskazwek podaj sownictwo, przydatne wyraenia, zwroty. Czasem, jak przy opowiadaniu, bardzo obszerne, co stanowi due uatwienie dla piszcego. W tego rodzaju poradnikach zamieszczanie przykadowych tekstw jako ilustracji przedstawionych wczeniej informacji teoretycznych nie jest niczym nowym. W Jak to napisa? ucze znajdzie zaznaczone w tekstach i wyszczeglnione na apli elementy ich struktury. Kad teoretyczn wskazwk bdzie wic mg zweryfikowa w praktyce. Poza tym zamieszczone w ksice przykady s naprawd ciekawe: odwouj si do znanych szstoklasicie lektur, sytuacji yciowych bliskich odbiorcom, czasem zawieraj cenne rady czy wskazwki dotyczce postpowania w okrelonych sytuacjach. Przemycony w ten sposb delikatny dydaktyzm wpywa na ksztatowanie waciwych postaw wobec otoczenia u nastoletniego odbiorcy. Kolejnym niewtpliwym atutem jest aktualno poradnika. Mam tu na myli nie tylko celne wpisanie si w potrzeby ucznia, ale rwnie fakt, e mody czowiek niejednokrotnie ma okazj si o tym przekona, czytajc np. recenzj filmu Mj brat niedwied czy znajdujc wzmianki o adresie mailowym jako moliwej formie kontaktu podawanej w ogoszeniu. Ponadto autorzy poradnika zamiecili w nim jednolite, czytelnie sformuowane kryteria oceny omwionych form wypowiedzi. Kolejna bardzo trafna decyzja, gdy wspczesna szkoa nie moe dobrze funkcjonowa bez kryterialnego oceniania. Powinni je stosowa nauczyciele, powinni je zna uczniowie i ich rodzice. Dmy do tego, by nasz ucze mia wiadomo, e jego praca oceniana jest na kilku paszczyznach, a brak sprawnoci w zakresie ortografii i interpunkcji nie dyskwalifikuje go jeszcze jako mylcego, oczytanego modego czowieka. Ucze szkoy podstawowej, ktry signie po poradnik Iwony i Lecha Cielakw Jak to napisa?, na pewno nie poczuje si rozczarowany. Moe te na pytanie: Czy nauka moe by przyjemna? odpowie twierdzco...

Beata Zasada
Recenzentka jest egzaminatork Okrgowej Komisji Egzaminacyjnej w Gdasku, przewodniczc zespou egzaminatorw w Toruniu. Pracuje jako nauczycielka jzyka polskiego w Zespole Szk nr 7 w Toruniu.

Charakterystyka
Charakterystyka jest niejednorodn form wypowiedzi. Zawiera w swej strukturze zarwno elementy opisu, jak i opowiadania. Celem charakterystyki jest przedstawienie, zanalizowanie (wyodrbnienie i podanie najwaniejszych cech) i zinterpretowanie (okrelenie, ocena pozytywnych i negatywnych cech, zachowa) postaci. Naley w niej uwzgldni: przedstawienie postaci, jej wygld zewntrzny, cechy charakteru i osobowoci (temperamentu), cechy psychiki, a take zainteresowania, pogldy, stosunek do otoczenia.
Uwaga!

Charakterystyka nie powinna by sporzdzana wedug jednego schematu kada posta wymaga indywidualnego sposobu prezentacji. Bardzo wanym elementem pracy nad charakterystyk jest wczeniejsze zebranie jak najwikszej iloci informacji o prezentowanej postaci. Informacje te musz by posegregowane w odpowiednie grupy (osobno cechy charakteru, psychiki, zachowania itd.) i poddane selekcji naley oddzieli to, co najwaniejsze, od tego, co dla prezentacji postaci jest mniej wane. Po tych czynnociach mona przystpi do sporzdzania charakterystyki.

Rodzaje charakterystyki
Ze wzgldu na to, kogo charakteryzujemy, wyrniamy charakterystyki:
l l l

indywidualn (prezentacja jednej postaci); zbiorow (prezentacja jakiej grupy ludzi, rodowiska spoecznego); porwnawcz (zestawienie przynajmniej dwch postaci w celu ukazania rnic i podobiestw).

Charakterystyka moe by rwnie:

l

bezporednia piszemy wprost o wygldzie i cechach charakteru postaci, np. Robinson atwo nawizywa kontakty z innymi ludmi. By miay, uczciwy, troch atwowierny. Przeciwstawi si woli rodzicw, ktrzy nie chcieli, aby zgin tak, jak jego bracia. Wybra morze, dziki czemu przey najbardziej niesamowit przygod ycie na bezludnej wyspie. Byo to jednak moliwe tylko dlatego, e posiada wiele bardzo wartociowych cech, a przede wszystkim potrafi zachowa pogod ducha i nigdy nie traci nadziei.

porednia ukazujemy posta poprzez zaprezentowanie jej otoczenia (pokoju, w ktrym mieszka, miejsca pracy), sposobu zachowania wobec innych, jzyka, jakim mwi (np. gwara podhalaska), np. Na jego biurku zawsze leay jakie kartki porzucane w nieadzie, a take owki, dugopisy, kolorowe flamastry. Na pce nad biurkiem ksiki rozmaitej gruboci pitrzyy si niedbale uoonymi stosami, jakby co chwil kto si-

Jak to napisa?

ga to po jedn, to po drug, a pniej szybko odkada, nie zwracajc ju wikszej uwagi, gdzie j umieszcza.
l

statyczna posta jest ukazana jako swoisty model, wzr posiadajcy cechy podane (posta idealna) lub jest to posta o niezmiennym charakterze, zachowaniu itp.; dynamiczna przedstawiamy kogo konkretnego, kogo osobowo ulega rozwojowi, zmianie.

Piszc charakterystyk:
u u u

zbierz wszystkie moliwe informacje o postaci, dokonaj ich uporzdkowania i wybierz te najistotniejsze dla scharakteryzowania postaci; wybierz taki rodzaj charakterystyki, ktry najlepiej pozwoli ukaza posta; sporzd plan charakterystyki uwzgldniajcy: wygld zewntrzny postaci, temperament (pogodny, gwatowny, miy, ktliwy itp.), cechy charakteru (silny, saby, odwany, tchrzliwy, szlachetny, podstpny, pracowity, leniwy itp.), psychik (marzyciel, zagubiony, pewny siebie, zamknity w sobie, otwarty, szybko nawizujcy kontakty, egocentryk, ciekawy wiata itp.), cechy intelektualne (zainteresowania, zdolnoci, umiejtnoci, wiedza itp.), postaw moraln lub wiatopogld (system wartoci, ktrym kieruje si posta w yciu), przykady zachowa lub sytuacji obrazujcych cechy postaci, wasn ocen bohatera, podsumowanie ukazujce oglne wartoci reprezentowane przez posta (Co odbiorcy moe da poznanie postaci, jego losw? Jakie wnioski poyteczne dla czytelnika mona wycign z charakterystyki tej postaci?);

pamitaj, by na pocztku zaprezentowa posta, zaczynajc na przykad od sw: Jednym z bohaterw ksiki X jest...; W ksice Y ukazane jest rodowisko uczniowskie w XIX wieku;
Uwaga!

Po zaprezentowaniu postaci wskazane jest podanie uzasadnienia jej wyboru, potrzeby jej charakteryzowania.
u u u

stosuj sownictwo oceniajce, charakteryzujce, a take porwnania i zwizki frazeologiczne; przedstawiane cechy postaci staraj si uzasadni odpowiednimi przykadami zachowa, sytuacji z jej udziaem; unikaj schematu kompozycji charakterystyki; poszczeglne cechy, elementy osobowoci musz by prezentowane w kolejnoci uzalenionej od osobowoci postaci, tego, co jest w niej najbardziej wyraziste; zadbaj o poprawno i estetyk wypowiedzi.

Charakterystyka

Przykad 1.

Sta Tarkowski to gwny bohater znanej powieci Henryka Sienkiewicza pt. W pustyni i w puszczy. Chopiec urodzi si i wychowa w Afryce, mieszka w Port-Saidzie, ale dziki ojcu zawsze czu si Polakiem. To wanie ojciec, w przeszoci uczestnik powstania styczniowego, a obecnie inynier pracujcy przy budowie Kanau Sueskiego, wpaja synowi mio do kraju przodkw. Dla Stasia by on wzorem patrioty i prawdziwego mczyzny. Matka chopca pochodzia z Francji i zmara przy jego narodzinach. Stasia poznajemy w ksice jako czternastoletniego chopca o jasnych wosach i niebieskich oczach. Bohater powieci by dobrze zbudowany, wyszy ni rwienicy, silny i wysportowany. Doskonale pywa, wietnie jedzi konno i celnie strzela. Zna jzyk angielski, francuski, czciowo arabski i oczywicie jzyk polski. Zawsze by zainteresowany tym, co dziao si dookoa, rwnie sytuacj polityczn wczesnej Afryki. Wykazywa rwnie znajomo geografii, przyrody i kultury. Uczy si pilnie i osiga dobre wyniki w nauce. Kad woln chwil spdza nad Nilem lub nad wodami Kanau Sueskiego. Sta by nie tylko zdolny i energiczny, ale odznacza si wyjtkow dzielnoci. Sw odwag udowodni wielokrotnie. Mia przy tym skonno do zbytniej pewnoci siebie i lubi si chwali. Czsto podkrela, e jest ju prawie dorosym mczyzn. I rzeczywicie, chopiec w sytuacjach trudnych potrafi zdoby si na czyny bohaterskie, pene ryzyka i powicenia. Potrafi stan oko w oko z lwem, a nawet zabi swoich przeladowcw. Zawsze stara si przezwycia trudnoci, jakie wraz z Nel spotyka w czasie wdrwki. W wielu sytuacjach Sta wykaza si take du zaradnoci i pomysowoci. Ju na pocztku porwania chcia zostawi lady wyrzuci rkawiczki, wiedzc, e ojcowie bd ich szuka. Pniej kilkakrotnie prbowa uciec z Nel, a w czasie drogi przez sawann doskonale radzi sobie z rnymi niebezpieczestwami i problemami. Jeszcze jedn cech charakteru chopca bya czuo i opiekuczo, jak wykazywa wobec Nel. By gotowy powici dla niej wszystko. W czasie drogi przez pustyni nie dopuci, aby j uderzono, a pniej zawsze dba, by dziewczynka nie bya godna i spragniona. Wielkim dramatem i wyzwaniem, ktremu sprosta, bya dla chopca choroba jego towarzyszki. Sta mia jednak nie tylko zalety, ale i wady. Czasami bywa troch zarozumiay i zbyt pewny siebie, ale uwaam, e wynikao to z jego modego wieku. Bohater powieci Henryka Sienkiewicza bardzo mi zaimponowa mstwem i zaradnoci w trudnych sytuacjach. Podobao mi si rwnie to, e by dobry dla sabszych i opiekuczy w stosunku do swojej towarzyszki. Jednak jest to przede wszystkim posta z ksiki przedstawiajcej wydarzenia sprzed ponad stu lat. Dzi wiat wyglda inaczej i ycie chopcw te jest inne. Mimo tego trzeba przyzna, e czytajc powie W pustyni i w puszczy, wci moemy si od Stasia wiele dobrego nauczy.

Przedstawienie postaci. Podstawowe informacje o postaci i sytuacji, w jakiej si znajduje.

Wygld zewntrzny.

Umiejtnoci i zainteresowania bohatera.

Przedstawienie cech charakteru i psychiki postaci.

Przykady zachowa potwierdzajce cechy charakteru.

Cechy charakteru. Przykad wydarzenia potwierdzajcy cech charakteru.

Wasna ocena postaci. Oglny wniosek wynikajcy z analizy postaci. Wniosek kocowy.

Jak to napisa?

Przykad 2.

Pani Joanna Sadowska jest nauczycielem jzyka polskiego. Pracuje w naszej szkole dopiero od trzech lat. Mimo to wszyscy uczniowie bardzo j lubi i darz duym zaufaniem. Pani Joasia jest szczup blondynk w rednim wieku. Ma proste wosy, ktre zwykle nosi upite w kok. Jej twarz ma bardzo agodne rysy. Niebieskie, pogodne oczy i czsto pojawiajcy si umiech sprawiaj, e pani Joasia wzbudza w uczniach sympati. Ubiera si skromnie i do tradycyjnie, ale zawsze dba o elegancj. Lubi nosi drobn biuteri. Nasza polonistka jest osob pogodn i mi, ale te wymagajc i zdecydowan. Pracujc z uczniami, zawsze mobilizuje ich do aktywnego i samodzielnego rozwizywania zada, lecz nie czyni tego gwatownie. Stara si, aby ucze rozumia to, co musi wykona, i prbuje go do tego zachci. Czsto wykazuje du cierpliwo. Charakterystyczn cech pani Joasi jest umiejtno szybkiego nawizywania kontaktu z innymi osobami. Jest otwarta i szczera, co nie zawsze jest przyjemne dla tych, ktrzy prbuj co ukry. Wielokrotnie zdarzay si takie sytuacje, w ktrych nasza polonistka upomniaa kogo lub wytkna niestosowne zachowanie. Nie zwracaa przy tym uwagi na to, czy dany ucze jest prymusem czy sabeuszem, ani te jak ma opini. Jest nauczycielem sprawiedliwym. Cennymi cechami tej nauczycielki s rwnie pomysowo i poczucie humoru. Na lekcjach jzyka polskiego duo si dzieje. Czsto przygotowujemy krtkie scenki teatralne lub inscenizacje fragmentw omawianych lektur. Bawimy si w reyserw, scenografw, a czasami jestemy te choreografami lub malarzami. Niektre sytuacje s bardzo mieszne i wszyscy razem z pani wietnie si bawimy. Zainteresowania pani Joasi zwizane s gwnie z literatur i kultur. Za kadym razem, gdy uczniowie pytaj o co, co dotyczy literatury, filmu, teatru czy malarstwa, zawsze otrzymuj wyczerpujc odpowied. S jednak dziedziny, ktrymi si nie interesuje lub ktrych nie lubi, a do czego si przyznaje. Tak dziedzin jest na przykad informatyka. Nasza pani czsto mwi, e potrafi korzysta z komputera, ale nie czyni tego z przyjemnoci. Uwaam, e pani Joanna Sadowska jest nie tylko dobrym nauczycielem, ale te dobrym czowiekiem. Lubi to, co robi, i swj zawd wykonuje z pasj. Szanuj j i mam do niej zaufanie. Ciesz si, e wanie ona uczy mnie jzyka polskiego.

Charakterystyka

Kryteria oceny CHARAKTERYSTYKA

Sprawdzana czynno Zakres Ucze: zrozumienie tematu pisze tekst w peni zgodny z tematem; odpowiednio dobiera postaci trafnie dobiera przykady przedstawia posta charakterystyczne cechy formy wypowiedzi opisuje wygld zewntrzny postaci nazywa i uzasadnia cechy charakteru, usposobienia itp. formuuje ocen postaci, wnioski, opinie kompozycja poprawno jzykowa ortografia i interpunkcja estetyka pisze tekst o trjdzielnej kompozycji; pisze tekst spjny i logicznie uporzdkowany przestrzega poprawnoci jzykowej (dopuszczalne 3 bdy) przestrzega regu ortograficznych (dopuszczalne 3 bdy ortograficzne) przestrzega poprawnoci interpunkcyjnej (dopuszczalne 3 bdy) stosuje akapity, odstpy, marginesy; pisze czytelnie Liczba punktw 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1