Wykonaa: aneta Bokuniewicz Pedagogika specjalna / pedagogika wspierajca uczniw ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

STRUKTURA BADAWCZA
1. Cel oraz przedmiot bada Prac magistersk naley rozpocz od podjcia i okrelenia tematu. Owy temat moe by rozwiniciem pracy proseminaryjnej czy seminaryjnej, moe take wynika z bada prowadzonych przez okrelony zakad uczelni bd zesp badawczy. Temat pracy nie moe by szczegowy, powinien by na tyle oglny, aby magistrant mg naleycie opanowa niezbdne minimum pimiennictwa, wykona i opracowa badania oraz osign najwaniejszy cel czyli napisa prac. (W. Dutkiewicz: Praca magisterska Przewodnik metodyczny dla studentw pedagogiki, Dom Wydawniczy Strzelec , Kielce 1996, s. 29-30.) Z. Skorny uwaa, e ustalajc temat pracy naley okreli jej zakres. Moe on by szeroki lub wski. W przypadku szerokiego ujcia temat informuje, e prowadzone badania dotycz bardzo licznej klasy procesw lub zjawisk. Tytu pracy powinien zwile okrela jej temat. Mog w nim by wymienione zmienne, ktre byy przedmiotem bada. W tytule mona odda rwnie okrelenie rodzaju zalenoci zachodzcych midzy zmiennymi. Bardzo czsto oprcz zmiennych i zalenoci zachodzcych midzy nimi mona w tytule pracy wymieni take, kogo badania dotyczyy.( W. Dutkiewicz: Praca magisterska Przewodnik metodyczny dla studentw pedagogiki, Dom Wydawniczy Strzelec , Kielce 1996, s.30.) Tematem mojej pracy s zainteresowania jakie rozwijaj dzieci uczszczajce do szkoy podstawowej nr 8 w Koninie. Szkoa ta stanowi wic zakres moich wszelkich bada ze wzgldu na wczeniej odbywane w niej przeze mnie praktyki a dziki temu znajomo dzieci, nauczycieli a take dyrekcji szkoy. Jej tytu za brzmi: Rozwijanie zainteresowa dzieci dotknitych przemoc. Kade badanie suy realizacji okrelonego celu. Celem bada jest denie do wzbogacenia wiedzy o osobach, rzeczach lub zjawiskach bdcych przedmiotem bada. Przez cel bada H. Komorowska rozumie: rodzaj efektu, ktry zamierzamy uzyska w wyniku bada, a take rodzaj czynnikw, z ktrymi efekty te bd si wiza. W. Zaczyski piszc o celu bada podaje, e: jest to okrelenie , do czego zamierza badacz, co pragnie osign w swoim dziaaniu. Celem bada pedagogicznych jest poznawanie naukowe istniejcej realnie, empirycznie rzeczywistoci spoecznej, opis jakiego zjawiska (np. drugorocznoci w szkole) instytucji (szkoy, placwki opiekuczo-wychowawczej) bd jednostki (ucze zdolny). Oprcz funkcji poznawczej badania pedagogiczne speniaj rwnie funkcje praktyczno-uyteczne.( W. Dutkiewicza: Praca magisterska Przewodnik metodyczny dla studentw pedagogiki, Dom Wydawniczy Strzelec , Kielce 1996, s. 3132.) Ujmujc w skrcie czym jest cel bada posu si definicj T. Plicha i cel jest to poznaniem bd lepszym poznaniem interesujcego nas zagadnienia (T. Pilch, Zasady bada pedagogicznych, Warszawa 1995, s. 22 ) Celem bada jest wic odpowied : W jakim celu dokonujemy badania oraz co dziki temu chcemy osign. Do celw praktycznych mojej pracy mog zaliczy: zastosowanie standaryzowanego narzdzia badawczego jakim jest kwestionariusz ankiety aby dowiedzie si kto dozna w szkole przemocy i jaki ma to wpyw na rozwijanie jego zainteresowa opracowanie modelu zaj, ktre wzgldem ankiety zdobd rzesze uczniw a dziki temu rozwinie ich skrywane wczeniej pasje Celem poznawczym bdzie: rozstrzygnicie wpywu przemocy na rozwijane przez ucznia zainteresowania Cel teoretyczny napisanie wskazwek na postawie ktrych bdzie mona ustali jakie zabawy bd dla uczniw atrakcyjn i jednoczenie rozwin ich skrywane pasje 2. Problemy oraz hipotezy badawcze Po okreleniu przedmiotu i celu bada przystpujemy do sformuowania problemu. Zdaniem J. Kozalskiego problem jest rodzajem zadania (sytuacji), ktrego przedmiot nie moe rozwiza za pomoc posiadanego zasobu wiedzy. Rozwizanie jego jest moliwe dziki czynnoci mylenia produktywnego, ktra prowadzi do wzbogacenia wiedzy przedmiotu. Definicja ta akceptuje

dwie podstawowe cechy problemu. Pierwsza to ta, e problemy s zadaniami, druga, e zadania te wymagaj rozwizania. M. obocki pisze, za e problemy badawcze, s to pytania, na ktre szukamy odpowiedzi na drodze bada naukowych. Odpowiedzi szukamy przez wasny wysiek, nie za poprzez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od innego czowieka . (T. Pilch: Zasady bada pedagogicznych, Wrocaw- WarszawaKrakw- Gdask, Zakad Narodowy im. Ossoliskich Wydawnictwo 1977 s.101) Zagbiajc si definicyjnie w istot problemu ciekawe podejcie zostao przedstawione w ksice W. Dutkiewicz i Problem to logiczne ujcie przeywanej niewiedzy oraz potrzeba wiedzy. Jest to sytuacja, w ktrej czowiek znajduje si wobec koniecznoci wyboru midzy co najmniej dwiema moliwociami. Pytania problemowe to gramatyczna konstrukcja wyraajca sytuacj problemow i bdca zarazem jzykowym odpowiednikiem problemu. Inaczej mwic jest to wyraenie za pomoc zdania pytajcego pewnej niewiedzy i ch jej odsunicia.( W. Dutkiewicz: Praca magisterska Przewodnik metodyczny dla studentw pedagogiki, Dom Wydawniczy Strzelec , Kielce 1996, s. 32-33.) Formuowanie problemw badawczych jest wic ze wszech miar wanym zabiegiem, wymagajcym powanego namysu i pewnego zasobu wiedzy. Bo cho problemy badawcze okrelaj zakres naszej niewiedzy, to aby zrobi to trafnie trzeba sporo wiedzie o przedmiocie naszych bada. Najlepszym rdem wiedzy jest literatura przedmiotu. Rozstrzygnicie problemu badawczego moe mie dwojakie konsekwencje. Po pierwsze moe przynie okrelone korzyci praktyczne, po wtre moe doprowadzi do wanych ustale naukowo-poznawczych.( T. Pilch: Zasady bada psychologicznych, Wydawnictwo ak, Warszawa 1995, s.25.) Przeledzenie literatury dotyczcej motywacji do pracy w zakresie czynnikw, doprowadzio do sformuowania problemw gwnych niniejszej pracy, ktre przedstawiaj si nastpujco: 1.Jaki wyglda rozwijanie zainteresowa uczniw dotknitych przemoc? 2. Jakie s zainteresowania dzieci dotknitych przemoc? A take problemw szczegowych: 1. Czy rozwijanie pasji przez uczniw dotknitych przemoc ma wpyw na ich rozwj? 2.Jakie s ulubione zajcia dzieci ze szkoy podstawowej nr 8? 3.Jakie maj plany yciowe dzieci ze szkoy podstawowej nr 8? 4.Czy dzieci ze szkoy podstawowej nr 8 w Koninie dowiadczaj przemocy wewntrzrodzinnej? Z dobrze postawionego problemu powinna jasno wynika hipoteza badawcza, ktra jest odpowiedzi na pytanie zawarte w problemie. Znaczenie sowa hipoteza wywodzi si od greckiego hypothesis ( hipo(o) pod, poniej; thesis pooenie, twierdzenie ) i oznacza domys naukowy. W literaturze bardzo czsto stosowane s terminy rwnoznaczne, jak np. zaoenia, przypuszczenia, twierdzenia prawdopodobne. Z definicji J.C. Townsed: Hipoteza to stwierdzenie, co do ktrego istnieje pewne prawdopodobiestwo, e stanowi bdzie ono prawdziwe rozwizanie postawionego problemu. (W. Dutkiewicz: Praca magisterska Przewodnik metodyczny dla studentw pedagogiki, Dom Wydawniczy Strzelec , Kielce 1996, s. 36.) Wg T. Kotarbiskiego Hipotez nazywa si wszelkie twierdzenia czciowo tylko uzasadnione, przeto take wszelki domys, za pomoc ktrego tumaczymy dane faktyczne, a wic te i domys w postaci uoglnienia, osignitego (...) na podstawie danych wyjciowych.( T. Pilch: Zasady bada psychologicznych, Wydawnictwo ak, Warszawa 1995, s.26.) Do problemu gwnego (Jakie zainteresowania objawiaj dzieci ze szkoy podstawowej nr 8 w Koninie) moemy uoy hipotez gwn, ktra brzmi: Dzieci ze szkoy podstawowej nr 8 w Koninie, objawiaj takie same zainteresowania jak ich rwienicy z innych szk. Moje zaoenie wynika z tego, e istotny wpyw na rozwj zainteresowa ma oddziaywanie grupy rwieniczej, ktra ma istotny wpyw na ksztatowanie zainteresowa. Hipotez drugiego problemu gwnego (Jaki wyglda rozwijanie zainteresowa uczniw dotknitych przemoc) moe mie podobn struktur co hipoteza do pytania pierwszego wynika bowiem take z wpywu rwienikw na dziaania dziecka. Tak samo moemy zrobi z pytaniami szczegowymi, do ktrych ukadamy hipotezy szczegowe: 1. Rozwijanie zainteresowa ma ogromny wpyw na rozwj dzieci w szkole podstawowej nr 8 w Koninie

2. Ulubionymi zajciami dzieci ze szkoy podstawowej nr 8 w Koninie jest plastyka oraz i zajcia teatralne. Uwaam tak, i w owej placwce te zajcia ciesz si najwikszym prestiem oraz dostpnoci. 3. Badane dzieci maj takie same plany yciowe jak ich rwienicy, ktre wi si z wyborem zawodu i przyszej szkoy do ktrej bd uczszcza, poniewa s w tym wieku w ktrym mog i powinni dokonywa pewnych wyborw zwizanych z ich przyszym yciem. 4. Dzieci ze szkoy podstawowej nr 8 w Koninie nie dowiadczaj przemocy wewntrzrodzinnej i nie dowiadczay jej wczeniej. 3. Zmienne i wskaniki Podstawowym celem bada naukowych jest wykrycie zwizkw, zalenoci zachodzcych midzy badanymi zjawiskami, ktre okrela si mianem zmiennych. Zmienna to pewna kategoria zjawisk, ktrych wielko, czytelno wystpowania moe ulega zmianom zalenie od rnych okolicznoci. Zdaniem Z. Skornego zmiana zalena to zjawisko podlegajce wpywom innych zjawisk. Czynimy je przedmiotem bada i staramy si okreli jego zaleno od zjawisk speniajcych funkcj zmiennej niezalenej lub poredniczcej . (W. Zaczyski: Praca badawcza nauczyciela, WSiP, Warszawa 1968, s. 27) Zmiennymi niezalenymi s zjawiska wpywajce na powstanie i przebieg zjawisk bdcych zmiennymi zalenymi. Prcz zmiennych zalenych i niezalenych wymieni naley rwnie zmienne poredniczce. Stanowi one czynnik czcy zmienn niezalen z zalen. Oddziaywanie zmiennej niezalenej na zalen odbywa si przy wspudziale zmiennej poredniczcej. Zmienne poredniczce to czynniki wewntrzne mogce modyfikowa wpyw warunkw zewntrznych na zachowanie si. Badajc zwizki zachodzce midzy gwnymi rodzajami zmiennych staramy si okreli wpyw zmiennej niezalenej na zmienn zalen. Niekiedy uwzgldnia si tym modyfikujce oddziaywanie zmiennej poredniczcej. Zaleno, jaka zachodzi midzy wymienionymi trzema rodzajami zmiennych mona przedstawi graficznie w nastpujcy sposb:

Z.N

Z.P

Z.Z

W niniejszej pracy wysunito nastpujce zmienne, aby osign cel bada: ZMIENNA NIEZALENA: Bd dzieci dotknite przemoc ZMIENNA ZALENA: Rozwijanie przez dzieci zainteresowa Jednym z nieodzownych warunkw waciwego przygotowania procedury bada, bdcego istotnie wanym etapem bada, jest ustalenie cile okrelonych wskanikw dla badanych zjawisk lub zdarze. Wedug Z . Skornego wskanik to takie zjawisko, ktrego zaobserwowanie pozwala stwierdzi, e wystpuj stany rzeczy objte zakresami pojciowymi badanych zmiennych . (Z. Skorny: Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, WSiP, Warszawa 1984, s. 51) Kady wskanik musi by cech dajca si zaobserwowa, natomiast zjawisko wskazywane przez dany wskanik jest na og nieobserwowalne lub trudne do zaobserwowania. (Z. Skorny: Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, WSiP, Warszawa 1984, s. 51) W przypadku mojej pracy do wskanikw , ktre mona zaobserwowa jest wiek, pe, rodowisko dziecka a take wyposaenie placwki dotyczce rnego rodzaju zaj pozalekcyjnych rozwijajcych zainteresowania uczniw za do wskanikw niezauwaalnych mona zaliczy osobowo kadego dziecka chodzi o takie procesu jak uwaga, mylenie a take spostrzeganie. 4. Metody, techniki i narzdzia bada. W pedagogice spotykamy si z cakowit swobod w okreleniu metod, technik i narzdzi badawczych. Cho niejasnoci w tej mierze nie rozstrzygaj o efektach naukowych bada pedagogicznych to jednak w obrbie samej dyscypliny odbieraj aparatowi pojciowemu walor uniwersalnoci i prowadz do nieporozumie. Zwaywszy na fakt, e na gruncie metodologii oglnej

zawsze panowa pojciowy porzdek to pedagogiczn swobod w terminologii badawczej tumaczy mona tylko modym wiekiem tego obszaru naukowej aktywnoci pedagogw. Jednym tchem wymieniamy wic wrd metod ankiet i badania historyczno-porwnawcze, test i introspekcj. Wg T. Pilcha na terenie jednej dyscypliny winien panowa pewien ad pojciowy oparty o ustalenia terminologiczne metodologii oglnej oraz dyrektyw intersubiektywnej komunikowalnoci. (T. Pilch Zasady bada psychologicznych, Wydawnictwo ak, Warszawa 1995, s.41) Zdaniem T. Kotarbiskiego metoda, czyli system postpowania jest to sposb wykonania czynu zoonego, polegajcy na okrelonym doborze i ukadzie jego dziaa skadowych, a przy tym uplanowiony i nadajcy si do wielokrotnego stosowania. Za S. Nowak definiuje, e metody bada to przede wszystkim typowe i powtarzalne zasoby zbierania, opracowywania, analizy i interpretacji danych empirycznych, suce do uzyskiwania maksymalnie (lub optymalnie) uzasadnionych odpowiedzi na stawiane nam pytania.( W. Dutkiewicza : Praca magisterska Przewodnik metodyczny dla studentw pedagogiki, Dom Wydawniczy Strzelec , Kielce 1996, s. 49.) Najczciej w pedagogice definiuje si metod jako zesp teoretycznie uzasadnionych zabiegw koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujcych cao postpowania badacza, zmierzajcym do rozwaania okrelonego problemu naukowego; okrelony powtarzalny sposb rozwizania problemu.( W. Dutkiewicz: Praca magisterska Przewodnik metodyczny dla studentw pedagogiki, Dom Wydawniczy Strzelec , Kielce 1996, s. 50.) W Zaczyski stwierdza natomiast i: metoda badania naukowego to sposb poznania naukowego. Poniewa wszelkie poznanie odbywa si w okrelonej formie, to rnic midzy poznaniem potocznym, a poznaniem naukowym naley szuka m.in. take w sposb poznania (W. Zaczyski: Praca badawcza nauczyciela, WSZiP Warszawa 1968, s.18) Ponadto okrela definicj w nastpujcy sposb: przez metod rozumiemy sposb systematycznie stosowany, to znaczy stosowany w danym przypadku z intencj zastosowania go take przy ewentualnym powtrzeniu si analogicznego zadania.( W. Zaczyski: Praca badawcza nauczyciela, WSZiP Warszawa 1968, s.18.) W metodologii pedagogiki wymienia si nastpujce metody bada: - sonda diagnostyczny - monografi pedagogiczn - metody indywidualnych przypadkw - eksperyment pedagogiczny.( W. Dutkiewicz: Praca magisterska Przewodnik metodyczny dla studentw pedagogiki, Dom Wydawniczy Strzelec , Kielce 1996, s. 50.) Najbardziej nas interesujca jest ankieta, ktra jest metod poredniego zdobywania informacji przez pytania stawiane wybranym osobom za porednictwem drukowanej listy pyta zwanej kwestionariuszem.( W. Zaczyski: Praca badawcza nauczyciela, WSZiP Warszawa 1968, s.146.) Z reguy jednak wywiad (ankieta) nie wystpuje samodzielnie w badaniu i zalene od stanu wiedzy z okrelonej dziedziny, suy bd do wstpnego rozeznania terenu, bd na kocu bada do dopenienia innych ju zastosowanych sposobw zbierania danych.( W. Zaczyski: Praca badawcza nauczyciela, WSZiP Warszawa 1968, s.149.) Ze wzgldu na kategorie pyta rozrniamy: kwestionariusze pyta otwartych rys.2. Zaczyski W.: s.150. J.K. Babaski stwierdza, e: w celu uzyskania informacji w zakresie typowoci jaki zjawisk w nauczaniu i wychowaniu duej grupy uczniw, zbadanie np. potrzeb, ycze, stosunku do poszczeglnych przedmiotw, stosujemy metod ankiety. (J.K. Babaski: Problemy efektywnoci bada dydaktycznych, WSZiP Warszawa, 1985, s.80.) Badania prowadzone przy zastosowaniu ankiety i kwestionariusza s w gruncie rzeczy swoist odmian wywiadu. Zostaje tu z gry opracowany i ujty w formie pisanej zestaw pyta. Odpowiedzi badanych na te pytania stanowi materia dotyczcy okrelonej, interesujcej badacza problematyki. Ze wzgldu na uycie w kwestionariuszu sowa pisanego mona nim bada due liczebnie grupy ludzkie, co zwiksza zawsze wiarygodno zebranego materiau. (Z. Krystoszek: Uwarunkowania, zaoenia i metody bada pedagogicznych, s.122.) Wedug T. Pilcha ankieta jest technik gromadzenia informacji polegajcy na wypenianiu najczciej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na og o wysokim stopniu standaryzacji w obecnoci lub czciej bez obecnoci ankietera. kwestionariusze pyta zamknitych (skategoryzowanych)

Pytania ankiety s zawsze konkretne, cise i jednoproblemowe. Najczciej te pytania s zamknite i zaopatrzone w tak zwan kafeteri, czyli zestaw wszelkich moliwych odpowiedzi. Ankieta dotyczy najczciej wskiego zagadnienia bd problemu szerszego rozbitego na kilka zagadnie szczegowych. Szuka si wic cisych, skategoryzowanych, jednoznacznych i porwnywalnych danych na temat jednego zagadnienia. (T. Pilch: Zasady bada pedagogicznych, Wydawnictwo ak, Warszawa 1995, s.87) Ankieta jest czynnoci dwustronn, tym rn od wywiadu, e nie wymaga kontaktu bezporedniego i informator jest tu respondentem, ktry sam pisemnie odpowiada na pytania kwestionariusza (wypenia kwestionariusz). Czynno t ankietowany wykonuje z reguy indywidualnie, lecz niektrzy pedagodzy ceni ankiety pod kierunkiem, wypeniane jednoczenie przez wiksz liczb badanych ( np. na zebraniu, sali wykadowej itp.) pod okiem ankietujcego, ktry moe udzieli dodatkowych wyjanie byleby tylko te wyjanienia nie sugeroway odpowiedzi; niebezpieczestwo to wzbudza nieufno niektrych badaczy do ankietowania pod kierunkiem.( W. Goriszowski: Badania pedagogiczne w zarysie, WWS Warszawa 1997r.) Natomiast metoda sondau diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk spoecznych, opiniach i pogldach wybranych zbiorowoci, nasilaniu si i kierunkach rozwoju okrelonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie zlokalizowanych posiadajcych znaczenie wychowawcze w oparciu o specjalnie dobran grup reprezentujc populacj generaln, w ktrej badane zjawisko wystpuje. W sondau diagnostycznym stwierdzone prawidowoci maj najwyszy stopie prawdopodobiestwa w ramach ograniczonych doborem prb. Poza tymi ramami dostrzeone prawidowoci przybieraj charakter tym wikszego prawdopodobiestwa im bardziej analizowan populacj moemy odnie do podobnej caoci. Tak wic badania sondaowe obejmuj wszelkiego typu zjawiska spoeczne o znaczeniu istotnym dla wychowania, ponadto strony wiadomoci spoecznej opinii i pogldw okrelonych zbiorowoci, narastania badanych zjawisk ich tendencji i nasilenia. Chodzi tu wic o wszystkie zjawiska, ktre nie posiadaj instytucjonalnej lokalizacji, a wrcz odwrotnie s jakby rozproszone w spoeczestwie. Badania sondaowe maja na celu wykrycie ich istnienia oraz ukazanie wszystkich atrybutw strukturalnych i funkcjonalnych Techniki bada to czynnoci praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalajcymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktw. Wanie ze wzgldu na dokadno i stao instrukcji okrelajcych popularno czynnoci potrzebnych do zebrania materiau badawczego mwimy o technice badawczej, jakby podkrelajc jej charakter praktycznego aparatu badawczego. (T. Pilch: Zasady bada pedagogicznych, Wydawnictwo ak, Warszawa 1995, s.51.) Wedug T. Pilcha technik bada nazywa bdziemy czynnoci praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalajcymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji ,opinii, faktw. (T. Pilch: Zasady bada pedagogicznych, Wydawnictwo ak, Warszawa 1995, s.42.) Wan czci jest take narzdzie badawcze, ktre jest przedmiotem sucym do realizacji wybranej techniki bada. O ile technika badawcza ma znaczenie czasownikowe, to narzdzie badawcze ma znaczenie rzeczownikowe i suy do technicznego gromadzenia danych z bada. W tym rozumieniu narzdziem badawczym bdzie kwestionariusz wywiadu, magnetofon, arkusz obserwacyjny, a nawet owek, ktry zreszt W.I. Beveridge w sztuce bada naukowych uwaa za podstawowy element wyposaenia kadego badacza. (T. Pilch: Zasady bada pedagogicznych, Wydawnictwo ak, Warszawa 1995, s.42.) Techniki badawcze s realizowane za pomoc odpowiednich narzdzi badawczych. Korzystajc z udanego pomysu T.Pilcha mona by uj rnice midzy technikami i narzdziami badawczymi w nastpujcy sposb: techniki maj charakter czasownikowy, narzdzia za rzeczownikowy. To znaczy, e techniki s precyzyjnie wypracowanymi czynnociami obserwowaniem, przeprowadzaniem wywiadu, ankietowaniem itp.., natomiast narzdzia badawcze s przedmiotami, za ktrych pomoc realizuj si dan technik zbierania materiau badawczego. Przykadem narzdzi badawczych sucym technikom s: - magnetofon jako narzdzie wywiadu i eksperymenty; - aparat fotograficzny i filmowy jako narzdzie obserwacji eksperymentu, badania dokumentacji; - skale stanowice narzdzia pomiaru; - dyspozycja badawcza; - kwestionariusz stanowicy narzdzie wywiadu i ankiety jest to starannie opracowany i sprawdzony w badaniach prbnych zbir pyta jednoznacznych, precyzyjnych, zrozumiaych dla badacza,

niekiedy skategoryzowanych, w celu uatwiania zlicze, a niekiedy otwarte, w celu umoliwienia swobodnego wypowiedzenia si; (...). Katalog wyliczonych technik i narzdzi badawczych nie stanowi wykazu zamknitego. Moe by i bdzie dopeniany (...). adnych bada nie naley opiera na materiaach zebranych tylko za pomoc jednej techniki badawczej, gdy kada z nich posiada ograniczony puap moliwoci penetracyjnych i kada naraona jest na swoisty dla niej polizg ku niedokadnociom. Stosowanie przy rozwizywaniu problemu badawczego dwch, trzech wzajemnie dopeniajcych si i wzajemnie kontrolujcych wyniki technik podnosi wiarygodno bada. Wrd kilku uytych w pracy technik jedn mona potraktowa jako gwn i na niej opiera si przede wszystkim relacjonowaniu wynikw bada. Pozostae bd technikami pomocniczymi, dopeniajcymi i weryfikujcymi materia zebrany za pomoc techniki gwnej.( W. Goriszowski: Badania pedagogiczne w zarysie, WWS Warszawa 1997.)