Henryk Pawowski

Na olimpijskim szlaku
Zadania dla kek matematycznych w szkoach podstawowych i gimnazjach

Toru 2006

strona 1 niebieski

strona 1 czarny

strona 1 czerwony

Henryk Pawowski

Na olimpijskim szlaku
Zadania dla kek matematycznych w szkoach podstawowych i gimnazjach

Redaktor wydania:

Zdzisaw Gowacki
Korekta:

Joanna Karowska-Pik
Redakcja techniczna, opracowanie graficzne, amanie i przygotowanie do druku:

Robert Ciechanowski, RC PRO (www.rc-pro.eu)

Projekt okadki:

Mirosaw Godkowski, Zdzisaw Gowacki

Ilustracje:

Katarzyna Danielewska
Ksika zostaa przygotowana z myl o uczniach starszych klas szkoy podstawowej, gimnazjum i liceum zainteresowanych matematyk. Znajduj si tutaj m.in. zadania pochodzce z olimpiad i konkursw matematycznych. Na olimpijskim szlaku to elementarz ucznia mylcego powanie o udziale w konkursach matematycznych, to take zbir ciekawych zada do wykorzystywania na lekcjach matematyki.

Copyright by Oficyna Wydawnicza Tutor

Wydanie III. Toru 2006 r.

Oficyna Wydawnicza Tutor 87-100 Toru, ul. Warszawska 14/2, tel./fax 0-56 65-999-55, 0-56 66-408-66 Wysykowa Ksigarnia Internetowa: www.szkolna.pl

ISBN 978-83-89563-25-5

strona 2 czarny

Nie moesz rozwiza trudnego zadania bierz si za zadanie niemoliwe

(Aleksander Wielki)

strona 3 czarny

strona 4 czarny

Spis treci
Od Autora Rozdzia Figle z zapakami Rozwizania Rozdzia Figle z zapakami Rozdzia Zadania geometryczne Rozwizania Rozdzia Zadania geometryczne Rozdzia Diagramy i rebusy Rozwizania Rozdzia Diagramy i rebusy Rozdzia Potgi i wzory skrconego mnoenia Rozwizania Rozdzia Potgi i wzory skrconego mnoenia Rozdzia Rwnania, nierwnoci i tosamoci Rozwizania Rozdzia Rwnania, nierwnoci i tosamoci
7

1
9

1
26

2
49

2
67

3
92

3
100

4
108

4
114

5
128

5
136

strona 5 niebieski

strona 5 czarny

strona 5 czerwony

Rozdzia Zadania rozmaite Rozwizania Rozdzia Zadania rozmaite

6
153

6
161 175

Mae vademecum pocztkujcego olimpijczyka

1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. Elementy teorii podzielnoci . . . . . . . . . . . . Przydatne tosamoci i nierwnoci . . . . . . . . . Symbol Newtona, dwumian Newtona i trjkt Pascala Warto bezwzgldna liczby rzeczywistej . . . . . . . Cz cakowita (cecha) i cz uamkowa (mantysa) liczby rzeczywistej x . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Arytmetyka i algebra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

. . . . . . . . 175 . . . . . . . . 179 . . . . . . . . 181 . . . . . . . . 183 . . . . . . . . 185

2. Geometria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
Elementy geometrii trjkta . . . . . . . . . . . Okrg i prosta . . . . . . . . . . . . . . . . . Wasnoci ukw i ciciw okrgu . . . . . . . . . Kty w kole . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czworokty wpisane w okrg . . . . . . . . . . Dwa okrgi . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kilka faktw o trapezie . . . . . . . . . . . . . n-kty (n 3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . Twierdzenie Talesa i do odwrotne . . . . . . . Geometryczny dowd zalenoci midzy rednimi dwch liczb dodatnich . . . . . . . . . . . . . 2.11. Bryy Platona . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. 2.8. 2.9. 2.10.
. . . . . . . . . . 186 . . . . . . . . . . 191 . . . . . . . . . . 193 . . . . . . . . . . 194 . . . . . . . . . . 195 . . . . . . . . . . 197 . . . . . . . . . . 200 . . . . . . . . . . 201 . . . . . . . . . . 202 . . . . . . . . . . 203 . . . . . . . . . . 203

Propozycje tematw zaj kek matematycznych

205

Literatura

207

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 Ksiki, po ktre warto sign . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208

strona 6 czerwony

strona 6 czarny

strona 6 niebieski

Od Autora

Coraz wicej pastw caego wiata organizuje narodowe olimpiady matematyczne, ale s one adresowane zazwyczaj do uczniw szk rednich. W niektrych krajach olimpiadami regularnie obejmowani s take uczniowie klas modszych. W takich pastwach jak np. Rosja, Litwa, otwa, Estonia, Biaoru, Ukraina (a dawniej cay Zwizek Radziecki), Czechy, Sowacja (kiedy Czechosowacja), Wgry, Rumunia, Bugaria, ta forma pracy z uzdolnionym matematycznie uczniem ma swoj dugoletni i bogat tradycj. Organizowane w Polsce konkursy matematyczne dla uczniw szk podstawowych (gwnie klas V i VI) oraz gimnazjw maj zasig lokalny. Odbywaj si one niezalenie od siebie w kadym wojewdztwie. czy je ta sama liczba etapw, rni za stopie trudnoci przygotowywanych zada. Niniejszy zbir, przeznaczony dla uczniw szk podstawowych i nowo utworzonych gimnazjw, zawiera zadania z olimpiad matematycznych wymienionych wyej pastw. S tutaj take zadania dla uczniw najmodszych z konkursw matematycznych organizowanych na amach rnych zagranicznych czasopism. Prawie wszystkie prezentowane w tej ksice zadania rozwizywaem z uczniami klas IVVIII na zajciach midzyszkolnych k matematycznych i cieszyy si one bardzo duym powodzeniem. Znajdziemy tutaj zadania, ktre nie tylko uatrakcyjni zajcia koa czy lekcj, ale take znakomicie przygotuj ucznia do udziau w konkursach matematycznych, a w przyszoci w olimpiadzie. Zadania s zestawione w szeciu tematycznych rozdziaach i maj rny stopie trudnoci. Opracowane rozwizania s w duej mierze oparte na pomysach przedstawianych przez uczniw na zajciach wspomnianych kek. Wiele rozwiza jest take autorskich. adne rozwizanie nie wymaga wiedzy wykraczajcej poza obowizujcy program matematyki realizowany w szkole podstawowej. Co wicej, zaleao mi na tym, aby pokaza, jak wiele mona osign, posugujc si tylko wiedz, ktr ucze wynosi z lekcji. Sidmy rozdzia tej ksiki stanowi mae vademecum pocztkujcego olimpijczyka. Zawiera ono

strona 7 niebieski

strona 7 czarny

Od Autora

pewne znane ju uczniom fakty oraz ich rozszerzenie. Zaznajomienie si z tym fragmentem ksiki np. tu przed wystpem na olimpiadzie, powinno sprzyja przygotowaniu do startu w zawodach. Moe te owo vademecum, jak sdz, dostarczy tematw do zaj kka matematycznego w szkole podstawowej i gimnazjum. Pozwalam sobie wyrazi take nadziej, e zbir Na olimpijskim szlaku zachci do dalszych poszukiwa i docieka, w czym pomocny moe okaza si nie tylko zestaw proponowanych tematw zaj kka matematycznego, ale rwnie spis rekomendowanej literatury. Na koniec pragn serdecznie podzikowa Panu Zdzisawowi Gowackiemu za podjcie si trudu wydania tej ksiki, Panu Robertowi Ciechanowskiemu za przygotowanie jej do druku, za Pani Joannie Karowskiej-Pik za wnikliw korekt oraz wiele cennych uwag i sugestii, ktre podniosy jako tekstu.
Toru, 14 lipca 1999 r.
Henryk Pawowski

strona 8 czarny

Rozdzia
Figle z zapakami
Zadanie 1.1

Prze po 1 zapace w kadej z poniszych faszywych rwnoci tak, aby otrzyma rwno prawdziw.

a)

b)

c)

d)

e)

strona 9 niebieski

strona 9 czarny

strona 9 czerwony

10

Rozdzia 1

f)

g)

h)

i)

j)

k)

l)

strona 10 czerwony

strona 10 czarny

Figle z zapakami

11

m)

n)

o)

p)

strona 11 czarny

strona 11 czerwony